ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΚΑΙ ΑΦΘΟΝΙA ΕΙΔΩΝ ΨΑΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΠΟΤΑΜΟ ΣΤΡΥΜΟΝΑ Γούσια Ε., Μπόμπορη Δ.Χ. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Βιολογίας, Τομέας Ζωολογίας, evgousia@bio.auth.gr, bobori@bio.auth.gr. Περίληψη Τον Απρίλιο του 2008 πραγματοποιήθηκε δειγματοληψία ψαριών σε 12 σταθμούς κατά μήκος του ποταμού Στρυμόνα με τη χρήση ηλεκτραλιείας. Συνολικά, συλλήφθηκαν 567 άτομα, που ανήκαν σε 15 είδη και είχαν βάρος 2.550,2 g. Το πιο άφθονο αριθμητικά και σε βάρος είδος ήταν το Barbus strumicae (28,52% και το 52,81% αντίστοιχα), που καταγράφηκε σε 10 σταθμούς. Σποραδική παρουσία είχαν τα είδη Cobitis punctilineata, Carassius gibelio, Rutilus rutilus και Vimba melanops, ενώ το Salmo cf. macedonicus καταγράφηκε σε ένα μόνο σταθμό. Η σύλληψη ανά μονάδα αλιευτικής προσπάθειας ως προς τον αριθμό (NPUE) και το βάρος (MPUE) των ατόμων κάθε είδους κυμάνθηκε από 0,820-0,005 άτομα/m 2 και 6,828-0,001 g/m 2 αντίστοιχα. Το είδος με τη μεγαλύτερη NPUE και MPUE ήταν το Barbus strumicae, ενώ οι χαμηλότερες τιμές υπολογίστηκαν για το Salmo cf. macedonicus. Τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας αποτελούν τα πρώτα ποσοτικά δεδομένα για την ιχθυοπανίδα του ποταμού Στρυμόνα και θα συμβάλλουν στην εκτίμηση της οικολογικής του κατάστασης σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ. Λέξεις κλειδιά: σύσταση ιχθυοπανίδας, εσωτερικά νερά, ηλεκτραλιεία, CPUE. FISH SPECIES DISTRIBUTION AND ABUNDANCE IN THE RIVER STRYMON Gousia E., Bobori, D.C. Aristotle University of Thessaloniki, School of Biology, Department of Zoology, evgousia@bio.auth.gr, bobori@bio.auth.gr. Abstract During April 2008 fish sampling was conducted at 12 stations in the river Strymon, using electrofishing. A total of 567 specimens, belonging to 15 species and weighting 2,550.2 g were caught. Barbus strumicae was recorded in 10 stations and it was dominated the catches in terms of number (28.52%) and weight (52.81%). The species Cobitis punctilineata, Carassius gibelio, Rutilus rutilus and Vimba melanops were caught occasionally, while Salmo cf. macedonicus was recorded only in one station. The catch per unit effort in terms of number (NPUE) and weight (MPUE) calculated for each species was 0.820-0.005 individuals/m 2 and 6.828-0.001 g/m 2 respectively. The higher NPUE and MPUE values were calculated for the species Barbus strumicae, while the lower ones for Salmo cf. macedonicus. The results of the present study represent the first quantitative data concerning the ichthyofauna of Strymon river and they will be valuable for the assessment of it s ecological status in the frame of the water directive 2000/60/ΕC. Keywords: fish species composition, freshwaters, electrofishing, CPUE. 1. Εισαγωγή Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Οδηγία για τα νερά 2000/60/ΕΚ (European Union, 2000) τα ψάρια αποτελούν ένα από τα βιολογικά εκείνα στοιχεία που προτείνονται για την παρακολούθηση και εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης ενός ποταμού. Κριτήρια αποτελούν η σύσταση των ιχθυοκοινοτήτων, η αφθονία και κατανομή των ηλικιών ή του μεγέθους των ατόμων κάθε είδους που ανήκουν στους ιχθυοπληθυσμούς. Προς την κατεύθυνση αυτή πραγματοποιήθηκε η παρούσα έρευνα στον ποταμό Στρυμόνα με σκοπό: α) την καταγραφή των ειδών ψαριών που απαντούν στο σύστημα και β) την εκτίμηση της αφθονίας τους. 2. Μεθοδολογία Για την καταγραφή της ιχθυοπανίδας στον ποταμό Στρυμόνα πραγματοποιήθηκε μια δειγματοληψία κατά μήκος του ποταμού την άνοιξη του 2008 (31/3-2/4/2008) με τη μέθοδο της ηλεκτραλι- -1201-
