ΤΟ ΜΙΝΩΙΚΟ ΑΝΑΚΤΟΡΟ ΤΩΝ ΜΑΛΙΩΝ. Σχεδιάζοντας μια Βιωματική Περιδιάβαση στα Χνάρια του Μινωικού Πολιτισμού ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΜΑΛΙΩΝ

ΤΟ ΜΙΝΩΙΚΟ ΑΝΑΚΤΟΡΟ ΤΩΝ ΜΑΛΙΩΝ Σχεδιάζοντας μια Βιωματική Περιδιάβαση στα Χνάρια του Μινωικού Πολιτισμού

Η Δ Ι Α Δ Ρ Ο Μ Η Μ Α Σ ΥΠΟΜΝΗΜΑ: 1. Δυτική αυλή με τις πομπικές οδούς, 16. Βόρεια είσοδος, 15. Αποθήκες και εργαστήρια, 14. Βόρεια αυλή, 5. Αίθουσα του θρόνου, 7. Δεξαμενή καθαρμών, 18. Κεντρική ορθογώνια αυλή, 18α. Στοά με κίονες, 20. Στοά με κίονες και πεσσούς, 21. Βωμός της κεντρικής αυλής, 19. Ανατολικές αποθήκες, 32. Ανατολική είσοδος, 28. Η εξέδρα των αναθημάτων, 25. Το δωμάτιο με τους πεσσούς, 22. Λότζια, 23. Θησαυροφυλάκιο, 31. Νότια είσοδος, 2. Σιτοβολώνες, 3α. Δυτικές αποθήκες. Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων Σελίδα 2 από 23

Η Κ Α Τ Ο Ψ Η Γ Ι Α Τ Ι Σ Δ Ι Κ Ε Σ Σ Α Σ Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ Χρησιμοποιείστε τα παρακάτω ενδεικτικά χρώματα για να διαχωρίστε τους χώρους που θα επισκεφτούμε, με άξονα τις τρεις βασικές λειτουργίες για την οργάνωση της κοινωνικής ζωής, όπως σας δίνονται παρακάτω. Στο τέλος της διαδρομής μας οι σημειώσεις αυτές θα σας βοηθήσουν να βγάλετε χρήσιμα συμπεράσματα για τη μορφή του ανακτόρου και το χαρακτήρα του πολιτισμού. Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων Σελίδα 3 από 23 Πολιτική Θρησκευτική Οικονομική (π.χ. αποθήκες κ.λπ.)

Η Δ Υ Τ Ι Κ Η Α Υ Λ Η ( 1) Η διαδρομή μας ξεκινάει από μια μεγάλη, ελαφρά ανηφορική πλατεία, η οποία κάλυπτε όλη τη δυτική πρόσοψη του ανακτόρου (1). Γύρω της φαίνεται ότι αναπτύσσονταν οι συνοικίες μιας πόλης, από την οποία όμως σήμερα δεν έχουν σωθεί παρά ελάχιστα ίχνη. Η δυτική αυλή λοιπόν ήταν ο κύριος χώρος μετάβασης από τον οικισμό στο ανάκτορο. Είχε κατεύθυνση από βορά προς νότο και συνολική επιφάνεια 100 μ. μήκους Χ 20 μ. πλάτους. Ήταν ολόκληρη στρωμένη με καλντερίμι, από το οποίο, αν κοιτάξετε προσεκτικά γύρω σας, θα δείτε λίγα αλλά πολύ εντυπωσιακά τμήματα. Πάνω στο καλντερίμι της αυλής είχαν χαραχτεί διάφορα μονοπάτια, τα οποία, ξεκινώντας από διαφορετικές κατευθύνσεις το καθένα, κατέληγαν στις δύο κύριες εισόδους του ανακτόρου: τη βόρεια (16), και τη νότια (31).Τα μονοπάτια αυτά ξεχώριζαν επειδή ήταν κατασκευασμένα με πλάκες ασπρόπετρας πολύ προσεκτικά λειασμένες. Λόγω της ιδιαίτερης, προσεγμένης κατασκευής τους, οι αρχαιολόγοι ονομάζουν αυτές τις διαδρομές «πομπικές οδούς» Τι ανάγκες εξυπηρετούσαν άραγε οι «πομπικές οδοί»; Παρατηρήστε προσεκτικά τον αρχαιολογικό χώρο καθώς και την παράσταση της «Τοιχογραφίας της Πομπής» από το ανάκτορο της Κνωσού (εδώ) και διατυπώστε τις υποθέσεις σας: Προσέξτε πάνω στα σημερινά ερείπια, πόσο επιμελημένη ήταν η δυτική πρόσοψη του ανακτόρου. Τεράστιοι λαξευμένοι ογκόλιθοι από αμμουδόπετρα σχημάτιζαν τη βάση της οικοδομής, τοποθετημένοι με τέτοιο τρόπο, ώστε να δημιουργούν εσοχές και εξοχές. Έτσι στην πρόσοψη του μνημείου σχηματίζονταν αντιθετικές οδοντώσεις, οι οποίες ΓΛΩΣΣΑΡΙ Αμμουδόπετρα: Πέτρωμα που αφθονεί στη γύρω περιοχή. Λόγω της μεγάλης περιεκτικότητάς του σε άμμο θρυμματίζεται πολύ εύκολα. Ασπρόπετρα: Κοραλλιογενές πέτρωμα που αφθονεί στη γύρω περιοχή. Λόγω της σύστασής του θρυμματίζεται εύκολα. Εξοχές/εσοχές: Τμήματα ενός οικοδομήματος που είτε προεξέχουν είτε εισέχουν αισθητά, από την ευθεία της πρόσοψής του. Καλντερίμι: Επιφάνεια στρωμένη με μικρές ακατέργαστες πέτρες, έτσι ώστε να εξομαλύνονται οι ανωμαλίες του εδάφους. Πομπικές Οδοί: Διαδρομές μιας θρησκευτικής τελετουργικής πορείας (πομπή). εξασφάλιζαν αισθητικό αποτέλεσμα παίζοντας με το φως και τη σκιά. Το ανάκτορο ήθελε να παρουσιάζει προς τα έξω μια εικόνα μεγαλοπρέπειας και επιβλητικότητας. Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων Σελίδα 4 από 23

Η Β Ο Ρ Ε Ι Α Ε Ι Σ Ο Δ Ο Σ ( 1 6 ) Η βόρεια είσοδος φαίνεται ότι αποτελούσε την επίσημη πύλη του ανακτόρου. Εκεί κατέληγε μια από τις πιο εντυπωσιακές πομπικές οδούς της δυτικής αυλής, συνολικού μήκους 37 μέτρων. Επίσης, όπως φαίνεται από το κατώφλι της που σώζεται ακόμα σήμερα, είχε ένα επιβλητικό άνοιγμα (2,70 μ.) και μάλλον έκλεινε με μια εξίσου εντυπωσιακή, ξύλινη, δίφυλλη πόρτα. Ωστόσο η βόρεια είσοδος δεν οδηγούσε κατευθείαν στους επίσημους χώρους του παλατιού. Ο επισκέπτης ήταν υποχρεωμένος να στρίψει πρώτα δεξιά, σε δύο μικρά συνεχόμενα δωμάτια προθαλάμους, τα οποία με τη σειρά τους κατέληγαν σε μια μικρή, αλλά πολύ φροντισμένη εσωτερική αυλή (14). Έτσι, για να μπει κάποιος στα επίσημα διαμερίσματα, ακολουθούσε μια προσεκτικά σχεδιασμένη, περίπλοκη, τεθλασμένη πορεία. «Τεθλασμένη» λέμε μια διαδρομή που δεν ακολουθεί ευθεία κατεύθυνση αλλά καμπυλωτή, με πολλές στροφές και διακλαδώσεις. Η κατασκευαστική αυτή αρχή δεν είναι καθόλου τυχαία στο ανάκτορο των Μαλίων. Αντίθετα χαρακτήριζε την αρχιτεκτονική δομή όλων των μινωικών ανακτόρων, δίνοντας στον επισκέπτη την αίσθηση ότι χάνεται σε ένα κόσμο δυσνόητο, σκοτεινό και μυστηριώδη. Γιατί άραγε έπρεπε να ακολουθήσει κάποιος τέτοια περίπλοκη διαδρομή, για να προσεγγίσει τα πιο επίσημα διαμερίσματα του ανακτόρου; Παρατηρήστε στα δεξιά της εισόδου έναν αγωγό «ομβρίων υδάτων», ο οποίος συγκέντρωνε Λίγο μετά τη βόρεια είσοδο, στα συγκροτήματα δεξιά (15), αποκαλύφθηκε ένας πίθος εντυπωσιακών διαστάσεων, τον οποίο μπορείτε και σήμερα να θαυμάσετε, στημένο πολύ κοντά στο σημείο που βρέθηκε. Έχει ύψος 1,67 μ. και συνδυάζει πλούσια ανάγλυφη, αλλά και εμπίεστη ή εγχάρακτη διακόσμηση. Σε τι να χρησίμευε άραγε; Σε τι συμπεράσματα οδηγούμαστε για τη χρήση του συγκεκριμένου χώρου; Χρωματίστε την κάτοψη των σημειώσεων με το χρώμα που αντιστοιχεί στη συγκεκριμένη λειτουργία. ΓΛΩΣΣΑΡΙ Πίθος: Μεγάλων διαστάσεων πήλινο αγγείο, που χρησιμοποιούνταν συνήθως για την αποθήκευση καρπών ή υγρών. Προθάλαμος: Μικρό δωματιάκι, όπου κάποιος περιμένει τη σειρά του για να μπει στους κύριους χώρους. Αίθουσα αναμονής. τα νερά της βροχής από τη διπλανή εσωτερική αυλή και τα κατεύθυνε έξω από το ανάκτορο. Οι Μινωίτες είχαν εφεύρει πρωτοποριακά για την εποχή τους συστήματα αποχέτευσης. Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων Σελίδα 5 από 23

