ΥΟΛΖ : ΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑΗ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΣΜΖΜΑ : ΛΟΓΗΣΗΚΖ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΘΔΜΑ : ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΚΑΗ ΔΘΝΗΚΑ ΚΗΝΖΣΡΑ ΔΠΔΝΓΤΔΧΝ

Transcript

1 ΑΝΧΣΑΣΟ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΗΓΡΤΜΑ ΚΑΒΑΛΑ ΥΟΛΖ : ΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑΗ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΣΜΖΜΑ : ΛΟΓΗΣΗΚΖ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΘΔΜΑ : ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΚΑΗ ΔΘΝΗΚΑ ΚΗΝΖΣΡΑ ΔΠΔΝΓΤΔΧΝ ΔΗΖΓΖΣΖ: ΚΔΒΔΝΣΕΗΓΖ ΘΔΟΓΧΡΟ ΠΑΡΟΤΗΑΖ: ΑΜΑΝΑΣΗΓΖ ΓΔΧΡΓΗΟ ΚΑΒΑΛΑ, 2007

2 ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ ΣΑΣΗΣΗΚΟΗ ΠΗΝΑΚΔ... 4 ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΖ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑ Γπζθνιίεο ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο έλλνηαο ηεο πεξηθέξεηαο Υαξαθηεξηζηηθά Γηάθξηζεο ησλ Πεξηθεξεηψλ ζηε δηεζλή πξαθηηθή Γηαθνξέο θαη ζρέζεηο πεξηθεξεηαθψλ θαη εζληθψλ νηθνλνκηψλ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ Οξηζκφο θαη δηαθξίζεηο ηεο Πεξηθεξεηαθήο Πνιηηηθήο θνπνί ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο Σα αίηηα ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο Ζ αλάγθε αληηκεηψπηζεο ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο ΜΔΣΡΑ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ Μέηξα Πεξηθεξεηαθήο Πνιηηηθήο Σαμηλφκεζε ησλ παξαδνζηαθψλ κέηξσλ ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο Κχξηα παξαδνζηαθά κέηξα ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο Γεπηεξεχνληα παξαδνζηαθά κέηξα ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο Δθαξκνγή ησλ κέηξσλ πνιηηηθήο Σα λέα κέζα ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο Ζ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ Καηάηαμε ησλ πεξηθεξεηψλ Τπνδηαίξεζε κε δηνηθεηηθά θξηηήξηα Τπνδηαίξεζε κε θξηηήξηα νκνηνγέλεηαο-πξνγξακκαηηζκνχ Αλάιπζε πεξηθεξεηαθψλ δεδνκέλσλ Πεξηθεξεηαθή θαηαλνκή ηνπ πιεζπζκνχ Πεξηθεξεηαθή δηάζηαζε ηεο αγνξάο εξγαζίαο Πεξηθεξεηαθή Γηάξζξσζε ηνπ Α.Δ.Π Κνηλσληθή Δπεκεξία ζε Πεξηθεξεηαθφ Δπίπεδν Καηάηαμε ησλ πεξηθεξεηψλ σο πξνο ην δπλακηζκφ ηνπο ζηνπο ηνκείο ηεο παξαγσγήο Παξαγσγηθέο ππνδνκέο Αλάιπζε ησλ δηαξζξσηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ

3 4.3. Σν Πεξηθεξεηαθφ Πξφβιεκα ηεο Διιάδαο Κχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ Διιεληθνχ Πεξηθεξεηαθνχ Πξνβιήκαηνο ΔΘΝΗΚΑ ΚΗΝΖΣΡΑ ΔΠΔΝΓΤΔΧΝ ΟΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗΑΚΟΗ ΝΟΜΟΗ Ο Αλαπηπμηαθφο Νφκνο 1262/ Ο Αλαπηπμηαθφο Νφκνο 1892/ Ο Αλαπηπμηαθφο Νφκνο 2601/ Ο Αλαπηπμηαθφο Νφκνο 3299/ Καηαλνκή επελδχζεσλ απφ ηελ έληαμε έξγσλ ζηνπο αλαπηπμηαθνχο λφκνπο πκπεξάζκαηα ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ

4 ΣΑΣΗΣΗΚΟΗ ΠΗΝΑΚΔ Πίνακαρ ελίδα 4.1. Πεξηθεξεηαθή θαηαλνκή ηνπ πιεζπζκνχ 1971, 1981, 1991, Δξγαηηθφ Γπλακηθφ θαηά πεξηθέξεηα Απαζρφιεζε θαηά λνκφ Πνζνζηηαία κεηαβνιή ζηελ απαζρφιεζε θαηά λνκφ θαη ηνκέα παξαγσγήο Καηαλνκή ηεο Αλεξγίαο θαηά Πεξηθέξεηα θαη Ννκφ Γηάξζξσζε ηνπ Αθαζάξηζηνπ Δγρψξηνπ Πξντφληνο θαηά Πεξηθέξεηα θαη Ννκφ Καηά Κεθαιήλ Αθαζάξηζην Δγρψξην Πξντφλ Παξαγσγηθφηεηα ηεο Δξγαζίαο Κνηλσληθή Δπεκεξία ζε Πεξηθεξεηαθφ Δπίπεδν Σαμηλφκεζε ησλ πεξηθεξεηψλ ζχκθσλα κε ην δπλακηζκφ ηνπο ζηνπο ηξεηο ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο Γείθηεο παξαγσγηθήο ππνδνκήο ησλ λνκψλ ηεο 66 ρψξαο Γείθηεο παξαγσγηθήο ππνδνκήο ησλ πεξηθεξεηψλ ηεο ρψξαο Πιενλεθηήκαηα-Μεηνλεθηήκαηα Διιεληθψλ Πεξηθεξεηψλ 69 4

5 ΣΑΣΗΣΗΚΟΗ ΠΗΝΑΚΔ (ζςνέσεια) Πίνακαρ ελίδα 5.1. Δγθξηζείζεο επελδχζεηο ηνπ Νφκνπ 1262/82 γηα ηελ πεξίνδν έσο Δγθξηζείζεο επελδχζεηο ηνπ Νφκνπ 1892/90 γηα ηελ πεξίνδν έσο Δγθξηζείζεο επελδχζεηο ηνπ Νφκνπ 2601/98 γηα ηελ πεξίνδν έσο Δγθξηζείζεο επελδχζεηο ηνπ Νφκνπ 3299/04 έσο

6 ΔΗΑΓΧΓΖ ηα πιαίζηα ησλ αλαγθψλ ηεο παξνχζαο πηπρηαθήο εξγαζίαο, έγηλε πξνζπάζεηα γηα ηελ αλάιπζε ηεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο θαη ησλ εζληθψλ επελδπηηθψλ θηλήηξσλ. Ζ αλάπηπμε κηαο πεξηθέξεηαο είλαη γεληθή έλλνηα ε νπνία ρξεηάδεηαη εθηεηακέλε κειέηε ψζηε λα αλαιπζεί δηεμνδηθά. Ζ εξγαζία απηή απνηειεί κία ζπγθέληξσζε ησλ βαζηθφηεξσλ ελλνηψλ πνπ είλαη αλαγθαίεο ψζηε λα γίλεη θαηαλνεηφ ην λφεκα ηεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο θαη ησλ ηξφπσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ψζηε λα επηηεπρζεί απηή. ην πξψην θεθάιαην παξαηίζεηαη κία ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε σο πξνο ηελ έλλνηα ηεο πεξηθέξεηαο, ηηο δπζθνιίεο ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο θαζψο επίζεο νη δηαθνξέο θαη νη ζρέζεηο κεηαμχ ησλ εζληθψλ θαη πεξηθεξεηαθψλ νηθνλνκηψλ. ην δεχηεξν θεθάιαην δίλεηαη ν νξηζκφο ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο, νη ζθνπνί πνπ εμππεξεηεί απηή, ηα αίηηα ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο θαη ε αλάγθε αληηκεηψπηζήο ηνπ. Σν ηξίην θεθάιαην πεξηέρεη ηα κέηξα ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο, ηελ ηαμηλφκεζή ηνπο ζε θχξηα θαη δεπηεξεχνληα θαη ηελ εθαξκνγή απηψλ. ην ηέινο απηνχ ηνπ θεθαιαίνπ γίλεηαη κία αλάιπζε ησλ λέσλ κέζσλ ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο. ηε ζπλέρεηα, ζην ηέηαξην θεθάιαην, επηρεηξείηαη λα δνζεί ην πξαθηηθφ ζηίγκα ηεο έξεπλαο ρξεζηκνπνηψληαο ζηαηηζηηθνχο πίλαθεο πνπ πεξηέρνπλ πεξηθεξεηαθά δεδνκέλα ηεο Διιάδαο. Μέζα απφ απηά θαίλεηαη θαη αλαιχεηαη ην πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα ηεο ρψξαο καο. Γηα ηελ αληηκεηψπηζή ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο έρνπλ γίλεη πνιιέο πξνζπάζεηεο κε θχξηεο εθθξάζεηο ησλ πξνζπαζεηψλ απηψλ ηνπο ηέζζεξηο (κέρξη ζήκεξα) αλαπηπμηαθνχο λφκνπο, ηα βαζηθά κέξε ησλ νπνίσλ αλαθέξνληαη ζην πέκπην θεθάιαην. Ζ πξαθηηθή πξνζέγγηζε ησλ επελδχζεσλ, κέζα ζηα πιαίζηα ηεο ειιεληθήο πξαγκαηηθφηεηαο, αληηθαηνπηξίδεηαη ζηελ αμηνιφγεζε ησλ απνηειεζκάησλ θαη ηελ θαηαλνκή ησλ επελδχζεσλ ζηηο πεξηφδνπο πνπ ίζρπζε ν εθάζηνηε αλαπηπμηαθφο λφκνο. 6

7 1. Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΖ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑ Γηα λα γίλεη κηα επηζηεκνληθή αλάιπζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ θαηλνκέλσλ, ζα πξέπεη λα γίλεη πξνεγνπκέλσο ν δηαρσξηζκφο ησλ νξίσλ ησλ πεξηθεξεηψλ κηαο ρψξαο Δςζκολίερ ζηον πποζδιοπιζμό ηηρ έννοιαρ ηηρ πεπιθέπειαρ Πνιινί πηζηεχνπλ φηη ην ζπνπδαηφηεξν πξφβιεκα πνχ αληηκεησπίδεη ν αλαιπηήο ησλ πεξηθεξεηαθψλ θαηλνκέλσλ είλαη ν πξνζδηνξηζκφο ησλ πεξηθεξεηψλ θαη φηη ηίπνηε νπζηαζηηθφ δελ κπνξεί λα πξνθχςεη απφ ηελ πεξηθεξεηαθή αλάιπζε κέρξηο φηνπ ηα φξηα θαζεκηάο απφ ηηο πεξηθέξεηεο έρνπλ νξηζηηθνπνηεζεί. Με άιια ιφγηα, ην ζεκαληηθφ πξφβιεκα πνπ ζα πξέπεη λα επηιπζεί ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε είλαη ν νξηζκφο ηεο έλλνηαο ηεο πεξηθέξεηαο. Πάλσ ζην ζέκα ηνπ νξηζκνχ ηεο πεξηθέξεηαο έρνπλ γξαθεί πνιιά. Ζ κφλε αζθαιήο δηαπίζησζε πνπ πξνθχπηεη απφ ηε δηεξεχλεζε ηνπ ζέκαηνο απηνχ είλαη φηη δελ ππάξρεη έλαο κνλαδηθφο νξηζκφο ηεο έλλνηαο ηεο πεξηθέξεηαο. Οη βαζηθνί ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο δελ έρεη νξηζηηθνπνηεζεί ζαθήο νξηζκφο ηεο έλλνηαο ηεο πεξηθέξεηαο είλαη νη παξαθάησ: i. Σν κέγεζνο κηαο πεξηθέξεηαο δελ είλαη θαζνξηζκέλν αιιά θπκαηλφκελν θαη κπνξνχκε λα ζεσξήζνπκε ζαλ πεξηθέξεηα ηε ζπλνηθηαθή αγνξά κέζα ζε κηα κεγαινχπνιε, αιιά ζαλ πεξηθέξεηα κπνξεί λα ζεσξεζεί θαη έλα κεγάιν ηκήκα κηαο νιφθιεξεο επείξνπ. Καη ηα δχν παξαπάλσ κεγέζε πεξηθέξεηαο κπνξνχλ λα γίλνπλ απνδεθηά, άιι' απηφ ζα εμαξηεζεί απφ ηε θχζε ησλ πξνβιεκάησλ πνπ απνηεινχλ αληηθείκελν κειέηεο. Ζ ππνδηαίξεζε ηεο ρψξαο ζε πεξηθέξεηεο δελ γίλεηαη απηφκαηα. Θα πξέπεη πξψηα λα απνθαζηζηεί ην είδνο ηεο αλαιχζεσο πνπ ζα γίλεη, ζηε ζπλέρεηα λα θαζνξηζηεί ν αξηζκφο ησλ πεξηθεξεηψλ γη' απηφ ην είδνο ηεο αλαιχζεσο, θαη ηέινο λα γίλεη εμεηδίθεπζε ησλ θξηηεξίσλ κε βάζε ηα νπνία ζα γίλεη ν νξηζκφο ηεο πεξηθέξεηαο. Με άιια ιφγηα, ρσξίο λα έρεη πξνθαζνξηζηεί ν ζθνπφο γηα ηνλ νπνίν ζα γίλεη ε πεξηθεξεηαθή αλάιπζε, δελ κπνξεί λα 7

