ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΖΩΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΣΙΤΟΛΟΓΙΑΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΖΩΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΣΙΤΟΛΟΓΙΑΣ Μεταπτυχιακή διατριβή Αναστάσιος Στ. Ροδίου Γεωπόνος Κατανομή της προσβολής από το έντομο Anarsia lineatella (Lepidoptera: Gelechiidae) εντός της κόμης δέντρων ροδακινιάς και αποτελεσματικότητα σκευασμάτων εντομοκτόνων ουσιών για την καταπολέμησή του σε οπωρώνα στο Νομό Ημαθίας Θεσσαλονίκη 2007

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θερμές ευχαριστίες οφείλω στην καθηγήτρια κ. Μ. Σαββοπούλου-Σουλτάνη, επιβλέπουσα της μεταπτυχιακής διατριβής για την ανάθεση του θέματος, τις υποδείξεις και διορθώσεις της στο κείμενο της διατριβής. Οφείλω ακόμη να ευχαριστήσω τους καθηγητές κ. Β. Ι. Κατσόγιαννο και κ. Δ. Προφήτου-Αθανασιάδου για τη συμμετοχή τους στην τριμελή εξεταστική επιτροπή. Θερμότατες ευχαριστίες οφείλω στον υποψήφιο διδάκτορα κ. Υφούλη Αντώνιο για τις πολύτιμές συμβουλές της κατά το σχεδιασμό και εκτέλεση των πειραμάτων και για τις χρήσιμες υποδείξεις του κατά την εκτέλεση των πειραμάτων και την στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων. Ευχαριστώ θερμά τους υπευθύνους του συνεταιρισμού ΑΛΜΕ για την ευγενή παραχώρηση των ιδιόκτητων οπωρώνων του, στους οποίους διεξήχθησαν οι παρατηρήσεις και πραγματοποιήθηκαν τα πειράματα. Ακόμη, επιθυμώ να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τους συναδέλφους κ. Παυλόπουλο Κωνσταντίνο και κ. Θεοχαρόπουλο Ιωάννη, για την εξαιρετική συνεργασία, την κάθε είδους τεχνική βοήθεια και διευκόλυνση για την άρτια και ακριβή εκτέλεση των εργασιών. Τέλος, θα ήθελα να αφιερώσω το σύγγραμμα αυτό στην μνήμη του πατέρα μου, ο οποίος με παρότρυνε να ακολουθήσω μεταπτυχιακές σπουδές, μου συμπαραστάθηκε ηθικά και ψυχολογικά κατά την διάρκεια των σπουδών μου και μου έδωσε τις πολύτιμες συμβουλές του κατά την συγγραφή της μεταπτυχιακής μου διατριβής. Ακόμη, θα ήθελα να ευχαριστήσω την μητέρα μου για την υπομονή της και την σημαντική της ηθική και ψυχολογική υποστήριξη κατά την διάρκεια των σπουδών και την συγγραφή της μεταπτυχιακής μου διατριβής. 1

Περίληψη Το έντομο Anarsia lineatella Zeller (Lepidoptera: Gelechiidae) συγκαταλέγεται μεταξύ των σπουδαιότερων εχθρών της καλλιέργειας της ροδακινιάς, της βερικοκιάς και της αμυγδαλιάς στην Ευρώπη, Ασία, Αφρική και Νότιο Αμερική. Στην Ελλάδα παρουσιάζει συνήθως δύο ή τρεις γενεές το έτος και διαχειμάζει ως προνύμφη πρώτου ή δευτέρου σταδίου σε μικρή στοά ή θάλαμο ( hibernaculum ) που ορύσσει στο φλοιό, στη μασχάλη κλαδίσκου ηλικίας 2 ή 3 ετών. Στην παρούσα εργασία μελετήθηκε η κατανομή της προσβολής από τις προνύμφες του A. lineatella εντός της κόμης δέντρων ροδακινιάς. Τα πειράματα πραγματοποιήθηκαν κατά την καλλιεργητική περίοδο του έτους 2004 σε οπωρώνα ροδακινιάς στις εγκαταστάσεις του συνεταιρισμού ΑΛΜΕ στην περιοχή Κουλούρα του Ν. Ημαθίας. Τα δέντρα του πειραματικού οπωρώνα διαιρέθηκαν σε τρεις υψομετρικές βαθμίδες (ανώτερη, μέση, κατώτερη), αλλά και τέσσερα τμήματα (ανατολικό, δυτικό, βόρειο, νότιο) ανάλογα με τον προσανατολισμό των βραχιόνων τους ως προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Επίσης, αξιολογήθηκε η αποτελεσματικότητα οκτώ εντομοκτόνων σκευασμάτων εναντίον των αυγών και των προνυμφών του εντόμου, μέσω της διενέργειας δύο ψεκασμών. Τα παραπάνω σκευάσματα ομαδοποιήθηκαν περαιτέρω σε τέσσερις κατηγορίες (κλασσικά εντομοκτόνα, ρυθμιστές ανάπτυξης εντόμων, βιολογικά εντομοκτόνα και εντομοκτόνα 3 ης γενιάς), προκειμένου να μελετηθεί όχι μόνο η αποτελεσματικότητα κάθε σκευάσματος χωριστά, αλλά και κάθε ομάδας εντομοκτόνων σκευασμάτων. Τέλος, οι εντομοκτόνες ουσίες και οι κατηγορίες των σκευασμάτων κατατάχθηκαν και ανάλογα με το κόστος τους συναρτήσει της αποτελεσματικότητας που επιτεύχθηκε με την εφαρμογή κάθε ενός από αυτά. Για την καλλιεργητική περίοδο του έτους 2004 η προσβολή των βλαστών των δέντρων ροδακινιάς από τις προνύμφες του A. lineatella στον πειραματικό οπωρώνα του Ν. Ημαθίας, κυμάνθηκε σε αρκετά υψηλά επίπεδα. Το υψηλότερο ποσοστό προσβολής των βλαστών (21,02%) καταγράφηκε από τις προνύμφες της 1 ης γενεάς του εντόμου, ενώ το χαμηλότερο (9,96%) από εκείνες της διαχειμάζουσας. Αντίστοιχα, το υψηλότερο ποσοστό προσβολής των καρπών καταγράφηκε από τις προνύμφες της 2 ης γενεάς (29,18%) και το χαμηλότερο από τις προνύμφες της 1 ης γενεάς (9,49%). Οι προνύμφες του είδους προσέβαλαν σε μεγαλύτερα ποσοστά τους βλαστούς και τους καρπούς της ανώτερης υψομετρικής βαθμίδας των δέντρων. Ο προσανατολισμός των βραχιόνων των δέντρων ως προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα επηρέασε την κατανομή της 2

προσβολής. Οι προνύμφες του A. lineatella φαίνεται ότι προτιμούν κυρίως να προσβάλουν κλάδους με νότιο προσανατολισμό. Η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των οκτώ εντομοκτόνων σκευασμάτων έδειξε ότι το lufenuron ήταν το πλέον αποτελεσματικό για την αντιμετώπιση του A. lineatella κατά τον πρώτο ψεκασμό καθώς παρουσίασε τα υψηλότερα ποσοστά αποτελεσματικότητας σε σύγκριση με τις υπόλοιπες τόσο ως προς τον αριθμό των προσβεβλημένων βλαστών ανά δέντρο (97,05%), όσο και ως προς τον αριθμό των προσβεβλημένων καρπών ανά δέντρο (94,87%). Τα χαμηλότερα ποσοστά αποτελεσματικότητας παρουσίασε το σκεύασμα του Bacillus thuringiensis var. aizawai (83,48% και 83,24% αντίστοιχα). Κατά τον δεύτερο ψεκασμό τα υψηλότερα ποσοστά αποτελεσματικότητας ως προς τον αριθμό των προσβεβλημένων καρπών ανά δέντρο παρουσίασε το indoxacarb (95,98%) και τα χαμηλότερα το σκεύασμα του B. thuringiensis var. kurstaki (81,59%). Κατά την μελέτη της αποτελεσματικότητας των τεσσάρων κατηγοριών στις οποίες χωρίστηκαν οι οκτώ εντομοκτόνες ουσίες, η κατηγορία των ρυθμιστών ανάπτυξης (lufenuron, fenoxycarb) εμφάνισε τα υψηλότερα ποσοστά αποτελεσματικότητας ως προς τον αριθμό των προσβεβλημένων βλαστών ανά δέντρο (94,43%), ενώ η κατηγορία των εντομοκτόνων 3 ης γενιάς (indoxacarb, spinosyn) ως προς τον αριθμό των προσβεβλημένων καρπών κατά τον πρώτο ψεκασμό (93,01%). Τα χαμηλότερα ποσοστά αποτελεσματικότητας παρουσίασε η κατηγορία των βιολογικών εντομοκτόνων (84,36% και 84,81% αντίστοιχα). Κατά τον δεύτερο ψεκασμό τα υψηλότερα ποσοστά αποτελεσματικότητας ως προς τον αριθμό των προσβεβλημένων καρπών ανά δέντρο παρουσίασε η κατηγορία εκείνη των εντομοκτόνων 3 ης γενιάς (91,42%) ενώ τα χαμηλότερα η κατηγορία των βιολογικών εντομοκτόνων (82,52%). Η κατάταξη των εντομοκτόνων σκευασμάτων ανάλογα με το κόστος τους συναρτήσει της αποτελεσματικότητάς τους ως προς αριθμό των προσβεβλημένων βλαστών ανά δένδρο στον πρώτο ψεκασμό, έδειξε ότι το σκεύασμα του B. thuringiensis var. kurstaki παρουσίασε το χαμηλότερο κόστος (1,52 euro/100 lt ψεκαστικού υγρού) προς επίτευξη της αποτελεσματικότητάς της, ενώ το fenoxycarb το υψηλότερο (6,10 euro/100 lt ψεκαστικού υγρού). Ομοίως, ως προς τον αριθμό των προσβεβλημένων καρπών ανά δένδρο και στους δύο ψεκασμούς που διενεργήθηκαν το σκεύασμα του B. thuringiensis var. kurstaki παρουσίασε το χαμηλότερο κόστος (1,50 και 1,58 euro/100 lt ψεκαστικού υγρού, αντίστοιχα) προς επίτευξη της αποτελεσματικότητάς της, ενώ η 3

