ΟΙ ΤΑΦΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΕΣΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΟΙ ΤΑΦΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΕΣΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΟΙ ΤΑΦΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΕΣΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΙΣΜΑΝΗ ΚΑΣΣΑΝ ΡΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΙΣΜΑΝΗ ΚΑΣΣΑΝ ΡΑΣ «ΟΙ ΤΑΦΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΕΣΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ» Επιβλέπων: Σ. Ανδρέου Αναπλ. Καθηγητής Ηµεροµηνία έγκρισης: 28 /1/ 2008 «Η έγκριση της παρούσης Μεταπτυχιακής Εργασίας από το Τµήµα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης δεν υποδηλώνει αποδοχή των γνωµών του συγγραφέα» (Ν. 5343/1932, άρθρο 202, παρ. 2)» Εικόνα εξώφυλλου: Πευκάκια, ο τάφος 375. Προέλευση: Maran, J., Die deutschen Ausgrabungen auf der Pevkakia-Magula in Thessalien III: Die Mittlere Bronzezeit (Bonn) : Tafel XXVIII, 3. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΙΣΤΙΚΑ ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΕΧ: ΣΥΝΟΨΗ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΩΝ ΤΑΦΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ: ΚΑΠΟΙΕΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΟΙ ΤΑΦΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΕΧ: ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΤΟ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΟΛΟΥ Τέλη ΠΕΧ- Αρχές της ΜΕΧ ΜΕΧ Τέλη ΜΕΧ- Αρχές ΥΕΧ ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΛΜΥΡΟΥ ΚΑΙ ΝΟΤΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΚΗΣ ΠΕ ΙΑ ΑΣ Τέλη ΠΕΧ- Αρχές ΜΕΧ ΜΕΧ Τέλη ΜΕΧ- Αρχές ΥΕΧ ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΚΗΣ ΠΕ ΙΑ ΑΣ Τέλη ΠΕΧ- Αρχές ΜΕΧ ΜΕΧ Τέλη ΜΕΧ- Αρχές ΥΕΧ ΠΕΡΙΟΧΗ ΥΤΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΚΗΣ ΠΕ ΙΑ ΑΣ Τέλη ΠΕΧ- Αρχές ΜΕΧ ΜΕΧ Τέλη ΜΕΧ- Αρχές ΥΕΧ ΤΑ ΤΑΦΙΚΑ Ε ΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΜΕΧ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΟΛΟΥ Πευκάκια Ταφές εντός του οικισµού Νεκροταφείο εκτός του οικισµού ιµήνι Νεκροταφείο εκτός του οικισµού Ταφές εντός του οικισµού Σέσκλο Τούµπα: Νεκροταφείο εκτός του οικισµού Σέσκλο Β: Νεκροταφείο εκτός οικισµού Αποµονωµένοι τάφοι Παλιά Ταφή εντός του οικισµού Νεκροταφείο εκτός του οικισµού ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΛΜΥΡΟΥ ΚΑΙ ΝΟΤΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΚΗΣ ΠΕ ΙΑ ΑΣ

4 Ζερέλια Νεκροταφείο εκτός οικισµού Γρίτσα Πτελεού Νεκροταφείο εκτός οικισµού Φθιώτιδες Θήβες Τάφος εντός του οικισµού Νεκροταφείο εκτός οικισµού Καστράκι Αλµυρού Νεκροταφείο εκτός οικισµού Μεγάλη Βελανιδιά Αποµονωµένος τάφος ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΚΗΣ ΠΕ ΙΑ ΑΣ Βελεστίνο Μαγούλα Μπακάλη: Νεκροταφείο εκτός οικισµού Λόφος Καστράκι: Νεκροταφείο εκτός οικισµού Θέση Ταµπάχανα: Νεκροταφείο εκτός οικισµού Ταφή εντός οικισµού Λάρισα Νεκροταφείο εκτός οικισµού Αγ. Γεώργιος Λαρίσας Νεκροταφείο εκτός οικισµού Μαγούλα ήµητρα Αγιάς Ταφή εντός οικισµού Καστρί Αγιάς Νεκροταφείο εκτός οικισµού Μπουνάρµπασι Νεκροταφείο εκτός οικισµού Χασάµπαλι Νεκροταφείο εκτός οικισµού Ρινί Τάφοι εντός του οικισµού Ραχµάνι Ταφή εντός του οικισµού Τσαγκλί Νεκροταφείο εκτός του οικισµού Σουφλί Νεκροταφείο εκτός οικισµού Πέτρα Τάφοι εντός του οικισµού Στεφανοβίκειο Αποµονωµένοι τάφοι ΠΕΡΙΟΧΗ ΥΤΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΚΗΣ ΠΕ ΙΑ ΑΣ Φετίχ Τζαµί Νεκροταφείο εκτός οικισµού Πετρωτό Καρδίτσας Τάφος εντός του οικισµού Αγριοκέρασο Καρυάς Τάφος εντός του οικισµού Παλιοκκλήσι Φαρσάλων Νεκροταφείο εκτός οικισµού

5 7. ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΤΑΦΩΝ ΣΤΟ ΧΩΡΟ Ταφές εντός των οικισµών Νεκροταφεία εκτός των οικισµών Αποµονωµένοι τάφοι Σύγκριση µε τα δεδοµένα από τη Νότια και Κεντρική Ελλάδα ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΤΑΦΩΝ Λακκοειδείς τάφοι Κιβωτιόσχηµοι τάφοι Άλλοι τύποι τάφων Σύγκριση αρχιτεκτονικών τύπων τάφων εντός των οικισµών και νεκροταφείων εκτός των οικισµών Σύγκριση µε τα δεδοµένα από τη Νότια και Κεντρική Ελλάδα ΟΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΕΚΡΟΥΣ Γενικά στοιχεία για τους νεκρούς των τάφων της ΜΕΧ σε όλη τη Θεσσαλία Σύγκριση των δεδοµένων για τους νεκρούς ανάµεσα σε τάφους εντός των οικισµών και σε νεκροταφεία εκτός των οικισµών Σύγκριση µε τα αντίστοιχα δεδοµένα από τη Νότια και Κεντρική Ελλάδα ΤΑ ΚΤΕΡΙΣΜΑΤΑ Κοσµήµατα Όπλα/ εργαλεία Αγγεία Περιοχή Βόλου Περιοχή Αλµυρού και νότιας θεσσαλικής πεδιάδας Περιοχή ανατολικής θεσσαλικής πεδιάδας Περιοχή δυτικής θεσσαλικής πεδιάδας Σχολιασµός των δεδοµένων για τα αγγεία Σύγκριση των δεδοµένων για τα κτερίσµατα µε τα αντίστοιχα από τη Νότια και την Κεντρική Ελλάδα ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΤΑΦΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΜΕΧ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΠΙΝΑΚΩΝ ΚΑΙ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΣΧΗΜΑΤΑ

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα εργασία παρουσιάζει τις ταφικές πρακτικές στη Θεσσαλία κατά τη διάρκεια της Μέσης Εποχής του Χαλκού (ΜΕΧ). Σκοπός της εργασίας είναι να εξεταστεί ο τρόπος µε τον οποίο οι ταφικές πρακτικές αποτελούν µέσο για τη διαµόρφωση της κοινωνικής οργάνωσης στη Θεσσαλία κατά τη ΜΕΧ. Ο λόγος που επιλέχτηκε αυτή η µελέτη είναι για να διαφανεί ότι η κοινωνική οργάνωση στη Θεσσαλία κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού είναι αποτέλεσµα διαδικασιών που είχαν ξεκινήσει ήδη από τη ΜΕΧ. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται µια σύντοµη επισκόπηση των ερευνών για τους θεσσαλικούς τάφους της ΜΕΧ, από τα τέλη του 19 ου αι. µέχρι σήµερα. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται δεδοµένα που προέρχονται από οικισµούς της ΜΕΧ στη Θεσσαλία από τα οποία µπορούν να αντληθούν πληροφορίες για την κοινωνική οργάνωση αυτής της περιόδου. Από την παρουσίαση των δεδοµένων για τα οικιστικά κατάλοιπα. προκύπτει η ανάγκη για άντληση περαιτέρω στοιχείων σχετικών µε την κοινωνική οργάνωση από τις ταφικές πρακτικές. Για το λόγο αυτό κρίθηκε σκόπιµο στο τρίτο κεφάλαιο της εργασίας να πραγµατοποιηθεί µια συζήτηση σε σχέση µε τις θεωρητικές συζητήσεις της αρχαιολογίας πάνω στον τρόπο µε τον οποίο οι ταφικές πρακτικές µπορούν να προσφέρουν πληροφορίες για την κοινωνική οργάνωση. Έπειτα, στο τέταρτο κεφάλαιο, παρουσιάζονται τα βασικά ερωτήµατα, που θα απασχολήσουν στην εργασία, καθώς και το µεθοδολογικό πλαίσιο που θα ακολουθηθεί προκειµένου να δοθούν απαντήσεις στα ερωτήµατα αυτά. Στο πέµπτο κεφάλαιο οριοθετείται το χρονολογικό πλαίσιο των τάφων που συµπεριλήφθηκαν στην παρούσα εργασία και παρατίθενται τα προβλήµατα που προκύπτουν σε σχέση µε τη χρονολόγησή τους. Στο έκτο κεφάλαιο ξεκινάει η παρουσίαση των δεδοµένων για τους θεσσαλικούς τάφους της ΜΕΧ. Μετά την παρουσίαση των δεδοµένων ακολουθεί στο έβδοµο κεφάλαιο η ανάλυση και η συζήτηση των δεδοµένων, ενώ όπου ήταν δυνατό, πραγµατοποιήθηκε η στατιστική επεξεργασία τους. Τέλος, στο όγδοο κεφάλαιο παρατίθενται τα συµπεράσµατα που προκύπτουν για την κοινωνική οργάνωση στη Θεσσαλία κατά τη διάρκεια της ΜΕΧ. Στο σηµείο αυτό θα ήθελα ολόψυχα να ευχαριστήσω: τον αναπληρωτή καθηγητή Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Τµήµατος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. και επιβλέποντα της παρούσας µεταπτυχιακής εργασίας, κ. Στέλιο Ανδρέου, για την πολύπλευρη και 6

7 ουσιαστική καθοδήγηση και βοήθειά του καθ όλη τη διάρκεια της εκπόνησης της παρούσας εργασίας. τη µητέρα µου, κ. Αδρύµη- Σισµάνη Βασιλική, διευθύντρια του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Θεσσαλικών Σπουδών και πρώην Έφορο της ΙΓ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων για τις πολύτιµες συµβουλές της σε όλα τα στάδια της εργασίας. Τη ρ. Μαρία Σταµατοπούλου, µέλος του διδακτικού προσωπικού του Lincoln College, Οξφόρδη, για τη βοήθεια στην αναζήτηση βιβλιογραφικών πηγών. Την αρχαιολόγο Σοφία Κραβαρίτου και τον τεχνικό Η/Υ Λάµπρο Κίτσιο για τη βοήθεια στην αναζήτηση του φωτογραφικού υλικού. Τέλος, θα ήταν παράλειψή µου να µην ευχαριστήσω τον πατέρα µου Γιώργο, τον αδελφό µου Κυριαζή, τη γιαγιά µου Φωτεινή, καθώς και τον σύντροφό µου Γιώργο, που στάθηκαν δίπλα µου µε οποιονδήποτε τρόπο και για όλο το χρονικό διάστηµα που εργαζόµουν για την αποπεράτωση της εργασίας αυτής. 7

8 1. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Το ενδιαφέρον για τους τάφους της Μέσης Εποχής του Χαλκού στη Θεσσαλία ξεκινάει στα τέλη του 19 ου - αρχές του 20 ου αι., όταν έρχονται στο φως σηµαντικοί τάφοι της Ύστερης Εποχής του Χαλκού στην περιοχή του Βόλου, όπως ο θολωτός τάφος στο ιµήνι (Lolling και Wolters 1886), ο θολωτός τάφος στην τούµπα του ιµηνίου (Στάης 1892, 1901) και ο θολωτός τάφος στο Καπακλί (Κουρουνιώτης 1906). Το γεγονός αυτό οδήγησε στην αύξηση των ανασκαφικών εργασιών µε αποτέλεσµα τον εντοπισµό και την ανασκαφή κιβωτιόσχηµων τάφων της ΜΕΧ τόσο στην ανατολική Θεσσαλία, όπως στο Σέσκλο και στο ιµήνι (Τσούντας 1908), στα Παλιά Βόλου (Τσούντας 1900) και στα Ζερέλια (Wace και συν. 1907), όσο και στη δυτική, όπως στο Ρινί, στο Ραχµάνι και στο Τσαγκλί (Wace και Thompson 1912). Αυτές οι πρώιµες αρχαιολογικές έρευνες χαρακτηρίζονταν από την έµφαση στα ευρήµατα που προέρχονταν από τους τάφους και στη δηµιουργία ενιαίων πολιτιστικών συνόλων µέσω της σύγκρισης των ευρηµάτων. Ωστόσο το επίκεντρο του ενδιαφέροντος αποτελούσαν οι πιο εντυπωσιακοί µυκηναϊκοί τάφοι, παρά οι σχετικά φτωχοί τάφοι της Μέσης Εποχής του Χαλκού. Μετά από µια περίοδο διακοπής, πιθανότατα εξαιτίας της ταραγµένης ιστορικά εποχής, οι αρχαιολογικές έρευνες ξεκίνησαν και πάλι στην Θεσσαλία στις αρχές της δεκαετίας του Τότε ήρθαν στο φως µεταξύ άλλων οι κιβωτιόσχηµοι τάφοι της ΜΕΧ στην Γρίτσα του Πτελεού (Βερδελής 1951, 1952) και στο Φετίχ Τζαµί στα Φάρσαλα (Βερδελής 1955). Τις δεκαετίες του 60 και 70 επικεφαλής των αρχαιολογικών ερευνών στην Θεσσαλία ανέλαβε ο. Ρ. Θεοχάρης. Στο χρονικό αυτό διάστηµα συστηµατοποιήθηκαν οι έρευνες στην περιοχή, ενώ παράλληλα ταξινοµήθηκε µεγάλο τµήµα του υπάρχοντος υλικού. Με την εντατικοποίηση των ερευνών αποκαλύφθηκαν νέοι τάφοι της ΜΕΧ, όπως οι κιβωτιόσχηµοι τάφοι στο Μπουνάρµπασι (Θεοχάρης 1964), νέοι κιβωτιόσχηµοι τάφοι στο Σέσκλο (Θεοχάρης 1971), ο κιβωτιόσχηµος τάφος στο Χασάµπαλι (Θεοχάρης 1962) και κιβωτιόσχηµοι τάφοι στην περιοχή της Λάρισας (Θεοχάρης 1971, Θεοχάρης 1972). Τους ερευνητές εξακολουθούσε να ενδιαφέρει η περιγραφή των τάφων µε τα ευρήµατά τους χωρίς να γίνεται κάποια προσπάθεια για ανασύσταση του συνόλου των ταφικών πρακτικών και της σχέσης τους µε την κοινωνική οργάνωση. 8

9 Τις επόµενες δεκαετίες οι έρευνες της αρχαιολογικής υπηρεσίας συνεχίστηκαν αδιάκοπα στην περιοχή και οι πληροφορίες για τους τάφους της ΜΕΧ αυξήθηκαν. Εντοπίστηκαν τόσο µεµονωµένοι τάφοι, όπως στο Καστράκι Αλµυρού (Μπάτζιου- Ευσταθίου 1997), στο Πετρωτό και στο Αγριοκέρασο Ν. Καρδίτσας (Χατζηαγγελάκης 2006), όσο και τάφοι συνδεόµενοι µε οικισµούς της ΜΕΧ, όπως στα Πευκάκια (Maran 1992), στο Βελεστίνο (Ιντζεσίλογλου 1994) και νέοι τάφοι εντός του οικισµού της ΜΕΧ στο ιµήνι (Αδρύµη- Σισµάνη: υπό δηµοσίευση). Η ανασκαφή στα Πευκάκια έδωσε ιδιαίτερα σηµαντικές πληροφορίες για τη χρονολόγηση των τάφων της ΜΕΧ στη Θεσσαλία, καθώς τα ταφικά ευρήµατα συσχετίστηκαν µε στρωµατογραφικά δεδοµένα από τον οικισµό. Παρόλο που οι ανασκαφικές εργασίες αυξήθηκαν, εστιάστηκαν περισσότερο στην περιοχή της ανατολικής Θεσσαλίας, που πάντα προσέλκυε το ενδιαφέρον εξαιτίας των νεολιθικών οικισµών και των θολωτών τάφων της ΥΕΧ, και λιγότερο στη δυτική Θεσσαλία. Το γεγονός αυτό θα µπορούσε να είναι ένας από τους λόγους για τη µειωµένη παρουσία τάφων και οικιστικών καταλοίπων της ΜΕΧ σε αυτή την περιοχή. Παράλληλα από τις αρχές της δεκαετίας του 80, άρχισαν να εκπονούνται πιο συνθετικές εργασίες για την Εποχή του Χαλκού στην Θεσσαλία. Θέµατα κοινωνικής οργάνωσης προέκυψαν αρχικά για τη Θεσσαλία της ΥΕΧ στη διατριβή του B. Feuer The Northern Mycenaean Border in Thessaly, που ερευνά το µυκηναϊκό χαρακτήρα της Θεσσαλίας (1981) και έπειτα στην διατριβή της S. Voutsaki (1993), όπου αναλύεται η κοινωνική οργάνωση κατά τη µυκηναϊκή περίοδο και στην περιοχή της Θεσσαλίας. Για την κοινωνική οργάνωση της ΜΕΧ στην Θεσσαλία παρουσιάζεται ενδιαφέρον για πρώτη φορά στη διατριβή του P. Halstead (1984), η οποία εξετάζει το βαθµό επίδρασης των περιβαλλοντολογικών παραγόντων στην κοινωνική και οικονοµική αλλαγή των θεσσαλικών προϊστορικών κοινοτήτων. Ανακεφαλαιώνοντας, φαίνεται ότι στην περιοχή της Θεσσαλίας οι γνώσεις για τη Μέση Εποχή του Χαλκού είναι ακόµη λιγοστές και προέρχονται κυρίως από την εύρεση τάφων παρά από την εύρεση οικισµών αυτής της περιόδου. Ωστόσο µπορούν να αντληθούν κάποιες πληροφορίες από αυτά τα δεδοµένα προκειµένου να πραγµατοποιηθεί µια ανασύσταση της κοινωνικής οργάνωσης της ΜΕΧ. Για την αύξηση των πληροφοριών, επικουρική θα ήταν η διεξαγωγή επιφανειακών ερευνών, ιδιαιτέρως στην περιοχή της δυτικής Θεσσαλίας και η ανθρωπολογική εξέταση των οστών, η οποία δεν έχει πραγµατοποιηθεί δυστυχώς µέχρι στιγµής σε οστεολογικό υλικό που να προέρχεται από τάφους της ΜΕΧ. 9

10 2. ΟΙΚΙΣΤΙΚΑ ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΕΧ: ΣΥΝΟΨΗ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΩΝ. Το κεφάλαιο αυτό έχει σκοπό να συνοψίσει τις απόψεις των ερευνητών για την κοινωνική οργάνωση στη Θεσσαλία κατά τη Μέση Εποχή του Χαλκού. Η εικόνα για την κοινωνική οργάνωση στη Θεσσαλία κατά τη ΜΕΧ πρέπει να σηµειωθεί ότι έχει διαµορφωθεί µε βάση λιγοστά δεδοµένα. Οι οικισµοί είναι πολύ λίγοι σε αριθµό και δεν έχουν ανασκαφεί σε έκταση ώστε να αντληθούν πληροφορίες για την κοινωνία από την οργάνωση και χρήση του οικιστικού χώρου. Επιπλέον η αναγωγή σε µοντέλα κοινωνικής οργάνωσης της ΜΕΧ που έχουν προταθεί για τη Ν. Ελλάδα είναι παρακινδυνευµένη, καθώς παρά τις οµοιότητες, στην Θεσσαλία δεν απαντώνται όλα τα χαρακτηριστικά που απαντώνται στη Ν. Ελλάδα αυτή την περίοδο. Έτσι οι απόψεις αυτές τίθενται προς συζήτηση και έλεγχο, που θα πραγµατοποιηθεί στα επόµενα κεφάλαια, όταν θα αναλυθούν τα δεδοµένα που προέρχονται από τους τάφους αυτής της περιόδου. Οι γνώσεις για τη Μέση Εποχή του Χαλκού στη Θεσσαλία προέρχονται από την ανασκαφή λιγοστών οικιστικών καταλοίπων και τάφων. Περίπου 115 θέσεις είναι γνωστές για την περίοδο της ΜΕΧ στη Θεσσαλία (βλ. Εικ.1), οι οποίες συγκεντρώνονται κοντά στο Βόλο, στον Αλµυρό, στη Λάρισα, ενώ άλλες απλώνονται κατά µήκος του ποταµού Πηνειού και των παραποτάµων του και κατά µήκος της νότιας θεσσαλικής ακτής (Αδρύµη- Σισµάνη: υπό δηµοσίευση). Στις περισσότερες από τις παραπάνω θέσεις τα ευρήµατα είναι συνήθως κεραµική της ΜΕΧ, που αποτελεί µια ένδειξη για δραστηριότητα στην περιοχή, παρόλο που τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα απουσιάζουν. Οι πιο εκτεταµένες εγκαταστάσεις της ΜΕΧ έχουν εντοπιστεί µέχρι στιγµής στην ανατολική Θεσσαλία και πρόκειται για τους οικισµούς στο ιµήνι (Αδρύµη- Σισµάνη: υπό δηµοσίευση), στα Παλιά (Θεοχάρης 1956), στα Πευκάκια (Maran 1992), στο Βελεστίνο (Ιντζεσίλογλου 1994), στην Άργισσα (Hanschmann και Milojcic 1976, Hanschmann 1981) και στο Αερινό (Αραχωβίτου 2007). Ειδικότερα, αναφορικά µε τα οικιστικά δεδοµένα αυτής της περιόδου στην περιοχή του Βόλου παρατηρούνται τα εξής. Στο Σέσκλο κατά τη διάρκεια της ΜΕΧ ενδεχοµένως η κατοίκηση να επεκτείνεται δυτικά της τούµπας µε το νεολιθικό οικισµό, αν και δεν έχει εντοπιστεί µέχρι στιγµής οικισµός της ΜΕΧ, (Θεοχάρης 10

11 1976: 88), ενώ η τούµπα χρησιµοποιείται ως χώρος ταφής, όπως φαίνεται από τους 138 κιβωτιόσχηµους τάφους που εντοπίστηκαν σε αυτό το σηµείο και από τους 4 που υπήρχαν στις παρυφές της, κάποιοι από τους οποίους περιείχαν πλούσια κτερίσµατα (Τσούντας 1908). Τάφοι εντοπίστηκαν και 200µ. δυτικά της τούµπας (Σέσκλο Β), οι οποίοι ωστόσο στην πλεινότητά τους ήταν ακτέριστοι (Θεοχάρης 1971), καθώς και σε απόσταση 1χλµ. από αυτήν (Θεοχάρης 1976). Τάφοι αναφέρεται ότι βρέθηκαν και κοντά σε οικιστικά κατάλοιπα της Εποχής του Χαλκού (Τσούντας 1908: 117, 126). Θα πρέπει να σηµειωθεί ωστόσο, ότι ανασκαφικά δεν έχει επιβεβαιωθεί η ύπαρξη ενός οικισµού της ΜΕΧ στο Σέσκλο. Στο ιµήνι, κατά τις 2 πρώτες φάσεις της περιόδου, δεν υπάρχουν στοιχεία που να µπορούν να τεκµηριώσουν κατοίκηση του χώρου. Προς τα τέλη της ΜΕΧ ωστόσο, ξεκινάει η κατοίκηση ανατολικά τούµπας µε το νεολιθικό οικισµό. Οι 3 οικίες που ανασκάφηκαν είναι σχεδόν όµοιες, έχουν όλες ευθύγραµµη τετράπλευρη κάτοψη, διαιρούνται σε επιµέρους δωµάτια και αφήνουν ανάµεσά τους ανοιχτούς χώρους (βλ. Εικ.2). Σε ένα δωµάτιο της µιας οικίας εντοπίστηκαν 5 πίθοι (βλ. Εικ.3), γεγονός που υποδεικνύει αφενός µεν ότι η αποθήκευση τροφής γινόταν σε ειδικούς χώρους εντός των σπιτιών και αφετέρου δε ότι κάποια νοικοκυριά διέθεταν σοβαρό αγροτικό απόθεµα (Αδρύµη- Σισµάνη: υπό δηµοσίευση). Η τούµπα µε τα νεολιθικά κατάλοιπα χρησιµοποιείται ως χώρος ταφής προς τα τέλη της ΜΕΧ, µε τάφους που περιείχαν πλούσια κτερίσµατα (Τσούντας 1908), ωστόσο ταφές ακτέριστες εντοπίστηκαν και εντός του οικισµού της ΜΕΧ (Αδρύµη- Σισµάνη: υπό δηµοσίευση). Στα Πευκάκια, η κατοίκηση συνεχίζεται από τη νεολιθική περίοδο σε όλη τη διάρκεια της Εποχής του Χαλκού. Η ΜΕΧ έχει διαιρεθεί σε 7 φάσεις, µε την πρώτη φάση να περιλαµβάνει τη µετάβαση από την ΠΕΧ στη ΜΕΧ. Κατά τις φάσεις 2-6 (βλ. Εικ.4-10), ο οικισµός είναι πυκνοδοµηµένος, µε λίγους ανοιχτούς χώρους και επεκτείνεται στις παρειές του λόφου, που υποστηρίζονται από αναληµµατικούς τοίχους. Τα σπίτια έχουν ευθύγραµµη κάτοψη και διαιρούνται σε επιµέρους δωµάτια µε εξειδικευµένη χρήση, όπως αποθήκευση ή κατασκευή αντικειµένων (Maran 1992: 7-33, 51-55, 61-64). Στην φάση 7 (βλ. Εικ.11), το νότιο τµήµα του λόφου, που ήταν οικιστικός χώρος στις προηγούµενες φάσεις, µετατρέπεται σε χώρο ταφής (ο.π.: 34-44). Στην τούµπα στα Παλιά του Βόλου, η κατοίκηση ξεκινάει από την ΠΕΧ, τα αρχιτεκτονικά λείψανα της οποίας εντοπίζονται στη βάση του λόφου. Ο οικισµός της ΜΕΧ έχει τέσσερις ή πέντε επάλληλες οικοδοµικές φάσεις, µε την τελευταία φάση να 11

12 περιλαµβάνει τη µεταβατική περίοδο από τη ΜΕΧ στην ΥΕΧ. Αποτελείται από αψιδωτές και ευθύγραµµες οικίες µε πολύ καλής κατασκευής δάπεδα, κάτω από τα οποία εντοπίστηκαν ταφές νηπίων (Θεοχάρης 1956: 124). Στην περιοχή του Αλµυρού και στη νότια θεσσαλική πεδιάδα τα δεδοµένα είναι λιγότερα. Στα Ζερέλια (Wace και Thompson 1907) και στις Φθιώτιδες Θήβες (Αρβανιτόπουλος 1908), ενώ εντοπίστηκε στρώµα της ΜΕΧ, δεν βρέθηκαν αρχιτεκτονικά λείψανα που µπορούσαν να συνδεθούν µε αυτό. Στη Γρίτσα του Πτελεού ανασκάφτηκε τµήµα αψιδωτού οικήµατος της ΜΕΧ, ενώ υπάρχουν υπόνοιες και για την ύπαρξη ενός δεύτερου (Βερδελής 1952, 1953). Στο Καστράκι του Αλµυρού ανασκάφτηκε τµήµα οικήµατος της ΜΕΧ εντός του οποίου αποκαλύφτηκαν τουλάχιστον πέντε πιθάρια, γεγονός που φανερώνει έντονη αποθηκευτική δραστηριότητα (Μπάτζιου- Ευσταθίου 1997: 77). Στην ανατολική πεδιάδα της Θεσσαλίας, οι πληροφορίες για τα οικιστικά δεδοµένα της ΜΕΧ προέρχονται από τους οικισµούς στην Άργισσα, στο Βελεστίνο, στη Μαγούλα ήµητρα Λαρίσης, στο Αερινό, στο Χασάµπαλι, από τα νεότερα ευρήµατα στην θέση Τσιγγενίνα στη Λίµνη Κάρλα, καθώς και από µεµονωµένες οικίες στο Ρίνι και στο Ραχµάνι. Στην Άργισσα η κατοίκηση στη ΜΕΧ συνεχίζεται από την ΠΕΧ και έχει διαιρεθεί σε 7 οικιστικές φάσεις. Στην πρώτη φάση ανήκουν τρεις ευθύγραµµης κατόψεως οικίες. Από τη δεύτερη φάση και έπειτα ο οικισµός είναι πυκνοδοµηµένος, µε λίγους ανοιχτούς χώρους και µε τη διάταξη του να παραµένει σταθερή από τη µια φάση στην άλλη, αν και η θέση των σπιτιών µετατοπίζεται ελαφρώς. Εντός των σπιτιών, τα οποία δεν χωρίζονται σε επιµέρους δωµάτια, εντοπίστηκαν εστίες και αποθηκευτικά πιθάρια (Hanschmann 1981: 5-15). Στην περιοχή του Βελεστίνου, οι οικισµοί της νεολιθικής περιόδου εγκαταλείπονται κατά την ΠΕΧ, µε εξαίρεση τη Μαγούλα Μπακάλη, κοντά στην Υπέρεια Κρήνη (βλ. Εικ.13). Η κατοίκηση στη Μαγούλα Μπακάλη ξεκινάει από τη νεότερη νεολιθική και συνεχίζεται κατά τη διάρκεια της Εποχής του Χαλκού. Στη ΜΕΧ οι δραστηριότητες των κατοίκων επεκτείνονται στο πλάτωµα που εκτείνεται βόρεια και ανατολικά της µαγούλας, χωρίς ωστόσο να έχουν εντοπιστεί ολοκληρωµένα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που να συνδέονται µε αυτές τις δραστηριότητες (Κακαβογιάννη 1979: 181). Το πρώτο ολοκληρωµένο οικιστικό δείγµα αυτής της περιόδου προέρχεται από την νοτιοανατολική πλαγιά του πλατώµατος της µαγούλας, όπου αποκαλύφθηκε αψιδωτό µονόχωρο οίκηµα (βλ. Εικ.14). Εντός του οικήµατος εντοπίστηκαν αρκετά αποθηκευτικά αγγεία. Μετά την 12