8 ππάξμεη θαλέλαο θαλφλαο κε ηνλ νπνίν ζα ππνδηαηξεζεί ε επηθξάηεηα ζε πεξηθέξεηεο. Αιιά νχηε θαη έλαο ζπγθεθξηκέλνο ζθνπφο είλαη ζε ζέζε λα νδεγήζεη ζε κηα πεξηθεξεηαθή ππνδηαίξεζε ηεο ρψξαο, πνχ λα είλαη ηθαλνπνηεηηθή γηα φινπο ηνπο ζθνπνχο ηεο πεξηθεξεηαθήο αλαιχζεσο. ii. Ο δεχηεξνο ιφγνο πνπ πξνθαιεί ηε δπζθνιία ζηνλ νξηζκφ ηεο πεξηθέξεηαο είλαη φηη ζα πξέπεη λα δνζεί έλαο ηέηνηνο νξηζκφο, ψζηε φιεο νη θαη' απηφ ηνλ ηξφπν θαζνξηδφκελεο πεξηθέξεηεο λα θαιχπηνπλ νιφθιεξε ηελ επηθξάηεηα Φαπακηηπιζηικά Διάκπιζηρ ηυν Πεπιθεπειών ζηη διεθνή ππακηική Ζ εθαξκνγή ηνπ ζεζκηθνχ θαη νξγαλσηηθνχ κέηξνπ ηεο θαηάηκεζεο ηνπ εζληθνχ ρψξνπ ζε Οηθνλνκηθέο Πεξηθέξεηεο παξνπζηάδεη νξηζκέλα θνηλά ραξαθηεξηζηηθά ζηε δηεζλή πξαθηηθή. Ο βαζκφο επέκβαζεο ηνπ θξάηνπο ζηηο νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη ε έληαζε ηεο ζέιεζήο ηνπ γηα βειηίσζε ηεο νξγαλσηηθήο ηνπ δνκήο επεξεάδνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά απηά, θαηά ηξφπν απνθαζηζηηθφ. Δθείλν φκσο πνπ πξέπεη λα ζεκεησζεί είλαη, φηη ζηελ πξάμε δελ επηδηψθεηαη κηα εληειψο λέα δηαίξεζε, αιιά κηα κεηαβνιή ζηε δηάξζξσζε ησλ ρσξηθψλ κνλάδσλ, πνπ αλαπηχρζεθε ηζηνξηθά, θάησ απφ νξηζκέλεο ζπλζήθεο. Ζ δηαπίζησζε πάλησο απηή δελ πξέπεη λα δηαδξακαηίδεη αλαζηαιηηθφ ξφιν ζηελ αλαδήηεζε ξηδηθψλ αιιαγψλ, πνπ πνιιέο θνξέο είλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ άξηζηε νξγάλσζε ηνπ ρψξνπ, ηνλ απνηειεζκαηηθφ πξνγξακκαηηζκφ, ηελ νξζνινγηθφηεξε δνκή ηεο δηνηθεηηθήο απνθέληξσζεο θαη ηελ αχμεζε ηεο επζχλεο ηνπ πνιίηε γηα ηηο δεκφζηεο ππνζέζεηο. Πξώην θνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ θαζνξηζκνχ ησλ πεξηθεξεηψλ ζε δηάθνξεο ρψξεο είλαη ε ρξεζηκνπνίεζε θξηηεξίσλ νκνηνγέλεηαο (νηθνλνκηθψλ, θνηλσληθψλ, θπζηθψλ, πνιηηηθψλ, πνιηηηζηηθψλ θ.ά.), ε κέξηκλα γηα ηελ χπαξμε ελφο ζεκαληηθνχ πφινπ έιμεο κέζα ζηα φξηα θαζεκηάο απφ απηέο, ε κεηαβίβαζε ζηηο πεξηθεξεηαθέο αξρέο θαη ππεξεζίεο 1 βι. θνχληδνο Θ-Πεξηθεξεηαθή νηθνλνκηθή αλάιπζε θαη πνιηηηθή (1989), ζει

9 δηθαηνδνζηψλ κηθξνχ ή κεγάινπ βαζκνχ γηα ηελ εθπφλεζε θαη ηελ εθαξκνγή πεξηθεξεηαθψλ πξνγξακκάησλ θαη ε ζέζπηζε κέηξσλ πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο, κε θξηηήξην βαζηθά ηνλ βαζκφ αλάπηπμεο θάζε πεξηθέξεηαο. Δεύηεξν ραξαθηεξηζηηθφ είλαη φηη νη πεξηθέξεηεο απνηεινχλ νκαδνπνίεζε κηθξφηεξσλ δηνηθεηηθψλ ρσξηθψλ κνλάδσλ, φπσο δηακνξθψλνληαη απφ ηε δηνηθεηηθή δηαίξεζε ηεο ρψξαο. Ο αξηζκφο ησλ κνλάδσλ πνπ πεξηιακβάλεη θάζε πεξηθέξεηα εμαξηάηαη απφ ηνπο ζθνπνχο ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο θαη ην νξγαλσηηθφ ζχζηεκα, κε ην νπνίν πξαγκαηνπνηείηαη ε άζθεζε ηεο. Όπσο είλαη θπζηθφ, ηα φξηα ησλ πεξηθεξεηψλ ζπκπίπηνπλ κε ηα φξηα ησλ κηθξφηεξσλ δηνηθεηηθψλ κνλάδσλ, πνπ βξίζθνληαη ζηελ εμσηεξηθή ηνπο δψλε θαη ζπλζέηνπλ ηελ νξηνγξακκή ηνπο. Κχξηα αίηηα ηεο ηάζεο απηήο είλαη ε ζπγθέληξσζε ησλ ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ θαηά δηνηθεηηθή κνλάδα θαη ε αλάγθε ζπκκεηνρήο ησλ δηνηθεηηθψλ αξρψλ θαη ησλ εθπξνζψπσλ ηεο Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο ζηε δηαδηθαζία ηνπ πξνγξακκαηηζκνχ, ζε φια ηεο ηα ζηάδηα. Τξίην θνηλφ ζεκείν είλαη φηη ππάξρεη ε ηάζε, παξάιιεια κε ηελ νξηνζέηεζε ησλ πεξηθεξεηψλ, λα νξηνζεηείηαη θαη ε ζθαίξα επηξξνήο ησλ ζεκαληηθψλ αζηηθψλ θέληξσλ (πφισλ έιμεο), ψζηε λα δεκηνπξγείηαη κηα αθφκε θαηεγνξία πεξηθεξεηψλ, πνπ απαηηεί ξπζκίζεηο ελδνπεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο, αθνχ έρεη έληνλν πνιηθφ ραξαθηήξα. Τέηαξην ζεκείν, πνπ πξέπεη λα επηζεκαλζεί, είλαη φηη ζηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο κεηαβηβάδνληαη ζεκαληηθέο αξκνδηφηεηεο ζηα πεξηθεξεηαθά θαη ηνπηθά δηνηθεηηθά φξγαλα, γηα ην ιφγν απηφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πεξηθέξεηαο πξνγξακκαηηζκνχ είλαη ζε κεγάιν βαζκφ ελεξγά ζηηο Οηθνλνκηθέο ηνπο Πεξηθέξεηεο. Αληίζεηα, ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο ε ζπγθέληξσζε ησλ εμνπζηψλ ζηελ Πξσηεχνπζα απνηειεί παξάγνληα πνπ αλαζηέιιεη ηηο αλαπηπμηαθέο δηαδηθαζίεο ζηηο πεξηθέξεηεο θαη απνκαθξχλεη ηνλ πιεζπζκφ ηνπο απφ ηελ απαξαίηεηε ιεηηνπξγία ηεο ζπκκεηνρήο ηνπ ζηελ θαηάξηηζε θαη εθαξκνγή ησλ πεξηθεξεηαθψλ πξνγξακκάησλ. Πέκπην ραξαθηεξηζηηθφ είλαη φηη ζηηο ρψξεο φπνπ ηζρχεη ην νκνζπνλδηαθφ ζχζηεκα δηαθπβέξλεζεο, ε δηάξζξσζε ησλ πεξηθεξεηψλ είλαη πην νξζνινγηθή θαη ε ζπκκεηνρή ησλ πεξηθεξεηαθψλ δηνηθεηηθψλ 9

10 νξγάλσλ θαη ηνπ πιεζπζκνχ ζηελ νηθνλνκηθή δηνίθεζε πεξηζζφηεξν νπζηαζηηθή θαη άκεζε. Έλα έθην, ηέινο, ραξαθηεξηζηηθφ είλαη φηη νη ρψξεο πνπ έρνπλ πξνβιήκαηα κεηνλνηήησλ πξνηηκνχλ ηηο κηθξέο πεξηθέξεηεο, γηαηί έηζη δηαζπνχλ ηηο πεξηνρέο πνπ θαηνηθνχλ νη κεηνλνηηθνί πιεζπζκνί θαη εκπνδίδνπλ ηε δηνηθεηηθή θαη νηθνλνκηθή πεξηθεξεηαθή ηνπο ζπζπείξσζε. Οη πξνζπάζεηεο, γεληθά, πνπ γίλνληαη ζε δηεζλή θιίκαθα γηα ηελ θαιχηεξε νξγάλσζε ηνπ ρψξνπ, κε ζθνπφ ηελ εμππεξέηεζε ησλ επηδηψμεσλ ηεο πεξηθεξεηαθήο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο, είλαη ελζαξξπληηθέο γηα ην κέιινλ. Κη' απηφ γηαηί πξνσζνχλ ζπλερψο ηε ζπκκεηνρή ησλ θαηνίθσλ ησλ πεξηθεξεηψλ ζηα ζπιινγηθά φξγαλα πνπ ξπζκίδνπλ απνθαζηζηηθά ή έρνπλ γλψκε γηα ηα πεξηθεξεηαθά πξνβιήκαηα, θαη γηαηί φιν θαη πεξηζζφηεξν εηδηθεπκέλα, ζηειέρε ηνπνζεηνχληαη ζηηο ππεξεζίεο ησλ πεξηθεξεηψλ, πνπ αζρνινχληαη κε ηνλ πξνγξακκαηηζκφ Διαθοπέρ και ζσέζειρ πεπιθεπειακών και εθνικών οικονομιών Όπσο ηα αγαζά δηαθηλνχληαη επθνιφηεξα κεηαμχ πεξηθεξεηψλ παξά κεηαμχ ρσξψλ, έηζη θαη πνιινί ζπληειεζηέο ηεο παξαγσγήο, πνπ απφ ηε θχζε ηνπο κπνξεί λα κεηαθηλεζνχλ, φπσο είλαη ε ηερλνινγία, ε εξγαζία θαη ην θεθάιαην, δηαθηλνχληαη κε κεγαιχηεξε επθνιία αλάκεζα ζηηο πεξηθέξεηεο κηαο ρψξαο παξά κεηαμχ ρσξψλ. Σα παξαπάλσ θάλνπλ ηελ πεξηθεξεηαθή νηθνλνκία «αλνηθηή», πξάγκα πνπ δελ ζπκβαίλεη ζην επίπεδν ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο. πλεπψο, ε πεξηθεξεηαθή αλάιπζε απαηηεί κηα ιεπηνκεξή εμέηαζε ηεο πεξηθέξεηαο, κηα εμέηαζε ηνπ επξχηεξνπ πεξηβάιινληνο ηνπ νπνίνπ ε πεξηθέξεηα απνηειεί κέξνο, έλαλ πξνζδηνξηζκφ ησλ ακνηβαίσλ ζρέζεσλ κεηαμχ ηεο πεξηθέξεηαο θαη ηνπ επξχηεξνπ πεξηβάιινληνο θαη κηα αμηνιφγεζε ησλ επηδξάζεσλ πνπ νη αιιεινζπζρεηίζεηο απηέο αζθνχλ πάλσ ζηελ πεξηθέξεηα. 2 βι. Κφλζνιαο Νηθ - χγρξνλε πεξηθεξεηαθή νηθνλνκηθή πνιηηηθή (1997), ζει