ουσία fenoxycarb το υψηλότερο (6,37 και 6,52 euro/100 lt ψεκαστικού υγρού, αντίστοιχα). Τέλος, η ίδια κατάταξη για τις τέσσερις κατηγορίες στις οποίες χωρίστηκαν οι εντομοκτόνες ουσίες που αξιολογήθηκαν στην παρούσα εργασία, έδειξε ότι τα βιολογικά εντομοκτόνα B. thuringiensis var. aizawai και B. thuringiensis var. kurstaki παρουσίασαν το μικρότερο κόστος 2,61 και 2,60 euro/100 lt ψεκαστικού υγρού, αντίστοιχα συναρτήσει της αποτελεσματικότητάς τους, ενώ οι ρυθμιστές ανάπτυξης των εντόμων fenoxycarb και lufenuron το υψηλότερο 5,39 και 5,57 euro/100 lt ψεκαστικού υγρού, αντίστοιχα ως προς αριθμό των προσβεβλημένων βλαστών και καρπών ανά δένδρο κατά τον πρώτο ψεκασμό. Η κατάταξη για τις τέσσερις κατηγορίες στις οποίες χωρίστηκαν οι εντομοκτόνες ουσίες ως προς αριθμό των προσβεβλημένων καρπών ανά δένδρο στον δεύτερο ψεκασμό έδειξε ότι τα βιολογικά εντομοκτόνα παρουσίασαν το χαμηλότερο (2,67 euro/100 lt ψεκαστικού υγρού) και τα εντομοκτόνα 3 ης γενεάς το υψηλότερο κόστος (5,76 euro/100 lt ψεκαστικού υγρού) συναρτήσει της αποτελεσματικότητάς τους. 4

1. ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Anarsia lineatella Zeller (Lepidoptera, Gelechiidae ) 1.1.1 Γενικά χαρακτηριστικά της οικογένειας Gelechiidae Η ανάρσια ή βλαστορύκτης της ροδακινιάς Anarsia lineatella Zeller ανήκει στην τάξη των Λεπιδοπτέρων και στην οικογένεια Gelechiidae (πολυάριθμη οικογένεια με περίπου 5.000 είδη ). Οι προνύμφες της οικογένειας έχουν τρία ζεύγη θωρακικών ποδιών και είτε διαθέτουν πέντε ζεύγη κοιλιακών ψευδόποδων, είτε αυτοί είναι ατροφικοί είτε λείπουν εντελώς. Οι προνύμφες αναπτύσσονται μέσα στα φυτά-ξενιστές ορύσσοντας στοές στα φύλλα, στα στελέχη, στους καρπούς, στους σπόρους κλπ ή σε καρουλιασμένα φύλλα και σε βλαστούς. Οι νύμφες σχηματίζονται σχεδόν πάντα μέσα σε ένα μετάξινο βομβύκιο στα υπέργεια του φυτού ή γύρω από αυτά. Τα ενήλικα άτομα της οικογένειας είναι μεσαίων-μικρών διαστάσεων (άνοιγμα πτερύγων 10-25 mm), διαθέτουν νηματοειδεις κεραίες, λογχοειδείς πρόσθιες πτέρυγες και ημιτραπεζοειδείς οπίσθιες, όλες με μακρούς κροσσούς. Το χρώμα των πτερύγων των Gelechiidae είναι κυρίως καφέ, γκριζωπό με αποχρώσεις μάρμαρου. Στα στοματικά μόρια παρατηρούμε την προβοσκίδα, η οποία στη βάση είναι καλυμμένη από πυκνά λέπια. Οι γναθικες προσακτρίδες έχουν τέσσερα άρθρα και οι χειλικές είναι μακριές ανασηκωμένες προς τα πάνω και με αιχμηρή κορυφή. 1.1.2 Μορφολογικά χαρακτηριστικά του εντόμου Το αυγό (Εικόνα 1) του εντόμου είναι ωοειδούς σχήματος διαστάσεων 0,5 0,3 mm. Έχει αρχικά λευκό αστραφτερό χρώμα αλλά στη διάρκεια της επώασης το χρώμα του μετατρέπεται σε κίτρινο και στη συνέχεια πορτοκαλί. Εναποθέτονται μεμονωμένα ή σε μικρούς σωρούς στους βλαστούς, στα φύλλα, στους καρπούς και στα τέλη του Αυγούστου ακόμα και στο φλοιό των κλάδων. 5

Εικόνα 1. Αυγό Anarsia lineatella τοποθετημένο σε τεχνητό υπόστρωμα στο εργαστήριο Η προνύμφη (Εικόνα 2) έχει χρωματισμό σοκολάτας ή καστανέρυθρο, με τις ακραίες (πρόσθια και οπίσθια) ζώνες κάθε δακτυλίου ανοικτότερου χρώματος από την κεντρική καστανή ζώνη, οπότε οι δακτύλιοι διακρίνονται σαφώς. Η αναπτυγμένη προνύμφη έχει κεφαλή, προθωρακική πλάκα και πυγαία πλάκα μαύρες ή καστανέρυθρες σκοτεινές και διαστάσεις 7 1,6 mm και κατ άλλους 15-16 mm, που είναι και το πιθανότερο. Στους πυγαίους ψευδόποδες έχει σε μια σειρά δυο ομάδες από 6-7 άγκιστρα. Εικόνα 2. Προνύμφη Anarsia lineatella Η νύμφη (Εικόνα 3) είναι μήκους 4-6 mm και χρώματος σκούρου καστανού. Διαθέτει στην άκρη της κοιλίας άγκιστρα (σκληρές αγκυλωτές τρίχες) με τα οποία 6

συγκρατείται από το πλέγμα του βομβυκίου. Το πλέγμα του βομβυκίου είναι αραιό και έχει κατασκευαστεί πριν την νύμφωση. Εικόνα 3. Νύμφες Anarsia lineatella Το ενήλικο (Εικόνα 4) έχει μήκος 7-8 mm και άνοιγμα πτερύγων 14-18 mm. Το σώμα του είναι σκοτεινότεφρο. Οι πρόσθιες πτέρυγες του είναι λογχοειδείς σκοτεινοκάστανες (καμία φορά σχεδόν μαύρες) με ανοικτοκάστανες κηλίδες. Οι οπίσθιες είναι πιο ανοικτόχρωμες, καστανότεφρες ή ερυθροκάστανες, και έχουν την κορυφή τους μυτερή. Οι χειλικές προσακτρίδες είναι μεγάλες και σηκωμένες προς τα πάνω. Όταν αναπαύεται το ενήλικο οι πτέρυγες είναι σε σχήμα στέγης πάνω από το σώμα του, αλλά όχι τελείως κλειστές Εικόνα 4. Ενήλικο Anarsia lineatella 7

1.1.3 Γεωγραφική κατανομή Η γεωγραφική κατανομή του A. lineatella σήμερα είναι πολύ μεγάλη. Κατάγεται από την περιοχή της Μεσογείου και έχει εξαπλωθεί σε μεγάλο τμήμα της Ευρώπης και της Εγγύς Ανατολής, στην Νότιο Αμερική και σε ένα μέρος της Ασίας και της Αφρικής. Συγκεκριμένα συναντάται σε όλη σχεδόν την κεντρική και νότια Ευρώπη, στη Μέση Ανατολή, σε ορισμένες περιοχές της Ασίας και στην Βόρεια Αφρική. Το έντομο από την Ευρώπη μεταφέρθηκε στις Η.Π.Α., στον Καναδά, στην Ιαπωνία και στην Αυστραλία, ωστόσο σε αυτήν την ευρεία περιοχή η εξάπλωση του δεν είναι ομοιόμορφη. 1.1.4 Ξενιστές Η ανάπτυξη των προνυμφών του εντόμου μπορεί να γίνει εις βάρος των πυρηνόκαρπων όπως της ροδακινιάς, της βερικοκιάς, της δαμασκηνιάς και της αμυγδαλιάς αλλά σημειώνονται σποραδικές ζημιές και στη μηλιά και αχλαδιά. Η ροδακινιά είναι το φυτό που προτιμάει περισσότερο το έντομο. Σε αυτό το φυτό οι προνύμφες αναπτύσσονται τόσο στους νεαρούς βλαστούς όσο και στους καρπούς. Η βερικοκιά είναι συνηθισμένος ξενιστής της ανάρσια και αποτελεί σοβαρό εχθρό της βερικοκιάς. 1.1.5 Βιολογία Ζημιές εντόμου Παρουσιάζει 2-3 γενεές το έτος. Κατά τους Μεντζέλο και συνεργάτες (1977) έχει στην Ημαθία 3 γενεές, ενώ στη Νότια Ιταλία και στη Νότια Γαλλία 2 γενεές (Balachowsky and Real 1966). Διαχειμάζει ως νεαρή προνύμφη 1 ου σταδίου (Balachowsky and Mesnil 1935) ή 2 ου σταδίου κατά άλλους συγγραφείς (Goidanich 1972, Ivanova 1995) σε μικρή στοά ή θάλαμο (hibernaculum) που ορύσσει στο φλοιό, στη μασχάλη κλαδίσκου ηλικίας 2 ή 3 ετών. Η θέση διαχείμασης αναγνωρίζεται από ένα εξέχοντα σωληνίσκο που η προνύμφη δημιουργεί στην έξοδο της στοάς που αποτελείται από ρινίσματα ξύλου, περιττώματα και μετάξινα νήματα. Ο σωληνίσκος είναι γνωστός ως «καπνοδόχος», ευθύς ή κεκαμμένος, μήκους 0,5 mm και συνήθως κεραμόχρωμος. Στην Ελλάδα έχει διαπιστωθεί ότι διαχειμάζει σε μικρές στοές στις μασχάλες βλαστών διαμέτρου 1-5cm (Αναγνωστόπουλος 1939) ή στις 8