13 εγκατάλειψή του, µέσα στην ίδια περίοδο, ο χώρος χρησιµοποιήθηκε για ταφές. Το οίκηµα φαίνεται ότι είχε θεµελιωθεί σε παλιότερες επιχώσεις της ίδιας περιόδου, στις οποίες διακρίθηκαν δύο ακόµη οικιστικές φάσεις (Ιντζεσίλογλου 1994: 77, Αραχωβίτου 2000: 358). Οι παρυφές της νοτιοανατολικής πλαγιάς του πλατώµατος χρησιµοποιούνται ως χώρος ταφής κατά τη ΜΕΧ (Ιντζεσίλογλου 1994: 77). Επιχώσεις της ΜΕΧ εντοπίστηκαν και στο λόφο Καστράκι, χωρίς όµως να αποκαλυφθούν οικιστικά κατάλοιπα. Ο λόφος Καστράκι είναι ένα µικρό ύψωµα, που στην πραγµατικότητα δεν πρόκειται για ξεχωριστή µαγούλα, αλλά για τµήµα του πλατώµατος της Μαγούλας Μπακάλη, που µετά τη διάνοιξη του δρόµου Βελεστίνου- Λάρισας αποκόπηκε από το υπόλοιπο πλάτωµα (Κακαβογιάννη 1979: 181). Στη Μαγούλα ήµητρα της Αγιάς Λάρισας εντοπίστηκαν 4 αψιδωτές οικίες, οι οποίες χωρίζονταν σε επιµέρους δωµάτια (βλ.εικ.15). εν αναφέρονται στοιχεία για τα ευρήµατα εντός των οικιών ώστε να διαφανεί η χρήση των δωµατίων (Τουφεξής 1997: ). Στο Χασάµπαλι Λαρίσης έχουν αποκαλυφθεί 2 αψιδωτά οικήµατα, τα οποία χωρίζονταν σε επιµέρους δωµάτια και ένα καµπύλο κτίριο, εντός των οποίων αποκαλύφθηκαν αγγεία που φανερώνουν αποθηκευτική δραστηριότητα (Θεοχάρη 1962: 36-37). Η κοιλάδα του Αερινού έχει ως κεντρικό σηµείο το ύψωµα γνωστό ως Περσουφλί Μαγούλα ή Κάστρο Αερινού. Στις βορειοανατολικές υπώρειες του υψώµατος, πάνω από στρώµατα µε κεραµική Μέσης και Νεότερης Νεολιθικής αποκαλύφθηκαν 2 αψιδωτά κτίρια, εντός των οποίων επιβεβαιώνεται αποθηκευτική δραστηριότητα (Αραχωβίτου 2000: 365). Σε λόφο Ν του παραπάνω υψώµατος, εντοπίστηκε τµήµα πυκνοδοµηµένου οικισµού της ΜΕΧ (βλ. Εικ.12), αποτελούµενο πιθανότατα από πέντε αψιδωτά και δύο ευθύγραµµα κτίσµατα, τα οποία χωρίζονταν σε επιµέρους δωµάτια (ο.π.: 365). Στην θέση Τσιγγενίνα στη λίµνη Κάρλα, αποκαλύφθηκαν πρόσφατα αρχιτεκτονικά λείψανα της ΜΕΧ. Πρόκειται πιθανότατα για έξι ορθογώνια οικήµατα, κάποια από τα οποία διέθεταν επιµέρους δωµάτια για αποθηκευτική χρήση (Αδρύµη- Σισµάνη 2004: υπό δηµοσίευση). Αναφορικά µε τα οικιστικά κατάλοιπα της ΜΕΧ στη δυτική θεσσαλική πεδιάδα, οι πληροφορίες είναι πολύ πιο αποσπασµατικές (βλ. Εικ.16). Σε πρόσφατες ανασκαφικές εργασίες στη θέση Κάστρο στα ανατολικά του Ν. Καρδίτσας ήρθε στο φως τµήµα κτιρίου της ΜΕΧ. Πρόκειται για αψιδωτό οίκηµα που χωρίζεται σε 3 13

14 επιµέρους δωµάτια, εντός των οποίων βρέθηκαν αποθηκευτικά αγγεία (Χατζηαγγελάκης 2006: 72-73). Στα δυτικά του Ν. Καρδίτσας, σε πλάτωµα βόρεια της θέσης Παλαίκαστρου στην περιοχή του Πετρωτού, εντοπίστηκαν δύο αψιδωτά οικήµατα της ΜΕΧ, εξωτερικά των οποίων αποκαλύφθηκαν δύο αποθηκευτικά αγγεία και πήλινη ελλειπτική κατασκευή πιθανότατα εστία ή κεραµευτικός κλίβανος (ο.π.: 74). Επίσης στα δυτικά του Ν. Καρδίτσας, στη θέση Αγριοκέρασο Καρυάς, εντοπίστηκαν τρία επιµήκη αψιδωτά οικήµατα, από τα οποία το ένα τουλάχιστον διαιρούνταν σε δύο επιµέρους χώρους. Στο εσωτερικό των κτιρίων βρέθηκαν αποθηκευτικά αγγεία, ενώ χαρακτηριστικό στοιχείο της εγκατάστασης είναι η παραγωγή εργαλείων από πυριτόλιθο. Ανάµεσα στα ευρήµατα περιλαµβάνονται και δύο αιχµές βελών, που ο ανασκαφέας θεώρησε ότι σχετίζονται µε την κυνηγετική δραστηριότητα των κατοίκων (ο.π.: 76). Με βάση τα παραπάνω ευρήµατα που έχουν προκύψει από τις ανασκαφές στη Θεσσαλία, έχει θεωρηθεί ότι παρουσιάζονται κάποιες οµοιότητες µε τα δεδοµένα αυτής της περιόδου από τη Ν. Ελλάδα. Οι οµοιότητες εντοπίζονται στην κοινή παρουσία της τεφρής µινύειας κεραµικής, των νεκροταφείων µε κιβωτιόσχηµους τάφους, των οικηµάτων µε αψιδωτό τελείωµα και των όµοιων τύπων εργαλείων (Dickinson 1992: 178). Επιπλέον, τα παραπάνω δεδοµένα οδήγησαν τους µελετητές σε µια σύγκριση µεταξύ ανατολικής και δυτικής Θεσσαλίας, η οποία κατέληξε στην υπεροχή της ανατολικής Θεσσαλίας, τόσο εξαιτίας της ποσότητας όσο και της ποιότητας των ευρηµάτων (π.χ.voutsaki 1993). Είναι γεγονός ότι είναι άνιση η συµµετοχή των θεσσαλικών οικισµών στο δίκτυο ανταλλαγών που αναπτύσσεται στο Αιγαίο κατά τη ΜΕΧ, καθώς τα εισηγµένα προϊόντα συγκεντρώνονται στις παράκτιες θέσεις. Τα πιο ενδιαφέροντα ευρήµατα προέρχονται από τους οικισµούς στην περιοχή του Βόλου, µεταξύ των οποίων περιλαµβάνεται η επείσακτη κεραµική από τη Ν. Ελλάδα και το Αιγαίο. Οι κιβωτιόσχηµοι τάφοι στο Σέσκλο και στο ιµήνι περιείχαν µεταλλικά αντικείµενα και κοσµήµατα, χάντρες από υαλόµαζα και σάρδιο και τεφρά µινύεια αγγεία. Τέτοια αντικείµενα είναι πιο σπάνια στο υπόλοιπο τµήµα της Θεσσαλίας. Τα εισηγµένα προϊόντα αυξάνονται κατά την ύστερη φάση της ΜΕΧ, όπου στα Πευκάκια η τεφρή µινύεια κεραµική κυριαρχεί (Dickinson 1992: 178). Η συσσώρευση αυτών των αντικειµένων σχεδόν µόνο στην περιοχή του Βόλου, έχει αποδοθεί από τον Dickinson στην ευκολότερη επικοινωνία µέσω θαλάσσης µε τη Ν. Ελλάδα και το Αιγαίο (Dickinson 1992: 178). Ο Maran επίσης 14

15 πιστεύει, ότι αυτή η διαφοροποίηση µεταξύ των 2 περιοχών δεν είναι τυχαία αν και αφήνει ανοιχτό το ενδεχόµενο η εικόνα αυτή να έχει διαµορφωθεί από την εντατικοποίηση των ερευνών στην ανατολική Θεσσαλία (Maran 1992: 285). Ο Halstead θεωρεί ότι οι παράκτιοι οικισµοί λόγω µεγέθους και διάρκειας στο χρόνο και προκειµένου να αντιµετωπίσουν ενδεχόµενα, όπως η κακή σοδειά, συµµετέχουν στο δίκτυο ανταλλαγών, όπου µεταξύ άλλων διακινείται και τροφή, η διακίνηση της οποίας θα ήταν πολύ ευκολότερη µέσω θαλάσσης παρά µέσω ξηράς. Η τελευταία υπόθεση θα µπορούσε να εξηγεί την απουσία των παραπάνω αντικειµένων στο εσωτερικό της Θεσσαλίας (Halstead 1984: 322). Το ερώτηµα που εγείρεται ωστόσο είναι το κατά πόσο η Θεσσαλία θα πρέπει να εξετάζεται ως ένα ενιαίο σύνολο στην Εποχή του Χαλκού, καθώς τα δεδοµένα υποδεικνύουν την ύπαρξη ανοµοιοτήτων µεταξύ των περιοχών της Θεσσαλίας. Φαίνεται ότι η κοινωνική οργάνωση δεν ήταν η ίδια σε όλες τις περιοχές της. Ο στόχος της έρευνας δεν θα πρέπει να είναι ο εντοπισµός των διαφορών µεταξύ των περιοχών της Θεσσαλίας, αλλά ούτε και η αναζήτηση ξένων πολιτιστικών επιρροών. Ο στόχος θα πρέπει να είναι η αναζήτηση των εσωτερικών δοµών της κάθε περιοχής που οδήγησαν σε συγκεκριµένες επιλογές σε συγκεκριµένες χρονικές περιόδους. Όσον αφορά την κοινωνική οργάνωση της ΜΕΧ στη Θεσσαλία, οι ερευνητές έχουν διαµορφώσει την παρακάτω εικόνα. Ειδικότερα, ο Halstead έχει διατυπώσει την άποψη ότι δεν παρατηρούνται έντονες κοινωνικές διαφοροποιήσεις, τουλάχιστον στις πρώτες φάσεις της περιόδου. Επιπλέον, βασιζόµενος στα οικιστικά δεδοµένα, θεωρεί ότι η σηµασία του νοικοκυριού ολοένα αυξάνεται κατά τη διάρκεια της ΜΕΧ, καθώς οι περισσότερες δραστηριότητες λαµβάνουν χώρα εντός των σπιτιών και όχι σε ανοιχτούς χώρους (Halstead 1984: 181). Η πρόσβαση στο εσωτερικό των σπιτιών και κατ επέκταση στις δραστηριότητες που πραγµατοποιούνται εντός αυτών, είναι περιορισµένη, καθώς για παράδειγµα τόσο στα Πευκάκια, όσο και στην Άργισσα οι οικισµοί είναι ιδιαίτερα πυκνοδοµηµένοι (Andreou κ.α..2001:273). Στις δύο τελευταίες περιπτώσεις η κατοίκηση φαίνεται να είναι πολύ πυκνή, αφού το 35% έως 65% της ανασκαµµένης περιοχής αποτελείται από δάπεδα εσωτερικών χώρων, αν και οι στεγασµένοι χώροι δεν είναι όλοι σύγχρονοι, τουλάχιστον στην Άργισσα (Halstead 1984: 188). Εποµένως, θα µπορούσε στην Θεσσαλία, όπως έχει παρατηρηθεί την ίδια περίοδο και στη Ν. Ελλάδα, το νοικοκυριό να είναι η βασική µονάδα παραγωγής: η παρασκευή και η αποθήκευση της τροφής καθώς και οι υπόλοιπες δραστηριότητες 15

16 πραγµατοποιούνται σε κάθε νοικοκυριό χωριστά (Nordquist 1987: 74). Οι Andreou κ.α. πιστεύουν ότι η σηµασία του νοικοκυριού προβάλλεται µε έναν ακόµη τρόπο. Η αύξηση του κυνηγιού αυτή την περίοδο θα µπορούσε να είναι µέρος µιας στρατηγικής για τη διατήρηση της αυτάρκειας ενός νοικοκυριού µέσω ατοµικών πράξεων (Andreou et al. 2001:270). Μια ακόµη άποψη για την κοινωνική οργάνωση της ΜΕΧ στη Θεσσαλία έχει διατυπωθεί από τη Voutsaki (1993, 1997). Η συγκεκριµένη ερευνήτρια πιστεύει ότι η κοινωνία αυτή την περίοδο είναι οργανωµένη µε βάση τις σχέσεις συγγένειας, γεγονός που θεωρεί ότι ενισχύεται από τα δεδοµένα που προέρχονται από τις ταφικές πρακτικές. Ειδικότερα, η ποικιλία των δεδοµένων από τους τάφους, η απουσία ξεκάθαρης έκφρασης πλούτου και η απουσία πολυπλοκότητας στην κατασκευή των τάφων δείχνει ότι οι ταφικές πρακτικές της περιόδου δεν καθορίζονται από την παρουσία κοινωνικά διαφοροποιηµένων οµάδων, αλλά από την παρουσία οµάδων που συνδέονται µε σχέσεις συγγένειας. (Voutsaki 1993: 56). Καθώς η κοινωνική οργάνωση βασίζεται στη συγγένεια και η εξουσία ενσωµατώνεται στις συγγενικές σχέσεις, αποθαρρύνονται ειδικές πρακτικές για την νοµιµοποίηση της εξουσίας (ο.π.: 57). Επιπλέον ο Halstead παρατηρεί ότι κατά την Εποχή του Χαλκού στην περιοχή της Θεσσαλίας η κατοίκηση επεκτείνεται γύρω από παλιότερες οικιστικές τούµπες. Θεωρεί ότι η πρακτική αυτή ξεκινάει σε ορισµένες περιπτώσεις από την ΠΕΧ, συνεχίζεται στη ΜΕΧ, ενώ εντείνεται κατά την ΥΕΧ, κυρίως στην ανατολική Θεσσαλία (Halstead 1984: 178). Αναφέρει ότι πρόκειται για εκτεταµένες εγκαταστάσεις, οι οποίες, σε σχέση µε τις τούµπες, δεν είναι τόσο ορατές στο τοπίο και έτσι είναι ευκολότερο να έχουν καλυφθεί από µεταγενέστερες αλλουβιακές αποθέσεις ή σύγχρονους οικισµούς. Ο Halstead ερµηνεύει αρχικά το παραπάνω φαινόµενο ως αντανάκλαση της αύξησης του µεγέθους των οικισµών κατά τη διάρκεια της Εποχής του Χαλκού (ο.π. 180). Ωστόσο πιστεύει ότι η αύξηση του µεγέθους των οικισµών δεν αποτελεί µια ολοκληρωµένη εξήγηση για τη µορφή που παίρνει η εξάπλωση της κατοίκησης, καθώς η κατοίκηση δεν εκτείνεται πάνω από τον πυρήνα των παλιότερων οικισµών. Έτσι προτείνει ότι η µορφή της εξάπλωσης µάλλον συνδέεται µε την πρακτική του διαχωρισµού της κεντρικής περιοχής ενός οικισµού, που είχε ξεκινήσει ήδη από την Τελική Νεολιθική και την ΠΕΧ και φαίνεται ότι συνεχίζεται µε διάφορους τρόπους στη ΜΕΧ και ΥΕΧ. Θεωρεί ότι τα αρχιτεκτονικά και ταφικά δεδοµένα κυρίως προς το τέλος της ΜΕΧ δείχνουν ότι το 16

