ƒ ƒ ªª THESAURUS LINGUAE GRAECAE: ª µ Eªª ƒ 21Ô πø * M ƒπ ANTE IA ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÙË K ÏÈÊfiÚÓÈ, Irvine Θα ήθελα να ξεκινήσω µε δυο προκαταρκτικές παρατηρήσεις. Πρώτον, µια µατιά στο πρ γραµµα αυτο του συνεδρίου µο λέει πως είµαι η µοναδική οµιλήτρια που δεν εκπροσωπεί, υπ τη στενή έννοια, κάποιο λεξικογραφικ έργο. Ωστ σο, πρέπει να προσθέσω τι το έργο Thesaurus Linguae Graecae (TLG TM ), αν και δεν πρ κειται για λεξικ per se, είναι µια µείζων λεξικογραφική πηγή, και υπ αυτή την έννοια, σα θα πω πρέπει να έχουν κάποια αξία γι αυτή τη συνάντηση. Έτσι, έρχοµαι και στη δε τερη παρατήρησή µου: λαµβάνοντας υπ ψη τη σ σταση του ακροατηρίου, δεν θεωρώ πως είναι απαραίτητη µια µακροσκελής εισαγωγή στο TLG. Εποµένως, θα περιοριστώ σε λίγα µ νο λ για για την ιστορία του έργου και θα εστιάσω την παρουσίασή µου στην παρο σα κατάσταση της τράπεζας δεδοµένων του και στις µελλοντικές προκλήσεις και κατευθ νσεις του. Οι προσπάθειες για τη δηµιουργία εν ς θησαυρο της ελληνικής γλώσσας ανάγονται στα χρ νια της ψιµης Αναγέννησης, ταν ο Stephanus εξέδωσε το 1572 τον δικ του θησαυρ : ένα λεξικ βασισµένο σε περίπου 140 γνωστο ς αρχαίους Έλληνες συγγραφείς. 1 Στις αρχές του αιώνα µας οι κλασικοί φιλ λογοι αποφάσισαν πως ήταν καιρ ς να δηµιουργηθεί ένας νέος θησαυρ ς, που θα απεικ νιζε µε ακρίβεια το ως τ τε γνωστ corpus της ελληνικής λογοτεχνίας. Ορίστηκε µια διεθνής ad hoc επιτροπή στην Ευρώπη, για να µελετήσει το κατά π σο θα ήταν δυνατή η πραγµατοποίηση εν ς τέτοιου έργου. Ο Hermann Diels, µέλος της επιτροπής, πρ βαλε το αντίθετο επιχείρηµα, δηλαδή πως ένας τέτοιος θησαυρ ς ήταν εξαρχής καταδικασµένος, εφ σον η σωζ µενη ελληνική γραµ- µατεία υπολογιζ ταν ως δέκα φορές µεγαλ τερη απ το corpus της λατινικής γραµµατείας, δηλαδή γ ρω στα 90 εκατοµµ ρια λέξεις, και συνεπώς ήταν υπερβολικά εκτεταµένη, για να µπορεί να ανθολογηθεί και να αναλυθεί σηµασιολογικά. Ο Diels αποκαλο σε το σχεδιαζ µενο λεξικ, αν θα µπορο σε να δηµι- * α) λες οι ηλεκτρονικές διευθ νσεις ήταν ακριβείς, ταν γραφ ταν το κείµενο. β) Oφείλω ιδιαίτερες ευχαριστίες στον καθηγητή Theodor Brunner, που µου διέθεσε αντίγραφα απ πολλές παρουσιάσεις που έκανε σε συνέδρια και επιστηµονικές εταιρείες, κατά τη διάρκεια των 25 χρ νων που διη θυνε το TLG. 1. Για µια ιστορία των βιβλίων και των λεξικών, βλ. Schottenloher 1989.
32 M ƒπ ANTE IA ουργηθεί κάτι τέτοιο, «τερατο ργηµα» και συνέκρινε το εγχείρηµα µε την προσπάθεια να προσδώσει κανείς «νου στο χάος». Σχεδ ν εκατ χρ νια αργ τερα, η δηµιουργία εν ς πλήρους ιστορικο λεξικο της ελληνικής γλώσσας εξακολουθεί να αποτελεί εξαιρετικ τ λµηµα. Ταυτ χρονα, µως, δεν υπάρχει αµφιβολία πως η έλευση της τεχνολογίας έχει διευκολ νει πολ αυτ που κάποτε φάνταζε ως ηράκλειο έργο, ως σχεδ ν ακατ ρθωτο. Θα µπορο σαµε να ισχυριστο µε πως η τεχνολογία χι µ νο µας έχει δώσει τα µέσα για να συντάξουµε ένα τέτοιο λεξικ, αλλά µας έχει δώσει εναλλακτικο ς τρ πους, νέα µέσα ή µεθοδολογίες, για να προσεγγίσουµε και να επιλ σουµε διάφορα λεξικογραφικά προβλήµατα. Καταρχάς, µως, πρέπει να αναρωτηθο µε αν τελικά το έργο της σ νταξης εν ς τεράστιου έντυπου λεξικο της ελληνικής γλώσσας, πως αυτ που είχαν οραµατιστεί οι φιλ λογοι στις αρχές του εικοστο αιώνα, είναι πραγ- µατοποιήσιµο ή ακ µη και απαραίτητο 2 ή µήπως θα ήταν προτιµ τερη σήµερα µια λεξικογραφική βάση δεδοµένων, η οποία θα είχε τη δυνατ τητα να ενηµερώνεται και να αναδιοργανώνεται συνεχώς. Αυτ είναι ένα ζήτηµα το οποίο, πως ελπίζω, θα διερευνήσει περισσ τερο η σηµερινή µας συνάντηση. 1. ƒ ƒ ªª TLG Το TLG ιδρ θηκε στο Πανεπιστήµιο της Kαλιφ ρνιας, Irvine, το 1972, µε τη γενναι δωρη προσφορά της Marianne McDonald και την τεχνική υποστήριξη του David Packard. Αποτελεί την πρώτη προσπάθεια να δηµιουργηθεί µια πλήρης µηχανογραφηµένη συλλογή ηλεκτρονικών κειµένων για τις κλασικές σπουδές. Απ την έναρξή του το TLG δεν σχεδιάστηκε ως λεξικ µε τη συνήθη αποσπασµατική λεξικογραφική δειγµατοληψία που χρησιµοποιήθηκε στη σ νταξη ή στον σχεδιασµ προγενέστερων θησαυρών, αλλά ως µια συλλογή απ πλήρη κείµενα, που το καθένα τους θα ήταν ακριβές «απείκασµα», στον βαθµ που αυτ είναι δυνατ ν, της έκδοσης-πηγής. Ο στ χος του έργου ήταν να εντοπίσει και να συγκεντρώσει λα τα γνωστά έργα της αρχαίας ελληνικής γραµµατείας και να δηµιουργήσει ένα µ νιµο ηλεκτρονικ αρχείο της, εφοδιάζοντάς µας έτσι µε ένα µέσο για την προώθηση της ανάπτυξης και άλλων εργαλείων έρευνας, που θα συµπεριλαµβάνουν και λεξικά, αλλά δεν θα περιορίζονται σε αυτά. Ακ µη και στη δεκαετία του 70 ή στις αρχές της δεκαετίας του 80, η δηµιουργία µιας τέτοιας συλλογής απαιτο σε έναν ειδικ υπολογιστή (έναν τροποποιηµένο HP-1000), σειρά απ προγράµµατα που θα έκαναν επαλήθευση και δι ρθωση των κειµένων και µια συγκεκριµένη κωδικοποίηση χαρακτήρων αρχικά σε «Άλφα» και έπειτα σε «Βήτα» φάση κωδικοποίησης για να ξεπεραστεί το πρ βληµα του ελληνικο αλφαβήτου. 3 2. Βλ. Johnson 1994, 253-258 και Crane 1998, 471-501. 3. Για τη συµβατ τητα «Βήτα» και τη συµβατ τητα κωδικοποίησης για την Ελλάδα βλ. MacKay 1996, 221-229 και Rusten 1996, 204-215.