Η Β Ο Ρ Ε Ι Α Ε Ι Σ Ο Δ Ο Σ ( 1 6 ) Ο καλλιτέχνης χώρισε πρώτα τον πίθο σε τρεις οριζόντιες ζώνες και στη συνέχεια τον διακόσμησε με μοτίβα και σύμβολα από τον κόσμο του μινωικού πολιτισμού: κυματιστές ταινίες, τυποποιημένα άνθη, συνεχόμενες σπείρες με διπλό στροβιλισμό, τεθλασμένες γραμμές... Αποτυπώστε στο σκίτσο δεξιά, τα διακοσμητικά μοτίβα του πίθου Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων Σελίδα 6 από 23

Η Α Ι Θ Ο Υ Σ Α ΤΟΥ Θ Ρ Ο Ν Ο Υ ( 5) Το πιο επίσημο δωμάτιο των μινωικών ανακτόρων είναι η λεγόμενη «αίθουσα του θρόνου» ή «αίθουσα των ακροάσεων», δηλαδή η αίθουσα όπου ο βασιλιάς υποδεχόταν τους υπηκόους του και άκουγε τα παράπονα ή τα αιτήματά τους. Τέτοια αίθουσα βρέθηκε στις δυτικές πτέρυγες όλων των μινωικών ανακτόρων και παντού αναγνωρίζεται με βάση τα εξής χαρακτηριστικά: βρίσκεται στο τέρμα μιας εξαιρετικά περίπλοκης διαδρομής, ξεχωρίζει για τη μεγαλοπρέπεια και την επιβλητικότητά της, είναι χτισμένη με τη μέθοδο των «πολύθυρων» (βλ. την αναπαράσταση δίπλα). Δηλαδή η αίθουσα αυτή είχε ένα μόνο συμπαγή τοίχο (εκεί όπου βρισκόταν τοποθετημένος και ο βασιλικός θρόνος), ενώ οι άλλες τρεις πλευρές της είχαν αντί για συμπαγείς τοίχους, σειρές από πόρτες. Τα πολύθυρα χάριζαν στο χώρο μεγαλοπρέπεια και επιβλητικότητα, ήταν όμως και ένας πρακτικός τρόπος φωτισμού και εξαερισμού. Το καλοκαίρι οι πόρτες άνοιγαν και ένα ρεύμα αέρα δρόσιζε το χώρο, ενώ το χειμώνα οι πόρτες έκλειναν και ο χώρος ζεσταινόταν με μαγκάλια. Στο ανάκτορο των Μαλίων η «αίθουσα του θρόνου» δεν σώζεται δυστυχώς σε πολύ καλή κατάσταση. Αναγνωρίζεται όμως εύκολα από το φροντισμένο πλακόστρωτο δάπεδό της, όπου μόλις διακρίνονται οι ξύλινες βάσεις, που φιλοξενούσαν κάποτε τα στηρίγματα των πολύθυρων. Εντοπίστε την αίθουσα του θρόνου πάνω στον αρχαιολογικό χώρο και στη συνέχεια δηλώστε την στην κάτοψη των σημειώσεών σας, επιλέγοντας το χρώμα που αντιστοιχεί στη λειτουργία της : Η «αίθουσα του θρόνου» στο μινωικό ανάκτορο της Κνωσού (αναπαράσταση) Παρατηρήστε προσεκτικά τα ερείπια του κτιρίου πάνω στον αρχαιολογικό χώρο και προσανατολιστείτε σωστά! Ποιος τοίχος ήταν ο συμπαγής τοίχος του κτιρίου; Ποιος από τους τοίχος έχει τα λιγότερα πολύθυρα; Ποιοι τοίχοι έχουν ίδιο αριθμό πολύθυρων; Από πόσα; Τι προσανατολισμό δίνει στο κτίριο αυτή η διαρρύθμιση; Μπορείτε να δικαιολογήσετε τον προσανατολισμό αυτό;. Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων Σελίδα 7 από 23

Η Α Ι Θ Ο Υ Σ Α ΤΟΥ Θ Ρ Ο Ν Ο Υ ( 5 ) Πώς να ήταν άραγε η αίθουσα του θρόνου στο μινωικό ανάκτορο των Μαλίων; Προσπαθήστε να τη ζωντανέψετε προσθέτοντας στο σκίτσο τα χρώματα και τη διακόσμηση που σας ταιριάζουν Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων Σελίδα 8 από 23

Δ Ε Ξ Α Μ Ε Ν Η Κ Α Θ Α Ρ Μ Ω Ν ( 7) Στη δυτική πλευρά της «αίθουσας του θρόνου» και σε άμεσο συσχετισμό μαζί της, θα δείτε ένα πολύ μικρό ορθογώνιο δωμάτιο, που το δάπεδό του είναι πλακόστρωτο και βρίσκεται σε χαμηλότερο επίπεδο από την επιφάνεια του υπόλοιπου ανακτόρου. Η πρόσβαση εξασφαλιζόταν με μια φαρδιά, επίσημη, καλοφτιαγμένη σκάλα, κατασκευασμένη ώστε να ακολουθεί καμπύλη πορεία (σε σχήμα Γ). Οι τοίχοι του ήταν κατασκευασμένοι με πολύ μεγάλη επιμέλεια και ήταν επιχρισμένοι για αυτό σώζονται σχεδόν ανέπαφοι. Στο εσωτερικό του βρέθηκαν θρυμματισμένα άφθονα «σπονδικά αγγεία». Δωμάτια σε ανάλογη θέση και με πανομοιότυπα χαρακτηριστικά, βρέθηκαν σε όλα τα μινωικά ανάκτορα και οι αρχαιολόγοι δίνουν μια κοινή ερμηνεία: τα αποκαλούν «δεξαμενές καθαρμών». Εντοπίστε στον αρχαιολογικό χώρο το δωμάτιο αυτό με τη βοήθεια και της κάτοψης και παρατηρήστε προσεκτικά τα χαρακτηριστικά του: Ποιοι να ήταν άραγε οι ιδιαίτεροι λόγοι που οδήγησαν τους αρχαιολόγους να αποδώσουν στο συγκεκριμένο κτίσμα ένα θρησκευτικό προορισμό;. Περιγράψτε τι πιστεύετε ότι συνέβαινε στην αίθουσα αυτή:. Γιατί άραγε η αίθουσα αυτή ήταν κατασκευασμένη τόσο κοντά στην «αίθουσα του θρόνου»;. ΓΛΩΣΣΑΡΙ Δεξαμενές Καθαρμών: Έτσι ονομάζονται αίθουσες ειδικά διαμορφωμένες, όπου γινόταν ο «εξαγνισμός» του πιστού, δηλαδή ο τελετουργικός καθαρισμός του, πριν μπει σε έναν επίσημο, ιερό, ή καθαγιασμένο χώρο. Σπονδή: Μια μικρή τελετή, στα πλαίσια της οποίας ο πιστός προσευχόταν στη θεότητα για τον εξαγνισμό του, προσφέροντάς της ως αντάλλαγμα υγρές προσφορές: κρασί, γάλα, μέλι, αίμα θυσιασμένου ζώου κ.λπ.. Οι σπονδές πραγματοποιούνταν σε ειδικά διαμορφωμένα αγγεία, που λέγονται και «σπονδικά». Σπονδικά Αγγεία: Μικρά κύπελλα ή κανάτια που ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα αγγεία, επειδή κατασκευάζονταν σε σχήμα κώνου και με μια μικρή τρυπούλα («οπή») στη βάση τους. Μέσα στα αγγεία αυτά οι πιστοί τοποθετούσαν τις υγρές προσφορές τους, κάθε φορά που ήθελαν να κάνουν μια σπονδή. Το μικρό άνοιγμα στη βάση του αγγείου επέτρεπε στα υγρά να κυλούν (να «ρέουν» δηλαδή), στο έδαφος. Για αυτό τα συγκεκριμένα αγγεία λέγονται αλλιώς και «ρυτά». Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων Σελίδα 9 από 23

