ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΟΠΗΚΖ ΑΤΣΟΓΗΟΗΚΖΖ ΣΜΖΜΑ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ

ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΟΠΗΚΖ ΑΤΣΟΓΗΟΗΚΖΖ ΣΜΖΜΑ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ-ΠΟΛΗΣΗΚΔ ΠΡΟΧΘΖΖ ΚΑΗ ΠΡΟΒΟΛΖ ΣΟΤ ΓΟΜΖΜΔΝΟΤ ΠΟΛΗΣΗΣΗΚΟΤ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ ΜΔΛΔΣΖ ΠΔΡΗΠΣΧΖ-Ζ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑ ΑΝΑΣΟΛΗΚΖ ΜΑΚΔΓΟΝΗΑ ΘΡΑΚΖ. Ζ ΓΗΔΘΝΖ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΠΟΤΓΑΣΖ: ΚΟΛΑΡΗΚΟ ΠΑΝΑΓΗΧΣΖ ΔΠΗΒΛΔΠΟΤΑ: ΣΑΜΑΣΗΟΤ ΔΛΔΝΖ Γ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΑΘΖΝΑ 2011

ΠΔΡΗΛΖΦΖ Ζ Πεξηθεξεηαθή Αλάπηπμε ζεκειηψλεηαη ζηελ αλάγθε ησλ αηφκσλ θαη ησλ αλζξψπηλσλ θνηλσληψλ γηα ζπλερή νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή βειηίσζε θαη πξφνδν ζε φξνπο ζρεηηθνχο θαη απφιπηνπο. Απνηειεί βαζηθφ παξάγνληα νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ζπλνρήο κηαο ρψξαο κε θχξηνπο ζηφρνπο ηελ βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο, ηελ αλάπηπμε ππνδνκψλ θαη ηελ ελίζρπζε ηεο απαζρφιεζεο. Σν δνκεκέλν πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ απνηειεί ππνζχλνιν επξχηεξεο έλλνηαο, ηνπ αλζξσπνγελνχο πεξηβάιινληνο, πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί απφ ηελ αλζξψπηλε παξέκβαζε θαη ζρεκαηίδεηαη απφ αλζξψπηλα δεκηνπξγήκαηα. ηφρν ηεο κειέηεο απνηειεί ε δηεξεχλεζε ηεο ζρέζεο ηνπ δνκεκέλνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο κηαο πεξηνρήο κε ηελ ηνπηθή θαη πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε. ην πιαίζην απηφ, πέξαλ ηεο αλαθνξάο ζε ζεσξίεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο θαη αηηίσλ εκθάληζεο πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ ζηελ Διιάδα, παξνπζηάδνληαη νη παξάγνληεο πνπ θαζηζηνχλ ην δνκεκέλν πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ κνριφ αλάπηπμεο. Αλαιχεηαη ην πθηζηάκελν ζεζκηθφ πιαίζην θαη αθνινπζεί εθηελήο αλαθνξά ζηηο θξαηηθέο αξκνδηφηεηεο ζηνλ ηνκέα ηνπ πνιηηηζκνχ θαζψο θαη ησλ αληίζηνηρσλ ρξφλησλ αδπλακηψλ ηεο Γεκφζηαο Γηνίθεζεο. ηε ζπλέρεηα αλαπηχζζνληαη ηξφπνη πξνψζεζεο θαη πξνβνιήο ηνπ δνκεκέλνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο κηαο πεξηνρήο θαη νη δπλεηηθέο σθέιεηεο γηα ηελ πεξηθεξεηαθή νηθνλνκία. Δπηπξνζζέησο, αλαθέξνληαη ηέζζεξα παξαδείγκαηα θαιψλ πξαθηηθψλ απφ ηελ δηεζλή εκπεηξία πνπ ζπζρεηίδνπλ ηελ αμηνπνίεζε θαη ηελ πξνβνιή ηνπ δνκεκέλνπ πεξηβάιινληνο κε ηελ ηνπηθή αλάπηπμε. Σέινο, αλαιχεηαη δηεμνδηθά ε πεξίπησζε ηεο Πεξηθέξεηαο Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο-Θξάθεο, πξνζδηνξίδεηαη ν βαζκφο ζπκβνιήο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληφο ηεο ζηελ αλάπηπμε ηεο πεξηνρήο θαη δηαηππψλνληαη ηειηθά ζπκπεξάζκαηα θαη πξνηάζεηο βέιηηζηεο πξνβνιήο ηνπ δνκεκέλνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο. 2

ABSTRACT Regional Development is based on the needs of individuals and human societies for continued economic and social improvement / progress in relative and absolute terms. It is a key factor in economic and social cohesion of a country having as main objectives the improvement of competitiveness, infrastructure development and increased employment. The structured cultural environment constitutes a subset of wider significance, that of anthropogenic environment, that has been created by the human intervention and is shaped by human creations. The main objective of this study is to investigate the relation between the structured cultural environment of a region and local and regional growth. In this frame, are presented certain theories of regional growth and the main reasons of appearance of regional inequalities in Greece. Moreover, a presentation of the factors that makes the built environment, cultural growth driver, follows, along with an analysis of the existing institutional framework and an extensive reference to state authority in the field of culture and the chronic weaknesses of public administration in this area. Then, ways of promotion of the built cultural environment of a region are developed, along with the potential benefits generated for the regional economy. In addition, four examples of good practices from international experience, are mentioned, that relate the promotion of the built environment with local development. Finally, the case of Eastern Macedonia-Thrace is analyzed in detail, the measure of contribution of cultural environment in a region development is mentioned and final conclusions and recommendations are made for the implementation of best politics regarding the promotion of structural environment. 3

Πεξηερόκελα ΠΔΡΗΛΖΦΖ... 2 ABSTRACT... 3 ΠΡΟΛΟΓΟ... 7 ΔΗΑΓΧΓΖ... 8 Κεθάιαην 1. Πεξηθεξεηαθή Αλάπηπμε: Αλάγθεο θαη Πξνηεξαηόηεηεο... 11 1.1. Ζ έλλνηα ηνπ φξνπ «Πεξηθεξεηαθή Αλάπηπμε»... 11 1.2. Παξάγνληεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο... 11 1.3.Σν πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα... 13 1.3.1. Σα αίηηα θαη νη δηαζηάζεηο ηνπ πξνβιήκαηνο... 13 1.3.2. Οη πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο ηνπ πεξηθεξεηαθνύ πξνβιήκαηνο... 15 1.4. Ζ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο... 18 1.5. Αλάγθεο θαη πξνηεξαηφηεηεο... 21 1.6. πκπεξάζκαηα... 23 Κεθάιαην 2. Σν δνκεκέλν πνιηηηζηηθό πεξηβάιινλ σο παξάγνληαο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο.... 24 2.1. Ζ έλλνηα ηνπ πεξηβάιινληνο... 24 2.2. Πεξηβαιινληηθή θξίζε θαη ππνβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο δσήο... 25 2.3. Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκία σο παξάγνληαο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο... 26 2.4. Ζ αμηνπνίεζε ηνπ δνκεκέλνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο... 28 2.4.1. Αμηνπνίεζε ηνπ δνκεκέλνπ πνιηηηζηηθνύ πεξηβάιινληνο γηα ηνπξηζηηθνύο ζθνπνύο.....28 2.4.2. Αμηνπνίεζε ηνπ δνκεκέλνπ πνιηηηζηηθνύ πεξηβάιινληνο γηα εθπαηδεπηηθνύο ζθνπνύο... 29 2.4.3. Αμηνπνίεζε ηνπ δνκεκέλνπ πνιηηηζηηθνύ πεξηβάιινληνο γηα επηθνηλσληαθνύο ζθνπνύο... 30 2.4.4. Αμηνπνίεζε ηνπ δνκεκέλνπ πνιηηηζηηθνύ πεξηβάιινληνο γηα επηρεηξεκαηηθνύο ζθνπνύο... 30 2.5. ρεδηαζκφο θαη παξεκβάζεηο: ε ζπκβνιή ζηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε... 31 2.6. πκπεξάζκαηα... 33 4

