ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, η ραγδαία αύξηση της διαθεσιμότητας των παρεχόμενων πληροφοριών σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας (επαγγελματικούς και μη), σε συνδυασμό με τις εξελίξεις των τεχνολογιών της πληροφορίας (information technologies) έχουν αλλάξει, πέραν πάσης αμφιβολίας, τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα εκφράζονται, επικοινωνούν και αναζητούν την πληροφορία (Martzoukou, 2005; Bawden 2013). Η εξέλιξη των τεχνολογιών της πληροφορίας, έχει καταστήσει ευκολότερη την πρόσβαση στην πληροφορία (information), καθώς πολλά νέα συστήματα, τα οποία αφορούν τη διατήρηση, την αναζήτηση, την πρόσβαση και την ανάκτηση των διαφόρων συλλογών πληροφοριακού υλικού γίνονται ο- λοένα και περισσότερο διαθέσιμα στο ευρύ κοινό, με τη δυνατότητα χρήσης των περισσοτέρων εξ αυτών να παρέχεται εξ αποστάσεως και χωρίς περιορισμούς στην πρόσβαση ή το χρόνο (Bawden, 1986; Coleman, 2005). Συνεπώς, η αποτελεσματική διαχείριση της πληροφορίας καθίσταται βασικό αντικείμενο για τις τεχνολογίες που σχετίζονται με την αναζήτηση και την ανάκτηση πληροφοριών. Το ζήτημα της αποτελεσματικής διαχείρισης και αξιοποίησης της πληροφορίας κρίνεται πολύ σημαντικό για όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, καθώς έχει αποδειχθεί ότι ένα ενδιαφέρον περιβάλλον αναζήτησης πληροφοριών είναι σε θέση να προσφέρει πολλές δυνατότητες στη δημιουργικότητα (creativity) και την έκφραση των ατόμων (Bawden, 1986). Τα άτομα, αναζητούν διάφορες πληροφορίες προκειμένου να ενισχύσουν τις δημιουργικές πρακτικές της καθημερινότητάς τους, οι οποίες δύναται να οδηγούν στην παραγωγή δημιουργικών προϊόντων (Kostagiolas et al., 2015a). Συνεπώς, ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα που ανακύπτει, έγκειται στη διερεύνηση της σχέσης μεταξύ του σύγχρονου περιβάλλοντος αναζήτησης πληροφορίας και των δημιουργικών δραστηριοτήτων των ατόμων, καθώς και στο πώς αυτή η σχέση είναι δυνατό να επιδρά στη διαμόρφωση του τελικού δημιουργικού προϊόντος. Η αναζήτηση πληροφορίας (information seeking), αναφέρεται στη διαδικασία η οποία ακολουθείται, προκειμένου τα άτομα να αναζητούν επιτυχώς τις διάφορες πληροφορίες στις διαθέσιμες πηγές και να διαχειρίζονται τις συλλογές του εκάστοτε πληροφοριακού υλικού (Case, 2012). Επομένως, το περιβάλλον της πληροφορίας παρουσιάζει σημαντικές ερευνητικές δυνατότη-
20 ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΛΑΒΡΑΝΟΣ τες, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται η διερεύνηση της πληροφοριακής κατά την αναζήτηση συμπεριφοράς (information seeking behaviour) συγκεκριμένων ομάδων κοινού σε διάφορους τομείς (επαγγελματικούς και μη) της ανθρώπινης δραστηριότητας. Στη βιβλιογραφία, μολονότι έχουν αναπτυχθεί διάφορα θεωρητικά πλαίσια που σχετίζονται με την προσέγγιση της πληροφοριακής συμπεριφοράς των ατόμων (Leckie et al., 1996; Wilson, 1999), η επίδραση