ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ (ψυχοκοινωνική προσέγγιση) συγγραφέας ΓΙΑΝΝΑ ΦΙΛΑΟΥ Στο βιβλίο με τίτλο ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ, η συγγραφέας Γιάννα Φιλάου καταγράφει και αναλύει τις ανθρώπινες ιστορίες που προβάλλονται στην τηλεοπτική εκπομπή Παρατράγουδα στο κανάλι ΑΛΤΕΡ. Η καθημερινή ζωή είναι το σύνολο των δραστηριοτήτων που πραγματοποιούμε κάθε μέρα:ο δάσκαλος στο σχολείο, ο παπάς στην εκκλησία, ο υπουργός στο υπουργείο, ο γιατρός στο νοσοκομείο κ.λ.π Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για δραστηριότητες ρουτίνας τις οποίες πραγματοποιούμε χωρίς να το σκεπτόμαστε. Μολονότι η καθημερινότητά μας μοιάζει να είναι μονότονη και πληκτική, εντούτοις έχει κατά βάθος μυστήριο και γοητεία. Εχουμε ευθύνη απέναντι στη καθημέρινότητά μας, αρχικά να τις δίνουμε αξία και νόημα και κατά δεύτερον να μπορούμε έτσι να διαχειριζόμαστε στιγμές ευχάριστες και δυσάρεστες με σύνεση και φιλοσοφία. Τη συνέχεια της καθημερινότητάς μας έρχεται πάντα να μας τη διακόψει ένα γεγονός που είτε είναι προγραμματισμένο είτε είναι απρόοπτο, είτε ευχάριστο είτε δυσάρεστο, π.χ γάμος, βαφτίσια, ατύχημα, κηδεία κ.λ.π. Ανάλογα παραδείγματα καθημερινότητας είναι και οι 1
περιπτώσεις ανθρώπινων ιστοριών που προβάλλονται στην τηλεοπτική εκπομπή Παρατράγουδα. Οι καθημερινές ιστορίες από τη μια πλευρά παρουσιάζουν την άσχημη όψη μιας πραγματικότητας (επιθετικότητα, ψυχολογική, κοινωνική, ηθική βία διαζύγια, εγκατάλειψη των παιδιών από τους γονείς χρήση ναρκωτικών ουσιών κ.λ.π), απ την άλλη μερικές φορές κρύβουν και μια διάσταση ρομαντική, δυναμική, γοητευτική. Χάρη σε αυτή την ποικιλομορφία των συναισθημάτων, μερικές φορές είμαστε δεσμευμένοι είτε από ένα συναίσθημα θαυμασμού απέναντι στους πρωταγωνιστές αυτών των ιστοριών που ακούμε ή διαβάζουμε είτε από ένα συναίσθημα απόρριψης. Η καθημερινότητά μας είναι εμπλουτισμένη από πηγές πληροφόρησης, όπως τα ΜΜΕ, ο έντυπος τύπος, η τηλεόραση, το ραδιόφωνο κ.λ.π, από συζητήσεις πολιτικές με φίλους κ.λ.π. Η πραγματικότητα όμως δεν μπορεί να μας κάνει να ξεχάσουμε ότι υπάρχουν άνθρωποι που δεν μπορούν να παρακολουθήσουν την ροή της καθημερινότητας και της ενημέρωσης, ζώντας σε συνθήκες αποκλεισμού και περιθωριοποίησης λόγω δυσμενών οικονομικών καταστάσεων, οικογενειακού αποσυντονισμού κ.λ.π.οι 15 αυτοβιογραφικές αφηγήσεις που έχουν καταγραφεί από την ελληνική τηλεοπτική εκπομπή παρατράγουδα μας περιγράφουν διάφορες δύσκολες καταστάσεις της καθημερινότητάς τους τις οποίες οι συνάνθρωποί μας στην πορεία της ζωής έπρεπε να αντιμετωπίσουν επιστρατεύοντας τις περισσότερες φορές πολλές ενέργειες ψυχικής, ηθικής και ψυχολογικής υπόστασης προκειμένου να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στις διάφορες αντιξοότητες της ζωής. Η σκέψη για την συγγραφή ενός βιβλίου γύρω από τις ανθρώπινες ιστορίες βασάνιζε χρόνια τις σκέψεις της συγγραφέως.. Μια τέτοια σκέψη είχε κυρίως σαν κίνητρό της: την εκτίμηση και το σεβασμό για 2
