Κφαο 6 Ευοοα Πηη Η υηκζκΰέα απκζέ πκζτ θδαφϋλκθα εζϊκ βμ ΰζπκζκΰέαμ, πδά παλϋξδ πκδεέζμ βηαθδεϋμ πζβλκφκλέμ εαδ ΰθυδμ. Ωσκ, ΰδα ηΰϊζκ δϊβηα κθ 20κ αδ. έξ αλεϊ πλδγπλδκπκδβγέ, αφκτ κυμ ΰζπκζσΰκυμ απαξκζκτ ευλέπμ β υΰξλκθδεά εαδ υβηαδεά πζυλϊ βμ ΰζυαμ εαδ ζδΰσλκ β αθααάββ βμ υηκζκΰέαμ ηηκθπηϋθπθ ζϋιπθ. δυελδθέααδ σδ βθ αλξαδσβα, αζζϊ εαδ αλΰσλα, υηκζκΰέα άαθ β αθααάββ βμ υπκδγϋηθβμ αλξδεάμ εαδ αζβγδθάμ βηαέαμ πθ ζϋιπθ ηδαμ ΰζυαμ, β κπκέα, βλδασηθβ πδφαθδαεϋμ κηκδσβμ εαδ ιβηηϋθβ φαθαέα, πδξδλκτ θα εααάδ δμ ζϋιδμ δαφαθέμ πμ πλκμ κθ ξβηαδησ κυμ, θα Ϊλδ β υηίαδεσβα, η απκϋζηα βθ παλυηκζκΰέα ά ζαρεά υηκζκΰέα, σππμ πλκετπδ απσ δϊφκλα παλαέΰηαα, πί. παθαζσθδ, πδά πϊθα ζδυθδ! Η υηκζκΰέα, πμ εζϊκμ βμ δκλδεκυΰελδδεάμ ΰζπκζκΰέαμ, ηφαθέααδ δμ αλξϋμ κυ 19κυ αδ. εαδ υδκγέ υΰεελδηϋθμ αλξϋμ εαδ ηγσκυμ, πκυ ίζδυθκθαδ σκ αθαπταδ β ΰζπκζκΰέα. Έδ, αλξδεϊ, β πδβηκθδεά υηκζκΰέα λυθϊ βθ πλκϋζυβ πθ ζϋιπθ, βθ αθαΰπΰά κυμ δμ λέαμ ηδαμ αλξδεάμ ΰζυαμ εαδ δμ υΰΰθέμ Ϊζζμ ΰζυμ. πδβηαέθαδ σδ άηλα β υηκζκΰέα έθαδ πδπζϋκθ β δκλέα πθ ζϋιπθ, η αθαφκλϊ α παλϊΰπΰα εαδ α τθγα εϊγ ζϋιβμ, κ «υηκζκΰδεσ πέκ» βμ. κ παλσθ εφϊζαδκ ΰέθαδ παλκυέαβ εαδ αθϊζυβ ίαδευθ ελδβλέπθ βμ τΰξλκθβμ υηκζκΰδεάμ Ϋλυθαμ, άκδ κυ φπθκζκΰδεκτ, κυ ηκλφκζκΰδεκτ, κυ βηαδκζκΰδεκτ, κυ ξπλκξλκθδεκτ εαδ κυ αθαζκΰδεκτ ελδβλέκυ. Σκ εφϊζαδκ κζκεζβλυθαδ η παλαέΰηαα υηκζκΰδεάμ αθϊζυβμ ζϋιπθ. 6.1 Ποο ου που υηκζκΰέα έθαδ κ εζϊκμ βμ ΰζπκζκΰέαμ πκυ ηζϊ βθ πλκϋζυβ πθ ζϋιπθ η σξκ βθ αθααάββ βμ λέααμ εαδ πθ βηαδυθ πκυ υπκγϋκυη σδ έξ. θααβέ βθ θξσηθβ υΰΰϋθδϊ κυμ η ζϋιδμ πθ ΰζπυθ εκδθάμ εααΰπΰάμ εαδ ληβθτδ β δαδεαέα εαδ α Ϊδα ηαίκζάμ πθ ζϋιπθ σκ πμ πλκμ β ηκλφά σκ εαδ πμ πλκμ β βηαέα. βθ υηκζκΰδεά Ϋλυθα αιδκπκδκτθαδ εέηθα ΰζπυθ η ηαελϊ ΰλαπά παλϊκβ, σπκυ ιϊααδ κ έκμ βμ ζϋιβμ πλκΰθϋλα Ϊδα, κδ ηκλφκζκΰδεϋμ εαδ υθαεδεϋμ βμ δδσβμ, β ΰλαπά βμ ηκλφά, β βηαέα βμ εαδ κ πλδίϊζζκθ ξλάβμ βμ. υηκζκΰέα, αθ εαδ ηφαθέαδ ηΰϊζκ ΰζπκζκΰδεσ, φδζκζκΰδεσ εαδ δκλδεσ θδαφϋλκθ ζσΰπ πθ πκδεέζπθ πζβλκφκλδυθ πκυ παλϋξδ, θ Ϋξδ σκ βηαθδεά παλκυέα δμ πδβηκθδεϋμ Ϋλυθμ, δσδ απσ δμ αλξϋμ κυ 20κυ αδ. β Ϋηφαβ έθαδ β υΰξλκθδεά πζυλϊ βμ ΰζυαμ, β ξλάβ βμ, κ τβηα εαδ β κηά κυ. Όππμ έξ πδβηϊθδ άβ κθ 2κ αδ. η.χ. κ Ϋικμ κ ηπδλδεσμ, κδ ζϋιδμ ξλβδηκπκδκτθαδ «κὐ δϊ άθ ἐυηκζκΰέαθ ἀζζϊ δϊ σ τθβγμ». ΠλΪΰηαδ, β υηκζκΰέα θ εαγκλέαδ πϊθκ β ξλάβ, π.ξ. β ζϋιβ λϊπαα ά, η βθ θσλβ ηκλφά, λαπϋαδ βζυθδ κπκδκάπκ λαπϋαδ, σξδ ησθκ αυσ η Ϋλα πσδα, σππμ βζυθδ β υηκζκΰέα κυ (*λϊ-παα). Ωσκ, γα πλϋπδ θα έηα πλκεδεκέ εαδ πδφυζαεδεκέ ηαίκζϋμ πκυ πλκϋλξκθαδ απσ αδαφκλέα ΰδα βθ πλκϋζυβ-υηκζκΰέα ηδαμ ζϋιβμ ά υΰξυθυβ παλαπζάδπθ αζζϊ δαελδυθ βηαδκζκΰδεϊ ζϋιπθ. Ωμ παλϊδΰηα αθαφϋλκυη βθ πλέππβ πθ πλαΰηατκηαδ «αθαπτπ πλκεδεϊ Ϋθα γϋηα» εαδ δαπλαΰηατκηαδ «υαβυ κυμ σλκυμ ηδαμ υηφπθέαμ» ΰδα α κπκέα παλαβλκτη σδ σζκ εαδ υξθσλα υηπέπκυθ κ δαπλαΰηατκηαδ: π.ξ. β λΰαέα αυά δαπλαΰηαταδ (αθέ πλαΰηαταδ) κ γϋηα βμ ηαθϊυβμ, η απκϋζηα θα ξϊθαδ β βηαδκζκΰδεά δϊελδβ πκυ υπϊλξδ πλκϊδμ σππμ κ υπκυλΰσμ (βθ Ϋεγά κυ) πλαΰηαταδ κυμ σλκυμ δμ υηφπθέαμ (= ιϊαδ, αθαζτδ δικδεϊ) εαδ κ υπκυλΰσμ δαπλαΰηαταδ κυμ σλκυμ βμ υηφπθέαμ (η κυμ αέλκυμ) (= υαβέ). τΰξλκθβ υηκζκΰδεά Ϋλυθα αιδκπκδέ αλξϋμ εαδ ηγσκυμ βμ δκλδεκυΰελδδεάμ ΰζπκζκΰέαμ, υθυϊακθϊμ μ η Ϋθα υλτακ φϊηα δκλδευθ, ΰπΰλαφδευθ, γθκζκΰδευθ, πκζδδδευθ εαδ Ϊζζπθ ΰθυπθ εαδ ηαλυλδυθ. θ εαδ παλακδαεϊ β υηκζκΰέα αξκζέαδ η β δλτθββ ηηκθπηϋθπθ κδξέπθ, α ζυαέα ξλσθδα (ίζ. Μπαηπδθδυβ, 2011 2 ) έθαδ Ϋηφαβ σξδ ησθκ 1
βθ δκλέα δαφσλπθ ζϋιπθ (πλδζαηίαθκηϋθπθ εαδ πθ ηαίκζυθ βμ βηαέαμ) αζζϊ εαδ βθ υηκζκΰδεά τθβ κηϊπθ ζϋιπθ (υηκζκΰδεϊ πέα). 6.2 Η υοοα απ η ααηα ο 18ο αα Οδ πλυμ ΰζπδεΫμ Ϋλυθμ βθ αλξαδσβα έξαθ ηΰϊζκ ίαγησ πμ αθδεέηθκ βθ υηκζκΰδεά αθϊζυβ πθ ζϋιπθ. Σβθ πκξά εέθβ υηκζκΰέα άηαδθ βθ αθααάββ βμ υπκδγϋηθβμ αλξδεάμ, αζβγδθάμ βηαέαμ πθ ζϋιπθ ηδαμ ΰζυαμ, σππμ κ βζυθδ κ έδκμ κ σλκμ υηκζκΰέα: ἒυηκθ «αζβγδθά, αλξδεά βηαέα» + -ζκΰέα (< ζσΰκμ) «υβηαδεά ηζϋβ». Πέυαθ σδ σπκδκμ ΰθπλέαδ κ σθκηα ΰθπλέαδ αυκξλσθπμ εαδ κ πλϊΰηα, ζσΰπ βμ αλξδεϊ θάμ τηφπθα η βθ αλξαρεά αθέζβοβ, ηβ υηίαδεάμ (φτδ) ξϋβμ βμ ζϋιβμ, κυ κθσηακμ, η κ πλϊΰηα πκυ αυά βζυθδ. Ϋξκθαθ ίϋίαδα σδ η κ πϋλαηα κυ ξλσθκυ β φυδεά αυά ξϋβ Ϋπαυ πκζζϋμ φκλϋμ θα υπϊλξδ εαδ ΰδ αυσ αθααβκταθ βθ αλξδεά εαϊαβ πθ πλαΰηϊπθ. Όζα αυϊ υθκοέακθαδ κ απσφγΰηα «ἀλξά παδέαμ ὀθκηϊπθ ἐπέεοδμ [ιϋαβ]», σππμ κ δατππ κ ευθδεσμ φδζσκφκμ θδγϋθβμ, ηαγβάμ κυ πελϊβ. αθέγβ Ϊπκοβ πκυ ηφαθέβε εαϊ βθ αλξαδσβα ΰδα β υηίαδεά (γϋδ), εαϊ υθγάεβθ ξϋβ κθσηακμ εαδ πλϊΰηακμ, θ κάΰβ κλγσλβ αθέζβοβ βμ υηκζκΰέαμ, φσκθ δκλδεά ηζϋβ εαδ τΰελδβ πθ ΰζπυθ άαθ αεσηβ αθτπαλεμ. Έδ, υηκζκΰέα άηαδθ ΰδα πκζτ ηΰϊζκ δϊβηα Ϊεββ βμ φαθαέαμ εαδ πλκπϊγδα θα κγκτθ ζκΰδεκφαθέμ ιβΰάδμ, θα εαακτθ δαφαθά α αδαφαθά. πλσεδκ βζ. ΰδα παλυηκζκΰέα ά «ζαρεά υηκζκΰέα» 1, β κπκέα ιαεκζκυγέ ηϋξλδ άηλα θα έθαδ κ πλκφδζάμ λσπκμ υηκζκΰδεάμ αθϊζυβμ πθ ζϋιπθ σξδ ησθκ πθ απζυθ αθγλυππθ αζζϊ εαδ πθ λαδξθυθ υηκζσΰπθ. ΚαΪ βθ αθέζβοβ αυά, ηπκλέ εαθέμ εαϊ κ κεκτθ θα αθαηδΰθτδ α φπθάθα εαδ α τηφπθα, θα πλκγϋδ ά θα αφαδλέ ΰλΪηηαα, φγσΰΰκυμ ε.