4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2014
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΜΗΜΑ 1 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ... 3 1.1 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΉ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΜΒΟΛΉ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΎ ΠΡΟΓΡΆΜΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΉ ΤΗΣ ΈΝΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΈΞΥΠΝΗ, ΒΙΏΣΙΜΗ ΚΑΙ ΧΩΡΊΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΎΣ ΑΝΆΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΊΤΕΥΞΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΉΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΉΣ ΚΑΙ ΕΔΑΦΙΚΉΣ ΣΥΝΟΧΉΣ... 3 1.1.1. Περιγραφή της στρατηγικής του προγράμματος για να συμβάλει στη στρατηγική της Ένωσης για την έξυπνη, βιώσιμη και δίχως αποκλεισμούς ανάπτυξη και την επίτευξη οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής συνοχής.... 3 1.1.2 Αιτιολόγηση της επιλογής των θεματικών στόχων και των αντίστοιχων επενδυτικών προτεραιοτήτων... 32 ΤΜΗΜΑ 2: ΆΞΟΝΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ... 38 2.A ΠΕΡΙΓΡΑΦΉ ΤΩΝ ΑΞΌΝΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΌΤΗΤΑΣ, ΕΚΤΌΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΙΚΉΣ ΒΟΉΘΕΙΑΣ... 38 2.Α.1 Άξονας Προτεραιότητας 1 «Βελτίωση Προοπτικών Απασχόλησης και Ανάπτυξης Δεξιοτήτων Ανθρώπινου Δυναμικού»... 38 2.Α.2 Άξονας προτεραιότητας 2 «Διευκόλυνση της Πρόσβασης στην Απασχόληση των νέων έως 29 ετών»... 43 2.Α.3 Άξονας προτεραιότητας 3 «Ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και της κοινωνικής ένταξης, με έμφαση στην προώθηση της κοινωνικής οικονομίας»... 45 2.Α.4 Άξονας προτεραιότητας 4 «Βελτίωση της Ποιότητας και Αποτελεσματικότητας του Εκπαιδευτικού Συστήματος και Ενίσχυση της Έρευνας και Καινοτομίας»... 47 2.Α.5 Άξονας προτεραιότητας 5 «Ανάπτυξη της Δια Βίου Μάθησης και Βελτίωση της Συνάφειας μεταξύ Εκπαίδευσης και Αγοράς Εργασίας»... 53 ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 2
ΤΜΗΜΑ 1 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 1.1 Στρατηγική για τη συμβολή του επιχειρησιακού προγράμματος στη στρατηγική της Ένωσης για την έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και την επίτευξη οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής συνοχής 1.1.1. Περιγραφή της στρατηγικής του προγράμματος για να συμβάλει στη στρατηγική της Ένωσης για την έξυπνη, βιώσιμη και δίχως αποκλεισμούς ανάπτυξη και την επίτευξη οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής συνοχής. Το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα, Ε.Π. «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» αποτελεί ένα (1) από τα συνολικά είκοσι (20) Επιχειρησιακά Προγράμματα [επτά (7) Τομεακά και δεκατρία (13) Περιφερειακά] της νέας προγραμματικής περιόδου, μέσω των οποίων θα υλοποιηθεί η αναπτυξιακή στρατηγική του Εταιρικού Συμφώνου για το Πλαίσιο Ανάπτυξης 2014-2020. Σύμφωνα με το Εταιρικό Σύμφωνο για το Πλαίσιο Ανάπτυξης (ΕΣΠΑ 2014-2020), ο αναπτυξιακός σχεδιασμός για την Ελλάδα του 2020 αποβλέπει «στην αναγέννηση της ελληνικής οικονομίας με ανάταξη και αναβάθμιση του παραγωγικού και κοινωνικού ιστού της χώρας και τη δημιουργία και διατήρηση βιώσιμων θέσεων απασχόλησης, έχοντας ως αιχμή την εξωστρεφή, καινοτόμο και ανταγωνιστική επιχειρηματικότητα και γνώμονα την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης». Βασική πρόκληση για την προγραμματική περίοδο 2014-2020 είναι η μέγιστη συμβολή των νέων πόρων των Διαρθρωτικών Ταμείων στην αναστροφή του κλίματος ύφεσης και ταυτόχρονα στην ανάπτυξη της χώρας μέσα από στοχευμένες και πολλαπλασιαστικού χαρακτήρα παρεμβάσεις, σε τομείς που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη δυνατή προστιθέμενη αξία για τη χώρα, βελτιώνουν την εξωστρέφεια και την ανταγωνιστικότητα των Περιφερειών της και δημιουργούν νέες θέσεις απασχόλησης 1. Στο πλαίσιο αυτό, το ΕΠ «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση 2014-2020» εμπερικλείει και συμβάλλει αποφασιστικά στο συνολικό όραμα της χώρας για την αναγέννηση της ελληνικής οικονομίας, μέσω της πολύπλευρης και δυναμικής ανάπτυξης του ανθρώπινου κεφαλαίου, καθώς εξειδικεύει τις πολιτικές για την προώθηση της βιώσιμης απασχόλησης και για τη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας της εκπαίδευσης, της κατάρτισης και της δια βίου μάθησης, με γνώμονα την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής. 1 Υπουργείο Οικονομικών: Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2013-2016, σελ 56 ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 3
Πιο συγκεκριμένα, μέσω της κοινής προσέγγισης της αγοράς εργασίας και της εκπαίδευσης επιδιώκεται όχι μόνο η εξάλειψη παθογενειών του παρελθόντος, αλλά κυρίως ο σχεδιασμός και η ανάληψη συντονισμένων και αποτελεσματικών πολιτικών και παρεμβάσεων για την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού και την ενίσχυση της σύνδεσης της εκπαίδευσης, της κατάρτισης και της δια βίου μάθησης, με την αγορά εργασίας. Η απασχόληση και η εκπαίδευση, η κατάρτιση και η δια βίου μάθηση, συνιστούν άρρηκτα συνδεδεμένους πόλους ανάπτυξης των πολιτών και της χώρας συνολικά. Ο από κοινού σχεδιασμός, ο προγραμματισμός και η αλληλοσυμπληρούμενη υλοποίηση τους, αναμένεται να συμβάλλουν στη μεγιστοποίηση των συνεργειών και της συμπληρωματικότητας των σχεδιαζόμενων παρεμβάσεων, καθώς και στην επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί για την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού και την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής κατά την προγραμματική περίοδο 2014-2020. Πρόκειται για ένα πολυτομεακό και μονοταμειακό Πρόγραμμα (συγχρηματοδοτούμενο αποκλειστικά από το ΕΚΤ) που αποσκοπεί στην επίτευξη του μέγιστου αντίκτυπου στην ανάπτυξη και στην απασχόληση με την αξιοποίηση πόρων του ΕΚΤ, με γνώμονα την επίτευξη των στόχων της δεκαετούς Στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Ευρώπη 2020» για μία έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και την αντίστοιχη επικέντρωση της ενωσιακής πολιτικής για τη συνοχή στους στόχους αυτούς. Δεδομένου ότι το Ε.Π. είναι Τομεακό Πρόγραμμα, οι δράσεις του καλύπτουν το σύνολο των περιφερειών της χώρας, έτσι όπως αυτές κατηγοριοποιούνται με βάση το νέο κανονισμό των Ευρωπαϊκών και Διαρθρωτικών Επενδυτικών Ταμείων της προγραμματικής περιόδου 2014-2020: (α) (β) (γ) Περισσότερο αναπτυγμένες (Αττική, Νότιο Αιγαίο) Περιφέρειες σε μετάβαση (Δυτική Μακεδονία, Στερεά Ελλάδα, Ιόνια Νησιά, Πελοπόννησος, Βόρειο Αιγαίο, Κρήτη) Λιγότερο Ανεπτυγμένες (Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, Κεντρική Μακεδονία, Ήπειρος, Θεσσαλία, Δυτική Ελλάδα) Συμπερασματικά, τo ΕΠ «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση 2014-2020» στοχεύει στη μείωση της ανεργίας, στη δυναμική ανέλιξη της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας και την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, με εστίαση στη δημιουργία ποιοτικών δυνατοτήτων εκπαίδευσης, αναβάθμισης δεξιοτήτων και βιώσιμης απασχόλησης για όλους. ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 4
Το περιβάλλον σχεδιασμού του Επιχειρησιακού Προγράμματος Το Ε.Π. «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» εντάσσεται στον αναπτυξιακό σχεδιασμό του νέου ΕΣΠΑ 2014-2020, καθώς περιλαμβάνει τις παρεμβάσεις που εντάσσονται στη δεύτερη χρηματοδοτική προτεραιότητα του ΕΣΠΑ αναφορικά με την «ανάπτυξη και την αξιοποίηση ικανοτήτων του ανθρώπινο δυναμικούενεργό κοινωνική ενσωμάτωση» και καλείται να αντιμετωπίσει τις πλέον αρνητικές επιπτώσεις της κρίσης και της ύφεσης, την ανεργία και τη φτώχεια. Κατά το σχεδιασμό του Ε.Π. «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση», λήφθηκαν υπόψη οι συστάσεις που διατυπώνονται στο επικαιροποιημένο Μνημόνιο Συνεννόησης στις Συγκεκριμένες Προϋποθέσεις Οικονομικής Πολιτικής (Μάιος 2013), σύμφωνα με τις οποίες κατά την προγραμματική περίοδο 2014-2020, απαιτείται η επιτάχυνση των προσπαθειών, ώστε να αποτραπεί η μετατροπή της ανεργίας σε μόνιμη, με εστίαση στην ενίσχυση της ενσωμάτωσης των μακροχρόνια ανέργων, των μειονεκτούντων ατόμων, καθώς και των ατόμων με μεγαλύτερη ανάγκη για στήριξη εισοδήματος, στη μείωση των αναντιστοιχιών στην αγορά εργασίας, στη διευκόλυνση της κινητικότητας των εργαζομένων μεταξύ επαγγελμάτων και τομέων και στην τόνωση της κοινωνικής οικονομίας. Η αντιμετώπιση της ιδιαίτερα υψηλής ανεργίας αποτελεί θέμα τόσο των εφαρμοζόμενων μεταρρυθμίσεων στην αγορά εργασίας όσο και των προσπαθειών για μεταρρύθμιση και προσαρμογή και σε άλλους τομείς, οι οποίες αποσκοπούν στην αύξηση της ζήτησης εργασίας και στην υποστήριξη της δημιουργίας απασχόλησης. Αυτό απαιτεί και προϋποθέτει συντονισμένες δράσεις σε θέματα, όπως η βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, το άνοιγμα αγορών και υπηρεσιών και η ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού συστήματος. Ομοίως, ιδιαίτερη σημασία θα πρέπει να δοθεί στην πλευρά της προσφοράς εργασίας, προκειμένου να ανιχνευθούν οι δεξιότητες που απαιτούν σήμερα οι εργοδότες από το ανθρώπινο δυναμικό, βάσει διαπιστωμένων αναγκών 2. Αναφορικά με τη συμβολή του προγράμματος στους βασικούς στόχους της δεκαετούς αναπτυξιακής στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Ευρώπη 2020», το Ε.Π. «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» αναμένεται να συμβάλλει στους εθνικούς στόχους που έχουν τεθεί για την απασχόληση, την καταπολέμηση της φτώχειας και την εκπαίδευση για το 2020 και συγκεκριμένα στην αύξηση του ποσοστού της απασχόλησης στο 70%, στη μείωση του αριθμού των ατόμων που βρίσκονται σε κατάσταση ή κίνδυνο φτώχειας/ή και κοινωνικού αποκλεισμού κατά 450.000 άτομα, στη μείωση του ποσοστού της πρόωρης εγκατάλειψης σχολείου (στο 9,7%) και στην αύξηση του ποσοστού ολοκλήρωσης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (στο 32%), όπως παρουσιάζονται και στον Πίνακα που ακολουθεί. 2 The Second Economic Adjustment Programme for Greece, Third Review July 2013» (EUROPEAN ECONOMY, Occasional Papers 159, July 2013) ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 5
Πίνακας 1: Στόχοι ευρωπαϊκής στρατηγικής για το 2020 Στρατηγική «Ευρώπη 2020» Στόχοι «Ευρώπη 2020» Υφιστάμενη κατάσταση στην Ελλάδα Στόχοι της χώρας για το 2020 Ποσοστό απασχόλησης (ηλικίες 20-64) Πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου (%) 75% κάτω από 10% 64% (2010) 59,9% (2011) 55,3% (2012) 13,7% (2010) 13,1% (2011) 70% 9,7% Ολοκλήρωση τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (%) Τουλάχιστον 40% των νέων ηλικίας 30-34 ετών 28,4% (2010) 28,9% (2011) 30,9% (2012) 32% 3.046.000 (2008) Μείωση αριθμού ατόμων σε κατάσταση ή σε κίνδυνο φτώχειας ή αποκλεισμού 20 εκατομμύρια 3.031.000 (2010) 3.403.000 (2011) 3.795.100 (2012) 450.000 (Στοιχεία ΕΛΣΤΑΤ 29.11.2013) Πηγή: Eurostat Παράλληλα, το Κείμενο Θέσεων (Position Paper) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την ανάπτυξη συμφωνίας εταιρικής σχέσης και προγραμμάτων στην Ελλάδα για την περίοδο 2014-2020, έθεσε τις ειδικές προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει η χώρα, καθώς και τις κύριες προτεραιότητες χρηματοδότησης όσον αφορά στις δημόσιες δαπάνες για την ενίσχυση της ανάπτυξης. Ειδικότερα για τους τομείς της απασχόλησης και της εκπαίδευσης, το Κείμενο Θέσεων υπογραμμίζει ότι οι πόροι του ΕΚΤ θα πρέπει «να συμβάλλουν στη βιώσιμη ανάπτυξη που δημιουργεί απασχόληση και να έχουν τη μέγιστη δυνατή επίπτωση στη βελτίωση της ποιότητας της απασχόλησης, στην προώθηση της ενεργητικής ένταξης και την αύξηση της συνάφειας της εκπαίδευσης, κατάρτισης και διά βίου μάθησης με την αγορά εργασίας» 3. Στο πλαίσιο αυτό, έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην ένταξη των νέων στην αγορά εργασίας με βελτιωμένες και καινοτόμες πολιτικές ενεργοποίησης, στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και επάρκειας ενεργητικών πολιτικών για τους ανέργους, στην ενθάρρυνση της ενεργού και υγιούς γήρανσης, καθώς και στη βελτίωση της ποιότητας και της συνάφειας της εκπαίδευσης/κατάρτισης και της διά βίου μάθησης, με την αγορά εργασίας. 3 Θέση των υπηρεσιών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την ανάπτυξη συμφωνίας εταιρικής σχέσης και προγραμμάτων στην Ελλάδα για την περίοδο 2014-2020 (Νοέμβριος 2012, σελ. 15). Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα http://www.antagonistikotita.gr/newperiod/index.asp ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 6
Η στρατηγική του Ε.Π υποστηρίζεται από μία εκτενή ατζέντα μεταρρυθμίσεων 4, οι οποίες περιλαμβάνονται στο Εθνικό Πρόγραμμα Μεταρρυθμίσεων 2011-2014 και αποσκοπούν στη βελτίωση της παραγωγικότητας και στην άρση των εμποδίων στην αγορά εργασίας. Ειδικότερα έχουν προσδιορισθεί τα εξής εμπόδια στην αγορά εργασίας: α) εμπόδια από την πλευρά της ζήτησης, β) εμπόδια που σχετίζονται με την ένταξη/επανένταξη/διατήρηση συγκεκριμένων ομάδων στην αγορά εργασίας (νέοι, γυναίκες, μεγαλύτερης ηλικίας εργαζόμενοι, γ) επίπεδο αποτελεσματικότητας των δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης (ΟΑΕΔ), δ) αναντιστοιχία ζητούμενων και προσφερόμενων προσόντων και ε) αδήλωτη εργασία. Τέλος, η στρατηγική του ΕΠ, λαμβάνει υπόψη της τη Σύσταση του Συμβουλίου της ΕΕ περί της αρχής «Εγγυήσεις για τη νεολαία». Ειδικότερα, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ψήφισε τη σύσταση για τη «θέσπιση εγγυήσεων για τη νεολαία» (Youth Guarantee), με την οποία συστήνει στα κράτη μέλη να «εξασφαλίσουν ότι όλοι οι νέοι ηλικίας κάτω των 25 ετών λαμβάνουν προσφορά απασχόλησης καλής ποιότητας, συνεχή εκπαίδευση, μαθητεία ή πρακτική άσκηση εντός περιόδου τεσσάρων μηνών από τη στιγμή που καθίστανται άνεργοι ή εξέρχονται από την επίσημη εκπαίδευση» 5. Τα κράτη μέλη ενέκριναν επί της αρχής, τον Απρίλιο του 2013 και προχώρησαν στην κατάρτιση Εθνικών Σχεδίων Υλοποίησης των Εγγυήσεων για τη νεολαία. 4 Εθνικό Πρόγραμμα Μεταρρυθμίσεων 2011-2014, σελ. 34 5 Op.cit. ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 7