9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, 2009 - Proceedings, Volume ΙΙ είας (συσκευή τύπου SAMUS725M). Επιλέχθηκαν 12 σταθμοί δειγματοληψίας (Εικ. 1) τόσο στον κύριο ρου του ποταμού όσο και στους παραποτάμους του, Μπέλιτσα και Αγγίτη. Εικ. 1: Σταθμοί δειγματοληψίας ψαριών κατά μήκος του ποταμού Στρυμόνα και των παραποτάμων του Μπέλιτσα και Αγγίτη (τροποποιημένη από Ζαλίδης κ.ά., 2008, αδημοσίευτα επιστημονικά δεδομένα). Οι δειγματοληψίες έγιναν σε προσβάσιμα τμήματα του ποταμού, μέσου βάθους < 1 m, καλύπτοντας επαρκώς όλα τα μικροενδιαιτήματα της κάθε θέσης. Στα μεγαλύτερα άτομα ψαριών που συλλαμβάνονταν γίνονταν επιτόπια αναγνώριση και μέτρηση του ολικού μήκους (TL, cm±0.1) και βάρους τους (W, g±0.1) και στη συνέχεια ελευθερώνονταν στο ποτάμι, ενώ τα μικρότερα μεταφέρονταν στο εργαστήριο. Η αφθονία των ειδών εκφράστηκε ως σχετική αφθονία και ως σύλληψη ανά μονάδα αλιευτικής προσπάθειας (CPUE) που υπολογίστηκε στο σύνολο των σταθμών για κάθε είδος ξεχωριστά με βάση το συνολικό αριθμό ατόμων που συλλήφθηκαν ανά είδος (NPUE) και τη συνολική τους βιομάζα (σε g) (MPUE), ύστερα από αναγωγή στη μονάδα (m 2 ) επιφάνειας σάρωσης. 3. Αποτελέσματα 3.1 ΣΥΝΘΕΣΗ ΑΛΙΕΥΜΑΤΟΣ Κατά τη διάρκεια της έρευνας αλιεύθηκαν 567 άτομα, συνολικού βάρους 2.550,2 g που ανήκαν σε 15 είδη και 4 οικογένειες (Πίν. 1). Πίνακας 1: Είδη ψαριών που συλλέχθηκαν στον ποταμό Στρυμόνα την άνοιξη του 2008. n: αριθμός ατόμων, TL: ολικό μήκος (min-max: το ελάχιστο και μέγιστο καταγεγραμμένο TL), W: βάρος (min-max: το ελάχιστο και μέγιστο καταγεγραμμένο W). Oνοματολογία σύμφωνα με Kottelat & Freyhof (2007) και Froese & Pauly (2008). Οικογένεια/ Είδος n TL W mean min max mean min max Balitoridae Oxynoemacheilus bureschi 112 5,2 3,6 7,5 1,4 0,4 3,7 Cobitidae Cobitis punctilineata 2 7,1 6,2 7,9 3,0 1,9 4,1 Cobitis strumicae 28 7,3 4,0 10,4 2,9 0,5 8,4 Cyprinidae Alburnoides bipunctatus 35 6,8 3,9 9,1 4,1 0,7 10,5 Alburnus sp. Volvi 19 5,6 4,0 10,5 2,3 0,7 11,1 Barbus strumicae 164 10,3 2,9 16,5 8,3 0,3 48,3-1202-
Οικογένεια/ Είδος n TL W mean min max mean min max Carassius gibelio 7 12,2 10,5 14,4 29,5 14,6 45,1 Chondrostoma vardarense 10 9,1 7,2 11,1 7,6 3,9 11,5 Leucaspius delineatus 40 5,1 3,6 8,0 1,4 0,4 5,8 Petroleuciscus borysthenicus 10 6,5 5,5 8,3 3,9 1,9 7,1 Rhodeus amarus 62 4,2 2,0 11,3 1,2 0,1 5,6 Rutilus rutilus 5 6,5 4,9 8,2 2,5 1,2 3,9 Squalius orpheus 66 6,0 3,2 11,3 4,1 0,4 20,0 Vimba melanops 6 6,1 5,0 7,5 2,3 1,1 4,1 Salmonidae Salmo cf. macedonicus 1 6 5,0 6,0 2,0 2,0 3,0 Το Barbus strumicae ήταν τόσο αριθμητικά όσο και σε βάρος το πιο άφθονο είδος, αντιπροσωπεύοντας το 28,52% (Εικ. 2a) και το 52,81% (Εικ. 2b) του συνόλου των συλλήψεων αντίστοιχα. Η παρουσία του καταγράφηκε σε 10 από τους 12 σταθμούς, αλλά βρέθηκε σε αφθονία μόνο στους