ϊ. Σκθ φαζηϋθκ αυσ λσηκ πκυ αεκζκυγκτ β υηκζκΰδεά Ϋλυθα δαπέπ Ϋθα κιυλεϋμ πθτηα σππμ κ κζαέλκμ, κθ κπκέκ απκέαδ β αλεαδεά απσφαθβ σδ βθ υηκζκΰέα α τηφπθα εαδ α φπθάθα θ παέακυθ εαθϋθα λσζκ ά παέακυθ πκζτ ηδελσ. υσ πλϊΰηαδ υηίαέθδ αζζϊ κλδηϋθμ πλδπυδμ, σππμ α: μ-ηέα-θ-ηα-παι-ὁηκῦ-ὅηκδκμ-ὅηπμ-ηδυμ εαδ γέθπ «φκθτπ» ασλ. ἔπφθκθ (απσ ἐφ-φθ-κθ), φσθκμ, πλσφακμ ΠαλΪ β φαδθκηθδεά αθκηκδσβα πθ παλαπϊθπ ζϋιπθ, αυϋμ έθαδ κησλλδαμ, πί. τκ, ζα. duo, αΰΰζ. two, λπ. dva/dve, αλη. erku εαδ ζα. plenus «πζάλβμ», πκλ. cheio. εκζκυγκτθ έΰηαα παλυηκζκΰέαμ απσ βθ αλξαδσβα ηϋξλδ άηλα: Σκ Πκδῶθ υηκζκΰέαδ απσ κθ ΠζΪπθα (Κλατζκμ) θαζζαεδεϊ (!) απσ κ πκζζϊ υμ, απσ κ πκέ Ϋηδκμ ε.ϊ. ζϋιβ ζτξθκμ, εαϊ κθ Ϋικ κθ ηπδλδεσ, υηκζκΰέαδ έπμ απσ κ ζτδ σ θτξκμ «δαζτδ βθ θτξα, κ εκϊδ». ληβθέα βμ ζϋιβμ ζτξθκμ θ ΰθπλέακυη αθ κφέζαδ κθ Ϋικ ά αθ αυσμ απζυμ βθ αθαφϋλδ. πσ βθ Ϊζζβ πζυλϊ υηκζκΰέ πϊ κ πλκεφϊζαδκθ απσ α πλκμ εαδ εφαζά. βηδπϋκθ σδ κ Ϋικμ ηφαθέααδ πλκεδεσμ εαϊ βθ υηκζκΰδεά αθϊζυβ πθ ζϋιπθ, σππμ πλκετπδ απσ β δατππβ «ἰ ἀπσ κῦ ζτδθ σ θτξκμ» εαδ απσ κ σδ θ πλκξπλέ πλαδϋλπ αθϊζυβ κυ εφαζά, σππμ ηϊζζκθ γα Ϋεαθαθ κ ΠζΪπθαμ ε.ϊ. έθδ βθ θτππβ σδ ΰθπλέαδ ηϋξλδ πκυ ηπκλέ θα φϊδ η ίϊβ δμ ΰθυδμ βμ πκξάμ κυ. θέγα, πκζζκέ εαϋφυΰαθ δμ τεκζμ ζτδμ, σππμ βθ υηκζσΰββ «εα ἀθέφλαδθ», βζ. εα υφβηδησ: 1 Όππμ παλαβλέ κ ΜπυδΪβμ (2005: 250), κδ σλκδ αυκέ θ αυέακθαδ απσζυα, αφκτ «[ ] κ σλκμ παλυηκζκΰέα γα αθαφλσαθ κ υηκζκΰδεσ φϊζηα, β ζαθγαηϋθβ τθβ, θυ κ σλκμ ζαρεά υηκζκΰέα γα πλκδσλδα αελδίϋλα βθ φαζηϋθβ ατδβ κδξέπθ ά τππθ, β κπκέα δαπλϊαδ απσ ηβ δδεκτμ». 2
lucus a non lucendo, βζ. κ lucus «Ϊζκμ» κθκηϊβε Ϋδ α ΛαδθδεΪ απσ κ σδ θ έθαδ φπδθσ (!), ὔιδθκμ Πσθκμ (αθέ Ἄιδθκμ Πσθκμ «αφδζσιθβ γϊζαα», πί. βηλδθά κθκηαέα Ματλβ ΘΪζαα), ΰζυεΪδ, υφβηδησμ ΰδα κ ιέδ. Ο υφβηδησμ, ζκδπσθ, άαθ ηϋκ πέζυβμ τεκζπθ υηκζκΰδευθ πλκίζβηϊπθ. Σα πλπέα σηπμ εαέξ β παλυηκζκΰέα. Έδ, ηαΰθϋλκμ ξκζδαάμ πλσδθ δϊφκλμ φαθαδεϋμ υηκζκΰέμ ΰδα β γϊζαα, ηέα απσ δμ κπκέμ έθαδ β αθαΰπΰά β ζϋιβ Ϊζκμ: γϊζαα, «παλϊ σ Ϊζκθ», πκηϋθπμ «Ϊζαα εαέ γϊζαα». Πλσεδαδ ΰδα ζκΰδεκφαθά υηκζσΰββ σπκυ ηβ κδεέα ΰζπδεΪ κδξέα αθδεαγέαθαδ απσ Ϊζζα πδκ κδεέα κθ κηδζβά, πκυ α ξλβδηκπκδέ ΰδα θα παθληβθτδ α πλυα (ίζ. ΜπυδΪβ, 2005: 251). θϊζκΰκδ πζακέ τπκδ έθαδ κ γῶ αθέ γβζϊαπ εαδ κ Θάθβ απσ κ κπκέκ γα πλκάζγ η λβδεσ α- β Ἀγβθᾶ, πδά «ἀηάπλ ἡ γσμ παλαέκαδ ἡηῖθ»! Οδ ζϋιδμ γϊζαα εαδ Ἀγβθᾶ πλκφαθυμ θ έθαδ Ι αζζϊ Ϊθδα απσ ηκΰδαεά ΰζυα, αθ εαδ Ϋξδ πλκαγέ Ι υηκζκΰέα ΰδα κ γϊζαα, η τθβ η κ αΰΰζ. dale «εκδζϊα», κ υθυθ. ΰλη. Tal ε.ϊ. Ο Ϊΰδκμ Ιλυθυηκμ (4κμ-5κμ αδ.) υηκζσΰβ κ ζα. cadaver «πυηα» απσ κ ca(ro) da(ta) ver(mibus) «ελϋαμ κηϋθκ α εκυζάεδα», υηκζκΰέα πκυ παθζάφγβ κθ 18κ αδ. απσ κθ ΓΪζζκ πκζδδεσ εαδ φδζσκφκ Joseph de Maistre. θϊζκΰβμ υηκζκΰδεάμ αιέαμ έθαδ υηκζκΰάδμ σππμ κυ ηάζκ απσ κ ηβ σζκ, πδά Ϊξα θ πλϋπδ θα λυΰαδ κζσεζβλκ, η β φζκτα, εαδ κυ παθζσθδ/παθαζσθδ απσ κ πϊθα ζδυθδ ά κ πϊθα ζτθπ! τλβ ζϋιβ έθαδ δαζδεά, pantaloni, πλκλξσηθβ απσ κ ετλδκ σθκηα Pantaleone, πλσππκ βμ δαζδεάμ επηπέαμ πκυ φκλκτ ηαελδϋμ εαδ φαλδϋμ πλδεζέμ (παθζσθδ). Σκ σθκηα αυσ ξβηαέβε απσ κ ζζβθδεσ ΠαθαζΫπθ. Μ βθ παλυηκζκΰέα υθϋαδ θϊ β παλυηκζκΰδεά τθβ ά παλατθβ (ίζ. Μπαηπδθδυβ, 2011 2, ΰζπΪλδκ σλπθ), π.ξ. ζδΰκγυηυ απσ κ ζδπκγυηυ, απσ παλατθβ η κ ζέΰκμ. 6.3 Σοη υοοα πδβηκθδεά υηκζκΰέα Ϋξδ πμ αθδεέηθκ Ϋλυθαμ βθ πλκϋζυβ πθ ζϋιπθ, βθ αθαΰπΰά κυμ δμ αλξδεϋμ λέαμ βμ εϊκ πλπκΰζυαμ εαδ σξδ βθ υπκδγϋηθβ αλξδεά εαδ αζβγδθά βηαέα πθ ζϋιπθ, σππμ πέυαθ σδ ηπκλκταθ θα κ πδτξκυθ κδ αλξαέκδ εαδ σκδ θσλκδ κυμ αεκζκυγκτθ. υηκζκΰέα πμ δδαέλκμ εζϊκμ βμ δκλδεκυΰελδδεάμ ΰζπκζκΰέαμ πκυ δϋπαδ απσ υΰεελδηϋθμ αλξϋμ εαδ υδκγέ εαϊζζβζμ ηγσκυμ Ϋλυθαμ ηφαθέααδ δμ αλξϋμ κυ 19κυ αδ. Σδμ πλυμ ίϊδμ Ϋγ κ August Pott κ βηαθδεσακ ΰδα βθ πκξά κυ Ϋλΰκ Etymologische Vorschungen auf dem Gebiete der indogermanischen Sprachen «υηκζκΰδεϋμ Ϋλυθμ κ πέκ πθ δθκΰληαθδευθ (δθκυλππαρευθ) ΰζπυθ» (1833-1836). πέβμ, β υηκζκΰέα ΰδα πκζζκτμ ΰζπκζσΰκυμ εαδ ηϊζδα βμ ξκζάμ κυ Meillet έθαδ πλπέπμ δκλέα πθ ζϋιπθ (histoire des mots), παλαεκζκτγββ βμ ιϋζδιάμ κυμ απσ βθ πκξά βμ πλπκΰζυαμ ηϋξλδ κλδηϋθβ δκλδεά πλέκκ βμ υπσ ιϋαβ ΰζυαμ, η παλϊζζβζβ αθαφκλϊ α παλϊΰπΰα εαδ α τθγα. Έδ, β υηκζκΰέα θ αθαφϋλαδ πζϋκθ ηηκθπηϋθμ ζϋιδμ, αζζϊ ιϊαδ τθκζα κησλλδαπθ ζϋιπθ, ιπλθυθαμ κθ παζαδσλκ «ακηδδεσ» ξαλαεάλα βμ. Πλδθ απσ κ υηκζκΰδεσ Λιδεσ κυ Μπαηπδθδυβ, Ϋθα απσ α ξαλαεβλδδεσλα έΰηαα κυ έκυμ αυκτ υηκζκΰδεάμ αθϊζυβμ απκζκτ κ ζαηπλσ Dictionnaire étymologique de la langue grecque «υηκζκΰδεσ ζιδεσ βμ ζζβθδεάμ [=αλξαέαμ ζζβθδεάμ] ΰζυαμ» κυ ΓΪζζκυ ζζβθδά Pierre Chantraine. θέγα, κ ιέκυ Ϊλδκ Griechisches Etymologisches Wörterbuch «ζζβθδεσ υηκζκΰδεσ ζιδεσ» κυ κυβκτ ζζβθδά εαδ δθκυλππαρά Hjalmar Frisk έθαδ πλδσλκ παλακδαεσ, εαγυμ αθαφϋλαδ εαϊ πλυκ ζσΰκ βθ υηκζκΰέα πθ ζϋιπθ εαδ πκζτ ζδΰσλκ βθ ηϋπδα πκλέα κυμ. 3
6.4 Θη α η υοο υα πδβηκθδεά υηκζκΰδεά Ϋλυθα υθυϊαδ πζάγκμ ΰθυπθ ΰζπ(κζκΰ)δευθ, δκλδευθ, ΰπΰλαφδευθ ε.ϊ. η β ΰσθδηβ φαθαέα κυ λυθβά πκυ κθ κβΰέ πλκϊδμ υηκζσΰββμ ζϋιπθ δμ κπκέμ ζϋΰξδ εϊγ φκλϊ, αεκζκυγυθαμ αυβλϊ ΰζπδεΪ ελδάλδα εαδ βθ δλϊλξβά κυμ. Σα ελδάλδα αυϊ πλκϋλξκθαδ ευλέπμ απσ α πέπα βμ φπθκζκΰέαμ, βμ ηκλφκζκΰέαμ εαδ βμ βηαδκζκΰέαμ. ΜζΫμ πθ ζυαέπθ υθ Ϋξκυθ υδ Ϋηφαβ βθ αθαζυδεά πλκϋΰΰδβ πθ ελδβλέπθ αυυθ, βθ υΰελδδεά κυμ πλκϋΰΰδβ εαδ βθ δλϊλξβά κυμ εαϊ βθ φαληκΰά κυμ βθ υηκζκΰδεά Ϋλυθα. πσ πζυλϊμ ζζβθδεάμ υηίκζάμ κ αάβηα πθ ελδβλέπθ, πκζτ βηαθδεά έθαδ β λΰαέα κυ ΜπυδΪβ (2005), σπκυ υαβκτθαδ δικδεϊ α δϊφκλα ελδάλδα εαδ φαλησακθαδ βθ υηκζσΰββ δεαθκτ αλδγηκτ ζϋιπθ 2, υ σκδ αξκζκτθαδ η βθ υηκζκΰέα θα δαγϋκυθ λσλκ γπλβδεσ υπσίαγλκ απ σ,δ κ παλζγσθ. 6.4.1 Φοο ο ιϋαβ βμ φπθκζκΰδεάμ παλαηϋλκυ έθαδ απκζτπμ απαλαέββ ΰδα βθ υηκζκΰέα εαδ υξθϊ κδ λυθβϋμ ιεδθκτθ απσ αυσ κ ελδάλδκ ά κ αιδκπκδκτθ ηΰϊζκ ίαγησ (ΜπυδΪβμ, 2005: 83). Σκ ΰΰκθσμ σδ β παλυηκζκΰέα Ϋξδ πμ ίϊβ υξθϊ β φπθκζκΰδεά κηκδσβα έξθδ πσκ πλκεδεσμ κφέζδ θα έθαδ κ υηκζσΰκμ ξδεϊ η δμ φπθβδεϋμ εαδ φπθκζκΰδεϋμ κηκδσβμ. Έδ, απαλαέββ έθαδ β ΰθυβ βμ ζδκυλΰέαμ πθ φπθκζκΰδευθ θσηπθ, κυ πέκυ φαληκΰάμ κυμ αζζϊ εαδ πθ πδγαθυθ ιαδλϋπθ κηϋθβ υΰξλκθέα. πδά έθαδ βηαθδεσ θα ζαηίϊθαδ υπσοβ σδ εϊγ αζζαΰά θϊαδ β ΰθδεσλβ πκλέα κυ υάηακμ, ΰδ αυσ εαδ κδ φπθκζκΰδεϋμ ηαίκζϋμ πλϋπδ θα αθδηππέακθαδ κ πζαέδκ κυ υάηακμ κ κπκέκ υθϋίβαθ. πκηϋθπμ, σαθ β υηκζσΰββ ίαέααδ φπθκζκΰδεϊ ελδάλδα γα πλϋπδ αυϊ θα παλκυδϊακθαδ αθαζυδεϊ, βζ. κδ θσηκδ πκυ φαλησβεαθ, α θδϊηα Ϊδα (ηαίαδεκέ τπκδ) εαδ κδ υθγάεμ εϊπ απσ δμ κπκέμ πλαΰηακπκδάγβε β φπθκζκΰδεά ηαίκζά (ΜπυδΪβμ, 2005: 84). εκζκυγκτθ παλαέΰηαα υηκζσΰββμ ζϋιπθ ίϊδ φπθκζκΰδευθ ελδβλέπθ: ξϊθπ (ηθ.) < ξαα < ἐξϊπα < ξαῶ (-σπ) < ξϊκμ (αλξ.) [Ϋεελκυβ φπθβϋθπθ], ἐζδϊ (ηθ.) < ἐζαδϊ < ἐζαέα (αλξ.) [εααίδίαησμ κυ σθκυ εαδ υθέαββ], Ϊθ < *Ϊθ < ΰ (πλκ.) < ΰπ (αλξ.), δαζε. τπκδ Ϊδθ, Ϊδ (Πσθκμ) [υθέαββ], ΰλσμ (ζθ.) < ὑΰδβλσμ < ὑΰδάμ (αλξ.) [λκπά φπθάθκμ εαδ απκίκζά Ϊκθκυ], ξκτφα/φκτξα < φκτεα (ηθ.) < φκυεέαπ < πυεέαπ (ηΰθ.) < πτεβμ «πυΰηϊξκμ» (αλξ.) [λκπά φπθβϋθπθ εαδ υηφυθπθ, αθδηϊγβ υηφυθπθ], αμ < μ (ηθ.) < φμ (πλκ.) < φέβηδ (αλξ.) [απκεκπά φπθάθκμ], δπκτλα/δππκτλα < δππκτλα (ηθ.) < ππκτλα (αλξ. ππκμ + -κυλϊ) ῆμ ππκτλαμ [υθεφκλϊ] *β δππκτλα [παθαθϊζυβ] β δππκτλα [δαεδησμ], έξζα (πδεσ πβθσ) (ηθ.) < εέξζα (ζθ.) < εέξζβ < *ξέξζβ (πί. ξζδυθ) [δαεδησμ]. 6.4.2 Μοφοο ο ηκλφκζκΰδεά αθϊζυβ, βζ. β αθϊζυβ βμ ζϋιβμ κ γϋηα εαδ α πλκφτηαϊ βμ (πλκγάηαα- πδγάηαα) έθαδ Ϋθα πλυκ ίάηα ΰδα βθ εααθσββ κυ ξβηαδηκτ βμ ζϋιβμ. Όππμ έθαδ ΰθδεσλα απκεσ, β ηκλφκζκΰέα έθαδ κ αγλσλκ ΰζπδεσ πέπκ. ΡΪζζβ (2005: 27) κλγϊ βηδυθδ ξδεϊ η α ξάµαα µκλφκζκΰδευθ κµυθ σδ «µαίϊζζκθαδ τεκζα, εαδ Ϋκδκυ έκυμ αζζαΰϋμ 2 ΠΪθπμ, β αθϊζυβ βμ βηαέαμ κυ αυλσμ (σδ άηαδθ «πϊαζκμ» αεσηβ εαδ εαϊ β λπηαρεά πλέκκ, πλδθ απσ βθ «πλκπϊγδα κυ Μ. Κπθαθέθκυ θα δαυδ β θϋα γλβεέα») ηφαθέααδ ηκθσπζυλβ (σππμ εαδ β παλαδγϋηθβ, απκεζδδεϊ ιθσΰζπβ, ίδίζδκΰλαφέα), αθ υΰελδγέ η α ΰλαφσηθα κ κδεέκ ζάηηα κθ Μπαηπδθδυβ, 2011 2. 4