Η υφιστάμενη κατάσταση Η αγορά εργασίας στην Ελλάδα, κατά τα πρώτα έτη της δημοσιονομικής κρίσης θεωρήθηκε εξαιρετικά άκαμπτη και η απαραίτητη προσαρμογή οδήγησε σε μεγάλη αύξηση της ανεργίας (ειδικά για τους νέους και τους ηλικιωμένους εργαζόμενους) και σε συρρίκνωση της απασχόλησης. Έμφαση δόθηκε στη βελτίωση της ευελιξίας στην αγορά εργασίας μέσω νομοθετικών μεταρρυθμίσεων με ρυθμίσεις είτε του κόστους εργασίας (μισθοί και ημερομίσθια), είτε του χρόνου εργασίας. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές, οι οποίες προβλέπονται στο Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ Ελλάδας, Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, στις αναθεωρήσεις του, καθώς και στους σχετικούς Νόμους και αποτυπώνονται στο Εθνικό Πρόγραμμα Μεταρρυθμίσεων, στοχεύουν στη δημιουργία ενός πιο ανταγωνιστικού παραγωγικού τομέα, με δέουσα προσοχή σε κάθε περίπτωση, στην προστασία των ευάλωτων κατηγοριών του πληθυσμού. Ενδεικτικές μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, οι οποίες εφαρμόστηκαν μέχρι σήμερα περιλαμβάνουν τη μετατροπή του «παθητικού» επιδόματος ανεργίας σε ενεργητική πολιτική απασχόλησης (με τη μορφή επιταγής επανένταξης ως επιδότηση προς τον εργοδότη που προσλαμβάνει έναν εγγεγραμμένο άνεργο), τη νομοθέτηση νέων ευέλικτων μορφών εργασίας (όπως η εκ περιτροπής εργασία, μερική απασχόληση, τηλε-εργασία, εργασία μέσω εταιριών προσωρινής απασχόλησης καθώς και νομοθέτηση σε σχέση με τη ρύθμιση του εργασιακού χρόνου), την προώθηση της απασχόλησης ηλικιακά νέων εργαζομένων (<24 ετών) και ανήλικων εργαζομένων με συμβάσεις μαθητείας και αμοιβής τους με μισθούς κυμαινόμενους μεταξύ 70% - 84% του βασικού μισθού και επιδότηση (από τον ΟΑΕΔ) των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης, την καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας με παρεμβάσεις, όπως η θεσμοθέτηση ειδικού κουπονιού ως αποζημίωσης για τα επαγγέλματα στα οποία η αδήλωτη εργασία είναι εκτεταμένη (π.χ. επαγγέλματα όπως οικιακής καθαρίστριας, φροντιστών ηλικιωμένων κλπ), η μείωση της γραφειοκρατίας και η ενίσχυση των ελεγκτικών μηχανισμών της αγοράς εργασίας (αναγγελία υπερωριών, ηλεκτρονική υποβολή πινάκων προσωπικού, ανάπτυξη ηλεκτρονικού πληροφοριακού συστήματος διασύνδεσης συναρμόδιων φορέων Υπουργείου Εργασίας, ΙΚΑ, ΣΕΠΕ, ΟΑΕΔ, ΗΔΙΚΑ, Σχέδιο δράσης ΣΕΠΕ κλπ) 6. Οι εκτενείς μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί, αρχίζουν να αυξάνουν την ικανότητα αντίδρασης της αγοράς στις μεταβαλλόμενες οικονομικές συνθήκες. Δεδομένου όμως, ότι τα πλήρη αποτελέσματα των μεταρρυθμίσεων δεν είναι ορατά στο βραχυπρόθεσμο διάστημα, θα πρέπει να συμπληρωθούν με παρεμβάσεις για την προώθηση της απασχόλησης και τη στήριξη των ανέργων 7. Βάσει των προαναφερθέντων, είναι εμφανές ότι η χώρα καλείται να σχεδιάσει και να υλοποιήσει στοχευμένες και αποτελεσματικές παρεμβάσεις, οι οποίες αφενός να αντιμετωπίσουν τα χρόνια προβλήματα της αγοράς εργασίας (υψηλή μακροχρόνια ανεργία, υψηλή ανεργία των νέων και των γυναικών, κλπ) και αφετέρου να παρέχουν ευκαιρίες επαγγελματικής ανάπτυξης για το σύνολο του ανθρώπινου δυναμικού. 6 ΕΠΜ 2011-14 και ΕΠΜ 2012 7 3 η Επισκόπηση του 2ου Προγράμματος Οικονομικής Προσαρμογής, Ιούλιος 2013 ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 8
Σε αυτή την κατεύθυνση, σημαντική ήταν και είναι η συμβολή των Διαρθρωτικών Ταμείων και ειδικότερα του ΕΚΤ, κατά την προγραμματική περίοδο 2007-2013, μέσω κυρίως του Ε.Π. «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού» (ΕΠΑΝΑΔ 2007-13). Ειδικότερα, μέσω του ΕΠΑΝΑΔ 2007-13 χρηματοδοτήθηκαν παρεμβάσεις, συνολικού προϋπολογισμού 2,8 δις, με διττό χαρακτήρα, αφενός για την ανακούφιση των ιδιαίτερα ευάλωτων ομάδων πληθυσμού και αφετέρου για την ενίσχυση της απασχολησιμότητας του συνόλου του εργατικού δυναμικού. Οι κύριοι στόχοι των παρεμβάσεων του ΕΠΑΝΑΔ 2007-2013 αναφέρονταν: στην ενεργοποίηση του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας στην ενεργοποίηση του τοπικού παραγωγικού δυναμικού, καθώς και της κοινωνίας των πολιτών στη διατήρηση των θέσεων εργασίας μέσω ενεργειών αναβάθμισης των προσόντων των ήδη εργαζομένων στο συνδυασμό ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης με δράσεις προνοιακού χαρακτήρα προσαρμοσμένες στις ανάγκες που δημιουργεί η κρίση στη στήριξη της απειλούμενης εργασίας με παρεμβάσεις, όπως η κάλυψη εργοδοτικών εισφορών και η μείωση του έμμεσου μισθολογικού κόστους. στην προώθηση του θεσμού της συμβουλευτικής υποστήριξης και του mentoring, μέσω της ένταξης σχετικών δράσεων στις ενεργητικές πολιτικές, ανάλογα με τις ιδιαίτερες ανάγκες των ανέργων. Σημαντική πρόοδος σημειώθηκε στην υλοποίηση συστημικών παρεμβάσεων, αναφορικά με την επιχειρησιακή και λειτουργική αναδιοργάνωση του ΟΑΕΔ, την προώθηση της κοινωνικής οικονομίας και της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, ενώ παράλληλα αναλήφθηκαν πρωτοβουλίες απλοποίησης του διαχειριστικού πλαισίου (υιοθέτηση του voucher) και μείωση του χρόνου που μεσολαβεί από το σχεδιασμό μέχρι την υλοποίηση των προγραμμάτων. Παράλληλα, σε στρατηγικό επίπεδο, στο πλαίσιο του Ε.Π «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού» 2007-2013, σχεδιάστηκαν, εκπονήθηκαν και υλοποιούνται για πρώτη φορά: - «Σχέδιο Δράσης για την ενίσχυση της απασχόλησης και επιχειρηματικότητας των νέων», το οποίο περιλαμβάνει εξειδικευμένες δράσεις για νέους μέχρι 29 ετών, υλοποιούμενες από διάφορα Υπουργεία (Εργασίας Κοινωνικής Ασφάλισης & Πρόνοιας, Παιδείας & Θρησκευμάτων, Ανάπτυξης & Ανταγωνιστικότητας) και - «Στρατηγικό Σχέδιο Δράσης για την ανάπτυξη του τομέα της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας», το οποίο περιλαμβάνει μηχανισμούς υποστήριξης, ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 9
οικονομική υποστήριξη για την έναρξη δραστηριότητας των Κοιν.Σ.Ε.π. και χρηματοδοτικά εργαλεία για την ενίσχυσή τους. Οι ωφελούμενοι των παρεμβάσεων που υλοποιήθηκαν ή/και υλοποιούνται μέσω του Ε.Π «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού» 2007-2013, ανέρχονται περίπου στις 740.000 χιλιάδες άτομα. Ειδικότερα, ανά κατηγορία παρέμβασης ωφελήθηκαν: από το Πρόγραμμα εναρμόνισης οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής, περισσότερες από 208.000 μητέρες. από δράσεις επαγγελματικής κατάρτισης ανέργων, 135.000 άνεργοι. από παρεμβάσεις προώθησης στην απασχόληση, 214.000 άνεργοι. από την ενίσχυση της διαρθρωτικής προσαρμογής επιχειρήσεων και εργαζομένων, 72.000 εργαζόμενοι. από Τοπικά σχέδια για την απασχόληση, 22.000 άνεργοι. από Τοπικά σχέδια για την απασχόληση ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού, 12.000 άτομα. από υπηρεσίες κατ οίκον φροντίδας όπως το Πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι» και τα Κέντρα Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων, 65.000 άτομα. από παρεμβάσεις για την υποστήριξη και ένταξη ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού, 11.000 άτομα. Το σύνολο των παρεμβάσεων αυτών που σχεδιάστηκαν, χρηματοδοτήθηκαν και υλοποιήθηκαν ή/και υλοποιούνται μέσω του Ε.Π «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού» 2007-2013, και η συνακόλουθη εμπειρία από την υλοποίηση των παρεμβάσεων αυτών, αποτελεί τη βάση για τον περαιτέρω σχεδιασμό και την υλοποίηση νέων δράσεων κατά τη νέα προγραμματική περίοδο 2014-2020, δράσεις που θα αντιμετωπίζουν συντεταγμένα το μείζον πρόβλημα της ανεργίας και θα ενισχύουν πολύπλευρα και ολοκληρωμένα το ανθρώπινο δυναμικό της χώρας, ώστε να είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες της αγοράς εργασίας. Μακροοικονομικές εξελίξεις Ως αποτέλεσμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2008, η Ελλάδα αναγκάστηκε να προσφύγει σε διεθνή οικονομική στήριξη το 2010 και να εφαρμόσει ένα αυστηρό πρόγραμμα οικονομικής πολιτικής. Κύριοι στόχοι της οικονομικής πολιτικής είναι η δημοσιονομική εξυγίανση μέσω πολιτικών λιτότητας, (μείωση των δαπανών και αύξηση ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 10