Κεθάιαην 3. Σν ζεζκηθό πιαίζην γηα ην δνκεκέλν πνιηηηζηηθό πεξηβάιινλ... 34 3.1. Ζ πξνζηαζία ηνπ δνκεκέλνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ζηελ ειιεληθή έλλνκε ηάμε... 34 3.2. Ο Ν. 3028/2002... 36 3.3. Παξαδνζηαθνί νηθηζκνί θαη δηαηεξεηέα θηίξηα... 38 3.4. Σν δηεζλέο ζεζκηθφ πιαίζην γηα ην δνκεκέλν πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ... 39 3.5. Σν θνηλνηηθφ ζεζκηθφ πιαίζην γηα ην δνκεκέλν πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ... 40 3.6. πκπεξάζκαηα... 41 Κεθάιαην 4. Ο ξόινο ηεο δηνίθεζεο: Αξκνδηόηεηεο θαη δπζιεηηνπξγίεο... 43 4.1. Δηζαγσγή... 43 4.2. Οη αξκνδηφηεηεο ηεο θεληξηθήο δηνίθεζεο... 43 4.3. Οη αξκνδηφηεηεο ησλ ΟΣΑ... 45 4.4. Οη ρξφληεο παζνγέλεηεο ηεο Γηνίθεζεο... 47 4.5. πκπεξάζκαηα... 48 Κεθάιαην 5. Πξνώζεζε θαη πξνβνιή ηνπ δνκεκέλνπ πνιηηηζηηθνύ πεξηβάιινληνο... 49 5.1. Δηζαγσγή... 49 5.2. Πνιηηηζηηθή πνιηηηθή θαη πνιηηηζηηθφο πξνγξακκαηηζκφο... 49 5.2.1. Πνιηηηζηηθόο Πξνγξακκαηηζκόο... 50 5.2.2. Υάξαμε πνιηηηζηηθήο πνιηηηθήο... 51 5.3. Σν κάξθεηηλγθ ηνπ πνιηηηζηηθνχ ηνκέα... 52 5.3.1.Σν κίγκα κάξθεηηλγθ... 52 5.3.2. Ζ δηαρείξηζε ηνπ πξνγξάκκαηνο κάξθεηηλγθ από ηελ πεξηθέξεηα... 53 5.4. Ζ πξνβνιή ηνπ δνκεκέλνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο δηακέζνπ ησλ νινθιεξσκέλσλ παξεκβάζεσλ... 54 5.5. Πξνψζεζε ηνπ δνκεκέλνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο... 56 5.5.1. Πξνηεηλόκελεο δξάζεηο θαη κέηξα... 56 5.5.2. Πξνώζεζε κέζσ δηαζπλνξηαθώλ θαη πεξηθεξεηαθώλ ζπλεξγαζηώλ... 58 5.6. πκπεξάζκαηα... 59 Κεθάιαην 6. Καιέο Πξαθηηθέο-Ζ Γηεζλήο Δκπεηξία... 61 6.1. Πνξηνγαιία... 61 6.2.Mannheim, Γεξκαλία... 63 6.3. Βελεηία, Ηηαιία... 67 6.4. Cartagena, Ηζπαλία... 70 5

6.5. πκπεξάζκαηα... 74 Κεθάιαην 7. Μειέηε πεξίπησζεο. Ζ Πεξηθέξεηα Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο-Θξάθεο. 75 7.1. Ζ Πεξηθέξεηα ΑΜΘ... 75 7.1.1. Γεσγξαθηθά ζηνηρεία... 75 7.1.2. Πιεζπζκηαθά ζηνηρεία... 76 7.2. Γεσζηξαηεγηθή ζέζε ηεο Πεξηθέξεηαο ΑΜΘ... 76 7.3. Κνηλσληθννηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο Πεξηθέξεηαο ΑΜΘ... 78 7.4. Οη αλαπηπμηαθέο δπλαηφηεηεο ηεο Πεξηθέξεηαο ΑΜΘ... 80 7.5. Σν θπζηθφ θαη ην δνκεκέλν πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ ηεο Πεξηθέξεηαο ΑΜΘ... 82 7.5.1. Φπζηθό πεξηβάιινλ... 82 7.5.2. Γνκεκέλν πνιηηηζηηθό πεξηβάιινλ... 83 7.6. Καιέο πξαθηηθέο πξνψζεζεο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ζηελ Πεξηθέξεηα Αλ. Μαθεδνλίαο-Θξάθεο... 91 7.6.1. Ζ Παιηά Πόιε ηεο Ξάλζεο... 91 7.6.2. Σν Λανγξαθηθό Μνπζείν ηνπ Πνιηηηζηηθνύ Κέληξνπ Ξπιαγαλήο... 93 7.6.3. Σν πλεδξηαθό θαη Πνιηηηζηηθό θέληξν Κνκνηελήο... 95 7.7. Οη ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ σο παξάγνληαο αλάπηπμεο ηεο Πεξηθέξεηαο ΑΜΘ... 97 7.8. πκπεξάζκαηα... 99 Κεθάιαην 8. Γεληθά πκπεξάζκαηα-πξνηάζεηο... 100 ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΗΧΝ... 104 ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΔΗΚΟΝΧΝ... 104 ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΠΗΝΑΚΧΝ... 106 ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΥΔΓΗΑΓΡΑΜΜΑΣΧΝ... 107 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ... 108 6

ΠΡΟΛΟΓΟ Ζ παξνχζα πηπρηαθή εξγαζία πξνβιεπφκελε πξνυπφζεζε γηα ηελ νινθιήξσζε ησλ ζπνπδψλ ζην πξφγξακκα ηνπ Σκήκαηνο Οηθνλνκηθήο Γηαρείξηζεο, ηεο Δζληθήο ρνιήο Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο, δηεξεπλά ηελ ζχλδεζε ηνπ δνκεκέλνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ζηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε θαη ηε δπλαηφηεηα θαη ηνπο ηξφπνπο ζπκβνιήο ζηε βηψζηκε αλάπηπμε απηήο. Δπειέγε πξνο κειέηε πεξίπησζεο ε πεξηθέξεηα Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο- Θξάθεο, ε νπνία παξνπζηάδεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ εμέηαζεο ιφγσ πνηθίισλ ηδηνηήησλ ηεο: παξακεζφξηα πεξηθέξεηα, φκνξε δχν ρσξψλ, ζεκαληηθή γεσζηξαηεγηθή ζέζε ζε εζληθφ θαη επξσπατθφ επίπεδν, θνηλσληθννηθνλνκηθέο αδπλακίεο (απφ ηηο θησρφηεξεο ηεο ΔΔ, κε κεγάιν πνζνζηφ κεηαλάζηεπζεο ή αλεξγίαο, θ.ά.), εζσηεξηθέο αληζφηεηεο, ζπάληαο πνηθηιφηεηαο ρισξίδα θαη παλίδα θαη ζεκαληηθφηαηνο ηζηνξηθφο θαη πνιηηηζηηθφο πινχηνο. Ο εληνπηζκφο θαη ε αμηνπνίεζε ησλ ζπγθξηηηθψλ πιενλεθηεκάησλ θαη ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ηδίσο ηνπ ελίνηε παξακειεκέλνπ απφ ηελ Πνιηηεία ή άιινηε αλαιινίσηνπ- δνκεκέλνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θξίλεηαη σο ηεξάζηηαο ζεκαζίαο γηα ηε βειηίσζε ηεο αλαπηπμηαθήο πξνφδνπ ηεο πεξηνρήο θαη σο ηέηνηνο άμηνο δηεξεχλεζεο γηα ηηο πξννπηηθέο πνπ ζπλεπάγεηαη γηα ηελ ελ ιφγσ πεξηθέξεηα. Ηδηαίηεξεο επραξηζηίεο νθείισ ζηηο θπξίεο Αλδξηαλνπνχινπ Γ., θηαδνπνχινπ Γ., Δπζπκίνπ Υ., ζηειέρε ηεο Γεληθήο Γηεχζπλζεο Αξραηνηήησλ θαη Πνιηηηζηηθήο Κιεξνλνκίαο ηνπ ΤΠΠΟΣ θαη ζηνλ θ. Γηαλλφπνπιν Θ., ζηέιερνο ηεο Δηδηθήο Τπεξεζίαο Πνιηηηζκνχ & Σνπξηζκνχ ηνπ ΤΠΠΟΣ γηα ηνλ ρξφλν θαη ηηο πνιχηηκεο πιεξνθνξίεο πνπ κνπ δηέζεζαλ ζην πιαίζην εθπφλεζεο ηεο εξγαζίαο απηήο, θαζψο θαη ηελ αληαιιαγή απφςεσλ θαη πξνβιεκαηηζκψλ ζην ζέκα. Σέινο, νινθιεξψλνληαο ηε κειέηε απηή λνηψζσ ηελ αλάγθε λα επραξηζηήζσ ζεξκά, ηελ επηβιέπνπζα ηεο πηπρηαθήο εξγαζίαο, Καζεγήηξηα θα Διέλε Ν. ηακαηίνπ. Ζ επηζηεκνληθή ηεο θαζνδήγεζε θαη νη ζπκβνπιέο ηεο ζηάζεθαλ αξσγνί ζηελ εθπφλεζε ηεο κειέηεο απηήο, σο πξνο ηε δνκή ηεο, ηε βειηίσζε ηεο επηζηεκνληθήο ηεο ηεθκεξίσζεο θαη ηελ επίηεπμε ελφο θαινχ ηειηθνχ απνηειέζκαηνο, κε δηαπηζηψζεηο θαη πξνηάζεηο γηα ηελ ΑΜΘ, αμηνπνηήζηκεο γηα ηελ θνηλσληθννηθνλνκηθή αλαβάζκηζε θαη ηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε απηνχ ηνπ ζεκαληηθφηαηνπ αθξηηηθνχ ρψξνπ ηεο παηξίδαο καο. 7

ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ Πεξηθεξεηαθή Αλάπηπμε είλαη ηδέα πνπ θιεξνδφηεζε ν 19 νο αηψλαο, ακηγψο επξσπατθήο πξνέιεπζεο. Ζ ηδέα απηή βξίζθεη ηηο ξίδεο ηεο θαη αλαπηχρζεθε πεξηζζφηεξν ζηελ Γαιιία ην δηάζηεκα 1880-1920, σο θαξπφο θαη ζπλέπεηα ηεο Γαιιηθήο Δπαλάζηαζεο (Καβαζίδεο 2010, http://www.eleftheria.gr). Ζ έλλνηα ηεο βειηίσζεο θαη ηεο πξνφδνπ, είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλε κε ηελ έλλνηα ηεο αλάπηπμεο θαη θπξίσο κε ηελ έλλνηα ηνπ αζηηθνχ θαη πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο πνπ ζπλήζσο έγθεηηαη ζηελ πζηέξεζε αξηζκνχ ρσξν-θνηλσληψλ ή ηκεκάησλ ηεο θνηλσλίαο έλαληη άιισλ. Χο Πεξηθεξεηαθή Αλάπηπμε νξίδεηαη ε ηζφξξνπε ρσξηθή θαηαλνκή αλαπηπμηαθψλ δεηθηψλ, φπσο ην θαηά θεθαιήλ εηζφδεκα θαη ν ξπζκφο αχμεζήο ηνπ, ηα πνζνζηά αλεξγίαο, ε ζχλζεζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, ε πξνζέιθπζε εμσηεξηθψλ επελδπηηθψλ θεθαιαίσλ, ε ελδνγελήο επηρεηξεκαηηθφηεηα θαη ην επίπεδν αλάπηπμεο ησλ δηθηχσλ, φπσο θαη νη δείθηεο επεκεξίαο θαη νη εθηηκήζεηο δπλαηνηήησλ θαη πξννπηηθψλ ζε επίπεδν πεξηθέξεηαο. Χο πεξηβάιινλ λνείηαη ην ζχλνιν ησλ θπζηθψλ θαη αλζξσπνγελψλ παξαγφλησλ θαη ζηνηρείσλ πνπ βξίζθνληαη ζε αιιειεπίδξαζε θαη επεξεάδνπλ ηελ νηθνινγηθή ηζνξξνπία, ηελ πνηφηεηα δσήο, ηελ πγεία ησλ θαηνίθσλ, ηελ ηζηνξηθή θαη πνιηηηζηηθή παξάδνζε θαη ηηο αηζζεηηθέο αμίεο. Απφ ηελ αλάιπζε ηεο έλλνηαο απηήο ζπλάγεηαη φηη ην πεξηβάιινλ δηαθξίλεηαη ζε θπζηθφ θαη αλζξσπνγελέο, ζην νπνίν πεξηιακβάλεηαη ην δνκεκέλν πνιηηηζηηθό πεξηβάιινλ. θνπόο ηεο παξνχζαο κειέηεο είλαη λα ζπζρεηίζεη ηνλ παξάγνληα ηνπ δνκεκέλνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο κε ηελ επίηεπμε ηεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο κέζσ ηνπ ζρεδηαζκνχ θαη ηεο εθαξκνγήο ζηξαηεγηθψλ πξνψζεζεο ηνπ πξψηνπ, θαη θαη επέθηαζε πνιηηηθψλ θαη κέηξσλ πξνο ηελ αλαβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο δσήο ηεο πεξηθέξεηαο. Δπηπιένλ γίλεηαη πξνζπάζεηα πξνζέγγηζεο θαη θξηηηθήο αλάιπζεο ηνπ ππάξρνληνο ζεζκηθνχ πιαηζίνπ ελψ επηρεηξείηαη ν εληνπηζκφο θαιψλ πξαθηηθψλ, κέζσ ηεο δηεζλνχο εκπεηξίαο, έηζη ψζηε λα απνηειέζνπλ παξάδεηγκα εθαξκνγήο θαη ζηελ Διιάδα. Σειηθφο ζηόρνο ηεο εξγαζίαο είλαη ε εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ θαη θπξίσο ε δηαηχπσζε πξνηάζεσλ αλάδεημεο λέσλ επθαηξηψλ, δπλαηνηήησλ θαη πξννπηηθψλ ζπκβνιήο ζηελ αλάπηπμε. 8

Τπόζεζε εξγαζίαο απνηειεί ε δηεξεχλεζε ηεο δπλαηφηεηαο, ε ζπζηεκαηηθή αμηνπνίεζε ηνπ δνκεκέλνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο λα κπνξεί λα ακβιχλεη ηηο πθηζηάκελεο πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο, θαη λα νδεγήζεη ζε ελδνγελή ηνπηθή θαη πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε. Γηα ηελ αξηηφηεξε πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο, επειέγε σο κειέηε πεξίπησζεο ε Πεξηθέξεηα Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο-Θξάθεο. Ζ επηινγή ηεο βαζίζηεθε ζην γεγνλφο φηη, απνηειεί ηδηαίηεξε πεξίπησζε, θαζψο βξίζθεηαη ζε απφζηαζε απφ ηελ πξσηεχνπζα αιιά παξάιιεια ε ζέζε ηεο είλαη ζηξαηεγηθήο ζεκαζίαο θαζψο ζπλδέεηαη γεσγξαθηθά αιιά θαη νηθνλνκηθά κε ηηο ρψξεο ησλ Βαιθαλίσλ θαη ηηο αλαδπφκελεο αγνξέο ηνπο, θαζηζηψληαο ηελ δπλακηθφ γεσπνιηηηθφ θαη νηθνλνκηθφ θέληξν ηεο πεξηνρήο. Δπηπιένλ δηαζέηεη έληνλα δηαθνξνπνηεκέλν θαη πινχζην θπζηθφ θαη δνκεκέλν πεξηβάιινλ θαη ελδερφκελεο ζνβαξέο πξννπηηθέο γηα κειινληηθή βηψζηκε αλάπηπμε. Σα κέζα πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηελ εθπφλεζε ηεο κειέηεο απηήο πεξηιακβάλνπλ θπξίσο ηελ άληιεζε πιεξνθνξηψλ απφ ηελ ειιεληθή θαη μέλε βηβιηνγξαθία, απφ άξζξα, ειιεληθά θαη δηεζλή, απφ δηαδηθηπαθνχο ηζηφηνπνπο θαη απφ ζπλεδξηαθά ζπγγξάκκαηα, ηα νπνία ζπλέβαιαλ ζηε ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο. Παξάιιεια, επηπιένλ ζηνηρεία βξέζεθαλ κέζσ ηειεθσληθψλ επηθνηλσληψλ θαη πξαγκαηνπνίεζεο δπν επηζθέςεσλ ζην Τπνπξγείν Πνιηηηζκνχ θαη αληαιιαγήο απφςεσλ κε ηνπο ππαιιήινπο ησλ αξκφδησλ ππεξεζηψλ. Ζ παξνχζα εξγαζία δηαξζξψλεηαη ζε νθηψ θεθάιαηα. Σν πξώην θεθάιαην αζρνιείηαη ελδειερψο κε ηελ έλλνηα ηεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο, ηελ δηεξεχλεζε ηεο ζρέζεο κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ θαη ηεο αλάπηπμεο θαη, ηέινο, κε ηηο αλάγθεο θαη πξνηεξαηφηεηεο ζήκεξα. Σν δεύηεξν θεθάιαην εμεηάδεη ην δνκεκέλν πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ σο παξάγνληα πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο θαη ηελ δπλεηηθή αμηνπνίεζή ηνπ γηα ηνπξηζηηθνχο, εθπαηδεπηηθνχο, επηρεηξεκαηηθνχο, δηαθεκηζηηθνχο ζθνπνχο θαη γηα ηελ αλαβάζκηζε ηνπ αλζξσπνγελνχο πεξηβάιινληνο. Σν ηξίην θεθάιαην αλαθέξεηαη ζην ηζρχνλ ζεζκηθφ πιαίζην. Γηεξεπλάηαη ε επάξθεηα ηνπ, εληνπίδνληαη πξνβιήκαηα ζηελ πινπνίεζή ηνπ, ην επίπεδν ελαξκφληζήο ηνπ κε ην θνηλνηηθφ δίθαην ζε ζέκαηα δνκεκέλνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θ.α. 9