βάσεις βλαστοφόρων οφθαλμών στο κορυφαίο τρίτο των βλαστών του έτους (Μεντζέλος και συνεργάτες 1977), χωρίς να αναφέρεται η ύπαρξη εξέχοντος σωληνίσκου. Έχει παρατηρηθεί από την Ivanova (1983 1986) ότι οι διαχειμάζουσες προνύμφες αρχίζουν να τρέφονται στην θέση διαχείμαση όταν η μέση ημερήσια θερμοκρασία φτάνει τους 14,3 ο C. Το χρονικό διάστημα που απαιτείται για την πλήρη εγκατάλειψη της θέσης διαχείμασης σύμφωνα με την Ivanova (1989) διαρκεί 71 ημέρες. Την άνοιξη, όταν αρχίζει η έκπτυξη των φυλλοφόρων οφθαλμών, η προνύμφη εγκαταλείπει τη στοά διαχείμασης. Οι προνύμφες αυτές τρέφονται από τους οφθαλμούς που είναι στο στάδιο του φουσκώματος, άνθη και κυρίως τρέφονται από νεαρούς βλαστούς. Η προνύμφη μπαίνει από κάποιο σημείο κοντά στην κορυφή του και ορύσσει στοά στο κέντρο κατά μήκος του τρυφερού βλαστού κατευθυνόμενη προς την κορυφή του. Τα συμπτώματα της προσβολή αυτής είναι παρόμοια με της προνύμφης του Grapholitha molesta. Οι Balachowsky and Mesnil (1935) αναφέρουν ότι η προσβολή των νεαρών βλαστών αρχίζει νωρίς μόλις αρχίζουν να αναπτύσσονται, σε αντίθεση με το Grapholitha molesta του οποίου οι προνύμφες προσβάλλουν τους βλαστούς αφού αποκτήσουν μήκος 15-20 cm. Όταν η προνύμφη ολοκληρώσει την ανάπτυξη της εξέρχεται από τον βλαστό και μετακινείται σε προφυλαγμένες θέσεις στο φλοιό του δέντρου, στους καρπούς και τα φύλλα για να νυμφωθεί. Η διάρκεια του νυμφικού σταδίου αυτής της γενεάς είναι 10-15 ημέρες, της 1 ης γενεάς είναι 7-9 ημέρες και της 2 ης είναι 9-12 ημέρες (Ivanova 1995). Ο βλαστός από το σημείο της οπής εισόδου και επάνω μαραίνεται, κάμπτεται και τελικά ξεραίνεται. Ο προσβεβλημένος βλαστός παίρνει την μορφή σημαίας (Εικόνα 5). Στα παραγωγικά φυτά οι ζημιές από τις διαχειμάζουσες προνύμφες είναι αμελητέες, ενώ στα φυτώρια η κατάσταση είναι διαφορετική, όπου η καταστροφή των οφθαλμών μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ανάπτυξη και τη διαμόρφωση του φυτού. Τα ενήλικα της γενεάς αυτής εμφανίζονται συνήθως στα τέλη Απριλίου με τέλη Μαΐου και ωοτοκούν κυρίως σε βλαστούς ή καρπούς κατά προτίμηση στον ποδίσκο. Η διάρκεια της ωοτοκίας είναι από 5-10 ημέρες. 9

Εικόνα 5. Βλαστός ροδακινιάς προσβεβλημένος από Anarsia lineatella Οι προνύμφες της 1 ης γενεάς προσβάλλουν κορυφές βλαστών του έτους αλλά και πράσινους καρπούς. Η προσβολή στους βλαστούς περιγράφθηκε παραπάνω. Στους καρπούς η προσβολή είναι επιφανειακή. Τρώνε τους καρπούς επιφανειακά κοντά στον ποδίσκο ή σε όποιο σημείο οι καρποί ακουμπούν σε φύλλα, άλλους καρπούς ή βλαστούς. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι προνύμφες εισέρχονται βαθιά μέσα στους ανώριμους καρπούς και τρώνε το εσωτερικό στρώμα του μεσοκαρπίου κοντά στο ενδοκάρπιο. Η νύμφωση των ατόμων της 1 ης γενεάς γίνεται όμοια με την προηγούμενη γενεά. Τα ακμαία της γενεάς εμφανίζονται στα μέσα Ιουνίου έως και τον Ιούλιο ανάλογα με την περιοχή και ωοτοκούν κυρίως κοντά στον ποδίσκο των καρπών. Οι προνύμφες 2 ης και 3 ης γενεάς προσβάλλουν τους καρπούς (ώριμους ή σχεδόν ώριμους) κατά κανόνα στο εσωτερικό τους. Οι προνύμφες εισέρχονται το πολύ ανά δύο εντός ενός καρπού, μετακινούνται κοντά στον πυρήνα του καρπού και τρέφονται με την σάρκα γύρω από τον πυρήνα (Εικόνα 6). Όταν οι προνύμφες αναπτυχθούν εξέρχονται των καρπών και η νύμφωση γίνεται σε προφυλαγμένες θέσεις. Οι προνύμφες της επόμενης γενεάς, δηλαδή της 3 ης, κατασκευάζουν το καταφύγιο όπου στη συνέχεια θα διαχειμάσουν. 10

Εικόνα 6. Προσβολή σάρκας καρπού ροδακινιάς γύρω από τον πυρήνα από προνύμφη Anarsia lineatella 1.1.6 Καταπολέμηση Εναντίον των προνυμφών που διαχειμάζουν θεωρείται αποτελεσματικός ένας χειμερινός ψεκασμός, την περίοδο του λήθαργου των δέντρων κατά το τέλος του χειμώνα. Ο ψεκασμός αυτός γίνεται με θερινό γαλάκτωμα ορυκτελαίου ή με οργανοφωσφορικό εντομοκτόνο ή με συνδυασμό των δύο. Ο χειμερινός ψεκασμός πρέπει να γίνεται ταυτόχρονα στα υλικά και τους χώρους όπου έγινε συσκευασία των ροδάκινων. Κατά την βλαστική περίοδο οι εντομοκτόνες επεμβάσεις έχουν ως στόχο την ταυτόχρονη καταπολέμηση του Anarsia lineatella και της Grapholitha molesta. Πραγματοποιείται συνήθως ένας ψεκασμός προς τα τέλη Μαρτίου στο στάδιο της ρόδινης κορυφής ή αμέσως μετά την πτώση των πετάλων με endosulfan, diazinon ή azinphos-methyl. Στη συνεχεία γίνεται ψεκασμός 10-15 ημέρες μετά την πτώση των πετάλων, δηλαδή αμέσως μετά την πτώση των σέπαλων και ένας ακόμη 15-20 ημέρες μετά τον προηγούμενο με malathion, sevin, diazinon, azinphos-methyl, phosalone, ή άλλο οργανοφωσφορικό εντομοκτόνο ή με ουσία παρεμποδιστική της ανάπτυξης των εντόμων όπως buprofezin, diflubenzuron, fenoxycarb, hexaflumuron και triflumuron. Εναντίον των γενεών που προσβάλλουν τους καρπούς εφαρμόζονται 1-3 ψεκασμοί από το τέλος του Ιουνίου μέχρι το τέλος του Ιουλίου ανάλογα με την ποικιλία με rogor, carbaryl και fluvalinate ελέγχοντας πάντα την υπολειμματική διάρκεια των εντομοκτόνων έτσι ώστε να αποφευχθεί η ύπαρξη υπολειμμάτων στους 11

καρπούς. Επίσης, η εφαρμογή των εντομοκτόνων σκευασμάτων μπορεί να γίνει παρακολουθώντας τον πληθυσμό του εντόμου με φερομονικές παγίδες και άλλους τρόπους, ή με βάση τις οδηγίες προς τους δενδροκαλλιεργητές από τις κατά τόπους Υπηρεσίες Γεωργικών Προειδοποιήσεων. Σύμφωνα με πρόγραμμα ολοκληρωμένης καταπολέμησης που εφαρμόζεται στην περιοχή Emilia-Romagna της Ιταλίας το όριο ανεκτής πυκνότητας για την ανάρσια είναι 7 ενήλικα/παγίδα/εβδομάδα και για την πρώτη γενεά η καταπολέμηση πραγματοποιείται 2 εβδομάδες μετά την υπέρβαση του ορίου ενώ για τις υπόλοιπες γενεές 1 εβδομάδα. Ακόμη, η μέθοδος παρεμπόδισης της σύζευξης με εξατμιστήρες φερομόνης μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την καταπολέμηση του εντόμου. Σύμφωνα με αύτη τη μέθοδο τοποθετούνται εξατμιστήρες φερομόνης στον οπωρώνα πριν από την πρώτη πτήση ενηλίκων. Η φερομόνη διαχέεται στον οπωρώνα και εμποδίζει τα αρσενικά ενήλικα άτομα να εντοπίσουν τα θηλυκά άρα και τη σύζευξη και έτσι μειώνεται ο πληθυσμός του εντόμου. Η αποτελεσματικότητα της μεθόδου αυτής εκτιμάται σε διάφορες περιοχές της Καλιφόρνιας και φαίνεται να είναι ικανοποιητική (Redling and Alston 2003). Σε πειραματικό επίπεδο η μέθοδος παρεμπόδισης της σύζευξης με εξατμιστήρες φερομόνης στη Βόρεια Ελλάδα είχε ενθαρρυντικά αποτελέσματα (Kyparissoudas 1989). Το μέγεθος του οπωρώνα, η είσοδος ενηλίκων του A. lineatella από γειτονικούς οπωρώνες και η τοποθέτηση των εξατμιστήρων στην κατάλληλη θέση και αναλογία είναι παράγοντες που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα της μεθόδου (Redling and Alston 2003). Η ανάρσια έχει περίπου 30 είδη εντόμων ως φυσικούς εχθρούς, ανάμεσα τους είναι τα υμενόπτερα Paralitomastix varicornis, Hyperteles lividus και Formica aerate, καθώς και το άκαρι Pyemotes ventricosus. Συνήθως, οι φυσικοί εχθροί δεν περιορίζουν το πληθυσμό του εντόμου κάτω από το όριο ανεκτής πυκνότητας. 12