των εσόδων δια αυξημένης φορολογίας) και η εφαρμογή διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Απώτερος σκοπός της οικονομικής αυτής πολιτικής, είναι η αύξηση της ανταγωνιστικότητας της χώρας και η ενίσχυση των εξαγωγών. Πράγματι, σταδιακά το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών από έντονα ελλειμματικό (ποσοστό 11,5% του ΑΕΠ το 2009) έφτασε το 2013 να μεταβληθεί σε πλεονασματικό (κατά 1,2 δις ευρώ) και τούτο για πρώτη φορά από το 1948. Στο αποτέλεσμα αυτό, συνέβαλε και η σταδιακή μείωση του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου. Η βελτίωση αυτή προήλθε κυρίως, από τη μείωση των εισαγωγών και την αύξηση των εξαγωγών, με αποτέλεσμα το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου να μειώνεται από το 2008 και εφεξής με αυξανόμενο ρυθμό. Περαιτέρω περικοπές των κρατικών δαπανών και αυξήσεις φόρων, επέφεραν μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος ως ποσοστού του ΑΕΠ. Τα μέτρα λιτότητας και οι διαρθρωτικές αλλαγές είχαν ωστόσο και αρνητικές συνέπειες. Επέφεραν μείωση του εισοδήματος και συνακόλουθα μείωση της ιδιωτικής και δημόσιας κατανάλωσης (αθροιστικά κατά 28% και 23,6% αντίστοιχα την περίοδο 2008-2013), καθώς και μείωση επενδύσεων (αθροιστικά κατά 93,4% την περίοδο 2008-2013). Οι χαμηλότεροι ρυθμοί κατανάλωσης οδήγησαν σε σημαντική μείωση της ζήτησης αγαθών και υπηρεσιών (εγχωρίων ή εισαγόμενων). Ως αποτέλεσμα, η ελληνική οικονομία που εμφάνιζε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης (ενδεικτικά 5,9% το 2003, ένα έτος πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες), άρχισε να συρρικνώνεται με επιταχυνόμενο ρυθμό από το 2008 μέχρι και σήμερα, αν και με σταδιακή συγκράτηση του ρυθμού μείωσης από το 2012, που γίνεται εντονότερη από το 2013. Σωρευτικά το διάστημα 2008-2013 η χώρα έχει απολέσει περίπου το ένα τέταρτο (1/4) του ΑΕΠ (αθροιστική μείωση -24,8%). Στη μείωση του ΑΕΠ συνέβαλαν ιδιαίτερα η μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης και η υποχώρηση των επενδύσεων 8. 8 Τράπεζα της Ελλάδος: Έκθεση του Διοικητή για το 2013, σελ.63 ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 11
Πίνακας 2: Βασικά μακροοικονομικά μεγέθη ρυθμός ανάπτυξης ΑΕΠ (% ετήσια μεταβολή) (% ΑΕΠ)Δημοσιονομικό έλλειμμα (% ετήσια μεταβολή)δημόσια κατανάλωση (% ετήσια μεταβολή)ιδιωτική κατανάλωση Ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου (% ετήσια μεταβολή) (% ετήσια μεταβολή)εξαγωγές (% ετήσια μεταβολή)εισαγωγές (% ετήσια μεταβολή)ισοζύγιο εμπορικών συναλλαγών (% ΑΕΠ)Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] 2008-0.2-9.8-2.6 4.3-14.3 1.7 0.9-0.4-14.5 2009-3.1-15.6 4.9-1.6-13.7-19.4-20.2-21.5-11.5 2010-4.0-10.7-8.7-6.2-15.0 5.2-6.2-25.3-9.3 2011-7.1-9.5-5.2-7.7-19.6 0.3-7.3-25.7-8.1 2012-6.4-10.0-4.2-9.1-19.2-2.4-13.8-48.9-5.0 2013* -3.9-12.6-5.2-7.7-11.6-3.1 6.5-43.9-0.8 Πηγή ΕΛΣΤΑΤ, Eurostat * στοιχεία εννεαμήνου 2013, πηγή ΤτΕ Η περιφερειακή κατανομή του κατά κεφαλήν ΑΕΠ, αναδεικνύει την Αττική ως πλουσιότερη περιφέρεια της χώρας (κατά κεφαλήν ΑΕΠ 25.224 ευρώ, με μείωση κατά 5,2% σε σχέση με το 2010), με αμέσως επόμενη το Νότιο Αιγαίο (20.896 ευρώ, μείωση 6,9%) 9. Μεταξύ 2010 και 2011, οι περιφέρειες με τη μεγαλύτερη μείωση στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι η Ανατ. Μακεδονία- Θράκη (μείωση κατά 1.430 ευρώ ή κατά 9,7%), τα Ιόνια Νησιά (1.597 ευρώ ή 8,3%), η Ήπειρος (1.132 ευρώ ή 8%) και η Θεσσαλία (1.126 ευρώ ή 7,8%). Στον αντίποδα, αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ εμφανίζεται στην περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας (κατά 381 ευρώ ή κατά 2,1%) 10. 9 ΕΛΣΤΑΤ: Η Ελλάδα με αριθμούς, 2013 10 ΕΛΣΤΑΤ: Η Ελληνική Οικονομία, 2012 ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 12
Σχήμα 1: Περιφερική κατανομή του κατά κεφαλήν ΑΕΠ Απασχόληση & Ανεργία Από το 2008 μέχρι σήμερα η ελληνική οικονομία ήρθε αντιμέτωπη με μια σειρά εξαιρετικά δυσμενών εξελίξεων για την αγορά εργασίας: συνεχής συρρίκνωση της απασχόλησης, εκρηκτική άνοδος της ανεργίας, ιδίως της ανεργίας των νέων και της μακροχρόνιας ανεργίας και αύξηση του αριθμού των ατόμων σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού. Ειδικότερα, το ποσοστό της ανεργίας πρακτικά τριπλασιάστηκε ανάμεσα στο 2007 (τελευταία χρονιά χωρίς ύφεση) και το 2013, στους δε άνδρες υπερ-τετραπλασιάστηκε 11. Το 2013 το ποσοστό ανεργίας ανήλθε σε 27,6%, με το ποσοστό ανεργίας των γυναικών (31,0%) να είναι σημαντικά υψηλότερο του αντίστοιχου των ανδρών (24,7%). Επίσης, σημαντική άνοδος (κατά 49,3%) καταγράφηκε στη μετατροπή των υφιστάμενων συμβάσεων εργασίας από πλήρη σε μερική ή εκ περιτροπής απασχόληση 12. Η μεταβολή της έκτασης και των χαρακτηριστικών της αδήλωτης εργασίας, όπως δείχνουν σχετικές μελέτες του ΙΟΒΕ 13 και της Τράπεζας της Ελλάδος 14, είναι δύσκολο να τεκμηριωθούν, ως εκ τούτου ο περιορισμός της αδήλωτης εργασίας αποτελεί άμεση προτεραιότητα και για τη νέα προγραμματική περίοδο. 11 ΕΚΚΕ Διαμόρφωση Στρατηγικού Πλαισίου Αναπτυξιακής Πολιτικής 2014-2020 για τους Θεματικούς Στόχους 8,9 και 10 12 ΟΚΕ, Σχέδιο Δράσης για τη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης και τη στήριξη των ανέργων, 2013, σελ. 12 13 ΙΟΒΕ, Η έννοια της αδήλωτης εργασίας και τα χαρακτηριστικά της, 2012 14 Τράπεζα της Ελλάδος, Οικονομικό Δελτίο, τεύχος 37, 2012 ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 13