Η Κ Ε Ν Τ Ρ Ι Κ Η Ο Ρ Θ Ο Γ Ω Ν Ι Α Α Υ Λ Η ( 1 8 ) Όπως όλα τα μινωικά ανάκτορα, έτσι και το ανάκτορο των Μαλίων είναι κτισμένο γύρω από μια επιβλητικών διαστάσεων ορθογώνια αυλή, με κατεύθυνση από βορά προς νότο, συνολικού μήκους 48 μ. και πλάτους 23 μ.. Το δάπεδό της ήταν όλο στρωμένο με ντόπιες, προσεκτικά λειασμένες ασβεστολιθικές πλάκες, κάποιες από τις οποίες είναι και σήμερα ακόμα ορατές σε ορισμένα σημεία της αυλής. Με μια πρώτη ματιά οι τέσσερις προσόψεις της αυλής δίνουν μια ανομοιογενή εικόνα: Παρατηρήστε στη δυτική πρόσοψη τις δύο μεγαλόπρεπες πέτρινες σκάλες που οδηγούσαν στους πάνω ορόφους της δυτικής πτέρυγας. Τα σκαλοπάτια της νοτιότερης από αυτές έχουν ασυνήθιστο βάθος και τέτοια βαθμιδωτή διάταξη, που παραπέμπουν σε κερκίδες θεάτρου. Σε αντίθεση με την ανομοιογένεια της δυτικής πρόσοψης, η βόρεια και ανατολική πρόσοψη ήταν πολύ πιο προσεγμένες (βλ. την αναπαράσταση, δίπλα). Σχημάτιζαν στοές εναλλάσσοντας κιονοστοιχίες με πεσσούς. Έτσι δημιουργούσαν εντυπωσιακούς στεγασμένους εξώστες με θέα στην αυλή, απομονωμένους πάντως από αυτήν, άλλοτε με πέτρινους τοίχους και άλλοτε με ξύλινα κιγκλιδώματα Η νότια πρόσοψη ήταν η μόνη πρόσοψη που ήταν χτισμένη «οδοντωτά» (μαιανδρικά) πάνω στην αυλή, με ενιαίο συμπαγή τοίχο, χωρίς ανοίγματα απευθείας επικοινωνίας μαζί της. Μέσα από τη φαινομενική αυτή πολυμορφία πάντως, οι προσόψεις είναι φανερό ότι υπηρετούσαν μια σειρά από κοινούς στόχους: να προσδώσουν στην κεντρική αυλή μνημειακότητα και μεγαλοπρέπεια να την απομονώσουν από το υπόλοιπο ανάκτορο, επιφυλάσσοντάς της ένα ιδιαίτερο λ α τ ρ ε υ τ ι κ ό π ρ ο ο ρ ι σ μ ό. Ποιον άραγε; Τα κιονόκρανα δεν έχουν απλώς λειτουργικό χαρακτήρα. Χαρίζουν στο χώρο μεγαλοπρέπεια και επιβλητικότητα. Συγκρίνετε ένα μινωικό και ένα δωρικό κιονόκρανο. Τι διαφορές παρατηρείτε;. Η βορειοανατολική γωνία της ορθογώνιας αυλής στο ανάκτορο των Μαλίων (σε αναπαράσταση) ΓΛΩΣΣΑΡΙ Κίονες: Υποστυλώματα της οροφής σε σχήμα κυλίνδρου. Στη μινωική αρχιτεκτονική οι κίονες είναι πάντα από ξύλο, στενότεροι στη βάση και φαρδύτεροι όσο προχωράμε προς την κορυφή. Πεσσοί: Πέτρινα υποστυλώματα της οροφής σε ορθογώνιο σχήμα. Στοά: Ένας στεγασμένος διάδρομος, που η μια τουλάχιστον, ή και οι δύο πλευρές του, υποβαστάζονται από πεσσούς ή από κίονες. Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων Σελίδα 10 από 23

Η Κ Ε Ν Τ Ρ Ι Κ Η Ο Ρ Θ Ο Γ Ω Ν Ι Α Α Υ Λ Η ( 1 8 ) Δεν γνωρίζουμε τίποτα με βεβαιότητα, αναφορικά με τις χρήσεις της κεντρικής ορθογώνιας αυλής στο ανάκτορο των Μαλίων, όπως εξάλλου και στα υπόλοιπα μινωικά ανάκτορα. Ωστόσο, παρατηρώντας προσεκτικά τον αρχαιολογικό χώρο και συνδυάζοντας πληροφορίες ευρύτερα από τα μνημεία του μινωικού πολιτισμού, μπορούμε ίσως να διατυπώσουμε κάποιες βάσιμες Στο κέντρο ακριβώς της αυλής, κάτω από ειδικό προστατευτικό στέγαστρο, θα παρατηρήσετε ένα τετράγωνο λάκκο με τοιχώματα από πλίνθους. Στο εσωτερικό του οι αρχαιολόγοι βρήκαν ίχνη φωτιάς και μεγάλες ποσότητες στάχτης. Για αυτό ονόμασαν την κατασκευή αυτή «βωμό». Τι υποθέτουν δηλαδή αναφορικά με τη χρήση της; (Γράψτε αναλυτικά αφού δείτε και τη φωτ. εδώ): Επιπλέον, από το χώρο της τέχνης πληροφορούμαστε για την πραγματοποίηση αθλητικών αγώνων με θρησκευτικό, τελετουργικό χαρακτήρα στον μινωικό πολιτισμό. Δείτε π.χ. δύο τέτοια αντιπροσωπευτικά παραδείγματα στις φωτογραφίες εδώ (από το ανάκτορο των Μαλίων αριστερά και της Κνωσού δεξιά): Η παράσταση πάνω στη τη λαβή του ξίφους του «Ακροβάτη» υποθέσεις: Τοιχογραφία που απεικονίζει τα ταυροκαθάψια Πώς συνδέεται το περιεχόμενο των παραστάσεων αυτών με την κεντρική ορθογώνια αυλή; Εντοπίστε πάνω στην κάτοψη την ορθογώνια αυλή και χρωματίστε τη με βάση τη λειτουργικότητά της ΓΛΩΣΣΑΡΙ Βωμός: Κατασκευή πάνω στην οποία γίνονταν αιματηρές θυσίες, και στη συνέχεια η καύση των προσφορών προς τη θεότητα. Ξίφος του Ακροβάτη: Τελετουργικό σπαθί που βρέθηκε στο ανάκτορο των Μαλίων και πήρε το όνομά του από την παράσταση ξιφακροβάτη που κοσμεί τη λαβή του. Η ξιφακροβασία ήταν ένα ακόμα επικίνδυνο άθλημα των Μινωιτών. Παριστάνεται νεαρός άνδρας την ώρα που ακουμπάει τα χέρια του στο πάτωμα και εκτελεί με μεγάλη ευλυγισία ανάποδη κυβίστηση (τούμπα), πάνω από ένα ξίφος στερεωμένο όρθιο στο πάτωμα. Ταυροκαθάψια: Επικίνδυνο (συχνά θανατηφόρο) αγώνισμα με θρησκευτικό τελετουργικό χαρακτήρα, στο οποίο φαίνεται ότι έπαιρναν μέρος τόσο αγόρια όσο και κορίτσια. Ο αθλητής περίμενε ψύχραιμα τον ταύρο που ορμούσε ακάθεκτος και τον άρπαζε από τα κέρατα. Ενώ το ζώο τίναζε προς τα πάνω το κεφάλι, ο ακροβάτης εκμεταλλευόταν την κίνηση για να τιναχτεί. Ισορροπούσε στιγμιαία στη ράχη του ζώου και μετά με ένα άλμα, βρισκόταν όρθιος πίσω του. Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων Σελίδα 11 από 23

