Ακινα, 27 Ιουλίου 2015 ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΣ ΝΟΜΟΣ Ο ςχεδιαςμόσ και ψιφιςθ αναπτυξιακοφ νόμου είναι πρϊτθσ προτεραιότθτασ προκειμζνου να ενιςχυκεί θ επενδυτικι δραςτθριότθτα και γενικότερα θ οικονομία, αλλά και να δοκεί ζνα «μινυμα» ςτιριξθσ τθσ επιχειρθματικότθτασ. Ο ςχεδιαςμόσ του νζου αναπτυξιακοφ νόμου κα πρζπει να γίνει λαμβάνοντασ υπόψθ τα εξισ: 1. Τθν αναγκαιότθτα ο νζοσ νόμοσ να αποτελζςει ουςιαςτικό εργαλείο ανάπτυξθσ μζςω τθσ ενίςχυςθσ τθσ επενδυτικισ δραςτθριότθτασ λαμβάνοντασ υπόψθ τθν τρζχουςα οικονομικι ςυγκυρία και τα ιδιαίτερα χαρακτθριςτικά τθσ ελλθνικισ οικονομίασ 2. Το ιςχφον κοινοτικό πλαίςιο ςε ότι αφορά ςτισ κρατικζσ ενιςχφςεισ περιφερειακοφ χαρακτιρα 3. Τα αποτελζςματα, τα επιτεφγματα αλλά και τα προβλιματα των προθγοφμενων νόμων τα οποία κα πρζπει να αντιμετωπίςει. 1. Τι ιςχφει μζχρι ςιμερα Τον Απρίλιο του 2014 ολοκλθρϊκθκε ο τελευταίοσ κφκλοσ του τότε ιςχφοντοσ αναπτυξιακοφ νόμου (ν.3908/2011). Είχαν ιδθ ανακοινωκεί τον Ιοφνιο του 2013 οι «Κατευθυντήριεσ γραμμέσ για τισ ενιςχφςεισ περιφερειακοφ χαρακτήρα 2014-2020» [(2013/C 209/01) 23.7.2013]. ε ςυνζχεια αυτϊν ολοκλθρϊκθκε θ διαμόρφωςθ ςε ςυνεργαςία με τθν ΕΕ του νζου χάρτη περιφερειακών ενιςχφςεων τησ περιόδου 2014-2020 [C(2014) 2642 final 7.5.2014] ςτον οποίο προςδιορίηονται τα ανϊτερα επιτρεπόμενα ποςοςτά περιφερειακϊν ενιςχφςεων για τθ χϊρα. Η αλλαγι των ορίων ενιςχφςεων επζβαλε τθν αναμόρφωςθ του αναπτυξιακοφ νόμου προκειμζνου να ενςωματωκοφν τα ποςοςτά του νζου χάρτθ. Η ενςωμάτωςθ των νζων ορίων ενιςχφςεων κα ιταν εφικτι με τροποποιιςεισ του ιςχφοντοσ τότε αναπτυξιακοφ νόμου ι με τθν ψιφιςθ νζου νόμου ςτον οποίο υπάρχει θ δυνατότθτα ουςιωδϊν αλλαγϊν. ε κάκε περίπτωςθ από τισ αρχζσ Απριλίου 2014 δεν υπάρχει ενεργόσ αναπτυξιακόσ νόμοσ (κακεςτϊσ περιφερειακϊν ενιςχφςεων) για τθ χϊρα. Σο γεγονόσ αυτό ςε ςυνδυαςμό με τθν οικονομικι ςυγκυρία και τα 1
προβλιματα χρθματοδότθςθσ των επενδφςεων επιδεινϊνει περαιτζρω τθν επενδυτικι δραςτθριότθτα. 2. Αποτίμηςη των προηγοφμενων ν.3299/04 και ν.3908/2011) Η αποτίμθςθ των δφο προθγοφμενων αναπτυξιακϊν νόμων οι οποίοι εφαρμόςτθκαν από το 2004 μζχρι ςιμερα είναι κρίςιμθσ ςθμαςίασ ςτο ςχεδιαςμό του νζου αναπτυξιακοφ νόμου. Η αποτίμθςθ κα πρζπει να εςτιάςει: (i) ςτθν επεξεργαςία των ςτοιχείων των επενδφςεων που υπεβλικθςαν, εντάχκθκαν και υλοποιικθκαν μζςω του αναπτυξιακοφ, θ οποία κα βαςιςτεί κυρίωσ ςτα ςτοιχεία που τθροφνται ςτο πλθροφοριακό ςφςτθμα κρατικϊν ενιςχφςεων τθσ ΓΔΙΕ (ii) ςτθν επεξεργαςία των αποτελεςμάτων λειτουργίασ των επιχειριςεων φορζων των εν λόγω επενδφςεων. (iii) ςτον τρόπο λειτουργίασ των φορζων διαχείριςθσ του αναπτυξιακοφ νόμου Ειδικότερα ςτο πλαίςιο τθσ αποτίμθςθσ των δφο προθγοφμενων αναπτυξιακϊν νόμων κα πραγματοποιθκοφν ενδεικτικά τα εξισ: -Επεξεργαςία των ςτοιχείων των αιτήςεων υπαγωγήσ, εντάξεων, ελζγχωνπιςτοποιήςεων και πληρωμών εξεργαςία των αποτελεςμάτων λειτουργίασ των επιχειρήςεων φορζων των εν λόγω επενδφςεων. -Διενζργεια ζρευνασ πεδίου ςε επιχειρήςεισ -Αξιολόγηςη του τρόπου λειτουργίασ των φορζων διαχείριςησ του αναπτυξιακοφ νόμου το πλαίςιο τθσ αποτίμθςθσ κα μποροφςε να πραγματοποιθκεί περαιτζρω διερεφνθςθ και αξιολόγθςθ του τρόπου λειτουργίασ των φορζων αξιολόγθςθσ και ελζγχου των επενδφςεων (ΓΔΙΕ, ΓΓΒ, Διευκφνςεισ Αναπτυξιακοφ Προγραμματιςμοφ Περιφερειϊν), κυρίωσ μζςω ςυγκριτικισ αξιολόγθςθσ δεδομζνων όπωσ: a) χρόνοσ αξιολόγθςθσ αιτθμάτων, περικοπζσ κατά τθν αξιολόγθςθ b) χρόνοσ ελζγχου, αποκλίςεισ μεταξφ υπαγωγισ και ελζγχου, αιτιματα τροποποίθςθσ κλπ Επίςθσ ςυμπεράςματα μποροφν να εξαχκοφν από εκκζςεισ δευτεροβάκμιων οργάνων ελζγχου (ΕΔΕΛ, Διαχειριςτικζσ Αρχζσ, Όργανα ΕΕ). 