Σύμφωνα με την Έρευνα Εργατικού Δυναμικού για το δ τρίμηνο 2013 οι μακροχρόνια άνεργοι, αποτελούν το 72% του συνόλου των ανέργων, ήτοι 981.500. Η απασχόληση του πληθυσμού ηλικίας 20-64 ετών μειώθηκε στο 53,3% το εννεάμηνο του 2013, από 64,4% το εννεάμηνο του 2010 και έναντι εθνικού στόχου 70% για το 2020. Η εξασθένηση του ρυθμού μείωσης της απασχόλησης προήλθε, όπως φαίνεται από τα στοιχεία των ροών μισθωτής απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα (Πληροφοριακό Σύστηµα Εργάνη ) από άνοδο των προσλήψεων και όχι τόσο από μείωση των καταγγελιών συμβάσεων εργασίας. Η μείωση του αριθμού των απασχολούμενων προέκυψε τόσο από την οριστική παύση της λειτουργίας μεγάλου αριθμού επιχειρήσεων (σύμφωνα µε τα στοιχεία του ΙΚΑ, περίπου 75,6 χιλιάδες επιχειρήσεις δηλ. 30% των επιχειρήσεων διέκοψαν τη δραστηριότητά τους) όσο και από τη μείωση του προσωπικού των επιχειρήσεων που συνέχισαν να λειτουργούν. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι μεταβολές του αριθμού των απασχολουμένων στην Ελλάδα ακολουθούσαν ανοδική τάση από το 1992 μέχρι και το 2008, με αποτέλεσμα για το σύνολο της περιόδου να ανέρχονται σωρευτικά σε 24% (οι απασχολούμενοι από 3,63 εκατομμύρια άτομα το 1991 ανήλθαν σε 4,56 εκατομμύρια το 2008). Η ελληνική οικονομία δημιούργησε 930.000 θέσεις εργασίας μέσα στα 17 χρόνια (1992-2008). Ωστόσο το σύνολο της προόδου που είχε επιτευχθεί μέσα σε αυτά τα 17 έτη χάθηκε στη διάρκεια της τελευταίας πενταετίας. Για το προσεχές μέλλον προβλέπεται συγκράτηση της αύξησης του ποσοστού της ανεργίας, προτού αυτό αρχίσει να υποχωρεί ως αποτέλεσμα των διαρθρωτικών αλλαγών στην αγορά εργασίας και της μείωσης του εργατικού κόστους, καταδεικνύοντας την επιτακτική ανάγκη για λήψη άμεσων, βραχυπρόθεσμων μέτρων καταπολέμησης της ανεργίας και ενίσχυση της απασχόλησης για το σύνολο του εργατικού δυναμικού, με ιδιαίτερη έμφαση σε ειδικές ομάδες με μεγάλα ποσοστά ανεργίας (γυναίκες, μακροχρόνια άνεργοι). Σημαντικές διαφορές στη μεταβολή του ποσοστού ανεργίας παρατηρούνται ανάλογα με το εκπαιδευτικό επίπεδο. Το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας παρατηρείται σε όσους δεν έχουν πάει καθόλου σχολείο και όσους έχουν τελειώσει μερικές τάξεις δημοτικού (38,3% και 39,6% αντίστοιχα), ενώ τα χαμηλότερα ποσοστά παρατηρούνται σε όσους έχουν διδακτορικό ή μεταπτυχιακό (15,7%), καθώς και στους πτυχιούχους της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (18,8%). Ως εκ τούτου, είναι εμφανές ότι κατά την επόμενη προγραμματική περίοδο πρέπει να δοθεί μεγάλη έμφαση στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση προγραμμάτων για την αναβάθμιση των γνώσεων και δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού, με στόχο την ένταξη τους στην αγορά εργασίας. Ο στρατηγικός σχεδιασμός των παρεμβάσεων ενίσχυσης της απασχόλησης και αναβάθμισης των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού που θα υλοποιηθούν στο πλαίσιο του νέου Ε.Π., θα λαμβάνουν υπόψη τους κλάδους, στους οποίους, σύμφωνα με το Εταιρικό Σύμφωνο για το Πλαίσιο Ανάπτυξης 2014-2020, θα δοθεί προτεραιότητα και αναμένεται να έχουν τη μεγαλύτερη συμμετοχή στην οικονομική μεγέθυνση και να συνδράμουν στην αύξηση της απασχόλησης (τουρισμός και πολιτισμός, γεωργία, μεταποίηση και υπηρεσίες προς τις επιχειρήσεις) 15. Ειδικότερα, ο αγροδιατροφικός 15 Εταιρικό Σύμφωνο για το Πλαίσιο Ανάπτυξης 2014-2020 (Σχέδιο), Μάρτιος 2014, σελ. 39 ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 14
τομέας (γεωργία αλιεία- τρόφιμα) θα συμβάλλει μέσω της αύξησης της εγχώριας παραγωγής σε ποιοτικά και ανταγωνιστικά αγρο-διατροφικά προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας, στη δημιουργία θετικού εμπορικού ισοζυγίου, κυρίως μέσω αύξησης των εξαγωγών καθώς και στη δημιουργία διατροφικής επάρκειας και ασφάλειας, προάγοντας παράλληλα την επιχειρηματικότητα και τη δημιουργία θέσεων εργασίας στις αγροτικές και παράκτιες αλιευτικές περιοχές. Ο τουρισμός αναμένεται να συμβάλλει καθοριστικά στην προσπάθεια αναγέννησης της Ελληνικής οικονομίας με ισχυρές διατομεακές συνέργειες και συγκεκριμένες πολλαπλασιαστικές επιδόσεις σε περιφερειακή κλίμακα, ιδιαίτερα στην απασχόληση. Ο πολιτισμός μέσω της ανάδειξης και αξιοποίησης της πολιτιστικής κληρονομιάς, η δημιουργική βιομηχανία και ο κλάδος των ΤΠΕ που διαθέτει όλα τα ώριμα χαρακτηριστικά (τεχνογνωσία, ανθρώπινο δυναμικό, γεωστρατηγική θέση) συγκεντρώνουν τα συγκριτικά «άϋλα» πλεονεκτήματα της Ελλάδας, και πρόκειται να αξιοποιηθούν για την ανάπτυξη νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Άλλοι τομείς με ανοδική πορεία, όπως οι υδατοκαλλιέργειες, οι εξειδικευμένες υπηρεσίες υγείας, η φαρμακευτική βιομηχανία, η πληροφορική και οι επικοινωνίες, η διαχείριση των απορριμμάτων, το εμπόριο και οι υπηρεσίες εμπορευματικών μεταφορών επίσης. Αναπτυξιακή ανάγκη 1: Λήψη άμεσων, βραχυπρόθεσμων μέτρων καταπολέμησης της ανεργίας και ενίσχυση της απασχόλησης για το σύνολο του εργατικού δυναμικού, με ιδιαίτερη έμφαση σε ειδικές ομάδες με μεγάλα ποσοστά ανεργίας (γυναίκες, μακροχρόνια άνεργοι). Αναπτυξιακή ανάγκη 2: Ανάπτυξη των γνώσεων και δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού, με στόχο την ένταξη τους στην αγορά εργασίας Πίνακας 3: Βασικά στοιχεία αγοράς εργασίας Απασχολούμενοι Άνεργοι Οικονομικά μη ενεργοί Ανεργία (%) Ποσοστό ανεργίας, κατά οµάδες ηλικιών Άρρενες Γυναίκες 2008 4.559.796 362.914 3.405.803 4,9 11 7,4 22,1 10,4 5,9 4,1 2,9 1,5 2009 4.506.451 470.620 3.327.563 6,8 13,2 9,5 24,3 13 7,9 6,4 4,7 1 2010 4.401.349 626.807 3.289.478 10 16 12,5 31,9 16,4 10,5 8,6 5,9 1,5 2011 4.092.595 878.984 3.357.349 15 21,4 17,7 42,6 24,9 14,6 12,2 8,7 2,8 2012 3.747.263 1.247.603 3.353.806 22,1 28,8 25 54,9 32 21,5 18,6 13,9 4,9 2013 3.610.549 1.374.054 3.375.636 25 31,1 27,6 55,1 36,2 24,1 20,5 14,8 12,5 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Ιούλιος 2013 Σύνολο 15-24 ετών 25-34 ετών 35-44 ετών 45-54 ετών 55-64 ετών 65-74 ετών ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 15
Πίνακας 4: Ανεργία (%) κατά φύλο και επίπεδο εκπαίδευσης 2012 (γ τρίμηνο) 2013 (γ τρίμηνο) Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Σύνολο 21,7 28,9 24,8 23,8 31,3 27,0 Διδακτορικό ή 12,3 13,0 12,6 14,6 17,2 15,7 μεταπτυχιακό Τριτοβάθμια Εκπαίδευση 12,3 21,7 17,2 15,3 22,1 18,8 Πτυχίο Ανώτερης 22,4 34,2 28,0 22,4 39,1 30,2 Τεχνολογικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης Απολυτήριο 23,3 32,6 27,1 25,7 34.9 29,4 Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Απολυτήριο Γυμνασίου 24,3 34,1 27,6 30,0 35,5 31,9 Απολυτήριο Δημοτικού 25,1 23,5 24,5 26,0 26,4 25,8 Μερικές τάξεις 29,7 23,9 27,6 32,3 55,1 39,6 Δημοτικού Δεν πήγε καθόλου 32,8 52,7 41,0 34,8 45,3 38,3 σχολείο Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Γ τρίμηνο 2013 Ένα άλλο πολύ σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα είναι η διαρκώς αυξανόμενη ανεργία των νέων. Η ανεργία των νέων (15-24 ετών) στην Ελλάδα ήταν σε υψηλά επίπεδα και πριν την έναρξη της οικονομικής κρίσης, ωστόσο τα τελευταία χρόνια εν μέσω της παρατεταμένης ύφεσης έχει εκτιναχθεί σε πρωτοφανή επίπεδα. Το ποσοστό ανεργίας της ηλικιακής ομάδας 15-24 ετών διαμορφώθηκε σε 55,1% το 2013, έναντι 42,6% το 2011 και 22,1% το 2008, με αποτέλεσμα το ποσοστό ανεργίας των νέων να παραμένει το υψηλότερο στην ΕΕ 16. Υψηλά ποσοστά ανεργίας παρατηρούνται, επίσης, και στους νέους ηλικίας 25-29 ετών (44,7% δ τρίμηνο 2013. Με βάση τα ανωτέρω στοιχεία, καταδεικνύεται ότι η ανεργία των νέων στην Ελλάδα έχει και διαρθρωτικό χαρακτήρα. Ως εκ τούτου, μια από τις μεγάλες προκλήσεις της νέας προγραμματικής περιόδου 2014 2020, στον τομέα του ανθρώπινου δυναμικού είναι η αντιμετώπιση της ανεργίας των νέων, η οποία φαίνεται να προσλαμβάνει απειλητικές διαστάσεις για την κοινωνική συνοχή, θέτοντας μεγάλο αριθμό νέων αντιμέτωπο με τη φτωχοποίηση και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Το ιδιαίτερα σοβαρό πλήγμα που έχουν υποστεί οι νέοι στη χώρα μας αποτυπώνει επίσης ο δείκτης ΝΕΕΤ (Not in Education, Employment or Training), ο οποίος αναφέρεται σε άτομα εκτός δομών απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης ως ποσοστό της ίδιας ηλικιακής ομάδας. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΕ το κόστος παραμονής των νέων εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης και κατάρτισης ανέρχεται σε 1,5% του ΑΕΠ. Για τη χώρα μας, βάσει των στοιχείων της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (β τρίμηνο 2013), ο δείκτης NEETs 15-24 ετών ανήλθε στο 22,48% έναντι 11,7% το αντίστοιχο διάστημα 2008, παρουσιάζοντας αύξηση περίπου 11 ποσοστιαίων μονάδων. Ειδικότερα και με δεδομένο ότι η ηλικιακή ομάδα 15-29 ετών μπορεί να αναλυθεί σε τρεις διακριτές ηλικιακές υποομάδες με διαφορετικά χαρακτηριστικά (15-19, 20-24 και 25-29 ετών), με βάση τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής για το β τρίμηνο του 2013, όπως αποτυπώνονται στον Πίνακα 4, επισημαίνονται τα ακόλουθα: 16 Έγγραφο εργασίας των Υπηρεσιών της Επιτροπής σχετικά με την αξιολόγηση του ΕΠΜ και του Προγράμματος Σταθερότητας 2013, SWD(2013) 358 final ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 16