ΟΙ Α Ν Α Τ Ο Λ Ι Κ Ε Σ Α Π Ο Θ Η Κ Ε Σ ( 19) Ένα από τα πιο σημαντικά κτίρια του ανακτόρου σώζεται στην ανατολική πλευρά της ορθογώνιας αυλής του, προστατευμένο σήμερα κάτω από ειδικό στέγαστρο: είναι οι λεγόμενες «ανατολικές αποθήκες» του. Πρόκειται για ένα συγκρότημα 6 συνολικά στενόμακρων αιθουσών, κάθε μια από τις οποίες έχει μήκος 6 μέτρα, ενώ το πλάτος της δεν ξεπερνά τα 2 μέτρα. Όλες τους ήταν κατασκευασμένες κατά μήκος ενός στενόμακρου διαδρόμου συνολικού μήκους 17 μέτρων, πάνω στον οποίον είχε σχεδιαστεί μία και μοναδική πρόσβαση για την καθεμιά τους. Οι αίθουσες αυτές εκτός από κοινό μέγεθος, είχαν και πανομοιότυπη διαρρύθμιση. Δεξιά και αριστερά στις στενόμακρες πλευρές τους είχαν κατασκευαστεί υπερυψωμένα πεζούλια με πλάκες αμμουδόπετρας, επιχρισμένες προσεκτικά ώστε να σχηματίζουν επίπεδες, λείες επιφάνειες. Εκεί τοποθετούσαν αποθηκευτικά πιθάρια («πίθους»), για να αποθηκεύουν καρπούς, ή υγρά όπως λάδι, κρασί κ.λπ.. Ένα πολύ στενό πέρασμα εξασφάλιζε την κυκλοφορία στο εσωτερικό της κάθε αίθουσας χωριστά. Εντοπίστε τις ανατολικές αποθήκες στην κάτοψη των σημειώσεων δηλώνοντάς τις με Οι αποθηκευτικοί πίθοι των μινωικών ανακτόρων ήταν συχνά τεράστιων διαστάσεων αναλογικά προς το ανθρώπινο σώμα. Για να το διαπιστώσετε αυτό, αρκεί να επιστρέψετε για λίγο στην αρχή της διαδρομής μας και να παρατηρήσετε ένα γιγάντιο τέτοιο πιθάρι που είναι στημένο σήμερα εκεί που βρέθηκε: δεξιά, λίγο πριν τη βόρεια είσοδο. Ο συγκεκριμένος πίθος έχει ύψος 1,74 μ. αι στο φαρδύτερο σημείο του διάμετρο 1,12 μ.! το ανάλογο χρώμα Προσέξτε όμως και την ανάγλυφη διακόσμησή του. Ο καλλιτέχνης χώρισε το αγγείο σε 4 οριζόντιες ταινίες εφαρμόζοντας ανάγλυφη διακόσμηση που παριστάνει σκοινί. Μιμήθηκε δηλαδή ο καλλιτέχνης τα πραγματικά δεσίματα και τις θηλιές, με τα οποία οι Μινωίτες έζωναν τέτοια πιθάρια γιγαντιαίων διαστάσεων, για να τα προστατεύσουν κατά τη μεταφορά ή τη μετακίνησή τους. ΚΑΙ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΑΤΥΧΗΜΑΤΟΣ; Παρά τις προφυλάξεις όμως, φαίνεται ότι δεν έλειπαν τα ατυχήματα. Για αυτό και στις ανατολικές αποθήκες υπήρχε σχετική πρόβλεψη. Προσέξτε τα μικρά αυλάκια που είναι σχεδιασμένα στη βάση των πεζουλιών. Τα αυλάκια αυτά συγκέντρωναν τα υγρά από τυχόν υπερχείλιση και τα κατεύθυναν σε ειδικά αγγεία-συλλεκτήρες, εντοιχισμένα στο δάπεδο της αποθήκης. Έτσι ούτε σταγόνα πολύτιμου υγρού δεν πήγαινε χαμένη! Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων Σελίδα 12 από 23

Η Ε Ξ Ε Δ Ρ Α Τ Ω Ν Α Ν Α Θ Η Μ Α Τ Ω Ν ( 28) Όταν κάποιος έμπαινε στην κεντρική αυλή από τη νότια είσοδο (31), συναντούσε αμέσως στα αριστερά του μια μικρή, υπερυψωμένη, πλακόστρωτη εξέδρα. Στο δάπεδο της εξέδρας αυτής βρίσκεται μέχρι σήμερα εντοιχισμένη μια κατασκευή μοναδική στα πλαίσια του μινωικού πολιτισμού και για αυτό ενδιαφέρουσα τόσο για τους ειδικούς, όσο και για τους επισκέπτες. Πρόκειται για μια στρογγυλή μαρμάρινη πλάκα διαστάσεων περίπου 0,90 εκ., με πολύ προσεκτικά λειασμένη επιφάνεια. Στην περιφέρειά της έχουν σκαλιστεί 34 μικρές κοιλότητες, από τις οποίες μία είναι κατασκευασμένη έτσι, ώστε να έχει μεγαλύτερο μέγεθος και να προεξέχει. Μία επιπλέον κοιλότητα (μεγαλύτερη σε μέγεθος και σε βάθος) έχει λαξευτεί ακριβώς στο κέντρο και ξεχωρίζει, επειδή περιβάλλεται από μια πλατιά σκαλισμένη ταινία. Οι αρχαιολόγοι περιγράφουν αυτή την κατασκευή ως «μαρμάρινη τράπεζα». Παρατηρήστε προσεκτικά το αντικείμενο αυτό. Σε τι χρησίμευε άραγε; Διαλέξτε την απάντηση που σας ταιριάζει: Δικαιολογήστε με δυο λόγια την επιλογή σας: ΤΙ ΛΕΝΕ ΟΙ ΕΙΔΙΚΟΙ: Τέτοιου τύπου κατασκευές βρέθηκαν πολλές σε διάφορα σημεία του ανακτόρου των Μαλίων (βλ. π.χ. τη φωτ. εδώ), ωστόσο η λεγόμενη «μαρμάρινη τράπεζα» εντυπωσιάζει λόγω της θέσης της, αλλά και για την πολύ επιμελημένη κατασκευή της. Έτσι, κάποιοι υποστήριξαν ότι πρόκειται για ένα είδος παιγνιδιού, άλλοι όμως την ερμηνεύουν ως λατρευτικό αντικείμενο. Εάν αληθεύει η τελευταία αυτή άποψη, τότε μάλλον παραπέμπει σε ένα είδος αγγείου, γνωστού μας από τα ιστορικά χρόνια, που ονομάζεται «κέρνος». Για λατρευτικούς σκοπούς Εξυπηρετούσε καθημερινές ανάγκες (π.χ. ένα τραπέζι): Παιγνίδι: ΓΛΩΣΣΑΡΙ Κέρνος: Πήλινο αγγείο, πολύ συνηθισμένο στην αρχαία ελληνική λατρεία. Το βασικό χαρακτηριστικό του ήταν ότι είχε πολλές «θήκες», ώστε να ταχτοποιούνται στο εσωτερικό του μικρές ποσότητες από όλα τα είδη γεωργικών προϊόντων, στα πλαίσια μιας τελετής που λεγόταν «πανσπερμία». Πανσπερμία: Ο όρος δηλώνει κατά λέξη: «Όλοι μαζί οι σπόροι». Πρόκειται για μια πολύ γνωστή τελετουργία στα πλαίσια της αρχαίας ελληνικής λατρείας. Πραγματοποιούνταν με την έναρξη της σποράς και απέβλεπε στην εξασφάλιση καλής ετήσιας σοδειάς. Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων Σελίδα 13 από 23