ƒ ƒ ªª THESAURUS LINGUAE GRAECAE: ª µ Eªª ƒ 21 πø 33 Eίκοσι πέντε χρ νια µετά, αυτή η ηλεκτρονική τράπεζα δεδοµένων είναι πια πραγµατικ τητα. Οι κλασικοί φιλ λογοι ευτ χησαν να έχουν στη διάθεσή τους αρκετές πολ σηµαντικές πηγές σε ηλεκτρονική µορφή. Εκτ ς απ το TLG, η παπυρολογική και επιγραφική συλλογή που δηµιο ργησαν τα πανεπιστήµια Duke, 4 Cornell και Ohio State υπ την αιγίδα του Ινστιτο του Ανθρωπιστικών Σπουδών Packard (Packard Humanities Institute), καθώς και το πιο πρ σφατο πρ γραµµα Perseus, 5 έχουν δώσει τη δυνατ τητα σε επιστήµονες του πεδίου µας να ασχοληθο ν µε την έρευνα σε θέµατα τα οποία θεωρο νταν ως τώρα υπερβολικά χρονοβ ρα και ανιαρά. Εφ σον οι κλασικοί φιλ λογοι δεν δαπανο ν πια πολ χρ νο στη συγκέντρωση υλικο, µπορο ν να επικεντρωθο ν περισσ τερο σε θέµατα ερµηνείας και ανάλυσης. Η ταξιν µηση, κατά αλφαβητική σειρά, του λεξιλογίου δεν είναι πλέον έργο χρονοβ ρο και επίπονο. Η µεταφορά του υλικο και η πρ σβαση σε αυτ έχουν γίνει ε κολη υπ θεση. Αντί να αναζητο ν δυσε ρετα κείµενα ανά τον κ σµο, οι επιστήµονες σήµερα µπορο ν να κυκλοφορο ν µε ολ κληρο το corpus της αρχαίας ελληνικής γραµµατείας σε έναν ψηφιακ δίσκο. Και το σπουδαι τερο, µπορο ν να διεξάγουν αναζητήσεις στα περιεχ µενα αυτο του δίσκου συχνά σε δευτερ λεπτα. Για παράδειγµα, ο Ιωάννης ο Χρυσ στοµος, ο πολυγραφ τερος συγγραφέας στην τράπεζα δεδοµένων του TLG, έχει πάνω απ 4,5 εκατοµµ ρια λέξεις σε εκδεδοµένες οµιλίες, επιστολές και υποµνήµατα. Ο εντοπισµ ς µιας συγκεκριµένης λέξης στο έργο του θα µπορο σε να διαρκέσει µια ολ κληρη ζωή. Με τη χρήση του υπολογιστή µπορεί να γίνει πλήρης αναζήτηση σε ένα-δυο λεπτά, ανάλογα µε την ταχ τητα του χρησιµοποιο µενου υπολογιστή. Ένα άλλο σηµαντικ επίτευγµα του TLG είναι ο Κανών, 6 ένας περιεκτικ ς κατάλογος λων των σωζ µενων αρχαίων συγγραφέων και έργων, που συντάχτηκε απ τη Luci Berkowitz και τον Karl Squitier.Ο Κανών αρχικά συντάχτηκε ως ηλεκτρονικ βοήθηµα για το προσωπικ του TLG, ως ένας τρ πος για να διατηρηθεί ένα αρχείο συγγραφέων και έργων που µετατράπηκαν σε µορφή αναγνώσιµη απ τον υπολογιστή. Πάντως πολ γρήγορα ο Κανών έγινε ανεκτίµητη πηγή, ντας ο πρώτος πλήρης κατάλογος λων των γνωστών κειµένων. Σήµερα ο Κανών διατίθεται και σε ηλεκτρονική και σε έντυπη µορφή, και περιέχει περισσ τερους απ 3.300 συγγραφείς και πάνω απ 10.000 έργα µε πληροφορίες για ον µατα, χρονολογίες, γεωγραφική προέλευση και περιγραφικά επίθετα για κάθε συγγραφέα, πως επίσης και λεπτοµερείς βιβλιογραφικές πληροφορίες για τις υπάρχουσες εκδ σεις λων των κειµένων. 4. Για µια περιγραφή της Τράπεζας εδοµένων Μη Λογοτεχνικών Παπ ρων του Duke βλ. Oates στο Solomon 1993, 62-72. 5. H βιβλιογραφία για το πρ γραµµα Perseus σε ηλεκτρονική και έντυπη µορφή είναι εκτεταµένη. Eνηµερωµένη πληροφ ρηση µπορεί να βρεθεί στην ιστοσελίδα του προγράµµατος στη διε θυνση: http://www.perseus.tufts.edu. 6. Berkowitz & Squitier 1990 3. Bλ. επίσης Berkowitz 1993, 34-61, και Squitier 1987, 15-20.