οι νέοι NEETs ηλικίας 15-24 ετών υπολογίζονται σε 240.000 περίπου άτομα [εκ των οποίων 66.500 περίπου, 15-19 ετών (28%) και 173.500 περίπου, 20-24 ετών (72%)] εάν ληφθούν υπόψη και τα άτομα ηλικίας 25-29 ετών, ο αριθμός των ΝEETs ανέρχεται σε περίπου 530.000 άτομα (ποσοστό των ΝEETs στην ηλικιακή ομάδα 25-29: 43,41%). από το σύνολο των νέων NEETs 15-24 ετών, ποσοστό 64% είναι άνεργοι και 36% οικονομικά μη ενεργοί (αντίστοιχα ποσοστά για τους νέους 15-19 ετών: 36% άνεργοι και 64% οικονομικά μη ενεργοί, 20-24 ετών: 76% άνεργοι και 24% οικονομικά μη ενεργοί) 17 στην ηλικιακή ομάδα 25-29 ετών, ποσοστό 82% είναι άνεργοι και 18% οικονομικά μη ενεργοί. Ηλικιακές ομάδες Πίνακας 5: Νέοι 15-29 ετών, απασχολούμενοι ή σε εκπαίδευση και NEETS (2013 β τρίμηνο) Απασχολούμε νοι ή σε εκπαίδευση Άτομα που δεν εργάζονται ούτε είναι σε εκπαίδευση Αναζητούν αλλά δεν Θα ήθελαν Άνεργοι είναι να Άλλοι μη διαθέσιμα εργάζονται ενεργοί Σύνολο ΝΕΕΤ 15-19 483.303 23.844 322 719 41.599 66.484 12,09 20-24 343.082 130.498 3.606 4.995 34.108 173.207 33,55 ΝΕΕΤ ως % σύνολο της ηλικιακής ομάδας Σύνολο 15-24 826.385 154.342 3.928 5.714 75.707 239.691 222,48 25-29 377.551 236.655 3.208 5.749 43.963 289.574 43,41 Σύνολο 15-29 1.203.936 390.997 7.136 11.463 119.670 529.265 30,54 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Για την αντιμετώπιση του μείζονος προβλήματος της ανεργίας των νέων απαιτούνται στοχευμένες, τόσο ανά ηλικιακή ομάδα όσο και ανά επίπεδο εκπαίδευσης, παρεμβάσεις και καινοτόμες πρωτοβουλίες για τη στήριξη της εκπαίδευσης, κατάρτισης και των προοπτικών απασχόλησης των ηλικιακά νέων ανέργων, καθώς και της ταχείας και βιώσιμης ένταξής τους στην αγορά εργασίας. Η επιχειρηματικότητα, περιλαμβανομένης της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, θα αξιοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό προς αυτή την κατεύθυνση. Βάσει αυτών, η μείωση της ανεργίας των νέων έως 29, με τη διευκόλυνση της εισόδου τους στην αγορά εργασίας και την ενίσχυση των δεξιοτήτων τους αποτελεί μέγιστη κοινωνική ανάγκη, η οποία πρόκειται να αντιμετωπιστεί μέσω μια σειράς ολοκληρωμένων παρεμβάσεων του νέου Ε.Π., και με την πλήρη αξιοποίηση όλων των διαθέσιμων χρηματοδοτικών εργαλείων. Αναπτυξιακή ανάγκη 3: Μείωση της ανεργίας των νέων έως 29 ετών, με τη διευκόλυνση της εισόδου στην αγορά εργασίας και την ενίσχυση των δεξιοτήτων τους 17 Βλ. σχ. Σύσταση του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 22ας Απριλίου 2013 για τη θέσπιση εγγυήσεων για τη νεολαία (C 120/1). ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 17
Σε δυσμενέστερη θέση σε όλες τις υποκατηγορίες των ανέργων βρίσκονται οι γυναίκες. Το γ τρίμηνο του 2013, περίπου 1 στις 3 γυναίκες ήταν άνεργη (31,5%), ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στους άνδρες ήταν 24%. Από τα στοιχεία που παρουσιάζονται στον Πίνακα 5 παρατηρούμε ότι οι γυναίκες που πλήττονται περισσότερο από την ανεργία ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα 30-44 ετών. Επίσης, αξιοσημείωτη είναι η ιδιαίτερα μεγάλη απόκλιση στα ποσοστά απασχόλησης μεταξύ ανδρών και γυναικών, κατά τις ηλικιακές ομάδες 30-44 και 45-64, στοιχείο που καταδεικνύει κυρίως την αδυναμία παραμονής των γυναικών στην αγορά εργασίας λόγω των σημαντικών οικογενειακών βαρών που αναλαμβάνουν και τα οποία δυσχεραίνουν κατά πολύ την εξισορρόπηση της οικογενειακής με την επαγγελματική τους ζωή. Στο πλαίσιο έρευνας πεδίου που διεξήχθη κατά την ενδιάμεση αξιολόγηση του προγράμματος «Εναρμόνιση Οικογενειακής και Επαγγελματικής Ζωής», το 63% των ωφελούμενων ερωτηθεισών εργαζόμενων γυναικών απάντησαν ότι το εν λόγω πρόγραμμα συνέβαλε στο να αφιερωθούν απερίσπαστες στην εργασία τους, ενώ το 60% - μέσω αυτούεπέτυχε τη διατήρηση της θέσης εργασίας του 18. Το τελευταίο εύρημα καταδεικνύει την αναγκαιότητα για περαιτέρω ενίσχυση των γυναικών μέσω ολοκληρωμένων και στοχευμένων δράσεων που θα αποσκοπούν στην εξέλιξη της επαγγελματικής σταδιοδρομίας των γυναικών, στην αύξηση της απασχόλησης τους και ιδιαίτερα αυτών που βαρύνονται με ευθύνες φροντίδας εξαρτημένων μελών και την προώθηση της ίσης αμοιβής για ίση εργασία. Αναπτυξιακή ανάγκη 4: Συμφιλίωση της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής Πίνακας 6: Πληθυσμός 15ετών και άνω, κατά κατάσταση απασχόλησης, ηλικία και φύλο (2013 γ τρίμηνο) ΓΥΝΑΙΚΕ Σ Ομάδες ηλικιών ΣΥΝΟΛΟ Κατάσταση απασχόλησης Εργατικό Δυναμικό Απασχολού μενες Άνεργες Οικονομικά μη ενεργές ΑΝΔΡΕ Σ Ομάδες ηλικιών ΣΥΝΟΛΟ Κατάσταση απασχόλησης Εργατικό Δυναμικό Απασχολού μενοι Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Έρευνα Εργατικού Δυναμικού, Επεξεργασία στοιχείων, δεικτών Γ.Γ.Ι.Φ Άνεργοι 15-19 280,8 20,2 4,6 15,6 260,6 15-19 272,2 23,3 8,2 15,1 248,9 20-24 249,8 112,0 44,6 67,5 137,8 20-24 259,6 146,0 71,7 74,3 113,6 25-29 312,6 254,2 134,1 120,1 58,4 25-29 345,6 310,9 183,5 127,4 34,7 30-44 1.232,7 979,7 676,8 302,9 253,0 30-44 1.286,5 1.240,3 970,0 270,4 46,1 45-64 1.516,3 741,9 583,9 158,0 774,4 45-64 1.465,2 1.093,8 904,7 189,1 371,4 65+ 1.214,9 17,1 16,2 0,9 1.197,8 65+ 967,9 41,7 37,6 4,1 926,2 Σύνολο 4.807 2.125 1.460 665 2.682 Σύνολο 4.597 2.856 2.176 680 1.741 Οικονομικά μη ενεργοί 18 Σύμβουλος Αξιολόγησης κατά τη διάρκεια υλοποίησης του ΕΠ «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού», Τελική Έκθεση Αξιολόγησης, Ιούνιος 2013» ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 18
