Αιεμάλδξεην Σερλνινγηθό Δθπαηδεπηηθό Ίδξπκα Θεζζαινλίθεο ρνιή Γηνίθεζεο & Οηθνλνκίαο Σκήκα Δκπνξίαο θαη Γηαθήκηζεο Πηπρηαθή εξγαζία ΕΡΕΤΝΑ ΠΕΔΙΟΤ ΜΕ ΘΕΜΑ : Η δηεξεύλεζε πιεπξώλ ηεο εζηθήο ζπλεηδεηνπνίεζεο θαη ζπγθεθξηκέλα ν βαζκόο επίδξαζεο ηεο θαηά ηελ επηινγή μελνδνρεηαθήο κνλάδαο από ηνπο θαηνίθνπο ηνπ Δήκνπ Θεζζαινλίθεο γηα ηελ ρξνληθή πεξίνδν Ινύληνο-επηέκβξηνο 2010. Δηζεγήηξηα: Φνηηήηξηεο : Γξ. Δηξήλε Σειηθίδνπ Φνπληνπθίδνπ Μαξία Καζεγήηξηα Δθαξκνγψλ: Παληζάθε Παλαγηψηα Αλησλία Γειεζηαχξνπ Θεζζαινλίθε, Γεθέκβξηνο 2010 1
Αιεμάλδξεην Σερλνινγηθό Δθπαηδεπηηθό Ίδξπκα Θεζζαινλίθεο ρνιή Γηνίθεζεο & Οηθνλνκίαο Σκήκα Δκπνξίαο θαη Γηαθήκηζεο Πηπρηαθή εξγαζία ΕΡΕΤΝΑ ΠΕΔΙΟΤ ΜΕ ΘΕΜΑ : Η δηεξεύλεζε πιεπξώλ ηεο εζηθήο ζπλεηδεηνπνίεζεο θαη ζπγθεθξηκέλα ν βαζκόο επίδξαζεο ηεο θαηά ηελ επηινγή μελνδνρεηαθήο κνλάδαο από ηνπο θαηνίθνπο ηνπ Δήκνπ Θεζζαινλίθεο γηα ηελ ρξνληθή πεξίνδν Ινύληνο- επηέκβξηνο 2010. Δηζεγήηξηεο : Φνηηήηξηεο : Κα Σειηθίδνπ Φνπληνπθίδνπ Μαξία Κα Γειεζηαχξνπ Παληζάθε Παλαγηψηα Θεζζαινλίθε, Γεθέκβξηνο 2010 2
ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ει. ΔΤΥΑΡΙΣΙΔ...5 ΠΔΡΙΛΗΦΗ...6 ΔΙΑΓΧΓΗ.7 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΠΡΟΚΑΣΑΡΚΣΙΚΗ ΦΑΗ.8 1.1 Δξέζηζκα 8 1.2 Πξόβιεκα δηνίθεζεο κάξθεηηλγθ.8 1.3 Πξόβιεκα έξεπλαο κάξθεηηλγθ 9 1.4 θνπόο 9 1.5 ηάδηα έξεπλαο..9 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΑΝΑΚΟΠΗΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.11 2.1 Έλλνηα εζηθνύ θαηαλαισηηζκνύ.11 2.2 Σα κπντθνηάδ ησλ θαηαλαισηώλ 13 2.3 Ο θιάδνο ησλ μελνδνρεηαθώλ επηρεηξήζεσλ..14 2.4 Σνπξηζκόο θαη πεξηβάιινλ..18 2.4.1 Σνπξηζηηθή ζπκπεξηθνξά θαη ηάζεηο ζηνλ ηνπξηζκό.18 2.4.2 Πεξηβαιινληηθέο επηδξάζεηο 18 2.4.3 Μνξθέο ηνπ «Νένπ Σνπξηζκνύ»...20 2.4.4 Πξάζηλνο Σνπξηζκόο. 21 2.5 Σα πξάζηλα μελνδνρεία.22 2.5.1 Ση είλαη ηα πξάζηλα μελνδνρεία;..22 2.5.2 ηαηηζηηθά ζηνηρεία από πξνεγνύκελε έξεπλα.. 24 2.5.3 Σν πξάζηλν θιεηδί.....25 2.5.4 Σα θξηηήξηα ηνπ πξνγξάκκαηνο «Πξάζηλν Κιεηδί»... 27 2.5.5 Βξαβεύζεηο ειιεληθώλ μελνδνρείσλ 2010...34 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΓΗΜΟΚΟΠΗΗ...43 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 4 Ο ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ.46 4.1 Πίλαθεο κνλήο εηζόδνπ 46 4.2 Πίλαθεο δηπιήο εηζόδνπ...82 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 5 Ο ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΠΡΟΣΑΔΙ ΠΔΡΙΟΡΙΜΟΙ 127 3
5.1 πκπεξάζκαηα 127 5.2 Πξνηάζεηο πξνο ην θνξέα..130 5.3 Πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο Πξνηάζεηο γηα ην κέιινλ...131 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.132 ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ.135 4
ΔΤΥΑΡΙΣΙΔ Θεξκέο επραξηζηίεο νθείινπκε ζηελ θ. Ννλίηα Παπαδνπνχινπ, ηελ θ. Γηνλπζία Παπαδνπνχινπ θαη ηελ θ. Μαξία Κηληζάθε πνπ κε ηελ εκπεξηζηαησκέλε γλψκε ηνπο καο δηαθψηηζαλ γηα ηελ λέα ηάζε ηνπ ηνπξηζκνχ πξνο ηα πξάζηλα μελνδνρεία, γεγνλφο πνπ ζπλέβαιε νπζηαζηηθά ζηελ εθπφλεζε απηήο ηεο έξεπλαο. 5
ΠΔΡΙΛΗΦΗ Ζ εξγαζία απηή είλαη κία έξεπλα πξσηνγελψλ ζηνηρείσλ κε ζέκα ηελ δηεξεχλεζε ηνπ βαζκνχ ελεκέξσζεο γηα κπντθνηάδ, ηεο ζπκκεηνρήο ζε κπντθνηάδ θαη άιιεο ελέξγεηεο πνπ δειψλνπλ δηαινγηθφ εζηθφ θαηαλαισηηζκφ θαηά ην παξειζφλ, παξφλ θαη πξφζεζεο γηα ην κέιινλ θαζψο θαη ην ξφιν πνπ δηαδξακαηίδνπλ ηα εζηθά θξηηήξηα θαηά ηελ επηινγή κηαο μελνδνρεηαθήο κνλάδαο γηα ιφγνπο αλαςπρήο απφ ηνπο θαηνίθνπο ηνπ Γήκνπ Θεζζαινλίθεο. Ζ κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε είλαη ε δεκνζθφπεζε κε πξνζσπηθή ζπλέληεπμε, θαηά πεξηνρέο ζε έλα ζηάδην θαη κε φξγαλν έλα δνκεκέλν εξσηεκαηνιφγην. ε κία πξνζπάζεηα αλάιπζεο ηνπ γλσζηηθνχ πεδίνπ ηνπ ζέκαηνο ζηελ αλαζθφπεζε βηβιηνγξαθίαο ρξεζηκνπνηήζεθαλ άξζξα πνπ αλαιχνπλ ηελ εζηθήο θαηαλάισζεο σο έλλνηα. Δλψ ζηα επφκελα ηξία θεθάιαηα γίλεηαη αλάιπζε ηεο θαηάζηαζεο ηνπ θιάδνπ ησλ μελνδνρείσλ, ηεο επίδξαζεο ηνπ ηνπξηζκνχ ζην πεξηβάιινλ θαζψο θαη ηεο ζθνπηκφηεηαο ηεο χπαξμεο πξάζηλσλ μελνδνρείσλ ζηε ρψξα καο. ηελ ζπλέρεηα αλαιχεηαη ε κεζνδνινγία θαη ην πεξηερφκελν ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ θαη γίλεηαη παξνπζίαζε ησλ απνηειεζκάησλ ζε πίλαθεο κνλήο θαη δηπιήο εηζφδνπ κε ζηνρεπκέλν ζρνιηαζκφ ζηνλ θαζέλα. Σέινο, απφ ηελ επεμεξγαζία ησλ απνηειεζκάησλ ζπκπεξαίλεηαη αξρηθά φηη ν πιεζπζκφο ηνπ Γήκνπ Θεζζαινλίθεο δελ παξνπζίαζε ηδηαίηεξε δξαζηεξηφηεηα ζε ζέκαηα εζηθήο θαηαλάισζεο ζην παξειζφλ αιιά θαη γηα ην παξφλ ε ελεκέξσζε ηνπ είλαη ζε ρακειά επίπεδα πφζν κάιινλ θαη ε ζπκκεηνρή ηνπ. Όζν γηα ηελ κειινληηθή ηνπο δξαζηεξηφηεηα δειψλνπλ πσο είλαη πνιχ πηζαλφλ λα ζπκκεηάζρνπλ ζε κπντθνηάδ, φηαλ ηίζεληαη ζέκαηα πεξί εζηθήο αιιά ηα πνζνζηά κεηψλνληαη φηαλ γίλεηαη ιφγνο γηα παξεκθεξείο ελέξγεηεο δηαινγηθνχ εζηθνχ θαηαλαισηηζκνχ. Σέινο, φηαλ έγηλε πξνζπάζεηα αμηνιφγεζεο θάπνησλ μελνδνρείσλ πνπ ζπγθέληξσλαλ δηάθνξα ραξαθηεξηζηηθά (ηδηνθηεζία, ηηκνιφγεζε, πξνζβνιή ηνπ πεξηβάιινληνο θαη παξάλνκε εξγνδνζίαο) νη εξσηεζέληεο απάληεζαλ κε αξθεηή απζηεξφηεηα θαη δήισζαλ φηη κφλν δχν εμ απηψλ δελ ζα απέξξηπηαλ. Αμηνζεκείσην βέβαηα είλαη ην γεγνλφο φηη θαη ηα δχν απηά μελνδνρεία δελ πξνθαινχλ νχηε θαηαζηξνθέο ζην πεξηβάιινλ αιιά νχηε ππεξεθκεηαιιεχνληαη ηνπο εξγαδνκέλνπο ηνπο. 6
ΔΙΑΓΧΓΗ Ζ ζπγθεθξηκέλε έξεπλα είλαη κηα έξεπλα πεδίνπ πνπ έρεη πξαγκαηνπνηεζεί ζηα πιαίζηα ηεο πηπρηαθήο εξγαζίαο ησλ θνηηεηξηψλ Παληζάθε Παλαγηψηαο θαη Φνπληνπθίδνπ Μαξίαο κε ζέκα νκπξέια ηνλ εζηθφ θαηαλαισηηζκφ ζηελ αξλεηηθή θαη ηελ δηαινγηθή κνξθή ηνπ. Σν ζπγθεθξηκέλν ζέκα ηεο εξγαζίαο αθνξά ζηελ δηεξεχλεζε πιεπξψλ ηεο εζηθήο ζπλεηδεηνπνίεζεο θαη ζπγθεθξηκέλα ν βαζκφο επίδξαζεο ηεο θαηά ηελ επηινγή μελνδνρεηαθήο κνλάδαο απφ ηνπο θαηνίθνπο ηνπ Γήκνπ Θεζζαινλίθεο γηα ηελ ρξνληθή πεξίνδν Ηνχληνο-επηέκβξηνο 2010. Σν εξέζηζκα ηεο έξεπλαο ήηαλ έλα ηειεθψλεκα πνπ έγηλε ζηε δηνίθεζε ηνπ μελνδνρείνπ απφ ηελ Διιεληθή Δηαηξεία Πξνζηαζίαο ηεο θχζεο φπνπ γλσζηνπνηήζεθε φηη έλαο ζεκαληηθφο αξηζκφο πειαηψλ κεηά ηε δηακνλή ηνπο απεπζχλζεθε ζηελ ζπγθεθξηκέλε εηαηξεία γηα λα εθθξάζεη ηελ ιχπε ηνπο θαη ζπγρξφλσο ηελ αγαλάθηεζε ηνπο γηα ηελ αιφγηζηε θαη κε ειεγρφκελε θαηά ηα ιεγφκελα ηνπο ρξήζε θπζηθψλ πφξσλ θαη ειεθηξηθήο ελέξγεηαο πνπ παξαηήξεζαλ ζην μελνδνρείν. Απνζηνιή ινηπφλ ηεο έξεπλαο κάξθεηηλγθ είλαη ε δηεξεχλεζε γηα ην εάλ ε ζπκπεξηθνξά ησλ πειαηψλ ησλ μελνδνρεηαθψλ κνλάδσλ επεξεάδεηαη απφ εζηθά θξηηήξηα, φπσο γηα παξάδεηγκα ε εμνηθνκφκηζε ελέξγεηαο. Ζ κέζνδνο ζπγθέληξσζεο πξσηνγελψλ ζηνηρείσλ είλαη ε δεκνζθφπεζε κε πξνζσπηθή ζπλέληεπμε, θαηά πεξηνρέο ζε έλα ζηάδην θαη κε φξγαλν έλα δνκεκέλν εξσηεκαηνιφγην. Ζ πεξηνρή πνπ επηιέρζεθε γηα ηελ έξεπλα ήηαλ ν Γήκνο Θεζζαινλίθεο θαη ην κέγεζνο ηνπ δείγκαηνο είλαη 120 εξσηεζέληεο. Ζ εξγαζία ρσξίδεηαη ζε πέληε βαζηθά θεθάιαηα φπνπ ζην πξψην παξνπζηάδεηαη ε πξνθαηαξθηηθή θάζε ηεο έξεπλαο, ζην δεχηεξν ζα γίλεη αλαζθφπεζε βηβιηνγξαθίαο, ζην ηξίην ζα γίλεη αλάιπζε ηεο δεκνζθφπεζεο ηεο έξεπλαο, ζην ηέηαξην ζα δηαηππσζνχλ ηα απνηειέζκαηα ελψ ζην πέκπην ζα παξνπζηαζηνχλ ηα ζπκπεξάζκαηα, νη πξνηάζεηο πξνο ηνλ θνξέα θαη νη πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο. 7
ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΠΡΟΚΑΣΑΡΚΣΙΚΗ ΦΑΗ 1.1 Δξέζηζκα Σν εξέζηζκα απηήο ηεο έξεπλαο είλαη έλα ηειεθψλεκα πνπ έγηλε ζηε δηνίθεζε ηνπ μελνδνρείνπ απφ ηελ Διιεληθή Δηαηξεία Πξνζηαζίαο ηεο θχζεο φπνπ γλσζηνπνηείηαη φηη έλαο ζεκαληηθφο αξηζκφο πειαηψλ κεηά ηε δηακνλή ηνπο απεπζχλζεθε ζηελ ζπγθεθξηκέλε εηαηξεία γηα λα εθθξάζεη ηελ ιχπε ηνπο θαη ζπγρξφλσο ηελ αγαλάθηεζε ηνπο γηα ηελ αιφγηζηε θαη κε ειεγρφκελε θαηά ηα ιεγφκελα ηνπο ρξήζε θπζηθψλ πφξσλ θαη ειεθηξηθήο ελέξγεηαο πνπ παξαηεξήζεθε ζην μελνδνρείν καο. ε αληίθξηζκα ινηπφλ φισλ ησλ παξαπάλσ, ν ππεχζπλνο ηεο εηαηξείαο πξνηίζεηαη λα βνεζήζεη ηελ επηρείξεζε λα αιιάμεη φιε απηή ηελ αξλεηηθή εηθφλα πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί εηο βάξνο ηεο, πξνηείλνληαο ηεο λα κεηαηξέςεη ην μελνδνρείν ζε πξάζηλν. Αλαιπηηθφηεξα, ν ππεχζπλνο ππνζηήξημε πσο πέξαλ ηνπ φηη ε πξάζηλε δενληνινγία απνηειεί ηελ κειινληηθή ηάζε ηνπ ηνπξηζκνχ, ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ έρεη λα απνδψζεη ζηελ επηρείξεζε κεγάιε εμνηθνλφκεζε θαη ρξεκάησλ θαζψο θαη πνιχηηκσλ γηα ην πεξηβάιινλ θπζηθψλ πφξσλ. 