πδελακτθ µϊ βθ πϊλκκ αδυθπθ». Παλσδ β µηκλφκζκΰδεά κηά βμ ζϋιβμ έθαδ υθασθ θα υπκέ αζζαΰϋμ µϋπ κυ µβξαθδµκτ βμ αθαζκΰέαμ (Lehmann, 1992 3 : 219), β αθϊζυβ πθ ζϋιπθ ηκλφάηαα, κ πλκδκλδησμ πθ αλξδευθ βηαδυθ εαδ ΰλαηηαδευθ ζδκυλΰέπθ εαγδϊ βθ υηκζκΰδεά αθϊζυβ αφαζϋλβ. Όκθ αφκλϊ βθ υηκζσΰββ εζδυθ ζϋιπθ, κδ εζδδεϋμ εαβΰκλέμ δμ κπκέμ αθάεκυθ ηπκλέ θα εαγκβΰάδ βθ υηκζκΰδεά δαδεαέα. φϋλκυ, πλκεδηϋθκυ ΰδα βθ υηκζσΰββ πθ παλϊΰπΰπθ ζϋιπθ, αυά απκίαέθδ υξθϊ τεκζβ, ΰδαέ α πδγάηαα τεκζα ηαίϊζζκθαδ, εαγυμ πβλϊακθαδ απσ κ φπθβδεσ πλδίϊζζκθ πθ γηϊπθ η α κπκέα υθέγθαδ. Γδα βθ αθαΰθυλδά κυμ απαδέαδ πκζζϋμ φκλϋμ παλαδΰηαδεά εαδ υθαΰηαδεά αθϊζυβ, ΰδα θα αθυλγέ δ αθάεδ β λέαα εαδ δ κ πέγβηα (ΜπυδΪβμ, 2005: 133). Όαθ εαϊ βθ υηκζσΰββ δεϊααδ σδ ηδα ζϋιβ έθαδ απκϋζηα τθγβμ, κ λυθβάμ ιϊαδ αθ αυά Ϋξδ ΰέθδ τηφπθα η κυμ θσηκυμ βμ τθγβμ β υΰεελδηϋθβ ΰζυα. τθγβ βθ λξαέα ζζβθδεά «έθδ θα πδεκέαδ α ηϋλβ βμ ζϋιπμ εαδ θα ηφαθέαδ κ τθγκ αθ απζσ, υξλαέθκθαμ Ϋδ κ Ϋλΰκ βμ υηκζκΰέαμ» (Μπυδαβμ, 2005: 136). Ο André Mirambel, σππμ αθαφϋλδ κ ΜπυδΪβμ, έξ δαυπυδ Ϋλδμ αλξϋμ ξδεϊ η κθ ηβξαθδησ βμ τθγβμ α ΝΫα ζζβθδεϊ, πκυ έθαδ βηαθδεϋμ ΰδα βθ υηκζκΰέα. πέβμ, αθαζυδεά πλκϋΰΰδβ βμ τθγβμ α ΝΫα ζζβθδεϊ εαδ Ϊζζμ ΰζυμ Ϋξδ ΰέθδ απσ β ΡΪζζβ (2007/2011). εκζκυγκτθ παλαέΰηαα υηκζσΰββμ ζϋιπθ η αιδκπκέββ ηκλφκζκΰδευθ ελδβλέπθ: ιϋλπ < (ηθ.) ἐιϋλπ < ἐιτλπ/ἠιτλπ < ασλ. ἐιῦλκθ κυ ἐιυλέεπ [ξσζδκ: θ υαγέ β αθαΰπΰά κ αλξ. λ. ἐιαέλπ «υουθπ, πλκίϊζζπ», δσδ κ ασλ. αθάεδ δαφκλδεά εζδδεά εαβΰκλέα: ἐιαέλπ - ἐιῆλα αζζϊ ἐιϋλπ - ιλα. 3 ] αυΰϊμ < ηθ. αυΰ-ᾶμ < αῦΰκμ (γϋηα: αυΰ-, παλαΰ. πέγβηα: -ᾶμ) πλαάλδκ < αλξ. πλαάλδκθ (γϋηα: πλα-, παλαΰπΰ. πέγβηα: -άλδκθ, πί. ίκυζυάλδκθ) ΰδαζσμ < ηθ. (α)ΰδαζσμ < (αλξ.) αΰδαζσμ < φλ. ἐθ αΰὶ ζσμ «βθ αελκγαζαδϊ» < αΰμ «ηΰϊζα ετηαα» εαδ ζμ, ΰθ. ζσμ «γϊζαα» [ξσζδκ: Πλσεδαδ ηϊζζκθ ΰδα τθγβ ζϋιβ πκυ πλκϋλξαδ απσ υΰξυθυβ ζϋιπθ ηδαμ φλϊβμ, απσ «υθαλπαΰά».] 6.4.3 Σηαοο ο Όππμ Ϋξδ άβ αθαφλγέ, β ξϋβ βηαέθκθκμ εαδ βηαδθκηϋθκυ έθαδ, εαϊ εαθσθα, υηίαδεά εαδ βλέααδ β ΰθυβ πθ κηδζβυθ ηδαμ εκδθπθέαμ ΰδα α αθδεέηθα, δμ Ϋθθκδμ εαδ δμ ζδκυλΰέμ πθ ΰζπδευθ τππθ (Saussure: «υηίαδεσβα κυ ΰζπδεκτ βηέκυ»). κ πϋλαηα κυ ξλσθκυ κδ Ϋθθκδμ πκυ βζυθκυθ κδ ζϋιδμ ηπκλέ θα ηαίζβγκτθ, πλϊΰηα πκυ υηίαέθδ αλεϊ υξθϊ εαδ σζα α ΰζπδεΪ υάηαα, ΰδα δϊφκλμ αδέμ, σππμ β δαφκλδεά ξϋβ βμ Ϋθθκδαμ η κ αθδεέηθκ πκυ αυά βζυθδ, β δαΰπΰά θϋπθ ζϋιπθ εαδ αθέκδξπθ θθκδυθ απσ βθ παφά η Ϊζζμ ΰζυμ, β αζζαΰά κθ λσπκ απάμ πθ αθγλυππθ ε.ζπ. Έδ, αλξαδκζζβθδεϋμ ζϋιδμ υπϋβαθ ΰζυμ πκυ δμ αθέβεαθ ηαεέθββ βηαέαμ, βθ κπκέα β υθϋξδα υδκγϋβ εαδ β ΝΫα ζζβθδεά, παλϊζζβζα η βθ αλξαδκζζβθδεά κυμ βηαέα. Γδα παλϊδΰηα, β ζϋιβ λαΰπέα βζυθδ υΰεελδηϋθκ «έκμ γαλδεκτ Ϋλΰκυ» αζζϊ εαδ «φλδεά εαϊαβ», σππμ α ΓαζζδεΪ. Παλσηκδα έθαδ β πλέππβ κυ φαθαδεσμ πκυ Ϋξδ ζϊίδ β βηαέα «υπϋλκξκμ, Ϋικξκμ» απσ α ΰΰζδεΪ εαδ α ΓαζζδεΪ. θέγα, βθ πλέππβ κυ δδυβμ β θϋα βηαέα «αθσβκμ, ηπλσμ, βζέγδκμ» πκυ απϋεβ δμ ΰζυμ αυϋμ θ υδκγάγβε κ εαγβηλδθσ ζιδζσΰδκ, αζζϊ ησθκ πμ πδβηκθδεσμ σλκμ (πί. δδπέα). Καδ θυ, σππμ έαη, κδ ηαίκζϋμ β ηκλφά πθ ζϋιπθ ηπκλκτθ θα αδδκζκΰβγκτθ η ίϊβ φπθκζκΰδεκτμ εαδ ηκλφκζκΰδεκτμ εαθσθμ εαδ αλξϋμ, κδ ηαίκζϋμ δμ βηαέμ θ ηπκλκτθ θα πλδΰλαφκτθ τεκζα, αφκτ δϋπκθαδ απσ θσηκυμ. Ωσκ, παλϊ δμ υεκζέμ αυϋμ, β βηαέα, πμ δξυλσαβ παλϊηλκμ β ζδκυλΰέα βμ ΰζυαμ, υηίϊζζδ βθ αθααάββ βμ υηκζκΰέαμ, η β υθκζδεά ιϋαβ κυ ζιδζκΰδεκτ πέκυ κ κπκέκ 3 Γδα πλδσλβ αθϊζυβ κ ζάηηα ίζ. Μπαηπδθδυβ (2011 2 ) εαδ ΜπυδΪβ (2005: 129). 5
αθάεδ β ζϋιβ, β υθιϋαβ παλϊζζβζπθ αζζαΰυθ Ϊζζμ ΰζυμ ά δαζϋεκυμ εαδ βθ παλαεκζκτγββ βμ δκλέαμ πθ αθδεδηϋθπθ αθαφκλϊμ, πθ πλαΰηϊπθ (ίζ. ΜπυδΪβ, 2005: 148). Γδα βθ αθααάββ βμ δκλέαμ πθ βηαδυθ πθ ζϋιπθ δδαέλα βηαθδεά έθαδ β ηζϋβ πθ εδηϋθπθ παζαδσλπθ αέπθ βμ ΰζυαμ πκυ πλκφϋλκυθ πζβλκφκλέμ ΰδα δμ βηαέμ βμ ζϋιβμ εαϊ β ξλάβ βμ, ΰδα α πλαΰηακζκΰδεϊ κδξέα βμ πκξάμ πκυ υθϋκθαδ η β ζϋιβ, ΰδα β ΰλαηηαδεά βμ εαβΰκλέα ε.ϊ. Παλαέΰηαα: ΰΫλθπ < ηθ. ἐΰϋλθπ < ηθ. ασλ. ΰδλα (αλξ. ΰδλα) < αλξ. ἐΰέλπ «υουθπ», πί. Ϋπδλα πϋλθπ, Ϋδλα Ϋλθπ. αθϊζυβ πκυ Ϋεαθ κ Γ. ΧααδΪεδμ ΰδα β ηαίκζά βμ βηαέαμ βμ ζϋιπμ απσ «υουθπ» «εϊηππ» έθαδ ΰθδευμ απκεά. τηφπθα η αυάθ, βθ πζϊδΰΰα εαδ κ υπκατΰδκ υπϊλξκυθ αυσξλκθα εαδ κδ τκ δαδεαέμ, β αθτοπβ εαδ β εζέβ. Πδγαθσαα γπλάγβε βηαθδεσλβ β δαδεαέα βμ πυβμ κυ ίαλτλκυ φκλέκυ ξϋβ η βθ αθτοπβ κυ ζαφλτλκυ (ίζ. ΜπυδΪβ, 2005: 153-154 Μπαηπδθδυβ, 2011 2 : 296). Ϊζκΰκ < ζθ. ζκΰκθ «έππκμ» < αλξ. πέγ. ζκΰκμ «αυσμ πκυ λέαδ ζσΰκυ» < α + ζσΰκμ. Σκ πέγκ Ϊζκΰκμ εαϊ βθ αλξαδσβα άαθ πκζτ υθβγδηϋθκ βθ υθεφκλϊ α Ϊζκΰα αυα, σπκυ άηαδθ εϊγ αυκ εαδ άαθ αθδδακζά πλκμ κ Ϋζζκΰκμ (Ϊθγλππκμ). ατδβ βμ ζϋιβμ αυάμ η κθ έππκ κφέζαδ, τηφπθα η κυμ ηζβϋμ, β λαδπδεά απά εαδ βθ παλκυέα πκυ έξ κ υΰεελδηϋθκ αυκ βθ εαγβηλδθά απά πθ αθγλυππθ απσ α ζζβθδδεϊ ξλσθδα εαδ ηϊ. ξκζαδεσμ «υπλίκζδεϊ υπδεσμ, ζπκζσΰκμ» < ζθ. ξκζαδεσμ «αυσμ πκυ αξκζέαδ η γπλέμ, η ζπκηϋλδμ αζζϊ εαδ αυσμ πκυ κθ ζτγλκ ξλσθκ κυ ηζϊ εαδ ηκλφυθαδ» < αλξ. βη. «αυσμ πκυ αθαπαταδ». βηλδθά βηαέα Ϋξδ ξέ πέλαβ απσ κ ΰαζζ. scolastique, πέγκ εαδ κυδαδεσ, πκυ αθαφλσαθ αλξδεϊ δμ φδζκκφδεϋμ εαδ γκζκΰδεϋμ γϋδμ πθ ξκζαδευθ κυ Μαέπθα εαδ εαϋζβι θα βζυθδ βθ υπκζαλέα εαδ βθ Ϋζζδοβ υλτβαμ πθτηακμ. ζίϋθβμ < ηθ. ζίϋθβμ «πακθατβμ κγπηαθδεκτ σζκυ», «απέγαλξκμ θϋκμ» < κυλε. levend/-t < πλ. lawand «ΰθθαέκμ, παζζβεϊλδ». τηφπθα η Ϊζζβ υηκζσΰββ, < κυλε. levend < δαζ. leventi «πδλαϋμ/εκυλϊλκδ ά πυλκίκζβϋμ πζκέα απσ βθ θακζά» < levante «αθακζά». ΚαΪ βθ πλέκκ βμ κγπηαθδεάμ ευλδαλξέαμ κδ levend υπβλκταθ κθ κγπηαθδεσ λασ πλδαδαεϊ πμ κυφεδκφσλκδ, θυ ξλβδηκπκδάγβεαθ εαδ κ κγπηαθδεσ θαυδεσ. υξθϊ πλκϋλξκθαθ απσ πζβλυηαα πδλαδευθ πζκέπθ πκυ λκταθ β Μσΰδκ. Σκθ 17κ αδ. κθκηϊακθαδ Ϋδ κδ ΰθθαέκδ εαδ λδοκεέθυθκδ Ϊθλμ εαδ κθ 18κ αδ. ΰθδεΪ κδ θατμ. ζϋιβ βθ ζζβθδεά δαάλβ α γδεϊ ξαλαεβλδδεϊ εαδ απϋίαζ α αλθβδεϊ. αλϊαπ < ηθ. λϊαπ «αΰευλκίκζυ» < αλξ. λϊπ «ξυπυ». αλξδεά βηαέα κυ λάηακμ άαθ «ξυπυ. ΚαΪ κθ Μαέπθα άαθ υθβγδηϋθβ β φλϊβ λϊπ Ϊ έλα «λέξθπ βθ Ϊΰευλα», β κπκέα ηϊζζκθ πεϊγβε β βηαέα «εϊγκηαδ εϊπ, βυξϊαπ». 6.4.4 Χοο ο κπκγϋββ βμ ζϋιβμ κθ ξυλκ εαδ κθ ξλσθκ ίκβγϊδ βηαθδεσαα βθ υηκζκΰδεά Ϋλυθα (ΜπυδΪβμ, 2005: 174). Ωμ πλκμ κθ ξλσθκ, β υηκζκΰέα απαδέ βθ αθααάββ βμ παζαδσλβμ ηαλυλέαμ ηδαμ ζϋιβμ ηδα υΰξλκθέα/πλέκκ, κθ λσπκ δαΰπΰάμ βμ β ΰζυα, βθ Ϋθθκδα εαδ β ξλάβ βμ. αθααάββ βμ πλυβμ ηαλυλέαμ ΰέθαδ η βθ αιδκπκέββ πθ πβΰυθ, πκυ έθκυθ πζβλκφκλέμ ΰδα β ΰλαφά, βθ πλκφκλϊ εαδ β βηαέα βμ ζϋιβμ. β υθϋξδα, ιϊααδ αθ β κηά βμ ΰζυαμ β υΰεελδηϋθβ πλέκκ εαδ κδ ηαίκζϋμ αυάθ πδλϋπκυθ βθ πλκδθσηθβ υηκζκΰδεά πλκϋΰΰδβ. κλδηϋθμ πλδπυδμ απαδέαδ πλκκξά κθ ξλσθκ ηφϊθδβμ ηδαμ ζϋιβμ, δσδ κδ 6
ηκλφδεϋμ κηκδσβμ ηπκλέ θα κβΰάκυθ ζαθγαηϋθμ ληβθέμ. Γδα παλϊδΰηα, β ζϋιβ λαπααλέα θ αυέααδ η κ γβζυεσ κυ ηαδπθδεκτ λαπαϊλδκμ «ηκθαξσμ πδφκλδηϋθκμ η κ φαΰβσ», αζζϊ βηδκυλΰάγβε αλΰσλα, απσ κ λαπϋαδ εαδ κ παλαΰπΰδεσ πέγβηα -αλέα. Ωμ πλκμ κθ ξυλκ, Ϋξδ πδβηαθγέ σδ β αθααάββ κυ τηκυ πλϋπδ θα Ϋξδ αφβλέα β ΰζυα βθ κπκέα ηφαθέααδ β ζϋιβ εαδ θα απκφτΰκθαδ αθαΰπΰϋμ ΰζυμ η δμ κπκέμ θ ηπκλέ θα αδδκζκΰβγέ δκλδεά εαδ ΰπΰλαφδεά τθβ (πί. δθκθβδαεσ mata «ηϊδ» εαδ ζζ. ηϊδ). κλδηϋθμ πλδπυδμ, β δαζεδεά πκδεδζέα ηπκλέ θα πλκφϋλδ βηαθδεϋμ πζβλκφκλέμ ξδεϊ η κυμ παζαδσλκυμ τπκυμ βμ ζϋιβμ, δμ ηαίκζϋμ βθ πλκφκλϊ βμ εαδ δμ βηαέμ πκυ Ϋζαί εαϊ σπκυμ. Οδ ΰζπδεΫμ ηαίκζϋμ εαδ β Ϋεαά κυμ απκζκτθ αθδεέηθκ Ϋλυθαμ βμ ΰζπκΰπΰλαφέαμ /δαζεκζκΰέαμ, β κπκέα έξθδ κυμ λσηκυμ πκυ αεκζκτγβαθ δϊφκλμ ηαίκζϋμ εαϊ β δϊκά κυμ εαδ πκτ ηφαθέακθαδ: αθ ηφαθέακθαδ πλδκξϋμ πκυ πδεκδθπθκτθ ηαιτ κυμ ά απκηκθπηϋθμ. Ο θκπδησμ πθ Ϊθδπθ ζϋιπθ έθαδ υεκζσλκμ σαθ πλσεδαδ ΰδα κδξέα α κπκέα δάζγαθ θσλα Ϊδα ηπζκυδηκτ κυ ζιδζκΰέκυ, αφκτ α παζαδσλα Ϊθδα Ϋξκυθ αφκηκδπγέ ηΰαζτλκ ίαγησ κ ΰζπδεσ τβηα εαδ έθαδ τεκζκ θα θκπδκτθ. βθ αζυέα βμ υηκζκΰέαμ, κδ ξπλκξλκθδεϋμ πζβλκφκλέμ εηβλδυθκυθ α θδϊηα Ϊδα πκυ ηκζαίκτθ απσ βθ αλξδεά ηαλυλέα Ϋπμ κθ παλαδσηθκ τπκ, υθζυθαμ β ηέπβ πθ αηϊλυλπθ τππθ, πκυ αυθαέακυθ βθ υηκζκΰδεά πλσαβ (ΜπυδΪβμ, 2005: 174). Παλαέΰηαα: Σκ φδέζδ πλκϋλξαδ απσ ηθ. φδέζδθ < κυλε. fitil < αλαί. fatῑl. Πσκ τεκζκ Ϋλΰκ έθαδ β υηκζκΰέα απκδεθτδ β πλέππβ αυάμ βμ ζϋιβμ, πκυ υηκζκΰάγβε παζαδσλα απσ κθ ΧααδΪεδ ε.ϊ. απσ υπκγ. τπκ *πέζδκθ < πέζκθ «φλσ, ξθκτδ». Ωσκ, σππμ απϋδι κ ΜΫθκμ Φδζάθαμ, ΰθυβμ βμ λαίδεάμ εαδ βμ Σκυλεδεάμ, β ζϋιβ έθαδ β αλαίκκυλεδεά fatῑl(un), πλκλξσηθβ απσ κ αλαί. λάηα fátala «υλϋφπ, λέίπ». πκηϋθπμ, φδέζδ βηαέθδ εαϊ ζϋιβ «υθλαηηϋθκ, λδηηϋθκ» εαδ θ Ϋξδ ξϋβ η κ πέζκθ, πκυ Ϋξδ πκζτ δαφκλδεά βηαέα. κ υηκζκΰδεσ ζιδεσ κυ θλδυβ (1967) υδκγέαδ β υηκζσΰββ κυ ΧααδΪεδ, ξπλέμ αθαφκλϊ κθ έδκ, αζζϊ η βθ πλκγάεβ σδ κ φδέζδ πλκϋευο «έπμ η πέλ. κυ κυλε. fitil < αλαί. fatīl» 4. Σκθ υθυαησ αυσ πθ δαφκλδευθ υηκζκΰδυθ, απσ κυμ Φδζάθα εαδ ΧααδΪεδ (κ φδέζδ γα έθαδ εαδ ζζβθδεάμ εαδ αλαίδεάμ πλκζτπμ), γπλκτη Ϊκξκ εαδ πλδσ εαγυμ πλδπζϋεδ ξπλέμ ζσΰκ α πλϊΰηαα. δ ιυπβλέ τπκμ φέζδ πκυ γα άηαδθ «ηδελσ φλσ, ξθκυϊεδ» (< πέζδκθ) εαδ γα υπϋβ πέλαβ β ηκλφά (φέζδ > φαέζδ > φδέζδ) εαδ πλπέπμ β βηαέα απσ β υΰεελδηϋθβ αλαίκκυλεδεά ζϋιβ; Ο Φδζάθαμ, πμ ΰθυβμ πθ ΰζπυθ απσ δμ κπκέμ αθέβε β ζϋιβ β ζζβθδεά, ίλάε βθ κλγά υηκζκΰέα β υΰεελδηϋθβ πλέππβ. Σκ ΑΰδΪ ΡκυηΫζβ, ελβδεσ κππθτηδκ, Ϋξδ υπκβλδξέ σδ έθαδ αλαίκκυλεδεάμ πλκϋζυβμ, η β βηαέα «θλϊ ζζβθδευθ σππθ», πδά βθ αλξαδσβα β γϋβ αυά υπάλξ β πσζβ ΣΪλλα. Καδ αθ υπκγέ σδ κ αΰδϊ υθϋαδ η κ αλαίδεσ ain «πβΰά» εαδ σξδ η κ Ϊΰδκμ, κ ΡκυηΫζβ θ ηπκλέ θα έθαδ αλαίδεσ αζζϊ, βθ εαζτλβ πλέππβ, κυλεδεσ. Σκ Rumeli «ξυλα πθ ζζάθπθ, Ρκτηζβ» έθαδ κυλεδεά ζϋιβ εαδ απκζέαδ απσ κ αλαίδεάμ πλκϋζυβμ rum «λπηαέκμ, ίυααθδθσμ, ξλδδαθσμ, λπηδσμ», κ κυλε. el «ξυλα» εαδ κ πλκδκλδδεσ -i βμ Tκυλεδεάμ. πδά σηπμ κ ΑΰδΪ ΡκυηΫζβ ηφαθέααδ πλδθ απσ βθ κυλεδεά εαϊεββ βμ Κλάβμ, κ ΡκυηΫζβ θ ηπκλέ θα Ϋξδ κυλεδεά πλκϋζυβ, κτ κ ΑΰδΪ αλαίδεά, φσκθ απαθϊ ηααέ η κ ΡκυηΫζβ, πκυ θ υπϊλξδ βθ λαίδεά (ΜαΰκυζΪμ 1982: 3). πκηϋθπμ, β υηκζκΰέα κυ κππθυηέκυ ηϊζζκθ πλϋπδ θα αθααββγέ κ Άΰδκμ Ρπητζκμ, σππμ έξ πλκέθδ κ Νδεσζακμ ΣπηαΪεβμ (Ρπητζκμ > Ρκυηζάμ > ΡκυηΫζβ, πί. πάλ > πάλα). Σκ ξδκτηκλ πλκϋλξαδ απσ κ αΰΰζ. humour < παζ. ΰαζζ. humeur < ζα. (h)umor, -ōris «υΰλσ». 4 Μ παλαπκηπά κθ Φ. ΚκυεκυζΫ, κθ P. Kretschmer εαδ κθ Φδζάθα. 7