2.1 Χάρτθσ περιφερειακϊν ενιςχφςεων Ο ςχεδιαςμόσ του νζου αναπτυξιακοφ κα πρζπει να λάβει υπόψθ τισ ιςχφουςεσ «Κατευθυντήριεσ γραμμέσ για τισ ενιςχφςεισ περιφερειακοφ χαρακτήρα 2014-2020» τθσ ΕΕ και τον «Εγκεκριμένο Χάρτη Περιφερειακών Ενιςχφςεων 2014-2020». Με βάςθ τον εγκεκριμζνο χάρτθ περιφερειακϊν ενιςχφςεων καλφπτεται το ςφνολο τθσ χϊρασ για τθν παροχι ενιςχφςεων περιφερειακοφ χαρακτιρα. Κατά τθν διαμόρφωςθ του χάρτθ περιφερειακϊν ενιςχφςεων, θ αξιολόγθςθ και κατάταξθ 2
των περιφερειϊν και νομϊν τθσ χϊρασ ζγινε με βάςθ το κατά κεφαλιν ΑΕΠ ςε μονάδεσ αγοραςτικισ δφναμθσ (ΜΑΔ) και ειδικότερα το μζςο όρο τθσ τριετίασ 2008-2010, όπωσ προβλεπόταν από τισ κατευκυντιριεσ γραμμζσ, με ςυνζπεια ςε μεγάλο μζροσ τθσ χϊρασ οι παρεχόμενεσ ενιςχφςεισ να κινοφνται ςε χαμθλά επίπεδα. Κατά ςυνζπεια ςε 7 περιφζρειεσ που περιλαμβάνουν το 46% του πλθκυςμοφ (με ΑΕΠ <75% του ΜΟ τθσ ΕΕ των 27) θ μζγιςτθ επιτρεπόμενθ ζνταςθ ενίςχυςθσ είναι 25% για τισ Μεγάλεσ, 35% για τισ Μεςαίεσ και 45% για τισ Μικρζσ Επιχειριςεισ. τισ υπόλοιπεσ ςυμπεριλαμβανομζνθσ τθσ Αττικισ θ ζνταςθ ενίςχυςθσ είναι μικρότερθ κατά 10-15% ποςοςτιαίεσ μονάδεσ κατά περίπτωςθ. Θα πρζπει να ςθμειωκεί ότι θ φφεςθ ςτθν ελλθνικι οικονομία ςυνεχίςτθκε μζχρι το 2014 με το ΑΕΠ να ζχει μειωκεί πάνω από 25% από τθν αρχι τθσ κρίςθσ. το πλαίςιο αυτό θ αξιοποίθςθ των ςτοιχείων τθσ περιόδου 2008-2010 δίνει ςτρεβλι εικόνα για τισ περιφζρειεσ τθσ χϊρασ. Μια πρϊτθ εκτίμθςθ για το κατά κεφαλιν ΑΕΠ τθσ περιόδου 2011-2013 δείχνουν ότι για 5 περιφζρειεσ τθσ χϊρασ το ςχετικό μζγεκοσ ζχει μειωκεί κάτω του 60% του ΜΟ τθσ ΕΕ των 27 κατά ςυνζπεια οι περιφζρειεσ αυτζσ κα ιταν επιλζξιμεσ για ενιςχφςεισ 25% για μεγάλεσ, 45% για μεςαίεσ και 55% για μικρζσ (δθλαδι +10% από ότι ιςχφει ςιμερα), ενϊ άλλεσ 5 περιφζρειεσ βρίςκονται κάτω του 75% του κοινοτικοφ μζςου όρου για τισ οποίεσ οι παρεχόμενεσ ενιςχφςεισ κα μποροφςαν να ανζλκουν ςε 25% για τισ Μεγάλεσ, 35% για τισ Μεςαίεσ και 45% για τισ Μικρζσ Επιχειριςεισ. Με βάςθ τισ εκτιμιςεισ αυτζσ δε φαίνεται διαφοροποίθςθ για τθν Αττικι. το χάρτθ περιφερειακϊν ενιςχφςεων προβλζπεται θ δυνατότθτα επανεξζταςθσ τον Ιοφνιο του 2016 με βάςθ νεότερα ςτοιχεία. το πλαίςιο αυτό κα πρζπει να ςυγκροτθκεί τεκμθρίωςθ για το πραγματικό επίπεδο των περιφερειϊν και νομϊν τθσ χϊρασ και ςτθ βάςθ αυτι να επιδιωχκεί θ ανακεϊρθςθ του χάρτθ, με αφξθςθ των ανϊτατων ορίων ενιςχφςεων. 3
Νόμοσ 3299/2004* (μετά το 2007) Νόμοσ 3908/2011 Περιφζρεια Μεγάλεσ Μεςαίεσ Μικρζσ Μικρζσ Μικρζσ και Μεγάλεσ Μεςαίεσ και Πολφ Μεγάλεσ Μεςαίεσ και Πολφ Πολφ Μικρζσ Μικρζσ Μικρζσ Νότιο Αιγαίο 25%-30% 35%-40% 45%-50% 15% 25% 35% 10% 20% 30% Στερεά Ελλάδα 25%-30% 35%-40% 45%-50% 15% -20% 20%- 30% 35% - 40% 10% 20% 30% Κεντρικι 25%-30% ** 35%-40%** 45%-50%** Μακεδονία 15%-20% *** 25%-30%*** 35%-40%*** 30% 35% -40% 40% -50% 25% 35% 45% Δυτικι Μακεδονία 25%-30% 35%-40% 45%-50% 30% 35%-40% 40%-50% 15% 25% 35% Αττικι 15%-20% *** 25%-30%*** 35%-40%*** 15% 20% 25% 10% 20% 30% Θεςςαλία 25%-30% 35%-40% 45%-50% 30% 35%-40% 40%-50% 25% 35% 45% Ιόνια 25%-30% 35%-40% 45%-50% 30% 40% 50% 15% 25% 35% Κριτθ 25%-30% 35%-40% 45%-50% 30% 