ΤΟ Δ Ω Μ Α Τ Ι Ο ΜΕ ΤΟΥΣ Π Ε Σ Σ Ο Υ Σ ( 25) Μετά την εξέδρα των αναθημάτων, ακολουθώντας βόρεια κατεύθυνση κατά μήκος της δυτικής πλευράς της αυλής, αξίζει να προσέξουμε ένα άλλο συγκρότημα δωματίων, τα οποία όμως δεν ακουμπούν κατευθείαν πάνω στην κεντρική αυλή. Για να τα συναντήσουμε πρέπει να προχωρήσουμε στο εσωτερικό της δυτικής πτέρυγας. Σε αυτά κατέληγαν δύο διαφορετικές, σκόπιμα περίπλοκες διαδρομές: η πρώτη ξεκινούσε από την κεντρική αυλή, ενώ η δεύτερη (που φαίνεται να ήταν και η βασικότερη) ξεκινούσε από τα εσωτερικά, επίσημα διαμερίσματα του ανακτόρου. Τα δύο δωμάτια είναι στην πραγματικότητα μια μικρή ορθογώνια αίθουσα και ο προθάλαμός της. Εντυπωσιάζουν με το πολύ προσεγμένο πλακόστρωτο δάπεδό τους, κατασκευασμένο ένα επίπεδο χαμηλότερα από το δάπεδο του υπόλοιπου ανακτόρου. Η κυρίως αίθουσα ήταν εξ ολοκλήρου κτισμένη από μεγάλες, προσεκτικά πελεκημένες πλάκες αμμουδόπετρας, χτισμένες για μεγαλύτερη ασφάλεια πάνω σε βάσεις σιδερόπετρας. Παρά τις πολύ μικρές διαστάσεις της αίθουσας αυτής, δύο τεράστιοι πεσσοί από αμμούδα στήριζαν την οροφή της, πλούσια διακοσμημένοι με εγχάρακτα σύμβολα. Εντοπίστε το δωμάτιο αυτό πάνω στον αρχαιολογικό χώρο με τη βοήθεια της κάτοψης. Χώρος διαμονής για τα μέλη της βασιλικής οικογένειας Ποια να ήταν άραγε η χρησιμότητα αυτού του χώρου; Διαλέξτε την απάντηση που σας ταιριάζει: Χώρος που εξυπηρετούσε λατρευτικές ανάγκες Υποστύλωμα για τους πάνω ορόφους του ανακτόρου Δικαιολογήστε με λίγα λόγια την επιλογή σας:. Κτίσματα με χαρακτηριστικά πανομοιότυπα όπως αυτά του «Δωματίου των Πεσσών» του ανακτόρου των Μαλίων, εντοπίστηκαν επίσης στις δυτικές πτέρυγες όλων των μινωικών ανακτόρων. Μάλιστα στο ανάκτορο της Κνωσού βρέθηκαν δύο τέτοιες συνεχόμενες αίθουσες με ένα μοναδικό πεσσό η καθεμιά τους, ο οποίος έφερε πολλά εγχάρακτα σύμβολα διπλών πελέκεων. ΓΛΩΣΣΑΡΙ Κρύπτη: Μυστική αίθουσα συνήθως υπόγεια, που εξυπηρετεί λατρευτικούς σκοπούς. Σιδερόπετρα: Πολύ σκληρό ασβεστολιθικό πέτρωμα που αφθονεί και σήμερα στη γύρω περιοχή. Διακρίνεται για την ανθεκτικότητά του αλλά και την πολύ δύσκολη επεξεργασία του. Ο πρώτος ανασκαφέας του ανακτόρου της Κνωσού, ο Sir A. Evans, ονόμασε τις αίθουσες αυτές «υπόστηλες κρύπτες», δηλαδή υπόγειες μυστικές αίθουσες, αφιερωμένες «στη λατρεία του πεσσού». Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων Σελίδα 14 από 23

Τ Ο Δ Ω Μ Α Τ Ι Ο ΜΕ ΤΟΥΣ Π Ε Σ Σ Ο Υ Σ ( 25) Παρατηρήστε προσεκτικά την αίθουσα και τους πεσσούς. Στην επιφάνεια κάποιων από αυτούς ίσως μπορέσετε να διακρίνετε εγχάρακτα σύμβολα, που τα χάραξε πριν από χιλιετίες ο ίδιος ο κατασκευαστής του κτιρίου με τέτοια επιμέλεια και επιμονή, ώστε να μείνουν στην αιωνιότητα. Βρείτε όσα τέτοια σημάδια μπορείτε. Στη συνέχεια ζωγραφίστε τουλάχιστον δύο από αυτά, εδώ: Για ποιο λόγο άραγε να χαράχτηκαν αυτά τα σημάδια στην επιφάνεια των πεσσών; Διπλοί πελέκεις, αστέρια, τρίαινες... όλα ήταν ιερά σύμβολα της μινωικής θρησκείας. Τα συναντάμε χαραγμένα στους τοίχους μινωικών οικοδομημάτων ως σύμβολα καθαγιασμού, αντίστοιχα με το σταυρό της χριστιανικής λατρείας. Ήταν όμως ταυτόχρονα και σύμβολα για τις διάφορες γραφές του μινωικού πολιτισμού: τα ιερογλυφικά, τη Γραμμική Α και αργότερα (δηλαδή μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Μυκηναίους), τη Γραμμική Β. Η Γραμμική Α έχει πολλά κοινά σύμβολα με τη Γραμμική Β. Ενώ όμως η Γραμμική Β έχει αποκρυπτογραφηθεί, δεν συμβαίνει το ίδιο και με τη Γραμμική Α. Τι είναι άραγε αυτό που δυσκολεύει τόσο τους ειδικούς στην αποκρυπτογράφησή της;* * ΔΕΝ ΞΕΧΝΑΜΕ! Αυτοί που δημιούργησαν τον μινωικό πολιτισμό ήταν οι ιθαγενείς κάτοικοι της Κρήτης, αυτοί δηλαδή που κατοικούσαν στο νησί πριν από την άφιξη των πρώτων Ελληνικών φύλων. Ήταν δηλαδή: Π ς. Άρα η γλώσσα τους ήταν π _ ή. Επομένως, ακόμα και αν καταφέρουμε να αποκαταστήσουμε σωστά τον ήχο μιας λέξης, δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τη σημασία της. Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων Σελίδα 15 από 23

Η «Λ Ο Τ Ζ Ι Α» ( 2 2 ) Κ Α Ι ΤΟ «Θ Η Σ Α Υ Ρ Ο Φ Υ Λ Α Κ Ι Ο» ( 23) Στο βορειοδυτικότερο άκρο της κεντρικής αυλής, συναντάμε ένα άλλο αξιοπρόσεκτο κτίριο. Τέσσερα φαρδιά, μεγαλόπρεπα σκαλοπάτια (που διακόπτονται από έναν πεσσό κατασκευασμένο ακριβώς στο κέντρο τους), οδηγούσαν σε ένα είδος υπερυψωμένου στεγασμένου εξώστη, με πολύ επιμελημένο πλακόστρωτο δάπεδο. Μια πλάκα που εξέχει ελαφρά στην επιφάνεια του δαπέδου, είναι σημάδι ότι εκεί βρισκόταν κάποτε προσαρμοσμένη μια ξύλινη ή πέτρινη κατασκευή (τράπεζα ή θρόνος άραγε;). Δε γνωρίζουμε τίποτα για τη χρήση του κτιρίου αυτού. Οι ανασκαφείς του πάντως, λαμβάνοντας υπόψη τη θέση και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, το ονόμασαν με έναν όρο που δανείστηκαν από έναν άλλο πολιτισμό και αφορά μια εντελώς διαφορετική ιστορική περίοδο: «Λότζια». Τι λειτουργίες δηλαδή αποδίδουν στο χώρο αυτό αν κρίνουμε από την ονομασία του;. ΕΝΑ «ΘΗΣΑΥΡΟΦΥΛΑΚΙΟ» ΣΤΟ ΜΙΝΩΙΚΟ ΑΝΑΚΤΟΡΟ; Πάντως, μια σειρά από ευρήματα σε γειτονικά κτίρια αναδεικνύουν τη σημασία του χώρου. Στα δυτικά της «λότζιας» τέσσερα στενά, ανεπίσημα σκαλοπάτια «κατέβαζαν» σε ένα μικρό, βοηθητικό δωμάτιο στα δυτικά της. Το δωμάτιο αυτό βρέθηκε σε ιδιαίτερα ερειπωμένη μορφή. Ωστόσο στο εσωτερικό του οι ανασκαφείς βρήκαν πολύ ενδιαφέροντα ευρήματα: ένα μικρό ξίφος με επίχρυση λαβή που κατέληγε σε κόσμημα από ορεία κρύσταλλο, έναν μικρό πέλεκυ από σχιστόλιθο σε σχήμα λεοπάρδαλης (ο οποίος μάλλον αποτελούσε την κεφαλή ενός σκήπτρου), ένα χάλκινο βραχιόλι και πολλά άλλα. Τα ευρήματα αυτά θεωρήθηκαν τόσο σημαντικά, ώστε το δωμάτιο αυτό ονομάστηκε «αίθουσα της λεοπάρδαλης», ή αλλιώς«θησαυροφυλάκιο». Μικρό τελετουργικό ξίφος. Οι αρχαιολόγοι χαρακτηρίζουν τα παραπάνω ευρήματα «εμβλήματα κύρους». Δηλαδή; Ποια ήταν η λειτουργία τους;. Εκμεταλλευτείτε τα αντικείμενα και το χώρο για να φτιάξετε το σενάριο μιας παράστασης, με θέμα το τι πραγματικά συνέβαινε εκεί την προϊστορική εποχή: Κεντρικός πρωταγωνιστής: Τι κρατάει: Τι κάνει και με ποιο σκοπό;. Κεφαλή βασιλικού σκήπτρου σε σχήμα λεοπάρδαλης ΓΛΩΣΣΑΡΙ Λότζια: Κτίσμα που χαρακτηρίζει την βενετσιάνικη αρχιτεκτονική του 14ου αιώνα («loggia)». Δηλώνει έναν υπερυψωμένο χώρο με καλή θέα (μια βεράντα δηλαδή), από όπου ένα σημαντικός επίσημος παρακολουθεί θεάματα, που γίνονται προς τιμήν του. Αλλιώς, «θεωρείο». Ορεία κρύσταλλος: Διαφανές ημιπολύτιμο πέτρωμα, το οποίο οι Μινωίτες επεξεργάζονταν για να διακοσμήσουν αντικείμενα με συμβολική αξία, π.χ. δηλώνουν εξουσία και δύναμη, κοσμική ή θεϊκή. Υπάρχουν θεατές;. Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων Σελίδα 16 από 23