17 κέντρο των οικισµών αποκτά µια ιδιαίτερη σηµασία αυτήν την περίοδο, γεγονός που ο Halstead αποδίδει στην άνοδο των κοινωνικών διαφοροποιήσεων (ο.π. 181). Επιπροσθέτως, έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η µετατροπή των παλιότερων οικιστικών τουµπών σε χώρους ταφής κυρίως κατά την ύστερη ΜΕΧ, ίσως αντανακλά έναν τύπο οριοθετηµένης ταφής, που χρησιµοποιείται από µια πριµοδοτηµένη µειοψηφία πριν από την εµφάνιση των κτιστών και των θολωτών τάφων κατά την ΥΕΧ (Andreou και συν. 2001:267). Με άλλα λόγια, µε βάση τις παραπάνω παρατηρήσεις των ερευνητών, υποδηλώνεται η ύπαρξη µιας άρχουσας τάξης στην Θεσσαλία, ήδη από τα τέλη της ΜΕΧ, η οποία χρησιµοποιεί ως χώρο ταφής τον πυρήνα των παλιότερων οικισµών, αποσκοπώντας στη σύνδεση µε το παρελθόν και τους προγόνους και εποµένως στην ενδυνάµωση και αναπαραγωγή του κοινωνικού της ρόλου. Άλλωστε ο Halstead θεωρεί ότι η αύξηση των εισηγµένων προϊόντων στα τέλη της ΜΕΧ, πρέπει να συνδέεται µε την άνοδο αυτής της άρχουσας τάξης, για την οποία οι επαφές µε το υπόλοιπο Αιγαίο φαίνεται να είναι ιδιαίτερα σηµαντικές, όπως προκύπτει από την εναπόθεση εξωτικών κτερισµάτων στους τάφους και τις τοπικές µιµήσεις της εισαγµένης κεραµικής (Halstead 1984: 322). Ωστόσο, όπως σηµειώνει και η Voutsaki, δεν είναι εύκολο να αποσαφηνιστεί ο χαρακτήρας αυτής της ελίτ. Αρχικά, δεν εντοπίζονται έργα µεγάλης κλίµακας που να απαιτούν συλλογική προσπάθεια και να σχετίζονται µε την παρουσία κάποιας εξουσίας, ενώ οι αναληµµατικοί τοίχοι στα Πευκάκια µάλλον συνδέονται µε τα γεωµορφολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής. Επιπλέον, δεν υπάρχουν ενδείξεις για τον έλεγχο της παραγωγής και της αποθήκευσης της τροφής, καθώς δεν έχουν εντοπιστεί πουθενά χώροι κεντρικής αποθήκευσης. Αντίθετα, κάθε σπίτι φαίνεται να έχει τον δικό του αποθηκευτικό χώρο και η παραγωγή δεν ξεπερνάει τις ανάγκες κατανάλωσης του κάθε νοικοκυριού (Voutsaki 1993: 56). Όσον αφορά την ύπαρξη βιοτεχνικών εργαστηρίων, οι µαρτυρίες είναι σπάνιες (Dickinson 1992: 45), παρατηρείται όµως κάποια εξειδίκευση της οικονοµίας, όπως στην παραγωγή της κεραµικής και των λίθινων εργαλείων. Έτσι προκύπτει ότι οι αρµοδιότητες αυτής της ελίτ οπωσδήποτε δεν έχουν το συγκεντρωτικό χαρακτήρα που αποκτούν αργότερα κατά την ΥΕΧ. Ανακεφαλαιώνοντας, τα δεδοµένα που προέρχονται από τους οικισµούς της ΜΕΧ στη Θεσσαλία δεν παρουσιάζουν µια ολοκληρωµένη εικόνα για την κοινωνική οργάνωση αυτής της περιόδου. Για το λόγο αυτό κρίνεται σκόπιµη η ανάλυση των 17

18 ταφικών πρακτικών της ΜΕΧ, καθώς θεωρείται ότι µε αυτό τον τρόπο µπορούν να προκύψουν επιπλέον στοιχεία για την κοινωνική οργάνωση. 18

19 3. ΤΑΦΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ: ΚΑΠΟΙΕΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ. Η παρούσα εργασία έχει ως σκοπό να διερευνήσει τις ταφικές πρακτικές και τον τρόπο µε τον οποίο αυτές σχετίζονται µε τη διαµόρφωση της κοινωνικής οργάνωσης στη Θεσσαλία κατά τη διάρκεια της Μέσης Εποχής του Χαλκού. Για το λόγο αυτό κρίνεται σκόπιµη µια παρουσίαση των θεωρητικών προσεγγίσεων της αρχαιολογίας σε σχέση µε την ανάλυση της κοινωνικής οργάνωσης µέσω των ταφικών πρακτικών. Θα αναφερθούν παράλληλα ορισµένες ανθρωπολογικές θέσεις, στα σηµεία όπου ανιχνεύεται η επιρροή τους στις αρχαιολογικές προσεγγίσεις. Οι πρώτες αρχαιολογικές προσεγγίσεις για την κοινωνική οργάνωση απαντώνται στα τέλη του 19 ου αι. και είχαν παρόµοιο χαρακτήρα µε τις προσεγγίσεις των εθνογράφων της εποχής. Οι περισσότερες παρατηρήσεις που αφορούσαν την κοινωνική διαστρωµάτωση και άλλους κοινωνικούς ρόλους, προέκυπταν από την αντανάκλαση της κοινωνικής οργάνωσης σε διάφορους τύπους αντικειµένων µέσα στους τάφους, όπως όπλα, εργαλεία, κ.α. (Chapman και Randsborg 1981: 3). Το ενδιαφέρον για τη µελέτη της κοινωνικής οργάνωσης σε σχέση µε τις ταφικές πρακτικές προέκυψε ουσιαστικά στις δύο πρώτες δεκαετίες του 20 ου αι., όπως φαίνεται στο έργο των Γάλλων ανθρωπολόγων Durkheim, Hertz, Van Gennep και Mauss (Bartel 1982: 37). Οι παραπάνω ερευνητές προσπάθησαν να ερµηνεύσουν τα θρησκευτικά φαινόµενα σε σχέση µε στοιχεία του συνόλου του κοινωνικού συστήµατος (Goody 1962: 25). Ειδικότερα, ο Hertz θεωρούσε ότι ο θάνατος ως κοινωνικό φαινόµενο αποτελεί µια διπλή και επίπονη διαδικασία νοερής σύνθεσης και αποσύνθεσης (Hertz 1960:86). Πίστευε ότι οι ταφικές πρακτικές πρέπει να διερευνώνται σε σχέση µε τις ενδοκοινωνικές διαφορές ως προς το φύλο, την ηλικία και την κοινωνική θέση και ότι η πίστη στη µετά θάνατον ζωή ήταν ένα µέσο για την άµβλυνση της αντίθεσης µεταξύ της συνεχιζόµενης φύσης των κοινωνικών συστηµάτων και της µεταβατικής φύσης των µελών µιας κοινωνίας (Bartel 1982: 38). H βασική ιδέα στο έργο του Van Gennep ήταν ότι µέσω της ανάλυσης της ιστορικής εξέλιξης µιας κοινωνίας σκιαγραφούνται τρία τελετουργικά: του αποχωρισµού (separation), της µετάβασης (marge) και της ενσωµάτωσης (agregation). Η ζωή θεωρείται σαν µια συνεχής άµπωτη και πληµµυρίδα µε µεταβάσεις από τη γέννηση στο γάµο και έπειτα στον θάνατο. Οι δραστηριότητες 19

20 σχετικά µε τον θάνατο είναι τελετουργίες αποχωρισµού και είναι σύνθετες, εξαιτίας των πολλών ενδοκοινωνικών αντιλήψεων για τη µεταθανάτια ζωή και την κοινωνική διαφοροποίηση που προκύπτει από το φύλο, την ηλικία και την κοινωνική θέση του νεκρού (Van Gennep 1960: 146). Οι περίοδοι θρήνου λειτουργούν ως µεταβατικές περίοδοι για τους ζωντανούς πριν την επανένταξή τους στην κοινωνία (Bartel 1982: 38). Ο Van Gennep πίστευε ακόµη ότι τα παραπάνω τελετουργικά µετάβασης µπορούν να συνδεθούν µε µετάβαση στον χώρο (Van Gennep 1960: 192). Πιο συγκεκριµένα, ο αποχωρισµός που συντελείται µε τον θάνατο µεταφέρεται στον χώρο, καθώς το σώµα του νεκρού αποµονώνεται γεωγραφικά σε ένα νεκροταφείο, ή σε µια περιοχή που θεωρείται διαφορετική (Bartel 1982: 39). Οι νέες ερµηνείες που προτάθηκαν από τους Γάλλους ανθρωπολόγους υιοθετήθηκαν και προεκτάθηκαν τα επόµενα τριάντα χρόνια από τους Βρετανούς στρουκτουραλιστές- φονξιοναλιστές (ο.π.: 39). Κύριος εκπρόσωπος αυτών των µελετητών ήταν ο Radcliffe- Brown, ο οποίος θεωρούσε ότι ο θάνατος είναι η απώλεια των συστατικών µελών µιας κοινωνικής οµάδας και ότι διαταράσσει την ισορροπία του κοινωνικού συστήµατος (Radcliffe- Brown 1922: 285). Όπως και οι Γάλλοι ανθρωπολόγοι, έδινε έµφαση στη διάσταση των ταφικών πρακτικών ως τελετουργικές πρακτικές αποχωρισµού και επανένωσης (ο.π.: 287). Επιπλέον, πίστευε ότι οι ταφικές πρακτικές είναι ένα µέσο µε τον οποίο η κοινωνία δρα πάνω στα µέλη της και τα παροτρύνει να νιώσουν συναισθήµατα κατάλληλα για την περίσταση (Radcliffe- Brown 1922: 297). Οι παραπάνω ερµηνείες εντάσσονταν σε µεγάλο βαθµό στο θεωρητικό πλαίσιο του φονξιοναλισµού, σύµφωνα µε το οποίο η κοινωνία θεωρούνταν ως ένα σύστηµα που προσπαθούσε να διατηρήσει τη σταθερότητά του. Η λειτουργία του ερµηνευόταν µε βάση τη διαίρεση της ζωής σε υποσυστήµατα, όπως θρησκευτικό και οικονοµικό, τα οποία ασκούν έλεγχο για να κρατηθεί το σύστηµα σε ισορροπία (Morris 1997: 5). Οι ανθρωπολογικές αυτές προσεγγίσεις έδωσαν ώθηση στις εθνολογικές µελέτες, αλλά θα πρέπει να σηµειωθεί ότι υπάρχει δυσκολία στην αποδοχή τους, καθώς βασίζονταν σε µικρό εθνολογικό δείγµα για να διατυπώσουν θεωρίες µε παγκόσµια ισχύ, ενώ εµπεριείχαν σε µεγάλο βαθµό ψυχολογικά στοιχεία που δε µπορούν να ελεγχθούν (Bartel 1982: 39). Κατά το α µισό του 20 ου αι., οι αρχαιολογικές προσεγγίσεις των ταφικών πρακτικών δεν ακολούθησαν τις νέες ανθρωπολογικές ερµηνείες. Η κοινωνική προσέγγιση της αρχαιολογίας του θανάτου αυτής της εποχής φανέρωσε µια ισχυρή 20

21 τάση στις οριζόντιες (π.χ. φυλετικές περιοχές) και όχι στις κατακόρυφες διαφοροποιήσεις (π.χ. κοινωνική διαστρωµάτωση) των προϊστορικών κοινωνιών. Στο πλαίσιο της κανονιστικής- πολιτιστικής προσέγγισης, όπου θεωρήθηκε ιδιαίτερα σηµαντικός ο καθορισµός των εδαφικών ορίων των πολιτισµών, οι ταφικές πρακτικές χρησιµοποιήθηκαν για να αναδειχτούν οι κοινωνικές διαφορές των πολιτισµών. Οι αρχαιολόγοι επικεντρώνονταν κυρίως σε ταφές ατόµων υψηλής κοινωνικής θέσης, όπως των αρχηγών, µε αποτέλεσµα το υπόλοιπο των κοινωνιών να θεωρείται οµοιογενές. Θα πρέπει να σηµειωθεί ωστόσο, ότι σε ορισµένες εθνολογικές και αρχαιολογικές έρευνες στη Β. Αµερική, οι ταφές χωρίζονταν σε ταφές υψηλής κοινωνικής θέσης και σε ταφές που ανήκαν σε κοινωνικές υποοµάδες (Chapman και Randsborg 1981: 4). Οι ανθρωπολογικές προσεγγίσεις για την κοινωνική διάσταση των ταφικών πρακτικών υιοθετήθηκαν αργότερα από τους αρχαιολόγους κατά τη δεκαετία του 1960 µε την εµφάνιση του κινήµατος της Ν. Αρχαιολογίας. Μεταξύ άλλων, επικράτησε γενική αισιοδοξία ότι δεν υπάρχουν όρια στη γνώση του παρελθόντος, ενώ ασκήθηκε κριτική στην προηγούµενη πεσιµιστική άποψη ότι οι αρχαιολόγοι δε µπορούσαν να διατυπώσουν ασφαλείς θεωρίες για την κοινωνική οργάνωση του παρελθόντος. Αναφορικά µε τη µελέτη της κοινωνικής οργάνωσης, µια από τις µεθόδους που χρησιµοποιήθηκαν ήταν η ανάλυση των ταφικών πρακτικών (Chapman και Randsborg 1981: 6). Θεωρήθηκε ότι η σχέση µεταξύ κοινωνικής διαφοροποίησης και ποικιλίας των ταφικών πρακτικών ήταν άµεση. Εποµένως η µορφολογική ανάλυση των στοιχείων της ποικιλίας των ταφικών δεδοµένων θα οδηγούσε στον καθορισµό των κοινωνικών ταυτοτήτων των ατόµων, των οργανωτικών χαρακτηριστικών του ταφικού συστήµατος και εντέλει των οργανωτικών χαρακτηριστικών του ίδιου του κοινωνικού συστήµατος (Keswani 2004: 7). Το έργο του Binford για την αρχαιολογική ερµηνεία των ταφικών πρακτικών άσκησε µεγάλη επιρροή. Βασιζόµενος σε εθνολογικά δείγµατα σαράντα κοινωνιών χωρίς κρατική οργάνωση, συµπέρανε ότι υπάρχει άµεση αντιστοιχία µεταξύ ταφικών εθίµων και κοινωνικών οργανωτικών χαρακτηριστικών (Binford 1971: 14). Επιπλέον διατύπωσε την άποψη ότι η µορφή που παίρνουν τα σύµβολα στις ταφικές πρακτικές δεν πρέπει να συγχέεται µε αυτό που πραγµατικά συµβολίζεται. Για το λόγο αυτό διαφορετικές ταφικές πρακτικές µπορεί να έχουν διαφορετική σηµασία σε διαφορετικές κοινωνίες. Εποµένως, η απλή σύγκριση των συµβολισµών των ταφικών πρακτικών και η αναγωγή σχέσεων µεταξύ διαφορετικών κοινωνιών καταλήγει σε 21