11 Οη δηαθνξέο κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηαθψλ νηθνλνκηψλ θαη ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο, πνπ εμεηάζηεθαλ ζηα πξνεγνχκελα, έρνπλ κεγάιε ζεκαζία γηα ηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε. Καηαξρήλ, ε πξψηε ζπλέπεηα γηα ηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε βξίζθεηαη ζην γεγνλφο φηη ην θαιφ ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο δελ ζπκπίπηεη απαξαίηεηα κε ην θαιφ θάζε κηαο απφ ηηο πεξηθέξεηεο πνχ ηελ απαξηίδνπλ. Παξαδείγκαηνο ράξε, κηα ηάζε αζηηθνπνηήζεσο ζε εζληθφ επίπεδν ελδερφκελα λα ζεσξεζεί ζαλ επλντθή εμέιημε απφ ηελ θεληξηθή θπβέξλεζε ηεο ρψξαο, γηαηί πηζαλφ λα αληαλαθιά κηα αλαθαηαλνκή ηνπ πιενλάδνληνο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ ή νπνία δηεπθνιχλεη ην εζληθφ πξφγξακκα εθβηνκεραλίζεσο κε ηνλ κηθξφηεξν δπλαηφ πιεζσξηζκφ. Οη αγξνηηθέο πεξηνρέο ησλ πεξηθεξεηψλ φκσο κπνξεί κε απηφ ηνλ ηξφπν λα ζηεξεζνχλ ηηο ππεξεζίεο εθείλσλ πνχ κεηαλαζηεχνπλ πξνο ηα αζηηθά θέληξα θαη νη φπνηνη είλαη νη ηθαλφηεξνη, νη παξαγσγηθφηεξνη θαη νη εθεπξεηηθφηεξνη. Έηζη, ε δεκηά πνπ γίλεηαη ζηηο πεξηθέξεηεο ζα έρεη, καθξνρξφληα, ζπλέπεηεο θαη γηα ηελ νηθνλνκία ζε εζληθφ επίπεδν. Απηφ δελ ζεκαίλεη φηη ε πεξηθέξεηα ζα πξέπεη λα ζεσξεζεί φηη βξίζθεηαη απαξαίηεηα ζε αληίζεζε κε ηε ρψξα. Πξαγκαηηθά, θαηάιιεινο πεξηθεξεηαθφο πξνγξακκαηηζκφο πεξηιακβάλεη ηελ ελαξκφληζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ θαη εζληθψλ ζηφρσλ πξνο φθεινο θαη ησλ δπν. Δπεηδή φκσο, επελδχζεηο ζε κηα πεξηθέξεηα ζεκαίλεη επελδχζεηο πνπ δελ γίλνληαη ζε κηα άιιε πεξηθέξεηα, θαη επεηδή είλαη δπλαηφ λα ππάξρεη ζχγθξνπζε εζληθψλ θαη πεξηθεξεηαθψλ επηδηψμεσλ, ε ελαξκφληζε φισλ ησλ πεξηθεξεηαθψλ θαη εζληθψλ επηδηψμεσλ δελ είλαη θαη ηφζν εχθνιν έξγν. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί αθφκα φηη ηα δηαζέζηκα ζεζκηθά κέζα (δηνηθεηηθά θαη κέηξα πνιηηηθήο) γηα ηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε είλαη πνιχ δηαθνξεηηθά απφ εθείλα πνχ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζε εζληθφ επίπεδν. Παξαδείγκαηνο ράξε, ζε εζληθφ επίπεδν ε αλαθαηαλνκή ησλ πφξσλ γηα πξνψζεζε ηεο αλαπηχμεσο κπνξεί λα επηηεπρζεί κε κηα ειιεηκκαηηθή ρξεκαηνδφηεζε ησλ παξαγσγηθψλ επελδχζεσλ. Απηφ πξνθαιεί πιεζσξηζκφ θαη κηα κείσζε ηεο δεηήζεσο πφξσλ γηα ηελ παξαγσγή θαηαλαισηηθψλ αγαζψλ. Πξνθαλψο κηα ηέηνηα πνιηηηθή δελ κπνξεί λα πηνζεηεζεί ζε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν, θαη αλ πξαγκαηηθά αθνινπζνχηαλ, ζα 11

12 ήηαλ ζρεηηθά κε απνηειεζκαηηθή ιφγσ ησλ δηαξξνψλ κέζσ ησλ αλνηθηψλ ζπλφξσλ ηεο πεξηθέξεηαο. 3 3 βι. θνχληδνο Θ-Πεξηθεξεηαθή νηθνλνκηθή αλάιπζε θαη πνιηηηθή (1989), ζει

13 2. ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ 2.1. Οπιζμόρ και διακπίζειρ ηηρ Πεπιθεπειακήρ Πολιηικήρ Ζ Οηθνλνκηθή ηνπ Υψξνπ έρεη ηνλ εθαξκνζκέλν ηεο θιάδν, δειαδή ηνλ θιάδν ηεο «Πεξηθεξεηαθήο Οηθνλνκηθήο Πνιηηηθήο», ή απινχζηεξα ηεο «Πεξηθεξεηαθήο Πνιηηηθήο», φπσο έρεη επηθξαηήζεη λα απνθαιείηαη ηα ηειεπηαία ρξφληα. Γηα λα ζπγθεθξηκελνπνηεζεί ε έλλνηα ηεο Πεξηθεξεηαθήο Οηθνλνκηθήο Πνιηηηθήο, κπνξεί λα νξηζζεί σο: έλα ζύζηεκα ζθνπώλ, κέζωλ θαη θνξέωλ πνπ ζπλδπάδνληαη ζ' έλα πξόγξακκα γηα λα επηηύρνπλ ηελ ηζόξξνπε κεηαβνιή ηεο δηαπεξηθεξεηαθήο δηάξζξωζεο ηεο νηθνλνκίαο. 4 Πεδίν εθαξκνγήο ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο, φπσο νξίζηεθε πην πάλσ, είλαη έλα ζχλνιν ρσξψλ (π.ρ. Δπξσπατθή Έλσζε), κηα ρψξα ή κηα πεξηθέξεηα. Γη απηφ πξνζδηνξίδεηαη αληίζηνηρα σο Κνηλνηηθή, Δζληθή ή Δηδηθή Πεξηθεξεηαθή Πνιηηηθή. Ζ ηειεπηαία κπνξεί λα αλαθέξεηαη φρη κφλν ζε κηα πεξηθέξεηα αιιά θαη ζε κηθξφηεξε ρσξηθή κνλάδα. Γη' απηφ θαη πξνζδηνξίδεηαη θαη σο εζσηεξηθή ή ελδνπεξηθεξεηαθή ή ηνπηθή. Ζ Πεξηθεξεηαθή Οηθνλνκηθή Πνιηηηθή δηαθξίλεηαη, επίζεο, ζε πξνσζεηηθή θαη πεξηνξηζηηθή. Ζ πξψηε ζηνρεχεη ζηελ ελίζρπζε ηεο αλαπηπμηαθήο δηαδηθαζίαο ζηηο θαζπζηεξεκέλεο πεξηθέξεηεο θαη ε δεχηεξε ζηε κείσζε ησλ αξλεηηθψλ επηπηψζεσλ ησλ εμσηεξηθψλ νηθνλνκηψλ, πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ ππεξζπγθέληξσζε πιεζπζκνχ θαη νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζε κηα πεξηθέξεηα. Ζ δηάθξηζε, ηέινο ηεο Οηθνλνκηθήο Πνιηηηθήο ζε πνηνηηθή θαη πνζνηηθή ηζρχεη θαη γηα ηελ Πεξηθεξεηαθή Οηθνλνκηθή Πνιηηηθή. ηελ πξψηε πεξίπησζε πξνζδηνξίδνληαη δηαξζξσηηθέο κεηαβνιέο ηεο νηθνλνκίαο (π.ρ. βειηίσζε ππνδνκψλ), ελψ ζηε δεχηεξε εληάζζνληαη νη κεηαβνιέο ησλ ηηκψλ ησλ κέζσλ πνιηηηθήο (π.ρ. κεηαβνιή ησλ πνζνζηψλ επηδφηεζεο επελδχζεσλ ζηε βηνκεραλία), ζηε δεδνκέλε δηάξζξσζε ηεο νηθνλνκίαο. 4 Βι. Κφλζνιαο Νηθ - χγρξνλε πεξηθεξεηαθή νηθνλνκηθή πνιηηηθή (1997), ζει.42 13

14 Ζ πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή δεκηνπξγεί ην ρσξνηαμηθφ ππφβαζξν γηα ηελ επίηεπμε ησλ επηδηψμεσλ ηεο εζληθήο αλαπηπμηαθήο πνιηηηθήο θαη πεξηιακβάλεη ην ζχλνιν ησλ κέηξσλ πνπ εθαξκφδνληαη γηα ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε φισλ ησλ πεξηθεξεηψλ κηαο ρψξαο. Σα κέηξα απηά εμαζθαιίδνπλ ηελ θαηαλνκή ησλ αγαζψλ ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ζην ρψξν, κε βάζε έλα ζπλδπαζκφ θξηηεξίσλ ηζφηεηαο, ηζνξξνπίαο θαη απνηειεζκαηηθφηεηαο. Γηα θάζε πεξηθέξεηα δηακνξθψλεηαη εηδηθή αλαπηπμηαθή πνιηηηθή, πνπ ην πεξηερφκελν ηεο ελαξκνλίδεηαη κε ηε ζπγθεθξηκέλε κνξθή πνπ έρεη ην πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα ζε απηή. Ζ ζχλζεζε πνπ πξνθχπηεη απφ ην ζχλνιν ησλ εηδηθψλ πνιηηηθψλ ζπγθξνηεί θαηά βάζε ηελ Δζληθή Πεξηθεξεηαθή Πνιηηηθή. Βαζηθέο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ εθαξκνγή ηεο Πεξηθεξεηαθήο Οηθνλνκηθήο Πνιηηηθήο ζηηο κνλάδεο ελφο ρσξηθνχ ζπλφινπ είλαη ε ρξεζηκνπνίεζε ησλ θαηάιιεισλ κεζφδσλ πεξηθεξεηαθνχ πξνγξακκαηηζκνχ θαη θαηά ζπλέπεηα ε χπαξμε ησλ απαξαίηεησλ ζηνηρείσλ θαη ε ζεζκνζέηεζε ελφο νινθιεξσκέλνπ ζπζηήκαηνο εζληθνχ, πεξηθεξεηαθνχ θαη ηνπηθνχ πξνγξακκαηηζκνχ. Σα πεξηθεξεηαθά θαη ηνπηθά πξνγξάκκαηα πξέπεη λα είλαη ελαξκνληζκέλα κεηαμχ ηνπο θαη κε ην Δζληθφ Πξφγξακκα, ψζηε λα αληηκεησπίδνπλ δηαρξνληθά ηα πξνβιήκαηα ηεο αλάπηπμεο θαη ηεο θνηλσληθήο επεκεξίαο. Γελ ππάξρεη φκσο κφλν ε νηθνλνκηθή άπνςε ηνπ πξνγξακκαηηζκνχ ζην ρψξν (πεξηθεξεηαθφο πξνγξακκαηηζκφο) αιιά θαη ε θπζηθή (ρσξνηαμηθφο ή θπζηθφο πξνγξακκαηηζκφο), πνπ εζηηάδεηαη ζην ζρεδηαζκφ ηεο θπζηθήο δηάξζξσζεο ηνπ ρψξνπ, κε ηελ εθαξκνγή ζπζηεκάησλ ειέγρνπ (π.ρ. ζρέδηα πφιεσλ, ρξήζεηο γεο θηι.), αμηνπνηήζεηο (π.ρ. κεηαβνιή ρέξζσλ εθηάζεσλ ζε αξδεπφκελεο, κεηαβνιή ηεο θνίηεο ελφο πνηακνχ θηι.), αλαπιάζεηο (π.ρ. θαηεδάθηζε ησλ παιηψλ ζπηηηψλ κηαο πεξηνρήο θαη νηθνδφκεζε λένπ ζπγθξνηήκαηνο θαηνηθηψλ) θαη εμνπιηζκνχ (π.ρ. θαηαζθεπή ελφο δξφκνπ ή ελφο ιηκαληνχ). Ο ρσξνηαμηθφο πξνγξακκαηηζκφο είλαη ζπνπδαίν κέζν γηα ηελ πξαγκάησζε ησλ ζηφρσλ ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνγξακκαηηζκνχ θαη αληίζηξνθα. Οη κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο δειαδή είλαη ζπκπιεξσκαηηθέο. Ζ δηαρξνληθή κεηαβνιή ηεο δηαπεξηθεξεηαθήο δηάξζξσζεο ηεο νηθνλνκίαο (ρσξνηαμηθή αλαθαηαλνκή ησλ πφξσλ) κε ηνλ θαηάιιειν 14

