The effects of N-methylpyrrolidone (NMP) concentration in bore fluid and

Transcript

1 Available in: Iran. J. Polym. Sci. Technol. (Persian), Vol. 29, No. 6, February- March 2017 ISSN: Online ISSN: The Effects of Bore Fluid Composition and Coagulation Bath Temperature on the Structure and Performance of Polysulfone Hollow Fiber Membranes in Collagen Separation Nasrin Attari 1,2, Reza Yegani 1,2*, and Yoones Jafarzadeh 1,2 1. Faculty of Chemical Engineering, 2. Membrane Technology Research Center: Sahand University of Technology, P.O. Box: , Tabriz, Iran Received: 3 June 2016, accepted: 12 December 2016 A B S T R A C T Keywords: polysulfone, hollow fiber membrane, non-solvent induced phase separation, microfiltration, collagen The effects of N-methylpyrrolidone (NMP) concentration in bore fluid and coagulation bath temperature were studied with respect to the structure as well as the performance of the polysulfone hollow fiber membranes. In order to determine the structural characteristics of prepared membranes, a set of analyses including scanning electron microscopy (SEM), mechanical strength test, pure water permeability and mean pore radius of surface pores were used and separation of 1 g/l solution of collagen protein was studied to determine the performance of the membranes. The obtained results from SEM analysis showed that at constant coagulation bath temperature, the increase in NMP concentration in bore fluid increased the number of pores in the inner surface of membranes, decreased the formation of finger-like voids and increased the mean pore radius of the pores and also sponge-like pores near the inner radius of hollow fiber membranes. Moreover, pure water permeability and mechanical strength of the prepared membranes increased about 160% and 44%, respectively with increases in the content of NMP in bore fluid. In addition, at constant NMP content of 40% in bore fluid, pure water permeability increased by above 92% as the coagulation bath temperature increased from 30 C to 50 C, whereas the mechanical strength decreased by 32%. Finally, it was revealed that the rejection of the prepared membranes in the separation of collagen protein solution decreased by increasing NMP content in the bore fluid at constant coagulation bath temperature and also deacreased by increasing coagulation bath temperature at constant NMP content in the bore fluid. (*)To whom correspondence should be addressed. ryegani@sut.ac.ir Please cite this article using: Attari N., Yegani R., and Jafarzadeh Y., The Effects of Bore Fluid Composition and Coagulation Bath Temperature on the Structure and Performance of Polysulfone Hollow Fiber Membranes in Collagen Separation, Iran. J. Polym. Sci. Technol. (Persian), 29, , 2017.

2 قابل دسترس در نشانی: مجله علوم و تکنولوژی پلیمر سال بیست و نهم شماره 6 صفحه ISSN: Online ISSN: اثر ترکیب سیال نافذ و دمای حمام انعقاد بر ساختار و عملکرد غشاهای الیاف توخالی پلیسولفون در جداسازی کالژن 2 1 نسرین عطاری 2 1 رضا یگانی 2 1* یونس جعفرزاده تبریز دانشگاه صنعتی سهند تبریز صندوق پستی : 1- دانشکده مهندسی شیمی 2 -مرکز تحقیقات فناوری غشا دريافت: 1395/3/14 پذيرش: 1395/9/22 چکیده واژههای کلیدی پلیسولفون غشای الیاف توخالی جدایی فاز با القای ضدحالل میکروفیلترکردن کالژن در پژوهش حاضر اثر غلظت نرمال متیل پیرولیدون )NMP( بر سیال نافذ و دمای حمام انعقاد در ساختار و عملکرد غشاهای الیاف توخالی پلیسولفون )PSf( بررسی شد. برای تعیین مشخصات غشاهای تهیه شده از روشهای گوناگون از جمله میکروسکوپی الکترونی پویشی و آزمونهای استحکام مکانیکی تراوایی آب خالص و تعیین شعاع متوسط حفرهها استفاده شد. برای مطالعه عملکرد غشاها جداسازی محلول پروتئین کالژن با غلظت 1 g/l بررسی شد. نتایج بهدست آمده نشان داد در دمای ثابت حمام انعقاد با افزایش غلظت NMP در سیال نافذ تراکم حفرههای انگشتی در ناحیه نزدیک به دیواره داخلی غشا کاهش و منطقه متخلخل و اسفنجی در شعاع بیشتری از سطح مقطع غشا پیشروی کرده است. همچنین بر تعداد حفرههای سطحی در سطح درونی غشا افزوده شده و شعاع متوسط حفرهها افزایش یافته است. افزون بر این مشخص شد در شرایط گفته شده مقدار تراوایی آب خالص و استحکام مکانیکی غشاها به ترتیب بیش از 160 و 44% افزایش یافت. همچنین در ترکیب 40% وزنی NMP در سیال نافذ با افزایش دمای حمام انعقاد از 30 C تا 50 C تراوایی آب خالص بیش از 92% افزایش یافته ولی در مقابل استحکام مکانیکی به مقدار 32% کاهش یافت. در نهایت مشخص شد مقدار پسزنی پروتئین کالژن با افزایش مقدار حالل NMP در سیال نافذ و دمای ثابت حمام انعقاد و همچنین با افزایش دمای حمام انعقاد در مقدار ثابت NMP در سیال نافذ کاهش مییابد. * مسئول مکاتبات پیامنگار: ryegani@sut.ac.ir