Σν ηέηαξην θεθάιαην αζρνιείηαη κε ηνλ ξφιν ηεο Γεκφζηαο Γηνίθεζεο θαη κε ηηο παζνγέλεηεο απφ ην παξειζφλ κέρξη ζήκεξα. Σν πέκπην θεθάιαην αζρνιείηαη κε ηνπο ηξφπνπο πξνβνιήο θαη πξνψζεζεο ηνπ δνκεκέλνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηελ δπλεηηθή ψζεζε ζηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε. Σν έθην θεθάιαην εμεηάδεη ηεο θαιέο πξαθηηθέο θαη ηελ δηεζλή εκπεηξία θαζψο θαη ηελ δπλαηφηεηα επηηπρνχο εθαξκνγήο ζηελ Διιάδα. Σν έβδνκν θεθάιαην πεξηέρεη ηελ κειέηε πεξίπησζεο (case study) ηεο Πεξηθέξεηαο Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο-Θξάθεο θαζψο θαη ηηο ζρεηηθέο δηαπηζηψζεηο πνπ εμάγνληαη απφ απηφ. Σν όγδνν θαη ηειεπηαίν θεθαιαίν παξαηίζεληαη γεληθά ζπκπεξάζκαηα πνπ εμήρζεζαλ απφ ηα παξαπάλσ θεθάιαηα θαη ηαπηφρξνλα πεξηέρνληαη πξνηάζεηο πνπ ζηνρεχνπλ ζηε βειηίσζε ηεο άζθεζεο πνιηηηθήο πξνψζεζεο ηνπ δνκεκέλνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο. 10

Κεθάιαην 1. Πεξηθεξεηαθή Αλάπηπμε: Αλάγθεο θαη Πξνηεξαηόηεηεο 1.1. Ζ έλλνηα ηνπ όξνπ «Πεξηθεξεηαθή Αλάπηπμε» Ζ έλλνηα ηεο αλάπηπμεο θαη εηδηθφηεξα ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο είλαη απφ εθείλεο ησλ νπνίσλ ε ζεκαζία είλαη επξχηαηα γλσζηή, ν δε νξηζκφο δχζθνινο. H έλλνηα ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο κπνξεί λα απνδνζεί σο ε δηαδηθαζία κεγέζπλζεο ηνπ παξαγφκελνπ πξντφληνο κηαο δεδνκέλεο θνηλσλίαο θαη ε κέζσ απηήο αχμεζε ηνπ πινχηνπ θαη αλφδνπ ηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ. Με ηνλ φξν πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε ελλνείηαη ζχλνιν δηαδηθαζηψλ γηα ηελ νηθνλνκηθή, θνηλσληθή θαη πνιηηηζηηθή αλάπηπμε φισλ ησλ πεξηθεξεηψλ κηαο ρψξαο. Ζ αλάπηπμε απηή επηδηψθεηαη θαη επηηπγράλεηαη κε ηελ αχμεζε, θαη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο κε ηελ δηαθνξνπνίεζε, ηεο παξαγσγηθήο ηθαλφηεηαο ησλ πεξηθεξεηψλ θαη κε νξηζκέλεο αλαδηαξζξψζεηο. Ζ αχμεζε ηεο παξαγσγηθήο ηθαλφηεηαο θαη νη αλαδηαξζξψζεηο πξέπεη λα είλαη ηέηνηεο, ψζηε λα εμαζθαιίδνπλ κηα ζπλερή θαη απηνζπληεξνχκελε αχμεζε ηνπ πξαγκαηηθνχ θαηά θεθαιήλ εηζνδήκαηνο θαη βειηίσζεο δηαβίσζεο ηνπ πιεζπζκνχ ηνπο. Ζ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε είλαη έλλνηα πνιπδηάζηαηε θαη θαιχπηεη επξχηεξν πιαίζην αλαθνξάο. Ζ δηαδηθαζία γηα ηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε πξνθαιείηαη απφ ηνλ θαηάιιειν ζπλδπαζκφ ζθνπψλ, κέζσλ θαη θνξέσλ ζ έλα πξφγξακκα,γηα ηελ επίηεπμε ηζφξξνπεο θαη δηαρξνληθήο κεηαβνιήο ηεο δηαπεξηθεξεηαθήο δηάξζξσζεο ηεο νηθνλνκίαο. Ζ νηθνλνκηθή πεξηθέξεηα κπνξεί λα είλαη δηαθνξεηηθή απφ ηελ δηνηθεηηθή, ζηελ εθαξκνγή, φκσο, πξνγξακκάησλ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο αλαγθαζηηθά ζπλδέεηαη κε δηνηθεηηθή ή δηνηθεηηθέο πεξηθέξεηεο. 1.2. Παξάγνληεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο Οη πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο ηεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο δηαθξίλνληαη ζε απηνχο γηα κηα θιεηζηή θαη ζε άιινπο κηα αλνηρηή νηθνλνκία. ηελ πεξίπησζε ηεο θιεηζηήο νηθνλνκίαο, 11

δειαδή νηθνλνκίαο κε ειάρηζηεο ή θαη θαζφινπ εμσηεξηθέο νηθνλνκηθέο ζρέζεηο, νη παξάγνληεο απηνί κπνξνχλ θαηεγνξηνπνηεζνχλ ζε εγρψξηνπο ζηαηηθνχο θαη δπλακηθνχο παξάγνληεο. ηνπο ζηαηηθνχο παξάγνληεο ζπκπεξηιακβάλνληαη (Κφηηνο-Σζέιηνο 2002: 69-70): νη θπζηθνί θαη νη αλζξψπηλνη πφξνη, ε γεσγξαθηθή ζέζε θαη ην κέγεζνο κηαο πεξηθεξεηαθήο νηθνλνκίαο, ην γεσθπζηθφ θαη θιηκαηνινγηθφ πεξηβάιινλ, ην επίπεδν ησλ ππνδνκψλ θαη ηεο ηερλνινγηθήο αλάπηπμεο, ην ζπλνιηθφ κέγεζνο ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο ( πιεζπζκφο θαη επίπεδν θαηά θεθαιήλ εηζνδήκαηνο), ην ζχζηεκα δηαρείξηζεο ηεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο, ε απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπ θαζψο θαη ην καθξννηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ, ην πθηζηάκελν ζεζκηθφ πιαίζην. ηνπο δπλακηθνχο παξάγνληεο αλήθνπλ θπξίσο (Κφηηνο-Σζέιηνο, 2002: 69-70): ε θηλεηηθφηεηα ησλ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο ζε επίπεδν ρψξαο (εξγαζίαο θαη θεθαιαίνπ θπξίσο), νη δηαπεξηθεξεηαθέο νηθνλνκηθέο θαη ηερλνινγηθέο δηαζπλδέζεηο, ε δπλαηφηεηα αμηνπνίεζεο ησλ νηθνλνκηψλ θιίκαθαο θαη νηθνλνκηθήο ζπγθέληξσζεο, ν δηαπεξηθεξεηαθφο θαη εκπνξηθφο θαη επελδπηηθφο αληαγσληζκφο, ε ηερλνινγηθή πξφνδνο θαη νη επηδξάζεηο ησλ πνιηηηθψλ παξέκβαζεο. Αμηνζεκείσην είλαη φηη ζε κηα θιεηζηή νηθνλνκία ζεκαληηθφ ξφιν έρνπλ νη πνιηηηθέο επηδξάζεηο κε έληνλε πεξηθεξεηαθή δηάζηαζε, φπσο ηα αλαπηπμηαθά θίλεηξα, νη πνιηηηθέο αλάπηπμεο ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ, νη πνιηηηθέο αλάπηπμεο άπισλ θαη λέσλ ππνδνκψλ θ.ιπ. Οη παξαπάλσ παξάγνληεο, ζην ζχλνιφ ηνπο, θαζνξίδνπλ ηελ έληαζε ησλ νηθνλνκηψλ ζπγθέληξσζεο (νηθνλνκίεο αζηηθήο θιίκαθαο θαη νηθνλνκίεο ζπζπείξσζεο) ηεο πεξηθεξεηαθήο νηθνλνκίαο θαη απνηεινχλ βαζηθφ αίηην εκθάληζεο πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ. ηελ πεξίπησζε ηεο αλνηρηήο νηθνλνκίαο, εμαηηίαο ησλ έληνλσλ εμσηεξηθψλ νηθνλνκηθψλ ζρέζεσλ, ε πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε κπνξεί λα πξνζδηνξηζηεί απφ εγρψξηνπο 12