15 ζπλδπαζκφ ζθνπψλ, κέζσλ θαη θνξέσλ, πνπ επηδηψθεη ε Πεξηθεξεηαθή Οηθνλνκηθή Πνιηηηθή, πξνθαιεί ηε δηαδηθαζία ηεο Πεπιθεπειακήρ Ανάπηςξηρ 5. Με ηε δηαδηθαζία απηή επηηπγράλεηαη ε θαζνιηθή αλάπηπμε (νηθνλνκηθή, θνηλσληθή θαη πνιηηηζηηθή) φισλ ησλ πεξηθεξεηψλ κηαο ρψξαο, γηαηί απμάλεηαη θαη δηαθνξνπνηείηαη ε παξαγσγηθή ηνπο ηθαλφηεηα θαη εμειίζζεηαη ε θνηλσληθή, ζεζκηθή θαη ρσξνηαμηθή ηνπο νξγάλσζε. Οη κεηαβνιέο απηέο πξέπεη «λα εμαζθαιίδνπλ ζπλερή θαη απηνζπληεξνχκελε αχμεζε ηνπ πξαγκαηηθνχ θαηά θεθαιήλ εηζνδήκαηνο θαη βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ δηαβίσζεο ηνπ πιεζπζκνχ ησλ πεξηθεξεηψλ». Ζ ζεσξία ηεο Πεξηθεξεηαθήο Οηθνλνκηθήο Αλάπηπμεο πεξηιακβάλεη ππνδείγκαηα βξαρπρξφληαο θαη καθξνρξφληαο αλάιπζεο, πνπ πξνζπαζνχλ λα δηεξεπλήζνπλ ηα πξαγκαηηθά κεγέζε ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ησλ πεξηθεξεηψλ θαη λα πξνζδηνξίζνπλ ηνπο θχξηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηε κεηαβαιιφκελε δηαρξνληθά πεξηθεξεηαθή θαηαλνκή ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Όπσο αλαθέξζεθε ζηνλ νξηζκφ ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο, ε δηαπεξηθεξεηαθή κεηαβνιή πνπ επηδηψθεηαη πξέπεη λα είλαη ηζφξξνπε, δειαδή «ε ηζφξξνπε πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε» ζηνρεχεη ζηε γξεγνξφηεξε αλάπηπμε ησλ θαζπζηεξεκέλσλ πεξηθεξεηψλ ψζηε λα θηάζνπλ ζην επίπεδν αλάπηπμεο ησλ πεξηθεξεηψλ πνπ ζεσξνχληαη ήδε αλαπηπγκέλεο (εμίζσζε εηζνδεκαηηθψλ επηπέδσλ). Ο πξνζδηνξηζκφο ηεο έλλνηαο ηεο «ηζφξξνπεο αλάπηπμεο», σο ίδηνο (ίζνο) ξπζκφο αλάπηπμεο φισλ ησλ πεξηθεξεηψλ κηαο ρψξαο, δελ ζπκβάιιεη ζηελ αληηκεηψπηζε ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο, ησλ δηαπεξηθεξεηαθψλ δειαδή αληζνηήησλ πνπ ππάξρνπλ αλάκεζα ζηηο πεξηθέξεηεο. Κη απηφ γηαηί ν ξπζκφο αλάπηπμεο ησλ θαζπζηεξεκέλσλ πεξηθεξεηψλ ζα είλαη ίδηνο κε εθείλνλ ησλ αλαπηπγκέλσλ πεξηθεξεηψλ, κε ζπλέπεηα λα κεγαιψλνπλ νη εηζνδεκαηηθέο δηαθνξέο αλάκεζα ηνπο. Ζ παξαδνζηαθή ζεψξεζε ηεο Πεξηθεξεηαθήο Οηθνλνκηθήο Πνιηηηθήο ηνλίδεη ηε ζεκαζία ηεο θηλεηηθφηεηαο ηνπ θεθαιαίνπ θαη ηεο εξγαζίαο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ. Γηα ηε δηαδηθαζία απηή 5 βι. Κφλζνιαο Νηθ - χγρξνλε πεξηθεξεηαθή νηθνλνκηθή πνιηηηθή (1997), ζει

16 ρξεζηκνπνηείηαη ν κεραληζκφο ησλ θηλήηξσλ γηα ηελ πξνζέιθπζε επελδχζεσλ, ε ζέζπηζε κέηξσλ αλαδηαλνκήο ηνπ εηζνδήκαηνο, ε αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο ζην δεκφζην ηνκέα, ε βειηίσζε ηεο ππνδνκήο θ.ά. Ζ πνιηηηθή απηή θαηεπζχλεηαη απφ ηελ θεληξηθή δηνίθεζε θαη ραξαθηεξίδεηαη σο πνιηηηθή ηεο «εθ ησλ άλσ» αλάπηπμεο. Ζ ρακειή απνδνηηθφηεηα ηεο ζηξαηεγηθήο απηήο ζηνλ Δπξσπατθφ ρψξν είρε σο ζπλέπεηα ηελ αλάδεημε ηεο πνιηηηθήο ηεο «εθ ησλ θάησ» αλάπηπμεο, δειαδή ηεο ηππηθήο ή ελδνγελνχο αλάπηπμεο. Ζ λέα απηή εξκελεία ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο Πεξηθεξεηαθήο Αλάπηπμεο «βαζίδεηαη ζηελ ππφζεζε φηη νη θχξηνη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε ζηεξνχληαη ίζσο θηλεηηθφηεηαο ζην ρψξν, φπσο είλαη νη θπζηθέο ππνδνκέο, ην εμεηδηθεπκέλν εξγαηηθφ δπλακηθφ, ε ηνπηθή θιαδηθή δηάξζξσζε, ε ηνπηθή ηερληθή θαη νξγαλσηηθή ηερλνγλσζία, ε ηνπηθή θνηλσληθή θαη ζεζκηθή δηάζξσζε θηι. Δπνκέλσο, ε πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή δελ πξέπεη λα ζηνρεχεη ζηελ θηλεηηθφηεηα ησλ ζπληειεζηνχλ ηεο παξαγσγήο αιιά ζηελ πιήξε απαζρφιεζε θαη ηελ πςειφηεξε παξαγσγηθφηεηα ησλ ηνπηθψλ πινπηνπαξαγσγηθψλ πεγψλ». Οη εκπεηξηθέο έξεπλεο, αιιά θαη νη ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο ζηξαηεγηθήο ηεο ελδνγελνχο αλάπηπμεο πξνβάιινπλ δηάθνξνπο ιφγνπο, πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ πξνψζεζε ηεο. Αλάκεζα ζε απηνχο είλαη ε έκθαζε πνπ δίλεηαη ζηε ρσξηθή δηάζηαζε ηεο αλαπηπμηαθήο δηαδηθαζίαο, θαη φρη ζηελ θιαδηθή, ε αλάγθε γηα πεξηζζφηεξε απηνλνκία ησλ πεξηθεξεηψλ, ε ζπλεξγαζία ησλ ηνπηθψλ επηρεηξεκαηηψλ, ε δηαζπνξά ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ ηξηηνγελνχο ηνκέα, ε δηάρπζε ηεο ηερλνινγηθήο πξνφδνπ θαη ε απνξξφθεζε ησλ θαηλνηνκηψλ, ε ζπγθέληξσζε ησλ κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ ζε επηρεηξεκαηηθά πάξθα, ε ρσξηθή ζχλδεζε έξεπλαο θαη επηρεηξήζεσλ πςειήο ηερλνινγίαο (ηερλνπφιεηο) θ.ά. Οη πξνβιεπφκελεο κεηαβνιέο ηεο Πεξηθεξεηαθήο Οηθνλνκηθήο Πνιηηηθήο αλαθέξνληαη ζηε κεγαιχηεξε πνηθηιία πεξηθεξεηαθψλ «αδπλακηψλ» θαη επνκέλσο ζε πεξηζζφηεξεο θαηεγνξίεο πεξηθεξεηψλ, ζηελ επηβνιή ηεο ζηξαηεγηθήο ηεο «πεξηθεξεηαθήο θαηλνηνκίαο», ζηελ δηεχξπλζε ηεο απνθέληξσζεο, ζηε δηάδνζε ηεο ηερλνινγίαο πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ πιεξνθνξηθή, ζηελ εθπφλεζε νινθιεξσκέλσλ πξνγξακκάησλ, ζηελ 16

17 ελαιιαγή ησλ πξνβιεκαηηθψλ πεξηθεξεηψλ θ.ά. Απνηέιεζκα ηεο επηθξάηεζεο ησλ ηάζεσλ απηψλ ζα είλαη ε αλάπηπμε ησλ δηαπεξηθεξεηαθψλ δηθηχσλ θαη ε έληνλε εκθάληζε ηεο «πεξηθεξεηαθήο δηπισκαηίαο», ε αχμεζε ηεο πεξηθεξεηαθήο αληαγσληζηηθφηεηαο, ε πξνψζεζε ηεο πνιπηνκεαθήο αλάπηπμεο, ε ελίζρπζε ησλ ρακειψλ εηζνδεκαηηθψλ νκάδσλ, ε επέιηθηε παξαγσγή θ.ά. Ζ Πεξηθεξεηαθή Οηθνλνκηθή Πνιηηηθή νινθιεξψλεηαη ζηελ εθαξκνγή ηεο θπξίσο κε ηνλ θαζνξηζκφ: ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ησλ ζεσξεηηθψλ θαη εκπεηξηθψλ αλαιχζεσλ, ησλ αηηίσλ ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο, ησλ αληηθεηκεληθψλ ζθνπψλ θαη ησλ κεηξήζηκσλ πνζνηηθά ζηφρσλ πνπ ζπλδένληαη κε ην πξφβιεκα, ησλ πεξηνξηζκψλ πνπ ππάξρνπλ θαη ησλ ηερληθψλ πξνγξακκαηηζκνχ, ηεο ζηξαηεγηθήο πνπ πξφθεηηαη λα αθνινπζεζεί, ηνπ ζπλδπαζκνχ κέζσλ θαη κέηξσλ πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ, ηνπ ξφινπ ηεο θνηλνηηθήο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο θαη ηεο αμηνιφγεζεο ηεο πνιηηηθήο Σκοποί ηηρ πεπιθεπειακήρ πολιηικήρ Οη αληηθεηκεληθνί ζθνπνί ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο κπνξεί λα ηαμηλνκεζνχλ ζηηο παξαθάησ βαζηθέο θαηεγνξίεο: i. Μείσζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ δηαθνξψλ ζην θαηά θεθαιήλ εηζφδεκα. ii. Μείσζε ηεο αλεξγίαο ζηηο πεξηθέξεηεο, φπνπ απηή είλαη πηεζηηθή. iii. Αχμεζε ηνπ κέζνπ ξπζκνχ εθκεηαιιεχζεσο ησλ εζληθψλ πφξσλ. iv. Μείσζε ησλ πιεζπζκηαθψλ πηέζεσλ ζηηο πεξηθέξεηεο φπνπ παξαηεξείηαη πιεζπζκηαθή ζπκθφξεζε. v. Γηαηήξεζε θαη ελίζρπζε ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ησλ πεξηθεξεηψλ. 6 βι. Κφλζνιαο Νηθ - χγρξνλε πεξηθεξεηαθή νηθνλνκηθή πνιηηηθή (1997), ζει