34 M ƒπ ANTE IA Το TLG ετοιµάζει τώρα την πέµπτη έκδοση του CD ROM του, µε πάνω απ 73 εκατοµµ ρια λέξεις, οι οποίες αντιπροσωπε ουν ολ κληρο το corpus της αρχαίας ελληνικής γραµµατείας µέχρι το 600 µ.χ., και, επιπλέον, τα Σχ λια και τα περισσ τερα ιστοριογραφικά και λεξικογραφικά έργα ως το 1453. Το CD ROM του TLG περιέχει µ νον τα κείµενα που είναι γραµµένα σε «Βήτα» φάση κωδικοποίησης, ενώ τα εργαλεία, δηλαδή το λογισµικ για την έρευνα του δίσκου, παρέχονται απ διάφορους κατασκευαστές λογισµικο. Σε µια πρώιµη φάση του έργου είχε γίνει η επιλογή να µην ασχοληθεί το TLG µε την ανάπτυξη λογισµικο έρευνας. Έτσι, δηµιουργήθηκε µια σειρά πακέτων λογισµικο απ ανεξάρτητους κατασκευαστές. Αυτή η πολιτική είχε ορισµένες καλές πλευρές και άλλες λιγ τερο καλές. Το καλ ήταν τι η πληθώρα του λογισµικο έδινε στους χρήστες πολλές επιλογές και ανεξαρτησία ως προς τη χρήση λειτουργικο συστήµατος. Απ την άλλη πλευρά, δεν είναι πάντοτε διαθέσιµη τεχνική υποστήριξη γι αυτά τα προγράµµατα, και, το σπουδαι τερο, ο τ πος των δυνατών τρ πων αναζήτησης µπορεί να διαφέρει απ πρ γραµµα σε πρ γραµµα. Ταυτ χρονα, χωρίς πρακτική εµπειρία στην ανάπτυξη λογισµικο, το TLG δεν είχε την ευκαιρία να αξιολογήσει ή να αναθεωρήσει το σ στηµα κωδικοποίησης ή παράθεσης κειµένων, θέµατα που οπωσδήποτε θα είχαν γίνει αντικείµενο συζητήσεων, αν το TLG είχε συµµετοχή στην ανάπτυξη του λογισµικο. Καθώς ατενίζουµε το µέλλον, αντιµετωπίζουµε σειρά απ προκλήσεις αλλά και συναρπαστικές προοπτικές. 1.1 π ø ª ø π ƒπ Ã ª ƒ ª ø Η αρχική πρ θεση του έργου, πως ορίστηκε απ το ιεθνές Συνέδριο Σχεδιασµο του TLG το 1972, ήταν να καλ ψει τα έργα της αρχαίας γραµµατείας. Ως τα µέσα της δεκαετίας του 80 το αρχικ σχέδιο τροποποιήθηκε, ώστε να επιτρέψει την επέκταση της βάσης δεδοµένων και στη βυζαντινή περίοδο. Αποφασίστηκε τι σε πρώτη φάση θα συµπεριλαµβάνονταν µ νον τα Σχ λια και επιλεγµένα ιστοριογραφικά και λεξικογραφικά έργα έως το 1453. Αυτές οι τρεις περιοχές καλ φθηκαν ουσιαστικά µε την πέµπτη έκδοση του CD ROM του TLG. Είναι προφανές τι τέτοιες διαιρέσεις και επιλογές είναι εντελώς αυθαίρετες και δεν έχουν ν ηµα για ποιον θέλει να δηµιουργήσει µια πλήρη και µ νιµη ηλεκτρονική συλλογή ελληνικών κειµένων. Εποµένως, αποφασίσαµε να συνεχίσουµε την εισαγωγή δεδοµένων, και, πέρα απ τα είδη της λεξικογραφίας και της ιστοριογραφίας, να συµπεριλάβουµε λα τα γνωστά βυζαντινά κείµενα. ταν ολοκληρωθεί αυτή η περίοδος, πρέπει να µελετήσουµε το επ µενο βήµα µας, δηλαδή το π σο µακριά θα προχωρήσουµε στη µεταβυζαντινή περίοδο. Ελπίζουµε τι η µοντέρνα τεχνολογία θα µας βοηθήσει να βελτιώσουµε τις µεθ δους µας ως προς την επεξεργασία δεδοµένων, ώστε να µπορο µε να κινη-
