Δ.Σ. Πάτρας, Πάτρα 18 Ιανουαρίου 2013. Φιτσιάλος Γεώργιος

Η Γενετική στην Υπηρεσία της Νομικής Σύγχρονα επιστημονικά και τεχνολογικά δεδομένα: Ιατροδικαστικές αναλύσεις DNA - νέα εργαλεία στην αστική και ποινική δίκη - Εφαρμογές- Παραδείγματα Δ.Σ. Πάτρας, Πάτρα 18 Ιανουαρίου 2013 Φιτσιάλος Γεώργιος Διευθύνων Σύμβουλος DNAlogy Διδάκτωρ Γενετιστής, Μοριακός Βιολόγος, Δικαστικός Πραγματογνώμων Ανάλυσης DNA www.dnalogy.eu, info@dnalogy.eu 1

Εργαστήρια Γενετικής DNAlogy: H DNAlogy ή αλλιώς το Ευρωπαϊκό Κέντρο Γενετικής και Ταυτοποίησης DNA είναι το πρώτο ελληνικό διεθνών προδιαγραφών εργαστήριο ανάλυσης και ταυτοποίησης DNA το οποίο παρέχει πλέον και στην Ελλάδα όλες τις σύγχρονες επιστημονικές τεχνικές ανάλυσης DNA. Η DNAlogy αποτελεί το ελληνικό μέλος του γαλλικού ομίλου εργαστηρίων IGNA (Institut Génétique Nantes Atlantique) και απαρτίζεται από μια επιστημονική ομάδα Ιατρών, Γενετιστών και Μοριακών Βιολόγων καινοτόμων και διεθνώς αναγνωρισμένων στον τομέα της Γενετικής Διάγνωσης και Ανάλυσης DNA. Τα εργαστήρια της DNAlogy, το ελληνικό CSI όπως το αποκαλούνε, ιδρύθηκαν κατόπιν μεταφοράς τεχνολογίας και τεχνογνωσίας από τα μητρικά εργαστήρια στην Γαλλία, με σκοπό να καλύψουμε τις νέες ανάγκες στο τομέα των αναλύσεων DNA και να συμβάλουμε στην εναρμόνιση την ελληνικής πρακτικής με τα ευρωπαϊκά και διεθνή πρότυπα. Οι υπηρεσίες της DNAlogy εφαρμόζονται στα πλαίσια των δικαστικών και ιδιωτικών υποθέσεων που συνδέονται με εγκληματικές έρευνες (δολοφονίες, βιασμοί, ληστείες, απαγωγές, κτλ.) και αστικές υποθέσεις, προσφέροντας υπηρεσίες ταυτοποίησης DNA και ανίχνευσης βιολογικών στοιχείων (αίματος, σιέλου, σπέρματος, κλπ.). Παράλληλα, παρέχεται μεγάλη ποικιλία αναλύσεων για την επιβεβαίωση των βιολογικών δεσμών (τεστ πατρότητας, τεστ αδερφών, τεστ συγγένειας παππού και γιαγιάς, θείου, θείας, κτλ.) μέσω μίας διαδικασίας γρήγορης, σίγουρης, εύκολης στην λήψη (σάλιο) και με απόλυτη διακριτικότητα και εχεμύθεια, χάρη στη χρήση των σιελογόνου δειγματοληψίας DNAlogy-kit. Βασικές Βιοχημικές και Γενετικές Έννοιες Τι είναι το DNA; To DNA, ή αλλιώς δεσοξυριβο-νουκλεϊκό οξύ, είναι το γενετικό υλικό του κυττάρου. Τα δομικά συστατικά του ονομάζονται νουκλεοτίδια και αποτελούνται από μια εκ των τεσσάρων αζωτούχων βάσεων, αδενίνη (Α), θυμίνη (Τ), γουανίνη (G) και κυτοσίνη (C). Η δομή του έχει τη μορφή διπλής έλικας, κάθε κλώνος της οποίας στρέφεται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Οι δύο κλώνοι συγκρατούνται με δεσμούς υδρογόνου που σχηματίζονται μεταξύ των βάσεών τους. Το DNA φέρει όλη την πληροφορία που είναι απαραίτητη για την ύπαρξή μας και η οποία βρίσκεται κωδικοποιημένη στα τμήματα που ονομάζονται γονίδια. Αν θεωρήσουμε πως η πληροφορία αυτή είναι γραμμένη με ένα αλφάβητο, τότε οι τέσσερις βάσεις Α, Τ, G και C είναι τα γράμματά του και η γραφή έχει τη μορφή «AGTCTAGGTTCAATG». Ανάμεσα στα γονίδια, υπάρχουν τμήματα DNA τα οποία δε φέρουν καμία πληροφορία αλλά παρόλα αυτά είναι πολύ χρήσιμα για την εξακρίβωση της βιολογικής/γενετικής μας ταυτότητας. Μελετώντας τις μη κωδικές περιοχές, μπορούμε να «διαβάσουμε» τον προσωπικό, μοναδικό συνδυασμό κάθε ατόμου, που κληρονομήθηκε 2