35% 40% 15% 25% 35% Πελοπόννθςοσ 35%-40% 45%-50% 55%-60% 30% 35%-40% 40%-50% 25% 35% 45% Βόρ. Αιγαίο 35%-40% 45%-50% 55%-60% 30% 40% 50% 25% 35% 45% Ανατ. Μακεδονία - 35%-40% 45%-50% 55%-60% 40% 45% 50% 25% 35% 45% Θράκθ Ήπειροσ 35%-40% 45%-50% 55%-60% 40% 45% 50% 25% 35% 45% Δυτικι Ελλάδα 35%-40% 45%-50% 55%-60% 40% 45% 50% 25% 35% 45% **αφορά Κεντρικι Μακεδονία εκτόσ Νομοφ κεςςαλονίκθσ ***αφορά νομό Θεςςαλονίκθσ και Αττικι εκτόσ των ΒΕΠΕ και νθςιϊν του Νομοφ Αττικισ Νζοσ Χάρτθσ Περιφερειακϊν ενιςχφςεων 7.5.2014 * το πλαίςιο του ν.3299/2004, όπωσ ίςχυςε μζχρι το 2007, θ επικράτεια χωρίηονταν ςε 4 ηϊνεσ όπου ίςχυαν τα εξισ ποςοςτά ενίςχυςθσ: - Περιοχι Α: 0%-40% (μζροσ νομϊν Αττικισ και Θεςςαλονίκθσ) - Περιοχι Β: 13%-40% (ΒΕΠΕ και τμιμα νομϊν Αττικισ και Θεςςαλονίκθσ) - Περιοχι Γ: 25% -40% (αφορά το μεγαλφτερο μζροσ τθσ χϊρασ) - Περιοχζσ Δ1, Δ2, Δ3: 35%-40% (παραμεκόριοσ, κάποια νθςιά, Θράκθ) για τισ Μικρζσ και Μεςαίεσ Επιχειριςεισ παρζχεται οριηόντια μζχρι +15%, ενϊ ςε κάποιεσ περιπτϊςεισ παρζχεται +5% τον νόμο 3299/2004 μζχρι το 2007 το ακριβζσ φψοσ του ποςοςτοφ εξαρτάται από το είδοσ τθσ επζνδυςθσ 2.2 Χρθματοδότθςθ προθγοφμενων αναπτυξιακϊν Όπωσ ιδθ αναφζρκθκε ςτουσ αναπτυξιακοφσ νόμουσ τθν τελευταία δεκαετία εντάχκθκε μεγάλοσ αρικμόσ επενδυτικϊν ςχεδίων ακροιςτικά ςθμαντικοφ προχπολογιςμοφ, με το μεγαλφτερο αρικμό και προχπολογιςμό αυτϊν να αφορά ςε επενδυτικά ςχζδια που υπιχκθςαν ςτον ν.3299/2004. το πλαίςιο αυτό μεγάλοσ αρικμόσ επενδυτικϊν ςχεδίων που υπιχκθςαν ςε προθγοφμενουσ αναπτυξιακοφσ δεν ζχει ολοκλθρωκεί και αποπλθρωκεί. Το ςυνολικό φψοσ ενιςχφςεων που κα πρζπει να καταβλθκοφν ςτο πλαίςιο επενδυτικϊν ςχεδίων προθγοφμενων αναπτυξιακϊν νόμων εκτιμάται ςε περίπου 4 δις. ευρϊ. Η διαχείριςθ και χρθματοδότθςθ των επενδφςεων αυτϊν αποτελεί προτεραιότθτα, ωςτόςο λαμβάνοντασ υπόψθ τθν τρζχουςα οικονομικι ςυγκυρία είναι προφανισ θ δυςκολία χρθματοδότθςθσ. Με ςτόχο τθν κάλυψθ ι μείωςθ τθσ ανάγκθσ χρθματοδότθςθσ εξετάηονται οι ακόλουκεσ περιπτϊςεισ: Δυνατότθτα περιοριςμοφ των απαιτιςεων χρθματοδότθςθσ μζςω επανεξζταςθσ των επενδυτικϊν ςχεδίων που ζχουν υπαχκεί Δυνατότθτα αντικατάςταςθσ τθσ άμεςθσ επιχοριγθςθσ με φορολογικά κίνθτρα δυνατότθτα χρθματοδότθςθσ μζςω των επιχειρθςιακϊν προγραμμάτων τθσ προγραμματικισ περιόδου 2013-2020. 4
ΙΙ. Ο ΝΕΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΣ ΝΟΜΟΣ Η ενεργοποίθςθ του αναπτυξιακοφ νόμου πρζπει να γίνει προτεραιότθτα. Και τοφτο είτε με τροποποίθςθ του τελευταίου υφιςτάμενου ι με τον εξ αρχισ ςχεδιαςμό νζου νόμου. Η απόφαςθ κα λθφκεί με κριτιριο το μζγεκοσ των παρεμβάςεων, λαμβάνοντασ υπόψθ ότι θ κατάρτιςθ νζου νόμου παρζχει δυνατότθτεσ ριηικισ αναμόρφωςθσ τόςο ςε ότι αφορά τθ ςτόχευςθ και ςτρατθγικι του νόμου όςο και ςε ότι αφορά κζματα εφαρμογισ και αντιμετϊπιςθ δυςλειτουργιϊν. Με βάςθ τα ανωτζρω κατά τθν αναμόρφωςθ του αναπτυξιακοφ κα πρζπει να λθφκοφν υπόψθ τα εξισ: 1. Προςδιοριςμόσ κινήτρων Ζμφαςη ςε νζα κίνητρα ή ςυνδυαςμό κινήτρων. Παραδοςιακά οι άμεςεσ κεφαλαιακζσ ενιςχφςεισ αποτελοφν τθν προτιμθτζα μορφι ενιςχφςεων από πλευράσ επιχειριςεων. Ωςτόςο ςτθν παροφςα οικονομικι ςυγκυρία ενδεχομζνωσ κα πρζπει να εξεταςτοφν: (i) Η χριςθ φορολογικϊν κινιτρων μζςω απλοποιθμζνθσ διαδικαςίασ. Σα φορολογικά κίνθτρα (ζκπτωςθ φόρου με πικανι δθμιουργία αφορολόγθτου αποκεματικοφ) εφόςον ςυνδυαςτοφν με απλοφςτερεσ διαδικαςίεσ γίνονται ελκυςτικά για τισ υγιείσ - κερδοφόρεσ επιχειριςεισ. Προκειμζνου να καταςτοφν ελκυςτικότερα ςε ςχζςθ με τισ άμεςεσ κεφαλαιακζσ ενιςχφςεισ, κα πρζπει να εξεταςτεί θ περίπτωςθ το ποςοςτό ενίςχυςθσ να είναι μεγαλφτερο ςε ςχζςθ με τθν άμεςθ επιχοριγθςθ. (ii) Δυνατότθτα για παροχι επιδότθςθσ επιτοκίου ι και εγγφθςθσ δανείων από το δθμόςιο. Η πρόςβαςθ ςε δανειςμό αποτελεί από τα βαςικότερα προβλιματα των επιχειριςεων ςτθ διαδικαςία υλοποίθςθσ επενδφςεων. Η επιδότθςθ επιτοκίου εφαρμόςτθκε εκτενϊσ ςτο πλαίςιο του Ν.2601/98, ωςτόςο θ ςθμαντικι μείωςθ των επιτοκίων κατά τθν προθγοφμενθ δεκαετία κατζςτθςε το κίνθτρο αδιάφορο με ςυνζπεια τθν κατάργθςι του. τθν παροφςα ςυγκυρία με το φψοσ των επιτοκίων να ζχει ανζβει ςθμαντικά το κίνθτρο τθσ επιδότθςθσ επιτοκίου κα πρζπει να επανεξεταςτεί. Επιπλζον, κα πρζπει να εξεταςτεί θ δυνατότθτα παροχισ εγγυιςεων για τθ χοριγθςθ δανείων λαμβάνοντασ υπόψθ μεταξφ άλλων το φψοσ και το ρίςκο των ςυγκεκριμζνων δανείων. (iii) υνδυαςμόσ με απλοφςτευςθ ι επιτάχυνςθ διαδικαςιϊν αδειοδότθςθσ για τισ επενδφςεισ που υπάγονται ςτον αναπτυξιακό (iv) Αξιοποίθςθ δυνατότθτασ κάλυψθσ λειτουργικϊν δαπανϊν για ΜΜΕ 5
Σα φορολογικά κίνθτρα κακϊσ και τα κίνθτρα επιδότθςθσ επιτοκίου και εγγφθςθσ δανείου κα μποροφςαν να ζχουν ιδιαίτερο ενδιαφζρον ςε ςυγκεκριμζνουσ κλάδουσ και ειδικότερα ςε κλάδουσ με μεγάλο μερίδιο κερδοφόρων επιχειριςεων το πρϊτο και ςε κλάδουσ με περιοριςμζνθ πρόςβαςθ ςε δανειακά κεφάλαια το δεφτερο. 2. Κλαδική ςτόχευςη το πλαίςιο τθσ παραγωγικισ αναςυγκρότθςθσ τθσ ελλθνικισ οικονομίασ κα πρζπει να εξεταςτεί θ κλαδικι ςτόχευςθ με ζμφαςθ ςε κλάδουσ που αναγνωρίηονται ωσ βαςικοί για τθν οικονομία τθσ χϊρασ, είτε λόγω μεριδίου είτε, λόγω δυναμικισ. Είναι γεγονόσ ότι τα τελευταία χρόνια οι αναπτυξιακοί νόμοι παρουςίαηαν μικρι κλαδικι ςτόχευςθ. Ενδεχομζνωσ είναι ςκόπιμθ θ εςτίαςθ ςε κλάδουσ αυξθμζνθσ ςθμαςίασ για τθν οικονομία και ςτουσ οποίουσ υπάρχει ι μπορεί να υπάρξει ανάπτυξθ. Ωςτόςο, δεδομζνου ότι το φψοσ των επιτρεπόμενων ενιςχφςεων δεν είναι ιδιαίτερα υψθλό και βζβαια δεν είναι επιτρεπτι θ υπζρβαςθ των ορίων του περιφερειακοφ χάρτθ ενιςχφςεων, θ κλαδικι ςτόχευςθ μπορεί να γίνει: (α) εξαιρϊντασ κάποιουσ τομείσ από τθν παροχι ενιςχφςεων (β) με παροχι πολφ χαμθλότερων κινιτρων ςε κάποιουσ κλάδουσ ζναντι άλλων (γ) με κλαδικι κατανομι των διακζςιμων προσ δζςμευςθ μζςω των αποφάςεων ζνταξθσ κονδυλίων. Δθλαδι ςτο διακζςιμο ετθςίωσ ι ανά κφκλο ποςό να υπάρχει κατανομι ανά κλάδο (δ) με κλαδικι διαφοροποίθςθ κινιτρων. Περαιτζρω διερεφνθςθ απαιτείται ςτθν ενίςχυςθ επενδφςεων ςτον τομζα του τουριςμοφ, ϊςτε να λθφκοφν υπόψθ οι τρζχουςεσ εξελίξεισ και ανάγκεσ αλλά και να αποφευχκοφν οι ςτρεβλϊςεισ του παρελκόντοσ (π.χ. θ παράλλθλθ εξζλιξθ δφο ι περιςςότερων επενδυτικϊν ςχεδίων ςτθν ίδια τουριςτικι μονάδα με αδυναμία ελζγχου δαπανϊν και φυςικοφ αντικειμζνου, δεδομζνου ότι πολλζσ φορζσ τα όρια μεταξφ των επενδφςεων ιταν ιδιαίτερα αςαφι). Επίςθσ, ειδικά ςτον τομζα του τουριςμοφ κα πρζπει να δοκεί ζμφαςθ και ςφνκετεσ τουριςτικζσ επενδφςεισ, αλλά και ςτθν παράλλθλθ διατιρθςθ και ανάδειξθ του φυςικοφ περιβάλλοντοσ. 3. Βελτίωςη διαδικαςίασ αξιολόγηςησ Σα βαςικότερα προβλιματα που είχαν να αντιμετωπίςουν οι προθγοφμενοι νόμοι ςτθ φάςθ αξιολόγθςθσ ςυνοπτικά περιελάμβαναν: (α) μεγάλεσ χρονικζσ κακυςτεριςεισ και αποκλίςεισ ςτο χρόνο αξιολόγθςθσ από πρόταςθ ςε πρόταςθ κυρίωσ πριν τθν ειςαγωγι τθσ ςυγκριτικισ αξιολόγθςθσ, με τισ κακυςτεριςεισ ςε πολλζσ περιπτϊςεισ να αιτιολογοφνται από αναμονι προςκόμιςθσ κάποιου ςυμπλθρωματικοφ δικαιολογθτικοφ, (β) ανιςοβαρι εφαρμογι των κριτθρίων αξιολόγθςθσ κυρίωσ ςτθν περίπτωςθ κριτθρίων ποιοτικοφ χαρακτιρα π.χ. κριτιρια αξιολόγθςθσ φορζα, (γ) διαφορετικι αντιμετϊπιςθ κυρίωσ ςτο κζμα τεκμθρίωςθσ τθσ ιδιότθτασ ΜΜΕ που οδθγοφςε και ςε διαφορετικό φψοσ ενίςχυςθσ και (δ) ανεπαρκϊσ τεκμθριωμζνεσ περικοπζσ ςτο επιλζξιμο κόςτοσ. 6