18 vi. Δπίηεπμε κηαο θαιχηεξεο ηζνξξνπίαο κεηαμχ ηνπ πιεζπζκνχ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο 7. Όπσο θαίλεηαη απφ ηελ παξαπάλσ απαξίζκεζε, νη αληηθεηκεληθνί ζθνπνί ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο δελ είλαη κφλν νηθνλνκηθνί αιιά θνηλσληθνί θαη πεξηβαιινληνινγηθνί. Οη νηθνλνκηθνί θαη νη κε νηθνλνκηθνί ζθνπνί κπνξεί λα είλαη ζηελά ζπλδεκέλνη κεηαμχ ηνπο. Οη αληηθεηκεληθνί ζθνπνί ηεο πεξηθεξεηαθήο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο πνιιέο θνξέο βξίζθνληαη ζε ζχγθξνπζε ν έλαο κε ηνλ άιιν. Δίλαη ζε φινπο γλσζηά ηα πξνβιήκαηα πνπ αλαθχπηνπλ θαηά ηελ ελάζθεζε ηεο καθξννηθνλνκηθήο πνιηηηθήο ιφγσ ησλ αιιεινζπγθξνπφκελσλ αληηθεηκεληθψλ ζθνπψλ: ε ζχγρξνλε επίηεπμε ζηαζεξφηεηαο ζην επίπεδν ησλ ηηκψλ, ηζνξξνπίαο ζην ηζνδχγην πιεξσκψλ θαη ςεινχ ξπζκνχ αλαπηχμεσο είλαη εμαηξεηηθά δχζθνιεο. Σν πξφβιεκα ησλ αιιεινζπγθξνπφκελσλ ζθνπψλ δελ είλαη ιηγφηεξν νμχ θαηά ηε δηακφξθσζε θαη εθαξκνγή ηεο πεξηθεξεηαθήο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο. Οη αληηθεηκεληθνί ζθνπνί ηεο πεξηθεξεηαθήο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο πνιιέο θνξέο είλαη πνιχ γεληθνί θαη αφξηζηνη, ψζηε λα έρνπλ κηθξή κφλν πξαθηηθή αμία. Ο αληηθεηκεληθφο ζθνπφο ηεο κεηψζεσο ή θαη εμαιείςεσο ησλ δηαπεξηθεξεηαθψλ δηαθνξψλ ζην θαηά θεθαιήλ εηζφδεκα απνηειεί έλα παξάδεηγκα πνπ δείρλεη ηελ αλάγθε γηα κεγαιχηεξε αθξίβεηα ζηελ εμεηδίθεπζε ησλ αληηθεηκεληθψλ ζθνπψλ. Με βάζε ηελ αξρηθή δηαηχπσζε ηνπ αληηθεηκεληθνχ ζθνπνχ ηεο κεηψζεσο ή θαη εμαιείςεσο ησλ δηαπεξηθεξεηαθψλ δηαθνξψλ ζην θαηά θεθαιήλ εηζφδεκα, δελ είλαη ζαθέο ηη αθξηβψο πξφθεηηαη λα πεηχρεη ε πεξηθεξεηαθή νηθνλνκηθή πνιηηηθή. Παξαδείγκαηνο ράξε, δελ είλαη θαζφινπ απίζαλν κηα πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή πνπ νδήγεζε επηηπρψο ζηελ εμίζσζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ θαηά θεθαιή εηζνδεκάησλ λα ζπληειέζεη ζηε δεκηνπξγία κεγαιχηεξσλ αληζνηήησλ ζηε δηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο. Απηφ ζα κπνξνχζε λα ζπκβεί ζηελ πεξίπησζε πνπ ζε κηα πεξηθέξεηα ζεκεηψζεθε γξήγνξε αχμεζε ηνπ θαηά θεθαιή εηζνδήκαηνο ζε ζχγθξηζε κε ηε ρψξα σο ζχλνιν, αιιά φπνπ ηηο κεγαιχηεξεο απμήζεηο ηνπ εηζνδήκαηνο ηηο θαξπψζεθαλ νη αλψηεξεο εηζνδεκαηηθέο ηάμεηο ηεο πεξηθέξεηαο. Με άιια ιφγηα, ζα πξέπεη 7 βι. θνχληδνο Θ-Πεξηθεξεηαθή νηθνλνκηθή αλάιπζε θαη πνιηηηθή (1989), ζει

19 λα γίλεη κηα δηάθξηζε κεηαμχ ηεο «επεκεξίαο ηεο πεξηθέξεηαο» θαη ηεο «επεκεξίαο ησλ αλζξψπσλ». Ζ αθξηβήο εμεηδίθεπζε ησλ αληηθεηκεληθψλ ζθνπψλ ηεο πεξηθεξεηαθήο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο είλαη αλαγθαία γηα ηξεηο ιφγνπο: i. Ο πξψηνο ιφγνο είλαη φηη ε αθξηβήο εμεηδίθεπζε ησλ αληηθεηκεληθψλ ζθνπψλ δηεπθνιχλεη ηελ πεξηθεξεηαθή ππνδηαίξεζε ηεο ρψξαο. Υσξίο ηελ χπαξμε κηαο ζαθνχο ζεηξάο αληηθεηκεληθψλ ζθνπψλ, ν δηαρσξηζκφο ησλ πεξηθεξεηψλ γηα ζθνπνχο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο θαηαιήγεη λα είλαη απιψο κηα απζαίξεηε ελέξγεηα, κε ζπλέπεηα ηα ιακβαλφκελα κέηξα πνιηηηθήο λα κελ έρνπλ ηα πξνζδνθψκελα απνηειέζκαηα. ii. Ζ αθξηβήο εμεηδίθεπζε ησλ αληηθεηκεληθψλ ζθνπψλ είλαη απαξαίηεηε γηα ηελ νινθιεξσκέλε αμηνιφγεζε ηεο πεξηθεξεηαθήο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο. Υσξίο ζαθή εμεηδίθεπζε ησλ αληηθεηκεληθψλ ζθνπψλ δελ είλαη δπλαηή ε κέηξεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ κέηξσλ πνιηηηθήο. θαηξηθή αμηνιφγεζε ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο ζεκαίλεη φηη ζα πξέπεη λα γίλεη κηα ζχγθξηζε κεηαμχ ηνπ θφζηνπο πνχ ζπλεπάγεηαη ε πνιηηηθή θαη ησλ σθειεηψλ πνχ ζα πξνθχςνπλ απφ απηή, ψζηε λα δηαπηζησζεί ην θαζαξφ θνηλσληθφ φθεινο ηεο πνιηηηθήο. iii. Ζ επηινγή ησλ ζπγθεθξηκέλσλ κέηξσλ πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο εμαξηηέηαη απφ ηνπο ζθνπνχο πνπ πξφθεηηαη λα εμππεξεηήζνπλ. πλεπψο, ε επηινγή ησλ. θαηάιιεισλ κέηξσλ πνιηηηθήο δελ κπνξεί λα γίλεη ρσξίο ηελ χπαξμε ζαθψο πξνζδηνξηζκέλσλ αληηθεηκεληθψλ ζθνπψλ. Γηα ηνλ θαιχηεξν ζρεδηαζκφ ησλ κέηξσλ πνιηηηθήο θαη ηελ αμηνιφγεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηνπο, εθηφο απφ ηελ εμεηδίθεπζε ηνπο, ζα ήηαλ ρξήζηκν φπσο νη ζθνπνί εθθξαζηνχλ θαη ζε πνζνηηθνχο φξνπο. Δηδηθφηεξα ζα πξέπεη πξψην λα θαζνξηζηνχλ πνζνηηθνί ζηφρνη γηα θάζε αληηθεηκεληθφ ζθνπφ, δεχηεξν, ζα πξέπεη λα νξηζηεί ε ρξνληθή πεξίνδνο κέζα ζηελ νπνία ζα επηηεπρζνχλ νη ζηφρνη θαη ηξίην ζα πξέπεη λα γίλεη ζηάζκηζε θάζε ζθνπνχ, ψζηε λα κπνξεί λα γίλεη ε ηεξάξρεζε ηνπο θαηά ζεηξά πξνηεξαηφηεηαο. Ζ ζηάζκηζε θαη ηεξάξρεζε ησλ αληηθεηκεληθψλ ζθνπψλ ζεκαίλεη φηη κεξηθνί απφ απηνχο κπνξεί λα είλαη κεγαιχηεξεο ζεκαζίαο απφ άιινπο, θαη ην γεγνλφο απηφ ζα πξέπεη λα ιεθζεί ππφςε θαηά ηε ιήςε απνθάζεσλ γηα ηα ελδεηθλπφκελα κέηξα πνιηηηθήο. Παξαδείγκαηνο ράξε, ε ρξεζηκνπνίεζε ηεο 19

20 πεξηθεξεηαθήο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο γηα ηε κείσζε ηεο αλεξγίαο κπνξεί λα είλαη κεγαιχηεξεο ζεκαζίαο απφ ηελ πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή γηα ηε κείσζε ηνπ πιεζσξηζκνχ. Αλ ε ρξεζηκνπνίεζε ελφο ζπγθεθξηκέλνπ κέηξνπ πνιηηηθήο ζπκβάιιεη ζηελ επίηεπμε ελφο ζθνπνχ ελψ ζπγρξφλσο παξεκπνδίδεη ηελ πξαγκαηνπνίεζε ελφο άιινπ, ν θαζνξηζκφο πξνηεξαηνηήησλ είλαη νπζηψδεο, έζησ θαη αλ απηφ απνηειεί εμαηξεηηθά δχζθνιν έξγν Τα αίηια ηος πεπιθεπειακού πποβλήμαηορ Σα αίηηα ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο ζπλζέηνπλ έλα πνιχπινθν ζχζηεκα πνιηηηθν-νηθνλνκηθν-θνηλσληθψλ παξαγφλησλ, πνπ δηακνξθψλεηαη ηζηνξηθά σο κηα καθξφρξνλε ιεηηνπξγηθή ζρέζε αλάκεζα ζε άληζνπ κεγέζνπο ρσξηθέο κνλάδεο. Οη δηαξζξσηηθέο κεηαβνιέο ζηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ κνλάδσλ απηψλ επεξεάδνπλ ηελ έληαζε ηνπ πεξηθεξεηαθνχ ηνπο πξνβιήκαηνο. Ο πξνζδηνξηζκφο ηνπ ζπλφινπ ησλ παξαγφλησλ πνπ πξνθαινχλ ην πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα ζε κηα πεξηθέξεηα παξνπζηάδεη πνιιέο δπζθνιίεο γηαηί απαηηεί εηδηθέο εκπεηξηθέο έξεπλεο θαη αλάιπζε ηνπ πεξηθεξεηαθνχ θαηλνκέλνπ ζε έλα επξχηεξν ζχλνιν ρσξηθψλ κνλάδσλ. Απηφ είλαη απαξαίηεην γηα λα επηζεκαλζνχλ νη ιεηηνπξγηθέο ζρέζεηο ζην ρψξν θαη λα ηεξαξρεζνχλ ηα αίηηα ησλ πξνβιεκάησλ αληζνξξνπίαο αλάκεζα ζηηο πεξηθέξεηεο. Γεληθά, φκσο νη πην ζεκαληηθνί παξάγνληεο πνπ πξνθαινχλ ηηο πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο έρνπλ ζρέζε κε ηηο αηέιεηεο θαη αδπλακίεο ηνπ κεραληζκνχ ηεο αγνξάο, κε ηελ άληζε θαηαλνκή ηνλ θπζηθψλ πφξσλ, κε ην ζεζκηθφ πιαίζην ηεο νξγάλσζεο ηνπ θξάηνπο, κε ηε δνκή ηεο νηθνλνκίαο ησλ πεξηθεξεηψλ θαη ηελ θιαδηθή ηεο δηάξζξσζε θηι. 9 8 βι. θνχληδνο Θ-Πεξηθεξεηαθή νηθνλνκηθή αλάιπζε θαη πνιηηηθή (1989), ζει βι. Κφλζνιαο Νηθ - χγρξνλε πεξηθεξεηαθή νηθνλνκηθή πνιηηηθή (1997), ζει.53 20

21 2.4. Η ανάγκη ανηιμεηώπιζηρ ηος πεπιθεπειακού πποβλήμαηορ Ζ αληηκεηψπηζε ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο απνηειεί βαζηθφ αληηθεηκεληθφ ζθνπφ ηεο Οηθνλνκηθήο Πνιηηηθήο ηνπ ζχγρξνλνπ θξάηνπο. Οη πεξηθέξεηεο, αλάινγα κε ην βαζκφ αλάπηπμεο ηνπο ή ην βαζκφ πξνβιεκαηηθφηεηαο ηνπο, πξνθαινχλ ηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο κε ζπγθεθξηκέλνπο πνηνηηθνχο θαη πνζνηηθνχο ζηφρνπο. Απφ ηελ εζληθή ζθνπηά φκσο, πνηνη είλαη νη ιφγνη πνπ δηθαηνινγνχλ ηελ άζθεζε ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο; Ζ απάληεζε δελ είλαη εχθνιε, γηαηί νη ιφγνη απηνί δηαθνξνπνηνχληαη απφ πεξηνρή ζε πεξηνρή θαη απφ ρψξα ζε ρψξα θαη θπξίσο επεξεάδνληαη απφ ηε γεληθφηεξε πνιηηηθή θηινζνθία θάζε θξάηνπο, θαη απφ ηηο εηδηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζηε ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδν. Οη πην ζεκαληηθνί πάλησο ιφγνη, πνπ δεκηνπξγνχλ ηελ αλάγθε αληηκεηψπηζεο ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο, κπνξεί λα ηαμηλνκεζνχλ ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: νηθνλνκηθνί, θνηλσληθνπνιηηηθνί θαη πεξηβαιινληηθνί. 1. Οικονομικοί λψγοι 10 Οη βαζηθνί ιφγνη ηεο θαηεγνξίαο απηήο είλαη νη παξαθάησ: α. Γιψπθυζη ηηρ ανεπάπκειαρ ηυν δςνάμευν ηηρ αγοπάρ Ο κεραληζκφο ησλ δπλάκεσλ ηεο αγνξάο δελ δηνξζψλεη ζην ζχλνιν ηνπο ηηο ρσξηθέο αληζνξξνπίεο, κε ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζπζηήκαηνο ησλ ηηκψλ. Ζ ππφζεζε, ζχκθσλα κε ηελ νπνία, ζε φζεο πεξηνρέο νη πφξνη είλαη ζρεηηθά ζπάληνη, απμάλνληαη νη ηηκέο ηνπο κε ζπλέπεηα λα κεησζεί ε δήηεζε θαη λα απμεζεί ε πξνζθνξά θαη αληίζεηα, ζε φζεο πεξηνρέο νη πφξνη ππναπαζρνινχληαη, κεηψλνληαη νη ηηκέο ηνπο κε απνηέιεζκα ηελ αχμεζε ηεο δήηεζεο θαη ηε κείσζε ηεο πξνζθνξάο, δελ απνδίδεη ηελ πξαγκαηηθφηεηα θαη γη' απηφ δελ επηηπγράλεηαη ε εμηζνξξφπεζε φισλ ησλ αγνξψλ ζην ρψξν. Ζ παξέκβαζε επνκέλσο είλαη δηθαηνινγεκέλε. Γελ έρεη 10 Βι. Κφλζνιαο Νηθ - χγρξνλε πεξηθεξεηαθή νηθνλνκηθή πνιηηηθή (1997), ζει

