2013-14 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΟΙΝΟΦΥΤΩΝ Υπεύθυνος : Αλεξόπουλος Γρηγόριος (ΠΕ03 Μαθηματικός) ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ ΒΙΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΕΔΙΟ: ΣΧΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ
Σχ. Έτος: 2013-14 ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ: ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΟΙΝΟΦΥΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΕΔΙΟ: ΣΧΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ ΤΙΤΛΟΣ ΘΕΜΑΤΟΣ: ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ ΥΠΕΥΘΥΝΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ: ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ (ΠΕ03 ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ) ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΜΑΘΗΤΕΣ 1. Μυτάκης Νικόλαος 2. Κοτρώτσιος Γιώργος 3. Μώρου Ζωή-Ειρήνη 4. Κάρτσου Ευαγγελία 5. Χατζή Αδαμαντία 6. Κονιαβίτης Νεκτάριος 7. Καββά Βασιλική 8. Καββάς Ιωάννης 9. Πεχλιβάνης Νικόλαος 10. Καραμπέτσος Λεωνίδας 11. Μεντής Τάσος 12. Κρητικός Αθανάσιος 13. Παπάρας Δημήτριος 14. Κοσμετάτος Βαγγέλης 15. Θεοδώρου Αθανάσιος Π. 16. Θεοδώρου Αθανάσιος Β. 17. Μιχαηλίδου Αναστασία 18. Σκλιά Μαρία 19. Κουρλός Γεράσιμος 2
1. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΘΕΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ Στην πρώτη συνάντηση παρουσιάστηκε στους μαθητές το θέμα και έγινε μια συζήτηση σχετικά με την μέθοδο εργασίας που επρόκειτο να ακολουθηθεί και άλλες πιο τεχνικές πτυχές του μαθήματος όπως η βαθμολόγηση. Το θέμα με το οποίο ασχοληθήκαμε είναι ο σχολικός εκφοβισμός. Είναι ένα θέμα αρκετά επίκαιρο και ένα θέμα για το οποίο αρχίζει σταδιακά να γίνεται συζήτηση. Αυτό είναι απόλυτα δικαιολογημένο αν σκεφτεί κανείς ότι είναι ένα φαινόμενα που αναπτύσσεται ραγδαία και απασχολεί τόσο τη σχολική κοινότητα όσο και όλους τους άλλους εμπλεκομένους. Το κυριότερο κριτήριο επιλογής του θέματος είναι ότι η βία γενικά, αλλά και το θέμα του σχολικού εκφοβισμού ειδικά αποτελούν φαινόμενα ταχέως αναπτυσσόμενα και ιδιαίτερα ανησυχητικά για το σχολείο και κατά επέκταση για την κοινωνία. Ταυτόχρονα υπάρχει έλλειψη ενημέρωσης ακόμα και άγνοια σε μερικές περιπτώσεις άμεσα εμπλεκομένων ατόμων όπως οι γονείς. Δεδομένων των παραπάνω κρίθηκε ότι είναι μια ευκαιρία να προσεγγιστεί ένα θέμα άκρως επίκαιρο και σοβαρό με ανεξέλεγκτες επιπτώσεις. 3
Οι συμμετέχοντες στην βιωματική εργασία ήταν δεκαεννιά μαθητές της Α Γυμνασίου οι οποίοι επέλεξαν το θέμα στην αρχή της σχολικής χρονιάς. Ήταν μια ανομοιογενής ομάδα η οποία όμως με την κατάλληλη οργάνωση μπόρεσε να δουλέψει ώστε να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα. Να σημειωθεί ότι τόσο για τον διδάσκοντα,όσο και για τους μαθητές η όλη διαδικασία ήταν μια πρωτόγνωρη εμπειρία μιας και ήταν και η πρώτη φορά που το μάθημα εισήχθη στο πρόγραμμα του Γυμνασίου. 2. ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2.1 Χωρισμός ομάδων Κατά την δεύτερη συνάντηση έγινε ο χωρισμός της τάξης σε ομάδες. Δημιουργήθηκαν τέσσερις ομάδες εκ των οποίων οι δύο αποτελούνταν από τέσσερα μέλη και οι άλλες δύο από πέντε. Η διαδικασία που ακολουθήθηκε ήταν ότι τέσσερις μαθητές αρχικά επέλεγαν εναλλάξ ένα άτομο που θα ήθελαν να είναι στην ομάδα τους. Έτσι μετά από απανωτές επιλογές καταλήξαμε στις ομάδες. Εδώ να σημειωθεί το εξής. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας οι μαθητές επέλεγαν με βάση φιλίες συμπάθειες κλπ. Οπότε ο διδάσκων χρειάστηκε πολλές φορές να παρέμβει ώστε να είναι εξασφαλισμένο ότι οι ομάδες που θα προέκυπταν είναι ανομοιογενείς αλλά πάνω από όλα λειτουργικές, που σημαίνει ότι θα πρέπει σε κάθε ομάδα να υπάρχουν τα άτομα εκείνα που να μπορούν να παίξουν ένα συγκεκριμένο ρόλο. Ο πιο υπεύθυνος δηλαδή, ο πιο τακτικός μαθητής, ο πιο επιμελής,ο πιο κοινωνικός αλλά πλαισιωμένος και από μαθητές με πιο χαμηλό επίπεδο, πιο αδιάφορους,τουλάχιστον φαινομενικά, οι οποίοι όμως με τη ενθάρρυνση από τους υπόλοιπους και το σωστό μοίρασμα εργασιών μπορούν και πρέπει να εμπλακούν στη διαδικασία. Στο μέτρο του δυνατού αυτό επετεύχθη σε ένα βαθμό. Στόχος τελικά είναι η ομαδική δουλειά και η συνεργατική κουλτούρα που μέσω του μαθήματος εισάγεται είναι επίσης ένα παράπλευρο όφελος. Σε κάθε περίπτωση οι μαθητές ήταν αυτοί ο οποίοι αποφάσισαν για τις ομάδες και ο ρόλος του διδάσκοντα ήταν καθαρά καθοδηγητικός. 4
2.2 Κατανομή ρόλων Κατά την τρίτη συνάντηση έγινε η οργάνωση των ομάδων. Σε πρώτη φάση έγινε η κατανομή των ρόλων των ομάδων. Σε συνεργασία με τους μαθητές αποφασίστηκε κάθε ομάδα να έχει έναν υπεύθυνο, ένα γραμματέα και δύο ή τρία μέλη(εξαρτάται από το πόσα μέλη απαρτίζουν την ομάδα). Οι αρμοδιότητες καθορίστηκαν ώς εξής. Πρώτα από όλα κάθε ομάδα είχε έναν ομαδικό φάκελο όπου συγκεντρωνόταν το υλικό και όλα τα αποτελέσματα της εργασίας. Ο υπεύθυνος είχε την ευθύνη να κρατάει αυτό τον φάκελο. Επίσης ο ρόλος του ήταν συντονιστικός ανάμεσα στα μέλη των ομάδων. Δηλαδή ήταν αυτόν που κανόνιζε συναντήσεις, κινητοποιούσε τα υπόλοιπα μέλη και γενικά φρόντιζε τη σωστή λειτουργία της ομάδας του. Εκτός αυτού ο διδάσκων πολλές φορές απευθυνόταν σε αυτόν ώστε να ενημερωθεί για τις εργασίες ή για οποιοδήποτε άλλο θέμα της ομάδας. Ο γραμματέας ήταν αυτός που σημείωνε κατά τη διάρκεια του μαθήματος όλα τα απαραίτητα στοιχεία για την εργασία που είχε να κάνει η ομάδα κατά τη διάρκεια της εβδομάδας. Αυτό το έκανε για λογαριασμό όλης της ομάδας. Επίσης πολλές φορές έγραφε πράγματα που είχαν ζητηθεί και που είχε βρει η ομάδα. Τα απλά μέλη κάθε ομάδας είχαν πολλαπλό ρόλο επίσης. Λειτουργούσαν άλλοτε βοηθητικά,άλλοτε καθοδηγητικά, αναλάμβαναν πρωτοβουλίες και συνέβαλαν με τη σειρά τους στη σωστή παρουσία της ομάδας. Οι ρόλοι ήταν φυσικά ισότιμοι και δεν υπήρχε η έννοια του αρχηγού, ίσως μόνο αυτή του συντονιστή.επίσης κάθε μαθητής μπορούσε να παραπονεθεί για οτιδήποτε που αφορούσε τη λειτουργία της ομάδας και οι ομάδες ήταν δυνατό να αλλάξουν αν διαπιστωνόταν ότι δεν ήταν αποτελεσματικές πράγμα όμως που να σημειωθεί ότι δεν χρειάστηκε να γίνει. 5
