Στα πλαίσια σχετικών δραστηριοτήτων του σχολείου µας, συµµετείχαµε φέτος στο πολιτιστικό πρόγραµµα µε θέµα: τις καταβολές, τις εκφράσεις και τις επιβιώσεις του Νεοκλασικισµού, αρχιτεκτονικού ρεύµατος που σχετίστηκε στενά µε τη διαµόρφωση της ταυτότητας του νεότερου ελληνικού κράτους και την ιστορική συνέχεια του ελληνισµού. ΣΚΕΠΤΙΚΟ Μέσω αυτού του προγράµµατος : Ασκηθήκαµε στην παρατήρηση και τεκµηρίωση του δοµηµένου χώρου γύρω µας Ανακαλύψαµε πώς η ιστορία µας εγγράφεται σ αυτόν Ευαισθητοποιηθήκαµε στην έννοια του διατηρητέου κτιρίου και καλλιεργήσαµε την κριτική µας µατιά στο σύγχρονο αστικό τοπίο Προβληµατιστήκαµε γύρω από το θέµα της πολιτιστικής µας κληρονοµιάς και αναλογιστήκαµε την προσωπική και συλλογική ευθύνη στην προστασία της Ταχθήκαµε υπέρ πρωτοβουλιών που επανεντάσσουν τα νεοκλασικά στη ζωή των σύγχρονων πόλεων. Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΔΟΥΛΕΙΑΣ ΜΑΣ Αφετηρία µας ήταν η αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική ως προϋπόθεση του Νεοκλασικισµού. Προχωρώντας στο χρόνο σταθήκαµε στο ενδιαφέρον των περιηγητών του 18 ου αιώνα για τις µορφές και τις φόρµες της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής. Και διαπιστώσαµε ότι αυτό διαµόρφωσε το γούστο των Ευρωπαίων, οι οποίοι αντιγράφοντας τις αρχαιοελληνικές φόρµες δηµιούργησαν τον ευρωπαϊκό νεοκλασικισµό.
Στη συνέχεια ο βασισµένος στα αρχαιοελληνικά πρότυπα νεοκλασικισµός ήρθε ως αντιδάνειο στην Ελλάδα, όπου βρήκε πρόσφορο έδαφος για να ανθήσει. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ξεκινώντας από την αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική διακρίναµε τύπους κτιρίων της αρχαιότητας και τις λειτουργίες τους: - Ναοί - Θέατρα - Στοές - Θησαυροί Σταθήκαµε κυρίως στους ναούς Θυµηθήκαµε τους αρχαίους ελληνικούς ρυθµούς: - Δωρικός - Ιωνικός - Κορινθιακός Παρατηρήσαµε αρχιτεκτονικές λεπτοµέρειες (συννεφόλεξο να συνοδεύει) - Κιονόκρανα - Ανθέµια - Φατνώµατα - Ακροκέραµα - Σταγόνες - Καρυάτιδες - Μετόπες Και φτιάξαµε ένα λεξικό όρων της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ
Ιδιαιτέρως σταθήκαµε στα έργα της Ακρόπολης και κυρίως στην επιτοµή των αρχιτεκτονικών κατακτήσεων της αρχαιότητας, τον Παρθενώνα. Αναζητήσαµε πληροφορίες - για τον τρόπο που χτίστηκε, - τα υλικά που χρησιµοποιήθηκαν, - τους ανθρώπους που εργάστηκαν γι αυτό - και προσπαθήσαµε να φανταστούµε ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ ΤΡΙΑ ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ Αφήσαµε το χρόνο να κυλήσει και φτάσαµε στην υπό οθωµανική κυριαρχία Αθήνα του 18 ου αιώνα. Ένα χωριό η σηµερινή πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους, το οποίο όµως προσέλκυε το ενδιαφέρον Ευρωπαίων περιηγητών που έρχονταν, για να δουν από κοντά τα αποµεινάρια της αρχαιότητας, να αποτυπώσουν στο χαρτί αρχαία µνηµεία και να µεταφέρουν την εµπειρία, αλλά κυρίως τις ζωγραφιές και τα σχέδιά τους, στην Ευρώπη. Και αναρωτηθήκαµε τι θα µπορούσε ένας Ευρωπαίος περιηγητής στην Ελλάδα να έγραφε στο ηµερολόγιό του: ΣΕΛΙΔΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ ΠΕΡΙΗΓΗΤΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ Η γνώση και η εµπειρία που µετέφεραν στην Ευρώπη οι περιηγητές, αλλά και η έκρηξη του ενδιαφέροντος για τις αρχαιολογικές ανασκαφές συνέπεσε µε κοσµοϊστορικές αλλαγές στην Ευρώπη: - Διαφωτισµός