1.2 Πξόβιεκα δηνίθεζεο κάξθεηηλγθ Σν δίιεκκα ινηπφλ πνπ ηέζεθε ζηελ επηρείξεζε είλαη ην αλ ζα πξέπεη ηειηθά λα επελδχζεη νηθνλνκηθά ψζηε λα γίλνπλ νη απαξαίηεηεο αιιαγέο ζηε μελνδνρεηαθή κνλάδα θαη λα δεκηνπξγεζνχλ εγθαηαζηάζεηο εμνηθνλφκεζεο λεξνχ, ειεθηξηθήο ελέξγεηαο θαη άιισλ θπζηθψλ πφξσλ ζε ζπλδπαζκφ θπζηθά κε ηελ απαξαίηεηε εθπαίδεπζε ηνπ πξνζσπηθνχ γηα φια απηά ηα ζέκαηα κε ζθνπφ ηελ επηβξάβεπζε θαη αλαγλψξηζε ηνπ μελνδνρείνπ σο πξάζηλν. Με ηελ θαηάθηεζε απηνχ ηνπ ηίηινπ ε επηρείξεζε ζα απνζθνπνχζε ζηελ πξνηίκεζε - αληαπφθξηζε ησλ πεξηβαιινληηθά επαηζζεηνπνηεκέλσλ πειαηψλ θαηά θχξην ιφγν αιιά ζπγρξφλσο ζα πεηχραηλε εμνηθνλφκεζε νηθνλνκηθψλ πφξσλ ζηνλ ηδηνθηήηε αιιά θαη εμνηθνλφκεζε θπζηθψλ πφξσλ ζηνλ πιαλήηε εληζρχνληαο ηελ βησζηκφηεηα. Αληηζέησο, ν επηρεηξεκαηίαο ζα κπνξνχζε λα αθήζεη ηηο εγθαηαζηάζεηο ηνπ σο έρνπλ θαη λα απνθχγεη ην ξίζθν κηαο επέλδπζεο πνπ δελ ζα θαηάθεξλε λα επεξεάζεη νπζηαζηηθά ηελ αγνξαζηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ πειαηψλ ηνπ. 8
1.3 Πξόβιεκα έξεπλαο κάξθεηηλγθ Απνζηνιή ινηπφλ ηεο έξεπλαο κάξθεηηλγθ είλαη ε δηεξεχλεζε γηα ην εάλ ε ζπκπεξηθνξά ησλ πειαηψλ ησλ μελνδνρεηαθψλ κνλάδσλ επεξεάδεηαη απφ εζηθά θξηηήξηα. 1.4 θνπόο θνπφο ηεο έξεπλαο είλαη ε παξνρή νξζνινγηθήο πιεξνθφξεζεο πξνο ηελ δηνίθεζε κάξθεηηλγθ ηνπ μελνδνρείνπ Υ ψζηε λα παξζεί ε ζσζηή απφθαζε γηα ην αλ ζα πξέπεη ην μελνδνρείν λα κεηαηξαπεί ζε πξάζηλν. 1.5 ηάδηα έξεπλαο Θέκα Ζ δηεξεχλεζε πιεπξψλ ηεο εζηθήο ζπλεηδεηνπνίεζεο θαη ζπγθεθξηκέλα ν βαζκφο επίδξαζεο ηεο θαηά ηελ επηινγή μελνδνρεηαθήο κνλάδαο απφ ηνπο θαηνίθνπο ηνπ Γήκνπ Θεζζαινλίθεο γηα ηελ ρξνληθή πεξίνδν Ηνχληνο-επηέκβξηνο 2010. Δμεηδίθεπζε απαηηνύκελσλ πιεξνθνξηώλ ηελ ζπγθεθξηκέλε έξεπλα δηεξεπλάηαη ε ζπκκεηνρή ηνπ δείγκαηνο ζε ελέξγεηεο αξλεηηθνχ θαη δηαινγηθνχ εζηθνχ θαηαλαισηηζκνχ ζε φιν ην θάζκα ηνπ ρξφλνπ. Ηδηαίηεξε έκθαζε φκσο δίλεηαη ζηελ εξψηεζε πνπ δεηά απφ ηνπο εξσηεζέληεο λα πξνβνχλ ζε αμηνιφγεζε θάπνησλ μελνδνρείσλ πνπ ζπγθεληξψλνπλ δηάθνξα ραξαθηεξηζηηθά δηφηη κέζσ απηήο ηεο δηεξεχλεζεο ζα γίλεη αθφκε πην ζαθήο πιεξνθφξεζε γηα ηνλ ξφιν πνπ δηαδξακαηίδνπλ ηα εζηθά θξηηήξηα ζηελ επηινγή μελνδνρεηαθήο κνλάδαο. Όζν γηα ηηο κεηαβιεηέο ηεο έξεπλαο ην εξσηεκαηνιφγην πεξηιακβάλεη δέθα εμαξηεκέλεο πνπ είλαη θαη νη κεηαβιεηέο ζπκπεξηθνξάο (πκκεηνρή ζε κπντθνηάδ ζην παξειζφλ, πκκεηνρή ζε ζπγθεθξηκέλα κπντθνηάδ, πκκεηνρή ζε κπντθνηάδ ζην παξφλ, Γηαινγηθφο εζηθφο θαηαλαισηηζκφο, Πξφζεζε ζπκκεηνρήο ζε κπντθνηάδ, Πξφζεζε δηαινγηθνχ εζηθνχ θαηαλαισηηζκνχ, Αηηίεο κπντθνηάδ, Γλψζε κπντθνηάδ, Αμηνιφγεζε μελνδνρείσλ θαη Πξφζεζε κπντθνηάδ μελνδνρείσλ) θαη πέληε αλεμάξηεηεο πνπ είλαη νη δεκνγξαθηθέο (Φχιν, Ζιηθία, Δθπαίδεπζε, Δηζφδεκα, Δπάγγεικα). 9
Γεληθόο ηόρνο Ζ δηεξεχλεζε πιεπξψλ ηεο εζηθήο ζπλεηδεηνπνίεζεο θαη ζπγθεθξηκέλα ν βαζκφο επίδξαζεο ηεο θαηά ηελ επηινγή μελνδνρεηαθήο κνλάδαο ζηνλ πιεζπζκφ ηνπ Γήκνπ Θεζζαινλίθεο, ψζηε λα παξζεί ε ζσζηή απφθαζε γηα ην αλ ζα πξέπεη ην μελνδνρείν λα κεηαηξαπεί ζε πξάζηλν ή λα κείλεη σο έρεη. Δηδηθνί ηόρνη Να δηεξεπλεζεί ην ηζηνξηθφ ησλ εξσηεζέλησλ γηα ζπκκεηνρή ζε κπντθνηάδ πξντφλησλ ή ππεξεζηψλ θαζψο θαη ζε παξεκθεξείο ελέξγεηεο πνπ δειψλνπλ εζηθή επαηζζεηνπνίεζε. Να δηεξεπλεζεί ε γλψζε θαη ε ζπκκεηνρή ησλ εξσηεζέλησλ ζε κπντθνηάδ ηελ ηξέρνπζα πεξίνδν. Να δηεξεπλεζεί ε πξφζεζε ησλ εξσηεζέλησλ γηα κειινληηθή ζπκκεηνρή ζε κπντθνηάδ φηαλ ηίζεηαη ζέκα εζηθήο θαηαλάισζεο. Να δηεξεπλεζεί ε πξφζεζε ησλ εξσηεζέλησλ γηα κειινληηθή ζπκκεηνρή ζε ελέξγεηεο δηαινγηθνχ εζηθνχ θαηαλαισηηζκνχ. Να γίλεη δηεξεχλεζε ηεο πξφζεζεο απφξξηςεο μελνδνρεηαθήο κνλάδαο φηαλ ηίζεληαη ζέκαηα πεξί θαηαζηξνθήο ηνπ πεξηβάιινληνο, παξάλνκεο εξγνδνζίαο, ηηκήο δηακνλήο θαη είδνο ηδηνθηεζίαο. Να γίλεη δηεξεχλεζε ησλ ζρέζεσλ ησλ κεηαβιεηψλ ζπκπεξηθνξάο (πκκεηνρή ζε κπντθνηάδ ζην παξειζφλ, πκκεηνρή ζε κπντθνηάδ ζην παξφλ, Γηαινγηθφο εζηθφο θαηαλαισηηζκφο, Πξφζεζε ζπκκεηνρήο ζε κπντθνηάδ, Πξφζεζε δηαινγηθνχ εζηθνχ θαηαλαισηηζκνχ, Γλψζε κπντθνηάδ, Αμηνιφγεζε μελνδνρείσλ, Πξφζεζε κπντθνηάδ μελνδνρείσλ) κε ηα δεκνγξαθηθά ζηνηρεία ηνπ δείγκαηνο (Φχιν, Ζιηθία, Δθπαίδεπζε, Δηζφδεκα). 10
ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΑΝΑΚΟΠΗΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 2.1 Η έλλνηα ηνπ εζηθνύ θαηαλαισηηζκνύ Τπφ ην πξίζκα φισλ απηψλ ησλ εμειίμεσλ, ηα ηειεπηαία ρξφληα, είδε ηελ άλζεζή ηνπ έλα λέν είδνο θαηαλαισηηζκνχ, ν εζηθφο θαηαλαισηηζκφο (Crane & Matten, 2004), πνπ ζπρλά αλαθέξεηαη θαη σο πνιηηηθφο θαηαλαισηηζκφο (Micheletti, 2003) and (Micheletti et al., 2004) ή σο αθηηβηζκφο ησλ θαηαλαισηψλ ή θη σο θνηλσληθά ππεχζπλε επέλδπζε (Micheletti, 2003). Πην ζπγθεθξηκέλα, ν εζηθφο θαηαλαισηηζκφο νξίδεηαη ζαλ ε κνξθή ζπιινγηθήο δξάζεο εθείλε, ζηελ νπνίαλ νη πνιίηεο (ζαλ θαηαλαισηέο) δξαζηεξηνπνηνχληαη εζηθά ζηελ αγνξά. Γηα ην ζθνπφ απηφ, πξνυπνηίζεηαη φηη νη εζηθνί θαηαλαισηέο θαηέρνπλ ηα κέζα λα αλαδεηήζνπλ, λα αλακεηαδψζνπλ θαη λα επεμεξγαζζνχλ πιεξνθνξίεο θαη γλψζε γηα ην ηη πξαγκαηηθά ζπκβαίλεη ζηελ αγνξά, ηνπιάρηζηνλ ζε ζρέζε κε ηνπο παξαγσγνχο θαη ηα πξντφληα, φπνπ ζπγθεληξψλνπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο. (Kinimata, 2008) Δθείλν πνπ είλαη ην θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπο είλαη φηη νη εζηθνί θαηαλαισηέο, φηαλ αληηηίζεληαη ζε θάπνηνπο παξαγσγνχο ή ζε θάπνηα πξντφληα ή ζε θάπνηεο ζεζκηθέο ή κε πξαθηηθέο ηεο αγνξάο (πνπ θπζηθά πεξηιακβάλνπλ ρξεκαηννηθνλνκηθέο ζπλαιιαγέο), ζηεξίδνπλ ηελ αληίζεζή ηνπο απηή ζηε βάζε νξηζκέλσλ εζηθψλ ή πνιηηηθψλ ζηάζεσλ, πνπ ηνπο δηέπνπλ. Θεσξνχλ κάιηζηα φηη έρνπλ ην δηθαίσκα λα θξίλνπλ θαη λα ζηαζκίζνπλ εζηθφ-πνιηηηθά ηηο πξαθηηθέο ησλ επηρεηξήζεσλ ή ηνπ θξάηνπο, πξνθαλψο αλεμάξηεηα απφ ην αλ επλννχληαη ή φρη νη ίδηνη απφ απηέο. (Kinimata, 2008) Με άιια ιφγηα, νη εζηθνί θαηαλαισηέο αηζζάλνληαη ηελ αδηθία ή ηελ αηηκία ζε δεηήκαηα ηεο αγνξάο ή ηνπ θξάηνπο θαη πξνζαλαηνιίδνπλ ηε δξάζε ηνπο κε γλψκνλα ηελ επεκεξία θαη ηελ εμαζθάιηζε ηεο πνηφηεηαο δσήο φρη κφλνλ ησλ ηδίσλ θαη ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο, αιιά θη φιεο ηεο θνηλσλίαο θη φινπ ηνπ θφζκνπ, φληαο δηαηεζεηκέλνη λα ππεξαζπηζζνχλ ηνπο αδηθεκέλνπο θαη ηνπο αζζελέζηεξνπο, φπνπ θη αλ βξίζθνληαη ζηε γε. Έηζη, ζηφρνο ηνπο είλαη ε εζηθή παξέκβαζε ζηελ αιπζίδα ηεο παξαγσγήο θαη ηεο δηαλνκήο ησλ πξντφλησλ, πνπ παξάγνληαη είηε ζηελ θνηλσλία ηνπο ή νπνπδήπνηε αιινχ ζηνλ θφζκν. Αιιά απνζηνιή ηνπο είλαη ε δηαζθάιηζε ηίκησλ 11
φξσλ εκπνξίαο, θαιψλ πξαθηηθψλ ζηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο παξαγσγήο θαη ηήξεζε ησλ θαλφλσλ ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. (Kinimata, 2008) Ο εζηθφο θαηαλαισηηζκφο εκθαλίδεηαη κε ηξεηο βαζηθέο κνξθέο (Micheletti, 2004): ηελ αξλεηηθή, ηε ζεηηθή θαη ηε δηαινγηθή (discursive). Ο αξλεηηθφο θη ν ζεηηθφο εζηθφο θαηαλαισηηζκφο απαηηνχλ (αληίζηνηρα) αξλεηηθέο ή ζεηηθέο επηινγέο ζηελ αγνξά παξαγσγψλ ή πξντφλησλ επηινγέο πνπ επεξεάδνπλ ηηο ρξεκαηννηθνλνκηθέο ζπλαιιαγέο ηεο αγνξάο. (Kinimata, 2008) Σν ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ηνπ αξλεηηθνχ εζηθνχ θαηαλαισηηζκνχ είλαη ηα κπντθνηάδ (boycotts) ησλ θαηαλαισηψλ ζε επηρεηξήζεηο, δειαδή, νη ζπιινγηθέο δξάζεηο εμφδνπ (ή απνρψξεζεο) ζηε γιψζζα ηνπ Hirschman. Κάπνηεο θνξέο, ν ηειηθφο ζηφρνο ησλ κπντθνηάδ απηψλ είλαη νη θπβεξλήζεηο (ζην εζσηεξηθφ ή ην εμσηεξηθφ ηεο ρψξαο), νη νπνίεο, έηζη, πηέδνληαη λα αιιάμνπλ πνιηηηθέο. (Kinimata, 2008) Μηα ηππηθή κνξθή ηνπ ζεηηθνχ θαηαλαισηηζκνχ είλαη ηα buycotts, ηα νπνία απνηεινχλ ζεηηθέο δξάζεηο κε ζηφρν ηελ ελίζρπζε ζπγθεθξηκέλσλ παξαγσγψλ ή ηελ αγνξά ζπγθεθξηκέλσλ πξντφλησλ, επεηδή ζέβνληαη ην πεξηβάιινλ, ηελ αεηθφξν αλάπηπμε θαη ην ηίκην εκπφξην (fair trade). Οη παξαγσγνί θαη ηα πξντφληα, πνπ, έηζη, πξνσζνχληαη θαη πξνβάιινληαη απφ ηνπο εζηθνχο θαηαλαισηέο, απνθηνχλ έλαλ ηδηαίηεξν ραξαθηεξηζκφ (labeling). Γηα παξάδεηγκα, ηέηνηνη ραξαθηεξηζκνί κπαίλνπλ ζε νηθνινγηθά πξντφληα, νξγαληθέο ηξνθέο θαη πξντφληα κε πηζηνπνηεκέλε δηαρείξηζε (stewardship). (Kinimata, 2008) Απφ ηελ άιιε κεξηά, ν δηαινγηθφο εζηθφο θαηαλαισηηζκφο πνιηηηθνπνηεί ηελ αγνξά κέζσ ηεο επηθνηλσλίαο κεηαμχ ησλ θαηαλαισηψλ, ηνπ ζρεκαηηζκνχ ηεο θνηλήο γλψκεο θαη ηεο δηακφξθσζεο ηνπ πιαηζίνπ (framing), φπνπ ηίζεληαη ηα δεηήκαηα ηνπ δηαιφγνπ ρσξίο λα εκπιέθεηαη θακηά ρξεκαην-νηθνλνκηθή ζπλαιιαγή ηεο αγνξάο. Υαξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα ηνπ δηαινγηθνχ εζηθνχ θαηαλαισηηζκνχ είλαη ηα πνιηηηζκηθά κπινθαξίζκαηα (culture jamming) θαη νη παξακνξθψζεηο ησλ δηαθεκηζηηθψλ ζεκάησλ (adbusting). πλήζσο, ζηα πνιηηηζκηθά κπινθαξίζκαηα (culture jamming) πεξηιακβάλνληαη δξάζεηο ειεθηξνληθήο ππνθινπήο (hacking), πιεξνθνξηαθνχ πνιέκνπ (information warfare), ηέρλεο-ηξνκνθξαηίαο (terror-art) θαη ζεκεησηηθήο ησλ αληαξηψλ (guerilla semiotics). Όια απηά είλαη εμαηνκηθεπκέλεο δξάζεηο, ηηο νπνίεο νη αθηηβηζηέο εθηεινχλ κφλνη ηνπο, αιιά εμππεξεηψληαο έλαλ θνηλφ ζθνπφ. (Kinimata, 2008) 12