μέσω των γονέων του. Η πληροφορία αυτή είναι μοναδική για κάθε άτομο, παραμένει ίδια σε όλη τη διάρκεια της ζωής του και η σημασία της γνώσης της είναι ιδιαίτερα σημαντική. Υπάρχουν δύο είδη DNA, το Πυρηνικό DNA και το Μιτοχονδριακό DNA. Το DNA βρίσκεται σε όλα σχεδόν τα κύτταρα του ανθρώπινου σώματος (εκατό χιλιάδες δισεκατομμύρια): αίμα, σίελο, οστά, δασύτριχα στοιχεία, δέρμα, σπέρμα, βλεννογόνος, κτλ. Τι είναι ένα γενετικό αποτύπωμα; Το γενετικό αποτύπωμα είναι η γενετική ταυτότητα του κάθε ατόμου και αποτελείται από χαρακτηριστικά τμήματα του γενετικού υλικού που είναι μοναδικά για κάθε άτομο. Στο τομέα των γενετικών αποτυπωμάτων υπάρχουν δυο κατηγορίες δειγμάτων: - τα δείγματα αναφοράς που αντιστοιχούν σε ένα ταυτοποιημένο πρόσωπο (υπόπτου, θύματος, μάρτυρα) στο οποίο συνδέουμε το γενετικό προφίλ του = «προφίλ DNA αναφοράς» - τα άγνωστα δείγματα που αντιστοιχούν σε ίχνη (αίμα, σπέρμα, σίελος, δασύτριχα στοιχεία, σάρκα, κόπρανα ) τα οποία συλλέχθηκαν στο πλαίσιο έρευνας για αξιόποινες πράξεις και ανήκουν σε μη ταυτοποιημένο προς το παρόν πρόσωπο = «αταυτοποίητο προφίλ DNA» Η γενετική σύγκριση των δύο δειγμάτων, «προφίλ DNA αναφοράς» και «αταυτοποίητο προφίλ DNA» αποσκοπεί στην ταυτοποίηση τους και διέπεται από 3 αρχές: 1. Τη μοναδικότητα του γενετικού υλικού κάθε ατόμου (μόνο οι μονοζυγωτικοί δίδυμοι έχουν ακριβώς το ίδιο DNA). 2. Την ομοιότητα της γενετικής πληροφορίας που περιέχεται σε όλα τα κύτταρα ενός οργανισμού, επιτρέποντας τη σύγκριση του DNA του σπέρματος, με αυτό του αίματος, της τρίχας, κτλ. 3. Το διαχωρισμό των αλληλόμορφων γονιδίων κατά τη διάρκεια της μεταβίβασης στους απογόνους, επιτρέποντας τις έρευνες πατρότητος και μητρότητος. Αναλύσεις Γενετικών Αποτυπωμάτων - Σύγχρονα επιστημονικά εργαλεία στην επίλυση Αστικών και Ποινικών Υποθέσεων Εργαλείο Νο1: Πυρηνικό DNA: Το πυρηνικό DNA είναι το γενετικό υλικό του κυττάρου και περιλαμβάνει τις πληροφορίες για την κατασκευή του οργανισμού καθώς και για τον καθορισμό των φυσικών χαρακτηριστικών. Το πυρηνικό DNA κληρονομείται από το πατέρα και τη μητέρα και είναι μοναδικό για κάθε άτομο προσφέροντας έτσι την απόλυτη ταυτοποίηση στις ιατροδικαστικές έρευνες. Εργαλείο Νο2: Μιτοχονδριακό DNA: Το Μιτοχονδριακό DNA είναι το DNA των μιτοχονδρίων (εργοστάσια ενέργειας του κυττάρου), το οποίο κληρονομείται μόνο από την μητέρα. H ανάλυση 3