- Γαλλική επανάσταση - Παρακµή και πτώση των απολυταρχιών. Στην κλασική ελληνική αρχιτεκτονική οι Ευρωπαίοι της εποχής βρήκαν την ιδανική έκφραση των δικών τους επιδιώξεων. Οι άνθρωποι της επανάστασης θέλουν να ταυτιστούν µε τους πολίτες µιας νέας Αθήνας. Έτσι, γεννήθηκε ο Νεοκλασικισµός που ως µίµηση της αρχαιότητας θα οδηγούσε στην ανάδειξη αξιών, όπως το µέτρο, η λιτότητα, η αρµονία, ο ορθολογισµός και εντέλει η ηθική και πολιτική αναγέννηση της ανθρωπότητας. Η ελληνική αναβίωση (greek revival)διαδίδεται παντού: ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΓΑΛΛΙΚΑ/ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ Η σχέση µε την αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική είναι προφανής Οι λειτουργίες όµως των κτιρίων είναι νέες: - Κοινοβούλια - Μουσεία - Πανεπιστήµια - Αστικές επαύλεις Είναι όµως και η εποχή που ευνοεί τις µικρότερες ή µεγαλύτερες κλοπές αρχαιοτήτων, µε αποκορύφωµα την κλοπή των µαρµάρων του Παρθενώνα από το λόρδο Έλγιν. Είναι ταυτόχρονα και η εποχή της ροµαντικής κραυγής ενός άλλου λόρδου, του Βύρωνα εναντίον της αγοράς τους από το Βρετανικό Μουσείο. Ω είναι από πέτρα όποιος για σε δε νιώθει, ωραία Ελλάδα, ό,τι εραστής όπου θεωρεί µπρος του νεκρή ερωµένη, κι αναίσθητη έχει την καρδιά που αβούρκωτη* αποµένει, µετόπες, τείχη και βωµούς βλέποντας σκόνη, αράδα να σου τα γδύνουν Βρετανοί, που θα 'πρεπε ταµένοι να στέκουν φυλακάτορες στα λείψανα τεµένη*. Ανάθεµά τη τη στιγµή κουρσάροι που αρµενίζαν απ' το νησί τους, κι έσκιζαν τα στήθη σου ξανά τα πληγωµένα, αρπάζοντας να παν στα βορινά και µισητά τους κλίµατα, θεούς που ανατριχιάζαν.
Λ. Μπάυρον, Τα τραγούδια του για την Ελλάδα, µτφρ. Στέφανος Μύρτας Ο ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 19 ος αιώνας και η Ελλάδα αποκτά οντότητα ως εθνικό κράτος. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα δηµιουργήθηκε η ανάγκη ανοικοδόµησης της Αθήνας ως πρωτεύουσας του ελληνικού κράτους. Το πρότυπο του ευρωπαϊκού νεοκλασικισµού πολύ εύκολα υιοθετήθηκε στη χώρα µας, αφού αναδείκνυε τη σύνδεση των σύγχρονων Ελλήνων µε το αρχαίο παρελθόν τους. Ευρωπαίοι, αλλά και Έλληνες αρχιτέκτονες ανέλαβαν µε τα κτίρια που σχεδίασαν να αλλάξουν το πρόσωπο της Αθήνας, προσδίδοντάς της αίγλη και κύρος. Ας αφήσουµε όµως να µας µιλήσει γι αυτό, ένας από σπουδαιότερους αρχιτέκτονες του νεοκλασικισµού, ο Έρνεστ Τσίλερ. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΣΙΛΕΡ -Θα πάει πολύ µπροστά η οικοδοµική των Αθηνών; -Αν προόδευσεν η Αθήνα οικοδοµικώς µ ερωτάτε; Αλλ η Αθήνα σήµερον είναι αγνώριστος, ότε πάλιν µόλις αρχίζει να στολίζεται αρχιτεκτονικώς. Προ ετών ήτο χωρίον η Αθήνα. Τώρα είναι πόλις, από τώρα µέλλει να γίνη καλλιτέχνηµα. Διότι από τώρα θ αρχίσωµεν να εργασθώµεν και να κάµωµεν πολλά πράγµατα. Από τώρα ελπίζω ότι δια την αρχιτεκτονικήν των Αθηνών αρχίζει νέα περίοδος, νέα πρόοδος. Θα την ιδήτε. Και όµως µε όσα έχουν γίνει µέχρι τούδε δυνάµεθα να πούµε, ότι αι Αθήναι έχουσι οικοδοµήµατα καλά, αριστουργήµατα τόσα, όσα εις όλο το Παρίσι παρόµοια δεν απαντά τις. Εκεί η πόλις είναι γεµάτη µε µισθωµένες οικίες, κάτι µεγάλα τεράστια σπίτια, 6,7,10 πατώµατα εν α κατοικούν πολλαί οικογένειαι. Μονοκατοικίαι κοµψαί όπως αι εν Αθήναις είναι σπάνιαι. -Τι συνέτεινεν εις την πρόοδον τόσον της αρχιτεκτονικής; Νοµίζω ότι κυρίως συνέτεινεν η ως επί το πολύ εφαρµογή του ρυθµού της ελληνικής αρχιτεκτονικής. Κατά τα πρώτα χρόνια, ότε εν Αθήναις µεν ήρχισαν να οικοδοµούσι οι εκ του εξωτερικού και του εσωτερικού εγκαθιστάµενοι ενταύθα Έλληνες, εύρον τους δύο αδελφούς αρχιτέκτονας Χάνσεν, τον Χρίστιαν Χάνσεν και τον Θεόφιλον Χάνσεν, προθύµους εις το να κτίσουν µε ελληνικόν ρυθµόν. Ο Θεόφιλος Χάνσεν ήτο ο δώσας το αρχικόν σχέδιον της Ακαδηµίας και της Βιβλιοθήκης, τα οποία εφήρµοσα κατόπιν εγώ εις τας λεπτοµερείας κατά την κατασκευήν των. Ο πρώτος έδωσεν το σχέδιο
του Πανεπιστηµίου και ο δεύτερος του Αστεροσκοπείου. Οι δύο αυτοί αρχιτέκτονες ίδρυσαν εν Αθήναις και εν είδος Σχολείου των Τεχνών εις ο εδίδασκαν ως καθηγητές. Κατόπιν επήγαν και εσπούδασαν εις την Ευρώπην και Έλληνες αρχιτέκτονες, ως ο Καυτατζόγλου, ο Κάλκος, κλπ. Εδόθη δ εκτοτε η ώθησις εις την ελληνικής αρχιτεκτονικήν. Εγώ ήλθον είς τα 60, ένθα και αφοσιώθην εις την αρχιτεκτονικήν. Μέχρι τώδε έκτισα εγώ ο ίδιος 500 οικοδοµάς. Όχι µόνο αστικές επαύλεις, αλλά και πλήθος λαϊκών σπιτιών ενσωµάτωσαν στοιχεία του νεοκλασικισµού. Τεχνίτες αντέγραψαν σε φθηνότερα υλικά αρχαιοελληνικά µοτίβα και προσπάθησαν να δηµιουργήσουν «κάτι ωραίο». Η ΤΥΧΗ ΤΩΝ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΩΝ ΣΤΟΝ 20 Ο ΑΙΩΝΑ Όταν ο νεοκλασικισµός έκλεισε τον κύκλο του στην αρχιτεκτονική, έγινε θέµα στη ζωγραφική καλλιτεχνών όπως ο Τσαρούχης και ο Βασιλείου. Μετά το Β παγκόσµιο πόλεµο, η συγκέντρωση πληθυσµού στην πρωτεύουσα (αστυφιλία), η ιδέα της πολυκατοικίας (αντιπαροχή) και κυρίως η άγνοια και ο ωφελιµισµός οδήγησαν στην κατεδάφιση των περισσότερων νεοκλασικών. ΤΑΙΝΙΑ Αιδ εις Αθήνας 15.00-16.00 Όπως συνήθως συµβαίνει το λάθος αναγνωρίζεται, αλλά αφού το κακό έχει γίνει. Τις τελευταίες δεκαετίες του 20 ου αιώνα η αξία των νεοκλασικών που είχαν αποµείνει αναγνωρίστηκε από όλους. Πολλά από αυτά αναπαλαιώθηκαν και επαναχρησιµοποιήθηκαν. ΠΕΡΙΠΑΤΟΣ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ Εµείς αναζητήσαµε στην πόλη µας, τον Πειραιά, αποµεινάρια αυτής της αισθητικής σε έναν όµορφο κυριακάτικο περίπατο στο κέντρο της πόλης. Μπορούµε για φινάλε να τους βάλουµε να γράψουν µια φράση για το πρόγραµµα (κάτι που τους εντυπωσίασε, που ευχαριστήθηκαν, που τους έµεινε) και το κάθε παιδί να πει τη φράση του για επίλογο.