Προκειμζνου να αντιμετωπιςτοφν τα ανωτζρω κα μποροφςαν να εξεταςτοφν τα εξισ: (i) Βελτιςτοποίηςη και αντικειμενικότεροσ προςδιοριςμόσ κριτηρίων και περιοριςμόσ τθσ δυνατότθτασ ερμθνείασ και κατά το δοκοφν εφαρμογισ των κριτθρίων. Σα κριτιρια κα πρζπει να γίνουν κατά το δυνατό ςαφι, αντικειμενικά και μετριςιμα βάςει ποςοτικϊν κυρίωσ ςτοιχείων τθσ επιχείρθςθσ και τθσ επζνδυςθσ, ακόμα και αν ςε κάποιεσ περιπτϊςεισ «αδικοφνται» επιχειριςεισ που δεν τα καλφπτουν. Ωςτόςο για τον προςδιοριςμό των δεικτϊν και τιμϊν κα πρζπει να προθγθκεί αναλυτικι διερεφνθςθ λαμβάνοντασ υπόψθ τθν τρζχουςα ςυγκυρία. Ενδεικτικά ςε ότι αφορά ςτθν αξιολόγθςθ του επενδυτικοφ φορζα μζςω ανάλυςθσ μεγάλου αρικμοφ οικονομικϊν καταςτάςεων (ςυνολικά ι ανά κλάδο) μποροφν να προςδιοριςτοφν οι δείκτεσ εκείνοι και οι τιμζσ που είναι εφικτζσ και διαςφαλίηουν ζνα απαιτοφμενο επίπεδο οικονομικισ ευρωςτίασ ϊςτε να είναι εφικτι θ υλοποίθςθ τθσ επζνδυςθσ. Σε ότι αφορά ςτον χαρακτθριςμό ΜΜΕ κα πρζπει να υπάρξει ξεκάκαρθ οδθγία για το χειριςμό περιπτϊςεων που ςτθ μετοχικι ςφνκεςθ ςε πρϊτο ι δεφτερο επίπεδο ςυμμετζχει εξωχϊρια επιχείρθςθ ι επιχείρθςθ που δεν διακζτει επίςθμα ςτοιχεία τηίρου και προςωπικοφ. Επίςθσ ςτθν κατεφκυνςθ αυτι ςυμβάλλει ο προςδιοριςμόσ μζγιςτου επιλζξιμου κόςτουσ ανά μονάδα δυναμικότθτασ (π.χ. ανά κλίνθ ςτα ξενοδοχεία ανά MW ςε αιολικά) τουλάχιςτον για τισ επενδφςεισ που αυτό είναι εφικτό, κακϊσ και πρότυπων πινάκων κόςτουσ ανά κατθγορία δαπάνθσ. (ii) Διερεφνηςη κατά πόςο θα πρζπει να ακολουθηθεί το μοντζλο τησ ςυγκριτικήσ αξιολόγηςησ ή τησ αξιολόγηςησ με ςειρά προτεραιότητασ. Η ςυγκριτικι αξιολόγθςθ είναι εφικτι μόνο ςτθν περίπτωςθ που οι προτάςεισ αξιολογοφνται ςε κφκλουσ. Η ενςωμάτωςθ τθσ ςυγκριτικισ αξιολόγθςθσ ςυμβάλλει αφενόσ ςτθν επιλογι των καλφτερων επενδφςεων (αν και τα τελευταία χρόνια λόγω ιδιαίτερα μικροφ αρικμοφ επενδυτικϊν ςχεδίων, λίγεσ ιταν οι επενδφςεισ που δεν εγκρίκθκαν λόγω ανεπάρκειασ πόρων ςυνικωσ οι επενδφςεισ που κάλυπταν τισ ελάχιςτεσ προχποκζςεισ και κριτιρια οδθγικθκαν ςε ζνταξθ) και αφετζρου περιορίηει ι και εξαλείφει τα φαινόμενα «επιτάχυνςθσ» τθσ διαδικαςίασ αξιολόγθςθσ. Η αξιολόγθςθ με ςειρά προτεραιότθτασ ζχει το πλεονζκτθμα επιτάχυνςθσ τθσ διαδικαςίασ, δεδομζνου ότι δεν υπάρχει θ αναμονι να ολοκλθρωκοφν όλεσ οι επενδφςεισ του κφκλου αλλά κάκε επζνδυςθ κρίνεται αυτόνομα και ανάλογα προχωράει εφόςον καλφπτει κάποιεσ ελάχιςτεσ απαιτιςεισ. 7
4. Μζτρα βελτίωςησ ςυςτήματοσ διαχείριςησ και πάταξησ διαφθοράσ Κατά τθ διαχείριςθ των ζργων του αναπτυξιακοφ νόμου ζχουν αναδειχκεί μια ςειρά προβλθμάτων και δυςλειτουργιϊν όπωσ: ςθμαντικζσ αποκλίςεισ μεταξφ του αρχικϊσ εγκεκριμζνου και τελικϊσ πιςτοποιθκζντοσ ζργου παράλλθλθ εξζλιξθ περιςςότερων του ενόσ ςυγχρθματοδοτοφμενων επενδυτικϊν ςχεδίων που οδθγεί ςε αδυναμία διάκριςθσ δαπανϊν και κίνδυνο διπλισ χρθματοδότθςθσ αναντιςτοιχία μεταξφ υλοποιθκζντοσ φυςικοφ αντικειμζνου και οικονομικοφ αντικειμζνου, πολεοδομικζσ παραβάςεισ και προβλιματα αδειοδότθςθσ. ενϊ δε κα πρζπει να αγνοθκοφν και οι καταγγελίεσ για φαινόμενα διαφκοράσ. Κάποια από τα μζτρα που κα μποροφςαν να λθφκοφν περιλαμβάνουν: (i) Σαφήσ αποτφπωςη και τεκμηρίωςη υφιςτάμενησ κατάςταςησ ιδίωσ ςτην περίπτωςη εκςυγχρονιςμών. Πολλζσ φορζσ κατά τθν υλοποίθςθ ζργων τιμολογοφνται δαπάνεσ πολφ μεγαλφτερεσ ςε ςχζςθ με το φυςικό αντικείμενο που πραγματικά υλοποιικθκε και αφοροφν ςε ζργα που προχπιρχαν τθσ ζνταξθσ. Θα μποροφςε να εξεταςτεί θ δυνατότθτα επιτόπιασ επίςκεψθσ ςτθ μονάδα κατά τθν υποβολι του αιτιματοσ ςτο πλαίςιο τθσ οποίασ κα γίνεται ςυλλογι του απαιτοφμενου υλικοφ τεκμθρίωςθσ τθσ υφιςτάμενθσ κατάςταςθσ (φωτογραφίεσ, video, κλπ). Σο υλικό κα καταχωρείται ςτο πλθροφοριακό και κα λαμβάνεται υπόψθ τόςο ςτθν αξιολόγθςθ όςο και κατά τουσ ελζγχουσ πιςτοποίθςθσ. (ii) Διάκριςη μεταξφ αξιολογητή και ελεγκτή, κακϊσ και πλιρθσ διάκριςη τησ ομάδασ μεταξφ 1 ου ελζγχου και τελικοφ. Αξιοποίθςθ μθτρϊων ελεγκτϊν και αξιολογθτϊν (iii) Επίςπευςη διαδικαςιών αξιολόγηςησ, ελζγχου και πληρωμήσ: Οι διαδικαςίεσ αξιολόγθςθσ υλοποιοφνται όπωσ αναφζρκθκε ςε κφκλουσ αξιολόγθςθσ με χριςθ αξιολογθτϊν από μθτρϊο, ωςτόςο ο χρόνοσ αξιολόγθςθσ ανερχόταν περίπου ςε 6 μινεσ από τθν τελευταία μζρα υποβολισ του κάκε κφκλου, παρότι ο προβλεπόμενοσ ςτο ςχετικό Προεδρικό Διάταγμα χρόνοσ ιταν πολφ μικρότεροσ (40 μζρεσ). Η διαδικαςία αξιολόγθςθσ κα πρζπει να ολοκλθρϊνεται ςε πολφ ςφντομο χρονικό διάςτθμα με ςυνζχιςθ τθσ χριςθσ του πλθροφοριακοφ ςυςτιματοσ ςτθν αίτθςθ και θ υποβολι ςυμπλθρωματικϊν ςτοιχείων ςε πολφ μικρό χρονικό διάςτθμα. Επίςθσ, πολφ μεγάλοσ είναι ο χρόνοσ από τθν υποβολι αιτιματοσ ελζγχου μζχρι τθν πραγματοποίθςθ του ελζγχου και τθ ςφνταξθ τθσ ςχετικισ ζκκεςθσ, ενϊ ςθμαντικόσ είναι και ο χρόνοσ από τθν ολοκλιρωςθ τθσ ζκκεςθσ μζχρι τθν εκταμίευςθ τθσ επιχοριγθςθσ. 8
ιμερα δεν είναι ςπάνιο ζλεγχοι να υλοποιοφνται ακόμα και 2 χρόνια μετά τθν υποβολι του ςχετικοφ αιτιματοσ και πλθρωμζσ να κακυςτεροφν ακόμα και χρόνια μετά τον ζλεγχο. Ειδικά ςτθν τρζχουςα ςυγκυρία με τα προβλιματα ρευςτότθτασ των επιχειριςεων να είναι ζντονα, θ κακυςτζρθςθ ελζγχου και εκταμίευςθσ για δαπάνεσ που ζχουν υλοποιθκεί και αποπλθρωκεί δθμιουργεί ιδιαίτερα ςοβαρά προβλιματα ςτθ λειτουργία των επιχειριςεων. Θα πρζπει να ενεργοποιθκεί ζνα αυςτθρότερο πλαίςιο λειτουργίασ για τουσ ελεγκτζσ αλλά και τισ επιχειριςεισ οι οποίεσ κα πρζπει να υποβάλλουν αίτθμα ελζγχου μόνο όταν είναι ζτοιμεσ να προχωριςουν ςε ζλεγχο. Ανάλογθ επίςπευςθ τθσ διαδικαςίασ πλθρωμϊν. Ο υπόλογοσ μετά τθν παραλαβι τθσ ζκκεςθσ κα ζχει τθν υποχρζωςθ ολοκλιρωςθσ του ελζγχου του και προετοιμαςίασ τθσ απόφαςθσ ολοκλιρωςθσ μζςω ΠΚΕ εντόσ μικροφ χρονικοφ διαςτιματοσ. Δθμοςιοποίθςθ αναλυτικϊν ςτοιχείων προόδου επενδφςεων ϊςτε να διαςφαλίηεται θ διαφάνεια και να τεκμθριϊνεται θ ίςθ αντιμετϊπιςθ των επενδυτϊν. (iv) Κατάργθςθ τθσ δυνατότθτασ να υλοποιοφνται παράλλθλα περιςςότερεσ τθσ μιασ επενδφςεισ ςτθν ίδια μονάδα. Απαιτείται ςαφισ προςδιοριςμόσ τθσ παραγωγικισ μονάδασ ο οποίοσ κα πρζπει να γίνει με κριτιρια χωροταξικά και λειτουργικά. Δεν νοείται να τρζχουν παράλλθλα επενδυτικό εκςυγχρονιςμοφ μονάδασ και δεφτερο επενδυτικό επζκταςθσ ι ςυμπλθρωματικϊν εγκαταςτάςεων. (v) Ενδελεχισ ζλεγχοσ ςτθν περίπτωςθ υλοποίθςθ του ζργου από ςυνδεδεμζνθ/ςυνεργαηόμενθ εταιρεία (vi) Ενίςχυςη τησ διαφάνειασ: Σο κοινοτικό κεςμικό πλαίςιο προβλζπει