ƒ ƒ ªª THESAURUS LINGUAE GRAECAE: ª µ Eªª ƒ 21 πø 35 θο µε µε πολ ταχ τερο ρυθµ. Αυτ θα είναι πολ σηµαντικ, γιατί η βυζαντινή γραµµατεία έχει τεράστιο γκο και είναι πολ περισσ τερο ανεξερε νητη σε σ γκριση µε την κλασική περίοδο. Η τα τιση και η συλλογή κειµένων µαζί µε τις πολ πλοκες δραστηρι τητες σε σχέση µε τη λογοτεχνική και ιστορική έρευνα που συνεπάγεται η επέκταση του Καν να του TLG απαιτο ν χρ νο και επαναπροσδιορισµ της διάθεσης των κονδυλίων. Θα είναι επίσης απαραίτητη και η συνεργασία του TLG µε ειδικο ς στους διάφορους τοµείς της βυζαντινής λογοτεχνίας, καθώς αυτή είναι, σε µεγάλο βαθµ, µια νέα περιοχή για µας. Εκτ ς απ την ψηφιοποίηση των νέων εκδ σεων κειµένων, θα είναι απαραίτητη η αναπροσαρµογή και η ενηµέρωση των ήδη θησαυρισµένων έργων. Εφ σον γίνονται νέες εκδ σεις, το TLG πρέπει να επενδ σει σηµαντικο ς π ρους στην ενηµέρωση των κειµένων του. Η διαδικασία αυτή έχει ήδη ξεκινήσει. Προς το παρ ν ασχολο µαστε ενεργά µε την εξέταση έργων που υπάρχουν στην τράπεζα δεδοµένων µας, αντικαθιστώντας ξεπερασµένες εκδ σεις απ πιο σ γχρονες. Περιττ να αναφέρω τι λες οι εργασίες µας υπ κεινται σε αυστηρο ς περιορισµο ς πνευµατικών δικαιωµάτων (copyright). Σε ορισµένες περιπτώσεις δεν µπορο µε να χρησιµοποιήσουµε τις πιο πρ σφατες ή τις ευρ τερα αποδεκτές εκδ σεις, δι τι δεν στάθηκε δυνατ να πάρουµε άδεια, για να τις συµπεριλάβουµε στο έργο. Πιστε ουµε πως το ζήτηµα της πνευµατικής ιδιοκτησίας θα γίνει πολ πιο πιεστικ στο µέλλον, καθώς οι εκδ τες σταδιακά προσχωρο ν στο στρατ πεδο των ηλεκτρονικών εκδ σεων. 1.2 À π ªπ À Το TLG πρέπει να επικεντρωθεί στην ανάπτυξη εργαλείων λογισµικο και σε δηµιουργικο ς τρ πους πρ σβασης στην τράπεζα δεδοµένων του. Αν και πιστε ουµε πως τα κείµενα στο CD ROM πρέπει να παραµείνουν σε σταθερή και ανεξάρτητη µορφή (format) κειµένου, για να µπορεί να χρησιµοποιηθεί και άλλο λογισµικ για την αναζήτησή τους, οι µελλοντικές εκδ σεις του CD ROM (ή οποιουδήποτε άλλου µέσου χρησιµοποιείται για τη διάδοση των κειµένων) πρέπει να συµπεριλαµβάνουν και λογισµικ αναζήτησης. Γι αυτ τον σκοπ, στην παρο σα φάση προσλαµβάνουµε επιπλέον τεχνικ προσωπικ και ερευνο µε τις νέες τεχνολογίες. Έχει παρατηρηθεί, γενικά, πως η ποι τητα των εργαλείων