Η Ν Ο Τ Ι Α Ε Ι Σ Ο Δ Ο Σ ( 3 1 ) Θα εγκαταλείψουμε το εσωτερικό του ανακτόρου βγαίνοντας από τη νότια πλευρά της ορθογώνιας αυλής και από ένα σημείο της, που βρίσκεται στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση από αυτή που μπήκαμε. Εκεί είχε κατασκευαστεί ένα άλλο σημείο εισόδου και εξόδου, το οποίο οι αρχαιολόγοι ονομάζουν σήμερα: «νότια είσοδο» του ανακτόρου. Πρόκειται για μια μεγαλόπρεπη είσοδο που (όπως και η βόρεια), πρέπει να θεωρηθεί και αυτή επίσημη είσοδος. Κάποιος που ερχόταν απέξω συναντούσε πρώτα-πρώτα μια επιβλητική εξωτερική πύλη, που το άνοιγμά της έφτανε τα 1,75 μ.. Η πύλη οδηγούσε σε έναν εντυπωσιακό προθάλαμο με πολύ φροντισμένη πλακόστρωση και με διαστάσεις τέτοιες, που τον έκαναν να μοιάζει με πραγματική αίθουσα (15Χ5,50 μ.). Μια δεύτερη πόρτα στην άλλη άκρη του προθαλάμου, ακριβώς παράλληλη με την πρώτη, οδηγούσε κατευθείαν στην κεντρική ορθογώνια αυλή. Έτσι ο επισκέπτης που διάλεγε αυτή την είσοδο δεν είχε άμεση πρόσβαση στα εσωτερικά διαμερίσματα του ανακτόρου. Εισερχόταν κατευθείαν στην κεντρική αυλή του. Βγαίνοντας λοιπόν από τη νότια είσοδο και προχωρώντας δυτικά, ο σημερινός επισκέπτης συναντά ένα κτίριο, το οποίο δεν φαίνεται να είχε άμεση επικοινωνία με το ανάκτορο καθώς η είσοδός του ήταν σχεδιασμένη εξωτερικά, από την δυτική αυλή. Περιλαμβάνει οκτώ ισομεγέθεις κυκλικές πέτρινες κατασκευές, με διάμετρο όχι μεγαλύτερη από 4 μ., ταχτοποιημένες σε δύο παράλληλες σειρές. Στις περισσότερες από αυτές διασώζεται ακριβώς στο κέντρο τους ένας πεσσός από αμμούδα. Παρατηρήστε προσεκτικά τον αρχαιολογικό χώρο. Σε τι να χρησίμευαν άραγε τα κυκλικά αυτά κτίσματα; Διατυπώστε τις σκέψεις σας:. ΟΙ «ΚΟΥΛΟΥΡΕΣ» Τέτοιες κατασκευές βρέθηκαν στις δυτικές πτέρυγες όλων των μινωικών ανακτόρων. Καθώς ο κύκλος είχε ιερή σημασία στους πολιτισμούς της Α- νατολής, οι αρχαιολόγοι αρχικά τους απέδωσαν ένα αδιευκρίνιστο θρησκευτικό χαρακτήρα και τις ονόμασαν (με βάση και το σχήμα τους), «κουλούρες» Βγαίνοντας ξανά στη δυτική αυλή και παρατηρώντας τη ΝΔ πρόσοψη του ανακτόρου, βρίσκουμε μια διαμόρφωση από 3 στενόμακρες αίθουσες, ταχτοποιημένες στη σειρά κατά μήκος ενός στενόμακρου διαδρόμου. Οι αρχαιολόγοι δεν βρήκαν ευρήματα στο εσωτερικό τους καθώς φαίνεται ότι οι ένοικοί τους τις άδειασαν με επιμέλεια πριν εγκαταλείψουν το κτίριο, το οποίο καταστράφηκε από φωτιά. Ωστόσο τη διαρρύθμιση αυτή την έχουμε συναντήσει ξανά μέσα στο ανάκτορο. Εύκολα συμπεραίνουμε ότι πρόκειται για: γύρω στα 1450 π.χ.. τελευταία φάση του ανακτόρου, δηλαδή «ανατολικές» καθώς χτίστηκαν κατά την αποθήκες». Είναι νεότερες από τις Οι αρχαιολόγοι τις ονομάζουν «δυτικές Σήμερα όμως πιστεύουμε ότι μάλλον πρόκειται για αποθηκευτικούς χώρους. Στην αρχή θεωρήθηκαν δεξαμενές νερού, φαίνεται όμως ότι ήταν αποθήκες σιτηρών, δηλαδή «σιτοβολώνες». Οι πεσσοί στο κέντρο τους χρησίμευαν για τη στήριξη της στέγης του κτιρίου. Α π ο θ ή κ ε ς Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων Σελίδα 17 από 23

ΑΣ Σ Υ Ν Ο Ψ Ι Σ Ο Υ Μ Ε Η κάτοψη των σημειώσεών μας, Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι η εικόνα που διαμορφώσαμε για το ανάκτορο βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στα ερείπια του ισογείου του. Γνωρίζουμε ωστόσο ότι το μινωικό ανάκτορο των Μαλίων (όπως εξάλλου και τα υπόλοιπα ανάκτορα), διέθετε τουλάχιστον ένα ακόμα όροφο πάνω από το ισόγειο, για τον οποίο υποθέτουμε ότι φιλοξενούσε ιδιωτικά διαμερίσματα και χώρους κύριας διαμονής. Με βάση τα αρχαιολογικά ευρήματα οι Αρχαιολόγοι είναι σε θέση να αναπαραστήσουν το οικοδόμημα στην αρχική του μορφή. Πρόκειται για ένα μεγαλόπρεπο οικοδόμημα που ξεχώριζε από όλα τα γειτονικά του: Ως προς το μέγεθος Ως προς την προσεγμένη κατασκευή Ως προς τον πλούτο που συγκέντρωνε Ως προς τη μεγαλοπρέπεια και τη λάμψη που εξέπεμπε Λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηριστικά αυτά οι Αρχαιολόγοι ονόμασαν το οικοδόμημα «ανάκτορο». αποδεικνύει ότι η αίσθηση χάους που αποκομίζει κάποιος όταν έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με τα ερείπια ενός μινωικού ανακτόρου είναι σε μεγάλο βαθμό παραπλανητική. Πίσω από μια σκόπιμη, κατασκευασμένη «ακαταστασία», στο ανάκτορο των Μαλίων βασίλευε μια κρυφή τάξη. Λειτουργούσε σαν ένας οργανισμός, προσεκτικά χωρισμένο σε ιδιαίτερους τομείς με εξειδικευμένες λειτουργίες. Με δεδομένη την πολύ κατεστραμμένη εικόνα του, μπορέσαμε να αποκαταστήσομε στο χώρο κάποιες μόνο από αυτές τις λειτουργίες και (παρατηρώντας την κάτοψη), απλώς να υποψιαστούμε την κρυφή τάξη στο εσωτερικό του: Παρατηρήστε λοιπόν προσεκτικά τη δική σας κάτοψή: Ποια από τις τρεις λειτουργίες που αναζητήσαμε είναι κυρίαρχη; Ποιες λειτουργίες διαπλέκονται τόσο στενά, ώστε δύσκολα διαχωρίζονται μεταξύ τους;. Ποια από τις τρεις θεωρείτε σημαντικότερη για την οργάνωση της κοινωνικής ζωής; Ποιες άλλες λειτουργίες των μινωικών ανακτόρων γνωρίζουμε, αλλά δεν βρήκαμε καθόλου ίχνη τους στο ανάκτορο των Μαλίων;. Υιοθετώντας όμως την ονομασία «ανάκτορο», υιοθετούμε αυτόματα μια συγκεκριμένη άποψη για την οργάνωση της κοινωνίας γενικότερα: Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων Σελίδα 18 από 23 Όταν όλες οι εξουσίες είναι συγκεντρωμένες σε ένα και μόνο πρόσωπο, τότε λέμε ότι η διακυβέρνηση είναι: Σ _ή. Όταν η κοινωνία είναι χωρισμένη σε κοινωνικές τάξεις κάποιες από τις οποίες είναι ανώτερες και κάποιες κατώτερες, τότε λέμε ότι χαρακτηρίζεται από: Κ _ ή δ _ η. Όταν η πολιτική εξουσία διαπλέκεται με τη θρησκευτική, τότε το πολίτευμα έχει ένα ιδιαίτερο χαρακτήρα: Λέγεται: Θ ό. Όλες αυτές οι διαπιστώσεις ισχύουν για το ανάκτορο των Μαλίων και αποτελούν ενδείξεις ότι το ανάκτορο αυτό είναι δημιούργημα μιας εξελιγμένης και ευημερούσας κοινωνίας, στα πρότυπα των μεγάλων πολιτισμών της προϊστορικής ανατολής με τους οποίους και γειτόνευε.