22 µια απατηλή άσκηση. Σχετικά µε τα κοινωνικά φαινόµενα που συµβολίζονται στις ταφικές πρακτικές πρότεινε ότι πρέπει να λαµβάνονται υπόψη δύο βασικά στοιχεία: η κοινωνική persona του νεκρού και η σύσταση και το µέγεθος της κοινωνικής οµάδας που αναγνωρίζει την κοινωνική persona του νεκρού. Με τον όρο κοινωνική persona εννοείται η κοινωνική ταυτότητα του ατόµου εν ζωή και η οποία θεωρείται κατάλληλη για να διατηρηθεί µετά θάνατον, ενώ οι διαστάσεις της που αναγνωρίζονται στις ταφικές πρακτικές, είναι η ηλικία, το φύλο, η κοινωνική θέση και οι συνθήκες θανάτου (ο.π.: 17). Ένα από τα πιο σηµαντικά συµπεράσµατα στα οποία κατέληξε ο Binford ήταν ότι η µορφή και η δοµή που χαρακτηρίζουν τις ταφικές πρακτικές µιας κοινωνίας σχετίζονται µε τη µορφή και την πολυπλοκότητα των οργανωτικών χαρακτηριστικών της ίδιας της κοινωνίας (ο.π.: 23). Εποµένως, η ποικιλία των ταφικών δεδοµένων θα πρέπει να αναλύεται στο πλαίσιο της ποικιλίας της κοινωνικής πολυπλοκότητας. Παρόµοια προσέγγιση µε την παραπάνω ακολούθησε ο Saxe. Βασιζόµενος σε εθνολογικές πηγές διατύπωσε οχτώ υποθέσεις για τη σχέση ταφικών πρακτικών και κοινωνικής οργάνωσης (Saxe 1970). Όπως ο Binford, ο Saxe θεώρησε ότι οι ταφικές πρακτικές µπορούν να αναλύονται στο πλαίσιο του κοινωνικού συστήµατος, καθώς οι ταφικές πρακτικές αποτελούν µια άµεση και πιστή αναπαραγωγή της κοινωνικής οργάνωσης (Saxe 1970). Επιπλέον, πιστεύοντας ότι κάθε άτοµο έχει µια κοινωνική ταυτότητα θεωρούσε ότι η κοινωνική διαστρωµάτωση εκφράζεται στο ταφικό τελετουργικό µέσω των σχέσεων των κοινωνικών ταυτοτήτων νεκρών και ζωντανών (Saxe 1970: 5). Στο ίδιο κλίµα προσεγγίσεων εντάσσονται και οι απόψεις του Ucko (1969), ο οποίος µεταξύ άλλων έκανε λόγο για τους κινδύνους που σχετίζονται µε τη χρήση των εθνογραφικών πηγών για την αρχαιολογική ερµηνεία των ταφικών πρακτικών. Ο ίδιος χρησιµοποίησε την εθνογραφική αναλογία προκειµένου να καταδείξει την ποικιλία της ανθρώπινης συµπεριφοράς (Bartel 1982: 47). Οι δύο πιο σηµαντικές γενικεύσεις στο έργο του Ucko ήταν ότι οι οµοιότητες των ταφικών πρακτικών δεν αντανακλούν απαραίτητα επαφές µεταξύ των ανθρώπων και ότι µια κοινωνία δε χαρακτηρίζεται από έναν τύπο ταφής, αλλά αντίθετα µπορεί να χρησιµοποιούνται πολλοί τύποι ταφής, οι οποίοι σχετίζονται µε την κοινωνική θέση των νεκρών (Chapman και Randsborg 1981: 8). Στο πλαίσιο της µελέτης της κοινωνικής οργάνωσης ορισµένοι ερευνητές έδωσαν µεγάλη βάση στην αναζήτηση της κοινωνικής διαστρωµάτωσης µέσω της ενέργειας που δαπανάται στις ταφικές πρακτικές. Η βασική ιδέα ήταν ότι όσο 22

23 περισσότερη ενέργεια δαπανάται στις ταφικές πρακτικές, τόσο υψηλότερη είναι η κοινωνική θέση των νεκρών που σχετίζονται µε αυτές. Ο O Shea περιέγραψε τη θεωρία της δαπάνης ενέργειας ως την πιο σηµαντική προσπάθεια για τη διαµόρφωση µιας αρχαιολογικής θεωρίας σχετική µε την ανάλυση της κοινωνικής οργάνωσης µε βάση τα ταφικά κατάλοιπα (O Shea 1984: 15). Παράλληλα ο Tainter διατύπωσε την άποψη ότι η παρουσία διαφορετικών επιπέδων δαπάνης ενέργειας θα αντανακλά τα ξεχωριστά επίπεδα κοινωνικής διαστρωµάτωσης σε µια κοινωνία (Tainter 1978: 125). Κάποιοι άλλοι ερευνητές, όπως ο Brown και οι Peebles και Kus, πρότειναν τη µελέτη της κοινωνικής οργάνωσης µέσω του συνδυασµού της παραπάνω θεωρίας µε άλλες πτυχές των ταφικών πρακτικών. Ο Brown πίστευε ότι η διερεύνηση της κοινωνικής διαστρωµάτωσης από τα ταφικά δεδοµένα µπορεί να γίνεται µε τρεις µεθόδους: τη µέτρηση της δαπάνης ενέργειας, τη µελέτη των συµβόλων εξουσίας και την ανάλυση της δηµογραφικής δοµής των ταφών (Brown 1981), ενώ οι Peebles και Kus (1977) είχαν την άποψη ότι η κοινωνική θέση υποδηλώνεται µέσω της δαπάνης ενέργειας και της χρήσης συµβόλων. Οι προσεγγίσεις αυτές σε συνδυασµό µε τη χρήση στατιστικών ποσοστικών τεχνικών είχαν ως στόχο την κατάταξη των κοινωνιών σε µια εξελικτική κλίµακα κοινωνικής πολυπλοκότητας (Morris 1997: 29). Αυτό οφειλόταν στην αποδοχή από τη Ν. Αρχαιολογία της έννοιας της κοινωνικής εξέλιξης, σύµφωνα µε την οποία οι κοινωνίες εξελίσσονται από πιο απλές σε πιο πολύπλοκες µορφές οργάνωσης. Σε αυτό το σηµείο έπαιξε καταλυτικό ρόλο το έργο του Service (1962) και του Fried (1967), οι οποίοι ασχολήθηκαν µε τον ορισµό διαφορετικών επιπέδων κοινωνικής πολυπλοκότητας εντός των κοινωνιών (McHugh 1999: 3). Με αυτή την προσέγγιση η κοινωνική πολυπλοκότητα εξισωνόταν µε την κοινωνική ανισότητα, ενώ το εύρος της ποικιλίας στις ανθρώπινες κοινωνίες απλοποιούνταν µε την ταξινόµηση σε γενικές κατηγορίες (Parker Pearson 1999: 73). Τέλος, θα πρέπει να σηµειωθεί ότι σε αυτές τις προσεγγίσεις οι όροι κοινωνική οργάνωση και κοινωνική δοµή χρησιµοποιούνταν ως ταυτόσηµες έννοιες, αν και οι ανθρωπολόγοι θεωρούσαν ότι έχουν διαφορετικό περιεχόµενο. Ο όρος κοινωνική οργάνωση αναφέρεται στις καθηµερινές σχέσεις µιας κοινότητας, ενώ ο όρος κοινωνική δοµή αναφέρεται στο εξιδανικευµένο πλέγµα κοινωνικών σχέσεων. Η κοινωνική δοµή, αντίθετα από την κοινωνική οργάνωση, είναι αυτό που συχνά συµβολίζεται στις ταφικές πρακτικές (Mc Hugh 1999: 2). Εκτός από τις παραπάνω παρατηρήσεις, εντοπίζονται διάφορα προβληµατικά σηµεία στις προσεγγίσεις της Ν. Αρχαιολογίας, που θα µπορούσαν να συνοψιστούν 23

24 στα εξής. Το πρώτο πρόβληµα είναι ότι οι ερευνητές αυτής της κατεύθυνσης θεωρούσαν ότι οι ταφικές πρακτικές είναι µια πιστή αντανάκλαση της κοινωνικής οργάνωσης και ότι αποτελούν πάντα ένα σηµαντικό πεδίο για την επίδειξη της κοινωνικής θέσης. Έπειτα η χρήση των εθνογραφικών δεδοµένων ήταν απλοϊκή και γενικευµένη και δεν κάλυπτε την ποικιλία που παρουσιάζεται στα αρχαιολογικά δεδοµένα, µε αποτέλεσµα η διατύπωση διαπολιτισµικών κανόνων να είναι ιδιαίτερα παρακινδυνευµένη. Ένα ακόµη πρόβληµα ήταν η ανεπαρκής προσέγγιση των διαφόρων διαστάσεων της κοινωνικής δοµής, καθώς το ενδιαφέρον εστιάστηκε στις κατακόρυφες διαφοροποιήσεις των κοινωνιών. Επιπλέον δόθηκε πολύ λίγη προσοχή στα τελετουργικά και συµβολικά στοιχεία των ταφικών πρακτικών. Τέλος, σηµειώθηκε η άποψη ότι µια όµοια συµπεριφορά απέναντι στο θάνατο µπορεί να εφαρµοστεί σε όλα τα µέλη µιας κοινωνίας. Η πιθανότητα διαφορετικών συµπεριφορών απέναντι στο θάνατο δε λήφθηκε υπόψη, παρόλο που αυτή ενισχύεται από τα αρχαιολογικά δεδοµένα (Mc Hugh 1999: 12). Οι εµπειρίες των ατόµων µέσα σε µια κοινωνία παραµελήθηκαν υπέρ µιας ταξινόµησης βάσει κατηγοριών που ισχύουν στο σύγχρονο κόσµο (Morris 1997: 29). Εξαιτίας των προαναφερθέντων προβληµάτων άρχισε να ασκείται κριτική στις παραπάνω προσεγγίσεις από τη δεκαετία του 80 και έπειτα, τόσο από ερευνητές της Ν. Αρχαιολογίας, όσο και από ερευνητές της νεοεµφανιζόµενης µεταδιαδικαστικής αρχαιολογίας. Η αντίδραση εστιάστηκε στην άποψη ότι οι ταφικές πρακτικές αποτελούν µια παθητική αντανάκλαση της κοινωνίας και της κοινωνικής δοµής. Οι αντιλήψεις των µεταδιαδικαστικών αρχαιολόγων για την κοινωνική δοµή βασίζονται κυρίως στο έργο του κοινωνιολόγου Anthony Giddens (1979, 1984), ο οποίος διατύπωσε τη θεωρία της δόµησης. Με τη θεωρία της δόµησης εννοείται η διαδικασία µε την οποία οι άνθρωποι δηµιουργούν µια κοινωνική δοµή, όπου κοινωνική δοµή είναι το σύνολο των αντιλήψεων των ανθρώπων για το ποια πρέπει να είναι η συµπεριφορά τους, χωρίς όµως οι αντιλήψεις αυτές να καθορίζουν απαραίτητα τη συµπεριφορά τους (Morris 1997: 7). Με αυτόν τον ορισµό η κοινωνική δοµή δεν παρουσιάζεται να έχει µια ανεξάρτητη υπόσταση από τον άνθρωπο, αλλά αντίθετα κάθε γεγονός θέτει την κοινωνική δοµή σε εφαρµογή και την αναπαράγει ή την αµφισβητεί, ενώ την ίδια στιγµή η κοινωνική δοµή δίνει µορφή και νόηµα στα γεγονότα (ο.π.: 8). Ο Hodder υπήρξε ένας από τους κύριους επικριτές της άποψης ότι είναι εφικτή µια ρεαλιστική αποκατάσταση της εικόνας της κοινωνικής δοµής µέσω των 24

25 ταφικών πρακτικών και έχει επισηµάνει ότι ένα λιγότερο διαφοροποιηµένο ταφικό τελετουργικό έθιµο δε συνδέεται απαραίτητα µε µια λιγότερο πολύπλοκη κοινωνική οργάνωση (Hodder 1980). Τα ταφικά τελετουργικά έθιµα δεν αποτελούν µια παθητική αντανάκλαση διαφόρων πλευρών της ζωής και οι άνθρωποι στο θάνατο γίνονται συχνά ό,τι δεν υπήρξαν στη ζωή τους (Hodder 1982: 141). Εκφράζοντας τις ίδιες αντιρρήσεις, η Trinkaus σηµειώνει ότι οι κοινωνικές διαφοροποιήσεις ενδέχεται να είναι ιδεολογικά κρυµµένες στις ταφές, έτσι ώστε η κοινωνία που συµβολίζεται στα αρχαιολογικά δεδοµένα να παρουσιάζεται πιο ισοκατανεµηµένη από ότι είναι στην πραγµατικότητα (Trinkaus 1995: 57). Αντίθετα, οι κοινωνικές διαφοροποιήσεις µπορεί να υπερτονίζονται στις ταφές, ειδικά όταν υπάρχει ανταγωνισµός µεταξύ των ατόµων. Επιπλέον, οι µεταδιαδικαστικοί αρχαιολόγοι έχουν αµφισβητήσει κι άλλες ιδέες της Ν. Αρχαιολογίας. Θεωρούν ότι οι ταφικές πρακτικές δεν αποτελούν αυτόµατα ένα σηµαντικό πεδίο για την επίδειξη της κοινωνικής θέσης, ενώ άλλες όψεις της κοινωνίας, όπως οι οικονοµικές, µπορεί να έχουν σηµαντική σχέση µε τις ταφές, ειδικά όσον αφορά την ανακύκλωση των αγαθών (McHugh 1999: 13). Ένα άλλο σηµαντικό σηµείο των νέων προσεγγίσεων είναι η µετακίνηση από τους «κοινωνικούς ρόλους» της διαδικαστικής αρχαιολογίας στις «κοινωνικές πρακτικές» της µεταδιαδικαστικής. Η Pader θεωρεί ότι το ενδιαφέρον πρέπει να στραφεί όχι στους ρόλους των ατόµων, αλλά στις κοινωνικές πρακτικές που δηµιουργούν τις ταυτότητες των ατόµων (Pader 1982: 54-56). Παροµοίως, ο Barret πιστεύει ότι οι ταυτότητες που δηµιουργούνται από τα ταφικά έθιµα δεν συγκροτούνται από ρόλους, αλλά από πολιτισµικές πρακτικές (Barret 1990). Έτσι η κοινωνική θέση δεν είναι τόσο ένας ρόλος που αντανακλάται στον τρόπο ταφής ή στα κτερίσµατα, αλλά ένα σύνολο πρακτικών που τοποθετούνται ιστορικά και υπόκεινται σε χειρισµούς (Parker Pearson 1999: 84). Αναφορικά µε τη δαπάνη ενέργειας, οι µεταδιαδικαστικοί ερευνητές πιστεύουν ότι χρειάζεται µια σύγκριση µεταξύ των δεδοµένων από τους οικισµούς µε τα ταφικά δεδοµένα. Η αξιολόγηση της δαπάνης ενέργειας για την κατασκευή κτισµάτων σε σχέση µε τη δαπάνη ενέργειας στο ταφικό τελετουργικό, µπορεί να αποδώσει µια πιο ισορροπηµένη εικόνα της διαστρωµάτωσης µιας κοινωνίας (Metcalf και Huntington 1991: 110). Η κατανοµή των αγαθών στο πλαίσιο των οικισµών µπορεί επίσης να απεικονίσει τις ποικιλίες της κατανοµής του πλούτου σε µια κοινωνία (Keswani 2004: 9). Οι µεταδιαδικαστικοί αρχαιολόγοι δεν άσκησαν µόνο κριτική στις προηγούµενες προσεγγίσεις, αλλά έχουν διατυπώσει νέες προτάσεις, οι οποίες 25