ανάκτησης, δηλαδή το υπάρχον λογισµικ αναζήτησης στο TLG, δεν έχει αξιοποιήσει επαρκώς το δυναµικ και τον πλο το της ίδιας της τράπεζας δεδοµένων. λα τα εργαλεία ανάκτησης βασίζονται σε απλές αλφαριθµητικές και υποαλφαριθµητικές αναζητήσεις και δεν χρησιµοποιο ν καν τους υπάρχοντες καταλ γους του CD ROM. Για να είµαστε δίκαιοι, το πρ βληµα ενυπάρχει στην ίδια τη βάση δεδοµένων, δι τι αυτή δεν περιέχει κάποιον πολυπλοκ τερο τ πο κωδικοποίησης κειµένου, πως το SGML (Standard Generalized Markup
36 M ƒπ ANTE IA Language) 7 ή το πολυσυζητηµένο τελευταία XML, που είναι µια επαυξηµένη έκδοση του HTML, υποστηριζ µενη απ την Κοινοπραξία W-3. 8 Η κωδικοποίηση κειµένου θα διευκ λυνε ή θα επέτρεπε τη δηµιουργία προγραµµάτων που θα µπορο σαν να πραγµατοποιήσουν πιο πολ πλοκες ή λεπτοµερείς αναζητήσεις. Αυτ ς ο τ πος αναπροσαρµογής απαιτεί τεράστιους π ρους και ίσως να γίνει προτεραι τητα στο µέλλον, ίσως µως και χι, ανάλογα µε το π σες απ αυτές τις λειτουργίες και τις αναζητήσεις µπορο ν να βοηθηθο ν απ την πλήρη ληµµατογράφηση και χρήση του καταλ γου λέξεων του TLG. Εκτ ς απ την κωδικοποίηση κειµένου, ελπίζουµε τι σ ντοµα θα υιοθετηθεί και θα υποστηριχθεί πλήρως ένας διεθνής τ πος πολυτονικο συστήµατος γραφής (πιθαν τατα το Unicode), 9 πράγµα που θα επιτρέπει να γίνεται η εισαγωγή δεδοµένων απευθείας στα ελληνικά. Ένας τέτοιος τ πος θα εξαλείψει πάµπολλες τεχνικές δυσκολίες και, το σπουδαι τερο, την ανάγκη για διαφορετικο ς προγραµµατισµο ς του πληκτρολογίου. 10 Υπάρχει επίσης και το ζήτηµα του κριτικο υποµνήµατος, που αποτελεί θέ- µα πολυάριθµων συζητήσεων εδώ και χρ νια. Μολον τι λοι συµφωνο µε τι η ενσωµάτωση του κριτικο υποµνήµατος στην τράπεζα δεδοµένων θα άξιζε τον κ πο ως εγχείρηµα, είναι τέτοια η τεχνική πραγµατικ τητα, που δεν προβλέπω να ξεκινήσει ένα παρ µοιο έργο στο εγγ ς µέλλον. Οι νέες τάσεις της τεχνολογίας θα καθορίσουν κατά π σον θα υπάρξει ανάγκη για έναν καινο ργιο ψηφιακ δίσκο εκτ ς απ το CD ROM E. Αυτ που βιώνουµε στη συγκεκριµένη φάση, τουλάχιστον στις ΗΠΑ, είναι µια έµφαση σε γρήγορα δίκτυα και πρ σβαση στο διαδίκτυο για πληροφορίες. Γι αυτ τον λ γο δίνουµε περισσ τερη έµφαση στην τεχνολογία του διαδικτ ου και, χάρη στο πρ γραµµα Perseus, διαθέτουµε µια πειραµατική ή, πως την ονοµάζουµε συνήθως, «Bήτα» ιστοσελίδα στο διαδίκτυο. Μέσω της σ νδεσης µε αυτήν την ιστοσελίδα που προς το παρ ν περιορίζεται σε πολ λίγα ιδρ µατα µπορεί κάποιος να ανακτήσει και να αναζητήσει το TLG χρησιµοποιώντας