Α Ν Α Μ Ε Σ Α Σ Τ Ο Μ Υ Θ Ο Κ Α Ι Σ Τ Η Ν Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Ποιος ήταν άραγε ο κύριος ένοικος αυτού του οικοδομήματος; Σίγουρα κάποιος με σημαντικό ρόλο στην κοινωνική ζωή, ίσως ένας βασιλιάς. Αν είναι έτσι, τέσσερις βασιλιάδες κυβερνούσαν ταυτόχρονα στην Κρήτη, κατοικώντας στα τέσσερα γνωστά μας μινωικά ανάκτορα (της Κνωσού, της Φαιστού, των Μαλίων και της Ζάκρου). Ποια να ήταν η μεταξύ τους σχέση και πώς να ήταν οργανωμένη η κοινωνική ζωή; Δυστυχώς τα ιστορικά μας δεδομένα, προσφέρουν πολύ φτωχές πληροφορίες για ένα τόσο μακρινό παρελθόν. Έτσι, το λόγο έχει η μυθολογία. Ας δούμε τι μας διέσωσαν πολύ αργότερα, στα ιστορικά χρόνια, οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς, μέσα από τους θρύλους και τις παραδόσεις που κυκλοφορούσαν στην εποχή τους: Ο Δίας ερωτεύτηκε μια βασιλοπούλα της Φοινίκης, την Ευρώπη. Πήρε λοιπόν τη μορφή ταύρου για να την απαγάγει και στη συνέχεια τη μετέφερε στην Κρήτη. Ενώθηκε μαζί της και απέκτησαν τρεις γιους: το Μίνωα, το Σαρπηδόνα και το Ραδάμανθυ. Τα τρία αδέρφια διαφώνησαν μεταξύ τους για την κατάκτηση της εξουσίας και τότε παρενέβησαν οι θεοί. Ο Ποσειδώνας έστειλε στο Μίνωα ένα πανέμορφο λευκό ταύρο (σημάδι ότι είναι ο ευνοούμενος των θεών), με την υποχρέωση όμως μόλις αποκατασταθεί στο θρόνο του να τον θυσιάσει στο θεό. Πικραμένος ο Σαρπηδόνας αναγνώρισε την ήττα του. Κατέφυγε στη Μικρά Ασία και αργότερα έγινε ο βασιλιάς της Λυδίας. Ο Ραδάμανθυς αντίθετα συμβιβάστηκε με την απόφαση των θεών και ανταμείφθηκε από το Μίνωα, ο οποίος του παραχώρησε το δικαίωμα να απονέμει δικαιοσύνη στο κράτος του. Έτσι ο Μίνωας έγινε ο παντοδύναμος βασιλιάς της Κρήτης και κυβερνούσε ευτυχισμένος. Παντρεύτηκε την όμορφη Πασιφάη και απέκτησε τρεις γιους και μια κόρη, την Αριάδνη. Όμως η ευτυχία του δεν κράτησε πολύ, επειδή (παρά τις υποσχέσεις του), ξέχασε να θυσιάσει τον ιερό ταύρο στον Ποσειδώνα. Ο θεός τότε οργίστηκε και προκάλεσε την ένωση της Πασιφάης με τον ιερό ταύρο. Από την ένωση αυτή γεννήθηκε ένα φοβερό τέρας με ανθρώπινο σώμα και κεφάλι ταύρου, ο Μινώταυρος. Ο Μίνωας τότε παράγγειλε σε ένα μεγάλο αρχιτέκτονα, τον Δαίδαλο, να χτίσει ένα οικοδόμημα με πολύπλοκη («δαιδαλώδη») διαρρύθμιση, στο οποίο έδωσε ένα περίεργο όνομα: «λαβύρινθος» [«λάβρυς»= «διπλός πέλεκυς», άρα «λαβύρινθος»= «ένας τόπος γεμάτος με διπλούς πελέκεις»]. Εκεί φυλάκισε το Μινώταυρο και του έδινε για φαγητό ανθρώπινο κρέας. Τα θύματα του Μινώταυρου φυλακίζονταν στο λαβύρινθο και (προσπαθώντας απεγνωσμένα να βρουν έξοδο διαφυγής), έπεφταν πάνω στο φοβερό τέρας που τα καταβρόχθιζε. Ένα τυχαίο γεγονός όμως σφράγισε την τύχη του Μινώταυρου. Ένας από τους γιους του Μίνωα, ο Ανδρόγεως, σκοτώθηκε κατά λάθος στην Αθήνα, συμμετέχοντας σε αθλητικούς αγώνες. Για να εξευμενίσουν το φοβερό βασιλιά, οι Αθηναίοι συμφώνησαν να στέλνουν κάθε χρόνο στην Κρήτη εφτά νέους και εφτά νέες, τροφή στο Μινώταυρο. Από αυτό το βάρος τους απελευθέρωσε αργότερα ο ήρωας Θησέας. Πήγε στην Κρήτη και με τη βοήθεια της Αριάδνης μπήκε στο λαβύρινθο, σκότωσε το Μινώταυρο και βγήκε ζωντανός από αυτόν. Σε ποια σημεία βλέπετε να «συνομιλούν» ο μύθος και τα αρχαιολογικά δεδομένα;. ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΦΕΓΓΑΡΟΛΑΤΡΕΙΑΣ; Τα ονόματα των μεγάλων πρωταγωνιστριών του μύθου είναι μεταφράσεις στα Ελληνικά προελληνικών ονομάτων, που παραπέμπουν σε μυστηριώδη επίθετα της σελήνης. Να υποθέσουμε άραγε την ύπαρξη μιας μορφής φεγγαρολατρείας στον μινωικό πολιτισμό; Ευρώπη = Αυτή που έχει πλατύ μέτωπο, η «φεγγαροπρόσωπη». Πασιφάη= αυτή που λάμπει πάνω από όλους, η «πάμφωτη». ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΑΠΛΕΚΟΝΤΑΙ Όταν η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως το ανάκτορο της Κνωσού τότε ο Arthur Evans, ο ανασκαφέας, ήξερε ότι ανακάλυψε ένα νέο προϊστορικό πολιτισμό. Τι όνομα να του δώσει όμως; Εμπνευσμένος από το όνομα του μυθικού βασιλιά της Κρήτης, αποφάσισε να τον ονομάσει: «μινωικό». Έτσι ο μυθικός «Μίνωας» αναδεικνύεται σε πρόσωποσύμβολο του πολιτισμού αυτού. Ήταν όμως ο Μίνωας υπαρκτό πρόσωπο; Και αν ναι, τι αντιπροσώπευε; Ένα συγκεκριμένο βασιλιά; Ένα τιμητικό τίτλο; Ένα αξίωμα; Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε. Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων Σελίδα 19 από 23

Α Σ Γ Ι Ν Ο Υ Μ Ε Κ Α Λ Λ Ι Τ Ε Χ Ν Ε Σ Με αφορμή τα σύμβολα και τα διακοσμητικά μοτίβα που συναντήσαμε στο α- νάκτορο των Μαλίων φτιάξτε κι εσείς τώρα ένα δικό σας εικαστικό έργο! Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων Σελίδα 20 από 23