υ β αλξδεά βηαέα παλαπϋηπδ α υΰλϊ κυ υηακμ (φζϋΰηα, ξκζά, ηϋζαδθα ξκζά εαδ αέηα) πκυ πδυσαθ σδ εαγσλδααθ β υηπλδφκλϊ πθ αθγλυππθ. Έξδ πλκαγέ υηκζκΰέα βμ αΰΰζδεάμ ζϋιβμ απσ τπκ ξυησλ (ξυησμ) βμ αλξαέαμ ζδαεάμ, σπκυ σθπμ κ -μ λπσαθ υθάγπμ -λ. θ κ υζζκΰδησμ άαθ κλγσμ, γα Ϋπλπ β ζδαεά θα άαθ ΰθπά κυμ Άΰΰζκυμ σαθ πλπκηφαθέβε β ζϋιβ humour. Έπδα, ΰδαέ θα ξλβδηκπκδβγέ βζδαεσμ τπκμ; Λσΰπ κυ -κλ, πκυ αέλδαα η α κθσηαα βμ ΰΰζδεάμ; κλγά ιάΰββ έθαδ σδ α ΰΰζδεΪ δάζγ απσ α ΓαζζδεΪ, σπκυ κ ζα. humor Ϋΰδθ humeur (πί. Μπαηπδθδυβ, 2011 2 : 1604). υηπλαηαδεϊ, ξλδϊααδ θα εααίϊζζαδ ηΰϊζβ πλκκξά ε ηϋλκυμ κυ υηκζσΰκυ, εαγυμ α φαδθσηθα υξθσαα απακτθ. Οδ ε πλυβμ σοπμ σηκδκδ τπκδ θϋξαδ θα ηβθ απκζκτθ κησλλδαα, αζζϊ θα δξτδ εαδ κ αθέλκφκ. 6.4.5 αο ο κ φαδθσηθκ βμ αθαζκΰέαμ αθαφλγάεαη πλκβΰκτηθβ θσβα ( 3.1.5), σπκυ έιαη σδ β πέλαά βμ αφκλϊ ευλέπμ β ηκλφκζκΰδεά κηά θσμ ΰζπδεκτ υάηακμ. Ωμ παλϊδΰηα αθαφϋλκυη υ βθ πλέππβ βμ εαϊζβιβμ -κυθ (ΰλΪφκυθ < ΰλΪφκυδθ) εαϊ κ -αθ (Ϋΰλαφαθ, Ϋΰλαοαθ). αθαζκΰέα, πμ δαδεαέα, Ϋλξαδ θα παθκλγυδ, θ ηϋλδ, βθ ααιέα πκυ Ϋξδ πλκετοδ απσ βθ πέλαβ πθ φπθβδευθ ηαίκζυθ, δέπμ ηκλφκζκΰδεϋμ εααζάιδμ, Ϋδ υ θα ηβ δααλαξέ β «αθδκδξέα αθϊηα β φπθβδεά, β ΰλαηηαδεά εαδ β βηαδκζκΰδεά κηά» (McMahon, 2005: 110-111), πί. κ ί πλσππκ κυ ηκπαγβδεκτ θυα ΰλΪφῃ/δ (απσ *ΰλαφαδ), πκυ αθδεααϊγβε αλΰσλα απσ κθ τπκ ΰλΪφαδ, ΰδα θα βλβγέ β κηκδκηκλφέα εαδ δκυζζαίέα βθ εζέβ κυ λάηακμ. Χαλαεβλδδεσ πθ αθαζκΰδευθ ξβηαδηυθ έθαδ σδ κδ τπκδ πκυ ηπζϋεκθαδ υθυπϊλξκυθ ΰδα Ϋθα δϊβηα, ΰΰκθσμ πκυ εαθκθδεϊ γα δυεσζυθ κθ θκπδησ κυ πλκτπκυ. βθ πλαΰηαδεσβα σηπμ, αυσ θ έθαδ σκ τεκζκ, δέπμ σαθ αθααβκτθαδ κδ σλκδ ζδκυλΰέαμ βμ αθαζκΰέαμ ηηκθπηϋθκυμ τπκυμ (ίζ. ΜπυδΪβ, 2005: 196). Οδ γπλέμ πκυ αθαπτξγβεαθ, ευλέπμ απσ κυμ Πκζπθκτμ ΰζπκζσΰκυμ Jerzy Kuryłowicz εαδ Witold Mańczak, ΰδα θα πλδΰλϊοκυθ εαδ θα ληβθτκυθ α αθαζκΰδεϊ φαδθσηθα, Ϋξκυθ πμ εκδθσ κδξέκ βθ δϋα σδ «β αέγββ κυ υηκζκΰδεκτ κηκέκυ έθαδ πκζτ δξυλσλβ κ πέκ βμ βηαέαμ παλϊ β φπθβδεά ηκλφά» (ΜπυδΪβμ, 2005: 200). βηαθδεσμ παλϊΰκθαμ αθαζκΰέαμ, κθ κπκέκ αθϋδι β Joan Bybee, έθαδ β υξθσβα, η ίϊβ βθ κπκέα ηπκλέ θα ιβΰβγέ ΰδαέ β αθαζκΰέα πβλϊαδ πλδσλκ α πδγάηαα παλϊ α γϋηαα. δδεσλα, β υξθσλβ ηφϊθδβ θσμ τπκυ κβΰέ β δαάλβά κυ, παλϊ δμ πδγαθϋμ πδϋδμ κυ υάηακμ πλκμ αζζαΰά, θυ β αυιβηϋθβ υξθσβα ηδαμ ηκλφκζκΰδεάμ εαβΰκλέαμ ηπκλέ θα υηίϊζδ υ β εαβΰκλέα αυά θα απκζϋδ ηκλφκζκΰδεσ πλσυπκ (πί. ΜπυδΪβμ, 2005: 199). εσμ βμ υξθσβαμ, κδ αθαζκΰδεκέ ξβηαδηκέ υθκκτθαδ, εαϊ κθ Michel Bréal (πί. ΜπυδΪβμ, 2005: 198), εαδ απσ Ϊζζμ παλαηϋλκυμ, σππμ έθαδ: β απκφυΰά τεκζπθ τππθ, πκυ ηπκλέ θα αθάεκυθ παζαδσλμ πλδσκυμ βμ ΰζυαμ, πί. κῖμ ΰυθκδμ, ζζβθδδεϋμ πδΰλαφϋμ, 5 αθέ κῖμ ΰῶδ, β αφάθδα κθ ηκλφκζκΰδεσ ξβηαδησ τππθ, πί. αλξ. ΰ πζβγ. ίβαθ αθέ ίαθ, β υπκΰλϊηηδβ δϊελδβμ ά κηκδσβαμ ηαιτ τππθ, π.ξ. αλξ. πέλλ. ἐηπκυθ «α πσδα», βζ. «πκυ ηπκέαδ», εαϊ κ ἐε πκυθ «Ϋιπ απσ α πσδα» [θυ εαθκθδεϊ θ + κδεά], β υηησφπβ πλκμ Ϋθα εαθσθα, πλκεδηϋθκυ θα ιαφαζδέ β κδεκθκηέα (Ϊβ θα υΰξπθτκθαδ τπκδ η παλσηκδκ ζδκυλΰδεσ φκλέκ, πί. ΰλη. des Vaters «κυ παϋλα» (ηϋκ ΰλη. des vater) εαϊ κ des Tages «βμ βηϋλαμ». Ο υηκζσΰκμ, σαθ πλσεδαδ θα ιϊδ αθαζκΰδεκτμ ξβηαδηκτμ, πλϋπδ θα Ϋξδ υπσοβ κυ α ιάμ (ΜπυδΪβμ, 2015: 197-198): κδ αθαζκΰδεκέ ξβηαδηκέ θ πεέθκθαδ υπκξλπδεϊ εϊγ ηηκθπηϋθκ τπκ εαδ εϊγ κηϊα ζϋιπθ, 5 κδεϋμ -κδμ πθ λδκεζέπθ απαθκτθ άβ δμ ίκλδκυδεϋμ δαζϋεκυμ, δπζδεά, ζφδεά, Φπεδεά ε.ϊ. 8