τον κάθε συνάνθρωπο μας, το συναίσθημα της κατανόησης και της συμπαράστασης απέναντι στις δύσκολες στιγμές που ενδεχομένως κάποιος γύρω μας να βιώνει, και κατά πόσο οι εμπειρίες και τα βιώματα μας διδάσκουν να αντιμετωπίζουμε με λιγότερο ηθικό και ψυχικό κόστος τις αντιξοότητες της ζωής και όλη αυτή η διαδικασία να συντελεί στην διαπροσωπική και κοινωνική μας εξέλιξη. Εκτός από το περιεχόμενο της κάθε ιστορίας μια άλλη παράμετρος που αναμφισβήτητα εντυπωσιάζει την κοινή γνώμη είναι η δύναμη των αφηγητών να ξεπεράσουν το συναίσθημα της αμηχανίας τους μπροστά στη κάμερα και να καταφέρουν να ανοίξουν ορθάνοικτα την ψυχή τους όχι μόνο μπροστά στο συνομιλητή τους, αλλά και στην κοινή γνώμη, συγχρόνως να συγκρουσθούν και να συγκριθούν μαζί τους, για να καταλήξουν στο τέλος να βρουν από κοινού μια λύση στο πρόβλημά τους. Η συγγραφέας του βιβλίου, προσεγγίζει τις ανθρώπινες ιστορίες που προβάλλονται στην εκπομπή παρατράγουδα, αρχικά κοινωνιολογικά, υπογραμμίζοντας τα κοινωνικά προβλήματα που αναδεικνύονται από τις αυτοβιογραφικές αφηγήσεις των πρωταγωνιστών, όπως είναι η ενδοοικογενειακή βία, τα ναρκωτικά, οι γάμοι μεταξύ των ανηλίκων κ.λ.π. Στη συνέχεια, ψυχολογικά εστιάζοντας την προσοχή του κάθε αναγνώστη στους μηχανισμούς εκείνους που ενεργοποιούνται κατά την διάρκεια του διαλόγου μεταξύ τηλεπαρουσιαστή και καλεσμένου. Συγκεκριμένα, σε εκείνους τους μηχανισμούς που είναι συνδεδεμένη με την τηλεόραση, αποτελούν τον συνδετικό κρίκο με την κοινή γνώμη, η οποία επεμβαίνει και ασκεί κατά κάποιο τρόπο την επιρροή της σε ότι έχει σχέση με την επίλυση των προβλημάτων που αναδεικνύονται. 3
Στο βιβλίο με τίτλο ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις www.οxigono.gr, η συγγραφέας Γιάννα Φιλάου στοχεύει, με το απαραίτητο ήθος, να δώσει χρώμα, αξία, και σπουδαιότητα στις αυτοβιογραφικές αφηγήσεις. Επίσης μέσα από μια ψυχοκοινωνική προσέγγιση των αυτοβιογραφικών αφηγήσεων, η συγγραφέας εστιάζει το ενδιαφέρον της απέναντι στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και σε ότι συνδέεται με το παρελθόν του κάθε αφηγητή. Αυτό γιατί οτι είμαστε σήμερα το οφείλουμε σε ότι μάθαμε, ζήσαμε, ακούσαμε, είδαμε διδαχθήκαμε εχθές. Παράλληλα μέσα από αυτή την επιστημονική μελέτη αναδεικνύεται συγχρόνως και το κοινωνικό πρόσωπο της εκπομπής και ο καινοτομικός