Περίοδος των Αραβικών Επιδρομών - Μετοικεσία Κυπρίων Φύλλο εργασίας 1. «Αυτό το έτος (Α.Μ. 6177=691 μ.χ.) ο Ιουστινιανός από ανοησία έλυσε την ειρήνη, την οποία είχε συνομολογήσει με τον (Χαλίφη) Abd al Malik γιατί και το νησί των Κυπρίων παράλογα αποφάσισε να μετοικήσει και δεν αποδέχτηκε τα νομίσματα (που του έστειλε ως φόρο) ο Abd al Malik, επειδή κόπηκαν για πρώτη φορά (από τους Άραβες) και ποτέ αυτό δεν είχε ξανασυμβεί. Πλήθος δε Κυπρίων πνίγηκε στη θάλασσα κατά το ταξίδι και χάθηκε από τις ασθένειες [ ]» Θεοφάνης, Χρονογραφία, σελ. 365.8-13 (η χρονογραφία γράφτηκε το 811-814) Β. Νεράτζη Βαρμάζη, Σύνταγμα Βυζαντινών Πηγών Κυπριακής Ιστορίας, 4ος 15ος αιώνας, Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών, Λευκωσία 1996, 36. (απόδοση στη νεοελληνική) Αφού μελετήσετε την πιο πάνω γραπτή πηγή: (α) Να προσδιορίσετε αν αποτελεί πρωτογενή ή δευτερογενή πηγή. (β) Να αναφέρετε τις ενέργειες στις οποίες προέβη ο Ιουστινιανός Β το 691 μ.χ. (γ) Πώς χαρακτηρίζει ο Θεοφάνης τις ενέργειες του Ιουστινιανού Β ; (δ) Να γράψετε τις συνέπειες των ενεργειών του Ιουστινιανού Β για τους Κυπρίους. 2. «Πριν από όλα δεν είναι πιστευτό ότι μετακινήθηκε ολόκληρος ο πληθυσμός της Κύπρου, ο οποίος ανερχόταν σε 80.000 τότε, και ίσως και μέχρι 150.000. Η μόνη σύγχρονη πηγή, ο ΛΘ κανόνας της Πενθέκτης (Οικουμενικής Συνόδου), δεν ομιλεί για καθολική μετοίκηση των Κυπρίων, ιδέα που ανήκει καθαρά στο χώρο του μύθου». Ίδρυμα Λεβέντη ΜΙΕΤ, Αθήνα 1996, 121. Αφού μελετήσετε την πιο πάνω γραπτή πηγή και τις πληροφορίες που δίνονται στη σελίδα 30 του βιβλίου σας: (α) Να προσδιορίσετε αν αποτελεί πρωτογενή ή δευτερογενή πηγή. 1
(β) Να ελέγξετε κατά πόσο ευσταθεί η πληροφορία του Θεοφάνη για μετοικεσία όλων των Κυπρίων («το νησί των Κυπρίων»). Μετοίκησαν όλοι οι Κύπριοι ή ένα μέρος του πληθυσμού; 3. Να εξετάσετε αν όντως ήταν μια ανόητη πράξη η απόφαση του Ιουστινιανού Β να μετοικήσουν οι Κύπριοι ή εξυπηρετούσε κάποιο γεωστρατηγικό στόχο. Συμβουλευθείτε τις πληροφορίες που δίνονται στο βιβλίο σας (σελ. 30-31). 4. Ασκήσεις επί χάρτου Παιγνίδι στρατηγικής (α) Είστε άραβας ναύαρχος και παίρνετε εντολή από το Χαλίφη να ξεκινήσετε με το στόλο σας από τις αραβικές περιοχές και να κατευθυνθείτε στην Κωνσταντινούπολη για να την καταλάβετε. Χαράξτε στους χάρτες 7 και 8 (σελίδα 32), με συνεχόμενη γραμμή, την πορεία του στόλου σας. Μην ξεχνάτε ότι ο τελικός σας προορισμός είναι η πρωτεύουσα των απίστων. (β) Οι ρόλοι τώρα αλλάζουν. Είστε βυζαντινός ναύαρχος. Ξεκινήστε με το στόλο σας από τον ναύσταθμο της Αρτάκης για να αντιμετωπίσετε τα πολεμικά καράβια των Σαρακηνών. Χαράξτε στους χάρτες 7 και 8 (σελίδα 32), με διακεκομμένη γραμμή, την πορεία του στόλου σας και το σημείο, οπού προτίθεστε να ναυμαχήσετε. Μην ξεχνάτε ότι η Προποντίδα (Θάλασσα του Μαρμαρά) είναι περίπου σε μέγεθος όσο και η Κύπρος. Μην ξεχάσετε ακόμη να εξοπλίσετε τα καράβια σας με το φοβερό