έναν σταθερ πλοηγητή του δικτ ου και λογισµικ που έχει αναπτ ξει το πρ γραµµα Perseus. Ο στ χος µας στο εξής θα είναι να επεκτείνουµε τις αναζητήσεις που είναι δυνατές προς το παρ ν, να βελτιώσουµε τη διεπιφάνεια χρήσης µας (user interface) 7. Πληροφορίες για τα SGML και XML µπορο ν να βρεθο ν στην ηλεκτρονική διε θυνση: http://www.sil.org/sgml/sgml.html. Για το SGML και την Πρωτοβουλία Κωδικοποίησης Κειµένων, βλ. Sperberg-McQueen & Burnard 1990. 8. Για το XML βλ. στη διε θυνση: http://www.sil.org/sgml/xml.html. 9. Για το Unicode βλ. την ηλεκτρονική διε θυνση: http://charts.unicode.org/unicode. charts/normal/u1f00.html. 10. Βλ. την κριτική του Jeffrey Rusten για το Palatino Unicode µε τα Polytonic Greek, BMCR 98/11/11 (gopher://gopher.lib.virginia.edu:70/00/alpha/bmcr/v98/98-1-11).
ƒ ƒ ªª THESAURUS LINGUAE GRAECAE: ª µ Eªª ƒ 21 πø 37 και να επιλ σουµε λα τα τεχνικά µας προβλήµατα και τα ζητήµατα ασφάλειαςπνευµατικών δικαιωµάτων, που συνδέονται µε τη διασπορά του δικτ ου, για να µπορο µε να προσφέρουµε το TLG σε λους τους χρήστες του CD ROM µας µέσω του διαδικτ ου. Ανέφερα ήδη τη συνεργασία µεταξ του TLG και του προγράµµατος Perseus για την παροχή πρ σβασης, µέσω του δικτ ου, στην τράπεζα δεδοµένων του TLG. Οραµατιζ µαστε την ηµέρα, στο εγγ ς µέλλον, κατά την οποία ερευνητές και εκπαιδευτικοί θα έχουν τη δυνατ τητα να συνδυάσουν τις πηγές αυτών των δ ο προγραµµάτων µε λες τις υπ λοιπες πληροφορίες που συνεχίζουν να διατίθενται µέσω του ηλεκτρονικο δικτ ου. Ένας ερευνητής ή φοιτητής θα µπορεί να αναζητήσει πληροφορίες στον Καν να των Ελλήνων συγγραφέων, να «διαπλε σει» και να αναζητήσει τα κείµενα στο TLG, να δει µια εικ να του πρωτ τυπου παπ ρου ή των παπ ρων που διατηρήθηκε το έργο, να ζητήσει τη µορφολογική ανάλυση λων των γραµµατικών τ πων του κειµένου, να συµβουλευτεί το ηλεκτρονικ λεξικ για οποιαδήποτε λέξη, να διαβάσει µια µετάφραση του κειµένου. Κι λα αυτά µαζί µε τον πλο το των οπτικών πληροφοριών που θα παρέχει το πρ γραµµα Perseus και λα τα υπ λοιπα προγράµµατα στα οποία θα υπάρχει πρ σβαση δικτ ου. Θα υπάρχει ακ µη η δυνατ τητα να αναζητήσει κανείς τα έργα που ανήκουν σε µακρινές βιβλιοθήκες, ηλεκτρονικές βιβλιογραφίες και ηλεκτρονικές εκδ σεις. Η χρήση αυτών των πηγών έχει ήδη τεράστια επίδραση στη διδασκαλία των κλασικών σπουδών, καθώς οι φοιτητές πιθαν τατα θα αναπτ ξουν µεγαλ τερο ενδιαφέρον για τις αρχαίες γλώσσες, την ιστορία και την αρχαιολογία, τώρα που χάρη