1.2 Ροδακινιά 1.2.1 Ιστορικό και προέλευση Το επιστημονικό της όνομα είναι Prunus persica και ανήκει στην οικογένεια Rosaceae. Η ροδακινιά κατάγεται από την Κίνα, όπου απαντάται αυτοφυής και από εκεί διαδόθηκε στην Περσία, Μικρά Ασία και στην Ελλάδα. Στη χώρα μας η καλλιέργεια της είναι γνωστή από το 400-300 π.χ. Εικόνα 7. Η ροδακινιά 1.2.2 Εδαφοκλιματικές απαιτήσεις Η ροδακινιά είναι δένδρο της εύκρατης ζώνης απαιτεί κλίμα ήπιο χωρίς υπερβολική πτώση της θερμοκρασίας τόσο το χειμώνα όσο και την άνοιξη. Μπορεί να αναπτυχθεί ικανοποιητικά όταν η ελάχιστη θερμοκρασία δεν πέφτει κάτω από -15 ο C και η μέγιστη δεν υπερβαίνει τους 35 ο C. Για τη διακοπή του λήθαργου χρειάζεται κατά την διάρκεια του χειμώνα γύρω στις 650-800 ώρες με θερμοκρασία κάτω των 7 ο C. Ανάλογα με το φαινολογικό στάδιο η ροδακινιά ζημιώνεται όταν η θερμοκρασία πέσει κάτω από -4 ο C κατά το στάδιο της ρόδινης κορυφής, -3 ο C κατά την διάρκεια της άνθησης και -1 ο C κατά την καρπόδεση. Το καλοκαίρι η θερμοκρασία δεν πρέπει να υπερβεί τους 35 ο C γιατί μειώνεται το μέγεθος των ροδάκινων και υποβαθμίζεται η ποιότητα τους. 13

Τα καταλληλότερα εδάφη για τη ροδακινιά είναι τα ελαφρά ως μέσης σύστασης. Δεν αναπτύσσονται καλά στα βαρέα εδάφη, γιατί δεν στραγγίζουν και δεν αερίζονται καλά με αρνητικές συνέπειες στην ανάπτυξη ου δένδρου, την παραγωγή, την ποιότητα και τη μακροζωία. Τα αλκαλικά εδάφη πρέπει να αποφεύγονται γιατί ο οπωρώνας θα υποφέρει μόνιμα από έλλειψη σιδήρου και θα λιπαίνεται με οργανικό σίδηρο σχεδόν κάθε χρόνο με αποτέλεσμα να αυξηθεί το κόστος παραγωγής. 1.2.3 Εγκατάσταση οπωρώνα Τα συστήματα διαμόρφωσης του οπωρώνα ροδακινιάς παρουσιάζουν συνεχή εξέλιξη. Τα ογκώδη συστήματα όπως το κύπελλο, έδωσαν τη θέση τους στα σχήματα σε φράκτη, τα οποία επιτρέπουν την εκμηχάνιση του κλαδέματος και της συγκομιδής. Τελευταία υπάρχει η τάση μείωσης του ύψους των δένδρων ώστε να μπορούν οι περισσότερες εργασίες να γίνονται από το έδαφος. Για αυτό το λόγο διαδίδονται τεχνικές διαμόρφωσης με ανέπαφη κορυφή, οι οποίες επιτρέπουν στο δένδρο να σταθεροποιήσει πρώιμα την ισορροπία εναέριου και ριζικού συστήματος. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται κατά το δυνατόν νωρίτερα η είσοδος του δένδρου σε καρποφορία και αποφεύγεται η υπερβολική βλάστηση. Εικόνα 8. Οπωρώνας ροδακινιάς 14

Πριν από τη φύτευση του οπωρώνα πρέπει να γίνει ανάλυση του εδάφους για τον προσδιορισμό τυχόν ελλείψεων που θα καλυφθούν από την κατάλληλη βασική λίπανση. Τα συστήματα φύτευσης των δένδρων και διαμόρφωσης της κόμης περιγράφονται παρακάτω : 1. Κατά τετράγωνα ή ρόμβους. Τα δένδρα φυτεύονται στις κορυφές τετραγώνων ή ρόμβων και διαμορφώνονται σε κύπελλο ή κυπελλοπυραμίδα. Οι αποστάσεις φύτευσης είναι (5-6) (5-6)m 2. Κατά γραμμές. Τα δένδρα φυτεύονται σε γραμμές και η ανάπτυξη της κόμης είναι μονόπλευρη, σφαιρική ή κάθετη προς τις γραμμές. Η μονόπλευρη διαχωρίζεται στην κανονική παλμέττα με λοξούς βραχίονες και την ελεύθερη παλμέττα. Η κανονική παλμέττα με λοξούς βραχίονες είναι η κλασσική παλμέττα με κεντρικό άξονα και δύο βραχίονες ανά θέση, που αποτελούν το πάτωμα ( 3-5 πατώματα ). Αποστάσεις φύτευσης 4 4 m. Στην ελεύθερη παλμέττα η γωνία των βραχιόνων δεν τηρείται αυστηρά στα όρια των 45-50 ο και τα δένδρα φυτεύονται σε γραμμές με αποστάσεις (3,5-4) (4-5)m. Στην σφαιρική ανάπτυξη της κόμης ο κεντρικός άξονας διατηρείται και οι βραχίονες αναπτύσσονται ελικοειδώς, τα δένδρα φυτεύονται σε γραμμές και οι αποστάσεις φύτευσης εξαρτώνται από το υποκείμενο. Στην ανάπτυξη της κόμης κάθετα προς τις γραμμές το δένδρο αποτελείται από δύο βραχίονες χωρίς κεντρικό άξονα, τα δένδρα φυτεύονται κατά γραμμές και οι αποστάσεις φύτευσης είναι 1 6m 3. Λιβάδι οπωρώνας. Στο σύστημα αυτό τα δένδρα φυτεύονται κατά γραμμές με αποστάσεις φύτευσης 0,5 (1,8-2)m. Τα φυτά αναπτύσσονται ελεύθερα χωρίς περιορισμό της κόμης, παράγουν καρπούς τον δεύτερο χρόνο και στη συνέχεια κατά τη συγκομιδή αποκεφαλίζονται σε ύψος 40cm. Η μηχανή συλλογής αποκεφαλίζει τα δένδρα και ταυτόχρονα συγκομίζει τα ροδάκινα. Τα δένδρα βλαστάνουν, αναπτύσσουν νέα κόμη και την επόμενη χρόνια επαναλαμβάνεται το ίδιο. 15

1.2.4 Πολλαπλασιασμός Ο πολλαπλασιασμός της ροδακινιάς γίνεται με σπόρο ή μοσχεύματα και στη συνέχεια γίνεται εμβολιασμός της επιθυμητής ποικιλίας στο κατάλληλο υποκείμενο. Ο πιο διαδεδομένος τρόπος εμβολιασμού είναι ο ενοφθαλμισμός με όρθιο Τ. Τελευταία πολλαπλασιάζονται αγενώς οι επιθυμητές ποικιλίες για συστήματα πυκνής φύτευσης. Τα υποκείμενα πολλαπλασιάζονται αγενώς με μοσχεύματα ή μικροπολλαπλασιασμό 1.2.5 Άρδευση Λίπανση Η ροδακινιά αναπτύσσεται σε περιοχές με ζεστό καλοκαίρι οπότε έχει μεγάλες απαιτήσεις σε νερό. Δεν νοείται καλλιέργεια ροδακινιάς χωρίς άφθονο νερό για άρδευση ( 300 m 2 τουλάχιστον / στρέμμα ). Ο καρπός αυξάνεται πολύ γρήγορα προ της ωρίμανσης και τότε χρειάζεται πολύ νερό. Επίσης, η ροδακινιά έχει υψηλές απαιτήσεις σε ανόργανα στοιχεία γιατί παράγει πολλούς καρπούς και νέους βλαστούς. Η ποσότητα αζώτου που χορηγείται εξαρτάται από την ζωηρότητα βλάστησης, το έδαφος και άλλους παράγοντες. Σε δένδρα πλήρους καρποφορίας πρέπει να χορηγούνται 15-21 μονάδες αζώτου. Η μισή ποσότητα χορηγείται νωρίς την άνοιξη (θειική αμμωνία) και η άλλη μισή από το τέλος της άνοιξης έως τις αρχές του θέρους υπό μορφή νιτρικής αμμωνίας ή νιτρικού καλίου. Ακόμη, χορηγείται κάλιο σε ποσότητα μισή αυτής του αζώτου μαζί με τη θειική αμμωνία. Τα υπόλοιπα ανόργανα στοιχεία χορηγούνται σε περίπτωση ελλείψεων. Συνήθης έλλειψης είναι του μαγνησίου και του σιδήρου. 1.2.6 Ποικιλίες Τα χαρακτηριστικά που λαμβάνονται υπ όψιν για την περιγραφή των ποικιλιών ροδακινιάς είναι ο χρόνος ωρίμανσης των καρπών, το χρώμα της σάρκας (λευκόσαρκα ή κιτρινόσαρκα ροδάκινα), ο αποχωρισμός του πυρήνα από την σάρκα (εκπύρηνα ή συμπύρηνα ροδάκινα), η ύπαρξη ή όχι χνουδιού στους καρπούς (κοινά ροδάκινα ή νεκταρίνια), η συνεκτικότητα της σάρκας κατά την ωρίμανση, η ευπάθεια 16