22 φκσο κφλν δηνξζσηηθνχο ζθνπνχο, αιιά θαη δενληνινγηθνχο, πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ εθαξκνγή θνηλσληθψλ θξηηεξίσλ ζηηο επηινγέο ησλ κέηξσλ επέκβαζεο ηνπ θξάηνπο ζηελ πεξηθεξεηαθή νηθνλνκία. Κιαζηθά παξαδείγκαηα, πνπ αλαθέξνληαη γηα λα δηθαηνινγεζεί ε επέκβαζε ηνπ θξάηνπο ζηε δηαδηθαζία θαηαλνκήο ησλ ζπληειεζηψλ ηεο παξαγσγήο ζην ρψξν, είλαη εθείλα πνπ ζπλδένληαη κε ηε δηαπίζησζε, φηη νη ηηκέο ησλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ δελ βξίζθνληαη ζε αληηζηνηρία κε ηε ζρεηηθή ηνπο αλεπάξθεηα, αλάκεζα ζηηο δηάθνξεο πεξηθέξεηεο, αιιά θη' αλ απηφ ζπλέβαηλε, πάιη ε κεηαθίλεζε ησλ ζπληειεζηψλ ηεο παξαγσγήο απφ πεξηνρέο ρακειψλ ηηκψλ πξνο πεξηνρέο πςειφηεξσλ ηηκψλ δελ ζα ήηαλ απηφκαηε θαη ειεχζεξε. ε κηα πεξηθέξεηα π.ρ. φπνπ ππάξρεη δήηεζε νξηζκέλεο εηδίθεπζεο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ πξνζθέξνληαη πςεινί κηζζνί, πνπ ηειηθά επηβάιινληαη κε ζεζκηθά κέηξα θαη ζηηο πεξηθέξεηεο φπνπ πιενλάδεη ε πξνζθνξά εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ηεο ίδηαο εηδίθεπζεο. Ζ ρακειή ζρεηηθή θηλεηηθφηεηα εμάιινπ ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ έρεη σο ζπλέπεηα ηε δηαηήξεζε ησλ δηαπεξηθεξεηαθψλ δηαθνξψλ ζηα πνζνζηά αλεξγίαο, ζε αληίζεζε κε ηε λενθιαζηθή ππφζεζε ηεο πιήξνπο θηλεηηθφηεηαο θαη επνκέλσο ηεο δεκηνπξγίαο θαηάζηαζεο ηζνξξνπίαο. Κξίζηκε κεηαβιεηή ζηε δηαδηθαζία επέκβαζεο είλαη επίζεο ε κεηαβιεηή ηνπ ρξφλνπ. Κη αλ αθφκε ν κεραληζκφο ησλ ηηκψλ κπνξνχζε λα επηηχρεη καθξνρξφληα εμηζνξξφπεζε, ζε φιεο ηηο αγνξέο, απηφ δελ είλαη επηζπκεηφ γηαηί κεζνιαβεί κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα. Ζ ζχληκεζε επνκέλσο ηνπ ρξφλνπ πνπ απαηηείηαη γηα ηελ πξνζαξκνγή ησλ ηηκψλ ζηα επίπεδα ηζνξξνπίαο δηθαηνινγεί ηελ επέκβαζε ηνπ θξάηνπο. β. Πλήπηρ απαζσψληζη ηυν ζςνηελεζηϊν ηηρ παπαγυγήρ ή ππψλητη ηηρ ςποαπαζσψληζήρ ηοςρ Ζ χπαξμε αλαμηνπνίεησλ πφξσλ έρεη σο ζπλέπεηα ηε κείσζε ηεο αθαζάξηζηεο εγρψξηαο παξαγσγήο, γη' απηφ θαη ε επέκβαζε ηνπ θξάηνπο ζε απηήλ ηελ πεξίπησζε ζεσξείηαη απηνλφεηε. Ηδηαίηεξε ζεκαζία έρεη ε άζθεζε πνιηηηθήο γηα ηε κείσζε ηεο αλεξγίαο θαη ηεο ππναπαζρφιεζεο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ησλ πξνβιεκαηηθψλ πεξηθεξεηψλ. Σν πξφβιεκα 22

23 πξνζειθχεη, ζπλήζσο, ην έληνλν ελδηαθέξνλ ηνπ θξάηνπο, φηαλ ηα πεξηθεξεηαθά πνζνζηά αλεξγίαο ππεξβνχλ ζεκαληηθά ηνλ εζληθφ κέζν φξν. Σφηε ελεξγνπνηείηαη θαη ε κεηαλάζηεπζε πξνο ηηο θεληξηθέο πεξηνρέο, αλ θαη ε θηλεηηθφηεηα απηή έρεη νξηζκέλα φξηα πνπ δελ κπνξνχλ λα μεπεξαζηνχλ. Οη θνηλσληθνί θαη ςπρνινγηθνί δεζκνί κε ηελ πεξηθέξεηα ζπγθξαηνχλ ηε κεηαθίλεζε. Αθφκε θαη νη εξγαδφκελνη ζε θιάδνπο κε ρακειή παξαγσγηθφηεηα ζηηο πξνβιεκαηηθέο πεξηνρέο (γεσξγία, εκπφξην, θαηαζθεπέο θ. ά.) κεηαλαζηεχνπλ κε δπζθνιία. Δπθνιφηεξα ζπλήζσο κεηαλαζηεχνπλ νη πην εηδηθεπκέλνη θαη ηθαλνί. Δδψ δεκηνπξγείηαη ζνβαξφ πξφβιεκα ζηξαηεγηθήο γηα ηελ πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή: Ση είλαη πξνηηκφηεξν, λα κεηαθηλεζνχλ νη άλεξγνη εθεί φπνπ ππάξρεη εξγαζία γη' απηνχο, ή λα κεηαθηλεζεί ε εξγαζία (νη επηρεηξήζεηο) εθεί φπνπ ππάξρνπλ άλεξγνη; ηε δηαδηθαζία αμηνιφγεζεο ηεο πιήξνπο απαζρφιεζεο ησλ ζπληειεζηψλ ηεο παξαγσγήο πξέπεη λα γίλεη εθηίκεζε ησλ πνιιαπιαζηαζηηθψλ απνηειεζκάησλ (ζεηηθψλ θαη αξλεηηθψλ) θαη λα ζηαζκηζηεί κε ξεαιηζκφ ν βαζκφο απαζρφιεζεο πνπ κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί, ηδηαίηεξα ζηηο πξνβιεκαηηθέο πεξηθέξεηεο. Ζ εθκεηάιιεπζε ηνπ ζπληειεζηή ηεο παξαγσγήο εδάθνπο θαη γεληθφηεξα ε αμηνπνίεζε ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο δελ είλαη πιήξεο ζε πνιιέο πεξηθέξεηεο. Απηφ είλαη ζπλήζσο ην αξλεηηθφ πνιιαπιαζηαζηηθφ απνηέιεζκα πνπ πξνθαιείηαη απφ ηελ ππεξβνιηθή κεηαλάζηεπζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ή απφ ηελ έιιεηςε θεθαιαίσλ γηα επελδχζεηο θαη βειηηψζεηο ζην ρψξν. ηηο πξνβιεκαηηθέο πεξηθέξεηεο είλαη δπλαηφ λα ππναπαζρνιείηαη θνηλσληθφ θεθάιαην, ππφ κνξθή ζρνιείσλ, αξδεπηηθψλ θξαγκάησλ, δξφκσλ θαη άιισλ έξγσλ ππνδνκήο. Απηφ ζπκβαίλεη φηαλ κεηψλεηαη ζ πιεζπζκφο ηεο πεξηθέξεηαο ή γίλνληαη ιάζε ζηνλ πξνγξακκαηηζκφ ησλ έξγσλ θαη ζηηο πξνβιέςεηο γηα ηε ρξεζηκνπνίεζε ηνπο. γ. Οικονομική μεγέθςνζη ηυν πψπυν και ανακαηανομή ηοςρ Σν επηρείξεκα απηφ ζπλδέεηαη κε ην πξνεγνχκελν, γηαηί ε αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο ησλ πφξσλ πξνθαιεί θαη ηελ νηθνλνκηθή ηνπο κεγέζπλζε. Ζ 23

24 άζθεζε φκσο θαη πάιη Οηθνλνκηθήο Πεξηθεξεηαθήο Πνιηηηθήο είλαη απαξαίηεηε γηα λα εμαζθαιίδεηαη ε αξηζηνπνίεζε ηεο θαηαλνκήο ηνλ πφξσλ κεηαμχ ηνκέσλ θαη πεξηθεξεηψλ. Ζ δηαδηθαζία ηεο ζπλερνχο αλαθαηαλνκήο ησλ πφξσλ θαη ηεο κεηαβνιήο ζηε δηάξζξσζε ηεο νηθνλνκίαο.ησλ πεξηθεξεηψλ, πνπ πξνθαιείηαη απ' απηή, είλαη βαζηθή απνζηνιή ηνπ επεκβαηηθνχ θξάηνπο. Ζ δηνρέηεπζε πφξσλ απφ ηηο επεκεξνχζεο πεξηθέξεηεο ζηηο θαζπζηεξεκέλεο κε δεκνζηνλνκηθά κέζα είλαη ε πην ζπλεζηζκέλε κνξθή ηεο δηαδηθαζίαο αλαθαηαλνκήο. Ζ πνιηηηθή εμάιινπ ηεο ελίζρπζεο ησλ πξνβιεκαηηθψλ πεξηθεξεηψλ έρεη θαη σο ζηφρν ηε δηεχξπλζε ηεο δήηεζεο πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ πνπ παξάγνληαη ζηηο θεληξηθέο πεξηθέξεηεο. Πξφθεηηαη δειαδή γηα έλα αθφκε πνιιαπιαζηαζηηθφ απνηέιεζκα. Ζ επηδίσμε φκσο ηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο δελ ηαπηίδεηαη πάληνηε κε ηελ επηηπρία ηνπ κεγαιχηεξνπ δπλαηνχ ξπζκνχ αχμεζεο ηεο, γηαηί κπνξεί λα έρεη δπζκελείο θνηλσληθέο θαη νηθνινγηθέο επηδξάζεηο ή θαη λα πξνθαιεί ζεκαληηθέο απνθιίζεηο απφ ηελ αξηζηνπνίεζε ηεο θαηαλνκήο ησλ πφξσλ θαη λα ρξεηάδεηαη δηνξζσηηθή επέκβαζε. δ. Ππψλητη πληθυπιζηικϊν πιέζευν Ζ ζρέζε πνπ ππάξρεη κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνξξνπηψλ θαη ηεο δηαθχκαλζεο ησλ ηηκψλ ηνπ πιεζσξηζκνχ απνδεηθλχεηαη απφ πνιιέο εκπεηξηθέο έξεπλεο θαη νθείιεηαη ζε ηξεηο παξάγνληεο: α) Σα γεληθά κέηξα δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο επεξεάδνπλ αλνδηθά ηα πνζνζηά αλεξγίαο ζε νιφθιεξε ηε ρψξα, αιιά πεξηζζφηεξν ζηηο πξνβιεκαηηθέο πεξηθέξεηεο, φπνπ ε παξαγσγηθφηεηα είλαη ρακειή. Ζ αληηπιεζσξηζηηθή πνιηηηθή επνκέλσο επεξεάδεη ηελ πεξηθεξεηαθή αλεξγία, αιιά θαη ε πνιηηηθή κείσζεο ηεο αλεξγίαο θαη ελίζρπζεο ησλ κηζζψλ πξνθαιεί πιεζσξηζηηθέο πηέζεηο. β) Ζ εμσηεξηθή δήηεζε πξντφλησλ πνπ παξάγνληαη απφ δπλακηθνχο θιάδνπο ησλ θεληξηθψλ πεξηθεξεηψλ πξνθαιεί πιεζσξηζηηθέο πηέζεηο πνπ δηαρένληαη θαη ζηηο θαζπζηεξεκέλεο πεξηθέξεηεο. Απφ ηε δηαπίζησζε απηή πξνθχπηεη ην ζπκπέξαζκα φηη φζν πην ηζφξξνπε είλαη ε θαηαλνκή ηεο 24