στους υπολογιστές µπορο µε να ξαναζωντανέψουµε τον αρχαίο κ σµο. Ας ολοκληρώσω λέγοντας τι οι στ χοι του TLG σήµερα δεν είναι πολ διαφορετικοί απ εκείνους που έθεσαν οι συµµετέχοντες στο πρώτο Συνέδριο Σχεδιασµο του TLG πριν απ 25 χρ νια. Το TLG ιδρ θηκε µε σκοπ να δηµιουργήσει εκείνα τα ηλεκτρονικά υλικά που θα διευκ λυναν και άλλες ερευνητικές δραστηρι τητες, φιλολογικές, γλωσσολογικές, ιστορικές ή λεξικογραφικές. Eλπίζω πως θα µπορέσουµε να το κάνουµε επεκτείνοντας την τράπεζα δεδο- µένων µας και σε συνεργασία µε άλλα προγράµµατα και, παράλληλα, αναζητώντας πιο ευφάνταστες προσαρµογές της τεχνολογίας, για να εξερευνήσουµε το δυναµικ των κειµένων µας. Θα έλεγα πως η τεχνολογία µάς έχει προσφέρει έναν τρ πο να δώσουµε «νου στο χάος», για να παραφράσω τα λ για του Diels, ωστ σο θα εξαρτηθεί στο εξής απ εµάς εάν θα τη χρησιµοποιήσουµε µε τον καλ τερο δυνατ τρ πο. Mετάφραση CHRIS MARKHAM
38 M ƒπ ANTE IA Bιβλιογραφικές αναφορές BERKOWITZ, L. 1993. Ancilla to the Thesaurus Linguae Graecae: The TLG Canon. Στο Accessing Antiquity: The Computerization of Classical Studies, επιµ. J. Solomon, 34-61. Tucson: The University of Arizona Press. BERKOWITZ, L. & K. SQUITIER. 1990 3. Canon of Greek Authors and Works. New York: Oxford University Press. CRANE, G. 1998. New Technologies for Reading: The Lexicon and the Digital Library. Classical World 92: 471-501. JOHNSON, W. 1994. Towards an Electronic Greek Historical Lexicon. EM LXII 2: 253-258. MACKAY, P.A. 1996. The Greek Typeface Ibycus for TEX. Στο Greek Letters: From Tablets to Pixels, επιµ. M.S. Macrakis, 221-229. NewCastle, Del.: Oak Knoll Press. OATES, J.F. 1993. The Duke Data Bank of Documentary Papyri. Στο Accessing Antiquity: The Computerization of Classical Studies, επιµ. J. Solomon, 62-72. Tucson: The University of Arizona Press. RUSTEN, J. 1996. Greek Fonts and Keyboards in the United States. Στο Greek Letters: From Tablets to Pixels, επιµ. M.S. Macrakis, 204-215. NewCastle, Del.: Oak Knoll Press.. 1998. Palatino Unicode with Polytonic Greek. BMCR 1998.1.11. SCHOTTENLOHER, K. 1989. Books and the Western World: A Cultural History, µτφρ. W.D. Boyd & I.H. Wolfe. Jefferson, N.C.: McFarland. SPERBERG-MCQUEEN, M. & L. BURNARD, επιµ. 1990. Text Encoding Initiative: Guidelines for the Encoding and Interchange of Machine-readable Texts. Chicago & Oxford. SQUITIER, K. 1987. The TLG Canon: Genesis of an Electronic Data Base. Favonius 1(suppl.): 15-20.