της αναζήτησης πληροφορίας σε ζητήματα της καθημερινότητας και ειδικότερα στη δημιουργικότητα των ατόμων, παρουσιάζει πολλές ερευνητικές δυνατότητες (Ensor et al., 2001; Case, 2012). Η έρευνα σχετικά με την πληροφοριακή κατά την αναζήτηση συμπεριφορά των ατόμων εντός του ευρύτερου πλαισίου της δημιουργικότητας, αποτελεί έναν αυξανόμενου ενδιαφέροντος τομέα ερευνητικής ενασχόλησης. Υπό αυτό το πρίσμα, το Βιβλίο αποσκοπεί στην παρουσίαση διάφορων θεωρητικών και εμπειρικών ζητημάτων, γύρω από τη σύνδεση μεταξύ πληροφορίας και δημιουργικότητας, ευρύτερα, σε μια προσπάθεια κατανόησης των πολλαπλών και διαδραστικών σημαντικών αντικειμένων που προκύπτουν κατά την αναζήτηση πληροφορίας, όσον αφορά τις δημιουργικές δραστηριότητεςτων ατόμων. Επιπροσθέτως, στο Βιβλίο παρουσιάζεται ως μελέτη περίπτωσης βιβλιογραφική επισκόπηση καθώς και εμπειρική έρευνα σχετικά με τη σύνδεση μεταξύ πληροφορίας και δημιουργικότητας στο χώρο της μουσικής και, συγκεκριμένα, σε δημιουργικές δραστηριότητες των ατόμων οι οποίες αφορούν τη μουσική σύνθεση, την ερμηνεία και τον αυτοσχεδιασμό, την ακρόαση, την ανάλυση. Πρωταρχικό κίνητρο, για τη συγγραφή του Βιβλίου, αποτέλεσε η πεποίθηση ότι υπάρχει ισχυρή σχέση μεταξύ αναζήτησης πληροφορίας και δημιουργικότητας των ατόμων. Υποστηρίζεται ότι υπάρχουν διάφοροι παράγοντες (π.χ. σε προσωπικό, διαπροσωπικό, οργανωτικό, κοινωνικό, φυσικό και περιβαλλοντικό πλαίσιο) οι οποίοι επηρεάζουν την πληροφοριακή κατά την αναζήτηση συμπεριφορά για τη δημιουργικότητα των ατόμων και οι οποίοι αλληλεπιδρούν μεταξύ των διάφορων επιπέδων και σταδίων αυτής. Επιπλέον, υποστηρίζεται ότι η διαδικασία της δημιουργικότητας αποτελεί μια εκ προθέσεως διαδικασία, η οποία λειτουργεί ως κίνητρο για την αναζήτηση και την επίλυση πληροφοριακών αιτουμένων, πράγμα που συνεπάγεται τη συνεχή έκθεση στην πληροφορία και την κριτική σκέψη, με σκοπό τη δημιουργία νέας γνώσης. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, στο Βιβλίο επιχειρείται η πραγμάτευση των δύο ακόλουθων σημαντικών ζητημάτων: i Υπάρχει συσχέτιση και εάν ναι, ποιο είναι το επίπεδο αυτής, μεταξύ αναζήτησης πληροφορίας και δημιουργικότητας;
ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 21 ii Ποια ερευνητικά ζητήματα έχουν ήδη εντοπιστεί σχετικά με την αναζήτηση πληροφορίας και τα οποία μπορούν να ευθυγραμμιστούν με τις δημιουργικές δραστηριότητες των ατόμων; Η ανάπτυξη του ερευνητικού σχεδίου και της μεθοδολογίας που ακολουθείται στο Βιβλίο, αναφορικά με την παρουσίαση θεωρητικών και εμπειρικών ζητημάτων όσον αφορά τη σύνδεση μεταξύ πληροφορίας και δημιουργικότητας, σταχυολογείται και προσλαμβάνεται κριτικά από επιστημονικής και μεθοδολογικής άποψης, κινούμενη σε δύο κύριους άξονες. Ο πρώτος άξονας (Κεφάλαια 1-3) αποτελεί τη θεωρητική προσέγγιση του ερευνητικού αντικειμένου. Ειδικότερα, τα Κεφάλαια τα οποία συνθέτουν τον συγκεκριμένο άξονα επικεντρώνονται στη θεωρητική