του Μιτοχονδριακού DNA χρησιμοποιείται σαν δεύτερη επιλογή όταν η ποσότητα ή η ποιότητα του Πυρηνικού DNA δεν είναι επαρκής, γιατί είναι πιο ανθεκτικό και υπάρχει σε μεγαλύτερη ποσότητα από το Πυρηνικό DNA. Εργαλείο Νο3: Υ Χρωμόσωμα: Το Υ Χρωμόσωμα είναι το ανδρικό χρωμόσωμα, δηλαδή μεταβιβάζεται μέσω του πατρικού γόνου που σημαίνει ότι όλοι οι αρσενικοί απόγονοι έχουν το ίδιο Υ απλότυπο. Το Υ χρωμόσωμα χρησιμοποιείται στις υποθέσεις ταυτοποίησης πατρότητας χωρίς πατέρα εν ζωή, καθώς και στις υποθέσεις σεξουαλικών αδικημάτων για την ταυτοποίηση και απαρίθμηση των αρσενικών δραστών. Εργαλείο Νο4: Τεστ Κατεύθυνσης: Τα τεστ χρησιμοποιούνται για την ανίχνευση μικρών ποσοτήτων βιολογικών υλικών μη ορατών δια γυμνού οφθαλμού και τον προσδιορισμό της φύσης τους (αίμα, σπέρμα, σάλιο, κτλ) Εφαρμογές των Γενετικών Αποτυπωμάτων (Πυρηνικό DNA) στον Ιατροδικαστικό τομέα Στη καθημερινή πρακτική η επιστήμη των Γενετικών Αποτυπωμάτων οφείλει να απαντήσει σε μια συγκεκριμένη ερώτηση: «Σε ποιόν ανήκει το βιολογικό υλικό που βρέθηκε στον τόπο του εγκλήματος ;» Για να απαντήσουμε στην παραπάνω ερώτηση θα πρέπει να συγκρίνουμε το προφίλ DNA» με το «δείγμα αναφοράς» δηλαδή το «προφίλ DNA αναφοράς». «αταυτοποίητο Η διαδικασία της ανάλυσης περιλαμβάνει τρία κύρια στάδια: 1. Εξαγωγή και ανάλυση του DNA των δειγμάτων. 2. Σύγκριση των αποτελεσμάτων της ανάλυσης DNA των δειγμάτων, για την ταυτοποίηση ή μη. 3. Σε περίπτωση ταυτοποίησης, αν δηλαδή βρεθεί το ίδιο προφίλ DNA στα δείγματα, ακολουθεί το τρίτο στάδιο της ανάλυσης που είναι ο στατιστικός υπολογισμός των πιθανοτήτων. Α) Έρευνες Πατρότητος και Συγγένειας Πριν μόλις μερικά χρόνια οι πραγματογνώμονες χρησιμοποιούσαν ακόμα τις ομάδες και υποομάδες αίματος για τις έρευνες πατρότητος. Με αυτές όμως τις τεχνικές μπορούσαν να αποκλείσουν την πατρότητα αλλά σε καμία περίπτωση να την επιβεβαιώσουν. Σήμερα, χρησιμοποιώντας το DNA (γενετικά αποτυπώματα) μπορούμε πλέον να επιβεβαιώσουμε την πατρότητα. Η γενετική κληρονομιά μας προέρχεται από τους δύο γονείς μας : Παίρνουμε το 50% του γενετικού υλικού από τη μητέρα μας και το άλλο 50% από το βιολογικό πατέρα μας. 4

Αν ο αποκλεισμός μιας πατρότητος μπορεί να είναι κατηγορηματικός, η επιβεβαίωση της πατρότητος συνοδεύεται από τον υπολογισμό του δείκτη πατρότητος που εκφράζεται με τη μορφή ποσοστού πιθανότητας (συνήθως είναι μεγαλύτερο από 99,999%). Πλέον και για πρώτη φορά στην Ελλάδα, η τεχνολογία που χρησιμοποιείται στο εργαστήριό μας για την εξακρίβωση των βιολογικών δεσμών είναι σύμφωνη με τις υψηλότερες διεθνείς προδιαγραφές (FBI, Ευρωπαϊκό αρχείο), αναλύοντας τουλάχιστον 16 γενετικούς δείκτες (παραπάνω δείκτες αναλύονται για τις περιπτώσεις που κρίνεται αναγκαίο), ενώ η κάθε ανάλυση, η ερμηνεία και η συγγραφή της έκθεσης των αποτελεσμάτων, γίνεται προσωπικά από έναν ειδικό πραγματογνώμονα του εργαστηρίου μας. Με αυτήν και μόνο την μεθοδολογία έχουμε σίγουρα και παγκοσμίως