ρόλος της τηλεόρασης. Κατά την διάρκεια της αφήγησης, ο αφηγητής έχει ήδη μπει στη διαδικασία αναζήτησης νέων σημείων αναφοράς, στη ζωή του, τα οποία κρίνονται απαραίτητα για μια υγιή και ειρηνική συμβίωση μέσα στη κοινωνικό σύνολο. Μέσα από την διαδικασία αυτής της αναζήτησης, συχνά ενδέχεται να προκύψει ένας άνισος ηθικοψυχολογικός αγώνας μεταξύ των αφηγητών της κάθε ιστορίας και της κοινής γνώμης. Απέναντι σε κάθε παράβαση ηθικών νόμων και κανόνων, από μέρους του κάθε αφηγητή, η κοινή γνώμη, χωρίς προηγουμένως να εξερευνήσει τα αίτια που προκάλεσαν την οποιαδήποτε παράβαση, σπεύδει μόνο να δεσμεύσει την ύπαρξή του κάθε παραβάτη, στην δυναμικότητα μιας τιμωρίας, με ποινή που εκφράζεται μέσα από την κοινωνική διάκριση και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Η εξιστόρηση μιας αυτοβιογραφικής αφήγησης, εκτός από ένα ουσιαστικό αίτημα (υλοποίηση πρακτικών αναγκών για επιβίωση, ανεύρεση εργασίας κ.λ.π), είναι και μια έντονη διαμαρτυρία μετάβασης από την κατάσταση του κοινωνικού αποκλεισμού, στην κατάσταση ένταξης μέσα στο κοινωνικό σύνολο και συγχρόνως, η διεκδίκηση της αυτονομίας της προσωπικής και 4
κοινωνικής ταυτότητας..στην περίπτωση λοιπόν του άνισου ηθικοψυχολογικού αγώνα μεταξύ του αφηγητή και της κοινής γνώμης, η τηλεόραση είναι εκείνη που παίζει το ρόλο του μεσολαβητή και το προσωπικό θέμα γίνεται κοινωνική ανησυχία και επιδίωξη. Μέσα λοιπόν από την τηλεοπτική εκπομπή η κοινή γνώμη καταθέτει το αίσθημα εμπιστοσύνης, κατανόησης και αλληλεγγύης απέναντι στον κάθε αφηγητή, εστιάζοντας συγχρόνως την προσοχή της στην κατάσταση εκτάκτου ανάγκης που, ενδεχομένως, ο αφηγητής θα πρέπει να αντιμετωπίσει. Το γεγονός λοιπόν ότι η τηλεόραση στρέφει την προσοχή της στην κατάσταση εκτάκτου ανάγκης του κάθε περιστατικού, και όχι μόνο στην παραβίαση ηθικών νόμων και κανόνων, μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι έχει μεταξύ των άλλων και ένα ρόλο καινοτομικό. Τέλος μέσα από την τηλεόραση γίνεται αναπαράσταση της κοινωνικής πραγματικότητας, που αναπόφευκτα βιώνουμε και η κοινή γνώμη έχει την ευχέρεια και την δυνατότητα να αναθεωρήσει θέσεις και απόψεις. Με την διαδικασία της αναθεώρησης των απόψεων της κοινής γνώμης, η κοινωνία εξελίσσεται σταδιακά και απελευθερώνεται από προκαταλήψεις, ταμπού και δεισιδαιμονίες, υιοθετώντας το προφίλ μιας εκσυγχρονισμένης και μοντέρνας κοινωνίας. Η επιστημονική αυτή μελέτη λοιπόν για να μπορέσει να στηρίξει και να θεμελιώσει θέσεις, απόψεις και προβληματισμούς, κατασκεύασε μια ταυτότητα βιογραφικών αφηγήσεων για να καταστήσει έγκυρο, νόμιμο και μακριά από κάθε αμφισβήτηση το κύρος της κάθε ιστορίας. www.periexomena.gr 5