β λϊβ βμ αθαζκΰέαμ δμ ζιδεϋμ ηκθϊμ έθαδ απσκηβ, η απκϋζηα θα ηβ δαγϋκυη αθαΰεαέμ πζβλκφκλέμ ΰδα δμ υθγάεμ ηδαμ ηαίκζάμ, δέπμ σαθ πλσεδαδ ΰδα πλκρκλδεϋμ πλδσκυμ πθ ΰζπυθ, κδ αθαζκΰδεκέ ξβηαδηκέ θ πδελακτθ πϊθκ, ηφαθέακθαδ υΰεελδηϋθκ ξυλκ εαδ ξλσθκ εαδ τεκζα ηπκλκτθ θα πλκίζφγκτθ. Παλαέΰηαα ίϊφπ < ηθ. ίϊφπ < αλξ. ίϊππ, η ηαπζαησ απσ κθ ασλ. ίαοα, εα αθαζκΰέα η κ ΰλαοα-ΰλΪφπ, ζδοα-ζέφπ. εζϋίπ < ηθ. εζϋίπ < αλξ. εζϋππ, η ηαπζαησ απσ κ εζοα, εα αθαζκΰέα η κ θέππ- Ϋθδοα-θέίπ. κζϊελκμ < ηθ. ὁζϊελκμ < σζ(-κμ) + εϋλαδκμ, ηθ. εϋλδκμ, εα αθαζκΰέα η κ σλγδκμκζσλγκμ, εαγϊλδκμ-κζκεϊγαλκμ. 6.5 Ε ππ υοηη δμ πλδπυδμ υηκζκΰδεάμ αθϊζυβμ πκυ αεκζκυγκτθ παλκυδϊααδ σζβ β πλκίζβηαδεά πκυ αθαπτξγβε απσ δαφκλδεκτμ ηζβϋμ ΰδα υΰεελδηϋθκυμ ζιδεκτμ τπκυμ, α ελδάλδα πκυ υδκγάγβεαθ εαδ αθαδεθταδ κ λσζκμ βμ δλϊλξββμ πθ ελδβλέπθ ΰδα βθ κλγσλβ δατππβ υηκζκΰδεάμ πλσαβμ. Σκ αΰΰζ. have, κ ΰλη. haben «Ϋξδθ» ε.ϊ. έθκυθ βθ θτππβ σδ έθαδ κησλλδαα η κ υθυθυηκ ζα. habere. θκτκδμ κδ τπκδ πθ ΰληαθδευθ ΰζπυθ θ ηπκλκτθ θα έθαδ κησλλδακδ η κ habere, εσμ αθ έθαδ Ϊθδα απσ β Λαδθδεά. δμ ΰληαθδεΫμ ΰζυμ κ h αθϊΰαδ δθκυλ. k (θσηκμ κυ Grimm), θυ β Λαδθδεά gh (πί. Szemerényi, 1996:58-59). Σκ πδγαθσλκ έθαδ σδ κ τπκμ έθαδ κησλλδακμ η κ ζα. capio «(εαα)ζαηίϊθπ». Σκ εαπϊθδκμ πλκϋλξαδ απσ κ θδεσ capetan(i)o (εαπϊθδκμ < ηθ. εαπϊθ(δ)κμ < ίθ. capetan(i)o < ζα. caput, -itis «εφϊζδ». τηφπθα η κ υηκζκΰδεσ ζιδεσ βμ Κκδθάμ Νκζζβθδεάμ κυ Ν. θλδυβ β ζϋιβ εαπϊθδκμ γπλέαδ απυλβμ ζζβθδεάμ πλκϋζυβμ, βζ. αθδϊθδκ. Σβθ Ϊπκοβ αυά έξ υπκβλέιδ κ θυθδκμ ΓδΪθθαλβμ, αθϊΰκθαμ β ζϋιβ κ ίυααθδθσ o εα πϊθπ/εαπϊθπ/εαπϊθκμ/εααπϊθκμ «δκδεβάμ», απσ κ κπκέκ γα πλκάζγαθ α τλα ζα. catepanus/catapanus σππμ εαδ, εαϊ παλυηκζκΰέα πλκμ κ caput, ΰθ. capitis, α capitanus, capitaneus, capitanius ε.ϊ., πκυ ιζέξγβεαθ α ίθ. capetan, capetanio, capitanio «κ πδεφαζάμ, κ αλξβΰσμ». ΚαΪ κθ ΓδΪθθαλβ, αθ κ capitaneus άαθ πδκ παζδσ απσ κ εαπϊθπ, γα άαθ ζκΰδεσ θα υπκγέ σδ κ πλυκ έθαδ παλϊΰπΰκ κυ caput «εφϊζδ», αζζϊ κ εαπϊθπ έθαδ εαϊ ηλδεκτμ αδυθμ παζαδσλκ (τηφπθα η κθ έδκ), κπσ κ capitaneus ξβηαέβε απσ αυσ, η παλυηκζκΰδεά σηπμ πέλαβ κυ caput. Μ πδκ τΰξλκθβ κλκζκΰέα γα ζϋΰαη σδ κ capitaneus απκζέ υηφυλησ/δαατλπβ/(blend/contamination) κυ εαπϊθπ η κ caput. Ο υζζκΰδησμ κυ ΓδΪθθαλβ έθαδ εαϊ ίϊβ κλγσμ, αθ εαδ κ πσ ηφαθέααδ Ϋθαμ τπκμ θ έθαδ κ ησθκ ελδάλδκ ΰδα βθ κλγά υηκζσΰββ. Ωσκ, κ capitaneus έθαδ, ζδεϊ, πκζτ παζαδσλκ κυ εαπϊθπ (ίζ. ΜαΰκυζΪ, 1970: 332). α υηκζκΰδεϊ ζιδεϊ βμ Λαδθδεάμ εαδ Ϊζζπθ ΰζπυθ κ capitaneus αθϊΰαδ κ caput. ΠλΪΰηαδ, εσμ βμ ξλκθκζκΰέαμ, υηίϊζζδ εαδ β βηαέα κυ capitaneus «πλυκμ εφαζαέκμ λαβζϊβμ», πκυ κ υθϋδ φυδεσλα η κ caput παλϊ η κ εαπϊθπ. Σκ εαπϊθπ/εαπϊθκμ/εααπϊθκμ βηδκυλΰάγβε θξκηϋθπμ πμ απσκβ κυ capitaneus (εαϊ παλυηκζκΰέα). πδπζϋκθ, έθαδ εαγκλδδεάμ βηαέαμ πσ βηδκυλΰάγβε α ζζβθδεϊ κ σλκμ εαπϊθκμ «δκδεβάμ». Οδ δκλδεϋμ ηαλυλέμ παλαπϋηπκυθ ξδεϊ θσλβ πκξά (8κμ-9κμ αδ.), κπσ απκεζέαδ β αθαΰπΰά κυ capitaneus κ εαπϊθκμ. β Ρπδεά κ ηκζτίδ ζϋΰαδ karandáš. πδά υπϊλξδ β ΰθπά ζίδεά ηϊλεα ηκζυίδυθ Caran d' Ache, θ γα άαθ απκετβηα κζηβλάμ φαθαέαμ θα υπκγϋδ εαθέμ σδ β λπδεά ζϋιβ πλκάζγ απσ β ηϊλεα ηκζυίδυθ. ξδεά σηπμ Ϋλυθα Ϋδι σδ β λπδεά ζϋιβ έθαδ 9
Ϊθδκ απσ κυλεδεά ΰζυα. Ωσκ, ζδεϊ απκέξβε σδ β αλξδεά υπσγβ θ έθαδ πκζτ απκηαελυηϋθβ απσ βθ πλαΰηαδεσβα. ζίδεά αδλέα Caran d' Ache Ϋζαί βθ πλκπθυηέα αυά πλκμ δηάθ κυ ΓΪζζκυ εδκΰλϊφκυ Emmanuel Poiré, ΰθθβηΫθκυ β Μσξα, κ κπκέκμ εϋφβε θα ηαξέδ β ζϋιβ karandaš εαδ θα εααευϊδ Ϋθα ουκΰαζζδεσ Caran d' Αche, κ κπκέκ ξλβδηκπκέβ πμ ουυθυηκ! Σκ ζυαέκ παλϊδΰηα έξθδ σδ κδ πκζυδϊαμ ΰθυδμ δκλδευθ, πκζδδδευθ, πλαΰηακζκΰδευθ εαδ Ϊζζπθ κδξέπθ υθυαησ η β βηδκυλΰδεά φαθαέα εαδ δμ δλυθβδεϋμ δαδεαέμ έθαδ πκζτ ξλάδημ κθ υηκζσΰκ, αλεέ ίϋίαδα θα υθυϊακθαδ η πδβηκθδεά ΰθυβ πθ αλξυθ βμ υηκζκΰέαμ. Σκ ηπκτλα πλκϋλξαδ απσ β ΰαζζδεά ζϋιβ bourde «αθκβέα, ίζαεέα», πκυ αθάεδ κ εαγβηλδθσ «ηβ υοβζσ» ζιδζσΰδκ. Ωσκ, κθ θλδυβ (1983 3 ) υδκγέαδ β υπσγβ κυ ΰαπβκτ ΣκπαθΪεβ σδ β ζϋιβ ηπκτλα έθαδ Ϊΰθπβμ πλκϋζυβμ, αθ εαδ θϋξαδ θα αθϊΰαδ κ δαζ. burla «αέκ, φϊλα». Παλσδ ΰθυμ εαδ κδ τκ βμ Γαζζδεάμ, φαέθαδ σδ αΰθκκταθ βθ τπαλιβ βμ ζϋιβμ αυάμ, πκυ ίϋίαδα θ αθάεδ κ εσηδκ εαδ κ πδβηκθδεσ ζιδζσΰδκ. Σκ λκτξκ φαέθαδ σδ Ϋξδ ζαίδεά πλκϋζυβ (ruho). παθϊ βθ Σξδεά (rouho) αζζϊ εαδ βθ Ουΰΰλδεά (ruho), πκυ θ έθαδ ζαίδεά ΰζυα. Κα Ϊζζβ Ϊπκοβ, β ζϋιβ πλκϋλξαδ, ηϋπ κυ ηθ. λκῦεκθ απσ ηθ. ζα. roccus/rochus «ζδθσ Ϋθυηα, αθλδεσ Ϋθυηα», πκυ αθϊΰαδ παζαδϊ ΰληαθδεά λέαα. παζαδσ ζιδεσ κ Γυλΰδκμ βεέβμ αθάΰαΰ κ λκτξκ κ λδκτξκθ «φδαΰηϋθκ απσ Ϋλδκ, ηαζζέ». Πλσεδαδ αφαζυμ ΰδα παλυηκζκΰδεά ληβθέα, εσμ αθ απκδξγέ σδ β ζϋιβ λδκτξκθ άαθ τξλββ κυμ ηαδπθδεκτμ ξλσθκυμ. Σκ ΰεζΪηκυλ πλκϋλξαδ απσ αΰΰζ. glamour, αζζϊ απκζέ αθδϊθδκ απσ β ζ. ΰλαηηαδεά η δμ αεσζκυγμ δαδεαέμ: ζθ. ΰλαηηαδεά «θαξσζββ η α ΰλΪηηαα εαδ α εέηθα» > ζα. grammatica > παζ. ΰαζζ. gramaire > παζ. αΰΰζ. gramarye «απσελυφβ ΰθυβ, ηαΰέα» > επ. glammar («ηαΰέα, ισλεδ»), η αθκηκέπβ κυ πλυκυ υΰλκτ > αΰΰζ. glamour (19κμ αδ.) «ηαΰδεά κηκλφδϊ». δαπδυθκυη απσ δμ παλαπϊθπ πλδπυδμ σδ β απκυέα υηκζκΰδευθ ά Ϊζζπθ ζιδευθ σπκυ γα αθαφϋλαδ β ξλκθκζκΰέα βμ πλυβμ ηαλυλέαμ εϊγ ίυααθδθάμ εαδ θκζζβθδεάμ ζϋιβμ απκζέ κίαλσ πλσίζβηα. ιαέλβ απκζκτθ, εσμ απσ κ παζαδσ ζιδεσ κυ Ϋφαθκυ Κκυηαθκτβ, κ Λιδεσ βμ ηαδπθδεάμ ζζβθδεάμ βηυκυμ ΰλαηηαέαμ κυ ηηαθκυάζ ΚλδαλΪ, πκυ εαζτπδ σηπμ ηδελά εαδ αλεϊ θσλβ πλέκκ, εαδ α ζιδεϊ κυ Μπαηπδθδυβ, σπκυ υξθϊ ξλκθκζκΰκτθαδ κδ πλυμ ηαλυλέμ πθ ζϋιπθ βμ ΝΫαμ ζζβθδεάμ. θδγϋπμ, Ϋκδα ζιδεϊ υπϊλξκυθ ΰδα Ϊζζμ υλππαρεϋμ ΰζυμ, π.