σας όπλο. 5. «Οι λόγοι μπορούν να είναι πολλαπλοί. Οι Σλάβοι, με τους οποίους εποίκισε ο πατέρας του (Κωνσταντίνος Δ ) την Θράκη και ο ίδιος την Βιθυνία, δεν ήταν θαλασσινοί, και έτσι αποκλείονταν ως προς την Νέα Ιουστινιανούπολη και τους σκοπούς ίδρυσής της. Ο Αυτοκράτορας εχρειάζετο έμπειρους ναυτικούς, και δη ναυπηγούς. Θα μπορούσε να τους προμηθευθεί από πολλά μέρη, επέλεξε όμως την Κύπρο. Η πείρα των Κυπρίων στη ναυπηγία ήταν αδιαμφισβήτητη. Λίγο πριν, τα ναυπηγεία της Κωνσταντίας ήταν τα μεγαλύτερα στην Ανατολή [...]». Ίδρυμα Λεβέντη ΜΙΕΤ, Αθήνα 1996, 120. Αφού μελετήσετε την πιο πάνω γραπτή πηγή, να εξηγήσετε γιατί επιλέγηκαν οι κάτοικοι της Κωνσταντίας για τη μετοικεσία. 2
6. Διερεύνηση Αφού συμβουλευθείτε τις σελίδες 31 και 33 του σχολικού σας βιβλίου, να απαντήσετε στα πιο κάτω ερωτήματα: (α) Η μεταφορά του Αρχιεπισκόπου και του αυτοκεφάλου της Εκκλησίας της Κύπρου στην Αρτάκη σε τι εξυπηρετούσε; (β) Ποιον τίτλο φέρει σήμερα ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου και γιατί; 7. «Για τον επαναπατρισμό των Κυπρίων έχει ως εξής η ιστορία: Μετά από επτά έτη με τη θέληση του Θεού κινήθηκε ο αυτοκράτορας (Ιουστινιανός Β ) πάλι να κατοικήσει την Κύπρο, και απέστειλε στον Χαλίφη της Βαγδάτης τρεις επιφανείς Κυπρίους, τους Φαγγουμείς, μαζί με έναν αυτοκρατορικό απεσταλμένο, και έγραψε στον Χαλίφη, για να αφήσει τον πληθυσμό της Κύπρου ο οποίος βρισκόταν στη Συρία, να επιστρέψει στον τόπο του. Και αφού συμφώνησε ο Χαλίφης με την γραπτή πρόταση του αυτοκράτορα, απέστειλε σε όλα τα μέρη της Συρίας επιφανείς Άραβες, συγκέντρωσε όλους τους Κυπρίους και τους μετέφερε πίσω στον τόπο τους. Απέστειλε δε και ο αυτοκράτορας αυτοκρατορικό αντιπρόσωπο, και πέρασε από όλα τα μέρη της Ρωμανίας, στα οποία κατοικούσαν Κύπριοι, δηλαδή στην Κύζικο και στα θέματα Κιβυρραιωτών και Θρακησίων, και κατοικήθηκε το νησί». Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Προς τον ίδιον υιόν Ρωμανόν, 47.1-25 (=224) Ο συγγραφέας της πηγής, αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ Πορφυρογέννητος έζησε τον 10ο αιώνα (905-959) Β. Νεράτζη Βαρμάζη, Σύνταγμα Βυζαντινών Πηγών Κυπριακής Ιστορίας, 4ος 15ος αιώνας, Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών, Λευκωσία 1996, 36. (απόδοση στη νεοελληνική) Αφού μελετήσετε την πιο πάνω γραπτή πηγή, να απαντήσετε στα πιο κάτω ερωτήματα: (α) Ποιος αποφάσισε τον επαναπατρισμό των Κυπρίων; Συμφωνεί η πληροφορία της πηγής με τις πληροφορίες που μας δίνει το βιβλίο σας; (σελ. 33) 3