τέσσερις από αυτούς. Τη μικρότερη συμμετοχή στις συνολικές συλλήψεις είχε το Salmo cf. macedonicus (0,19% σε αριθμό και 0,09% σε βάρος) (Εικ. 2a,b) αφού βρέθηκε μόνο ένα άτομο (Πίνακας 1) σε έναν σταθμό (Σ1, Εικ. 1) κοντά στα σύνορα με τη Βουλγαρία. Οι σταθμοί στους οποίους καταγράφηκαν τα περισσότερα είδη ήταν οι Σ5 (Barbus strumicae, Alburnus sp. Volvi, Rutilus rutilus, Cobitis strumicae, Rhodeus amarus, Carassius gibelio, Leucaspius delineatus, Squalius orpheus) και Σ12 (Barbus strumicae, Alburnoides bipunctatus, Rhodeus amarus, Oxynoemacheilus bureschi, Vimba melanops, Squalius orpheus, Chondrostoma vardarense, Cobitis strumicae) (Εικ. 1). Αντίθετα, στους σταθμούς Σ10 και Σ9 (Εικ. 1) καταγράφηκαν από ένα (Rhodeus amarus) και δύο είδη (Barbus strumicae, Cobitis strumicae) αντίστοιχα. Εικ. 2: Ποσοστιαία (%) (a) αριθμητική και (b) κατά βάρος σύσταση των συνολικών συλλήψεων ψαριών στον ποταμό Στρυμόνα. -1203-
9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, 2009 - Proceedings, Volume ΙΙ 3.2. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΝΑ ΜΟΝΑΔΑ ΑΛΙΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ (CPUE) Το είδος με τη μεγαλύτερη σύλληψη σε αριθμό ατόμων (NPUE) και σε βάρος (MPUE) ήταν το Barbus strumicae (0,820 άτομα/m 2 και 6,828 g/m 2 αντίστοιχα). To Oxynoemacheilus bureschi, ήταν δεύτερο σε συλλήψεις σε αριθμό ατόμων (0,560 άτομα/m 2 ), ενώ στη σύλληψη σε βάρος ακολουθεί το Carassius gibelio (1,031 g/m 2 ). Oι μικρότερες τιμές NPUE και MPUE υπολογίστηκαν για το Salmo cf. macedonicus (0,005 άτομα/m 2 και 0,010 g/m 2 αντίστοιχα) (Πίν. 2). Πίνακας 2: Συλλήψεις ανά μονάδα αλιευτικής προσπάθειας (CPUE) με βάση (α) τον αριθμό ατόμων (NPUE, αριθμός ατόμων/m 2 ) και (β) το βάρος (MPUE, g/m 2 ), στο σύνολο των σταθμών και για κάθε είδος ψαριού που αλιεύθηκε στον ποταμό Στρυμόνα. Είδος NPUE MPUE Alburnoides bipunctatus 0,175 0,717 Alburnus sp. Volvi 0,095 0,217 Barbus strumicae 0,820 6,828 Carassius gibelio 0,035 1,031 Chondrostoma vardarense 0,050 0,380 Cobitis punctilineata 0,010 0,030 Cobitis strumicae 0,140 0,410 Leucaspius delineatus 0,200 0,271 Oxynoemacheilus bureschi 0,560 0,765 Petroleuciscus borysthenicus 0,050 0,193 Rhodeus amarus 0,310 0,369 Rutilus rutilus 0,250 0,063 Salmo cf. macedonicus 0,005 0,010 Squalius orpheus 0,330 1,337 Vimba melanops 0,030 0,068 Χαμηλές επίσης τιμές NPUE εμφάνισαν και τα Cobitis punctilineata (0,010 άτομα/m 2 ), Rutilus rutilus (0,025 άτομα/m 2 ), Vimba melanops (0,030 άτομα/m 2 ), Carassius gibelio (0,035 άτομα/m 2 ) και Petroleuciscus borysthenicus (0,050 άτομα/m 2 ) που πιάστηκαν σε μικρούς αριθμούς ατόμων και σε λίγους σταθμούς. Τα τέσσερα από τα πέντε παραπάνω είδη είχαν και τις χαμηλότερες τιμές MPUE, ενώ το Carassius gibelio, που παρότι αλιεύθηκαν λίγα άτομα του είδους, εμφάνισε υψηλή τιμή MPUE (1,031 g/m 2 ) (Πίν.2). 