Νεολιθική εποχή στην Ελλάδα

Νεολιθική εποχή στην Ελλάδα Προϊστορικές Κοινωνίες Νεολιθική εποχή στην Ελλάδα Ντούσκα Ούρεμ-Κώτσου durem@hist.auth.gr Νεολιθική εποχή μόνιμη εγκατάσταση Νεολιθική εποχή Αρχή της παραγωγής της τροφής. Νεολιθική εποχή Αρχή της καλλιέργειας

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΕΡΕΙΑ ΤΟΜΟΣ ΕΚΤΟΣ. ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΤ ΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕ ΡΙΟΥ «ΦΕΡΑΙ-ΒΕΛΕΣΤΙΝΟ-ΡΗΓΑΣ» Βελεστίνο, 4-7 Οκτωβρίου 2012 MEΡΟΣ Α ΦΕΡΑΙ - ΒΕΛΕΣΤΙΝΟ

ΥΠΕΡΕΙΑ ΤΟΜΟΣ ΕΚΤΟΣ. ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΤ ΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕ ΡΙΟΥ «ΦΕΡΑΙ-ΒΕΛΕΣΤΙΝΟ-ΡΗΓΑΣ» Βελεστίνο, 4-7 Οκτωβρίου 2012 MEΡΟΣ Α ΦΕΡΑΙ - ΒΕΛΕΣΤΙΝΟ ΥΠΕΡΕΙΑ ΤΟΜΟΣ ΕΚΤΟΣ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΤ ΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕ ΡΙΟΥ «ΦΕΡΑΙ-ΒΕΛΕΣΤΙΝΟ-ΡΗΓΑΣ» Βελεστίνο, 4-7 Οκτωβρίου 2012 MEΡΟΣ Α ΦΕΡΑΙ - ΒΕΛΕΣΤΙΝΟ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ρ. ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΑΠ. ΚΑΡΑΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

- Η νεολιθική στην Θεσσαλία -

- Η νεολιθική στην Θεσσαλία - Νεολιθική περίοδος στην Β. Ελλάδα - Η νεολιθική στην Θεσσαλία - Ντούσκα Ούρεμ-Κώτσου durem@hist.auth.gr Χρήστος Τσούντας 1901 Alan Wace 1912 Δημήτριος Ρ. Θεοχάρης 1956-1977 Vladimir Milojčić 1955-1977

Διαβάστε περισσότερα

ηαποκάλυψη αρχαιοτήτων στις βορειοανατολικές υπώρειες του λοφώδους

ηαποκάλυψη αρχαιοτήτων στις βορειοανατολικές υπώρειες του λοφώδους κωνσταντινα Γραβανη e-mail: cgravani@cc.uoi.gr ΠανεΠιστηΜιουΠολη Δουρουτησ: αρχαιολογικεσ ερευνεσ, εργασιεσ και Μελετεσ: συντομη αναφορα ηαποκάλυψη αρχαιοτήτων στις βορειοανατολικές υπώρειες του λοφώδους

Διαβάστε περισσότερα

Έκθεση αποτελεσμάτων της ανασκαφής στον Αζοριά (2016)

Έκθεση αποτελεσμάτων της ανασκαφής στον Αζοριά (2016) Περίληψη των εργασιών Έκθεση αποτελεσμάτων της ανασκαφής στον Αζοριά (2016) Οι εργασίες πεδίου στον αρχαιολογικό χώρο του Αζοριά (Καβούσι, Ιεράπετρα), στη βορειοανατολική Κρήτη, διήρκεσαν 11 εβδομάδες,

Διαβάστε περισσότερα

Περιγραφή Χρηματοδοτούμενων Ερευνητικών Έργων 1η Προκήρυξη Ερευνητικών Έργων ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση Μεταδιδακτόρων Ερευνητών/Τριών

Περιγραφή Χρηματοδοτούμενων Ερευνητικών Έργων 1η Προκήρυξη Ερευνητικών Έργων ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση Μεταδιδακτόρων Ερευνητών/Τριών Περιγραφή Χρηματοδοτούμενων Ερευνητικών Έργων 1η Προκήρυξη Ερευνητικών Έργων ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση Μεταδιδακτόρων Ερευνητών/Τριών Τίτλος Ερευνητικού Έργου «Η καθημερινή ζωή στις κοινότητες της 5ης

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ. Σπύρος Τσιπίδης. Περίληψη διατριβής

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ. Σπύρος Τσιπίδης. Περίληψη διατριβής ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Σπύρος Τσιπίδης Γεω - οπτικοποίηση χωρωχρονικών αρχαιολογικών δεδομένων Περίληψη διατριβής H παρούσα εργασία

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Πρώιμοι και Γεωμετρικοί χρόνοι (1100-700 π.χ.) Οι περίοδοι της αρχαίας ελληνικής τέχνης:

Διαβάστε περισσότερα

Μία νέα οπτική στο τοπίο και στην οικιστική οργάνωση της Νεολιθικής Θεσσαλίας μέσα από τη συνεισφορά των γεωφυσικών διασκοπήσεων.

Μία νέα οπτική στο τοπίο και στην οικιστική οργάνωση της Νεολιθικής Θεσσαλίας μέσα από τη συνεισφορά των γεωφυσικών διασκοπήσεων. Μία νέα οπτική στο τοπίο και στην οικιστική οργάνωση της Νεολιθικής Θεσσαλίας μέσα από τη συνεισφορά των γεωφυσικών διασκοπήσεων. Σαρρής Απόστολος, Καλογηροπούλου Εβίτα, Kalayci Tuna, Simon François, Donati

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Πηγές και μέθοδοι (συνέχεια) Ο κλασικός αρχαιολόγος ταξινομεί το υλικό του: Κατά χρονική

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ. Χ ώ ρο ς Π.ΕΛΛΑΣ. Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού Εφορεία Αρχαιοτήτων Πέλλας

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ. Χ ώ ρο ς Π.ΕΛΛΑΣ. Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού Εφορεία Αρχαιοτήτων Πέλλας ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ Χ ώ ρο ς Π.ΕΛΛΑΣ Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού Εφορεία Αρχαιοτήτων Πέλλας ΥΠΟΜΝΗΜΑ 1. Ο ΙΚΙΑ «ΔΙΟΝΥΣΟΥ» 2. Ο ΙΚΙΑ «ΑΡΠΑΓΗΣ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ» 3. Δ Η Μ Ο Σ ΙΟ ΑΡΧΕΙΟ 4. ΑΓΟΡΑ 5. ΥΠΟΓΕΙΑ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

του. Η διάµετρος της θόλου ήταν 4µ. το δε ύψος της έφθανε το 1µ.

του. Η διάµετρος της θόλου ήταν 4µ. το δε ύψος της έφθανε το 1µ. Η ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ : ΕΝΑ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ AΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Μαρία Βαϊοπούλου Η ανάγνωση των αρχαιολογικών δεδοµένων* καθορίζεται κάθε φορά από το πλαίσιο αναφοράς στο οποίο εντάσσει

Διαβάστε περισσότερα

Δημήτρης Δαμάσκος Δημήτρης Πλάντζος Πανεπιστημιακή Ανασκαφή Άργους Ορεστικού

Δημήτρης Δαμάσκος Δημήτρης Πλάντζος Πανεπιστημιακή Ανασκαφή Άργους Ορεστικού Δημήτρης Δαμάσκος Δημήτρης Πλάντζος Πανεπιστημιακή Ανασκαφή Άργους Ορεστικού Κατά την περίοδο 2010 συνεχίσαμε την έρευνα τόσο στο χώρο της αίθουσας όσο και στο χώρο του αιθρίου με σκοπό την περαιτέρω διερεύνηση

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΟΛΙΘΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΥΓΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΕΣ ΡΑΣΕΙΣ 2014

ΝΕΟΛΙΘΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΥΓΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΕΣ ΡΑΣΕΙΣ 2014 ΝΕΟΛΙΘΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΥΓΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΕΣ ΡΑΣΕΙΣ 2014 Η ΚΘ Εφορεία Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων και η Επιστημονική Ομάδα των Ανασκαφών Αυγής οργανώνουν για πέμπτη χρονιά εκπαιδευτικές δράσεις με αφορμή

Διαβάστε περισσότερα

Έκθεση αποτελεσμάτων της ανασκαφής στον Αζοριά (2015)

Έκθεση αποτελεσμάτων της ανασκαφής στον Αζοριά (2015) Έκθεση αποτελεσμάτων της ανασκαφής στον Αζοριά (2015) Εισαγωγή Οι εργασίες πεδίου στον αρχαιολογικό χώρο του Αζοριά, στη βορειοανατολική Κρήτη (Καβούσι, Ιεράπετρα), διήρκεσαν 6 εβδομάδες, ενώ ακολούθησε

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10. Το ανάκτορο της Ζάκρου

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10. Το ανάκτορο της Ζάκρου ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10 Το ανάκτορο της Ζάκρου Ανάκτορο της Κάτω Ζάκρου Το ανάκτορο της Κάτω Ζάκρου βρίσκεται στο ΝΑ άκρο της Κρήτης στον ομώνυμο ευρύχωρο όρμο. Η θέση ήταν γνωστή από τον 19 ο αι.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ & ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ & ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ & ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΡΓΟ: «ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΦΘΙΩΤΙΔΩΝ ΘΗΒΩΝ» Στην Αθήνα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10. Η Παλαιοανακτορική Κρήτη (ΜΜΙΒ ΜΜΙΙΙΑ)

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10. Η Παλαιοανακτορική Κρήτη (ΜΜΙΒ ΜΜΙΙΙΑ) ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10 Η Παλαιοανακτορική Κρήτη (ΜΜΙΒ ΜΜΙΙΙΑ) Ίδρυση των πρώτων ανακτορικών κέντρων Κύριο χαρακτηριστικό στην κεραμική η εμφάνιση του καμαραϊκού ρυθμού, ο οποίοςαποτελεί προϊόν των

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο Σχολή ΣΑΚΕ Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα Σπουδών ΕΛΠΟΛ Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό Θεματική Ενότητα ΕΛΠ42

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΩΝ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ (Κ.Ε.Θ.Ι.)

ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΩΝ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ (Κ.Ε.Θ.Ι.) ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΩΝ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ (Κ.Ε.Θ.Ι.) ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ (Π.Ι.Ε.)

Διαβάστε περισσότερα

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης»

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΚΑΝΙΑΤΣΑΣ' Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» Α. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Το θέμα του συνεδρίου, Ήέες πόλεις πάνω σε παλιές", είναι θέμα με πολλές

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΦΘΙΩΤΙΔΩΝ ΘΗΒΩΝ ΝΟΜΟΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ

ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΦΘΙΩΤΙΔΩΝ ΘΗΒΩΝ ΝΟΜΟΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΘΕΣΣΑΛΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΦΘΙΩΤΙΔΩΝ ΘΗΒΩΝ ΝΟΜΟΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΧΟΡΗΓΙΚΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ ΒΟΛΟΣ 2011 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α. Το αρχαίο θέατρο Φθιωτίδων Θηβών

Διαβάστε περισσότερα

Μοναδικά ευρήματα σε Σικυώνα

Μοναδικά ευρήματα σε Σικυώνα 06/09/2019 Μοναδικά ευρήματα σε Σικυώνα / Παιδεία και Πολιτισμός Ενδυναμώνεται το ενδεχόμενο εντοπισμού της αρχαϊκής πόλης της Σικυώνας στη σημερινή περιοχή του Αγ. Κωνσταντίνου. Οικιστικά κατάλοιπα κλασσικής

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑ119 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης. Δημήτρης Πλάντζος

ΙΑ119 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης. Δημήτρης Πλάντζος ΙΑ119 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης Δημήτρης Πλάντζος Αναπαράσταση του κλασικού: Το κλασικό παρελθόν δεν ανασκάπτεται ώστε να μελετηθεί ως αυτόνομη ιστορική οντότητα,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΦΙΚΑ ΕΘΙΜΑ ΣΤΗ ΜIΝΩΙΚΗ ΚΡΗΤΗ. Η περίπτωση του νεκροταφείου των Αρχανών

ΤΑΦΙΚΑ ΕΘΙΜΑ ΣΤΗ ΜIΝΩΙΚΗ ΚΡΗΤΗ. Η περίπτωση του νεκροταφείου των Αρχανών ΤΑΦΙΚΑ ΕΘΙΜΑ ΣΤΗ ΜIΝΩΙΚΗ ΚΡΗΤΗ Η περίπτωση του νεκροταφείου των Αρχανών Φοιτήτρια: Ιωάννα Χριστοπούλου Μάθημα: " Το Αιγαίο και η Μεσόγειος κατά τη 2η χιλετία π.χ." Διδάσκων: Α. Βλαχόπουλος Τομέας: Αρχαιολογίας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ & ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ & ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Αθήνα, 8-6-2012 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ & ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ & Αριθμ. Πρωτ.: ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΥΠΠΟΤ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/55265/2765 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ & ΚΛΑΣΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Iδεολογία κατά την Εποχή του Χαλκού. Κική Πιλάλη, Καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας (1945-2008)

Iδεολογία κατά την Εποχή του Χαλκού. Κική Πιλάλη, Καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας (1945-2008) Iδεολογία κατά την Εποχή του Χαλκού Κική Πιλάλη, Καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας (1945-2008) Με την αρχή της ΕΧ παρατηρείται μια αλλαγή στη συμβολική έκφραση των προϊστορικών κοινοτήτων στο βόρειο

Διαβάστε περισσότερα

Δημογραφία. Ενότητα 11.1: Παράδειγμα - Περιφερειακές διαφοροποιήσεις και ανισότητες του προσδόκιμου ζωής στη γέννηση

Δημογραφία. Ενότητα 11.1: Παράδειγμα - Περιφερειακές διαφοροποιήσεις και ανισότητες του προσδόκιμου ζωής στη γέννηση ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Δημογραφία Ενότητα 11.1: Παράδειγμα - Περιφερειακές διαφοροποιήσεις και ανισότητες του προσδόκιμου ζωής στη γέννηση Μιχάλης Αγοραστάκης Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας &

Διαβάστε περισσότερα

Δημήτρης Δαμάσκος Δημήτρης Πλάντζος Πανεπιστημιακή Ανασκαφή Άργους Ορεστικού

Δημήτρης Δαμάσκος Δημήτρης Πλάντζος Πανεπιστημιακή Ανασκαφή Άργους Ορεστικού Δημήτρης Δαμάσκος Δημήτρης Πλάντζος Πανεπιστημιακή Ανασκαφή Άργους Ορεστικού Η ανασκαφή τού 2012 είχε ως στόχους: την περαιτέρω διερεύνηση της στοάς του μεγάλου ρωμαϊκού κτιρίου με τη στοά περιμετρικά

Διαβάστε περισσότερα

Κυριακή Αγγελοπούλου. Επιβλέπων Καθηγητής: Μανώλης Πατηνιώτης

Κυριακή Αγγελοπούλου. Επιβλέπων Καθηγητής: Μανώλης Πατηνιώτης Κυριακή Αγγελοπούλου Επιβλέπων Καθηγητής: Μανώλης Πατηνιώτης Οι πρώτες προσπάθειες μελέτης του τρόπου επιστημονικής εργασίας έγιναν το 1970. Πραγματοποιήθηκαν μέσω της άμεσης παρατήρησης των επιστημόνων

Διαβάστε περισσότερα

Η ΜΕΛΕΤΗ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΩΝ ΣΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ.