θαη εμσηεξηθνχο παξάγνληεο. Οη πεξηθέξεηεο πνπ αλήθνπλ ζε κηα αλνηρηή νηθνλνκία έρνπλ ηελ δπλαηφηεηα, κέζσ ησλ εζσηεξηθψλ θαη εμσηεξηθψλ νηθνλνκηθψλ ζπλαιιαγψλ (αγνξέο αγαζψλ, ππεξεζηψλ, ρξήκαηνο θαη θεθαιαίνπ, θ.ά.), λα απμήζνπλ ηελ παξαγσγηθφηεηά ηνπο ιφγσ ηεο εμεηδίθεπζήο ηνπο ζε πξντφληα πνπ εκθαλίδνπλ ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα θαη κπνξνχλ λα αληιήζνπλ ή θαη λα δηαζέζνπλ θεθάιαηα επθνιφηεξα θαη κε θαιχηεξνπο φξνπο. Δίλαη ζθφπηκν λα αλαθεξζεί φηη, ζηελ πεξίπησζε ηεο αλνηρηήο νηθνλνκίαο, ν δηαρσξηζκφο ησλ παξαγφλησλ ηεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο ζε ζηαηηθνχο θαη δπλακηθνχο είλαη πνιχ πην δχζθνινο, θαζψο φζν πην αλνηρηή είλαη κηα νηθνλνκία ηφζν νη ζηαηηθνί παξάγνληεο απνθηνχλ φιν θαη πεξηζζφηεξν δπλακηθφ ραξαθηήξα. Έηζη, νη εμσηεξηθέο νηθνλνκηθέο ζρέζεηο απνηεινχλ ζεκαληηθή ζπληζηψζα ζηελ δηακφξθσζε εζληθψλ θαη πεξηθεξεηαθψλ κεγεζψλ. Δηδηθφηεξα ε πεξηθεξεηαθή νηθνλνκία είλαη νηθνλνκία πην αλνηθηή απφ ηελ εζληθή θαη ηζρπξέο ελδνπεξηθεξεηαθέο νηθνλνκηθέο ζρέζεηο, δηφηη ηα ζεζκηθά θαη θπζηθά εκπφδηα είλαη θαηά θαλφλα ιηγφηεξα απ φηη ζην δηεζλέο επίπεδν θαη νη πεξηθέξεηεο έρνπλ ηελ δπλαηφηεηα λα ζπλαιιάζζνληαη κεηαμχ ηνπο αιιά θαη κε επξχηεξα νηθνλνκηθά ζπζηήκαηα. Δπνκέλσο φζν πεξηζζφηεξν εμσζηξεθήο είλαη κηα νηθνλνκία ηφζν πεξηζζφηεξεο είλαη θαη νη πξννπηηθέο γηα πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε. 1.3.Σν πεξηθεξεηαθό πξόβιεκα 1.3.1. Τα αίηια και οι διαζηάζειρ ηος πποβλήμαηορ Σν πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα κηαο αλαπηπγκέλεο γεληθά ρψξαο, έγθεηηαη ζπλήζσο ζηηο δηαξζξσηηθέο αληζφηεηεο ηεο νηθνλνκίαο πνπ παξνπζηάδνληαη δηαρξνληθά κεηαμχ θέληξνπ θαη πεξηθέξεηαο θαη είλαη απνηέιεζκα αθ ελφο ησλ επηδησθφκελσλ πςειψλ ξπζκψλ νηθνλνκηθήο αλαπηχμεσο θαη αθ εηέξνπ ηεο απνπζίαο καθξνρξφληνπ ζηξαηεγηθνχ ζρεδηαζκνχ αλάπηπμεο ζε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν (Γηαηξάθνο 1979: 4) Κνηλά ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα πνιιψλ αλαπηπγκέλσλ θαη αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ είλαη ε κνλνκεξήο αλάπηπμε ελφο ή ιίγσλ θέληξσλ πνπ ζπγθεληξψλνπλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ νηθνλνκηθψλ θαη πνιηηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, ε ζπγθέληξσζε ηνπ πιεζπζκνχ ζ απηά ηα θέληξα θαη ε αληίζηνηρε παξακέιεζε ηεο πεξηθέξεηαο. Δπηπιένλ έρεη παξαηεξεζεί ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ξαγδαία αχμεζε ηνπ ηνκέα ηεο ηξηηνγελνχο παξαγσγήο (δειαδή ησλ 13

ππεξεζηψλ) ζε βάξνο ησλ θχξησλ παξαγσγηθψλ αζρνιηψλ, θαη ε νηθνλνκηθνθνηλσληθή θαζπζηέξεζε ηεο πεξηθέξεηαο, Ζ κε νξζή δηαρείξηζε θαη αμηνπνίεζε ησλ δπλαηνηήησλ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο κηαο πεξηθέξεηαο, έρεη σο απνηέιεζκα ηελ κεηαβνιή ησλ ππαξρφλησλ ζ απηήλ ζπγθξηηηθψλ πιενλεθηεκάησλ θαη ζπλαθφινπζα ηελ χπαξμε αθφκε κεγαιχηεξεο αληζφηεηαο κεηαμχ θέληξνπ θαη πεξηθέξεηαο ζε φινπο ηνπο ηνκείο (Γηαηξάθνο 1979: 5). πλεπψο, αλάινγα κε ηνλ ηξφπν αμηνπνίεζεο ή κε ησλ νηθνλνκηθψλ δπλαηνηήησλ αλαπηχμεσο κηαο πεξηθέξεηαο δηαρξνληθά, παξαηεξείηαη ε δεκηνπξγία ζνβαξψλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ φρη κφλν κεηαμχ θέληξνπ θαη πεξηθέξεηαο, αιιά θαη κεηαμχ ησλ δηάθνξσλ πεξηθεξεηψλ σο πξνο ην θαηά θεθαιήλ εηζφδεκα, ηηο παξαγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο, ην πνζνζηφ ηεο αλεξγίαο, ηηο θνηλσληθέο ππεξεζίεο θαη ην βηνηηθφ επίπεδν ηνπ πιεζπζκνχ. χκθσλα κε ηνλ Ν. Κφλζνια (1997) ππάξρνπλ ηέζζεξα θξηηήξηα/δηαζηάζεηο ππφ ην πξίζκα ησλ νπνίσλ δηεξεπλάηαη ε πνιππινθφηεηα ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο: ην εηδνινγηθό, ην ρσξνηαμηθό ή ιεηηνπξγηθό, ην αλαπηπμηαθό θαη ην θιαδηθό. Με ην πξψην θξηηήξην, ην εηδνινγηθό νη πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο κπνξνχλ λα πάξνπλ ηελ κνξθή άληζσλ επθαηξηψλ ζε νηθνλνκηθφ, θνηλσληθφ, πνιηηηθφ θαη πνιηηηζηηθφ επίπεδν θαη γεληθά αθνξνχλ ην ζχλνιν ησλ αλζξσπίλσλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ηεο πνιχπινθεο ζχλζεζήο ηνπο. Με ην δεχηεξν θξηηήξην, ην ρσξνηαμηθό ή ιεηηνπξγηθό πξνζδηνξίδεηαη ε πεξηθεξεηαθή αληζνκέξεηα πνπ εθθξάδεηαη κε ηελ χπαξμε πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ αλάκεζα ζην δίπνιν θέληξνπ θαη πεξηθέξεηαο, κε ηελ ξαγδαία αλάπηπμε ηεο πξσηεχνπζαο κηαο ρψξαο θαη ζε πεξηθέξεηα ηεο νπνίαο ν ξπζκφο αλάπηπμεο είλαη θαηά πνιχ κηθξφηεξνο ή αθφκα θαη ζηάζηκνο. Σν ηξίην θξηηήξην, ην αλαπηπμηαθό ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ άζθεζε ζσζηά πξνζαλαηνιηζκέλεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο, δηφηη δίλεη ηελ δπλαηφηεηα έθθξαζεο ζε πνηνηηθνχο θαη πνζνηηθνχο φξνπο σο πξνο ηα φξηα ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ ηα νπνία φηαλ μεπεξαζηνχλ, έρνπλ ηελ ηάζε πξφθιεζεο πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο. Σν ηέηαξην θαη ηειεπηαίν θξηηήξην ην θιαδηθό ζπλδέεη ηελ αλαδηάξζξσζε ηεο νηθνλνκίαο κε ην θαηλφκελν ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ησλ αγνξψλ. Οη νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο 14