2.3 Κανόνες ομάδων Κατά την τέταρτη συνάντηση τέθηκαν οι κανόνες των ομάδων, το συμβόλαιο δηλαδή που ήταν κάποιες συμφωνημένες αρχές οι οποίες θα τηρούνταν κατά τη διάρκεια της χρονιάς και αποσκοπούσαν στην σωστή λειτουργία του συνόλου της τάξης. Οι κανόνες που συζητήθηκαν και τελικά συμφωνήθηκαν ήταν οι εξής: Δημιουργούμε το κατάλληλο κλίμα στην τάξη Ενεργή συμμετοχή όλων των συμμετεχόντων Ακούμε και σεβόμαστε τη γνώμη των άλλων Επιδεικνύουμε συνεργατικό πνεύμα Έχουμε τη δυνατότητα σε κάθε συνάντηση να εκφράσουμε οποιοδήποτε παράπονο προκειμένου να βρεθεί λύση στο πρόβλημα 2.4 Αυτοπαρουσιάσεις -Φωτογραφίες Κατά την πέμπτη συνάντηση έγιναν οι αυτοπαρουσιάσεις των μαθητών μαζί με τις φωτογραφίες τους. Είχε ζητηθεί από τους μαθητές να γράψουν μια παράγραφο που να περιγράφουν τον εαυτό τους ώστε να μπει στο φάκελο κάθε ομάδας.εκτός αυτού να φέρουν μια φωτογραφία τους (όσοι φυσικά επιθυμούσαν) που να συνοδεύει την αυτο παρουσίαση τους. Στη συνέχεια κάθε μαθητής παρουσίαζε τον εαυτό του στους συμμαθητές του. 2.5 Προγραμματισμός εργασιών Κατά την έκτη συνάντηση έγινε ο προγραμματισμός των εργασιών. Συζητήθηκε δηλαδή η μέθοδος εργασίας και λύθηκαν κάποια διαδικαστικά θέματα. Επίσης ανατέθηκαν οι πρώτες εργασίες και από εδώ και στο εξής οι ομάδες ακολούθησαν 6
μια συγκεκριμένη μέθοδο που περιγράφεται παρακάτω. Πιο συγκεκριμένα. Αποφασίστηκε να χωριστεί το θέμα σε τρεις υποενότητες και να μελετηθεί καθεμία ανά τρίμηνο. Αυτές οι υποενότητες ήταν 1. Οι σχέσεις μεταξύ μας 2. Σχολείο και διαφορετικότητα 3. Διαχειρίζομαι τις συγκρούσεις. Η μέθοδος εργασίας ήταν κοινή για κάθε υποενότητα και ήταν συνοπτικά η εξής. Αρχικά τίθονταν τα ερωτήματα Ποιο είναι το θέμα μας και γιατί το επιλέξαμε; Σε ποιους σκοπούς και σε πια ερευνητικά ερωτήματα καταλήξαμε; Σε αυτή τη φάση είχαν διατυπωθεί τα ερευνητικά ερωτήματα που βάσει των στόχων έπρεπε να απαντηθούν. Για κάθε υποενότητα τέθηκαν τα εξής ερωτήματα: 1 Ο Τρίμηνο: Οι σχέσεις μεταξύ μας Ερευνητικά ερωτήματα 1. Τι είναι σχολικός εκφοβισμός ; 2. Ποιες είναι οι μορφές του; 3. Πότε παρατηρήθηκε και πότε άρχισε η μελέτη και καταγραφή στοιχείων; 4. Πως είναι η κατάσταση στην Ελλάδα; 5. Πως είναι η κατάσταση στο εξωτερικό; 6. Ποιες είναι οι συνέπειες για τον θύτη και ποιες για το θύμα; 7. Επιμέρους στόχος: Να ενημερωθούν οι μαθητές για διάφορες πτυχές του φαινομένου. 2 ο Τρίμηνο : Σχολείο και διαφορετικότητα Ερευνητικά ερωτήματα 1. Τι διαφορές παρατηρούνται μεταξύ των παιδιών στα σχολεία; 2. Τι συμβαίνει στη Ελλάδα σε σχέση με παλιότερα όσο αφορά την ομοιογένεια των σχολείων; 3. Τι προβλήματα δημιουργούνται; 4. Τι ευκαιρίες παρουσιάζονται; Επιμέρους στόχος: Να κατανοήσουν ότι στην εποχή που ζούμε η διαφορετικότητα θα κυριαρχεί και στα σχολεία, να την αποδεχθούν και να την δουν ως ευκαιρία και όχι ως πρόβλημα. 3 ο Τρίμηνο : Διαχειρίζομαι τις συγκρούσεις Ερευνητικά ερωτήματα 7