ξ. ΰΰζδεά, Γαζζδεά ε.ϊ. Σκ ΰθδεσλκ υηπϋλαηα πκυ ηπκλέ θα ιαξγέ απσ σα πλκαθαφϋλγβεαθ έθαδ σδ β υηκζκΰέα απκζέ πκζτ θδαφϋλκθα αζζϊ εαδ ξλάδηκ κηϋα βμ δκλδεκυΰελδδεάμ ΰζπκζκΰέαμ, εαγυμ ηαμ φκδϊαδ η πκζτδημ πζβλκφκλέμ ΰδα βθ δκλέα πθ ζϋιπθ, δμ ηαίκζϋμ κυμ πμ πλκμ β ηκλφά εαδ β βηαέα, δμ παφϋμ ηαιτ ζαυθ εαδ πκζδδηυθ ε.ϊ. ΠαλΪζζβζα έθαδ τεκζβ, δσδ απαδέ, υξθϊ, εσμ απσ β ΰζπ(κζκΰ)δεά εαϊλδβ κυ υηκζσΰκυ, ηΰϊζβ υλκφέα εαδ πκδεέζμ ΰθυδμ, δμ κπκέμ έθαδ ιαδλδεϊ πϊθδκ θα εαϋξδ Ϋθαμ ησθκ λυθβάμ, πί. δμ ΰθυδμ πκυ απαδκτθαδ ΰδα θα πλκδκλδέ β πκλέα πκυ δάθυ β ζϋιβ ΰλαηηαδεά, ΰδα θα εααζάιδ βθ, Ϊξβ η αυάθ πμ πλκμ βθ βηαέα, αΰΰζδεά ζϋιβ glamour. πσ βθ Ϊζζβ πζυλϊ, σππμ βηέπθ τκξα κ Walter Skeat κθ πλσζκΰκ κυ υηκζκΰδεκτ κυ ζιδεκτ βμ ΰΰζδεάμ, «εϊγ υηκζκΰδεσ φϊζηα έθαδ Ϋθα ηϊγβηα απδθκφλκτθβμ, πκυ έξθδ πσα αεσηβ ηϋθκυθ θα ηϊγκυη». Ε ααφααη 1. Πυμ αθδζαηίϊθκθαθ βθ υηκζκΰέα κδ αλξαέκδ εαδ πυμ κδ βηλδθκέ ΰζπκζσΰκδ; 2. υηκζκΰέα εαδ ΰζπδεά ξλάβ αυέακθαδ; 3. Σδ έθαδ β ζαρεά υηκζκΰέα εαδ πκδμ δαδεαέμ βλέααδ; 4. Πυμ αθδηππέαδ βθ υηκζκΰέα β ΰαζζδεά ξκζά (ξκζά κυ Meillet); 5. Πκδα α ελδάλδα βμ υηκζκΰδεάμ Ϋλυθαμ εαδ β δλϊλξβά κυμ; 6. Πυμ ζδκυλΰέ εϊγ ελδάλδκ βμ υηκζκΰδεάμ Ϋλυθαμ; 10
7. υ παλαέΰηαα υηκζσΰββμ ζϋιπθ η αιδκπκέββ πθ παλαπϊθπ ελδβλέπθ. 8. θααβά υηκζκΰδεϊ ζιδεϊ βμ ΝΫαμ ζζβθδεάμ εαδ Ϊζζπθ τΰξλκθπθ ΰζπυθ βθ υηκζκΰέα πθ ζϋιπθ: Ϊθλκ, εαλϋεζα, εαλαηϋζα, ηπκυθλκτηδ, παϋζδ, λυηβ, Ρπηαέκμ. 9. ΚααΰλΪο εαδ δαυπυ δμ παλαβλάδμ αμ απσ βθ παλαπϊθπ αθααάββ. 10. έθαδ απζά ά τθγβ δαδεαέα β υηκζσΰββ πθ ζϋιπθ, εαδ ΰδαέ; 11. Πκδμ έθαδ κδ κλγϋμ υηκζκΰάδμ ΰδα δμ ζϋιδμ ζίϋθβμ, εαπϊθδκμ εαδ glamour; οαφα θλδυβμ, Ν. Π. (1983 3 ). υηκζκΰδεσ ζιδεσ βμ Κκδθάμ Νκζζβθδεάμ. Θαζκθέεβ:.Π.Θ., Ιθδκτκ Νκζζβθδευθ πκυυθ, Ίλυηα Μαθσζβ Σλδαθαφυζζέβ. [ 1 β Ϋεκβ βηκδτβε κ 1951.] Chantraine, P. (2008). Dictionnaire étymologique de la langue grecque. Ι-ῙΙ. Paris: Klincksieck. [Le présent est un republiant de 1999 2, travail original publié en 1968-1980.] βεέβμ, Γ. (1899). Λιδεσθ κλγκΰλαφδεσθ εαδ ξλβδεσθ βμ ζζβθδεάμ ΰζυβμ. γάθαδ: θϋβμ Κπθαθδθέβμ. Frisk, H. (1954-1972). Griechisches etymologisches wörterbuch (Σση. 1-3). Heidelberg: Winter. Κζαέλβμ, Χ., & Μπαηπδθδυβμ, Γ. (2005). Γλαηηαδεά βμ θϋαμ ζζβθδεάμ. κηκζδκυλΰδεά-πδεκδθπθδαεά. γάθα: ζζβθδεϊ ΓλΪηηαα. ΚλδαλΪμ,. (1969-). Λιδεσ βμ ηαδπθδεάμ ζζβθδεάμ βηυκυμ ΰλαηηαέαμ (1100-1669). Θαζκθέεβ: ΚΫθλκ ζζβθδεάμ ΰζυαμ. Ιθδκτκ Νκζζβθδευθ πκυυθ (1998). Λιδεσ βμ Κκδθάμ Νκζζβθδεάμ. Θαζκθέεβ:.Π.Θ., Ίλυηα Μαθσζβ Σλδαθαφυζζέβ. Lehmann, W. P. (1992 3 ). Historical linguistics: an introduction. London, New York: Routledge. MαΰκυζΪμ, Γ. (1970). υηκζκΰδεϊ. πβλέμ Φδζκκφδεάμ ξκζάμ Παθπδβηέκυ Αγβθυθ, 20,. 325-350. MαΰκυζΪμ, Γ. (1982). Σκ ελβδεσ κππθτηδκ ΰδΪ ΡκυηΫζβ. κ Μθάηβ. Σσηκμ δμ ηθάηβθ Γπλΰέκυ Ι. Κκυληκτζβ (. 1-4). γάθαδ. [θϊυπκ.] McMahon, A. M. S. (2005). Ικλδεά ΰζπκζκΰέα. Η γπλέα βμ ΰζπδεάμ ηαίκζάμ (Ι. ΜαθπζΫκυ, πδη., Μ. ΜβδΪεβ &. ΦζδΪκυλαμ, ηϊφλ.). γάθα: Μαέξηδκ. Meillet, A. (1973 5 ). Introduction à l étude comparative des langues indo-européennes. Alabama: University of Alabama Press. [La présente est une réimpression de 1964, travail original publié à Paris en 1937]. Μπαηπδθδυβμ, Γ. (2000 4 ). υθκπδεά δκλέα άμ ζζβθδεάμ ΰζυαμ. γάθα. Μπαηπδθδυβμ, Γ. (2011 2 ). υηκζκΰδεσ ζιδεσ βμ θϋαμ ζζβθδεάμ ΰζυαμ. Ικλέα πθ ζϋιπθ. γάθα: ΚΫθλκ Λιδεκζκΰέαμ. ΜπυδΪβμ, Θ. (2005). υηκζκΰέα. δαΰπΰά β ηαδπθδεά εαδ θκζζβθδεά υηκζκΰέα. γάθα: ζζβθδεϊ ΓλΪηηαα. ΠΪπυλκμ - Λαλκτμ - ΜπλδΪθθδεα (2007-2008). Λιδεσ βμ ζζβθδεάμ ΰζυαμ. ληβθυδεσ εαδ υηκζκΰδεσ ζιδεσ. γάθα: ΠΪπυλκμ. ΡΪζζβ,. (2005). Μκλφκζκΰέα. γάθα: ΠαΪεβμ. ΡΪζζβ,. (2011). Η τθγβ ζϋιπθ: δαΰζπδεά ηκλφκζκΰδεά πλκϋΰΰδβ. γάθα: ΠαΪεβμ. [Σκ παλσθ απκζέ αθατππβ βμ 1 βμ Ϋεκβμ κυ 2007.] Szemerényi, O. J. L. (1996). Introduction to indo-european linguistics (ηϊφλ. απσ α ΰληαθδεΪ.). Oxford: Claredon Press. Φδζάθαμ, Μ. (1984). Γζπκΰθπέα εαδ ΰζπκΰλαφέα ζζβθδεά (Σση. 1-3). γάθα: ΜπΪυλκθ. [Σκ παλσθ απκζέ παθϋεκβ κυ 1924-1927, γάθαδ: γβθϊ.] 11