ΓΥΝΑΙΚΕΣ Δείκτες Απασχόλησης Πληθυσμού ΑΝΔΡΕΣ Δείκτες Απασχόλησης Πληθυσμού Ομάδες ηλικιών ΣΥΝΟΛΟ Συμμετοχ ή στο Εργατικό Δυναμικό Ποσοστό Απασχό λησης Ποσοστό Ανεργίας Οικονομικά μη ενεργές Ομάδες ηλικιών ΣΥΝΟΛΟ Συμμετοχ ή στο Εργατικό Δυναμικό Ποσοστό Απασχόληση ς Ποσοστό Ανεργίας 15-19 100 7,2 1,6 77,2 92,8 15-19 100 8,6 3,0 64,6 91,4 20-24 100 44,8 17,8 60,2 55,2 20-24 100 56,3 27,6 50,9 43,7 25-29 100 81,3 42,9 47,2 18,7 25-29 100 90,0 53,1 41,0 10,0 20-29 100 65,1 31,8 51,2 34,9 20-29 100 75,5 42,2 44,1 24,5 30-44 100 79,5 54,9 30,9 20,5 30-44 100 96,4 75,4 21,8 3,6 45-64 100 48,9 38,5 21,3 51,1 45-64 100 74,7 61,7 17,3 25,3 65+ 100 1,4 1,3 5,2 98,6 65+ 100 4,3 3,9 9,7 95,7 Σύνολο 15-64 ετών Σύνολο 15+ Δείκτης ΕΛ.ΣΤΑΤ Σύνολο 20-64 ετών Δείκτης EUROPE 2020 100 58,7 40,2 31,5 41,3 43,5 31,3 Σύνολο 15-64 ετών Σύνολο 15+ Δείκτης ΕΛ.ΣΤΑΤ Σύνολο 20-64 ετών Δείκτης EUROPE 2020 100 77,6 58,9 24,0 22,4 63,4 23,8 Οικονομικά μη ενεργοί Αναφορικά με την περιφερειακή κατανομή της απασχόλησης και της ανεργίας, το μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας παρατηρείται στη Δυτική Μακεδονία με 32,3% και στην Κεντρική Μακεδονία με 29,6%. Στον αντίποδα, το μικρότερο ποσοστό ανεργίας παρατηρείται στην Πελοπόννησο (21,1%) και στα Ιόνια Νησιά (23,2%). Σε απόλυτους αριθμούς, οι περισσότεροι άνεργοι εντοπίζονται στην Αττική (527,5 χιλ) και στην Κεντρική Μακεδονία ( 246,5 χιλ.). Σε ό,τι αφορά τις διακυμάνσεις του ποσοστού ανεργίας σε περιφερειακό επίπεδο τα στοιχεία αναδεικνύουν ότι περιφέρειες με πολύ υψηλά ποσοστά ανεργίας υπάρχουν και στις τρεις (3) κατηγορίες περιφερειών (περισσότερο αναπτυγμένες, λιγότερο αναπτυγμένες, περιφέρειες μετάβασης): Δυτ.Μακεδονία, Κ.Μακεδονία, Αττική και Στερεά Ελλάδα έχουν ποσοστά ανεργίας πάνω από το μέσο όρο της χώρας. ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 19
Πίνακας 7: Το Εργατικό Δυναμικό στις περιφέρειες της χώρας Περιφέρειες (σε χιλ.) Εργατικό Δυναμικό 2013 Εργατικό Δυναμικό 2012-2013 Σύνολο Απασχολούμενοι Ανεργίας λούμενοι Άνεργοι % Απασχο- Σύνολο Άνεργοι Σύνολο Χώρας 4.951,2 3.595,9 1.355,2 27,4-6,8-242,0 235,1 Ανατολική Μακεδονία 252.9 186,4 66,6 26,3-3,0-11.5 8,6 και Θράκη Κεντρική Μακεδονία 833.7 587,2 246,5 29,6 0.9-39.8 40,6 Δυτική Μακεδονία 119.4 80,9 38,5 32,3-1,0-5,2 4,2 Ήπειρος 154,1 112,3 41,9 27,2-0,4-10.5 10,1 Θεσσαλία 318,5 237,1 81,4 25,6 0,4-16,1 16,5 Ιόνια Νησιά 102,6 78,8 23,8 23,2-0,7-8,0 7,3 Δυτική Ελλάδα 317.1 231 6 85.5 27,0-0,4-12.6 12,3 Στερεά Ελλάδα 234,8 169,1 65,7 28,0-3,2-10,5 7,3 Αττική 1.872,0 1.344,5 527,5 28,2-2,9-100.4 97.5 Πελοπόννησος 258,9 204,2 54,7 21,1 3,7-2,4 6,1 Βόρειο Αιγαίο 83,4 63,7 19,6 23,5 2,0-1.8 3,7 Νότιο Αιγαίο 131,0 99,2 31,8 24,3 1,5-12,3 13,8 Κρήτη 272,7 201,1 71,7 26,3-3,8-10.8 7,1 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2012, 2013 Α' τριμήνου. Σχήμα 2: Περιφερειακές μεταβολές ανεργίας Βασική προϋπόθεση για την εύρυθμη και αποτελεσματική εφαρμογή του συνόλου των παρεμβάσεων που θα συντελεσθούν στην αγοράς εργασίας κατά την επόμενη προγραμματική περίοδο αποτελεί η κάλυψη της αδήριτης ανάγκης για εκσυγχρονισμό και περαιτέρω ενίσχυση των θεσμών της αγοράς εργασίας. Κατά την προγραμματική περίοδο 2007-13 υλοποιήθηκαν μια σειρά ανάλογων δράσεων, οι οποίες διαμόρφωσαν ένα ευοίωνο πλαίσιο για τον περαιτέρω σχεδιασμό και την εφαρμογή στοχευμένων συστημικών παρεμβάσεων στο πεδίο της εργασίας, όπως: Βελτίωση της θεσμικής ικανότητάς των κοινωνικών εταίρων ως προς το σχεδιασμό και την υλοποίηση πολιτικών και προγραμμάτων ΕΚΤ και κυρίως για από κοινού ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 20
δράσεις (ιδίως σχετικά με την ενίσχυση της προσαρμοστικότητας των εργαζομένων και των επιχειρήσεων). Ανάπτυξη και λειτουργία "Διαδικτυακής Πύλης" Σύζευξης Προσφοράς - Ζήτησης Εργασίας Αναβάθμιση των μηχανισμών επιτήρησης της αγοράς εργασίας για τη μείωση της αδήλωτης εργασίας Εκπόνηση θεσμικού, κανονιστικού, διοικητικού και δημοσιονομικού πλαισίου με στόχο την προώθηση της κοινωνικής οικονομίας και τη διευκόλυνση της ίδρυσης και λειτουργίας κοινωνικών επιχειρήσεων Εκπόνηση θεσμικού, κανονιστικού και διοικητικού πλαισίου με σκοπό την προώθηση ενός βιώσιμου συστήματος σχετικά με το Πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι» Κατά την επόμενη προγραμματική περίοδο ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στην ολοκλήρωση της οργανωτικής και λειτουργικής αναβάθμισης και του εκσυγχρονισμού των υπηρεσιών του ΟΑΕΔ, ως του καθ ύλην αρμόδιου φορέα για θέματα ανεργίας και ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης. Προς αυτή την κατεύθυνση, έχει ήδη εκπονηθεί και υλοποιείται το Πλάνο Δράσεων για τον Επαναπροσδιορισμό του Λειτουργικού Μοντέλου του ΟΑΕΔ, το οποίο αποσκοπεί στην ενίσχυση της σύζευξης μεταξύ θέσεων εργασίας και αναζητούντων εργασία, στην ποιοτικότερη συλλογή πληροφοριών σχετικά με τις τάσεις της αγοράς εργασίας, στην αύξηση του ποσοστού των κενών θέσεων εργασίας που διαχειρίζεται ο Οργανισμός και στην αξιοποίηση των νέων μορφών απασχόλησης. Προς την ίδια κατεύθυνση θα υλοποιηθούν δράσεις για την περαιτέρω ενίσχυση της θεσμικής ικανότητας Κοινωνικών Εταίρων και αντιπροσωπευτικών φορέων Κοινωνίας των Πολιτών. Επιπροσθέτως, στόχο του παρόντος ΕΠ αποτελεί η συνέχιση της εκπόνησης και εφαρμογής του απαιτούμενου θεσμικού, κανονιστικού, διοικητικού και δημοσιονομικού πλαισίου για την προώθηση της κοινωνικής οικονομίας και της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, ο σχεδιασμός/ συντονισμός, παρακολούθηση και αξιολόγηση όλων των αναγκαίων πολιτικών και ενεργειών που αποσκοπούν στην ανάπτυξη και ενίσχυση της κοινωνικής οικονομίας στο πλαίσιο του Στρατηγικού Σχεδίου για την ανάπτυξη του τομέα της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, που εκπονήθηκε από την Ειδική Υπηρεσία για την Κοινωνική Ένταξη και την Κοινωνική Οικονομία (ΕΥΚΕΚΟ) σε συνεργασία με την ΕΕ. Αναπτυξιακή ανάγκη 5: Εκσυγχρονισμός και περαιτέρω ενίσχυση των θεσμών της αγοράς εργασίας Στην παρούσα χρονική περίοδο που η οικονομική κρίση έχει πλήξει σημαντικά την ελληνική οικονομία και κατ επέκταση την ελληνική κοινωνία με πολύ υψηλά ποσοστά ανεργίας, ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 21
ειδικά για τις ευπαθείς ομάδες πληθυσμού, η συστηματική ανάπτυξη του τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας θα συμβάλλει τόσο στη δημιουργία θέσεων εργασίας, όσο και στην προώθηση της κοινωνικής συνοχής που απειλείται λόγω του δυσμενούς οικονομικού περιβάλλοντος. Πρέπει να σημειωθεί, ότι ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στον τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας (Κ.Ο.) από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τόσο στο πλαίσιο της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου (2007-2013), όσο και κατά τη νέα προγραμματική περίοδο (2014-2020), με μια σειρά μέτρων που προβλέπει η Κοινωνική Επιχειρηματική Πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Social Business Initiative). Στόχοι και προκλήσεις αποτελούν μία σειρά από θέματα, όπως η ολοκληρωμένη πολιτική προσέγγιση, το θεσμικό πλαίσιο, η πρόσβαση στη χρηματοδότηση, η προώθηση του θεσμού στο κοινωνικό σύνολο και η δικτύωση. Η Κοινωνική Οικονομία και Επιχειρηματικότητα θα συνεισφέρει στην διατηρήσιμη οικονομική Ανάπτυξη σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο ενδυναμώνοντας ταυτόχρονα την κοινωνική συνοχή και στην κοινωνική ένταξη των ευπαθών ομάδων του πληθυσμού. Αναπτυξιακή ανάγκη 6: Ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και της κοινωνικής ένταξης ευπαθών ομάδων του πληθυσμού. ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 22
