Κείμενο: «Η νέα ιδεολογία του πολέμου» Θ. Λ. Παπαγγελής από το βιβλίο ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ (σελ.: 399 401) ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100 120 λέξεις. Μονάδες 25 Β.1. Τι σημαίνουν οι φράσεις «ολικός» πόλεμος και «Μάχη του Πολεμικού Υλικού» που χρησιμοποιούνται στο κείμενο; Β.2. Να γράψετε τα συνώνυμα των παρακάτω λέξεων: ακηδία, έσχατης, μεγαλοψυχία, εικασίες, εμπαθείς. Μονάδες 5 Β.3. Σε ποιο είδος ανήκει το κείμενο «Η νέα ιδεολογία του πολέμου» του Θ. Λ. Παπαγγελή; Τεκμηριώστε την απάντησή σας. Γ. Με αφετηρία προβληματισμού το κείμενο του Θ. Λ. Παπαγγελή να γράψετε ένα αποδεικτικό δοκίμιο 500 600 λέξεων για την προσφορά της ειρήνης, τους παράγοντες που την καθιστούν επισφαλή στις μέρες μας, προτείνοντας παράλληλα τρόπους προάσπισής της. Μονάδες 50
ΚΕΙΜΕΝΟ: «Η μειονεξία των Νεοελλήνων» Χρήστος Γιανναράς Η μειονεξία των Νεοελλήνων απέναντι στη Δύση και στον πολιτισμό της δεν είναι φαινόμενο τωρινό. Είναι μάλλον ένα συλλογικό υποσυνείδητο διαμορφωμένο σε ιστορική διαδρομή τριών τουλάχιστον αιώνων. Ταπεινωμένος ο Ελληνισμός από την τουρκική κατάκτηση, βυθισμένος στη φτώχεια και την απαιδευσία, άρχισε να ταυτίζει τα «φώτα» του πολιτισμού και την πρόοδο με την οικονομική ανάπτυξη, τον πολιτικό φιλελευθερισμό και την τεχνολογική εξέλιξη της Δύσης. Σήμερα χρειαζόμαστε ξεχωριστή καλλιέργεια, ίσως και ειδικές σπουδές, για να αποτιμήσουμε το εκπληκτικό πολιτιστικό επίπεδο εκείνου του ταπεινωμένου ελληνισμού: Τη λαϊκή αρχιτεκτονική, την εικονογραφία, τους κοινοτικούς θεσμούς, το ήθος της αγοράς, την οργάνωση των συντεχνιών, το τραγούδι και τη μουσική των χρόνων της τουρκοκρατίας. Αλλά κάποτε αυτά όλα θεωρήθηκαν υπανάπτυξη και βαρβαρότητα σε σύγκριση με τις μηχανές, τα βιομηχανικά προϊόντα, τα τσιμεντένια κιβούρια της μοντέρνας στεγαστικής και τα «δικαιώματα του ατόμου» που παρήγαγε η Δύση. Έπρεπε να απειλήσει την ίδια τη ζωή μας αυτός ο «πολιτισμός» των δυτικών με τα φαρμακερά του απόβλητα και με τον απροκάλυπτο εξανδραποδισμό της ανθρώπινης ύπαρξης τον εξανδραποδισμό από τις ολοκληρωτικές ιδεολογίες ή την καταναλωτική αλλοτρίωση του ανθρώπου. Μόνο κάτω από αυτή την απειλή αρχίσαμε να υποψιαζόμαστε για κάποια άλλη ποιότητα ζωής που υπήρξε στις ιστορικές μας ρίζες. Αρχίσαμε να συγκρίνουμε δειλά και απορημένα την τεχνική της δικής μας παράδοσης, που σέβεται και αναδείχνει και «λογοποιεί» το φυσικό υλικό, με τη βαρβαρότητα της καταναλωτικής βουλιμίας που βιάζει και νεκρώνει τη φύση αποτιμώντας την μόνο οικονομικά. Συγκρίνουμε την οργάνωση της κοινωνικής ζωής τη βασισμένη στις προσωπικές σχέσεις και το ήθος των προσωπικών σχέσεων με τον απρόσωπο ορθολογισμό των συστημάτων «γενικής ευτυχίας». Βλέπουμε τις βυζαντινές μας εικόνες και τη βυζαντινή μουσική να γίνονται μέτρο αναφοράς για τη συνειδητοποίηση του αποδιοργανωτικού αδιεξόδου της δυτικής τέχνης. Και ξέρουμε ότι στον τόπο μας αυτές οι εικόνες και αυτή η μουσική ενδιέφεραν όχι τους λίγους ειδικούς, αλλά ήταν καθολική απαίτηση της λαϊκής ευαισθησίας ως το τελευταίο χωριό και μοναστήρι. Άλλοι από μας, λιγότερο υποψιασμένοι, αρχίζουν συγκρίνοντας τις αληθινές ανέσεις, που προσφέρει η σοφή κατασκευή του λαϊκού κτίσματος με την εφιαλτική ασχήμια και τον πνιγμό της εργολαβιστικής βιομηχανοποιημένης