αυξθμζνεσ υποχρεϊςεισ διαφάνειασ για τισ επιχειριςεισ που λαμβάνουν ενίςχυςθ μζςω κακεςτϊτων κρατικϊν ενιςχφςεων. το πλαίςιο αυτό κα πρζπει να δθμοςιοποιοφνται αναλυτικά ςτοιχεία των επιχειριςεωνεπενδφςεων που λαμβάνουν ενιςχφςεισ από τον αναπτυξιακό νόμο. Η δθμοςίευςθ ςε ΦΕΚ τυπικά καλφπτει τθν υποχρζωςθ, ωςτόςο κακιςτά τθν πλθροφορία μθ αξιοποιιςιμθ και ανιχνεφςιμθ. Θα ιταν πολφ πιο ςαφζσ και αποδοτικό να δθμοςιοποιοφνται ςτο διαδικτυακό τόπο λίςτεσ επενδφςεων που υπεβλικθςαν και ςταδιακά να ενθμερϊνονται για τθν κατάςταςθ κάκε επζνδυςθσ (ενδεικτικά απλόσ πίνακασ όπου κα παρουςιάηονται μια ςειρά ςτοιχείων για κάκε επζνδυςθ που υπάγεται ςτισ διατάξεισ του αναπτυξιακοφ όπωσ ενδεικτικά: επιχείρθςθ, τίτλοσ επενδυτικοφ, δυναμικότθτα, θμερομθνία υποβολισ αιτιματοσ, προχπολογιςμόσ αίτθςθσ, αξιολογθτισ, θμερομθνία υπαγωγισ, π/υ 9
υπαγωγισ, αναλογοφςα ενίςχυςθ, κατάςταςθ επζνδυςθσ, θμερομθνία υποβολισ αιτιματοσ ελζγχου, θμερομθνία οριςμοφ ΚΟΕ, ςφνκεςθ ΚΟΕ, θμερομθνία επιτόπιου ελζγχου, πιςτοποιθκζν ποςό, φψοσ επιχοριγθςθσ που ζχει εκταμιευτεί, αναμενόμενθ θμερομθνία ολοκλιρωςθσ, κ.α.). (vii) Περαιτζρω ενίςχυςη τησ χρήςησ του πληροφοριακοφ ςυςτήματοσ αλλά κατά τρόπο που κα διευκολφνει τισ διαδικαςίεσ και όχι με ενίςχυςθ τθσ γραφειοκρατίασ και επιβάρυνςθ του κφκλου υπαγωγι-ζλεγχοσ-εκταμίευςθ τθσ επζνδυςθσ. Ήδθ θ αξιοποίθςθ του πλθροφοριακοφ ςυςτιματοσ είναι υποχρεωτικι ςε όλα τα ςτάδια διαχείριςθσ τθσ επζνδυςθσ (υποβολι, αξιολόγθςθ, ζλεγχοσ). Ωςτόςο ςε κάποια ςτάδια το υφιςτάμενο πλθροφοριακό είναι μάλλον δυςκίνθτο και θ λειτουργία του κα μποροφςε να βελτιωκεί (π.χ. να δζχεται καταςτάςεισ τιμολογίων από excel). Παραγωγικι αναςυγκρότθςθ και αναςυγκρότθςθ εξωτερικοφ εμπορίου 1. Τποςτθρικτικζσ δομζσ για τθν αξιοποίθςθ του Ε 2014-2020. Δθμιουργία Ενδιάμεςου Φορζα Καινοτομίασ και Μεταφοράσ Σεχνολογίασ μεταξφ των ερευνθτικϊν κζντρων και τθσ παραγωγισ, ςτα πλαίςια τθσ RIS3. 2. υμμετοχι των αντιπροςωπευτικϊν φορζων τόςο ςτα όργανα διαμόρφωςθσ πολιτικϊν, όςο και ςτθν εξειδίκευςθ των Αξόνων Προτεραιότθτασ και τισ ςχετικζσ προςκλιςεισ για ςυμμετοχι ςε επενδυτικά προγράμματα. Προτείνεται θ λειτουργία ενόσ τζτοιου οργάνου για κάκε ΠΕΠ. 3. Μείωςθ των γραφειοκρατικϊν βαρϊν. Απόλυτθ εφαρμογι των απλοποιιςεων του νόμου 3982/2011. Περαιτζρω εξορκολογιςμόσ τθσ Περιβαλλοντικισ Νομοκεςίασ και ειδικότερα θ διεφρυνςθ των ορίων τθσ περιβαλλοντικισ κατάταξθσ Β αντί Α2, λαμβάνοντασ υπ όψιν τθ κζςθ μιασ βιομθχανίασ (π.χ. μζςα ςτον αςτικό ιςτό ι ςε ερθμικι περιοχι με μεγάλθ φζρουςα ικανότθτα. 4. Διαμόρφωςθ κλαδικϊν βιομθχανικϊν πολιτικϊν κακϊσ υπάρχουν προβλιματα ιδιαίτερα κατά κλάδο. Ειδικι μζριμνα για παραδοςιακοφσ εξαγωγικοφσ κλάδουσ, που ςιμερα αντιμετωπίηουν τθν πλιρθ καταςτροφι και εξαφάνιςθ (Π.χ. κλάδοσ δζρματοσ). Προϊκθςθ clusters επιχειριςεων με αυςτθρά κριτιρια, που να διαςφαλίηουν τθ ςυνεργαςία των επιχειριςεων για τθν παραγωγι ανταγωνιςτικοφ και ολοκλθρωμζνου προϊόντοσ. 5. Χωροταξικι Οργάνωςθ των Χριςεων. Χωροταξικόσ ςχεδιαςμόσ, ενίςχυςθ και ενκάρρυνςθ τθσ δθμιουργίασ Οργανωμζνων Επιχειρθματικϊν Περιοχϊν. Άμεςθ ανακεϊρθςθ και εκςυγχρονιςμόσ παρωχθμζνων και αναςχετικϊν τθσ ανάπτυξθσ Πολεοδομικϊν Διαταγμάτων, όπωσ π.χ εκείνα του Ελαιϊνα, του Όρουσ Αιγάλεω, του Κθφιςοφ κ.ά.. τα πλαίςια τθσ ΕΤΓΕΠ (Εκνικισ Τποδομισ Γεωχωρικϊν Πλθροφοριϊν) του νόμου 3882/2011 να προωκθκεί κατά προτεραιότθτα το ΓΠ για τθν άμεςθ παροχι χριςεων γθσ και όρων δόμθςθσ. Σο ςχετικό ζργο τθσ ΓΓΒ να ςυμπλθρωκεί και να διαςυνδεκεί με τθν ΕΤΓΕΠ. 10