κεηαβνιέο πνπ επαθνινχζεζαλ πξνθάιεζαλ ζνβαξά πξνβιήκαηα ζε νξηζκέλνπο παξαδνζηαθνχο θιάδνπο θαη επλφεζαλ άιινπο (ηδηαίηεξα ηνλ ηξηηνγελή ηνκέα), κε άκεζε ζπλέπεηα ηελ πξφθιεζε κεγάισλ ρσξηθψλ αλαδηαηάμεσλ. 1.3.2. Οι πποζδιοπιζηικοί παπάγονηερ ηος πεπιθεπειακού πποβλήμαηορ Ο πξνζδηνξηζκφο ησλ γελεζηνπξγψλ αηηίσλ ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο απνηειεί κηα δηαδηθαζία δχζθνιε θαη ηδηαίηεξα απαηηεηηθή. ε γεληθέο γξακκέο νη παξάγνληεο νη νπνίνη πξνθαινχλ ηηο πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο έρνπλ άκεζε ζρέζε κε ηηο αδπλακίεο πνπ παξνπζηάδεη ν κεραληζκφο ηεο αγνξάο, κε ηελ άληζε θαηαλνκή ησλ θπζηθψλ πφξσλ, κε ην πθηζηάκελν ζεζκηθφ πιαίζην, κε ηελ δνκή ηεο νηθνλνκίαο ηεο πεξηθέξεηαο θαη ηελ θιαδηθή ηεο δηάξζξσζε θ.ιπ. Πην ζπγθεθξηκέλα νη πην ζεκαληηθνί παξάγνληεο πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ δεκηνπξγία ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο είλαη νη εμήο (Κφλζνιαο 1997: 54-60): i. Γευγπαθικοί παπάγονηερ. Ζ έιιεηςε θπζηθψλ πφξσλ θαη πξψησλ πιψλ ζε κηα πεξηθέξεηα απνηειεί ηξνρνπέδε γηα ηελ αλάπηπμή ηεο θαζψο κηα θησρή ζε πφξνπο θαη πιηθά πεξηθέξεηα έρεη ζεκαληηθφ αλαπηπμηαθφ κεηνλέθηεκα ζε ζρέζε κε άιιεο πινπζηφηεξεο. Δπηπξνζζέησο ε κεγάιε απφζηαζε κηαο πεξηθέξεηαο απφ ηα αλαπηπγκέλα θέληξα κηαο ρψξαο κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ γεσγξαθηθή ηεο απνκφλσζε. Δπηπιένλ θαζηζηά αθξηβφηεξα ηα κεηαθνξηθά θφζηε κε απνηέιεζκα ηελ αχμεζε ησλ ηηκψλ ησλ πξντφλησλ θαη ηελ κείσζε ησλ επηρεηξεκαηηθψλ θεξδψλ θαη θαηά ζπλέπεηα θαη ηελ ζπξξίθλσζε ηεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Σέινο, νη απνκνλσκέλεο γεσγξαθηθά πεξηνρέο ζπλήζσο ζηεξνχληαη εμεηδηθεπκέλσλ ππεξεζηψλ ελψ ε πξφζβαζε ζε δίθηπα θαη λέεο ηερλνινγίεο είλαη πνιχ δχζθνιε. ii. Η δομή ηηρ οικονομίαρ ηυν πεπιθεπειών. Οη πεξηθέξεηεο πνπ ζηεξίδνληαη ζε παξαδνζηαθνχο θιάδνπο παξαγσγήο (π.ρ. γεσξγία) ή δηαζέηνπλ βηνκεραλίεο κε απαξραησκέλε ηερλνινγία παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθέο πηζαλφηεηεο παξαθκήο εάλ ππάξμεη κείσζε ηεο δήηεζεο ησλ παξαγφκελσλ πξντφλησλ ηνπο. Απηφ ζα έρεη σο άκεζεο ζπλέπεηεο ηελ αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ αλεξγίαο θαη ηελ κείσζε ηνπ ξπζκνχ αλάπηπμήο ηνπο. Αληηζέησο, νη πεξηθέξεηεο πνπ ζηεξίδνληαη ζε δπλακηθνχο θιάδνπο παξαγσγήο (π.ρ. κεραλνθαηαζθεπέο) βειηηψλνπλ ζπλερψο ηελ ζέζε ηνπο ζε ζρέζε κε ηηο ππφινηπεο πεξηθέξεηεο. 15

iii. Η σαμηλή ζσεηική κινηηικόηηηα επγαζίαρ και κεθαλαίος. Έρεη παξαηεξεζεί φηη ε θηλεηηθφηεηα ηεο εξγαζίαο πξνο ηηο πεξηθέξεηεο πνπ ππάξρεη δήηεζε είλαη αξγή αιιά ππαξθηή, αιιηψο δελ ζα ππήξρε ην θαηλφκελν ηεο ζχγρξνλεο εζσηεξηθήο ή εμσηεξηθήο κεηαλάζηεπζεο. Σν θφζηνο ηεο κεηαθίλεζεο απηήο ζε θνηλσληθνχο φξνπο είλαη αξθεηά κεγάιν θαη κε αληίζηνηρεο ζπλέπεηεο. Καη ε θηλεηηθφηεηα ηνπ θεθαιαίνπ παξνπζηάδεη αηέιεηεο κε απνηέιεζκα ηελ εκθάληζε αληζνηήησλ ζην εηζφδεκα θαη ηελ απαζρφιεζε. iv. Θεζμικοί παπάγονηερ. Ο ηξφπνο νξγάλσζεο ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ θαζψο θαη ν κεραληζκφο ηεο ιήςεο απνθάζεσλ γηα ηα πξνβιήκαηα ησλ πεξηθεξεηψλ κπνξνχλ λα ζπκβάινπλ ζηελ εκθάληζε πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ. Ζ ππεξζπγθέληξσζε απνθαζηζηηθψλ αξκνδηνηήησλ ζηελ θεληξηθή δεκφζηα δηνίθεζε απνδπλακψλεη ζνβαξά ηε δπλαηφηεηα ησλ πεξηθεξεηψλ λα πξνσζήζνπλ ηηο ηνπηθέο θαη πεξηθεξεηαθέο ηνπο ππνζέζεηο θαη παξάιιεια εληζρχεη ηελ ηάζε ππεξζπγθέληξσζεο ηνπ πιεζπζκνχ ζηα ήδε θνξεζκέλα αζηηθά θέληξα. v. Πολιηικοί παπάγονηερ. εκαληηθά γεγνλφηα φπσο πφιεκνη, βίαηεο κεηαθηλήζεηο πιεζπζκψλ, δηακειηζκψλ θξαηψλ, θαηαιήςεηο θαη θαηαζηξνθέο θπζηθψλ πφξσλ, αλαθαηαλνκή εδαθψλ θαη πξνζάξηεζε πεξηθεξεηψλ ζηνλ εζληθφ θνξκφ κηαο ρψξαο ζε δηαθνξεηηθέο ρξνληθέο πεξηφδνπο κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ ζνβαξά πξνβιήκαηα ζε εζληθφ ή δηεζλέο επίπεδν. vi. Πολιηιζηικοί παπάγονηερ. Ζ πνιηηηζηηθή αλάπηπμε κηαο πεξηθέξεηαο βειηηψλεη ζεκαληηθά ην κνξθσηηθφ επίπεδν, απμάλεη ηελ παξαγσγηθφηεηα ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, ελεξγνπνηεί πνιηηηζηηθέο δξάζεηο πνπ ζα αλαπηχμνπλ ηνλ ηξηηνγελή ηνκέα θαη ζπκβάιινπλ ζηελ αχμεζε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο. Αληηζέησο ζε πεξηνρέο πνπ εκθαλίδνπλ ρακειφ πνιηηηζηηθφ επίπεδν, ν αλαιθαβεηηζκφο, ε παηδηθή ζλεζηκφηεηα θαη ε αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ ζε πεξηνρέο κε ιίγεο δπλαηφηεηεο απαζρφιεζεο, επηηείλνπλ ζεκαληηθά ην πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα. vii. Εξυηεπικέρ οικονομίερ. Ζ χπαξμε ζηελ πξσηεχνπζα θαη ζηα κεγάια αζηηθά θέληξα ζεκαληηθψλ ππνδνκψλ, άξηζησλ ζπζηεκάησλ επηθνηλσληψλ θαη 16

ζπγθνηλσληψλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ χπαξμε εμεηδηθεπκέλνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ δεκηνπξγνχλ εμσηεξηθέο νηθνλνκίεο θαη πξνζαλαηνιίδνπλ ηηο επηρεηξήζεηο λα εγθαηαζηαζνχλ ζηηο επεκεξνχζεο πεξηθέξεηεο. Καηά απηφ ηνλ ηξφπν επηηείλεηαη θαη κεγαιψλεη αθφκα πεξηζζφηεξν ην πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα. viii. Πεπιβαλλονηικοί παπάγονηερ. Ζ θαηάζηαζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο θάζε πεξηθέξεηαο κπνξεί λα απνηειέζεη ζεκαληηθφ παξάγνληα πξνζέιθπζεο ηνπξηζκνχ θαη λέσλ επελδχζεσλ ζε δηάθνξνπο ηνκείο, φπσο ζηελ πςειή ηερλνινγία, ζηελ έξεπλα ζηελ εθπαίδεπζε θ.ιπ. Ηδηαίηεξε ζεκαζία έρεη ε ίδξπζε Σερλνπφιεσλ θαη ηερλνινγηθψλ πάξθσλ ζε κηα πεξηθέξεηα θαζψο απηέο κπνξνχλ λα πξνζειθπζζνχλ απφ ηελ «πεξηβαιινληηθή εηθφλα» ηεο πεξηθέξεηαο. ix. Έλλειτη ενίζσςζηρ καινοηομικών δπαζηηπιοηήηυν. Ζ απνπζία δπλαηνηήησλ αλάπηπμεο εθεπξέζεσλ, θαηλνηνκηψλ θαη απνξξφθεζεο ησλ απνηειεζκάησλ ηεο ηερλνινγηθήο έξεπλαο απφ ηα θέληξα δηάρπζεο ζεσξείηαη βαζηθή αηηία δεκηνπξγίαο πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ. x. Εξυηεπικόρ έλεγσορ. Οξηζκέλεο θνξέο, απνθάζεηο ηεο δηνίθεζεο κηαο επηρείξεζεο έδξαο εθηφο ηεο πεξηθέξεηαο κπνξεί λα επεξεάζνπλ αξλεηηθά ηελ αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία ζηελ πεξηθέξεηα. Απηφ νθείιεηαη θπξίσο ζην γεγνλφο φηη ζηελ ζχγρξνλε νηθνλνκία θαη κε δεδνκέλε ηελ ηάζε ηεο παγθνζκηνπνίεζεο θαη ηνπ έληνλνπ αληαγσληζκνχ, νη κεγάιεο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο ζπγθεληξψλνπλ ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπο ζε ιίγεο ηνπνζεζίεο θαη εθκεηαιιεχνληαη φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξν ηηο πξνθχπηνπζεο νηθνλνκίεο θιίκαθαο. xi. Πεπιοπιζμένη επισειπημαηική ππυηοβοςλία. εκαληηθφηαηε αηηία ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο είλαη ε έιιεηςε πξσηνβνπιηψλ θαη «επηρεηξεκαηηθνχ θιίκαηνο» ζε κηα πεξηθέξεηα. Κξίλεηαη επηηαθηηθή ε θηλεηνπνίεζε ησλ ηνπηθψλ πφξσλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ επαγγεικαηηθή εμεηδίθεπζε ησλ ηδηνθηεηψλ κηθξψλ επηρεηξήζεσλ θαη ηελ πξνζπκία ηνπηθψλ επηρεηξεκαηηψλ γηα ηελ αλάιεςε δξαζηεξηνηήησλ πςεινχ θηλδχλνπ. 17

1.4. Ζ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο Ζ Διιάδα αληηκεησπίδεη απφ πνιιά ρξφληα ζνβαξφ πξφβιεκα αληζφξξνπεο θαηαλνκήο δξαζηεξηνηήησλ θαη πιεζπζκνχ κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηψλ ηεο. Σν αζηηθφ ζχζηεκα είλαη έηζη δηακνξθσκέλν φπνπ, δίρσο ακθηβνιία, θπξηαξρεί ην Μεηξνπνιηηηθφ θέληξν ηεο Πξσηεχνπζαο ησλ Αζελψλ θαη ζην νπνίν έρεη ζπγθεληξσζεί ην έλα ηέηαξην ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ. Ζ θπξηαξρία απηή γίλεηαη εληνλφηεξε εάλ ζπγθξίλεη θαλείο ηελ πξσηεχνπζα κε ηελ Θεζζαινλίθε θαη ηελ Πάηξα, ηηο επφκελεο ζε κέγεζνο πφιεηο ηεο ρψξαο, πνπ ζπγθεληξψλνπλ καδί πεξίπνπ 1.300.000 θαηνίθνπο, ελψ ε δηαζπνξά ηνπ πιεζπζκνχ ζηελ ππφινηπε ρψξα δηακνξθψλεη 3-4 αζηηθά θέληξα ηεο ηάμεο ησλ 150000 θαηνίθσλ θαη αξθεηέο κηθξέο πφιεηο ησλ 40000 κε 80000 θαηνίθσλ. πλεπψο, ζσζηά ε Διιάδα ζεσξείηαη απφ ηηο ρψξεο κε ηελ κεγαιχηεξε αζηηθή ζπγθέληξσζε ζηελ Δπξψπε. Οη αηηίεο δεκηνπξγίαο ηεο ζπγθεθξηκέλεο δνκήο έρνπλ απνηειέζεη αληηθείκελν έξεπλαο αξηζκνχ κειεηεηψλ. Οη Πεηξάθνο θαη Φπράξεο (2004) θαηεγνξηνπνηνχλ ηνπο παξάγνληεο ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ ζε ηζηνξηθνχο, γεσκνξθνινγηθνχο, πνιηηηθνχο θαη νηθνλνκηθνχο. Δίλαη γεληθά απνδεθηφ φηη ε ηζηνξία θάζε ρψξαο έρεη δηαδξακαηίζεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ θαηαλνκή ηνπ πιεζπζκνχ θαη ζηελ αλάπηπμή ηεο. Ζ ζηαδηαθή επέθηαζε ηνπ λενζχζηαηνπ Διιεληθνχ Κξάηνπο, απφ ηνλ Νφην πξνο ηνλ Βνξξά, κε ζεηξά πνιεκηθψλ ζπγθξνχζεσλ ηελ πεξίνδν 1821-1922 ήηαλ ν θχξηνο παξάγνληαο πνπ θαζφξηζε ηελ Αζήλα σο ηελ πξψηε πφιε ηεο ρψξαο, θαζψο ην λφηην ηκήκα ηεο επηθξάηεηαο απνηέιεζε ηνλ ππξήλα ηνπ Νένπ Διιεληθνχ Κξάηνπο. Ζ ζέζε ηεο σο πξσηεχνπζαο θαη πην αλεπηπγκέλεο πεξηνρήο εληζρχζεθε αθφκα πεξηζζφηεξν κε ην κεγάιν κεηαλαζηεπηηθφ ξεχκα ηνπ 1922, κεηά ην νπνίν ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ πιεζπζκνχ θαη ηεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζπγθεληξψζεθαλ ζηελ Αζήλα. Δπηπιένλ, ζχκθσλα κε ηνπο Πεηξάθν θαη Φπράξε (2004:97-103) ζεκαληηθφ παξάγνληα απνηέιεζε θαη ε δηαίξεζε ηεο Δπξψπεο κεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν θαη κέρξη ην 1989, φηαλ ιφγσ ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ (1946-49) θαη ηνπ ςπρξνχ πνιέκνπ ηα βφξεηα ζχλνξα ηεο Διιάδαο ήηαλ θιεηζηά γηα θάζε είδνπο εκπνξηθέο θαη νηθνλνκηθέο ζπλαιιαγέο. Σν γεγνλφο απηφ απνδπλάκσζε ζε κεγάιν βαζκφ ηα ζεκαληηθά αζηηθά θέληξα ησλ βφξεησλ 18