4. Συζήτηση Στο σύστημα του ποταμού Στρυμόνα καταγράφηκαν 15 συνολικά είδη, ένα από τα οποία (Carassius gibelio) είναι είδος εισαγωγής. Γενικά, τα είδη της οικογένειας Cyprinidae ήταν τα πιο άφθονα, όπως άλλωστε συμβαίνει και στα περισσότερα ελληνικά ποτάμια (Economou et al., 2007). Η σύσταση της ιχθυοπανίδας διέφερε ανάμεσα στους σταθμούς τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά εξαιτίας της ετερογένειας του βυθού, των διαφορετικών ενδιαιτημάτων αλλά και των ξεχωριστών βιολογικών χαρακτηριστικών και οικολογικών απαιτήσεων των ειδών. Από τα είδη που καταγράφηκαν στο Στρυμόνα τα Alburnoides bipunctatus, Salmo cf. macedonicus, Cobitis strumicae, Chondrostoma vardarense και Vimba melanops, αναφέρονται ως μη ανθεκτικά και ευαίσθητα στη ρύπανση και καταστροφή των ενδιαιτημάτων τους (Crivelli, 1996; Economou et al., 2007; Froese & Pauly, 2008) και σύμφωνα με τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας απουσιάζαν από τους σταθμούς που δέχονται ρυπαντικά φορτία (Σ9 και Σ10, στο αποστραγγιστικό κανάλι Μπέλιτσα). Τα είδη Chondrostoma vardarense και Vimba melanops είναι επίσης ευαίσθητα στη μείωση της στάθμης -1204-
του νερού (Economou et al., 2007; Froese & Pauly, 2008). Τα είδη αυτά βρέθηκε να συνυπάρχουν μόνο στους σταθμούς Σ12 και Σ17 που βρίσκονται στα ανάντη του Αγγίτη. Αντίθετα, το Squalius orpheus είναι είδος με ενδιάμεση ανθεκτικότητα στην καταστροφή των ενδιαιτημάτων του και στην μεταβολή της ποιότητας του νερού (Froese & Pauly, 2008), κάτι που επιβεβαιώνεται και από την παρουσία τόσο στα ανάντη και ορεινά τμήματα του ποταμού όσο και σε χαμηλότερα τμήματα του κάτω ρου του. Τέλος, τα είδη Alburnus sp. Volvi, Carassius gibelio και Rutilus rutilus είναι ανθεκτικά, και μπορούν να ανεχθούν και χαμηλής ποιότητας νερά ακόμη και αν είναι ρυπασμένα (Crivelli, 1996; Economou et al., 2007; Froese & Pauly, 2008). Επίσης, λόγω και του λιμνόφιλου χαρακτήρα τους μπορούν να απαντηθούν και σε νερά με μικρή ροή όπως στο σταθμό Σ5 που γειτνιάζει με την τεχνητή λίμνη Κερκίνη. Συνοψίζοντας, τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας αποτελούν τα πρώτα ποσοτικά δεδομένα για την ιχθυοπανίδα του ποταμού Στρυμόνα και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης του ποταμού σύμφωνα με την οδηγία για τα νερά 2000/60/ΕΚ αλλά και να συμβάλλουν, σε συνεργασία με τις γειτονικές χώρες, στη λήψη μέτρων για την προστασία της ιχθυοπανίδας και τη διαχείριση της όλης λεκάνης απορροής του ποταμού Στρυμόνα. 5. Ευχαριστίες Η παρούσα έρευνα εκπονήθηκε στο πλαίσιο υλοποίησης του έργου «Υπηρεσίες εφαρμογής της μεθοδολογίας παρακολούθησης των επιφανειακών υδάτων της λεκάνης του ποταμού Στρυμόνα» και χρηματοδοτήθηκε από την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. 6. Βιβλιογραφικές Aναφορές Crivelli, A.J. 1996. The freshwater fish endemic to the Mediterranean region. An action plan for their conservation. Tour du Valat Publication, 171 p. Economou, A.N., S. Giakoumi, L. Vardakas, R. Barbieri, M. Stoumboudie & Zogaris, S., 2007. The freshwater ichthyofauna of Greece - an update based on a hydrographic basin survey. Mediterranean Marine Science, Vol. 8/1, 91-166. European Union. 2000. Directive 2000/60/EC of the European Parliament and of the Council establishing a framework for Community action in the field of water policy. Froese, R. & Pauly, D., (Editors), 2008. FishBase World Wide Web electronic publication. www.fishbase.org, version (04/2008). Kottelat, M. & Freyhof, J. 2007. Handbook of European freshwater fish. Kottelat, Cornol and Freyhof, Berlin, xiv + 646 pp. -1205-