Η ΜΕΛΕΤΗ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΩΝ ΣΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ. Η ΜΕΛΕΤΗ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΩΝ ΣΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ. Η εισήγηση µου αποτελεί την θεώρηση από πλευράς µελετητών στις απαιτήσεις και προϋποθέσεις οι κατασκευές ώστε να έχουν ένα χαρακτήρα αειφόρου. Στην

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 17 ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19 ΠΡΟΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ 25 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 27

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 17 ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19 ΠΡΟΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ 25 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 27 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 17 ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19 ΠΡΟΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ 25 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 37 1.1. Λειτουργικός ορισµός των εννοιών 38 1.1.1. Λειτουργικός ορισµός της έννοιας παλιννοστούντες 38 1.1.2.

Διαβάστε περισσότερα

Πρόσκληση απασχόλησης στο έργο ''Πανδέκτης: Ψηφιακός θησαυρός πρωτογενών τεκµηρίων ελληνικής ιστορίας και πολιτισµού''

Πρόσκληση απασχόλησης στο έργο ''Πανδέκτης: Ψηφιακός θησαυρός πρωτογενών τεκµηρίων ελληνικής ιστορίας και πολιτισµού'' Πρόσκληση απασχόλησης στο έργο ''Πανδέκτης: Ψηφιακός θησαυρός πρωτογενών τεκµηρίων ελληνικής ιστορίας και πολιτισµού'' Οι παρακάτω προσκλήσεις εντάσσονται στο Έργο «ΠΑΝ ΕΚΤΗΣ Νο2- Ψηφιακός Θησαυρός Πρωτογενών

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Ενότητα 3: Η εθνολογική θεώρηση Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150 Παιδαγωγικό Τμήμα

Διαβάστε περισσότερα

ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Εισαγωγικά: ΟΡΙΣΜΟΣ: Με τον όρο μυκηναϊκός πολιτισμός χαρακτηρίζεται ο προϊστορικός πολιτισμός της ΎστερηςΕποχήςτουΧαλκούαπότο1600-1100 π. Χ. που αναπτύχθηκε κυρίως στην κεντρική

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ:

Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ: ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗ 2009 11-13 ΜΑΡΤΙΟΥ 2010, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ: ΧΩΡΟΣ ΤΑΦΙΚΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΣΤΟ ΝΕΟΛΙΘΙΚΟ ΟΙΚΙΣΜΟ ΑΥΓΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ Γεωργία Στρατούλη, Σέβη Τριανταφύλλου,

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Βεμπεριανές απόψεις για την Εκπαίδευση Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 12ο (σελ. 274 282) 2 Max Weber (1864 1920) Βεμπεριανές απόψεις για

Διαβάστε περισσότερα

Είναι αυτή η πρώτη πόλη της υτικής Ευρώπης;

Είναι αυτή η πρώτη πόλη της υτικής Ευρώπης; Είναι αυτή η πρώτη πόλη της υτικής Ευρώπης; Μέρος της οχύρωσης Οι αρχαιολογικές ανασκαφές που διενεργούνται στην περιοχή της La Bastida (Totana, Murcia στην Ισπανία) έχουν αποκαλύψει ένα επιβλητικό οχυρωματικό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10. Μινωικοί ιεροί χώροι

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10. Μινωικοί ιεροί χώροι ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10 Μινωικοί ιεροί χώροι Ενδεχομένως από τη Νεολιθική, αλλά με βεβαιότητα από την Προανακτορική εποχή φαίνεται ότι οι μινωίτες ασκούσαν τις λατρευτικές τους πρακτικές στα σπήλαια.

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΜΠ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Πρόγραμμα Διατμηματικών Μεταπτυχιακών Σπουδών Εξειδίκευσης ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ. Σοφία

Διαβάστε περισσότερα

Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β': Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ( π.Χ.) 3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. - Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη... εποχή.

Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β': Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ( π.Χ.) 3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. - Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη... εποχή. Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β': Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (3000-1100π.Χ.) 3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη... εποχή. - Ο σημαντικότερος οικισμός ήταν η... - Κατά τη 2 η και 3 η χιλιετία

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑ119 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης. Δημήτρης Πλάντζος

ΙΑ119 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης. Δημήτρης Πλάντζος ΙΑ119 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης Δημήτρης Πλάντζος ΙΑ119: Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης Το μάθημα προφέρει μια συστηματική και

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογικός κάνναβος και στρωματογραφία

Αρχαιολογικός κάνναβος και στρωματογραφία Αρχαιολογικός κάνναβος και στρωματογραφία Μετά τον εντοπισμό και καθορισμό των αρχαιολογικών θέσεων, καθώς και τη μεταφορά των απαραίτητων υλικών και εργαλείων, το επόμενο σημαντικό στάδιο είναι η ανασκαφή

Διαβάστε περισσότερα

Γιώργος Πρίμπας Ααύγουστος 2017

Γιώργος Πρίμπας Ααύγουστος 2017 Γιώργος Πρίμπας Στην περιοχή της πόλης του Άργους έχει διαπιστωθεί αδιάλειπτη ανθρώπινη παρουσία, με σημαντικές πόλεις και οικισμούς, τα τελευταία πεντέμισι με έξι χιλιάδες χρόνια. Αναπόφευκτο λοιπόν να

Διαβάστε περισσότερα

Σοφία Αυγερινού-Κολώνια, Καθηγήτρια

Σοφία Αυγερινού-Κολώνια, Καθηγήτρια ΕΜΠ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Πρόγραμμα Διατμηματικών Μεταπτυχιακών Σπουδών Εξειδίκευσης ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ. Σοφία

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαίος Πύργος Οινόης Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών Αρχαιολογικός χώρος Οινόης. Γιώργος Πρίμπας

Αρχαίος Πύργος Οινόης Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών Αρχαιολογικός χώρος Οινόης. Γιώργος Πρίμπας Αρχαίος Πύργος Οινόης Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών Αρχαιολογικός χώρος Οινόης Γιώργος Πρίμπας Το παρόν φωτογραφικό άλμπουμ είναι ένα αφιέρωμα για τους τρεις μεγάλης αρχαιολογικής αξίας χώρους στην περιοχή

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών: Διεπιστημονικές Προσεγγίσεις στις Ιστορικές, Αρχαιολογικές και

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογικό μυστήριο στα Γρεβενά. Συντάχθηκε απο τον/την Administrator Κυριακή, 14 Αύγουστος :09 -

Αρχαιολογικό μυστήριο στα Γρεβενά. Συντάχθηκε απο τον/την Administrator Κυριακή, 14 Αύγουστος :09 - Μετά τη σύλληψη την περασμένη Δευτέρα τριών μελών μιας οικογένειας από τη Μερσίνα, στην κατοχή των οποίων βρέθηκαν 366 (!) σπάνια και πολύτιμα αρχαία αντικείμενα, χθες συνελήφθη ένας 62χρονος στο ίδιο

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδοι Γεωργοοικονομικής & Κοινωνιολογικής Έρευνας

Μέθοδοι Γεωργοοικονομικής & Κοινωνιολογικής Έρευνας Μέθοδοι Γεωργοοικονομικής & Κοινωνιολογικής Έρευνας Ενότητα 9: Συμμετοχική Παρατήρηση (2/2) 2ΔΩ Διδάσκοντες: Χ. Κασίμης- Ελ. Νέλλας Τμήμα: Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης Μαθησιακοί στόχοι Η εκμάθηση

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ»

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Περιληπτική Απόδοση Κειμένων ΑΣΚΗΣΗ: Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου που ακολουθεί σε μία παράγραφο 100 έως 120 λέξεων. (Πανελλαδικές Εξετάσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΟΛΗ ΓΡΑΦΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ & ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Α.Τ.Ε.Ι. ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΑΡΙΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: AΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ / ΧΩΡΟΙ ΑΝΑΨΥΧΗΣ

ΣΧΟΛΗ ΓΡΑΦΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ & ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Α.Τ.Ε.Ι. ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΑΡΙΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: AΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ / ΧΩΡΟΙ ΑΝΑΨΥΧΗΣ ΣΧΟΛΗ ΓΡΑΦΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ & ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Α.Τ.Ε.Ι. ΤΜΗΜΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ, ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΑΡΙΝΟ 2011-12 ΜΑΘΗΜΑ: AΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ / ΧΩΡΟΙ ΑΝΑΨΥΧΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Οικισμός αρχαιότερης και μέσης νεολιθικής στα Ρεβένια Κορινού. Πρώτα αποτελέσματα της μελέτης της κεραμικής.

Οικισμός αρχαιότερης και μέσης νεολιθικής στα Ρεβένια Κορινού. Πρώτα αποτελέσματα της μελέτης της κεραμικής. Ντ. Ούρεμ-Κώτσου, Ά. Παπαϊωάννου, T. Silva, Φ. Αδακτύλου, Μ. Μπέσιος Οικισμός αρχαιότερης και μέσης νεολιθικής στα Ρεβένια Κορινού. Πρώτα αποτελέσματα της μελέτης της κεραμικής. Στην εργασία αυτή επιχειρείται

Διαβάστε περισσότερα

Μελέτη Περίπτωσης Νέο Μουσείο Ακρόπολης

Μελέτη Περίπτωσης Νέο Μουσείο Ακρόπολης Μελέτη Περίπτωσης Νέο Μουσείο Ακρόπολης Μελέτη Περίπτωσης Νέο Μουσείο Ακρόπολης Χαρακτηριστικό Παράδειγµα της Πολιτιστικής Πολιτικής της Ελλάδας Γενικές Αρχές: Α. Η πολιτιστική πολιτική της χώρας µπορεί

Διαβάστε περισσότερα

ENA, Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών Ζαλοκώστα 8, 2ος όροφος T enainstitute.org

ENA, Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών Ζαλοκώστα 8, 2ος όροφος T enainstitute.org Ιδρυτική Διακήρυξη 1. 2. 3. Το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών - ΕΝΑ ενεργοποιείται σε μια κρίσιμη για την Ελλάδα περίοδο. Σε μια περίοδο κατά την οποία οι κοινωνικοί και πολιτικοί θεσμοί λειτουργούν

Διαβάστε περισσότερα

Νεολιθική εποχή στην Ελλάδα

Νεολιθική εποχή στην Ελλάδα Προϊστορικές Κοινωνίες Νεολιθική εποχή στην Ελλάδα Ντούσκα Ούρεμ-Κώτσου durem@hist.auth.gr «Νεολιθική επανάσταση» και η καταγωγή της Νεολιθικής στην Ελλάδα Στο θέμα της προέλευσης του παραγωγικού τρόπου

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙΤΛΟΣ: ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΕΝ ΓΕΝΕΙ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ

ΤΙΤΛΟΣ: ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΕΝ ΓΕΝΕΙ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΝΟΜΟΣ: 3028/2002 ΦΕΚ: Α 153/28.06.2002 ΤΙΤΛΟΣ: ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΕΝ ΓΕΝΕΙ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΑΡΘΡΟ 1: ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ 1. Στην προστασία που παρέχεται

Διαβάστε περισσότερα

Η έννοια του πολιτισµού στην κοινωνική ψυχολογία

Η έννοια του πολιτισµού στην κοινωνική ψυχολογία Η έννοια του πολιτισµού στην κοινωνική ψυχολογία Herskovits: Ο πολιτισµός αποτελείται από το µέρος του περιβάλλοντος το οποίο έχει δηµιουργηθεί από τον άνθρωπο. Συνεπώς ο πολιτισµός περιλαµβάνει τόσο υλικά

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΟΡΕΙΑ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ

ΕΦΟΡΕΙΑ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΘ' ΕΦΟΡΕΙΑ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΦΛΩΡΙΝΑ Άγιος Αχίλλειος Πρεσπών Το 2007 διενεργήθηκε σωστική ανασκαφή, με χρηματοδοτική συνεισφορά του ΥΠΠΟΤ, του Υπουργείου Μακεδονίας-Θράκης και του

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΟΡΕΙΑ ΠΡΟÏΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ

ΕΦΟΡΕΙΑ ΠΡΟÏΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΙΓ' ΕΦΟΡΕΙΑ ΠΡΟÏΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΜΑΓΝΗΣΙΑ Το ανασκαφικό έργο της ΙΓ ΕΠΚΑ κατά τα έτη 2000-2010 περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό σωστικών, αλλά και συστηματικών ερευνών. Οι έρευνες αυτές αφορούσαν

Διαβάστε περισσότερα

Σωσάνδρα ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Σωσάνδρα ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Σωσάνδρα ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Η Σωσάνδρα είναι ένα από τα οµορφότερα και πιο αναπτυσσόµενα χωριά της περιοχής της Αλµωπίας, µόλις 3 χλµ. από την Αριδαία. Ανήκει στον ήµο Αριδαίας και έχει 1200 περίπου κατοίκους.

Διαβάστε περισσότερα

Το σύνολο των βραχογραφιών και κάτω λεπτομέρεια

Το σύνολο των βραχογραφιών και κάτω λεπτομέρεια ΠΡΟΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΚΡΗΤΗ Πριν από τις επιφανειακές έρευνες στην περιοχή του Πλακιά και της Πρεβέλης στη νότια Κρήτη, τα μόνα γνωστά προνεολιθικά ευρήματα προέρχονταν από το εσωτερικό του σπηλαίου Ασφέντου στο

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογική διαχείριση μνημείων,

Αρχαιολογική διαχείριση μνημείων, Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Διαχείριση Μνημείων: Αρχαιολογία, Πόλη και Αρχιτεκτονική Αρχαιολογική διαχείριση μνημείων, ιδιαίτερα σε αστικό και περιαστικό χώρο Διδάσκοντες: Β. Λαμπρινουδάκης

Διαβάστε περισσότερα

1. Επεμβάσεις συντήρησης

1. Επεμβάσεις συντήρησης Έκθεση εργασιών συντήρησης αρχιτεκτονικών καταλοίπων στον αρχαιολογικό του Αζοριά κατά την ανασκαφική περίοδο του 2017 της Σ. Χλουβεράκη, Επιστημονική Συνεργάτιδα, ΙΝΣΤΑΠ Κέντρο Μελέτης Αν Κρήτης Αρ. Άδ.:

Διαβάστε περισσότερα

Αµφίπολη: Βρέθηκε σκελετός σε τάφο κάτω από τον τρίτο θάλαµο

Αµφίπολη: Βρέθηκε σκελετός σε τάφο κάτω από τον τρίτο θάλαµο Νοέµβριος 12 2014 13:20 Αµφίπολη: Βρέθηκε σκελετός σε τάφο κάτω από τον τρίτο θάλαµο Τι ανακοίνωσε το υπουργείο Πολιτισµού για τις ανασκαφικές εργασίες στον τάφο της Αµφίπολης. Τι έδειξαν οι ανασκαφές

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 2 Η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2012-2013 ΘΕΜΑ: «Να συγκρίνετε τις απόψεις του Βέμπερ με αυτές του Μάρξ σχετικά με την ηθική της

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ

ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ 19η ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΤΡΙΚΑΛΑ Πλάτανος Θέση «Ομβριάσα» Η 19η ΕΒΑ διενεργεί ανασκαφική έρευνα στον αγρό ιδιοκτησίας Σ. και Α. Υφαντή, η οποία είναι συνέχεια αυτής που διενεργούσε η 7η ΕΒΑ,

Διαβάστε περισσότερα

Η ανάλυση των στοιχείων στο Παρατηρητήριο στο αρχαίο θέατρο ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΜΑΚΥΝΕΙΑΣ.