πεξηθεξεηψλ θαζψο δελ είραλ πξφζβαζε ζηηο γεηηνληθέο αγνξέο θαη νηθνλνκίεο εθηφο ζπλφξσλ. ηνπο γεσκνξθνινγηθνχο παξάγνληεο ζπκπεξηιακβάλνληαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο ηεο ρψξαο. Ζ Διιάδα ζην ζχλνιφ ηεο είλαη ρψξα νξεηλή κε πνιχ έληνλν λεζησηηθφ ραξαθηήξα, γεγνλφο πνπ έρεη επηδξάζεη ζηηο αλαπηπμηαθέο πξννπηηθέο ησλ πεξηθεξεηψλ ηεο θαζψο παξαηεξείηαη κεγάιε πιεζπζκηαθή ζπγθέληξσζε ζηηο πεδηλέο θαη παξαιηαθέο πεξηνρέο ηεο επηθξάηεηαο. Άξα, κε ηελ αληζνκεξή θαηαλνκή ηνπ πιεζπζκνχ ζε ιίγεο πεξηνρέο, πξνθαιείηαη σο άκεζε ζπλέπεηα θαη άληζε παξαγσγηθή δηάξζξσζε ηεο νηθνλνκίαο θαη επνκέλσο θαη άληζε αλάπηπμε. Δπηπιένλ, ιφγσ ηνπ λεζησηηθνχ ραξαθηήξα ηεο ρψξαο δεκηνπξγήζεθαλ κηθξέο ηνπηθέο αγνξέο ζε κεγάιε απφζηαζε απφ ην επεηξσηηθφ θέληξν κε απνηέιεζκα λα εκπνδίδεηαη ε πεξαηηέξσ αλάπηπμε, κε εμαίξεζε ηνλ ηνπξηζκφ. Αλαθνξηθά κε ηνπο πνιηηηθνχο παξάγνληεο, θξίζηκεο ζεκαζίαο είλαη ε δνκή ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο θαη ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο, πνπ δελ παξέρεη κεγάιε δχλακε θαη απηνηέιεηα ζηελ ηνπηθή απηνδηνίθεζε, ιφγσ ηνπ έληνλνπ ζπγθεληξσηηθνχ ηεο ραξαθηήξα. Ζ πνιχ κεγάιε έιιεηςε ζε απηνηειήο πφξνπο θαη ηθαλά ζηειέρε αθαηξεί δπλαηφηεηεο γηα παξεκβάζεηο νπζίαο ζηα πξνβιήκαηα ηεο ειιεληθήο πεξηθέξεηαο. Ζ πξφζθαηε δηνηθεηηθή κεηαξξχζκηζε ηνπ «Καιιηθξάηε», επηδίσμε λα αληηκεησπίζεη ηα παξαπάλσ πξνβιήκαηα κε ηελ εθρψξεζε ζεκαληηθψλ αξκνδηνηήησλ ζηελ Σ.Α, ηελ απνθέληξσζε ηνπ θξάηνπο, ηελ θαηάξγεζε ησλ λνκαξρηψλ θαη ηελ δξαζηηθή κείσζε ηνπ αξηζκνχ ησλ δήκσλ κε ζθνπφ ηελ δεκηνπξγία ιίγσλ θαη ηζρπξψλ ΟΣΑ Α βαζκνχ ζε θάζε πεξηθέξεηα. Έλα αθφκε ζεκαληηθφ πξφβιεκα απνηειεί ην κηθξφ πνζνζηφ ησλ δεκνζίσλ δαπαλψλ πνπ δηαηίζεηαη απφ ηελ θεληξηθή δηνίθεζε πξνο ηηο πεξηθέξεηεο. Σν βαζηθφ θξηηήξην θαηαλνκήο θξαηηθψλ θνλδπιίσλ είλαη ην πιεζπζκηαθφ κέγεζνο θαη φρη ην επίπεδν αλάπηπμεο θάζε πεξηθέξεηαο κε απνηέιεζκα ηελ θαηαλνκή κηθξψλ θνλδπιίσλ ζε πεξηθέξεηεο πνπ αληηκεησπίδνπλ κεγαιχηεξα αλαπηπμηαθά πξνβιήκαηα απφ άιιεο. Οη νηθνλνκηθνί παξάγνληεο πνπ έρνπλ επεξεάζεη ηελ Διιάδα κε ηξφπν ηέηνην ψζηε λα επλνείηαη ε εκθάληζε αληζνηήησλ ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ησλ πεξηθεξεηψλ είλαη, γεληθά, νη νηθνλνκίεο θιίκαθαο θαη ζπγθέληξσζεο, ε παξαγσγηθή δηάξζξσζε ησλ ηνπηθψλ νηθνλνκηψλ, νη νηθνλνκηθνί θχθινη, ε πνηφηεηα ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη ε επξσπατθή νινθιήξσζε. Ο πξψηνο παξάγνληαο, απνδίδεη ηελ δεκηνπξγία αληζνηήησλ ζην κεγάιν 19

κέγεζνο νξηζκέλσλ πεξηνρψλ (θπξίσο Αζήλαο θαη Θεζζαινλίθεο), νη νπνίεο σθεινχληαη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ απφ ηηο νηθνλνκίεο θιίκαθαο, απηέο δειαδή πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηελ δξαζηηθή κείσζε ηνπ κέζνπ θφζηνπο, θαη απφ ηηο νηθνλνκίεο ζπγθέληξσζεο, πνπ ζπλδένληαη κε ηα νθέιε απφ ηε ζπγθέληξσζε θαη ηε ζπλεξγαζία πνιιψλ επηρεηξήζεσλ. Ο δεχηεξνο παξάγνληαο αθνξά ηελ δηάξζξσζε ησλ ηνπηθψλ νηθνλνκηψλ-πεξηθεξεηψλ θαη ηελ πνηφηεηα ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Οη πεξηθέξεηεο κε ηζρπξφ δεπηεξνγελή ηνκέα, επηρεηξήζεηο έληαζεο θεθαιαίνπ, κε ζεκαληηθνχο ηνπξηζηηθνχο πφξνπο, θαη κε άξηηα θαηεξηηζκέλν εξγαηηθφ δπλακηθφ, έρνπλ ηελ ηάζε λα παξνπζηάδνπλ πςειφηεξνπο ξπζκνχο αλάπηπμεο απφ άιιεο πνπ δελ δηαζέηνπλ ηα παξαπάλσ ραξαθηεξηζηηθά. Ο ηξίηνο παξάγνληαο, ηνλίδεη ηελ ζεκαζία ησλ νηθνλνκηθψλ θχθισλ θαη ησλ δηαθπκάλζεσλ ηεο νηθνλνκίαο ζηελ εκθάληζε πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ. Οη αληζφηεηεο, ζε πεξίνδν νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο, έρνπλ ηελ ηάζε λα απμάλνληαη αθφκα πεξηζζφηεξν θαζφηη νη πην αλεπηπγκέλεο πεξηνρέο είλαη ζε ζέζε λα εθκεηαιιεχνληαη κε θαιχηεξν θαη ηαρχηεξν ηξφπν ηα νθέιε ηεο αλάπηπμεο. Ζ επξσπατθή νινθιήξσζε θαη ε δηεζλνπνίεζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο, ζχκθσλα κε ηνπο Πεηξάθν θαη Φπράξε (2004:104-106), ελνπνηψληαο ηηο επξσπατθέο αγνξέο αχμεζαλ θαηαθφξπθα ηνλ αληαγσληζκφ πνπ είραλ λα αληηκεησπίζνπλ νη ειιεληθέο επηρεηξήζεηο θαη θπξίσο έπιεμαλ ηηο αλεπηπγκέλεο πεξηνρέο ηεο ρψξαο, νη νπνίεο δελ ήηαλ ζε ζέζε λα αληαπνθξηζνχλ ζηνλ αληαγσληζκφ, θαζψο νη μέλεο επηρεηξήζεηο είραλ κεγαιχηεξε δπλακηθή. Δπηπιένλ, ζνβαξφο παξάγνληαο εκθάληζεο πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ ζηνλ ειιεληθφ ρψξν, απνηειεί ην είδνο ησλ πνιηηηθψλ πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο πνπ έρνπλ εθαξκνζηεί θαηά θαηξνχο απφ ηνπο πνιηηηθνχο θνξείο. Οη πνιηηηθέο απηέο δελ είραλ ζαθή αλαδηαλεκεηηθφ ραξαθηήξα, ελψ νη επελδχζεηο ζε ππνδνκέο ήηαλ ζηξακκέλεο θπξίσο ζηε δηεπθφιπλζε ησλ κεηξνπνιηηηθψλ θέληξσλ θαη ηδηαίηεξα ηεο Αζήλαο θαη δελ αληηκεησπίδνπλ ηα πξνβιήκαηα ηεο πεξηθέξεηαο (Πεηξάθνο θαη Φπράξεο 2004:106-107). Δπηπιένλ, παξά ηελ χπαξμε θηλήηξσλ γηα ηελ εθαξκνγή επελδπηηθψλ ζρεδίσλ ζηελ πεξηθέξεηα, ε ηειηθή θαηαλνκή ησλ πφξσλ δελ θέξεηαη λα είλαη ζίγνπξν φηη είρε ηα επηζπκεηά απνηειέζκαηα θαζψο ζε νξηζκέλεο πεξηνρέο κε ζνβαξά αλαπηπμηαθά πξνβιήκαηα, φπσο ε Ήπεηξνο θαη ην Βφξεην Αηγαίν, δελ δφζεθαλ ζεκαληηθά πνζά επηδνηήζεσλ. πκπεξαζκαηηθά, γηα ηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδνο, νη παξάγνληεο πνπ ζπλδένληαη κε ηηο αξρηθέο ζπλζήθεο θαη ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά θάζε πεξηθέξεηαο επζχλνληαη ζε κεγάιν βαζκφ γηα ηελ άληζε αλάπηπμε ησλ πεξηνρψλ. 20