στις ασθένειες και οι απαιτήσεις σε χαμηλές θερμοκρασίες για τη διακοπή του λήθαργου των οφθαλμών. Οι τρεις βασικές κατηγορίες ροδάκινων είναι : α. Επιτραπέζια ροδάκινα (Royal April, Cardinal, Red globe, Rubidoux). Υπάρχει μεγάλος αριθμός ποικιλιών της κατηγόριας αυτής και συνεχώς δημιουργούνται νέες με στόχο την πρωιμότητα, την ανώτερη ποιότητα και την αντοχή σε μυκητολογικές ασθένειες και ιώσεις. Σχεδόν όλες οι ποικιλίες επιτραπέζιων ροδάκινων που καλλιεργούνται στη χώρα μας είναι κιτρινόσαρκες με εξαίρεση την Springtime. Η ποιότητα των καρπών διαφέρει από ποικιλία σε ποικιλία. Οι όψιμες ποικιλίες παράγουν καρπούς καλύτερης ποιότητας σε σχέση με τις πρώιμες. Επειδή τα ροδάκινα δεν συντηρούνται στα ψυγεία για μακρό χρονικό διάστημα, η κλιμάκωση της προσφοράς τους στην αγορά είναι μεγάλης σημασίας. β. Νεκταρίνια (Red June, Fantasia, Crimson Gold). Η έκταση που καταλαμβάνουν τα νεκταρίνια στην χώρα μας όσο και σε άλλες χώρες είναι ασήμαντη. Η κύρια αιτία είναι ότι παρουσιάζουν μέγεθος καρπών μικρό έως μέτριο, σάρκα λευκή άρα ευπαθή στους μωλωπισμούς, μικρή παραγωγή ανά δένδρο και ευπάθεια στις μυκητολογικές ασθένειες (Μονίλια και Ωίδιο). Υπάρχει μια προσπάθεια για δημιουργία καλών ποικιλιών νεκταρινιών που να έχουν όλα τα πλεονεκτήματα των ροδάκινων (ικανοποιητικό μέγεθος, υψηλή απόδοση ανά δένδρο, αντοχή στην μεταφορά, σάρκα κιτρίνη και τραγανή) και όλα τα πλεονεκτήματα των νεκταρινιών (έλλειψη χνουδιού, ωραία εμφάνιση, εύγεστη και αρωματική σάρκα). γ. Συμπύρηνα ροδάκινα (Fortuna, Loadel, Andross). Τα ροδάκινα της κατηγορίας αυτής χρησιμοποιούνται για κονσερβοποίηση. Τα χαρακτηριστικά μίας καλής ποικιλίας για κονσερβοποίηση είναι χρωματισμός της σάρκας κίτρινος χωρίς κόκκινο χρώμα γύρω από τον πυρήνα, ο καρπός να διατηρείται αρκετά σκληρός κατά την ωρίμανση, να μην παρατηρείται καρπόπτωση πριν τη συγκομιδή και δένδρο παραγωγικό και ανθεκτικό στις ιώσεις. Οι παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα της παραγόμενης κομπόστας είναι η πρώτη ύλη και επεξεργασία της. Τα ποιοτικά κριτήρια μιας κομπόστας είναι χρωματισμός της σάρκας ομοιόμορφος κίτρινος-χρυσός χωρίς κόκκινο χρώμα γύρω από τον πυρήνα, περίπου ίδιο μέγεθος τεμαχίων κομπόστας, έλλειψη ελαττωμάτων και κατάλληλη υφή, γεύση και άρωμα σάρκας. Στην Ελλάδα οι παράγοντες που συμβάλλουν στην παραγωγή χαμηλής ποιότητας κομπόστας είναι το ανεπαρκές αραίωμα ή η ακατάλληλη εποχή αραιώματος, η συγκομιδή των καρπών σε ακατάλληλο στάδιο ωρίμανσης, η κακή 17

επεξεργασία της πρώτης ύλης λόγω έλλειψης εμπειρίας και η προκαθορισμένη τιμή πώλησης (η τιμή πώλησης δεν εξαρτάται από την ποιότητα της κομπόστας αλλά η τιμή αγοράς καθορίζεται από την πολιτεία) Η ποικιλία Loadel μαζί με την Fortuna είναι οι καλύτερες πρώιμες ποικιλίες βιομηχανικών ροδάκινων. Η ποικιλία Loadel δίνει δένδρο μεγάλων διαστάσεων, ζωηρό, πολύ παραγωγικό, και πολύ πρώιμης συγκομιδής (περίπου 17 Ιουλίου) με ομοιόμορφη ωρίμανση. Ο καρπός του είναι άριστος για κονσερβοποίηση, ανθεκτικός με άριστο χρώμα. Το μέγεθος του καρπού είναι μέτριο έως μεγάλο (καλό για ποικιλία υπερπρώιμη). Τα πειράματα που θα ακολουθήσουν πραγματοποιήθηκαν σε οπωρώνα ροδακινιάς ποικιλίας Loadel. 18

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Μελέτη κατανομής της προσβολής από τις προνύμφες του Anarsia lineatella εντός της κόμης δέντρων ροδακινιάς κατά ύψος και προσανατολισμό 2.1 Εισαγωγή Η κατανομή του πληθυσμού στο χώρο αποτελεί μια από τις πιο χαρακτηριστικές ιδιότητες ενός είδους εντόμου. Αντίθετα με το ρυθμό ανάπτυξης και αναπαραγωγής που συχνά ποικίλουν περισσότερο μεταξύ των γενεών ενός είδους εντόμου παρά μεταξύ διαφορετικών ειδών, στην κατανομή του πληθυσμού στο χώρο αποδίδονται χαρακτηριστικές παράμετροι που βοηθούν στο διαχωρισμό των ειδών μεταξύ τους (Taylor 1984). Το μοντέλο κατανομής του πληθυσμού ενός εντόμου στο χώρο είναι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της πληθυσμιακής του βιολογίας, καθώς αποτελεί το αποτέλεσμα μεταξύ της αλληλεπίδρασης των ατόμων του είδους και του ενδιαιτήματός τους (Sevacherian and Stern 1972). Η μελέτη του μοντέλου κατανομής μας επιτρέπει να κατανοήσουμε καλύτερα την αλληλεπίδραση μεταξύ του εντόμου και του περιβάλλοντος του παρέχοντας παράλληλα σημαντικές πληροφορίες προκειμένου να ερμηνευτεί η δυναμική ενός είδους εντόμου στο χώρο, αλλά και για να σχεδιαστούν πληθυσμιακά μοντέλα, κατάλληλοι τρόποι διαχείρισης του εντόμου (Harcout 1961, Iwao 1970, Sevacherian and Stern 1972, Taylor 1984) και κατάλληλες στατιστικές τεχνικές για την παρακολούθηση πληθυσμών (Croft and Hoyt 1983). Επίσης, η κατανομή του πληθυσμού στο χώρο συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στον υπολογισμό του επιπέδου της οικονομικής ζημία (Asante et al. 1993). Ο τρόπος κατανομής του πληθυσμού σύμφωνα με τον Τζανακάκη (1995) ενός φυτοφάγου εντόμου στο χώρο, όπως σε έναν οπωρώνα, αλλά και πάνω σε ένα φυτό ποικίλει ή μπορεί να ποικίλει με : 1. το φυτό ανάλογα με το είδος, την ποικιλία, την ηλικία, το μέγεθος και την πυκνότητα του φυλλώματος του φυτού 2. το έντομο ανάλογα με το είδος, το στάδιο, το φύλο, την πυκνότητα πληθυσμού του εντόμου και τη γενεά ενός πολυκυκλικού εντόμου. 3. την εποχή του έτους. 19

4. την ώρα της ημέρας και από ορισμένους άλλους παράγοντες. Για ένα όμως είδος και στάδιο εντόμου σε ορισμένο είδος ξενιστή η κατανομή συνήθως είναι ορισμένου τύπου, δηλαδή τυχαία, ομοιόμορφη ή ομαδοποιημένη. Η κατανομή του ενήλικου πληθυσμού μπορεί να μεταβληθεί γρήγορα με το χρόνο σε πτερωτά είδη όπως Λεπιδόπτερα. Η γνώση της κατανομής του πληθυσμού είναι αναγκαία για τη σωστή δειγματοληψία, καθώς και για να κατευθύνουμε το ψεκαστικό υγρό στα μέρη του φυτού όπου βρίσκονται τα σταδία του εντόμου που επιθυμούμε να καταπολεμήσουμε (Τζανακάκης 1995). Σύμφωνα με την μελέτη των Sivinski et al. (2004) η κατανομή των πληθυσμών και της προσβολής από φυτοφάγα είδη εντόμων εντός της κόμης οπωροφόρων δέντρων επηρεάζεται από πληθώρα παραγόντων κυριότεροι από τους οποίους είναι: 1. Η ετερογένεια του περιβάλλοντος. Ένα φυτοφάγο είδος εντόμου θα πρέπει αρχικά να ''αντιμετωπίσει'' μια ποικιλότητα εντός της κόμης ενός οπωροφόρου δέντρου, δεδομένου ότι η κατανομή του φυλλώματος, των καρπών και γενικότερα ευνοϊκών μικροενδιαιτημάτων εντός της κόμης των δέντρων είναι δυνατόν να μην είναι ομοιογενής. Το φύλλωμα ενός δέντρου διαιρείται σε πληθώρα μικροενδιαιτημάτων τα οποία χαρακτηρίζονται από διαφορές στην θερμοκρασία, την ένταση του φωτός, την σχετική υγρασία, το ύψος και άλλους παράγοντες οι οποίοι με την σειρά τους υπόκεινται σε αλλαγές με την πάροδο του χρόνου (Sivinski et al. 1997, Hedstrom 1992). 2. Ο ενδοειδικός και διαειδικός ανταγωνισμός. Η αποφυγή του ενδοειδικού και διαειδικού ανταγωνισμού μπορεί να αποτελέσει άλλον έναν παράγοντα που επηρεάζει την κατανομή της προσβολής εντός της κόμης των καρποφόρων δέντρων από φυτοφάγα είδη εντόμων. και 3. Η παρουσία φυσικών εχθρών και αρπακτικών ειδών εντόμων. Οι Sivinski et al. (2004) ερμηνεύοντας την ανομοιογένεια στην κατανομή του πληθυσμού και της προσβολής από τις προνύμφες του γένους Anastrepha (Diptera: Tephritidae) εντός της κόμης των δέντρων ξενιστών τους, προτείνουν την υπόθεση ότι τα θηλυκά ωοτοκούν σε τέτοια σημεία έτσι ώστε οι προνύμφες απογονοί τους να αποφύγουν τους πληθυσμούς παρασιτοειδών και άλλων φυσικών εχθρών τους οι οποίοι αποτελούν σημαντικό παράγοντα θνησιμότητας. Σκοπός των πειραμάτων του κεφαλαίου αυτού της παρούσας διατριβής, ήταν η μελέτη της προσβολή από τις προνύμφες του A. lineatella σε δέντρα ροδακινιάς, 20