6. Αναδιοργάνωςθ των Περιφερειακϊν Αρχϊν Αδειοδότθςθσ και ςυντονιςμόσ τουσ για τθν ενιαία εφαρμογι τθσ νομοκεςίασ. Κατάργθςθ με νομοκετικζσ ρυκμίςεισ άχρθςτων διαδικαςιϊν για τθ βζλτιςτθ αξιοποίθςθ του ανκρϊπινου δυναμικοφ και τθν δραςτικι μείωςθ των χρόνων εξυπθρζτθςθσ των επιχειριςεων. 7. Αναμόρφωςθ του Πεικαρχικοφ Δικαίου ςτο Δθμόςιο. Διεφρυνςθ των μεκόδων και μζςων για τθν μείωςθ τθσ διαφκοράσ ςτο Δθμόςιο Σομζα. Η κατατρομοκράτθςθ των υπαλλιλων με τισ αυςτθρζσ επαπειλοφμενεσ ποινζσ, δθμιουργεί παρενζργειεσ, κυρίωσ λόγω τθσ εξαιρετικά περιοριςτικισ εφαρμογισ των διατάξεων. 8. Μείωςθ του ενεργειακοφ κόςτουσ. Κλιμακωτά τιμολόγια με ειδικζσ παραμζτρουσ υπολογιςμοφ, όπωσ θ αφξθςθ τθσ εξαγωγικισ δραςτθριότθτασ μιασ επιχείρθςθσ, θ αφξθςθ των κζςεων εργαςία κ. ά. 9. Ειδικι φιλικι διαχείριςθ των δανείων των επιχειριςεων υφιςτάμενων και νζων με τθν βελτίωςθ τθσ ρευςτότθτασ και τον επιλεκτικό προςανατολιςμό τθσ ςε υψθλισ παραγωγικότθτασ εξαγωγικζσ δραςτθριότθτεσ. 10. Απλοποίθςθ του ςφνκετου εξαγωγικοφ κεςμικοφ πλαιςίου και απλοποίθςθ διαδικαςιϊν. 11. Κδρυςθ και ενεργοποίθςθ των ιδθ κεςμοκετθμζνων Κζντρων Εξυπθρζτθςθσ Επιχειριςεων (Επιλεγμζνα ΚΕΠ, άρκρο 24, παρ.1 του νόμου 3982/2011). 12. Δθμιουργία Κζντρων Τποδοχισ Επενδυτϊν (ΚΤΕ), ωσ τμθμάτων των Περιφερειακϊν Διευκφνςεων Ανάπτυξθσ, με ςτόχο τθ ςυμβουλευτικι υποςτιριξθ των επιχειριςεων ςε αναπτυξιακά ηθτιματα και ηθτιματα μεταφοράσ τεχνολογίασ. 13. Περαιτζρω ενεργοποίθςθ του Οργανιςμοφ «Enterprise Greece» με ςτόχο τθ ςυςτθματικι παρακολοφκθςθ και πλθροφόρθςθ των ενδιαφερομζνων επιχειριςεων, τθν υποςτιριξθ επιχειριςεων ςε κζματα δικτφωςθσ των ΜμΕ και τθν τεχνικι υποςτιριξθ ςε ςχετικά κεματικά πεδία (π.χ. χωροταξία, κεςμικό πλαίςιο, κουλτοφρα, διαδικαςίεσ κλπ). 14. Ενίςχυςθ ειςαγωγικϊν επιχειριςεων με ςκοπό τθ μετατροπι κάκε μικροειςαγωγικισ ΜμΕ ςε βιϊςιμθ μικρο-εξαγωγικι μονάδα. 15. Ο αναπτυξιακόσ νόμοσ πρζπει και μπορεί να ςυμβάλλει ςτθ βελτίωςθ του εμπορικοφ και γεωργικοφ τομζα. Ο δείκτθσ αυτόσ ο οποίοσ υπολογίηεται από τθν αξία των εξαγωγϊν ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο ζκταςθσ μια χϊρασ, είναι κρίςιμοσ για τον προςδιοριςμό τθσ εξωςτρζφειασ τθσ γεωργικισ παραγωγισ μασ. Δυςτυχϊσ, οι ελλθνικζσ επιδόςεισ είναι ιδιαίτερα χαμθλζσ με μόνο 16.000 ευρϊ ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο γθσ ςε ςφγκριςθ με άλλεσ χϊρεσ ανάλογθσ ζκταςθσ (Βζλγιο 508.000 ευρϊ, Μάλτα 216.000 ευρϊ, Λουξεμβοφργο 186.000 ευρϊ, Δανία 181.000 ευρϊ). 16. Επανεξζταςθ επιδότθςθσ και δθμιουργίασ νζου φορζα για το εγκαταλειμμζνο ΒΙΟΠΑ Άνω Λιοςίων. 17. Επιτάχυνςθ και ολοκλιρωςθ των ςχεδίων υποδομϊν και δικτφων ςτθν ευρφτερθ περιοχι του Θριάςιου Διαμετακομιςτικοφ Κζντρου (ςτακμόσ Διαλογισ, αποκικεσ εμπορευμάτων, εμπορικόσ τακμόσ) με ςεβαςμό όμωσ ςτουσ περιβαλλοντικοφσ όρουσ. Η ολοκλιρωςθ των ςχεδίων αυτϊν είναι εφικτι μζςα από τθν ανάπτυξθ του ςιδθροδρομικοφ δικτφου τθσ ΣΡΑΙΝΟΕ 11
ενϊ ο ευρφτεροσ ςτόχοσ παραμζνει θ εξζλιξθ του λιμανιοφ και τθσ ευρφτερθσ περιοχισ του Πειραιά ςτο μεγαλφτερο τακμό Εμπορευματοκιβωτίων ςτθ Μεςόγειο, ςε Κζντρο "Logistics", αλλά και ςε ζνα παγκόςμιο κόμβο καλάςςιων μεταφορϊν και διαμετακομιςτικοφ εμπορίου. Σζλοσ, κα πρζπει να επιςθμανκεί ότι το ελλθνικό εμπόριο κερδίηει περιςςότερα από τισ εξαγωγζσ παρά από τισ ειςαγωγζσ. 12