Σέινο, πξέπεη λα παξαηεξήζνπκε φηη ηα ηειεπηαία ρξφληα έρνπλ απμεζεί θηλεηνπνηήζεηο ησλ εζηθψλ θαηαλαισηψλ κέζα ζην θαη κέζσ ηνπ Internet. ηηο πεξηπηψζεηο απηέο, νη αθηηβηζηέο ζπρλά θηλεηνπνηνχληαη ζε ζρνιεία θαη παλεπηζηήκηα (αιιά θαη ζε άιινπο ρψξνπο κε πξφζβαζε ζην Internet), γηα λα αθνπζηεί ε αγαλαθηηζκέλε θσλή ηνπο φιν θαη πην καθξηά, αλαθνξηθά κε ηηο δηακαξηπξίεο ηνπο ελαληίνλ θάπνησλ ππεξεζληθψλ επηρεηξήζεσλ. Έηζη, πνιιέο θνξέο, ηέηνηεο θηλεηνπνηήζεηο ππεξαζπίδνληαη ηα δηθαηψκαηα θαη ηνπο αγψλεο ησλ εξγαδνκέλσλ ζε θάπνηεο αλαπηπζζφκελεο ή ππναλάπηπθηεο ρψξεο, φπνπ παξάγνληαη ηα πξντφληα, πνπ απνηεινχλ ην ζηφρν ησλ δηακαξηπξηψλ ησλ αθηηβηζηψλ. Κάπνηεο άιιεο θνξέο, αθνχγνληαη δηακαξηπξίεο θαη γηα ηελ θαθή κεηαρείξηζε ησλ δψσλ, πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ παξαγσγή ησλ πξντφλησλ, ελαληίνλ ησλ νπνίσλ ζηνρεχνπλ νη δηακαξηπξίεο απηέο. (Kinimata, 2008) 2.2 Σα κπντθνηάδ ησλ θαηαλαισηώλ. Οη αγνξέο ελεξγνχλ δηακέζνπ θαη λνκηκνπνηνχληαη απφ ηελ θαηαλαισηηθή θπξηαξρία. ηα θαηαλαισηηθά κπντθνηάδ, απηή ε δχλακε ε εμνπζία ησλ θαηαλαισηψλ ζηελ αγνξά ρξεζηκνπνηείηαη ζηνλ θνηλσληθφ έιεγρν ηεο επηρείξεζεο ζε δεηήκαηα θνηλσληθήο επζχλεο. (Smith, 1989) Αξρηθά, ηα θαηαλαισηηθά κπντθνηάδ ζα έπξεπε λα θξίλνληαη σο ζπκβνιηθέο πξάμεηο, φπσο θαη γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπο. Καη απηφ επεηδή είλαη εθθξάζεηο ηεο αλεζπρίαο γηα ηελ θνηλσληθή επζχλε κέζα ζηελ επηρείξεζε. Πνιχ πηζαλφλ ε εζηθή πίεζε λα είλαη ζεκαληηθφηεξε απφ ηελ νηθνλνκηθή, αιιά αζθεί επηπιένλ θαη κεγαιχηεξε επίδξαζε ζηελ εηαηξία. Αθεηέξνπ, θαη εμαηηίαο απηνχ, ην ζπκβνιηθφ κπντθνηάδ κπνξεί λα είλαη επηηπρεκέλν. Ζ εζηθή πίεζε κπνξεί λα είλαη επαξθήο γηα λα εμαζθαιίζεη ηνπο ζθνπνχο ησλ νκάδσλ πίεζεο. Απηφ γίλεηαη ιφγσ ησλ αλεζπρηψλ ηεο εηαηξίαο γηα ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ, δειαδή γηα ηηο νηθνλνκηθέο επηδξάζεηο αιιά θαη γηα ην αληίθηππν πνπ ζα έρεη ε εηαηξηθή εηθφλα. Δπίζεο ζεκαληηθέο είλαη θαη νη αλεζπρίεο γηα ην εζσηεξηθφ πεξηβάιινλ, δειαδή γηα ην δηνηθεηηθφ ζπλαίζζεκα θαη ηελ εζηθή ε επίδξαζε ζηνπο ππαιιήινπο ελψ ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί θαη ε απφζπαζε ηεο πξνζνρήο ηεο δηνίθεζεο απφ άιια ζεκαληηθά ζέκαηα. (Smith, 1989) Τπάξρνπλ δηάθνξνη παξάγνληεο ζην θαηαλαισηηθφ κπντθνηάδ πνπ επεξεάδνπλ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα θαη ηελ επηηπρία ηνπ. Δληνχηνηο, κπνξεί λα παξαηεξεζεί φηη 13
θαηά γεληθή νκνινγία, νη θαηαλαισηέο πξέπεη λα έρνπλ ζρέζε κε ην ζέκα, λα είλαη πξφζπκνη θαη ηθαλνί γηα λα είλαη ην κπντθνηάδ επηηπρεκέλν. Πξέπεη λα αλεζπρνχλ γηα ην δήηεκα θαζψο ε εζηθή πξνζβνιή θξχβεηαη θάησ απφ κεξηθά απφ ηα ζεκαληηθφηεξα κπντθνηάδ. Πξέπεη λα είλαη πξφζπκνη λα ελεξγήζνπλ ζηελ αγνξά γηα ην δήηεκα. Καη θπζηθά ζα πξέπεη λα είλαη ηθαλνί λα ελεξγήζνπλ κε ην λα είλαη ζηελ αγνξά φπνπ πσινχληαη ηα πξντφληα ηεο εηαηξίαο. Δάλ επηιέμνπλ νη ππφ ελεκέξσζε θαηαλαισηέο λα ππνζηεξίμνπλ έλα κπντθνηάδ είλαη ζε ηειηθή αλάιπζε, κφλν, άζθεζε ηεο θαηαλαισηηθήο ηνπο θπξηαξρίαο. Ζ θαηαλφεζε απηνχ είλαη ζεκειηψδεο ζε νπνηαδήπνηε δηνηθεηηθή απάληεζε. (Smith, 1989) 2.3 Ο θιάδνο ησλ μελνδνρεηαθώλ επηρεηξήζεσλ Α) Γπλάκεηο Ζ ρψξα καο θαηαιακβάλεη πςειέο ζέζεηο ζηελ παγθφζκηα θαηάηαμε ηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ (17ε ζε αθίμεηο θαη 12ε ζε έζνδα, ζχκθσλα κε ηνλ Παγθφζκην Οξγαληζκφ Σνπξηζκνχ γηα ην 2007), έρνληαο λα παξνπζηάζεη έλα ειθπζηηθφ ηνπξηζηηθφ πξντφλ, βαζηδφκελν ζηνλ ήιην θαη ηε Θάιαζζα, ηε θχζε, ηνλ πνιηηηζκφ θαη ηε γαζηξνλνκία. Ζ μελνδνρεηαθή ππνδνκή έρεη βειηησζεί ζεκαληηθά ηα ηειεπηαία θπξίσο ρξφληα θαη ζήκεξα ε πνηφηεηα ησλ ππεξεζηψλ πνπ παξέρνπλ νη μελνδνρεηαθέο κνλάδεο ηεο ρψξαο είλαη πςειή θαη ζπλερψο βειηηνχκελε. ηνλ θιάδν δξαζηεξηνπνηνχληαη θαιά νξγαλσκέλεο επηρεηξήζεηο νη δηνηθνχληεο ησλ νπνίσλ έρνπλ θαιή γλψζε ηεο ηνπξηζηηθήο αγνξάο θαη δίλνπλ έκθαζε ζηε ζρέζε πνηφηεηαο ηηκήο. (Icap, 2009, ζ. 146) Β) Αδπλακίεο Ο ειιεληθφο ηνπξηζκφο παξνπζηάδεη ρξφληα δηαξζξσηηθά πξνβιήκαηα ηα νπνία ζπλνςίδνληαη 1) ζηελ έληνλε επνρηθφηεηα ηεο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο, 2) ζηε γεσγξαθηθή ζπγθέληξσζε ηεο ηνπξηζηηθήο πξνζθνξάο ζε ζπγθεθξηκέλεο γεσγξαθηθέο πεξηνρέο θαη ζηνλ αζέκηην αληαγσληζκφ, 3) ζηελ αλεπάξθεηα ππνζηεξηθηηθψλ ππνδνκψλ (ζπλεδξηαθά θέληξα, καξίλεο, γήπεδα γθνιθ, ζεκαηηθά πάξθα, ρηνλνδξνκηθά θέληξα θιπ) θαη ζηελ αλάγθε βειηίσζεο ηνπ επηπέδνπ ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ γηα ηηο ππάξρνπζεο, 4) ζην ρακειφ επίπεδν ηεο ηνπξηζηηθήο εθπαίδεπζεο, 5) ζηελ απνπζία ειιεληθψλ αεξνπνξηθψλ εηαηξεηψλ ρακεινχ θφζηνπο, 14