έτσι ώστε να διαπιστωθεί εάν η προσβολή επικεντρώνεται σε κάποιο ύψος ή συγκεκριμένο προσανατολισμό εντός των δέντρων και εάν η κατανομή αυτή μεταβάλλεται μεταξύ των διαφόρων γενεών του εντόμου. 2.2 Υλικά και Mέθοδοι Τα πειράματα πραγματοποιήθηκαν σε έκταση του συνεταιρισμού της ΑΛΜΕ στην περιοχή Κουλούρα του Νομού Ημαθίας. Ο πειραματικός οπωρώνας αποτελούνταν από δέκα στρέμματα (420 δέντρα) καλλιέργειας ροδακινιάς της συμπύρηνης ποικιλίας Loadel (Εικόνα 1). Συγκεκριμένα ο πειραματικός οπωρώνας περιελάμβανε δέκα γραμμές με 42 δέντρα εντός της κάθε γραμμής. Η απόσταση μεταξύ των γραμμών ήταν 3,8 μέτρα, ενώ μεταξύ των δέντρων, εντός των γραμμών, 3,4 μέτρα. Η παραπάνω έκταση χωρίστηκε περαιτέρω σε δύο ίσης έκτασης μικρότερα πειραματικά τεμάχια (plots) αποτελούμενα από 210 δέντρα, με το καθένα να καταλαμβάνει έκταση που ισοδυναμούσε με περίπου πέντε στρέμματα. Ο παραπάνω διαχωρισμός των plots έγινε με βάση τη μέση στρεμματική έκταση που κατέχουν οι παραγωγοί στο Nομό Ημαθίας, η οποία ανέρχεται στα 20 στρέμματα περίπου, κατανέμεται όμως συνήθως σε μικρότερα αγροτεμάχια της τάξεως των πέντε στρεμμάτων. Εικόνα 1. Πειραματικός οπωρώνας στον οποίο πραγματοποιήθηκαν τα πειράματα 21

Στη συνέχεια μια φερομονική παγίδα τύπου δέλτα τοποθετήθηκε στο κέντρο κάθε plot, έτσι ώστε η ακτίνα δράσης της να καλύπτει την έκταση κάθε plot, αλλά και η μεταξύ τους απόσταση, η οποία ήταν μεγαλύτερη από 50 μέτρα, να είναι τέτοια ώστε να μην επικαλύπτεται η δράση τους. Οι παγίδες περιείχαν φερομόνη (μίγμα των ουσιών trans-5-decen-1-yl acetate και trans-5-decen-1-ol). Οι παγίδες (Εικόνα 2) τοποθετήθηκαν στις αρχές Απριλίου σε ύψος δύο περίπου μέτρων από την επιφάνεια του εδάφους (Μυλωνάς 1996) και ελέγχονταν κάθε εβδομάδα. Οι εξατμιστήρες με τη συνθετική φερομόνη αντικαθίσταντο με νέους κάθε 20 ημέρες περίπου, ενώ οι κολλητικές επιφάνειες των παγίδων όποτε θεωρούνταν απαραίτητο. Εικόνα 2. Φερομονική παγίδα τύπου δέλτα που χρησιμοποιήθηκε για την παρακολούθηση πληθυσμού του A. lineatella Είκοσι θέσεις παρατηρήσεων επιλέχθηκαν συνολικά στην έκταση του πειραματικού οπωρώνα, δέκα σε κάθε plot, κατά τέτοιο τρόπο ώστε να είναι κατανεμημένες σε ολόκληρη την έκτασή του, εξασφαλίζοντας το αντιπροσωπευτικό των μετρήσεων. Κάθε θέση παρατήρησης περιελάμβανε τρία δέντρα, ενώ η έκταση του πειραματικού οπωρώνα δεν είχε δεχτεί μεταχειρίσεις με εντομοκτόνα σκευάσματα κατά την τελευταία πενταετία. Οι θέσεις όπου πραγματοποιήθηκαν οι παρατηρήσεις, αλλά και η διαδρομή που ακολουθήθηκε κατά τις μετρήσεις απεικονίζονται στο σχήμα 1. 22

plot 2 19 15 11 20 18 16 14 12 17 13 plot 1 7 3 10 8 6 4 2 9 5 1 Σχήμα 1. Θέσεις παρατήρησης και διαδρομή που ακολουθήθηκε κατά τις μετρήσεις εντός του πειραματικού οπωρώνα 23

Έπειτα, κάθε δέντρο των παραπάνω είκοσι θέσεων παρατήρησης διαιρέθηκε σε τρεις υψομετρικές βαθμίδες, με την κατώτερη να ξεκινάει από την επιφάνεια του εδάφους και να φτάνει στο σημείο όπου ξεκινούσε το φύλλωμα κάθε δέντρου, δηλαδή περίπου 0,80 με 1,0 μέτρα από την επιφάνεια του εδάφους, τη μέση να περιλαμβάνει το τμήμα της κόμης των δέντρων μεταξύ 1,0 με 2,0 μέτρα από την επιφάνεια του εδάφους και την ανώτερη το τμήμα εκείνο από τα 2,0 μέτρα και άνω. Όλα τα δέντρα στην έκταση του πειραματικού οπωρώνα είχαν υποστεί μηχανικό κλάδευμα με αποτέλεσμα την ομοιομορφία τόσο του σχήματος και της μορφής της κόμης, όσο και του ύψους τους, που είχε διαμορφωθεί γύρω στα 3,5 μέτρα. Κατόπιν κάθε δέντρο διαιρέθηκε επιπλέον σε τέσσερα τμήματα με κριτήριο τον προσανατολισμό των τεσσάρων βραχιόνων του, ως προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, σε ανατολικό, δυτικό, βόρειο και νότιο τμήμα. Ο προσδιορισμός των σημείων του ορίζοντα πραγματοποιήθηκε με τη χρήση πυξίδας. Συνολικά λοιπόν, κάθε δέντρο διαιρέθηκε σε τρία ύψη (κατώτερο, μέσο, ανώτερο), αλλά και τέσσερα τμήματα ανάλογα με τον προσανατολισμό των βραχιόνων του (ανατολικό, δυτικό, βόρειο, νότιο) όπως φαίνεται στην εικόνα 3. Εικόνα 3. Διαίρεση δέντρων ροδακινιάς σε τρία ύψη (Κατώτερο, Μέσο, Ανώτερο) και τέσσερα τμήματα Ανατολικό-(Α), Δυτικό-(Δ), Βόρειο-(Β) και Νότιο-(Ν) ανάλογα με τον προσανατολισμό τους ως προς τα σημεία του ορίζοντα 24

Η μέτρηση της ζημιάς κάθε γενεάς από τις προνύμφες του A. lineatella ξεκινούσε μία εβδομάδα μετά την ημερομηνία κατά την οποία παρατηρούνταν το μέγιστο των συλλήψεων των ενηλίκων κάθε γενεάς, έτσι ώστε και οι εναπομένουσες προνύμφες κάθε γενεάς να ολοκλήρωναν την ανάπτυξή τους, παρέχοντας έτσι μία ολοκληρωμένη εικόνα της προσβολής κάθε γενεάς. Κατά τις μετρήσεις, επιλέγονταν σε καθένα από τα τέσσερα τμήματα (ανατολικό, δυτικό, βόρειο, νότιο) κάθε δέντρου, δύο κλαδίσκοι, μήκους περίπου 40cm ο καθένας, σε κάθε μια από τις τρεις υψομετρικές βαθμίδες (κατώτερη, μέση, ανώτερη). Συνολικά σε κάθε δέντρο επιλέγονταν 24 κλάδοι (4 x 2 x 3). Στην περίπτωση των προνυμφών της διαχειμάζουσας γενεάς (προσβάλλουν κυρίως τους βλαστούς των δέντρων ροδακινιάς) επιλέγονταν οι δύο μεγαλύτεροι κλάδοι σε καθένα από τα τέσσερα τμήματα (ανατολικό, δυτικό, βόρειο, νότιο) κάθε δέντρου, σε κάθε μια από τις τρεις υψομετρικές βαθμίδες (κατώτερη, μέση, ανώτερη), στους οποίους καταμετρώνταν ο συνολικός αριθμός βλαστών που φέρουν και ο αριθμός των προσβεβλημένων βλαστών από τις προνύμφες του A. lineatella, ενώ στην περίπτωση των προνυμφών της πρωτης γενεάς επιλέγονταν οι δύο μεγαλύτεροι κλάδοι ανά τμήμα και υψομετρική βαθμίδα του δένδρου στους οποίους καταμετρώνταν ο συνολικός αριθμός βλαστών και καρπών που φέρουν και ο αριθμός των προσβεβλημένων βλαστών και καρπών από τις προνύμφες του A. lineatella. Ομοίως, για τις προνύμφες της δεύτερης γενεάς (προσβάλλουν μόνο τους καρπούς των δέντρων ροδακινιάς) επιλέγονταν οι δύο μεγαλύτεροι κλάδοι ανά τμήμα και υψομετρική βαθμίδα του δένδρου και καταμετρώνταν ο συνολικός αριθμός καρπών ροδακινιάς ανά κλάδο και ο αριθμός των προσβεβλημένων καρπών από προνύμφες του A. lineatella. 2.3 Στατιστική ανάλυση Για να διαπιστωθεί η επίδραση του ύψους, αλλά και του προσανατολισμού ως προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, στις μελετούμενες μεταβλητές (αριθμός προσβεβλημένων βλαστών/κλάδο, ποσοστό προσβεβλημένων βλαστών, αριθμός προσβεβλημένων καρπών/κλάδο, ποσοστό προσβεβλημένων καρπών) εφαρμόστηκε ανάλυση παραλλακτικότητας ανά δύο παράγοντες (two-factor or two-way ANOVA). Η πολλαπλή σύγκριση των μέσων όρων πραγματοποιήθηκε με το κριτήριο SNK (Student-Newman-Keuls). Για μελετούμενες μεταβλητές όπως ο αριθμός των 25