αποδεκτά αποτελέσματα. Τέλος, ας σημειώσουμε ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την ίδια διαδικασία για την ανεύρεση πατρότητος, μητρότητος ή την ταυτοποίηση πτωμάτων μέσω της αδερφής, του αδερφού, παππού, γιαγιάς, κτλ.. Β) Εγκληματολογία i. Βιασμοί Σεξουαλικές επιθέσεις: Στις υποθέσεις των σεξουαλικών επιθέσεων η χρησιμοποίηση των γενετικών αποτυπωμάτων προσέφερε τεράστια βοήθεια στη δικαιοσύνη. Οι μοριακές τεχνικές που χρησιμοποιούμε σήμερα στο εργαστήριο μας στις υποθέσεις βιασμών επιτρέπουν το διαχωρισμό των κυττάρων του θύματος (επιθηλιακά κύτταρα) και του θύτη (σπερματοζωάρια) με αποτέλεσμα την ακριβέστερη ανίχνευση των διαφορετικών γενετικών αποτυπωμάτων. Στις υποθέσεις βιασμών, τα γενετικά αποτυπώματα μπορούν να εντοπιστούν σε διάφορα υπόβαθρα: εσώρουχα, ρούχα, χαρτομάντιλα, προφυλακτικά, σεντόνια, κτλ. ii. Διάφορα εγκλήματα: Οποιοδήποτε βιολογικό ίχνος μπορεί να αναλυθεί, αρκεί να υπάρχει επαρκής αριθμός κυττάρων: ίχνη αίματος, ρινικές εκκρίσεις, σπέρμα, σίελος σε γόπες τσιγάρων ή στο στόμιο ενός μπουκαλιού ή ποτηριού, αλλά και σε πολλά άλλα αντικείμενα όπως οδοντόβουρτσες, χτένες μαλλιών, γάντια, τσίχλες, σπόροι φρούτων, προϊόντα διατροφής, μαχαιροπίρουνα, κτλ. Σε υποθέσεις ληστειών με όπλα ανιχνεύουμε DNA από κουκούλες, όπλα, σφαίρες 5

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ DNA ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΔΙΚΗΣ: Οι αναλύσεις DNA και ειδικότερα τα DNA Τεστ Βιολογικής Συγγένειας μπορούν να χρησιμοποιηθούν στα πλαίσια της αστικής δίκης στην επίλυση υποθέσεων που σχετίζονται με: - Την αναγνώριση πατρότητας αφορά τέκνα που έχουν γεννηθεί εκτός γάμου με ζητούμενο την αναγνώρισή τους από το βιολογικό πατέρα και την κατοχύρωση των νόμιμων δικαιωμάτων και των 2 πλευρών - Την προσβολή πατρότητας αφορά τέκνα που έχουν γεννηθεί εντός γάμου με ζητούμενο την εξακρίβωση του αληθούς της πατρότητας και τη διευθέτηση σχετικών θεμάτων (π.χ. διαζύγιο, διατροφή κτλ.) - Την εξακρίβωση βιολογικών δεσμών με ζητούμενο την επίλυση υποθέσεων που σχετίζονται με κληρονομικές διεκδικήσεις, παράνομες υιοθεσίες, ιατρικά λάθη σε εξωσωματικές γονιμοποιήσεις και κάθε άλλη υπόθεση που απαιτεί την εξακρίβωση της συγγένειας Τα DNA Τεστ τα οποία μπορούν να πραγματοποιηθούν σήμερα στο εργαστήριο είναι: Α. DNA Τεστ Συγγένειας 1 ου βαθμού: - Τεστ Πατρότητας - Τεστ Μητρότητας Β. DNA Τεστ Συγγένειας 2 ου βαθμού: - Τεστ Αδερφών/Διδύμων - Τεστ Συγγένειας Παππού/Γιαγιάς- Εγγονού/-ής Γ. DNA Τεστ Συγγένειας 3 ου βαθμού: - Τεστ Συγγένειας Θείου/-ας- Ανιψιού/-άς Δ. DNA Τεστ Συγγένειας 4 ου, 5 ου, 6 ου κτλ. βαθμού Ε. Τεστ Κοινής Πατρικής Γενιάς (Ανάλυση Υ χρωμοσώματος) ΣΤ. Τεστ Κοινής Μητρικής Γενιάς (ανάλυση μιτοχονδριακού DNA) Με όλα αυτά τα εργαλεία στα χέρια μας, μπορούμε να επιλύσουμε ακόμα και την πιο πολύπλοκη υπόθεση βιολογικής συγγένειας. Τα εργαλεία αυτά είναι διαθέσιμα πλέον και στην Ελλάδα στα εργαστήρια της DNAlogy. 6