1. Πως μπορούμε να διαχειριστούμε τα προβλήματα που προαναφέρθηκαν στις δύο προηγούμενες ενότητες σε ατομικό επίπεδο; 2. Πως πρέπει να λειτουργήσει η οικογένεια; 3. Τι ρόλο καλούνται να παίξουν οι φορείς; 4. Ποια δίκτυα υποστήριξης έχουν αναπτυχθεί για την αντιμετώπιση του φαινομένου; Επιμέρους στόχος: Ο στόχος εδώ είναι διπλός. Να προτείνουν οι μαθητές λύσεις και να ενημερωθούν οι μαθητές για τα δίκτυα στα οποία μπορεί κανείς να βρει στήριξη. Εν συνεχεία γινόταν κατανομή αυτών των ερωτημάτων στις ομάδες. Κάθε ομάδα έπρεπε να απαντήσει σε κάποια από τα ερευνητικά ερωτήματα. Οι εργασίες ανατίθεντο στις ομάδες ανά εβδομάδα. Οι απαντήσεις που προέκυπταν μετά από έρευνα συζητούνταν στην ολομέλεια. Μετά την κατανομή δινόταν κατευθύνσεις όσον αφορά τις πηγές και τις μεθόδους που θα ακολουθούνταν. Σε αυτές περιλαμβάνονταν κυρίως το διαδίκτυο και κατάλληλα ερωτηματολόγια. Μετά την ολοκλήρωση των απαντήσεων των ερωτημάτων τίθονταν στους μαθητές κάποια απολογιστικά ερωτήματα που ήταν κοινά για κάθε υποενότητα. Αυτά ήταν τα κάτωθι: Ποιες είναι οι προσωπικές μας στάσεις και επιλογές στο θέμα αυτό, πως τις κρίνουμε και τι πρέπει να βελτιώσουμε; Ποιές είναι οι στάσεις και επιλογές συγκεκριμένων ομάδων στο θέμα αυτό, πως τις κρίνουμε και τι πρέπει να βελτιώσουν; Ποιές είναι οι στάσεις και επιλογές θεσμών στο θέμα αυτό, πως τις κρίνουμε και τι πρέπει να βελτιώσουν; Τι νομίζαμε πριν για τα ερωτήματα και τι διαπιστώσαμε μετά; Τι δεν ξέραμε και τι τελικά μάθαμε για τα ερωτήματα; Αυτή ήταν εν ολίγοις η μέθοδος που ακολουθήθηκε για κάθε τρίμηνο επομένως τα ίδια βήματα επαναλήφθηκαν τρεις φορές κατά την διάρκεια της χρονιάς. Να σημειωθεί ότι μετά την πρώτη φορά στο δεύτερο και κυρίως στο τρίτο τρίμηνο οι ομάδες είχαν πλήρως μπει στο πνεύμα και είχαν κατανοήσει ακριβώς ποια οδό θα ακολουθούσαν. 8
3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Παρακάτω παρουσιάζονται συνοπτικά τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την έρευνα των μαθητών δηλαδή οι απαντήσεις που δόθηκαν στα ερευνητικά ερωτήματα Οι σχέσεις μεταξύ μας Ποιες είναι οι μορφές του; Γενικά το Bullying μπορεί να περιλαμβάνει Άσκηση φυσικής βίας, χτυπήματα, τσιμπήματα, δαγκωνιές, σπρωξίματα, Εσκεμμένο ή συχνό αποκλεισμό μαθητών από κοινωνικές δραστηριότητες, κοινωνική απομόνωση ή αποκλεισμό Σεξουαλική παρενόχληση Χρησιμοποίηση υβριστικών ή περιπαικτικών εκφράσεων, πειράγματα, παρατσούκλια, κοροϊδία Απειλές και εκβιασμό Υβριστικές ή περιπαικτικές εκφράσεις για τη φυλή, την εθνικότητα, τη θρησκεία, την ταυτότητα αναπηρίας, τη σεξουαλική ταυτότητα του θύματος Κλοπές ή και Ζημιές στα προσωπικά αντικείμενα του θύματος Επιδιωκόμενη απομάκρυνση των φίλων Διάδοση κακοηθών και ψευδών φημών 9
Ηλεκτρονικό bullying cyber bullying (Το cyber-bullying περιγράφεται ως "η επαναλαμβανόμενη και εκ προθέσεων βλάβη που προκαλείται διαμέσου της χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών, κινητών τηλεφώνων και άλλων ηλεκτρονικών συσκευών" Το Cyberbullying εμφανίζεται συχνότερα σε ιστότοπους όπου συγκεντρώνεται μεγάλος αριθμός εφήβων) Πότε παρατηρήθηκε και πότε άρχισε η μελέτη και καταγραφή στοιχείων; Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού μελετήθηκε για πρώτη φορά το 1978 στη Νορβηγία και 9 χρόνια μετά, το 1987, σε πολλά επιστημονικά περιοδικά εμφανίζεται ο σχετικός όρος bullying. Ενώ σαν φαινόμενο επισημαίνεται και καταγράφεται τη δεκαετία του 1970, δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ότι εμφανίζεται και τότε. Εξάλλου αποτελεί μια ακόμη έκφραση της βίαιης συμπεριφοράς η οποία υπάρχει με