προσβεβλημένων βλαστών και ο αριθμός των προσβεβλημένων καρπών έγινε πριν από την ανάλυση της παραλλακτικότητας μετατροπή των δεδομένων σε log(x+1), προκειμένου να ισχύουν οι προϋποθέσεις κατανομής της ANOVA (κανονική κατανομή, ομοιογένεια διακυμάνσεων) (Πετρίδης 1989). Τα ποσοστά προσβολής των βλαστών και των καρπών μετατράπηκαν πριν από την ανάλυση της παραλλακτικότητας σε ημ -1 p όπου ημ -1 = αντίστροφο ημίτονο και p= ποσοστό, προκειμένου να τηρηθούν οι προϋποθέσεις της στατιστικής ανάλυσης για κανονική κατανομή των δεδομένων ύστερα από τον έλεγχο κανονικότητας με το test του Barlett (Little and Hills 1978). 2.4 Αποτελέσματα 2.4.1 Παρακολούθηση της πτήσης των ενήλικων αρσενικών της A. lineatella με φερομονικές παγίδες στην περιοχή Κουλούρα του Νομού Ημαθίας Η πορεία και η πυκνότητα του πληθυσμού των ενηλίκων αρσενικών του A.lineatella στον πειραματικό οπωρώνα ροδακινιάς στις εγκαταστάσεις του συνεταιρισμού της ΑΛΜΕ στην περιοχή Κουλούρα του Νομού Ημαθίας, κατά την καλλιεργητική περίοδο του έτους 2004 φαίνεται στο διάγραμμα 1. Οι παρατηρήσεις προήλθαν από τον έλεγχο δύο παγίδων σε εβδομαδιαία βάση και μας δίνουν μια γενική εικόνα της πυκνότητας και της εξέλιξης του πληθυσμού του εντόμου στην καλλιέργεια της ροδακινιάς στην περιοχή. Η έναρξη των συλλήψεων παρατηρήθηκε στα μέσα του Απριλίου (16/4/2004) και στις δύο παγίδες ενώ το τέλος των συλλήψεων παρατηρήθηκε στις αρχές Οκτωβρίου στην παγίδα 1 (8/10/2004) και στα μέσα Οκτωβρίου (15/10/2004) στην παγίδα 2. Είχαμε συνεχείς συλλήψεις ενήλικων στην παγίδα 1 από τις 16/4/2004 έως τις 8/10/2004 και στην παγίδα 2 από τις 16/4/2004 έως τις 15/10/2004, όπως φαίνεται στο διάγραμμα 1. Σε ορισμένες χρονικές περιόδους οι συλλήψεις κυμάνθηκαν σε χαμηλά επίπεδα και στις δυο παγίδες. Συγκεκριμένα, στις 28/5/2004, 2/7/2004, 3/9/2004 και 8/10/2004. Οι τελευταίες συλλήψεις ενήλικων αρσενικών εντομών παρατηρήθηκαν στην παγίδα 1 στις 8/10/2004 και στην παγίδα 2 στις 15/10/2004 άρα το τέλος της 26

πτήσης του εντόμου εντοπίζεται στα μέσα του Οκτωβρίου στην παγίδα 1, και το δεύτερο δεκαήμερο του ίδιου μήνα στην παγίδα 2. Όπως φαίνεται στο διάγραμμα 1, τα μέγιστα των συλλήψεων συμπίπτουν ημερολογιακά στις δυο παγίδες. Το πρώτο σημειώθηκε στις 7/5/2004, το δεύτερο στις 11/6/2004, το τρίτο στις 30/7/2004 και το τέταρτο στις 17/9/2004. 27

Παγίδα 1 70 60 Αριθμός ενηλίκων 50 40 30 20 10 0 2/4/2004 16/4/2004 30/4/2004 14/5/2004 28/5/2004 11/6/2004 25/6/2004 9/7/2004 23/7/2004 6/8/2004 20/8/2004 3/9/2004 17/9/2004 1/10/2004 15/10/2004 29/10/2004 Ημερομηνία Παγίδα 2 Αριθμός ενηλίκων 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2/4/2004 16/4/2004 30/4/2004 14/5/2004 28/5/2004 11/6/2004 25/6/2004 9/7/2004 23/7/2004 6/8/2004 20/8/2004 3/9/2004 17/9/2004 1/10/2004 15/10/2004 29/10/2004 Ημερομηνία Διάγράμμα 1. Πορεία συλλήψεων ενηλίκων αρσενικών του A. lineatella σε καλλιέργεια ροδακινιάς στην περιοχή Κουλούρα του Ν. Ημαθίας κατά την καλλιεργητική περίοδο του έτους 2004. 28

2.4.2 Κατανομή της προσβολής κατά ύψος και προσανατολισμό εντός της κόμης δέντρων ροδακινιάς από τις προνύμφες της διαχειμάζουσας γενεάς του A. lineatella Οι προνύμφες της διαχειμάζουσας γενεάς τρέφονται κυρίως από νεαρούς βλαστούς. Η προνύμφη μπαίνει από κάποιο σημείο κοντά στην κορυφή του, και ορύσσει στοά στο κέντρο κατά μήκος του τρυφερού βλαστού κατευθυνόμενη προς την κορυφή του. Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας προκύπτει ότι ο παράγοντας ύψος επηρέασε την κατανομή των προσβεβλημένων βλαστών/κλάδο από τις προνύμφες του A. lineatella καθώς ως προς την μεταβλητή αυτή διαπιστώθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των τριών υψομετρικών βαθμίδων στις οποίες διαιρέθηκε η κόμη των δέντρων ροδακινιάς (F=1571,871, df=2, P<0,001). Συγκεκριμένα, όπως φαίνεται στο διάγραμμα 2(α) ο μέσος αριθμός προσβεβλημένων βλαστών/κλάδο διαφέρει σημαντικά μεταξύ των τριών υψομετρικών βαθμίδων. Σύμφωνα με το κριτήριο SNK (Student- Newman-Keuls) η ανώτερη υψομετρική βαθμίδα βρέθηκε να φέρει σημαντικά περισσότερους προσβεβλημένους βλαστούς/κλάδο από την μέση και την κατώτερη, ενώ η μέση σημαντικά περισσότερους προσβεβλημένους βλαστούς από την κατώτερη. Στο διάγραμμα 3(α) απεικονίζεται το ποσοστό προσβολής (%) των βλαστών κάθε υψομετρικής βαθμίδας ως προς τον συνολικό αριθμό των βλαστών που περιελάμβανε η κάθε υψομετρική βαθμίδα, ενώ στο διάγραμμα 4(α) το ποσοστό προσβολής (%) των βλαστών κάθε υψομετρικής βαθμίδας ως προς τον συνολικό αριθμό βλαστών των δέντρων. Από την ανάλυση της παραλλακτικότητας προκύπτει ότι ο παράγοντας ύψος επηρέασε το ποσοστό προσβολής (%) των βλαστών ως προς των συνολικό αριθμό βλαστών ανά υψομετρική βαθμίδα (F=476,826, df=2, P<0,001) καθώς και ως προς τον συνολικό αριθμό βλαστών του δένδρου (F=1253,921, df=2, P<0,001). To κριτήριο SNK (Student-Newman-Keuls) έδειξε ότι η ανώτερη υψομετρική βαθμίδα φέρει σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό προσβολής (%) βλαστών από την μέση και την κατώτερη, ενώ η μέση σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό προσβολής (%) βλαστών από την κατώτερη. Το ίδιο παρατηρήθηκε και για το ποσοστό προσβολής (%) βλαστών ως προς το συνολικό αριθμό βλαστών ανά δένδρο. Από τα παραπάνω δεδομένα είναι φανερό ότι οι προνύμφες της διαχειμάζουσας γενεάς του εντόμου εμφάνισαν μία τάση να προσβάλλουν σε μεγαλύτερο ποσοστό τους βλαστούς της ανώτερης υψομετρικής βαθμίδας της κόμης των δέντρων (2,0 μέτρα από την επιφάνεια του εδάφους και άνω). 29