(β) Οι Κύπριοι σε ποιες περιοχές πέρα από την Κύζικο είχαν μετοικήσει; (συμβουλευθείτε και το χάρτη 7 της σελ. 32 του βιβλίου σας). (γ) Μπορείτε να σκεφτείτε πιθανούς λόγους, για τους οποίους ο Χαλίφης της Βαγδάτης αποδέχτηκε την πρόταση του βυζαντινού αυτοκράτορα; 8. «Η πολιτική που ακολούθησαν τότε οι Βυζαντινοί όσο και οι Άραβες ήταν εκείνη της μετοικεσίας, της εγκατάστασης δηλαδή πληθυσμών σε περιοχές κυρίως ερειπωμένες από τους πολέμους για αμυντικούς συνήθως σκοπούς, αλλά και για δημογραφικούς και οικονομικούς» (σελ. 31 του βιβλίου σας). Αφού λάβετε υπόψη τα ιστορικά γεγονότα της μετοικεσίας των Κυπρίων και την πιο πάνω πληροφορία του βιβλίου σας καθώς και τις γενικότερες γνώσεις σας από τη σύγχρονη πραγματικότητα, να συζητήσετε τα πιο κάτω ερωτήματα: (α) Ποιοι λόγοι οδηγούν τους ανθρώπους σε μετοικεσία; (β) Είναι μια αυτόβουλη πράξη ή την επιβάλλουν στους ανθρώπους; (γ) Ο μέτοικος είναι μετανάστης ή πρόσφυγας ή μπορεί να είναι και τα δύο μαζί; ΑΣΚΗΣΗ ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Να αντιστοιχίσετε τα γράμματα της στήλης Α με τους αριθμούς της στήλης Β, έτσι ώστε τα στοιχεία που δίνονται να ανταποκρίνονται στην ιστορική πραγματικότητα. Προσοχή: περισσεύουν δύο στοιχεία της στήλης Β. ΣΤΗΛΗ Α Α. Μετονομάστηκε σε Νέα Ιουστινιανούπολη Β. Μετοικεσία Κυπρίων από τον Χαλίφη της Βαγδάτης Γ. Θωράκιση για την προστασία της Κωνσταντινούπολης. Δ. Διέθετε τα μεγαλύτερα ναυπηγεία της Ανατολής ΣΤΗΛΗ Β 1. Συρία 2. Κωνσταντία 3. Στενά 4. Αρτάκη 5. Κωνσταντινούπολη 6. Κύζικος 4
ΚΑΤ ΟΙΚΟΝ ΕΡΓΑΣΙΑ Να επιλέξετε μία από τις πιο κάτω ερωτήσεις: 1. «Η Γεωγραφία ασκεί επίδραση στη διαμόρφωση της Ιστορίας». Εξηγείστε την άποψη αυτή με βάση τα ιστορικά γεγονότα της μετοικεσίας των Κυπρίων και επιβεβαιώστε την εγκυρότητά της αναφέροντας παραδείγματα από τις ευρύτερες ιστορικές σας γνώσεις. 2. «Απέβλεπε άραγε (ο Ιουστινιανός Β ) στην αποστέρηση της Δαμασκού (πρωτεύουσας των Αράβων) από τον μισό φόρο της Κύπρου, τον οποίο από το 689 δικαιωματικά ενέμετο, και ο οποίος, βέβαια, όσο λιγότερος ήταν ο πληθυσμός, τόσο χαμηλότερος και ο ίδιος γινόταν; Πολύ πιθανό, σε συνδυασμό μάλιστα με τις αμυντικές ανάγκες του». Ίδρυμα Λεβέντη ΜΙΕΤ, Αθήνα 1996, 123. Σύμφωνα με την πιο πάνω πηγή, σε τι άλλο μπορεί να αποσκοπούσε η πολιτική του Ιουστινιανού; 3. «[...] η έχθρα προς τη δυναστεία του Ηρακλείου απέδωσε τον εκπατρισμό των Κυπρίων σε παράνοια του τελευταίου των Ηρακλειδών (του Ιουστινιανού Β ) [...] Τα περί φρενοβλαβείας του Ιουστινιανού Β ανάγονται στην εχθρική πηγή της εποχής των Ισαύρων*, που είχαν κάθε συμφέρον να μελανώσουν** τη δυναστεία που διαδέχτηκαν. Από την πηγή εκείνην άντλησε η Χρονογραφία του Θεοφάνους [...]» * Ο Ιουστινιανός Β ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας της δυναστείας του Ηρακλείου. Οι Ίσαυροι ήταν η επόμενη δυναστεία μετά από αυτήν του Ηρακλείου. ** μελανώνω: διαβάλλω, δυσφημώ Ίδρυμα Λεβέντη ΜΙΕΤ, Αθήνα 1996, 108-109. Αφού μελετήσετε την πιο πάνω άποψη του ιστορικού Βενέδικτου Εγγλεζάκη και αφού λάβετε υπόψη ότι η απόφαση του Ιουστινιανού Β εξυπηρετούσε γεωστρατηγικούς στόχους, να κρίνετε την εχθρική στάση του χρονογράφου Θεοφάνη απέναντι στον αυτοκράτορα. Χρήσιμοι όροι/έννοιες που πρέπει να κρατήσετε Μετοικεσία Εποικισμός Επαναπατρισμός Θωράκιση Ναύσταθμος Αίγλη Έρεισμα 5