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ: Α. ΠΡΟΣΒΟΛΗ-ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΠΑΤΡΟΤΗΤΑΣ Το τέκνο που γεννήθηκε κατά τη διάρκεια του γάμου της μητέρας του ή μέσα σε τριακόσιες (300) ημέρες από τη λύση ή την ακύρωση του γάμου της τεκμαίρεται ότι έχει πατέρα τον σύζυγο της μητέρας του (τέκνο γεννημένο εντός γάμου). Στην περίπτωση όμως που δεν πρόκειται για το βιολογικό πατέρα του παιδιού, θα πρέπει να κατατίθεται ταυτόχρονα αγωγή προσβολής-αναγνώρισης πατρότητας στα πλαίσια της οποίας θα πρέπει να ορίζεται ανάλυση DNA τόσο για τον αποκλεισμό όσο και για την ταυτοποίηση της πατρότητας. Β. ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΙΣ 1 Υ χρωμόσωμα Τέκνο γεννημένο εκτός γάμου εμφανίζεται μετά το θάνατο του πατέρα διεκδικώντας μερίδιο στην κληρονομιά. Οι πραγματογνώμονες καλούνται να πραγματοποιήσουν ένα DNA Τεστ πατρότητας χωρίς πατέρα εν ζωή. Μοναδικός διαθέσιμος συγγενής του πατέρα ο αδερφός του, ο οποίο υπεβλήθη σε ανάλυση Υ αντρικού χρωμοσώματος προκειμένου να ταυτοποιηθεί η κοινή πατρική γενιά με το υποτιθέμενο τέκνο. Γ. ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΙΣ 2 Μιτοχονδριακό DNA Οι συγγενείς μιας πλούσιας γυναίκας που απεβίωσε αμφισβητούν την βιολογική συγγένεια της μοναδικής κληρονόμου της, υποστηρίζοντας πώς αυτή είναι βιολογικό τέκνο μιας άλλης γυναίκας και όχι της αποθανούσας. Η υπόθεση περιπλέκεται αφού μέλη των δύο οικογενειών έχουν παντρευτεί και δημιουργήσει οικογένειες, με αποτέλεσμα να έχει αναμιχθεί το DNA και να μην είναι δυνατή η εξακρίβωση της συγγένειάς της με τους μεν ή τους δε. Τη λύση έδωσε η ανάλυση του μιτοχονδριακού DNAχάρη στην αυτούσια μεταφορά του κατά μήκος αποκλειστικά της μητρικής γενιάς, η ανάλυση του οποίου απέδειξε τους ψευδείς ισχυρισμούς των συγγενών. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ DNA ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΠΟΙΝΙΚΗΣ ΔΙΚΗΣ: Οι αναλύσεις DNA μπορούν να χρησιμοποιηθούν στα πλαίσια της ποινικής δίκης στην επίλυση υποθέσεων που σχετίζονται με: - Φόνους - Βιασμούς - Ληστείες - Τρομοκρατικές επιθέσεις - Εγκληματικές ενέργειες - Ιατρικά λάθη 7

Α) ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΚΗ ΤΑΥΤΟΠΟΙΗΣΗ ΘΥΜΑΤΩΝ-ΔΡΑΣΤΩΝ Το ζητούμενο στις υποθέσεις ποινικού χαρακτήρα είναι η ανεύρεση του γενετικού προφίλ του δράστη ή/και του θύματος και η ταυτοποίησή τους. Το βιολογικό υλικό θύματος και δράστη αναζητάται σε ευρήματα στον τόπο του εγκλήματος π.