(α) 10 Μέσος αριθμός προσβεβλημένων βλαστών/κλάδο 8 6 4 2 4,35 a 2,98 b 0,70 c 0 Ανώτερο Μέσο Κατώτερο Ύψος (β) 5 Μέσος αριθμός προσβεβλημένων βλαστών/κλάδο 4 3 2 1 2,65 a 2,60 a 2,57 a 2,88 b 0 Ανατολή Δύση Βορράς Νότος Προσανατολισμός Διάγραμμα 2. Μέσος αριθμός προσβεβλημένων βλαστών/κλάδο στις τρεις υψομετρικές βαθμίδες στις οποίες χωρίστηκαν τα δέντρα ροδακινιάς (α) και τους τέσσερις προσανατολισμούς (β) από τις προνύμφες της διαχειμάζουσας γενεάς του A. lineatella. Στήλες που ακολουθούνται από διαφορετικό γράμμα διαφέρουν σημαντικά σύμφωνα με το κριτήριο SNK. Πριν την σύγκριση των μέσων όρων έγινε μετατροπή των δεδομένων σε log(x+1), όμως στο διάγραμμα δίνονται οι μέσοι όροι πριν την μετατροπή 30

(α) Ποσοστό προσβολής (%) βλαστών ως προς το συνολικο αριθμό βλαστών/κλάδο 30 20 10 0 13,1a 9,1 b 5,0 c Ανώτερο Μέσο Κατώτερο Ύψος (β) Ποσοστό προσβολής (%) βλαστών ως προς το συνολικο αριθμο βλαστών/ κλάδο 30 20 10 0 8,8 a 8,4 a 8,6 a 10,2 b Ανατολή Δύση Βορράς Νότος Προσανατολισμός Διάγραμμα 3. Ποσοστό προσβολής (%) των βλαστών ως προς τον συνολικό αριθμό βλαστών κάθε υψομετρικής βαθμίδας στις οποίες χωρίστηκαν τα δέντρα ροδακινιάς (α) και τους τέσσερις προσανατολισμούς (β) από τις προνύμφες της διαχειμάζουσας γενεάς του A. lineatella. Στήλες που ακολουθούνται από διαφορετικό γράμμα διαφέρουν σημαντικά σύμφωνα με το κριτήριο SNK. Πριν την σύγκριση των μέσων όρων έγινε μετατροπή των δεδομένων σε ημ -1 %, όμως στο διάγραμμα δίνονται οι μέσοι όροι πριν την μετατροπή. 31

(α) Ποσοστό προσβολής(%) βλαστών ως προς τον συνολικό αριθμό βλαστών ανά δένδρο 10 8 6 4 2 0 5,39 a 3,72 b 0,85 c Ανώτερο Μέσο Κατώτερο Υψος (β) Ποσοστό προσβολης(%) βλαστών ως προς τον συνολικό αριθμό βλαστων ανά δένδρο 5 4 3 2 1 0 2,45 a 2,41 a 2,38 a 2,70 b Ανατολή Δύση Βορράς Νότος Προσανατολισμός Διάγραμμα 4. Ποσοστό προσβολής (%) των βλαστών ως προς τον συνολικό αριθμό βλαστών των δέντρων στις τρεις υψομετρικές βαθμίδες στις οποίες χωρίστηκαν τα δέντρα ροδακινιάς (α) και τους τέσσερις προσανατολισμούς (β) από τις προνύμφες της διαχειμάζουσας γενεάς του A. lineatella. Στήλες που ακολουθούνται από διαφορετικό γράμμα διαφέρουν σημαντικά σύμφωνα με το κριτήριο SNK. Πριν την σύγκριση των μέσων όρων έγινε μετατροπή των δεδομένων σε ημ -1 %, όμως στο διάγραμμα δίνονται οι μέσοι όροι πριν την μετατροπή. 32

Ο παράγοντας προσανατολισμός των κλάδων των δέντρων ως προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα επηρέασε σημαντικά την κατανομή των προσβεβλημένων βλαστών/κλάδο από τις προνύμφες του A. lineatella καθώς ως προς την μεταβλητή αυτή διαπιστώθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές (F=7,126, df=3, P<0,001). Στο Διάγραμμα 2(β) απεικονίζεται μέσος αριθμός προσβεβλημένων βλαστών/κλάδο ως προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα στα οποία διαιρέθηκε η κόμη των δέντρων ροδακινιάς Η εφαρμογή του κριτηρίου SNK έδειξε ότι οι κλάδοι που έχουν νότιο προσανατολισμό φέρουν σημαντικά περισσότερους προσβεβλημένους βλαστούς/κλάδο από προνύμφες του A. lineatella σε σχέση με τους κλάδους που έχουν οποιοδήποτε άλλο προσανατολισμό. Η ανάλυση παραλλακτικότητας έδειξε ότι ο παράγοντας προσανατολισμός των βραχιόνων των δέντρων επηρεάζει το ποσοστό προσβολής (%) των βλαστών στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα στα οποία διαιρέθηκε η κόμη των δέντρων ροδακινιάς ως προς τον συνολικό αριθμό των βλαστών που περιελάμβανε η κάθε μια από αυτές (F=13,565, df=3, P<0,001) αλλά και ως προς τον συνολικό αριθμό βλαστών των δέντρων (F=6,878, df=3, P<0,001). Οι κλάδοι που έχουν νότιο προσανατολισμό παρουσιάζουν σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό προσβολής (%) βλαστών ως προς τον συνολικό αριθμό των βλαστών που περιελάμβανε η κάθε μια από αυτές αλλά και ως προς τον συνολικό αριθμό βλαστών των δέντρων σε σχέση με τους κλάδους που έχουν οποιοδήποτε άλλο προσανατολισμό. Το διάγραμμα 3(β) παρουσιάζει το ποσοστό προσβολής (%) των βλαστών στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα στα οποία διαιρέθηκε η κόμη των δέντρων ροδακινιάς ως προς τον συνολικό αριθμό των βλαστών που περιελάμβανε η κάθε μια από αυτές και το διάγραμμα 4(β) παρουσιάζει το ποσοστό προσβολής (%) των βλαστών στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα στα οποία διαιρέθηκε η κόμη των δέντρων ροδακινιάς ως προς τον συνολικό αριθμό βλαστών των δέντρων. Από τα παραπάνω είναι φανερό ότι οι προνύμφες της διαχειμάζουσας γενεάς του A. lineatella προτιμούν να προσβάλουν βλαστούς που βρίσκονται σε κλάδους με νότιο προσανατολισμό μεταξύ των τεσσάρων τμημάτων στα οποία διαιρέθηκε η κόμη των δέντρων ροδακινιάς με κριτήριο τον προσανατολισμό. Αλληλεπίδραση μεταξύ των παραγόντων προσανατολισμού και ύψους παρατηρήθηκε τόσο για την κατανομή των προσβεβλημένων βλαστών/κλάδο (F=2,281, df=6, P=0,035) όσο και για το ποσοστό προσβολής (%) των συνολικών βλαστών /κλάδο (F=7,851, df=6, P<0,001). 33

2.4.3 Κατανομή της προσβολής κατά ύψος και προσανατολισμό εντός της κόμης δέντρων ροδακινιάς από τις προνύμφες της 1 ης γενεάς του A. lineatella Κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής τους οι προνύμφες της 1 ης γενεάς του A. lineatella, σε αντίθεση με τις προνύμφες της διαχειμάζουσας γενεάς, προσέβαλαν εκτός από τις κορυφές των βλαστών και τους καρπούς των δέντρων ροδακινιάς σε αρκετά σημαντικό ποσοστό. Η ανάλυση της παραλλακτικότητας δείχνει ότι ο παράγοντας ύψος επηρεάζει την κατανομή των προσβεβλημένων βλαστών/κλάδο από τις προνύμφες του A. lineatella καθώς ως προς την μεταβλητή αυτή διαπιστώθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των τριών υψομετρικών βαθμίδων στις οποίες διαιρέθηκε η κόμη των δέντρων ροδακινιάς (F=2932,49, df=2, P<0,001). Στο διάγραμμα 5(α) φαίνεται ότι ο μέσος αριθμός προσβεβλημένων βλαστών/κλάδο διαφέρει μεταξύ των τριών υψομετρικών βαθμίδων. Σύμφωνα με το κριτήριο SNK (Student-Newman-Keuls) η ανώτερη υψομετρική βαθμίδα βρέθηκε να φέρει σημαντικά περισσότερους προσβεβλημένους βλαστούς/κλάδο από την μέση και την κατώτερη, ενώ η μέση σημαντικά περισσότερους προσβεβλημένους βλαστούς από την κατώτερη. Ο παράγοντας ύψος επηρέασε σημαντικά και το ποσοστό προσβολής (%) των βλαστών ως προς τον συνολικό αριθμό βλαστών ανά υψομετρική βαθμίδα (F=1701,009, df=2, P<0,001) καθώς και ως προς τον συνολικό αριθμό βλαστών του δένδρου (F=2470,713, df=2, P<0,001). To κριτήριο SNK (Student-Newman-Keuls) έδειξε ότι η ανώτερη υψομετρική βαθμίδα φέρει σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό προσβολής (%) βλαστών ως προς των συνολικό αριθμό βλαστών ανά υψομετρική βαθμίδα από την μέση και την κατώτερη, ενώ η μέση σημαντικά μεγαλύτερο από την κατώτερη. Το παραπάνω ισχύει και για το ποσοστό προσβολής (%) των βλαστών ως προς τον συνολικό αριθμό βλαστών του δένδρου. Στο διάγραμμα 6(α) φαίνονται τα ποσοστά προσβολής (%) των βλαστών ως προς των συνολικό αριθμό βλαστών ανά υψομετρική βαθμίδα και στο διάγραμμα 7(β) φαίνονται τα ποσοστά προσβολής (%) των βλαστών ως προς τον συνολικό αριθμό βλαστών του δένδρου συναρτήσει των τριών υψομετρικών βαθμίδων στις οποίες διαιρέθηκε η κόμη των δέντρων ροδακινιάς. Από τα παραπάνω δεδομένα διαπιστώνουμε ότι οι προνύμφες της 1 ης γενεάς του εντόμου φαίνεται να προτιμούν ως θέσεις διατροφής σε μεγαλύτερο ποσοστό τους βλαστούς της ανώτερης υψομετρικής βαθμίδας της κόμης των δέντρων 34