6) ζηελ θαζπζηέξεζε πνπ ζεκεηψλεηαη ζηελ εηζαγσγή λέσλ ηερλνινγηψλ (ζπζηήκαηα CRS, δίθηπα θξαηήζεσλ θιπ.) κε φ,ηη απηφ ζπλεπάγεηαη γηα ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο θαη 7) ζηελ εμάξηεζε ησλ ειιεληθψλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ απφ ηνπο κεγάινπο δηεζλείο ηνπξηζηηθνχο νξγαληζκνχο κε απνηέιεζκα ηε ρακειή ηνπο δηαπξαγκαηεπηηθή δχλακε. (Ηcap, 2009, ζ.146) Γ) Δπθαηξίεο Ζ εθαξκνγή ρσξνηαμηθνχ ζρεδίνπ γηα ηνλ ηνπξηζκφ θαη ν αξκνληθφο ζπλδπαζκφο ηνπ real estate κε ηελ μελνδνρεηαθή βηνκεραλία, πξφθεηηαη λα πξνζδψζεη κηα λέα αλαπηπμηαθή δπλακηθή ζηνλ επξχηεξν ηνπξηζηηθφ ηνκέα, απνηειψληαο ην λέν κνληέιν αλάπηπμεο γηα ηελ εξρφκελε 20εηία. Πξφθεηηαη γηα χλζεηα Αλαπηπμηαθά Πξνγξάκκαηα ηα νπνία σο επηρεηξεκαηηθά ζρέδηα ζπλδπάδνπλ νηθηζηηθά θαη μελνδνρεηαθά πξντφληα ππφ ηε κνξθή ησλ ιεγφκελσλ Condo ή Residence Hotels (ηνπξηζηηθά ρσξηά ζηα νπνία ζα πεξηιακβάλνληαη εθηφο απφ μελνδνρεηαθέο κνλάδεο πνιιψλ αζηέξσλ, ζπγθξνηήκαηα επηπισκέλσλ δηακεξηζκάησλ, ζπλεδξηαθά θέληξα, γήπεδα γθνιθ, θέληξα ζαιαζζνζεξαπείαο, spa, θαζψο θαη παξαζεξηζηηθέο θαηνηθίεο). Δπηπιένλ, πςειήο εκβέιεηαο επελδπηηθά ζρέδηα πξφθεηηαη λα πινπνηεζνχλ θαη κέζσ ηεο αλάπηπμεο ηνπ ζεζκνχ ηεο ηνπξηζηηθήο - παξαζεξηζηηθήο θαηνηθίαο, θαζψο αξθεηνί είλαη νη θαηαζθεπαζηηθνί φκηινη πνπ ηνλ ηειεπηαίν θαηξφ πξαγκαηνπνηνχλ άλνηγκα ζηε ζπγθεθξηκέλε αγνξά ζε δηάθνξεο ηνπξηζηηθέο πεξηνρέο ηεο ρψξαο. (Ηcap, 2009, ζ.147) Δπθαηξία γηα ηνλ θιάδν απνηειεί κηα λέα δηαθαηλφκελε ηάζε, απηή ηεο δεκηνπξγίαο δηθηχσλ μελνδνρείσλ θαη θαηαιπκάησλ, γλσζηψλ σο clusters. Πξφθεηηαη ζηελ πξάμε γηα ηε ζπλέλσζε επηρεηξήζεσλ κε ζθνπφ ηε δεκηνπξγία κηαο νξγαλσκέλεο νκάδαο κε εληαία ηαπηφηεηα, δηαθνξνπνηεκέλεο απφ ηνλ αλψλπκν καδηθφ ηνπξηζκφ. Οη ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο πνπ ζπκκεηέρνπλ ζε ηέηνηα δίθηπα, δηαηεξνχλ ηε δηνηθεηηθή ηνπο αλεμαξηεζία θαη απηνλνκία ιεηηνπξγψληαο φκσο θάησ απφ κηα επηρεηξεκαηηθή «νκπξέια» πνπ δηαζθαιίδεη έλα επψλπκν πξντφλ. Αθφκε, άλζηζε παξνπζηάδνπλ ηα ηειεπηαία ρξφληα ηα boutique hotels, ηα κηθξά μελνδνρεία πφιεο, ηα θέληξα ζαιαζζνζεξαπείαο θαη ηα spa resorts θαζψο επίζεο ηα μελνδνρεία ρακεινχ θφζηνπο θαη νη ρξνλνκεξηζηηθέο δηαθνπέο (timesharing). (Ηcap, 2009, ζ. 147) Οη ηειεπηαίνη αλαπηπμηαθνί λφκνη βνήζεζαλ ζεκαληηθά ζηελ αλαβάζκηζε ησλ μελνδνρεηαθψλ ππνδνκψλ ηεο ρψξαο, ελψ κέζα θαη απφ ην επηρεηξεζηαθφ πξφγξακκα 15
«Αληαγσληζηηθφηεηα θαη Δπηρεηξεκαηηθφηεηα» εμαζθαιίδνληαη νηθνλνκηθέο εληζρχζεηο κε ζθνπφ ηνλ πνηνηηθφ εθζπγρξνληζκφ ησλ θαηαιπκάησλ εθείλσλ πνπ δελ εληάζζνληαη ζηνλ αλαπηπμηαθφ λφκν, θαζψο επίζεο θαη ησλ πνιχ κηθξψλ μελνδνρείσλ. (Ηcap, 2009, ζ. 147) Παξάιιεια, ε αλάπηπμε εηδηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ, (θνηλσληθφο ηνπξηζκφο, αζιεηηθφο ηνπξηζκφο, ζαιάζζηνο ηνπξηζκφο, αγξνηνπξηζκφο, ηνπξηζκφο πγείαο, ζπλεδξηαθφο ηνπξηζκφο, ζξεζθεπηηθφο ηνπξηζκφο θιπ.) ζα ηνλψζεη ηε δήηεζε ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ γεληθφηεξα. (Ηcap, 2009, ζ.147) Σν internet θαη ε αλάπηπμε ηνπ e-commerce, απνηεινχλ αδηακθηζβήηεηε επθαηξία γηα ηνλ θιάδν, ελψ ε ζπζηεκαηηθφηεξε θαη εληνλφηεξε πξνβνιή ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ζην εμσηεξηθφ, απνηειεί επίζεο επθαηξία φηαλ κάιηζηα απηή ζπλδπάδεη θαη ηε δεκηνπξγία brand name αλά πξννξηζκφ. (Ηcap, 2009, ζ.147) Γ) Απεηιέο H χθεζε ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο ε νπνία ηειεπηαίσο βξίζθεηαη ζην πξνζθήλην θαζψο επίζεο θαη ε αζηάζεηα ηεο ηηκήο ηνπ πεηξειαίνπ, απνηεινχλ ηηο ζνβαξφηεξεο απεηιέο γεληθά γηα ηνλ ηνπξηζηηθφ θιάδν, θαζψο είηε επεξεάδνπλ αξλεηηθά ηελ ηνπξηζηηθή δαπάλε, είηε αλαγθάδνπλ φιν θαη κεγαιχηεξεο νκάδεο πιεζπζκνχ, λα πεξηνξίδνπλ ηε δηάξθεηα ησλ δηαθνπψλ ηνπο είηε αθφκε θαη λα ηηο καηαηψλνπλ. Δηδηθφηεξα, ε ηζνηηκία ηνπ Δπξψ ζε ζρέζε κε ηα λνκίζκαηα άιισλ θξαηψλ απνηειεί πξφζζεην ιφγν γηα επηζθέπηεο πξνεξρφκελνπο