χ. τρίχες, αποτσίγαρα, όπλα, κηλίδες αίματος, ίχνη αφής, εκκρίσεις (σάλιο, σπέρμα) κτλ. Αφού αξιολογηθούν τα ευρήματα που συλλέχθηκαν, η εργαστηριακή ανάλυση ξεκινάει από την ανίχνευση του βιολογικού υλικού πάνω σε αυτά και τον προσδιορισμό της φύσης του (σπέρμα, αίμα, σάλιο, ούρα, κτλ). Η ανάλυση του DNA που ακολουθεί επιτρέπει την γενετική ταυτοποίηση των ατόμων από τα οποία προέρχεται το υλικό, την εξακρίβωση του φύλου αλλά και την απαρίθμηση τους σε περιπτώσεις μεικτών ιχνών. Έτσι, μελετώντας τους 15 αυτοσωμικούς γενετικούς δείκτες (συν το φύλο) μπορούμε να απαριθμήσουμε και να ταυτοποιήσουμε συνολικά τα άτομα, ενώ μελετώντας το Υ φυλετικό χρωμόσωμα μπορούμε να απαριθμήσουμε και να ταυτοποιήσουμε αποκλειστικά τα αρσενικά κάτι που είναι πολύ σημαντικό στις υποθέσεις σεξουαλικού χαρακτήρα. Επιπλέον, ανάλογα με τη συνεισφορά βιολογικού υλικού κάθε ατόμου, μπορούμε να προσδιορίσουμε τον κύριο και τον δευτερεύων δότη, διαχωρίζοντας τα γενετικά τους προφίλ. Τέλος, αφού ολοκληρωθεί η γενετική ανάλυση ακολουθεί η στατιστική ανάλυση η οποία υπολογίζει την πιθανότητα εμπλοκής των ατόμων στην υπόθεση με βάση το ποσοστό συνεισφοράς βιολογικού υλικού στο εκάστοτε πειστήριο. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ: Α). ΥΠΟΘΕΣΗ ΒΙΑΣΜΟΥ ΚΛΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΚΡΙΤΡΙΑ Γυναίκα δηλώνει βιασμό και υποδεικνύει στις αρχές τον δράστη. Από την ιατροδικαστική εξέταση προκύπτει ως εύρημα στον κόλπο του θύματος μια τρίχα χωρίς όμως τη ρίζα της. Στην περίπτωση αυτή δε μπορεί να πραγματοποιηθεί ανάλυση πυρηνικού DNA αφού αυτό βρίσκεται μόνο στη ρίζα, μπορεί όμως να πραγματοποιηθεί ανάλυση μιτοχονδριακού DNA το οποίο βρίσκεται και στο υπόλοιπο σώμα της τρίχας. Από την ανάλυση του μιτοχονδριακού DNA προκύπτει ένα μεικτό γενετικό προφίλ το οποίο ταυτοποιείται με το θύμα αλλά όχι και με τον κατηγορούμενο. Ο άντρας που είχε υποδειχθεί από το θύμα δεν ήταν ο δράστης. 8

Β). ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΙΣΤΙΚΟ ΔΥΣΤΗΧΗΜΑ ΚΛΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΙΚΗΓΟΡΟ Σε ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα σκοτώνεται οδηγός του αυτοκινήτου ενώ ο συνοδηγός και ιδιοκτήτης του αυτοκινήτου τραυματίζεται ελαφρά. Η οικογένεια του άτυχου νεαρού διατηρεί τις αμφιβολίες της ως προς το ποιος οδηγούσε τελικά το αυτοκίνητο αφού ο ιδιοκτήτης του αυτοκινήτου υποστήριξε πως βρισκόταν στη θέση του συνοδηγού. Όταν το αυτοκίνητο εξετάστηκε από τους Πραγματογνώμονες εντοπίστηκαν κηλίδες αίματος πάνω στους αερόσακους οι οποίες συλλέχθηκαν για ανάλυση DNA. Προκειμένου να γίνει η ταυτοποίηση, η οικογένεια του νεκρού έφερε στο εργαστήριο την οδοντόβουρτσά του και για επαλήθευση πραγματοποιήθηκε και τεστ πατρότητας/μητρότητας με τους γονείς. Πράγματι το γενετικό προφίλ του νεκρού άντρα ταυτοποιήθηκε με την κηλίδα αίματος που βρέθηκε στον αερόσακο του συνοδηγού ενισχύοντας τις υποψίες της οικογένειας πως είχε μεταφερθεί στη θέση του οδηγού μετά το ατύχημα. Γ). ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ Σε μια υπόθεση έχουν συλλεχθεί 21 πειστήρια στα οποία ανιχνεύεται βιολογικό υλικό, ενώ ο κατηγορούμενος ταυτοποιείται σε 10 από αυτά σύμφωνα με τον Πραγματογνώμονα που χειρίστηκε την υπόθεση. Μετά την αξιολόγηση της πραγματογνωμοσύνης, παρατηρήθηκε ότι δεν είχαν εφαρμοστεί τα διεθνή πρότυπα ανάλυσης, η ποσότητα και η ποιότητα του βιολογικού υλικού που χρησιμοποιήθηκε για τις αναλύσεις ήταν σε μη αποδεκτά όρια, πολλές από τις ερμηνείες του Πραγματογνώμονα ήταν αυθαίρετες και τα συμπεράσματα δεν ήταν τεκμηριωμένα από τις ανάλογες στατιστικές αναλύσεις. Μετά την εφαρμογή των διεθνών προτύπων ανάλυσης, παρατηρήθηκε ότι ο κατηγορούμενος μπορούσε να ταυτοποιηθεί μόλις σε ένα πειστήριο. Η υπόθεση αυτή είναι ένα παράδειγμα που καθιστά σαφή την ανάγκη ύπαρξης τεχνικού συμβούλου για την αξιολόγηση των συμπερασμάτων του Πραγματογνώμονα. ΣΥΜΠΡΑΞΗ ΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ Οι Γενετιστές μπορούν να παρέχουν επιστημονική υποστήριξη στους Νομικούς είτε ως Πραγματογνώμονες είτε ως Τεχνικοί Σύμβουλοι σε 2 επίπεδα: - Εργαστηριακά, είτε με την απευθείας ανάθεση αναλύσεων από τη δικαιοσύνη, είτε με τη συμπλήρωση των αρχικών αναλύσεων, είτε με αντεξέταση και επανάληψη των αρχικών αναλύσεων για την επιβεβαίωσή τους - Συμβουλευτικά, με την αξιολόγηση πραγματογνωμοσυνών όπου ελέγχεται η καταλληλότητα των πειστηρίων που συλλέχτηκαν και η ορθότητα των συμπερασμάτων (εγκυρότητα των εργαστηριακών αποτελεσμάτων, αριθμός και καταλληλότητα γενετικών δεικτών, χρήση των κατάλληλων πληθυσμιακών βάσεων δεδομένων, εγκυρότητα στατιστικών αποτελεσμάτων). Αν σε κάποιο από τα παραπάνω σημεία οι διαδικασίες δεν έχουν ακολουθηθεί σωστά και με βάση τα διεθνή πρότυπα, τότε συντάσσεται μια 9

Έκθεση Πραγματογνωμοσύνης Αμφισβήτησης των αποτελεσμάτων στην οποία περιγράφονται τα υπό αμφισβήτηση σημεία και ανάλογα με την υπόθεση μπορεί να ζητηθούν διευκρινίσεις ή ακόμα και επανεξέταση των πειστήριων. Τέλος, υπάρχει η δυνατότητα παρουσίας των Πραγματογνωμόνων στο Δικαστήριο ως μάρτυρες. Το DNA αποτελεί τον μάρτυρα των γεγονότων ακόμα κι όταν κανείς άλλος δεν ήταν παρών. Μέσω των αναλύσεων DNA (ταυτοποιήσεις ατόμων, εξακρίβωση βιολογικής συγγένειας) μπορεί κανείς να φτάσει στην προσωπική του αλήθεια. Ο ρόλος των αναλύσεων είναι καθαρά ενημερωτικός και όχι καταδικαστικός και θα πρέπει να ερμηνεύεται παίρνοντας υπόψη όλα τα στοιχεία μιας υπόθεσης. Γενετικά Αποτυπώματα Ελληνική και Διεθνής Πραγματικότητα Όλα τα αναπτυγμένα κράτη συμπεριλαμβανομένων των μελών κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν δημιουργήσει εδώ και χρόνια τα εθνικά τους αρχεία γενετικών αποτυπωμάτων με σκοπό την αποτελεσματική καταστολή των εγκλημάτων και της τρομοκρατίας. Μάλιστα, το 2007 υπογράφτηκε από όλα τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης η συνθήκη του