25 νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζην ρψξν, ηφζν ε ξνπή πξνο αχμεζε ηνπ πιεζσξηζκνχ είλαη κηθξφηεξε. γ) Ζ ηάζε κίκεζεο ηνπ θαηαλαισηηθνχ πξνηχπνπ ηεο πξσηεχνπζαο θαη ησλ δπλακηθψλ πεξηθεξεηψλ απφ ηνλ πιεζπζκφ ησλ πξνβιεκαηηθψλ πεξηθεξεηψλ πξνθαιεί πιεζσξηζηηθέο πηέζεηο θαη απμάλεη ηελ θνηλσληθή δπζαξέζθεηα, πνπ ππνρσξεί κφλν κε αχμεζε ηεο ακνηβήο ηεο εξγαζίαο. Γεληθά, κπνξεί λα ππνζηεξηρζεί φηη φζν κεγαιχηεξεο είλαη νη πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο ζε κηα ρψξα, ηφζν κεγαιχηεξε είλαη ε ξνπή πξνο απμεκέλα πνζνζηά πιεζσξηζκνχ. Ζ αληηκεηψπηζε ηνπ πιεζσξηζκνχ ζηηο πξνβιεκαηηθέο πεξηθέξεηεο παξνπζηάδεη πνιιέο δπζθνιίεο, γηαηί απαηηεί πςειφ βαζκφ ζπληνληζκνχ εζληθήο θαη πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο. Κχξηνο ζηφρνο ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο ζηελ πεξίπησζε απηή πξέπεη λα είλαη ε εθαξκνγή δέζκεο εμεηδηθεπκέλσλ κέηξσλ γηα ηηο θαζπζηεξεκέλεο πεξηθέξεηεο, πνπ λα επηδξνχλ άκεζα ή έκκεζα ζηε κείσζε ηωλ επηπηψζεσλ ηνπ πιεζσξηζκνί). ε. Υυποθέηηζη ηυν επισειπήζευν Ο άξηζηνο ηφπνο εγθαηάζηαζεο κηαο επηρείξεζεο απφ ηε κηθξννηθνλνκηθή άπνςε, κπνξεί λα κε ζπγθεληξψλεη ηα πιενλεθηήκαηα εθείλα πνπ λα ηνλ θαζηζηνχλ άξηζην θαη απφ ηελ θνηλσληθή θαη καθξννηθνλνκηθή άπνςε. Ζ επηρείξεζε ππνινγίδεη ζηε δηαδηθαζία ιήςεο ηεο απφθαζεο ρσξνζέηεζεο ην ηδησηηθφ θφζηνο πνπ θαηαβάιιεη ε ίδηα θαη ην θνηλσληθφ θφζηνο (ππνδνκή θηι.) πνπ θαηαβάιιεηαη απφ ην θνηλσληθφ ζχλνιν. Έηζη νη ηνπνζεζίεο πνπ έρνπλ πξφζζεηα πιενλεθηήκαηα απφ εμσηεξηθέο νηθνλνκίεο ζπγθεληξψλνπλ ηελ πξνηίκεζε ησλ επηρεηξεκαηηψλ. Ζ επεκβαηηθή πνιηηηθή ζηε ρσξνζέηεζε ησλ επηρεηξήζεσλ πξνζπαζεί λα ζπκβηβάζεη ην θνηλσληθά επηζπκεηφ κε ηηο αλάγθεο ησλ επηρεηξήζεσλ, αζθψληαο έιεγρν ζηελ θαηαλνκή ησλ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, κε κέηξα απαγφξεπζεο ή θίλεηξα ελζάξξπλζεο πνπ κεηψλνπλ ην ηδησηηθφ θφζηνο. 25

26 ζη. Σο κψζηορ ζςμθψπηζηρ ηυν αζηικϊν κένηπυν Ζ ρσξνζέηεζε ησλ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ε γεσγξαθηθή θαηαλνκή ηνπ πιεζπζκνχ απνηεινχλ κέζα ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο, πνπ ε ελεξγνπνίεζε ηνπο κπνξεί λα πξνιάβεη ή λα κεηψζεη ηε ζπκθφξεζε ή ηνλ θνξεζκφ ζηα αζηηθά θέληξα. Ζ δηαθνξά αλάκεζα ζηηο πνιηθέο ζπγθεληξψζεηο πιεζπζκνχ θαη νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ζηηο ζπγθεληξψζεηο εθείλεο, πνπ βξίζθνληαη ζε θαηάζηαζε ζπκθφξεζεο, είλαη φηη ζηηο ηειεπηαίεο απηέο, νξηαθέο απμήζεηο πξνθαινχλ αχμεζε ησλ ζπλνιηθψλ νηθνλνκηψλ, ε νπνία φκσο αχμεζε είλαη κηθξφηεξε απφ εθείλε ηνπ ζπλφινπ ησλ αξλεηηθψλ νηθνλνκηψλ. Ζ ππεξβνιηθή ζπγθέληξσζε βηνκεραληθψλ θαη εκπνξηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ε επέθηαζε ηνπ νηθηζηηθνχ ηζηνχ ησλ κεγάισλ αζηηθψλ ζπγθξνηεκάησλ είλαη κία απφ ηηο αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ηεο πεξηθεξεηαθήο αληζνξξνπίαο. Ζ ζπγθέληξσζε απηή απμάλεη, ην θνηλσληθφ θφζηνο, φρη κφλν ζηε κνξθή ηεο κφιπλζεο ηνπ πεξηβάιινληνο, ηνπ ζνξχβνπ θαη ηεο ζπζζψξεπζεο πξνβιεκάησλ ζηε ιεηηνπξγία ηεο δσήο ζηελ πφιε, αιιά θαη ζηε κνξθή ησλ αλαγθαίσλ επελδχζεσλ ππνδνκήο γηα ηα ζπγθνηλσληαθά δίθηπα θαη ηηο θνηλσληθέο ππεξεζίεο, φπσο είλαη ηα ζρνιεία, νη ρψξνη αλαςπρήο, ε απνρέηεπζε θ.ά. Έηζη δεκηνπξγείηαη ην θόζηνο ζπκθόξεζεο, πνπ ε ηηκή ηνπ εμαξηάηαη απφ ηνλ αξηζκφ ησλ θαηνίθσλ. ηελ αξρή δειαδή ην θνηλσληθφ θφζηνο θαηά θεθαιή κεηψλεηαη, φζν απμάλεη ην κέγεζνο ηεο πφιεο. Όηαλ φκσο μεπεξάζεη έλα νξηζκέλν επίπεδν, ηφηε αξρίδεη λα απμάλεηαη ζηαδηαθά. 2. Κοινυνικο-πολιηικοί λψγοι 11 Οη πην ζεκαληηθνί ιφγνη ηεο θαηεγνξίαο απηήο αλαθέξνληαη ζηε ζπλέρεηα: α. Πεπιθεπειακή ανεπγία Σν πξψην θξηηήξην, πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηνλ θαζνξηζκφ ησλ θαζπζηεξεκέλσλ θαη πξνβιεκαηηθψλ πεξηθεξεηψλ, ήηαλ νη δείθηεο ηεο πεξηθεξεηαθήο αλεξγίαο, σο πην αληηπξνζσπεπηηθνί ζηελ πξνζπάζεηα εληνπηζκνχ ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ. Θεσξήζεθε αθφκε, πνιχ 11 Βι. Κφλζνιαο Νηθ - χγρξνλε πεξηθεξεηαθή νηθνλνκηθή πνιηηηθή (1997), ζει

27 ζσζηά, φηη ε έιιεηςε επθαηξηψλ απαζρφιεζεο πξνθαιεί θαη άιια νηθνλνκηθά θαη θνηλσληθά πξνβιήκαηα, πνπ νμχλνπλ ην πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα ζε κηα ρψξα. Βέβαηα, αξγφηεξα ρξεζηκνπνηήζεθαλ θαη άιια θξηηήξηα γηα ην ραξαθηεξηζκφ ησλ πξνβιεκαηηθψλ πεξηθεξεηψλ, φπσο π.ρ. ε δηαξζξσηηθή νπηζζνδξφκεζε ηεο νηθνλνκίαο κηαο πεξηθέξεηαο, αιιά πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη δελ κεηψζεθε πνηέ ε επίδξαζε ηνπ θξηηεξίνπ ηεο πεξηθεξεηαθήο αλεξγίαο ζηε δηακφξθσζε ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο. Ζ πεξηθεξεηαθή αλεξγία πξνέξρεηαη απφ ηε κεησκέλε δήηεζε εξγαζίαο ζε εζληθφ επίπεδν θαη ηε κεησκέλε δήηεζε νξηζκέλσλ εηδηθνηήησλ ή αλεηδίθεπησλ εξγαηψλ θαζψο θαη απφ ηηο ζνβαξέο επηπηψζεηο ηεο χθεζεο ή ηηο δηαξζξσηηθέο δηαηαξαρέο ηεο νηθνλνκίαο νξηζκέλσλ πεξηθεξεηψλ. Σα κέηξα πνιηηηθήο γηα ηελ αχμεζε ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο πξνυπνζέηνπλ ζπζηεκαηηθή αλάιπζε ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο πεξηθεξεηαθήο αλεξγίαο, ψζηε λα απνθαζηζζεί πνηνη θιάδνη πξέπεη λα εληζρπζνχλ, πφζνη εξγαδφκελνη θαη πνηψλ εηδηθνηήησλ πξέπεη λα επαλεθπαηδεπηνχλ, πνηνη λένη θιάδνη κπνξνχλ λα αλαπηπρζνχλ ζηηο ζπγθεθξηκέλεο πεξηθέξεηεο θ.ά. β. Γίκαιη διανομή ηος ειζοδήμαηορ Ζ πεξηθεξεηαθή δηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο απαζρνιεί ηδηαίηεξα ηελ Πεξηθεξεηαθή Οηθνλνκηθή Πνιηηηθή, κέζα ζηα πιαίζηα ηεο γεληθήο Οηθνλνκηθήο Πνιηηηθήο γηα ηε δηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο. Ζ έκθαζε, απφ θνηλσληθή άπνςε, ζηε δηαδηθαζία απηή δίλεηαη ζην θξηηήξην ηεο ρσξνηαμηθήο ηζφηεηαο ή δηθαηνζχλεο, αθνχ ζπλδεζεί κε ηε ζεσξεηηθή δηεξεχλεζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ θαη ηελ θεληξηθή θηινζνθία ηεο παξεκβαηηθήο πνιηηηθήο ηνπ θξάηνπο. γ. Δνίζσςζη ηυν κοινυνικϊν και πολιηιζηικϊν πεπιθεπειακϊν πποηωπυν Κάζε πεξηθέξεηα δηακνξθψλεη θάησ απφ νξηζκέλεο ηζηνξηθέο ζπγθπξίεο «ην δηθφ ηεο θνηλσληθφ πεξηθεξεηαθφ πξφηππν» πνπ ην ζπλζέηνπλ κία δηθή 27