απφ ηα θξάηε απηά λα ζηξαθνχλ ζε θζελφηεξνπο δνιαξηαθά ηηκνινγνχκελνπο πξννξηζκνχο. Ζ ηξνκνθξαηία θαη νη δηάθνξεο επηδεκίεο (γξίπε ρνίξσλ, SARS παιαηφηεξα) απνηεινχλ επίζεο κηα κφληκε απεηιή γηα ηνλ θιάδν. (Ηcap, 2009, ζ.148) Δηδηθφηεξα φζνλ αθνξά ηνλ μελνδνρεηαθφ θιάδν, ζεκαληηθέο είλαη νη ζεζκηθέο κεηαξξπζκίζεηο πνπ παξακέλνπλ ζε εθθξεκφηεηα φπσο ε «αζηεξηνπνίεζε» ησλ μελνδνρείσλ, ε ιεηηνπξγηθή ηνπο ηαθηνπνίεζε θαζψο θαη ε απφζπξζε ησλ κνλάδσλ πνπ ιεηηνπξγνχλ παξαλφκσο ζε πεξηνρέο εθηφο ζρεδίνπ πφιεσο ζε ζπλδπαζκφ κε ην ρσξνηαμηθφ ζρέδην γηα ηνλ ηνπξηζκφ. (Ηcap, 2009, ζ.148) Ο πεξηνξηζκφο ησλ πξνπιεξσκψλ θαη νη δηαθνπέο πιεξσκψλ ιφγσ ησλ πησρεχζεσλ θάπνησλ ηαμηδησηηθψλ νξγαληζκψλ, ζε ζπλδπαζκφ θαη κε ηε δπζθνιφηεξε εμαζθάιηζε θεθαιαίσλ θίλεζεο απφ ηηο ηξάπεδεο, πεξηνξίδνπλ ηε 16
ξεπζηφηεηα ησλ μελνδνρεηαθψλ επηρεηξήζεσλ θαη ηδηαίηεξα ηε ρεηκεξηλή πεξίνδν φπνπ θαη πινπνηνχληαη ηα επελδπηηθά ηνπο πξνγξάκκαηα. (Ηcap, 2009, ζ.148) Ζ κνλνκεξήο εμάξηεζε ησλ ειιεληθψλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ απφ ηνπο κεγάινπο δηεζλείο ηνπξηζηηθνχο νξγαληζκνχο απνηειεί κηα ρξφληα απεηιή γεληθφηεξα γηα ηνλ ειιεληθφ ηνπξηζκφ. Δπηπιένλ, νη ειιεληθέο ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο έρνπλ ζήκεξα λα αληηκεησπίζνπλ θαη ηνλ έληνλν αληαγσληζκφ απφ γεηηνληθέο θπξίσο αληαγσλίζηξηεο ρψξεο (Σνπξθία, Κξναηία, Ρνπκαλία, Μαπξνβνχλην), νη νπνίεο πηνζεηψληαο επηζεηηθφηεξεο πνιηηηθέο πξνβνιήο θαη marketing ζε ζπλδπαζκφ κε πην επέιηθηεο ζηξαηεγηθέο δηαρείξηζεο ησλ πξννξηζκψλ ηνπο, έρνπλ πεηχρεη αχμεζε ζηελ ηνπξηζηηθή ηνπο θίλεζε θαη θαη επέθηαζε θαη ηνπ κεξηδίνπ ηνπο ζηελ αγνξά. (Ηcap, 2009, ζ.148) Δ) Οηθνλνκηθά Απνηειέζκαηα Απφ ηελ επεμεξγαζία ησλ νκαδνπνηεκέλσλ ηζνινγηζκψλ ησλ μελνδνρεηαθψλ επηρεηξήζεσλ γηα ηελ πεξίνδν 2007-2008, πξνθχπηεη φηη ηα μελνδνρεία Β θαηεγνξίαο παξνπζηάδνπλ ηε κεγαιχηεξε αχμεζε ελεξγεηηθνχ (19,1%) ζε αληίζεζε κε ηα μελνδνρεία πνιπηειείαο πνπ εκθαλίδνπλ ηε κηθξφηεξε (9,3%). Σα μελνδνρεία Β θαηεγνξίαο είλαη απηά πνπ εκθαλίδνπλ θαη ηε κεγαιχηεξε αχμεζε ηδίσλ θεθαιαίσλ (22,3%). Σε κεγαιχηεξε αχμεζε κεζνκαθξνπξφζεζκσλ ππνρξεψζεσλ παξνπζηάδνπλ ηα μελνδνρεία Α θαηεγνξίαο (16,8%), ελψ ηε κεγαιχηεξε αχμεζε ζηηο βξαρππξφζεζκεο ππνρξεψζεηο εκθαλίδνπλ νη κνλάδεο Β θαηεγνξίαο (15%). Όζνλ αθνξά ηελ αχμεζε ησλ πσιήζεσλ απηή θπκάλζεθε απφ 4,8% (μελνδνρεία Πνιπηειείαο) έσο 5,2% (μελνδνρεία Β θαηεγνξίαο), ελψ φιεο νη επηρεηξήζεηο ηνπ δείγκαηνο παξνπζηάδνπλ δεκίεο ην 2008 έλαληη θεξδψλ ην 2007. (Ηcap, 2009, ζ.149) Σ) Πξννπηηθέο Σν 2009 είλαη κηα δχζθνιε ρξνληά γηα ηνλ ειιεληθφ ηνπξηζκφ. Ζ δηεζλήο νηθνλνκηθή θξίζε επεξέαζε αξλεηηθά ηελ ηνπξηζηηθή δαπάλε θαη ζπλεηέιεζε ζηε ζπξξίθλσζε ηεο κέζεο δηάξθεηαο παξακνλήο ησλ ηνπξηζηψλ ζηε ρψξα καο. Οη πεξηζζφηεξεο μελνδνρεηαθέο επηρεηξήζεηο θαηέθπγαλ ζε πξνζθνξέο θαη εθπηψζεηο, ελψ πνιιέο εμ απηψλ αλαγθάζηεθαλ λα πσινχλ θαη θάησ ηνπ θφζηνπο, πξνθεηκέλνπ λα κελ βγνπλ εθηφο αγνξάο. χκθσλα κε εθηηκήζεηο παξαγφλησλ ηνπ ηνπξηζκνχ, ε κείσζε ησλ αθίμεσλ ησλ αιινδαπψλ ηνπξηζηψλ ζηε ρψξα καο εθηηκάηαη γηα ην 2009 17
λα θπκαλζεί ζε επίπεδα ιίγν θαηψηεξα ηνπ 10%. Όζνλ αθνξά δε ην κέγεζνο ηεο αγνξάο (ζε αμία), αλακέλεηαη κείσζε ε νπνία θαη εθηηκάηαη φηη ζα θπκαλζεί ζε επίπεδα ηεο ηάμεο ηνπ 15%. (Ηcap, 2009, ζ.149) 2.4 Σνπξηζκόο θαη πεξηβάιινλ 2.4.1 Σνπξηζηηθή ζπκπεξηθνξά θαη ηάζεηο ζηνλ ηνπξηζκό. Ο καδηθφο ηνπξηζκφο γηα ηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο ήηαλ ε θπξίαξρε κνξθή ηνπ ηνπξηζκνχ θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 θαη ηνπ 1980 ζεσξψληαο ηνλ ίδην ζαλ ηε βαζηθή αηηία γηα κηα ζεηξά αξλεηηθψλ επηπηψζεσλ πνπ επέθεξε ζην πεξηβάιινλ. Θα πξέπεη φκσο λα απνδερζνχκε ην γεγνλφο, φηη ε κνξθή ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ ζα δηαηεξεζεί, ηνπιάρηζηνλ γηα ην εγγχο κέιινλ, δεδνκέλνπ φηη νη ηνπξίζηεο πνπ ζα επηδεηνχλ απφιπηα νξγαλσκέλεο δηαθνπέο, ρακεινχ θφζηνπο, ζα απνηεινχλ πάληα έλα ζεκαληηθφ ηκήκα ηεο παγθφζκηαο ηνπξηζηηθήο αγνξάο. Παξάιιεια, ζα πξέπεη φκσο λα παξαδερζνχκε, φηη πθίζηαηαη κηα δηαξθψο απμαλφκελε ηάζε επαηζζεηνπνίεζεο ηνπ ηνπξίζηα ζρεηηθά κε ην πεξηβάιινλ. (Κηιηπίξεο, 2006, ζ.36) 2.4.2 Πεξηβαιινληηθέο επηδξάζεηο Σν πξφβιεκα ησλ επηπηψζεσλ ηνπ ηνπξηζκνχ ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ, έρεη ήδε δηεξεπλεζεί απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980, φηαλ ν ηνπξηζκφο γλψξηδε ζην κέγηζην βαζκφ ηε ξαγδαία εμάπισζή ηνπ. Όκσο, ζρεηηθά πξφζθαηα, έρνπλ δηεξεπλεζεί νη έκκεζεο ζπλέπεηεο ηεο ζρέζεο κεηαμχ ηνπξηζκνχ θαη πεξηβάιινληνο. Ζ έιιεηςε κηαο νινθιεξσκέλεο πξνζέγγηζεο νθείινληαλ ζε δηάθνξνπο παξάγνληεο. Ζ πεξηβαιινληηθή πνιηηηθή, γηα παξάδεηγκα, εκθαληδφηαλ πνιπδηάζηαηε, ζέηνληαο ζπγθεθξηκέλα ζέκαηα, φπσο κφιπλζε λεξνχ θαη αέξα, ιχκαηα θ.