Προύμ, η οποία υποχρεώνει όλα τα κράτη-μέλη να δημιουργήσουν τη δική τους εθνική τράπεζα γενετικών ταυτοτήτων (γενετικών προφίλ) και να την παρέχουν όταν είναι αναγκαίο στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο. Η τράπεζα DNA, όπως αλλιώς ονομάζεται, αποτελεί μια βάση δεδομένων στην οποία εμπεριέχονται τα γενετικά προφίλ όσων έχουν καταδικαστεί για αδικήματα. Σύμφωνα με επίσημες στατιστικές έχει αποδειχτεί ότι το μεγαλύτερο μέρος των βαρέων αδικημάτων εκτελούνται από τους ίδιους ανθρώπους, τους λεγόμενους «εγκληματίες». Έτσι, εάν αυτά τα προφίλ DNA είναι καταγεγραμμένα μπορούμε να τα συγκρίνουμε με το βιολογικό υλικό των πειστήριων ενός εγκλήματος και να έχουμε μεγάλες πιθανότητες να ταυτοποιήσουμε το δράστη μιας ποινικής υπόθεσης. Στην ελληνική πραγματικότητα τα δεδομένα είναι λίγο διαφορετικά. Η Ελλάδα είναι μοναδική χώρα στην Ευρώπη, η οποία δεν έχει δημιουργήσει ακόμα την εθνική τράπεζα γενετικών ταυτοτήτων (γενετικών προφίλ). Παράλληλα, σε ελάχιστες υποθέσεις συλλέγονται πειστήρια για ανάλυση DNA και σε ακόμα λιγότερες τα γενετικά αποτυπώματα χρησιμοποιούνται ως τεκμήρια Τέλος, όσον αφορά τους νομικούς, λίγοι είναι εκείνοι οι οποίοι έχουν κατανοήσει την χρησιμότητα ή αλλιώς τα νέα εργαλεία που έχουν στα χέρια τους με αποτέλεσμα και εκείνοι να ικανοποιούνται με την σημερινή πρωτόγονη κατάσταση. 10

DNAlogy-Lawyers Partner Program: Το νέο πρωτοποριακό εγχείρημα συνεργασίας μεταξύ των 2 επιστημών (Γενετικής και Νομικής) που είναι από κοινού αναγκαίες για την επίλυση των υποθέσεων που αφορούν το κληρονομικό, οικογενειακό και ποινικό δίκαιο με τρόπο επιστημονικό, σύγχρονο, άμεσο και αποτελεσματικό. Το DNAlogy Lawyers Partner Program είναι μια επιστημονική αμφίδρομη συνεργασία η οποία στηρίζεται σε 2 άξονες: Καινοτομία : παντρεύουμε τις δυο επιστήμες που είναι απαραίτητες για την επίλυση με τρόπο επιστημονικό, σύγχρονο και αποτελεσματικό όλων των ποινικών και αστικών υποθέσεων Εκπαίδευση : εκπαιδεύουμε τους συνεργάτες νομικούς στις βασικές έννοιες της επιστήμης μας, παρέχοντας όλα τα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα για την συνεχή ενημέρωσή τους, ενώ βρισκόμαστε δίπλα τους για να απαντήσουμε σε οποιαδήποτε απορία. Το DNAlogy Lawyers Partner Program προσφέρει στα μέλη του όλα τα σύγχρονα εργαλεία για την επίλυση αστικών και ποινικών υποθέσεων. Οι πραγματογνώμονες των εργαστηρίων της DNAlogy μπορούν να βοηθήσουν από την παράσταση στο τόπο του εγκλήματος, την συλλογή και συντήρηση των καταλληλότερων πειστηρίων, μέχρι την εργαστηριακή ανάλυση τους και την τεκμηριωμένη ταυτοποίηση τους. Παράλληλα, για τις αστικές υποθέσεις, υπάρχει δυνατότητα εξακρίβωσης και της πιο μακρινής συγγένειας. Τέλος, υπάρχει δυνατότητα αξιολόγησης των εκθέσεων της αστυνομίας και συγγραφή τεκμηριωμένου πορίσματος όπου είναι αναγκαίο. 11