28 ηεο θνπιηνχξα, έλα πιέγκα εζηθψλ θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ αμηψλ, κηα ζπγθεθξηκέλε έθθξαζε εζηκηθήο ζπκπεξηθνξάο θαη γεληθφηεξα έλαο ηδηφκνξθνο ηξφπνο δσήο. Ζ ηδηαίηεξε απηή «πνιηηηζηηθή θπζηνγλσκία ηεο πεξηθέξεηαο πξέπεη λα απνηειεί αληηθείκελν ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο γηα λα εληζρχεηαη ε δηαηήξεζε ηεο, φηαλ κάιηζηα, φπσο γίλεηαη ζηε ρψξα καο, ηα «θνηλσληθά πξφηππα ηεο πξσηεχνπζαο», πνπ πξνβάιινληαη ζρεδφλ απνθιεηζηηθά απφ ηα καδηθά κέζα ελεκέξσζεο, ζπκβάιινπλ ζηε ζηαδηαθή πνιηηηζηηθή ηζνπέδσζε θαη ζηελ θαζίδεζε ηεο ηάζεο γηα πξσηφηππε πνιηηηζηηθή δεκηνπξγία. Ζ επέκβαζε γηα κεηαβνιή δηθαηνινγείηαη κφλν φηαλ ηα «πεξηθεξεηαθά πξφηππα» αληηκάρνληαη ζηελ επηθξάηεζε αμηψλ, πνπ πξνσζνχλ ηελ θνηλσληθή επεκεξία. δ. πολιηική οπγάνυζη και ενεπγοποίηζη ηηρ ζςμμεηοσήρ ηος πληθςζμοω ην πνιηηηθφ επίπεδν ε Πεξηθεξεηαθή Οηθνλνκηθή Πνιηηηθή εληζρχεη ηελ ελαξκφληζε ησλ ζηφρσλ εζληθήο θαη. πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο, ζπκβάιιεη ζηελ ελίζρπζε ηεο επηβνιήο «δίθαηεο» πνιηηηθήο απφ ην θξάηνο, ζε κεγάιν θάζκα ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ θαη ελεξγνπνηεί ηε ζπκκεηνρή ηνλ πιεζπζκνχ ζηελ πνιηηηθή νξγάλσζε ηεο ρψξαο. Ζ ζπκκεηνρή απηή ησλ πνιηηψλ θαη ε νξγάλσζε ηνπο γηα λα αληηκεησπίζνπλ ηα πξνβιήκαηα ηεο πεξηνρήο ηνπο απνηειεί θαηλφκελν πνιηηηθήο ζπκπεξηθνξάο. Αθξηβψο γη' απηφ νη πνιηηηθέο ζπλέπεηεο ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ, φπσο εθθξάδνληαη ζηηο εθινγέο ηνπηθνχ ή εζληθνχ ελδηαθέξνληνο, ζηε δξαζηεξηφηεηα ησλ καδηθψλ θνξέσλ θαη. ζηελ ελεξγνπνίεζε ησλ νκάδσλ πίεζεο ή ηνπ πιεζπζκνχ ζην ζχλνιν ηνπ είλαη θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο παξάγνληεο ζηε δξάζε ηεο πνιηηηθήο εγεζίαο. Ζ ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο θαζπζηέξεζεο, ζε ζρέζε κε ηηο θεληξηθέο πεξηθέξεηεο, απφ ηνλ πιεζπζκφ ησλ πξνβιεκαηηθψλ πεξηθεξεηψλ απνηειεί ηζρπξφ θίλεηξν γηα καδηθέο θηλεηνπνηήζεηο θαη άκεζε ζπκκεηνρή ζηηο δηαδηθαζίεο άζθεζεο επηξξνήο θαη πνιηηηθήο νξγάλσζεο. Οη κεγάιεο εμάιινπ πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο, πνπ ζσζηά ζεσξνχληαη «άδηθεο» απφ ηνλ πιεζπζκφ ησλ πξνβιεκαηηθψλ πεξηθεξεηψλ, εληζρχνπλ ηελ αληίδξαζε 28

29 ζε δηάθνξα θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά κέηξα ηεο θπβέξλεζεο, κε πεδίν εθαξκνγήο νιφθιεξε ηε ρψξα, γηαηί πνιιέο θνξέο δεκηνπξγείηαη δηθαηνινγεκέλα ε πεπνίζεζε φηη ηα κέηξα απηά ζα εληείλνπλ ηηο αληζφηεηεο επθαηξηψλ πνπ ήδε ππάξρνπλ. Ζ πνιηηηθή, εζηθή θαη αλζξσπηζηηθή δηάζηαζε ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο θάλεη αθφκε πεξηζζφηεξν αηζζεηή ηελ αλάγθε γηα ηελ απνθαζηζηηθή αληηκεηψπηζε ηνπ, ζην εζληθφ επίπεδν, φπσο θαη ζ' εθείλν ησλ νηθνλνκηθψλ νινθιεξψζεσλ. 3. Πεπιβαλλονηικοί λψγοι 12 α. Πποζηαζία και αποππωπανζη ηος πεπιβάλλονηορ Ζ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο γηα φιεο ηηο πεξηθέξεηεο ηεο ρψξαο, αλεμάξηεηα απφ ην βαζκφ αλάπηπμεο ηνπο, απνηειεί βαζηθή επζχλε ηνπ θξάηνπο, πνπ εθδειψλεηαη κε ηελ πεξηθεξεηαθή θαη πεξηβαιινληηθή πνιηηηθή ηνπ. Δηδηθά, νη πεξηθέξεηεο κε κεγάιεο πιεζπζκηαθέο ζπγθεληξψζεηο θαη απμαλφκελε ζπκθφξεζε έρνπλ άκεζε αλάγθε αληηκεηψπηζεο πξνβιεκάησλ θαηνηθίαο, χδξεπζεο θαη απνρέηεπζεο, ξχπαλζεο ηεο αηκφζθαηξαο θαη ησλ λεξψλ, ερνξχπαλζεο, λέθξσζεο ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο ηνπ νδηθνχ δηθηχνπ απφ ηνλ ππεξβνιηθφ θπθινθνξηαθφ θφξην θ.ά. Σα κέηξα πξνζηαζίαο θαη απνξξχπαλζεο ηνπ πεξηβάιινληνο επεθηείλνληαη ζηε ιεηηνπξγία ησλ λνηθνθπξηψλ θαη ζε θάζε θαηεγνξίαο νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα ζην ρψξν. Ζ απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπο φκσο ζπλδέεηαη κε ηελ πξνιεπηηθή ή ηελ θαηαζηαιηηθή απνζηνιή ηνπο. ηε δεχηεξε πεξίπησζε (π.ρ. Αζήλα) ν βαζκφο απνηειεζκαηηθφηεηαο αμηνινγείηαη πάληνηε ζε καθξνρξφληα βάζε θαη κε ηελ πξνυπφζεζε φηη ην θνηλσληθφ ζχλνιν είλαη έηνηκν λα δερζεί ηα πςειά κεγέζε θνηλσληθνχ θφζηνπο θαη πνιιέο θνξέο ηε κείσζε, ηνπιάρηζην βξαρπρξφληα, ηνπ βαζκνχ ηθαλνπνίεζεο πνπ πξνζθέξεη ε ιεηηνπξγηθή νξγάλσζε ησλ ζπκθνξεκέλσλ αζηηθψλ θέληξσλ. 12 βι. Κφλζνιαο Νηθ - χγρξνλε πεξηθεξεηαθή νηθνλνκηθή πνιηηηθή (1997), ζει

30 β. Βιϊζιμη (αειθψπορ) ανάπηςξη Ζ επίηεπμε ηνπ αληηθεηκεληθνχ ζθνπνχ ηεο θνηλσληθήο επεκεξίαο επηβάιιεη ην ζρεδηαζκφ ηεο θαηάιιειεο πνιηηηθήο δηαρείξηζεο ηνπ πεξηβάιινληνο, ψζηε λα κπνξεί θαη απηφ λα ζπκβάιιεη ζηε βηψζηκε (αεηθφξν) νηθνλνκηθή αλάπηπμε ζην ρψξν. Ζ πνιηηηθή απηή δηακνξθψλεηαη ζηηο ρσξηθέο κνλάδεο θαη ζπλδέεηαη κε ηελ αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία. Γελ είλαη, επνκέλσο, δπλαηή ε εθαξκνγή ηεο ρσξίο ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο, φπσο απηφ εκθαλίδεηαη ζηηο δηάθνξεο πεξηνρέο. Ζ βηψζηκε (αεηθφξνο) νηθνλνκηθή αλάπηπμε, ζηελ πεξηθεξεηαθή ηεο δηάζηαζε πεξηιακβάλεη ηε βηνινγηθή βησζηκφηεηα θαη ηελ επάξθεηα δηαζέζηκσλ θπζηθψλ πφξσλ. Ζ ιεηηνπξγία ηεο βηνινγηθήο βησζηκφηεηαο εμαζθαιίδεη ηε δηαηήξεζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηεο αλζξψπηλεο χπαξμεο, ζε καθξνρξφληα πξννπηηθή. Ο ζπλδπαζκφο δειαδή αλζξψπνπ θαη θχζεο απνηειεί ηελ πξνυπφζεζε χπαξμεο ηνπ νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο, ζηελ εζληθή θαη ηελ πεξηθεξεηαθή ηνπ δηάζηαζε. Ζ επάξθεηα θπζηθψλ πφξσλ, εμάιινπ, απνηειεί ηελ αλαγθαία εηζξνή γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο, γηαηί ε παξαγσγή αγαζψλ, ζηελ πξννπηηθή ηνπ ρξφλνπ, εμαζθαιίδεηαη κε ηε ζηαζεξή εηζξνή θπζηθψλ πφξσλ ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία. Σα πξνβιήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ ζηε δηαζχλδεζε ησλ δηαθφξσλ ζπζηεκάησλ πνπ επεξεάδνπλ ηε βηψζηκε (αεηθφξν) αλάπηπμε έρνπλ ζρέζε κε ηε δεκνγξαθηθή θαηάζηαζε, ηελ ηερλνινγηθή πξφνδν, ηελ ππνθαηάζηαζε θπζηθψλ πφξσλ θ.ά. 30

31 3. ΜΔΣΡΑ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ Ζ πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή ρξεζηκνπνηεί, ζπλήζσο, ζπζηήκαηα κέηξσλ πνπ κέζα ζε κηα δνζκέλε ρξνληθή πεξίνδν, επηδηψθνπλ ηελ πξαγκάησζε ζπγθεθξηκέλσλ ζθνπψλ. Δπεκβαίλεη, επίζεο, κε ηε ιήςε κέηξσλ, ζε πεξηφδνπο αηρκήο θάπνηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο, κε ζηφρν θπξίσο λα κεηψζεη ηηο πνιηηηθέο ζπλέπεηεο ηεο φμπλζεο ηνπ πξνβιήκαηνο απηνχ Μέηπα Πεπιθεπειακήρ Πολιηικήρ Σα κέηξα ηεο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο γεληθά ελεξγνπνηνχληαη ζην ρψξν, είηε ζε εζληθφ επίπεδν, είηε ζε επίπεδν ηκήκαηνο ηνπ εζληθνχ ρψξνπ (πεξηθέξεηαο, αζηηθνχ θέληξνπ θιπ.). Έηζη κπνξνχκε λα πνχκε, φηη ε πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή εμεηάδεη ηε γεσγξαθηθή επίπησζε ηνπ ζπζηήκαηνο ησλ κέηξσλ ηεο εζληθήο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο θαη ηα ππνζπζηήκαηα κέηξσλ ηεο πνιηηηθήο απηήο, πνπ αλαθέξεηαη ζε δνζκέλεο ρσξηθέο κνλάδεο ή ζε κνλάδεο πνπ ζπγθεληξψλνπλ νξηζκέλα εθ ησλ πξνηέξσλ γλσζηά ραξαθηεξηζηηθά. Ζ δηαδηθαζία πνπ αθνινπζείηαη ζηελ επηινγή ησλ κέηξσλ ή ηνπ ζπλδπαζκνχ κέηξσλ πνιηηηθήο γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ησλ ζηφρσλ αλάπηπμεο ζε εζληθφ επίπεδν δελ δηαθέξεη απφ εθείλε πνπ εθαξκφδεηαη ζε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν. Σα κέηξα ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο, νξγαλσκέλα ζε έλα νινθιεξσκέλν πξφγξακκα αλάπηπμεο, πξέπεη λα εμππεξεηνχλ ην εζληθφ ζπκθέξνλ, επηδηψθνληαο παξάιιεινπο αληηθεηκεληθνχο ζθνπνχο ή ππνινγίδνληαο ηνπο εζληθνχο ζηφρνπο σο πεξηνξηζκνχο ζηα πεξηθεξεηαθά πξνγξάκκαηα. Ζ έιιεηςε κεγάινπ βαζκνχ εμεηδίθεπζεο ησλ ζθνπψλ ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο δπζθνιεχεη αληίζηνηρα ηελ εμεηδίθεπζε ησλ κέηξσλ. Ζ δπζρέξεηα απηή επηηείλεηαη απφ ην γεγνλφο, φηη ηα πεξηθεξεηαθά πξνγξάκκαηα επηδηψθνπλ ζπλήζσο πνιιαπινχο αληηθεηκεληθνχο ζθνπνχο, δηαθνξεηηθήο κνξθήο (π.ρ. νηθνλνκηθνχο, ζεζκηθνχο, πεξηβαιινληηθνχο θ.ά.), πνπ δχζθνια πνζνηηθνπνηνχληαη. 31