θεμελίωση και στην κριτική τοποθέτηση επί της παρουσίασης των δύο ερευνητικών αντικειμένων, των εννοιών της πληροφορίας και της δημιουργικότητας, στηριζόμενα, αποκλειστικά σχεδόν, στην επισκόπηση της διεθνούς επιστημονικής βιβλιογραφίας. Όσον αφορά τον δεύτερο άξονα (Κεφάλαια 4-7), αυτός περιλαμβάνει το θεωρητικό πλαίσιο σύνδεσης μεταξύ πληροφορίας και δημιουργικότητας (Κεφάλαιο 4), με την ταυτόχρονη παρουσίαση -ως μελέτη περίπτωσης- βιβλιογραφικής επισκόπησης, καθώς και εμπειρικής έρευνας σχετικά με την επίδραση της πληροφορίας στη δημιουργικότητα στο χώρο της μουσικής (Κεφάλαια 5-7). Το σκεπτικό, όσον αφορά την ανάπτυξη της δομής των περιεχομένων του Βιβλίου, είναι βασισμένο στη σταδιακή μετάβαση από τη γενική παρουσίαση, στη διερεύνηση ειδικότερων θεωρητικών και εμπειρικών ζητημάτων, με σκοπό την κατανόηση της σχέσης μεταξύ πληροφορίας και δημιουργικότητας. Πιο συγκεκριμένα, στο Κεφάλαιο 1 παρουσιάζεται το σύγχρονο περιβάλλον πληροφόρησης. Προσδιορίζεται, εννοιολογικά, ο όρος πληροφορία και παρουσιάζονται ορισμένες βασικές προσεγγίσεις σχετικά με τη σημασία και το ρόλο (εργαλειακό, ψυχαγωγικό) που είναι δυνατό αυτή να διαδραματίζει στην καθημερινότητα των ατόμων. Επίσης, καθορίζεται το περιβάλλον ανάπτυξης και παραγωγής υπηρεσιών πληροφόρησης, ενώ γίνεται αναφορά στις εξελίξεις που διέπουν το συγκεκριμένο χώρο. Αντικείμενο του Κεφαλαίου 2 αποτελεί η παρουσίαση θεωρητικών ζητημάτων που σχετίζονται με την αναζήτηση πληροφορίας και την πληροφοριακή συμπεριφορά των ατόμων. Προσδιορίζεται η έννοια της πληροφοριακής κατά την αναζήτηση συμπεριφοράς και παρουσιάζονται ορισμένα βασικά θεωρητικά μοντέλα επεξήγησης αυτής (Wilson, 1981; Dervin, 1983; Krikelas, 1983; Ellis, 1989; Kuhlthau, 1991; Savolainen, 1995; Leckie et al., 1996; Wilson, 1999). Επιπροσθέτως, προσδιορίζονται οι διαστάσεις (κίνητρα και ανάγκες, πηγές, εμπόδια) που αφορούν την αναζήτηση πληροφορίας. Στο Κεφάλαιο 3 παρουσιάζονται σημαντικές
22 ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΛΑΒΡΑΝΟΣ πτυχές γύρω από το ευρύτερο πλαίσιο της δημιουργικής διαδικασίας, αλλά και γύρω από τη μουσική δημιουργικότητα. Προσδιορίζεται, εννοιολογικά, η δημιουργικότητα και παρουσιάζονται ορισμένες βασικές θεωρητικές προσεγγίσεις -ψυχομετρικές (Guilford, 1950, 1967; Torrance, 1974, 2000), συστημικές (Wallas, 1926; Amabile, 1983, 1996; Csikszentmihalyi, 1988, 1999; Sternberg, 1988; Sternberg & Lubart, 1991)- που έχουν διατυπωθεί σχετικά με αυτή. Επιπλέον, καθορίζεται η έννοια της μουσικής δημιουργικότητας (musical creativity) και παρουσιάζεται το μοντέλο του Webster (2002) για τη δημιουργική σκέψη στη μουσική, σε μια προσπάθεια αποτύπωσης και περιγραφής της δημιουργικής διαδικασίας, συγκεκριμένα στο χώρο της μουσικής. Ακολούθως, στο Κεφάλαιο 4 παρουσιάζεται μέσω επιλεκτικής βιβλιογραφικής επισκόπησης, το θεωρητικό υπόβαθρο αναφορικά με τη σύνδεση μεταξύ αναζήτησης πληροφορίας και