Κ Α Τ Α Λ Ο Γ Ο Σ Ε Ι Κ Ο Ν Ω Ν Σελίδα 1: Λεπτομέρεια από το εσωτερικό του ανακτόρου των Μαλίων. Σελίδα 2: Τρισδιάστατη κάτοψη του ανακτόρου των Μαλίων (ΠΙΝΗ 2004, σελ. 81) Σελίδα 3: Κάτοψη του ανακτόρου των Μαλίων (ΠΙΝΗ 2004, σελ. 80) Σελίδα 4: α) Η δυτική αυλή όπως τη συναντά ο σημερινός επισκέπτης, κατά την είσοδό του στον αρχαιολογικό χώρο από τα δυτικά. Στο βάθος διακρίνονται τα ερείπια της δυτικής πρόσοψης β) Μία από τις κύριες «πομπικές οδούς» πάνω στην επιφάνεια της δυτικής αυλής, όπως σώζεται σήμερα (με κατεύθυνση από βορά προς νότο) γ) Η «Τοιχογραφία της Πομπής» που διακοσμούσε το λεγόμενο «Διάδρομο της Πομπής» στο ανάκτορο της Κνωσού. Χρονολογείται γύρω στα 1500-1450 π.χ. (ΠΙΝΗ 2004, σελ. 34-35). δ) Τμήμα της δυτικής πρόσοψης του ανακτόρου των Μαλίων. Σελίδα 5: α) Η βόρεια είσοδος όπως τη συναντά ο σημερινός επισκέπτης. Διακρίνεται το μακρύ κατώφλι της και τμήμα της εντυπωσιακής πομπικής οδού που κατέληγε εκεί. β) Τμήμα τοιχογραφίας. Από τα εκθέματα της προσωρινής έκθεσης μινωικών τοιχογραφιών του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου. γ) Πίθος Παλαιοανακτορικής περιόδου (1900-1700 π.χ.), όπως εκτίθεται μέσα στον αρχαιολογικό χώρο. Έχει ύψος 1,67 μ. και φέρει πλούσια διακόσμηση που συνδυάζει ανάγλυφα με εγχάρακτα μοτίβα. Σελίδα 6:α) Ο παραπάνω πίθος (βλ. σελ. 5), σε κοντινή λήψη. β) Σκίτσο (Φωτεινή Μωραΐτη). Σελίδα 7: α) Η αίθουσα του θρόνου του ανακτόρου των Μαίων όπως σώζεται σήμερα. β) Σχηματική αναπαράσταση της αίθουσας του θρόνου στο μινωικό ανάκτορο της Κνωσού. Σελίδα 8: Σκίτσο (Φωτεινή Μωραΐτη). Σελίδα 9: α) Τρισδιάστατη αναπαράσταση της δεξαμενής καθαρμών του ανακτόρου των Μαλίων (ΠΙΝΗ 2004, σελ. 88). β) Ο «Ρυτοφόρος»: Λεπτομέρεια από την «Τοιχογραφία της Πομπής» (βλ. παραπάνω σελ. 4). (ΙΕΕ τόμ. Α, σελ. 180) Σελίδα 10: α) Άποψη της κεντρικής ορθογώνιας αυλής του ανακτόρου των Μαλίων, από τη βορειοδυτική πλευρά. Σε πρώτο πλάνο διακρίνονται οι βάσεις που στήριζαν τα κιονόκρανα και τους πεσσούς της βόρειας πρόσοψης. β) Σχεδιαστική αναπαράσταση της κεντρικής ορθογώνιας αυλής στη βορειοανατολική της γωνία (ΠΙΝΗ 2004, σελ. 85). γ) Σύγκριση μινωικού και δωρικού κιονόκρανου (ΠΙΝΗ 2004, σελ. 49). Σελίδα 11: α) Σχηματική αποτύπωση παράστασης στη λίθινη σαρκοφάγο της Αγίας Τριάδας, που απεικονίζει τελετή προς τιμήν ενός νεκρού (ΠΙΝΗ 2004: 10-11). β) Σχεδιαστική απόδοση της παράστασης ξιφακροβασίας, πάνω στη λαβή του ξίφους του ακροβάτη. Βρέθηκε στο ανάκτορο των Μαλίων και χρονολογείται στη Νεοανακτορική περίοδο (PELON 1996, σελ. 38, Εικ. 16). γ) Σχηματική απόδοση της τοιχογραφίας των ταυροκαθαψίων. Διακοσμούσε διαμέρισμα στην ανατολική πτέρυγα του ανακτόρου της Κνωσού και χρονολογείται στη Νεοανακτορική περίοδο (ΠΙΝΗ 2004, σελ. 10-11.) Σελίδα 12: α) Οι ανατολικές αποθήκες όπως σώζονται σήμερα. β) Πίθος γιγαντιαίων δια Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων Σελίδα 21 από 23

Κ Α Τ Α Λ Ο Γ Ο Σ Ε Ι Κ Ο Ν Ω Ν στάσεων τοποθετημένος λίγο πριν τη βόρεια είσοδο του ανακτόρου. Φέρει σχοινοειδή διακόσμηση. Σελίδα 13: α) Η «τράπεζα των αναθημάτων» του ανακτόρου των Μαλίων. β) Σιδερόπετρα ελάχιστα επεξεργασμένη που φέρει στην επιφάνειά της σκαλισμένο ένα μοναδικό κοίλωμα. Εκτίθεται στον αρχαιολογικό χώρο. γ) Πήλινος κέρνος πρωτο-γεωμετρικής περιόδου (9ος αι. π.χ.), από τις Κούρτες (ΣΑΚΕΛΛΑΡΑΚΗΣ 1994, σελ. 98). Σελίδα 14: Άποψη του «Δωματίου των Πεσσών», από τη βόρεια πλευρά. β Ο Arthur Evans: άγγλος αρχαιολόγος, πρώτος ανασκαφέας του ανακτόρου της Κνωσού (1851-1943) (ΙΕΕ τόμ. Α, σελ. 341). Σελίδα 15: α) Λεπτομέρεια από το εσωτερικό του «Δωματίου των Πεσσών». β) Ο πήλινος δίσκος της Φαιστού με ιερογλυφική γραφή (ΙΕΕ τόμ. Α, σελ. 153). Σελίδα 16: α) Σημερινή άποψη της «Λότζιας», από τα ανατολικά. β) Χάλκινο ξίφος με επίχρυση λαβή που καταλήγει σε κόσμημα από ορεία κρύσταλλο (PELON 1996: Πίν. VI. 2). γ) Κεφαλή βασιλικού σκήπτρου από σχιστόλιθο, σε σχήμα λεοπάρδαλης. Χρονολογείται περίπου στα 1600 π.χ. (ΙΕΕ τόμ. Α: σελ. 182). δ) Η «Λότζα» του Ηρακλείου, έργο του 17ου αι. του Βενετού F. Morozini, όπως σώζεται σήμερα (ΣΠΑΝΑΚΗΣ 1990). Σελίδα 17: α) Η νότια είσοδος από τη νότια πλευρά με θέα την κεντρική ορθογώνια αυλή. β) Οι «κουλούρες» όπως σώζονται σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο. Σελίδα 18: α) Ενδεικτικό σκίτσο της κάτοψης. β) Σχηματική αναπαράσταση του ανακτόρου των Μαλίων (ΠΙΝΗ 2004, σελ. 83). Σελίδα 19: α) Ο βασιλιάς Μίνωας και η κόρη του Αριάδνη. Ο Μίνωας κρατάει στα χέρια του σκήπτρο, σύμβολο της βασιλικής του εξουσίας. Παράσταση σε ερυθρόμορφο αγγείο (ΠΙΝΗ 2004, σελ. 18). β) Ο Θησέας σέρνει το Μινώταυρο έξω από το λαβύρινθο. Παράσταση από αγγείο (ΙΕΕ τόμ. Β: σελ. 145) Σελίδα 20: Σκίτσο αφόρμησης (Φωτεινή Μωραΐτη). Φωτογραφίες μέσα από τον Αρχαιολογικό χώρο: Καλοκαίρι του 2012 (Καλλιόπη Κασωτάκη). Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων Σελίδα 21 από 23

Β Α Σ Ι Κ Η Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΟΥ, ΒΙΛΗ (1999) Το Ανάκτορο των Μαλίων: Το Εργαστήρι του Σφραγιδογλύφου και η Μινωική Σφραγιδογλυφία. Ηράκλειο: ΥΠΕΠΘ ΥΠΠΟ (Πρόγραμμα Μελίνα). ΔΑΒΑΡΑΣ, ΚΩΣΤΗΣ (ΧΧ), Μάλια - Μονή Κεράς Οροπέδιο Λασιθίου - Σπήλαιο Ψυχρού:Σύντομος Εικονογραφημένος Αρχαιολογικός Οδηγός. Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Hannibal. PELON, OLIVIER (1996), Οδηγός Μαλίων: Το Aνάκτορο και η Νεκρόπολη του Χρυσόλακκου. Αθήνα: École Française d Athènes. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ (1970), τόμ. Α (Προϊστορία και Πρωτοϊστορία), Α- θήνα: Εκδοτική Αθηνών. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ (1971), τόμ. Β (Αρχαϊκός Ελληνισμός), Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών. ΠΙΝΗ, ΕΥΗ (2004), Κνωσός, Φαιστός, Μάλια, Ζάκρος. Αθήνα: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. ΣΑΚΕΛΑΡΑΚΗΣ, Ι. Α. (1982), Μουσείο Ηρακλείου: Εικονογραφημένος Οδηγός. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών. ΣΠΑΝΑΚΗΣ, Γ. ΣΤΕΡΓ. (1990), Το Ηράκλειο στο Πέρασμα των Αιώνων. Ηράκλειο: Έκδοση Δήμου Ηρακλείου. Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων Σελίδα 23 από 23