Η ανάλυση των στοιχείων στο Παρατηρητήριο στο αρχαίο θέατρο ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΜΑΚΥΝΕΙΑΣ. Η ανάλυση των στοιχείων στο Παρατηρητήριο στο αρχαίο θέατρο ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΜΑΚΥΝΕΙΑΣ. βασίσθηκε στην εργασία που εκπόνησε ειδική επιστημονική ομάδα υπό τους κ.κ. Λάζαρο Κολώνα τ. γενικό Διευθυντή Αρχαιοτήτων

Διαβάστε περισσότερα

ΣΑ88 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης. Δημήτρης Πλάντζος

ΣΑ88 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης. Δημήτρης Πλάντζος ΣΑ88 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης Δημήτρης Πλάντζος ΣΑ88: Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης Το σεμινάριο βοηθά τους φοιτητές να εμπεδώσουν

Διαβάστε περισσότερα

Επιτρέπεται η αναπαραγωγή για μη εμπορικούς σκοπούς με την προϋπόθεση ότι θα αναφέρεται η πηγή (Παρατηρητήριο ΕΓΝΑΤΙΑ ΟΔΟΣ Α.Ε.).

Επιτρέπεται η αναπαραγωγή για μη εμπορικούς σκοπούς με την προϋπόθεση ότι θα αναφέρεται η πηγή (Παρατηρητήριο ΕΓΝΑΤΙΑ ΟΔΟΣ Α.Ε.). Στην παρούσα Θεματική Έκθεση εξετάζεται και αναλύεται, για την περίοδο 2009-2014 (και ανάλογα με τη διαθεσιμότητα των πιο πρόσφατων στοιχείων), η εξέλιξη εξειδικευμένων δεικτών, οι οποίοι εκφράζουν και

Διαβάστε περισσότερα

Γιάννης Α. Μυλόπουλος Πρόεδρος Αττικό Μετρό Α.Ε.

Γιάννης Α. Μυλόπουλος Πρόεδρος Αττικό Μετρό Α.Ε. Γιάννης Α. Μυλόπουλος Πρόεδρος Αττικό Μετρό Α.Ε. Σήμερα αναζητείται ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο για την Ελλάδα, απαλλαγμένο από τις παθογένεις του παρελθόντος. Ένα νέο πρότυπο που, ακολουθώντας τις αρχές

Διαβάστε περισσότερα

Μινωικός Πολιτισμός σελ. 23-28

Μινωικός Πολιτισμός σελ. 23-28 Μινωικός Πολιτισμός σελ. 23-28 Να περιγράψετε ένα μινωικό ανάκτορο; Μεγάλα Συγκροτήματα κτιρίων, Είχαν πολλές πτέρυγες-δωματίων, Διοικητικά, Οικονομικά, Θρησκευτικά και Καλλιτεχνικά κέντρα της περιοχής,

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Πρώιμοι και Γεωμετρικοί χρόνοι (1100-700 π.χ.) (συνέχεια) Οι περίοδοι της αρχαίας ελληνικής

Διαβάστε περισσότερα

Ύστερη Χαλκοκρατία ή Υστεροκυπριακή περίοδος: 1650/ /1050 π.χ.

Ύστερη Χαλκοκρατία ή Υστεροκυπριακή περίοδος: 1650/ /1050 π.χ. Ύστερη Χαλκοκρατία ή Υστεροκυπριακή περίοδος: 1650/1600 1100/1050 π.χ. Υστεροκυπριακή Ι: 1650/1600-1450 π.χ. (ΥΚ ΙΑ:1650/1600-1500 π.χ. και ΥΚΙΒ: 1500-1450 π.χ.) Υστεροκυπριακή ΙΙ: 1450-1200 π.χ. (ΥΚΙΙΑ:

Διαβάστε περισσότερα

«Αριθμητική και πειραματική μελέτη της διεπιφάνειας χάλυβασκυροδέματος στις σύμμικτες πλάκες με χαλυβδόφυλλο μορφής»

«Αριθμητική και πειραματική μελέτη της διεπιφάνειας χάλυβασκυροδέματος στις σύμμικτες πλάκες με χαλυβδόφυλλο μορφής» ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ «Αριθμητική και πειραματική μελέτη της διεπιφάνειας χάλυβασκυροδέματος στις σύμμικτες πλάκες με χαλυβδόφυλλο μορφής» του Θεμιστοκλή Τσαλκατίδη, Δρ. Πολιτικού Μηχανικού

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Πρώιμοι και Γεωμετρικοί χρόνοι (1100-700 π.χ.) (συνέχεια) Οι περίοδοι της αρχαίας ελληνικής

Διαβάστε περισσότερα

3 Τοποθετήσεις Διευθυντών/ντριών Διευθύνσεων και Προϊσταμένων Γραφείων για τα έτη 1982, 1983, 1986, 1987, 1988, 1989, 1990, 1991, 1992, 1995, 1997,

3 Τοποθετήσεις Διευθυντών/ντριών Διευθύνσεων και Προϊσταμένων Γραφείων για τα έτη 1982, 1983, 1986, 1987, 1988, 1989, 1990, 1991, 1992, 1995, 1997, Τοποθετήσεις Διευθυντών/ντριών Διευθύνσεων και Προϊσταμένων Γραφείων για τα έτη 98, 98, 986, 987, 988, 989, 99, 99, 99, 995, 997, 998, 999,,, και. Καναβέλη Ελιάνα Παλιεράκη Πόπη 8--6 . Εισαγωγή..... Αντικείμενο

Διαβάστε περισσότερα

«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)»

«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» «Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» Εισαγωγικά Στη σημερινή πρώτη μας συνάντηση θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε με απλό και ευσύνοπτο τρόπο

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνία και Οικονομία στην Ανατολική Μεσόγειο από τη Νεολιθική έως και την Ύστερη Εποχή του Χαλκού

Κοινωνία και Οικονομία στην Ανατολική Μεσόγειο από τη Νεολιθική έως και την Ύστερη Εποχή του Χαλκού 2 ο Συνέδριο Μεταπτυχιακών Φοιτητών Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Κοινωνία και Οικονομία στην Ανατολική Μεσόγειο από

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΗΘΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΣΚΡΕΚΑ ΝΑΤΑΛΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

Άνθρωπος και δοµηµένο περιβάλλον

Άνθρωπος και δοµηµένο περιβάλλον ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Άνθρωπος και δοµηµένο περιβάλλον Α. Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Επιλέξετε τη σωστή από τις παρακάτω προτάσεις, θέτοντάς την σε κύκλο. 1. Το περιβάλλον γίνεται ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ α) όταν µέσα

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογικό µουσείο Κιµώλου

Αρχαιολογικό µουσείο Κιµώλου Αρχαιολογικό µουσείο Κιµώλου εισαγωγή η παρουσίαση φιλοδοξεί να είναι µια παρουσίαση του µουσείου από την πλευρά του επισκέπτη, χωρίς να έχουµε µιλήσει µε τους αρµόδιους για τις προθέσεις και τους στόχους

Διαβάστε περισσότερα

MIA ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ

MIA ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ MIA ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΣΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΩΝ ΣΤ. ΑΝ ΡΕΟΥ Κ. ΕΥΚΛΕΙ ΟΥ Α. ΚΟΥΣΟΥΛΑΚΟΥ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ-ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ, Α.Π.Θ. ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ-ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ, Α.Π.Θ. XEEE

Διαβάστε περισσότερα

Αναρτήθηκε από τον/την Δρομπόνης Σωτήριος Πέμπτη, 18 Απρίλιος :48 - Τελευταία Ενημέρωση Πέμπτη, 18 Απρίλιος :49

Αναρτήθηκε από τον/την Δρομπόνης Σωτήριος Πέμπτη, 18 Απρίλιος :48 - Τελευταία Ενημέρωση Πέμπτη, 18 Απρίλιος :49 Στις 17 Απριλίου 2013 επισκεφθήκαμε το Αρχαιολογικό Μουσείο Μεγάρων. Η αρχαιολόγος κα Τσάλκου (την οποία θερμά ευχαριστούμε) μας παρουσίασε τα πολύ εντυπωσιακά ευρήματα της περιοχής μας δίνοντάς μας αναλυτικές

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδοι Γεωργοοικονομικής & Κοινωνιολογικής Έρευνας

Μέθοδοι Γεωργοοικονομικής & Κοινωνιολογικής Έρευνας Μέθοδοι Γεωργοοικονομικής & Κοινωνιολογικής Έρευνας Ενότητα 9: Συμμετοχική Παρατήρηση (1/2) 2ΔΩ Διδάσκοντες: Χ. Κασίμης- Ελ. Νέλλας Τμήμα: Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης Μαθησιακοί στόχοι Η εκμάθηση

Διαβάστε περισσότερα

Ρετσινάς Σωτήριος ΠΕ 1703 Ηλεκτρολόγων ΑΣΕΤΕΜ

Ρετσινάς Σωτήριος ΠΕ 1703 Ηλεκτρολόγων ΑΣΕΤΕΜ Ρετσινάς Σωτήριος ΠΕ 1703 Ηλεκτρολόγων ΑΣΕΤΕΜ Τι είναι η ερευνητική εργασία Η ερευνητική εργασία στο σχολείο είναι μια δυναμική διαδικασία, ανοιχτή στην αναζήτηση για την κατανόηση του πραγματικού κόσμου.

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Πρώιμοι και Γεωμετρικοί χρόνοι (1100-700 π.χ.) Οι περίοδοι της αρχαίας ελληνικής τέχνης:

Διαβάστε περισσότερα

1. Επεμβάσεις συντήρησης

1. Επεμβάσεις συντήρησης Έκθεση εργασιών συντήρησης αρχιτεκτονικών καταλοίπων στον αρχαιολογικό του Αζοριά κατά την ανασκαφική περίοδο του 2018 της Σ. Χλουβεράκη, Επιστημονική Συνεργάτιδα, ΙΝΣΤΑΠ Κέντρο Μελέτης Αν Κρήτης Αρ. Άδ.:

Διαβάστε περισσότερα

σε δράση Μικροί αρχιτέκτονες Όνομα μαθητή Εκπαιδευτικό πρόγραμμα Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για μαθητές Γυμνασίου

σε δράση Μικροί αρχιτέκτονες Όνομα μαθητή Εκπαιδευτικό πρόγραμμα Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για μαθητές Γυμνασίου Μικροί αρχιτέκτονες σε δράση Όνομα μαθητή Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για μαθητές Ημερομηνία Δημοτικού Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για μαθητές Γυμνασίου Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης Με

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδοι Γεωργοοικονομικής & Κοινωνιολογικής Έρευνας

Μέθοδοι Γεωργοοικονομικής & Κοινωνιολογικής Έρευνας Μέθοδοι Γεωργοοικονομικής & Κοινωνιολογικής Έρευνας Ενότητα 4: Η Δειγματοληπτική έρευνα (2/2) 2ΔΩ Διδάσκοντες: Χ. Κασίμης- Ελ. Νέλλας Τμήμα: Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης Μαθησιακοί στόχοι Η εκμάθηση

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΠΛΩΤΙΝΟΠΟΛΗ

Η ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΠΛΩΤΙΝΟΠΟΛΗ Η ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΠΛΩΤΙΝΟΠΟΛΗ 1 Στη ΝΑ πλευρά του Διδυμοτείχου, ανάμεσα στη συμβολή των ποταμών Έβρου και Ερυθροποτάμου και το Σιδηροδρομικό σταθμό, υψώνεται ένας βραχώδης οχυρός λόφος γνωστός με

Διαβάστε περισσότερα

Λίγα Λόγια για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό

Λίγα Λόγια για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό Λίγα Λόγια για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό Με τον όρο Μυκηναϊκός Πολιτισμός χαρακτηρίζεται ο προϊστορικός πολιτισμός της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, που αναπτύχθηκε την περίοδο 1600-1100 π. Χ., κυρίως στην

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΟ, ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

ΦΥΛΟ, ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ Κογκίδου ήµητρα Χαιρετισµός στην ηµερίδα του Παιδαγωγικού Τµήµατος ηµοτικής Εκπαίδευσης στο Α.Π.Θ. ΦΥΛΟ, ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ Κατά τα δύο προηγούµενα ακαδηµαϊκά έτη το Α.Π.Θ. προσφέρει

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Κουσερή Γεωργία

ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Κουσερή Γεωργία ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Κουσερή Γεωργία Φιλόλογος Δρ. Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ΚΕΡΚΥΡΑ ΜΑΙΟΣ 2017 Περιεχόμενα της παρουσίασης Το ιστορικό ερώτημα Το

Διαβάστε περισσότερα

Πολυπολιτισμικότητα και Εκπαίδευση

Πολυπολιτισμικότητα και Εκπαίδευση Πολυπολιτισμικότητα και Εκπαίδευση Κωδικός μαθήματος: ΚΕΠ 302 Διδάσκων: Δημήτρης Θ. Ζάχος Πιστωτικές μονάδες: 10 Χρόνος και τόπος διεξαγωγής: Τετάρτη 6-9 αίθουσα 907 Εισαγωγικά Η επιτυχής συμμετοχή σ ένα

Διαβάστε περισσότερα

διάστημα κατασκευής αυτών των αγγείων περιορίζεται σε δύο έως τρεις γενιές. Ως προς τη χρονολόγησή της βασιζόμαστε στα κεραμικά συνευρήματα που

διάστημα κατασκευής αυτών των αγγείων περιορίζεται σε δύο έως τρεις γενιές. Ως προς τη χρονολόγησή της βασιζόμαστε στα κεραμικά συνευρήματα που ΠΕΡΙΛΗΨΗ H διδακτορική διατριβή με θέμα: «Σύγκλιση Απόκλιση. Έρευνα & Συνεισφορά στην τοπική κεραμική της Περιφέρειας Αρμένων-Ρεθύμνου και στην Κεραμική Παραγωγή της Κρήτης κατά τον 14 ο και 13 ο π. Χ.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ Μ.Ν. Ντυκέν, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Τ.Μ.Χ.Π.Π.Α. Ε. Αναστασίου, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Τ.Μ.Χ.Π.Π.Α. ΔΙΑΛΕΞΗ 02 ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ Βόλος, 2016-2017 1 ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ (Descriptive)

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΟΨΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΟΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΜΑ ΑΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΝΩΝ ΤΟΥ ΥΠΠΟ ΓΙΑ ΤΑ ΜΑΡΜΑΡΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ ΣΤΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

ΣΥΝΟΨΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΟΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΜΑ ΑΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΝΩΝ ΤΟΥ ΥΠΠΟ ΓΙΑ ΤΑ ΜΑΡΜΑΡΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ ΣΤΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΝΟΨΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΟΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΜΑ ΑΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΝΩΝ ΤΟΥ ΥΠΠΟ ΓΙΑ ΤΑ ΜΑΡΜΑΡΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ ΣΤΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Καθ. Θ. Σκουλίδης, Χηµικός Μηχανικός ρ. Κ. Κουζέλη, Χηµικός, Ινστιτούτο Λίθου ρ. Α.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΕΠΙ ΡΟΥΝ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΕΠΙ ΡΟΥΝ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΕΠΙ ΡΟΥΝ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Με την ολοένα και ταχύτερη ανάπτυξη των τεχνολογιών και των επικοινωνιών και ιδίως τη ραγδαία, τα τελευταία

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ - ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ - ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ - ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ - ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ - ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ - ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ Μαρτυρίες από τους οικισμούς και τα νεκροταφεία ΧΡΙΣΤΙΝΑ

Διαβάστε περισσότερα