«στέγης». Αναζητούν τη νοστιμιά των καρπών της γης που σώζει η μικρή, δίχως βιομηχανικά λιπάσματα, καλλιέργεια. Ψάχνουν για χειροποίητα αντικείμενα με τη σφραγίδα της προσωπικής έμπνευσης και δεξιοτεχνίας, για να γλιτώσουν από την απρόσωπη ομοιομορφία και την κακογουστιά των προϊόντων της μηχανής. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο σε 100 120 λέξεις. Β.1. Αναπτύξτε το νόημα της πρότασης «Μόνο κάτω από αυτή την απειλή στις ιστορικές μας ρίζες». (60 80 λέξεις) Β.2. α) Να δώσετε τρία χαρακτηριστικά παραδείγματα από το κείμενο ποιητικής λειτουργίας της γλώσσας. β) Τι επιτυγχάνει ο συγγραφέας με τη χρήση της; Β.3. Να γράψετε τις συνώνυμες των ακόλουθων λέξεων: αποτιμήσουμε, αλλοτρίωση, εξανδραποδισμό, καθολική, εφιαλτική. Γ. Στο κείμενο γίνεται λόγος για μια άλλη ποιότητα ζωής που υπήρξε στις ιστορικές μας ρίζες και αποτελεί ένδειξη ουσιαστικού πολιτισμού. Ωστόσο τα χαρακτηριστικά της έχουν εγγραφεί στην παράδοση μας και χάρη σ αυτήν μπορούν να γίνουν οικεία τόσο σ εμάς όσο και στις επερχόμενες γενιές. Με αφορμή τις σκέψεις αυτές παραθέστε τις δικές σας σχετικά με την αναγκαιότητα διατήρησης της πλούσιας ελληνικής παράδοσης.
ΚΕΙΜΕΝΟ Όσο περνά ο καιρός, υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι, που ξεπερνώντας τη φιλήδονη υπνηλία του πλήθους, ανησυχούν, γιατί αντιλαμβάνονται πως οι μηχανές, μέρα με τη μέρα, γίνονται μια πραγματικότητα απάνθρωπη, καταθλιπτική, πιεστική. Σαν το μαθητευόμενο μάγο, ο άνθρωπος της εποχής μας κινδυνεύει από αυτό το «μηχανικό σύμπαν» μέσα στα σπλάχνα του οποίου όλο και πιο βαθιά εισχωρεί. Δεν είναι μόνο το παιχνίδι που τον ωθεί. Είναι, ουσιαστικά, μια λαχτάρα επίγειας ευδαιμονίας που οιστρηλατεί τις εμπνεύσεις του και που τον αναγκάζει να προβεί σε έναν τρομερό μετασχηματισμό: ν απαρνηθεί το ρυθμό και το χρόνο της δικής του, ανθρώπινης, προσωπικής ζωής και να εγκολπωθεί το ρυθμό και το χρόνο της μηχανής. Να κινείται, να τρώει, να σκέφτεται, να ζει, να δρα, μιμούμενος τη μηχανή. Έτσι, χωρίς καλά καλά να το καταλάβει, έπαψε να ναι πρότυπο του ανθρώπινου βίου ο Θεός ή ο άγιος, ο σοφός ή ο ενάρετος, ο σώφρων ή ο έντιμος και τη θέση τους κατέλαβε η μηχανή. Παρουσία δεσποτική που εφευρέθηκε, για ν αφήνει τάχα περισσότερο ελεύθερο χρόνο στον άνθρωπο και να τον πλουτίζει με περισσότερα αγαθά, κατέλαβε ολόκληρο το χώρο της ζωής του και όλο και πιο βαθιά τον υποδουλώνει και προσπαθεί να του αλλάξει κι αυτήν ακόμη τη βαθύτερη φύση του, την κίνηση του εσωτερικού του κόσμου. Είναι, αλήθεια, το παιχνίδι με τις μηχανές ιδιαίτερα κινδυνώδες. Γιατί; Γιατί ο άνθρωπος έχει ψυχή, άρα είναι αιώνιος, ενώ οι μηχανές δεν έχουν ψυχή για τούτο είναι εφήμερες. Έχουμε, λοιπόν, εδώ, στην εποχή μας, μια νέα τρομερή εκδοχή της αιώνιας διαμάχης μεταξύ του θνητού και του αθάνατου, του εφήμερου και του αιώνιου. Μια διαμάχη που κρίνει τον πολιτισμό της εποχής και καθορίζει την πνευματική της δυναμικότητα... [...] Η μηχανή, όταν δεν προλάβει να την ερμηνεύσει το ηθικό πνεύμα του ανθρώπου ή όταν δεν μπορέσει ή δε θελήσει να την ερμηνεύσει βάλλει κατ ευθείαν εναντίον της