ι.π. (Κηιηπίξεο, 2006, ζ.34) Έλαο άιινο παξάγνληαο ήηαλ φηη ε έλλνηα ηεο πεξηβαιινληηθήο πξνζηαζίαο αληηκεησπίδνληαλ ζαλ αληαγσληζηηθή απηήο ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Μφλνλ κεηά ην 1987, άξρηζε λα δηαθαίλεηαη κηα πεξηζζφηεξν νινθιεξσκέλε πξνζέγγηζε πνπ 18
ζπλέδεε ηελ έλλνηα ηεο αλάπηπμεο κε απηή ηεο πεξηβαιινληηθήο πξνζηαζίαο (WCED 1987). Δίλαη γλσζηφ, φηη ε ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα ζε πνιχ κεγάιν βαζκφ, εκθαλίδεηαη ζε πεξηνρέο κε επαίζζεην θπζηθφ πεξηβάιινλ φπσο βνπλά θαη παξαιίεο. Δπίζεο, απνδεηθλχεηαη φηη ην κεηαπνιεκηθφ κνληέιν ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο, απηφ ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ, επζχλεηαη ζε κεγάιν βαζκφ γηα ηε δεκηνπξγία ζεκαληηθψλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ (Cooper and Ozdil, 1992). Δπηπιένλ ε κεηαπνιεκηθή εθξεθηηθή ηνπξηζηηθή κεγέζπλζε ζε νξηζκέλεο πεξηνρέο θζάλεη ζε ζεκείν θνξεζκνχ, φπνπ πιένλ ε νξηαθή ρξεζηκφηεηα γηα θάζε επηπιένλ λέα πξνζθνξά ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ πιεζηάδεη ην κεδέλ ή αθφκε θαηαγξάθεη θαη αξλεηηθή επίδξαζε (Muller 1994). Οη νηθνλνκνιφγνη απνθαινχλ πιένλ ηε ζρέζε απηή κεηαμχ επελδπηηθήο πξνζπάζεηαο θαη πξνζδνθψκελσλ εζφδσλ ζαλ «λφκνο ηεο θζίλνπζαο κεγέζπλζεο ησλ εζφδσλ» (Krippendorf and Muller 1986, ζει.52). Αλ θαη ν καδηθφο ηνπξηζκφο εζεσξείην ην επηδησθφκελν θαη πνζνχκελν ηεο ηνπξηζηηθήο βηνκεραλίαο, αιιά θαη θάζε ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ (Poon 1993), ειάρηζηεο ρψξεο απέθπγαλ ηηο αξλεηηθέο επηδξάζεηο ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ πάλσ ζην πεξηβάιινλ (Tsartas 2003). Μηα πην ςχρξαηκε πξνζέγγηζε ζην ζέκα ηεο επίδξαζεο ηνπ ηνπξηζκνχ πάλσ ζην θπζηθφ, αιιά θαη αλζξσπνγελέο πεξηβάιινλ, ζα καο νδεγήζεη ζην ζπκπέξαζκα φηη ν ηνπξηζκφο έρεη θαη ζεηηθέο επηδξάζεηο ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ. Ο παξαθάησ πίλαθαο καο δείρλεη ζπλνπηηθά ηηο ζεηηθέο θαη αξλεηηθέο επηδξάζεηο ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο πάλσ ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ. Θφξπβνο Μφιπλζε Αέξα ΟΙ ΔΠΙΓΡΑΔΙ ΣΟΤ ΣΟΤΡΙΜΟΤ ΣΟ ΠΔΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΡΝΗΣΙΚΔ Μφιπλζε Τδάησλ Παξαγσγή απνβιήησλ /ζθνππηδηψλ Απνςίισζε δαζψλ Αηζζεηηθή ππνβάζκηζε 19 ΘΔΣΙΚΔ Αλαβάζκηζε θπζηθνχ πεξηβάιινληνο Πξνζηαζία θπζηθψλ πεξηνρψλ Απνθαηάζηαζε, πξνζηαζία θαη κεηαηξνπή παιαηψλ θηηξίσλ ζε λέεο ρξήζεηο Δηζαγσγή ησλ αξρψλ ηνπ ρεδηαζκνχ θαη ηνπ Μάλαηδκελη ζηε δηαρείξηζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο Γηαηαξαρή θπζηθνχ θαη δσηθνχ πεξηβάιινληνο Πεγέο: Μathieson and Wall 1982, Lea 1988, Pearce 1989, Ryan 1991, Burns and Holden 1995)
2.4.3 Μνξθέο ηνπ «Νένπ Σνπξηζκνύ» ε ζπλέρεηα ησλ φζσλ πξναλαθέξζεθαλ, αιιά θπξίσο ζαλ απάληεζε ζηηο αξλεηηθέο επηπηψζεηο ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ, ηδηαίηεξα ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο (Fenell and Smale, 1992) εκθαλίδνληαη νη ιεγφκελεο ελαιιαθηηθέο ή λέεο κνξθέο ηνπξηζκνχ, σο ε αληίξξνπε δπλακηθή απέλαληη ζηνλ καδηθφ ηνπξηζκφ. Οη λέεο κνξθέο ηνπξηζκνχ έρνπλ ζαλ θηινζνθία ηελ ειαρηζηνπνίεζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ αξλεηηθψλ επηδξάζεσλ, ελψ ηαπηφρξνλα ζηνρεχνπλ ζηε κεγηζηνπνίεζε ησλ ζεηηθψλ επηδξάζεσλ κέζσ ηεο αλάπηπμεο λέσλ ηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ, επηκήθπλζεο ηεο ηνπξηζηηθήο πεξηφδνπ, αλαβάζκηζεο θαη δηαθνξνπνίεζεο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο (Lagos and Gkrimpa 2000), (Faulkner and Tideswell 1997). ηελ αγνξά φπσο πξναλαθέξζεθε, εκθαλίδνληαη κε δηάθνξνπο φξνπο ή κνξθέο φπσο «πξάζηλνο ηνπξηζκφο», «ππεχζπλνο ηνπξηζκφο», «ελαιιαθηηθφο ηνπξηζκφο», «νηθνηνπξηζκφο» (Carr2003) θ.ι.π. 20