δημιουργικότητας. Επί της ουσίας, παρουσιάζονται ζητήματα τόσο θεωρητικής όσο και πρακτικής φύσης, τα οποία α- φορούν τις επιδράσεις της αναζήτησης πληροφορίας στη δημιουργικότητα, ενώ προτείνεται η διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου εννοιολογικού πλαισίου για την κατανόηση αυτών. Αντικείμενο του Κεφαλαίου 5 αποτελεί η επισκόπηση της βιβλιογραφίας σχετικά με διάφορα θεωρητικά και εμπειρικά ζητήματα, καθώς και τις ερευνητικές τους επιδράσεις όσον αφορά την αναζήτηση πληροφορίας για τη δημιουργικότητα στο χώρο της μουσικής. Διερευνώνται ζητημάτα, τάσεις και αντιλήψεις που επικεντρώνονται στην αναζήτηση πληροφορίας, σε συνάρτηση με δημιουργικές δραστηριότητες όπως η μουσική σύνθεση, η μουσική ερμηνεία και ο αυτοσχεδιασμός, η μουσική ακρόαση και η ανάλυση. Στο Κεφάλαιο 6 παρουσιάζεται η σύνδεση μεταξύ της πληροφορίας και της δημιουργικής διαδικασίας στη μουσική, παρέχοντας ένα πλαίσιο για την κατανόηση του ρόλου της αναζήτησης πληροφορίας στη μουσική δημιουργικότητα. Ειδικότερα, αναπτύσσεται ένα ολοκληρωμένο μοντέλο τριών σταδίων γύρω από την κατανόηση του ρόλου της αναζήτησης πληροφορίας στη μουσική δημιουργικότητα, σύμφωνα με το οποίο, η διαδικασία ξεκινά με τις προθέσεις και τα κίνητρα για τη δημιουργικότητα, προχωρά στην πληροφοριακή κατά την αναζήτηση συμπεριφορά και ολοκληρώνεται με τα αποτελέσματα-προϊόντα της μουσικής δημιουργικότητας (musical creativity products). Ακολούθως, στο Κεφάλαιο 7 παρουσιάζεται εμπειρική έρευνα πάνω στη σύνδεση μεταξύ της αναζήτησης πληροφορίας και της μουσικής δημιουργικότητας, η οποία διενεργήθηκε επί ενός δείγματος N=244 διάφορων μουσικών -επαγγελματιών και μη- οι οποίοι ζουν και δραστηριοποιούνται στην Ελληνική επικράτεια, μέσω των αποτελεσμάτων της οποίας δίνεται η δυνατότητα εξαγωγής χρήσιμων συμπερασμάτων για τη σύνδεση μεταξύ των δυο ερευνητικών αντικειμένων.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 23 Στο τελευταίο Κεφάλαιο (Επίμετρο) γίνεται σύνοψη των περιεχομένων του Βιβλίου, καθώς επίσης παρουσιάζεται ερευνητική ατζέντα η οποία πραγματεύεται μια σειρά από ζητήματα που πρόκειται να διαδραματίσουν, μελλοντικά, σημαντικό ρόλο στην έρευνα για την επίδραση της αναζήτησης πληροφορίας στη δημιουργικότητα, ευρύτερα αλλά και ειδικότερα, στο χώρο της μουσικής. Αυτή η ερευνητική ατζέντα αναπτύχθηκε με σκοπό να παράσχει κίνητρα για μελλοντική έρευνα. Τα ζητήματα που εντοπίζονται αφορούν την έρευνα, σχετικά με την αναζήτηση πληροφορίας για τη δημιουργικότητα μεταξύ διαφορετικών ομάδων κοινού, την ποσοτικοποίηση της δημιουργικότητας ως συνάρτηση της παρεχόμενης πληροφορίας, τα μεγάλα δεδομένα σχετικά με το περιβάλλον της πληροφορίας, τη διερεύνηση της πληροφοριακής συμπεριφοράς για τη δημιουργικότητα με βάση τις κοινωνικές ομάδες, καθώς και το ρόλο που διαδραματίζουν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας στην αναζήτηση πληροφορίας για τη δημιουργικότητα.