τη γέννηση του ανθρώπου. Στην ιστορία του Όλιβερ Τουίστ - που διαδραματίζεται τον 19ο αιώνα - υπάρχουν πολλά στοιχεία βίας μεταξύ παιδιών τα οποία επιβιώνουν μέχρι σήμερα. Τα μυθιστορήματα για το Αγγλοσαξονικό εκπαιδευτικό σύστημα όπου ο εκφοβισμός των μεγαλύτερων είναι αποδεκτό καθεστώς Πως είναι η κατάσταση στην Ελλάδα; Σοκάρουν τα στοιχεία που έρχονται στη δημοσιότητα από την έρευνα που παρουσίασε το "Χαμόγελο του Παιδιού" για τα θύματα σχολικού εκφοβισμού (bullying) στην Ελλάδα... Η έρευνα αποκαλύπτει πως θύματα έχουν πέσει, κατά δήλωσή τους το 32% των Ελλήνων μαθητών, ενώ το 30,2% έχουν υπάρξει δράστες! Οι πιο συνηθισμένες μορφές εκφοβισμού αφορούν στη χρήση κοροϊδευτικών ονομάτων, σε σπρωξίματα, τα χτυπήματα, τα πειράγματα για την εξωτερική εμφάνιση, αλλά και ανάρτηση εξευτελιστικών φωτογραφιών στο ίντερνετ και διάδοσή τους μέσω κινητού. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της πανευρωπαϊκής εκστρατείας, θύματα bullying έχουν πέσει, κατά δήλωσή τους, 32% των Ελλήνων μαθητών. Τα αγόρια σε ποσοστό 34,2%, τα κορίτσια 29,71%, ενώ 30,2% έχουν υπάρξει δράστες σχολικού εκφοβισμού. Η συνηθέστερη μορφή του είναι η χρήση κοροϊδευτικών ονομάτων με το 60,69% να έχουν πέσει θύματα, με δεύτερη τα σπρωξίματα, χτυπήματα σε 10
ποσοστό 45,39% και τρίτη τα πειράγματα λόγω εξωτερικής εμφάνισης σε ποσοστό 36,3%. Την ανάρτηση εξευτελιστικών φωτογραφιών στο Ίντερνετ και τη διάδοσή τους μέσω κινητού ανέφερε το 14,26% και το 12,82% των μαθητών αντίστοιχα. Το προφίλ του δράση και του θύματος είναι σχετικά ξεκάθαρο: αγόρια πιο εύσωμα ή μεγαλύτερης ηλικίας είναι οι δράστες, παιδιά μικροκαμωμένα, από οικογένειες ανέργων ή με προβληματικές σχέσεις είναι τα θύματα. Το ποσοστό των θυμάτων σχολικού εκφοβισμού είναι υψηλότερο στις περιπτώσεις όπου και οι δύο γονείς δεν εργάζονται. Το υψηλότερο ποσοστό παρατηρείται στους μαθητές που δηλώνουν ότι η σχέση τους με τους γονείς τους είναι πολύ άσχημη σε ποσοστό 51,52%. Αντίθετα, μόλις το 27,36% των μαθητών που δηλώνουν ότι η σχέση τους είναι πολύ καλή έχουν υπάρξει θύματα σχολικού εκφοβισμού. Μαθητές που έχουν κακή σχολική επίδοση παρουσιάζουν μεγαλύτερα ποσοστά θυματοποίησης με τα ποσοστά να φτάνουν στο 42,86%. Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί το γεγονός ότι μόνο το 67% των θυμάτων μίλησε για αυτό που συνέβη, κυρίως σε φίλο ή συμμαθητή σε ποσοστό 36,78%, ή στους γονείς σε ποσοστό μόλις 28,36%. Τα υπόλοιπα παιδιά δεν το έκαναν από ντροπή ή φόβο, ενώ σε ποσοστό 14,7% επειδή πίστευαν ότι κανένας δεν μπορεί να τα βοηθήσει. Το "Χαμόγελο του παιδιού" προβάλει μάλιστα ειδικό βίντεο στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής καμπάνιας αντιμετώπισης του bullyling με τίτλο "Κάνε τη διαφορά. Μίλα τώρα". Αυτά είναι τα αποτελέσματα μιας ενδεικτικής έρευνας. Παρουσιάστηκαν και άλλα στοιχεία από τα όποια βγήκε το συμπέρασμα ότι το φαινόμενο αυξάνεται ραγδαία και στην Ελλάδα. Ίσως όχι τόσο ραγδαία όπως σε άλλες χώρες όπως και οι Η.Π.Α. αλλά σίγουρα παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις και δεν μπορεί πλέον να αγνοηθεί Πως είναι η κατάσταση στο εξωτερικό; Αρκετά μεγαλύτερο είναι το ποσοστό των μαθητών που υπήρξαν θύματα σχολικού εκφοβισμού στη Λιθουανία (51,65%) και στην Εσθονία (50,07%). Ακολουθούν οι μαθητές της Βουλγαρίας (34,66%) και της Λετονίας (25,21%). Το αντίστοιχο ποσοστό στην Ιταλία είναι 15,09%.Στις Η.Π.Α. και τον Καναδά υπολογίζεται σε πάνω από 40%. 11
Ποιες είναι οι συνέπειες για τον θύτη και ποιες για το θύμα; Τα παιδιά που εκφοβίζονται έχουν περισσότερες πιθανότητες να υποφέρουν από κατάθλιψη έχουν συχνά τάσεις αυτοκτονίας σε ακραίες βέβαια περιπτώσεις είναι πιο πιθανό να παρουσιάσουν σωματικά συμπτώματα όπως πονοκεφάλους, ημικρανίες, δερματικά προβλήματα, έλκος, τρέμουλο,κρίσεις πανικού κλπ. έχουν τις διπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν ψυχοσωματικά συμπτώματα στην εφηβεία. είναι πιο πιθανό να παραπονιούνται για τη υγεία τους μείωση της σχολικής απόδοσης και παρουσίας στο σχολείο αυξημένες πιθανότητες να παρατήσουν εντελώς το σχολείο έχουν περισσότερες πιθανότητες να αντιδράσουν με εξαιρετικά βίαιο τρόπο. Σε 12 από τα 15 περιστατικά στη δεκαετία του 1990, όπυ μαθητές έριξαν πυρά στο σχολείο τους,οι σκοπευτές ήταν θύματα σχολικού εκφοβισμού-αυξημένο αίσθημα θλίψης και μοναξιάς αλλαγές στον ύπνο και τις διατροφικές συνήθειες απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες Τα παιδιά που εκφοβίζουν έχουν αυξημένες πιθανότητες κατάχρησης αλκοόλ και ναρκωτικών κατά την περίοδο της εφηβείας αλλά και ως ενήλικες είναι πιο πιθανό να εμπλακούν σε καυγάδες, βανδαλισμούς και να παρατήσουν το σχολείο είναι πιο πιθανό να ασκήσουν πρόωρη σεξουαλικότητα είναι πιο πιθανό να έχουν προβλήματα με το νόμο όταν θα ενηλικιωθούν. Σε μια μελέτη το 60% των αγοριών που εκφοβίζουν στο Γυμνάσιο είχαν προβλήματα με το νόμο πριν συμπληρώσουν 24 έτη. Επίσης αυτά τα άτομα όταν ενηλικιωθούν είναι πιο πιθανό να ασκούν βία στους συντρόφους τους και στα παιδιά τους και αδυνατούν να κρατήσουν τις φιλικές τους σχέσεις 12
Σχολείο και διαφορετικότητα Τι διαφορές παρατηρούνται μεταξύ των παιδιών στα σχολεία; Οι διαφορές που παρατηρούνται μεταξύ των μαθητών στα σχολείο είναι διαφόρων ειδών. Αυτές προσδιορίζονται στη γλώσσα, τα ήθη και έθιμα,τις αξίες, τη θρησκεία, την καταγωγή,τις ιδέες,τις αναπηρίες, τα σωματικά χαρακτηριστικά, τα πνευματικά χαρακτηριστικά, την κοινωνική κατάσταση, την οικογενειακή κατάσταση, την οικονομική κατάσταση, την εμφάνιση,το ντύσιμο κ.α. Υπάρχει ανάμεσα σε αυτές τις διαφορές κάτι κοινό. Μπορεί να αποτελέσουν γενεσιουργό αιτία φαινομένων σχολικού εκφοβισμού. Επομένως η αποδοχή της διαφορετικότητας είναι κάτι πολύ σημαντικό όπως φαίνεται και πιο κάτω Τι συμβαίνει στη Ελλάδα σε σχέση με παλιότερα όσο αφορά την ομοιογένεια των σχολείων; Είναι σαφές ότι τις τελευταίες δεκαετίες τα ελληνικά σχολεία είναι πολύ πιο ανομοιογενή. Μεταναστευτικά ρεύματα, δημογραφικοί παράγοντες, η παγκοσμιοποίηση και άλλοι λόγοι κάνουν το σημερινό σχολείο πολύμορφο και πολύ διαφορετικό από το σχολείο ας πούμε της δεκαετίας το 1950. Ενδεικτικά αναφέρουμε κάποια στατιστικά στοιχεία της διαχρονικής εξέλιξης των αλλοδαπών μαθητών στα ελληνικά σχολεία που είναι μόνο ένα από τα στοιχεία που εντοπίσαμε στη διαφορετικότητα. Από το διάγραμμα βλέπουμε μια αύξηση 186% πράγμα το οποίο επιβεβαιώνει αυτό ακριβώς που αρχικά εκτιμήθηκε. 13
Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος ΠΟΣΟΣΤΑ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΠΟΣΟΣΤΑ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ Τι προβλήματα δημιουργούνται; Τα σημαντικότερα προβλήματα που δημιουργούνται είναι η έλλειψη φίλων για κάποιους μαθητές, η ανάπτυξη του φαινομένου του ρατσισμού και η δυσκολία στη διεύρυνση των οριζόντων λόγω της προκατάληψης που κυριαρχεί. Επίσης υπάρχουν θέματα δυσκολιών στην εκπαιδευτική διαδικασία πράγμα το οποίο απομονώνει κάποιους μαθητές. Δημιουργούνται ομάδες (κλίκες) δεν υπάρχει ισότητα και κάποιοι μαθητές νιώθουν καταπίεση. Καλλιεργείται δηλαδή το έδαφος για να αναπτυχθούν φαινόμενα όπως αυτό που περιγράψαμε. Τι ευκαιρίες παρουσιάζονται; Η σημαντικότερη ευκαιρία είναι να αντιμετωπίσουμε την διαφορετικότητα ως κάτι θετικό. Τα παιδιά που συναναστρέφονται με άλλα διαφορετικά παιδιά γνωρίζουν καινούριους πολιτισμούς και έχουν περισσότερους φίλους. Επίσης εκπαιδεύονται στο να δέχονται τη διαφορετικότητα και προετοιμάζονται σωστά ώστε όταν βγουν στην κοινωνία να έχουν σωστές συμπεριφορές. Εκτός αυτού βλέπουν τα πράγματα από διάφορες οπτικές κατανοούν τη διαφορετική θέση του καθενός και μαθαίνουν να κρίνουν πιο ψύχραιμα τα πράγματα. Επίσης έχουν την ευκαιρία να καταλάβουν τα προβλήματα που υπάρχουν σε όλο τον κόσμο. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορούν ακόμα να έρθουν σε επαφή με άλλες γλώσσες και να μάθουν καινούρια πράγματα.σε κάθε περίπτωση ζούμε σε μια πολυπολιτισμική και πολύμορφη κοινωνία σε σχέση με το παρελθόν. Είναι θετικό οι μαθητές να μαθαίνουν από μικροί να αντιμετωπίζουν όλη αυτή την κατάσταση με θετικό τρόπο. 14
Διαχειρίζομαι τις συγκρούσεις Πως μπορούμε να διαχειριστούμε τα προβλήματα που προαναφέρθηκαν στις δύο προηγούμενες ενότητες σε ατομικό επίπεδο; Κάποιοι τρόποι αντιμετώπισης είναι οι εξής Να μην κρατάω κάτι μέσα μου.να το λέω σε κάποιον ενήλικα ο οποίος θα με βοηθήσει. Εκείνος μπορεί να είναι ο γονέας, καθηγητής ή ο διευθυντής του σχολείου. Υπάρχουν και άλλα δίκτυα ή και τηλεφωνικές γραμμές που μπορούμε να συμβουλευτούμε. Όταν δέχομαι μια τέτοια σύγκρουση θα πρέπει να είμαι ήρεμος. Θα πρέπει να μην φοβηθώ ή να θυμώσω ώστε ο θύτης σε κάποια στιγμή να δει ότι δεν με αναστατώνει με αποτέλεσμα να βαρεθεί και να φύγει Θα είναι καλό να γίνω μέλος μιας ομάδας για να κάνω νέους φίλους Ακόμα πιο σημαντικό είναι να αποφεύγω τέτοιου είδους καταστάσεις και να μην αντεπιτίθεμαι -Να χρησιμοποιήσω ευκαιρίες για θετική έκφραση της επιθετικότητας πχ μέσω του αθλητισμού αλλά και ανάπτυξης δεξιοτήτων Πως πρέπει να λειτουργήσει η οικογένεια; 15