Εκπαίδευση και διά βίου μάθηση Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα έχει πληγεί σοβαρά από την εν εξελίξει βαθιά δημοσιονομική και οικονομική κρίση, καθώς και τη μείωση των δημόσιων επενδύσεων στην εκπαίδευση. Χρόνιες αδυναμίες εξακολουθούν να υφίστανται και, σε πολλές περιπτώσεις, έχουν επιδεινωθεί, με πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα τη μείωση της ελκυστικότητας της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, την ολοένα και πιο δύσκολη μετάβαση από το σχολείο στην εργασία, τους αδύναμους δεσμούς μεταξύ εκπαίδευσης / κατάρτισης και αγοράς εργασίας και τέλος την πολύ χαμηλή συμμετοχή στη διά βίου μάθηση. Σημαντικές μεταρρυθμίσεις, μέσα στα περιορισμένα περιθώρια που επιτρέπει η προσπάθεια για την δημοσιονομική εξυγίανση της χώρας, έχουν προωθηθεί κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών για την αντιμετώπιση αυτών των αδυναμιών, επιφέροντας σταδιακά βελτιώσεις στον τομέα της εκπαίδευσης. Η ολοκλήρωση και αποτελεσματική εφαρμογή αυτών των μεταρρυθμίσεων παραμένει πρωταρχικής σημασίας και αποτελεί έναν από τους βασικούς στόχους για τη νέα προγραμματική περίοδο. Από τα τέλη του 2009, η μεταρρύθμιση «Νέο Σχολείο» αποτελεί τη βασική γενική πρωτοβουλία με σκοπό τη βελτίωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και την αντιμετώπιση των χαμηλών επιδόσεων σε βασικές δεξιότητες. Συνεχίζεται η εφαρμογή του σχεδίου αυτοαξιολόγησης των σχολείων (με υποβολή εκθέσεων σε τριμηνιαία βάση), το οποίο περιλαμβάνει την αναθεώρηση των προγραμμάτων σπουδών, την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών, τη συνεχή κατάρτιση των εκπαιδευτικών και την αναβάθμιση και επέκταση των ολοήμερων σχολείων. Παρά τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες στην κατεύθυνση της εξασφάλισης ίσων ευκαιριών και ισότιμης πρόσβασης, με θεσμικές πρωτοβουλίες και δράσεις όπως η εκπαίδευση ατόμων με ειδικές ανάγκες (ν. 2817/2000), η προώθηση της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, η ενισχυτική διδασκαλία και πρόσθετη διδακτική στήριξη καθώς και η αναμόρφωση και βελτίωση των Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών, το εκπαιδευτικό σύστημα συνεχίζει να παράγει ανισότητες. Οι επιδόσεις της Ελλάδας είναι ελαφρώς καλύτερες από τον μέσο όρο της ΕΕ όσον αφορά την πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου (11,4% το 2012 έναντι 15,5% το 2006) σε σύγκριση με 12,8% για τον μέσο όρο της ΕΕ το 2012, παρόλα αυτά εντοπίζονται συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές, κοινωνικές ομάδες και εκπαιδευτικές βαθμίδες όπου το φαινόμενο αυτό είναι πιο έντονο 19. Τα παιδιά που προέρχονται από κοινωνικά στρώματα με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο έχουν περισσότερες πιθανότητες να εγκαταλείψουν πρόωρα την εκπαίδευση και την κατάρτιση σε σχέση με άλλους νέους. Επίσης, τα άτομα που προέρχονται από φτωχότερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα, τα άτομα με αναπηρία, τα παιδιά των μεταναστών και των Ρομά, τα παιδιά και οι νέοι που προέρχονται από αγροτικές περιοχές και περιοχές με εποχικό τουρισμό, λαμβάνουν συνήθως μικρότερη και όχι επαρκή στήριξη από τις οικογένειές τους, αντιμετωπίζουν διακρίσεις και ανισότητες εντός του εκπαιδευτικού συστήματος και έχουν περιορισμένες ευκαιρίες πρόσβασης στη μη τυπική εκπαίδευση (αρχική και συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση) και γενικότερα σε εναλλακτικές μαθησιακές διαδρομές εκτός 19 Τα στατιστικά στοιχεία για την πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου προέρχονται από τις σχετικές τράπεζες δεδομένων της Eurostat, βλ.σχ. http://epp.eurostat.ec.europa.eu/. ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 23
του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος (μη τυπική και άτυπη εκπαίδευση). Όταν τα παιδιά αυτά εγκαταλείψουν το σχολείο η υποστήριξη για τη διαχείριση των συναισθηματικών, εκπαιδευτικών και επαγγελματικών δυσκολιών που καλούνται να αντιμετωπίσουν είναι ανεπαρκής. Στην Ελλάδα, το φαινόμενο της πρόωρης σχολικής εγκατάλειψης εντοπίζεται κυρίως στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση και ιδιαίτερα στην Τεχνική Επαγγελματική Εκπαίδευση. Ειδικότερα, παρατηρούνται αυξημένα ποσοστά πρόωρης σχολικής εγκατάλειψης κυρίως στην Α Τάξη κάθε επιπέδου εκπαίδευσης (Γυμνασίου, Γενικού ή Επαγγελματικού Λυκείου), επιβεβαιώνοντας το σύνηθες φαινόμενο της «εγκατάλειψης κατά τη μετάβαση». Αντίθετα, τα ποσοστά αδικαιολόγητης διακοπής της φοίτησης στα δημοτικά σχολεία είναι πολύ μικρά και αφορούν κυρίως ειδικές ομάδες του πληθυσμού, όπως παιδιά των Ρομά, των μεταναστών και άλλων ευάλωτων κοινωνικά ομάδων. Για την προγραμματική περίοδο 2014-2020 τεκμαίρεται η ανάγκη να σχεδιαστεί μια συνεκτική, ολοκληρωμένη και τεκμηριωμένη πολιτική για την καταπολέμηση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου, η οποία θα περιλαμβάνει μέτρα πρόληψης, παρέμβασης και αντιστάθμισης και θα καλύπτει όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης και κατάρτισης, αξιοποιώντας τα υφιστάμενα εργαλεία καταγραφής και παρακολούθησης της σχολικής διαρροής, ενώ παράλληλα θα τεκμηριώνει με επάρκεια και θα αποτιμά την αποτελεσματικότητα στοχευμένων και ολοκληρωμένων παρεμβάσεων σε συγκεκριμένες περιοχές και κοινωνικές ομάδες, καθώς και τύπους εκπαίδευσης. Παράλληλα, μέτρα απαιτούνται για την ουσιαστική ενίσχυση της αποτελεσματικότητας του εκπαιδευτικού συστήματος σε ότι αφορά την έξοδο και την πρόσβαση των αποφοίτων προς την αγορά εργασίας. Προς την κατεύθυνση της αύξησης της ελκυστικότητας της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης κινείται το Εθνικό Σχέδιο Υλοποίησης του θεσμού της Μαθητείας, το οποίο σε συνέχεια της πρόσφατης θεσμικής αλλαγής (ν. 4186/2013) ενσωματώνει το σύστημα της Μαθητείας στο τυπικό σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης, και διευκολύνει την κινητικότητα των νέων τόσο στην εκπαιδευτική όσο και στην εργασιακή τους πορεία, δημιουργώντας γέφυρες μεταξύ της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης και της αγοράς εργασίας. Η μαθητεία θα εφαρμόζεται σε πολυάριθμους κλάδους και επαγγέλματα, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται καινοτόμοι κλάδοι με προοπτικές απασχόλησης, με προτεραιότητα σε καίριους αναπτυξιακούς τομείς της ελληνικής οικονομίας, όπως είναι ο τουρισμός και τα πράσινα επαγγέλματα. Στο πλαίσιο της αναβάθμισης του θεσμού της μαθητείας θα λειτουργήσουν οι Σχολές Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΣΕΚ), οι οποίες έχουν ως σκοπό την παροχή υπηρεσιών αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης τόσο σε αποφοίτους της υποχρεωτικής τυπικής εκπαίδευσης (Ημερήσιες ΣΕΚ) όσο και σε άτομα άνω των είκοσι ετών (Εσπερινές ΣΕΚ). Η τοποθέτηση των σπουδαστών στις επιχειρήσεις θα γίνεται από τον ΟΑΕΔ, ενώ η διαδικασία πιστοποίησης των προσόντων θα οργανώνεται και θα πραγματοποιείται από τον Εθνικό Οργανισμό Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΟΠΠΕΠ), σηματοδοτώντας έτσι τη συμπληρωματικότητα των αρμοδιοτήτων και τη συνέργεια μεταξύ του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων και του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων. ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ 2014-2020 1 ο ΣΧΕΔΙΟ Σελίδα 24