ανθρώπινης προσωπικότητας και την καταλύει. Οι μεγαλοφυΐες βουλιάζουν μέσα στους πολλούς, η ζωή χάνει κάθε έξαρση, κάθε πνευματική ένταση, χαμηλώνει και αποχαρακτηρίζεται. Τότε είναι που εισορμά μέσα στον κόσμο η ανία και η μοναξιά. Όλα είναι όμοια, όλα γίνονται αμέσως γνωστά κι επειδή δεν υπάρχουν εσωτερικά ανακλαστικά, εύκολα εξαντλούνται. Η διαφήμιση μαίνεται, οι τεχνικές εξελίξεις καταργούν η μια την άλλη, οι άνθρωποι δεν προφταίνουν να ζήσουν, ολόκληρη η ζωή έχει παγώσει, γιατί έχει γίνει ένα απέραντο εργοστάσιο και μέσα σ αυτό το χάος, σβήνουν και οι τελευταίες σπίθες του πνεύματος, που όσο και να προσπαθεί, δεν μπορεί ν ανθίσει μέσα στις μηχανές. Γιατί, το είπαμε: οι μηχανές αποτείνονται στον εφήμερο άνθρωπο που πρέπει να βρίσκεται, για την ισορροπία της ζωής, κάτω από τα πόδια του αιώνιου, του πνευματικού ανθρώπου. Τούτο σημαίνει πως η
ανθρώπινη ζωή πρέπει, κατά το μεγαλύτερο μέρος της ν αφοσιώνεται και να διατίθεται για το πνεύμα και τις ανάγκες του, και κατά ένα ποσοστό της για τον εφήμερο άνθρωπο. Σήμερα έχουμε αντιστροφή αυτών των αναλογιών. Και για τούτο ο τεχνικός πολιτισμός δεν μπορεί ποτέ να είναι πολιτισμός αλλά πρόοδος και μάλιστα, αυτή τη στιγμή θανάσιμη, γιατί δεν της δόθηκε το έρμα του πνεύματος... ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Κώστας Ε. Τσιρόπουλος, «Αυτοψία εποχής» Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100 120 λέξεις. Β.1. Σε μια παράγραφο 60 80 λέξεων να διατυπώσετε την άποψή σας για το περιεχόμενο του παρακάτω αποσπάσματος: «Ο τεχνικός πολιτισμός το έρμα του πνεύματος». Β.2. Να γράψετε τα συνώνυμα των παρακάτω λέξεων: οιστρηλατεί, εγκολπωθεί, δεσποτική, αιώνιου, έρμα. Β.3. Ποια είναι η συλλογιστική πορεία (παραγωγική επαγωγική) του συλλογισμού «Είναι, αλήθεια, το παιχνίδι την πνευματική της δυναμικότητα...»; Γ. Σύμφωνα με τον Κώστα Τσιρόπουλο η τεχνική πρόοδος ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τον εξανδραποδισμό και την αλλοτρίωση του σύγχρονου ανθρώπου. Ποιους άλλους κινδύνους εγκυμονεί η ανεξέλεγκτη χρήση της τεχνικής προόδου;
«Η δοκιμασία ενός πολιτισμού» Γιώργου Γραμματικάκη από Θεματικούς κύκλους (ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ για το ενιαίο Λύκειο, σελ.: 331 332) «Το τέλος της δεύτερης χιλιετίας... βήμα προς την ορθή κατεύθυνση» ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α. Να γραφτεί η περίληψη του κειμένου (120 λέξεις). Μονάδες 25 Β.1. Το δε «σύνδρομο των συνόρων» είναι πάντοτε μια γραμμή ψυχολογικής αυτοάμυνας για τον άνθρωπο. Να αναπτύξετε το περιεχόμενο της πρότασης σε μια παράγραφο. Β.2. πραγματικές, δυσδιάκριτες, αλόγιστη, υπευθυνότητα, ιδιοτελή: Να βρεθούν τα αντώνυμα των λέξεων και να γραφτεί μια πρόταση για καθένα από αυτά. Β.3. «Είναι αλήθεια ότι την τελευταία ιδίως δεκαετία... ένα βήμα σημαντικό, και βήμα προς την ορθή κατεύθυνση.» Να αναλύσετε δομικά την παράγραφο. Μονάδες 5 Γ. Με αφετηρία προβληματισμού το κείμενο του Γιώργου Γραμματικάκη «Η δοκιμασία ενός πολιτισμού» να γράψετε ένα άρθρο για την εφημερίδα του σχολείου σας, στο οποίο να καταγράφετε τη συμπεριφορά του σύγχρονου ανθρώπου προς τη φύση, επιχειρώντας ταυτόχρονα και την ερμηνεία της. Μονάδες 50