Η οικογένεια καλείται να παίξει αποφασιστικό ρόλο στην αντιμετώπιση του φαινομένου. Πιο συγκεκριμένα οι οικογένειες του θύματος πρέπει να Παρατηρούν τη συμπεριφορά του παιδιού τους. Οποιαδήποτε ξαφνική αλλαγή στη συμπεριφορά του,στην όρεξη του, στον ύπνο του,στην γνώμη τους για κάποια άτομα, στη σχολική τους παρουσία, στη σχολική τους επίδοση πρέπει να τους προβληματίζει Εάν αντιληφθούν ότι το παιδί τους βιώνει σχολικό εκφοβισμό θα πρέπει να συζητήσουν μαζί του Θα πρέπει να απενοχοποιήσουν το παιδί τους Να εξηγήσουν στο παιδί τους ότι κανένας δεν έχει δικαίωμα να του φέρεται έτσι Να επιβραβεύουν το παιδί τους που συμμετείχε στην κουβέντα Να αναδείξουν στο παιδί τη σημασία που έχει η επικοινωνία με τον δάσκαλο και να εξηγήσουν τη διαφορά μεταξύ «μαρτυρίας» και «ζητάω βοήθεια» Να θυμούνται ότι στόχος είναι να βοηθήσουν το παιδί τους και όχι να τιμωρηθεί το άλλο παιδί Να επικοινωνούν με το δάσκαλο Να μην βάλουν το παιδί σε διαδικασίες αντεκδίκησης Σε κάθε περίπτωση μπορούν να τηλεφωνούν στην εθνική τηλεφωνική γραμμή 1056,δωρεάν και ανώνυμα η οποία είναι στελεχωμένη με κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους και λειτουργεί όλο το εικοσιτετράωρο Η οικογένεια του θύτη πρέπει Να μην ανέχεται τον εκφοβισμό που κάνει το παιδί της Να πουν στο παιδί τους ότι πρέπει να επανορθώσει για την πράξη που έκανε Να εξηγήσουν στο παιδί τους γιατί δεν πρέπει να έχει αυτή την συμπεριφορά Να μειώσουν την τηλεόραση βίας και την υπερβολική ενασχόληση με τον υπολογιστή με βία και σκληρά παιχνίδια Να περνούν περισσότερο χρόνο μαζί του Να γνωρίσουν τους φίλους του παιδιού τους και τους γονείς τους Να θέτουν όρια και να μην υποκύπτουν σε κάθε επιθυμία τους Τι ρόλο καλούνται να παίξουν οι φορείς; Το σχολείο μπορεί να οργανώσει διάφορες δράσεις για την αντιμετώπιση του φαινομένου ενημερώνοντας, εφαρμόζοντας τον κανονισμό του σχολείου 16
και προλαμβάνοντας κυρίως καταστάσεις. Οι γονείς πρέπει να ενημερώνονται από το σχολείο ενώ οι εκπαιδευτικοί πρέπει να στηρίζουν τους μαθητές. Το κράτος πρέπει να οργανώσει μια εκστρατεία ενημέρωσης και ταυτόχρονα να δημιουργήσει φορείς για την στήριξη των παιδιών. Ακόμα και φορείς όπως η εκκλησία, ο δήμος ο σύλλογος γονέων και κηδεμόνων πρέπει να αναλάβουν δράση. Σε κάθε περίπτωση χρειάζεται αφύπνιση και ενεργοποίηση διότι αν το φαινόμενο δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα οι συνέπειες του είναι μετά πολύ σοβαρές. Ποια δίκτυα υποστήριξης έχουν αναπτυχθεί για την αντιμετώπιση του φαινομένου; Στα πλαίσια αντιμετώπισης του φαινομένου έχουν αναπτυχθεί διάφορα δίκτυα υποστήριξης. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα εξής: www.hamogelo.gr (210-3306140) www.e-abc.eu unicef:2107258655 www.eidikowpaidagogos.gr www.moec.gov.gr respect-diversity.org 801-801-1177 ΕΨΥΠΕ:116111 1056 17
4. ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Αυτό ήταν σε γενικές γραμμές το θέμα των ερευνητικών εργασιών το οποίο προσεγγίστηκε με την μέθοδο που παρουσιάστηκε. Μετά από μια χρονιά ενασχόλησης θα μπορούσε κανείς να πει ότι το μάθημα αυτό είναι μια πολύ καλή ευκαιρία για τους μαθητές να αναπτύξουν πολλές δεξιότητες. Πρώτα από όλα ο μαθητής μαθαίνει να είναι υπεύθυνος, να διατηρεί πληροφορίες,να κατακτά μόνος του τη γνώση,να παρουσιάζει τα αποτελέσματα της έρευνάς του και φυσικά να συνεργάζεται. Ταυτόχρονα ενημερώνεται για σημαντικά θέματα όχι μέσω του κλασσικού διαβάσματος στο σπίτι αλλά με τρόπο βιωματικό. Είναι μια πρωτόγνωρη διαδικασία που αν αξιοποιηθεί σωστά μόνο κέρδη μπορεί να φέρει. 18