3 همکاران و عطاری نسرین... توخالی الیاف غشاهای عملکرد و ساختار بر انعقاد حمام دمای و نافذ سیال ترکیب اثر مقدمه همچون مختلف صنایع در گسترده بهطور غشایی فناوری امروزه و گاز و پزشکی و داروسازی لبنی و غذایی فاضالب و آب تصفیه میکروفیلترکردن فرایندهای است. کرده پیدا کاربرد پتروشیمی فرایندهای مهمترین جزء معکوس اسمز و نانوفیلترکردن ابرفیلترکردن رب مبتنی فرایندهای ]1-4[. میشوند دستهبندی یافته توسعه غشایی زیستی محلولهای خالصسازی و جداسازی در غشاها از استفاده ]5[. است گرفته قرار قبول و توجه مورد اعتماد قابل فناوری بهعنوان سادگی دلیل به پلیمری غشاهای از استفاده اخیر سالهای در غشاهای با مقایسه در آنها فرایندپذیری و ارزانبودن ساخت برای گوناگونی روشهای کردهاند. پیدا روزافزونی گسترش معدنی به میتوان آنها جمله از که دارند وجود پلیمری غشاهای ساخت کرد. اشاره فاز جدایی و کشش )track-etching( ردگذاری-حکاکی و است پلیمری غشاهای تولید روش مهمترین فاز جدایی روش میکروفیلترکردن در شده استفاده غشاهای از زیادی درصد امروزه این از استفاده با گازها جداسازی و معکوس اسمز ابرفیلترکردن شامل فاز جدایی روش به غشا ساخت ]6 7[. میشوند تهیه روش یک و پلیمر از همگنی محلول اول مرحله در است. اساسی مرحله سه میشود القا فاز جدایی دوم مرحله در میشود. تهیه مناسب حالل پلیمر از غنی فاز میشود منجر امتزاجناپذیر فاز دو تشکیل به که که پلیمر از رقیق فاز و میدهد تشکیل را غشا اصلی ماتریس که حالل سوم مرحله در نهایت در میآورد. بهوجود را آن حفرههای ]6[. میشود خشک و استخراج پلیمری جامد غشای در باقیمانده جدایی روش از استفاده با پلیمری غشاهای ساخت مرسوم روش محلول با ضدحالل آن در که است )NIPS( ضدحالل القای با فاز در پلیمر انحاللپذیری توان آن نتیجه در و کرده پیدا تماس پلیمری رسوخ از ناشی پدیده این میافتد. اتفاق فاز جدایی و کاهش حالل است. نفوذ فرایند اثر در پلیمری محلول داخل به ضدحالل مناسب مکانیکی و شیمیایی گرمایی مقاومت داشتن دلیل به غشاهای تهیه برای که است سنتزی پلیمرهای جمله از پلیسولفون معموال پلیسولفون از شده تهیه غشاهای میرود. بهکار پلیمری مؤثر عوامل از شده کنترل و خاص شرایط در ولی هستند نامتقارن ویژگی ]8[. کرد تهیه نیز متقارن غشاهای میتوان ساخت فرایند در افزایش باعث که است آن ذاتی آبدوستی خاصیت پلیسولفون دیگر و میکروفیلترکردن فرایندهای در پلیسولفون غشای گرفتگی مقاومت مانند زیستی مواد معموال فرایندها این در میشود. ابرفیلترکردن زیرا میشوند غشا گرفتگی باعث میکروارگانیسمها و پروتئینها مقاومت گرفتگی برابر در آبدوست غشاهای که است شده ثابت ]9[. میدهند نشان بیشتری محلول در پلیمر غلظت جمله از مختلف پارامترهای کلی بهطور و اولیه محلول در افزودنی نبود یا وجود انعقاد حمام دمای اولیه و ضدحالل نوع نهایت در و آن درصد ترکیب و حالل نوع آن غلظت NIPS روش با که پلیمری غشاهای ساختار روی آن درصد ترکیب نازک الیاف شکل به غشا هندسه اگر هستند. اثرگذار میشوند تولید و هوایی فاصله ریسیدن سرعت باید شده گفته عوامل به باشد توخالی ]10[. کرد اضافه نیز را )bore fluid( نافذ سیال تزریق سرعت ساخت برای NIPS روش از پلیسولفونی غشاهای در معموال پلیسولفون ذاتی شیمیایی مقاومت به توجه با میشود. استفاده غشا استامید دیمتیل به محدود عملی اهداف برای حالل انتخاب بررسیهای ]6[. میشود )NMP( پرولیدون متیل نرمال یا )DMAc( افزایش انعقاد حمام دمای کاهش و افزودنی میدهد نشان سینتیکی و حالل تبادل سرعت کاهش نتیجه در و پلیمری محلول گرانروی برای اینرو از میشوند. موجب را فاز جدایی حین ضدحالل و تخلخل توزیع از یکنواختتر شکل و اسفنجی ساختار به دستیابی كلي تخلخل مقدار افزایش نیز و انگشتی حفرههای کاهش حفرهها ]11-18[. میشود استفاده PEG و PVP مانند پلیمری افزودنیهای PEG به میتوان پلیسولفون غشاهای افزودنیهای مهمترین جمله از ویژگی است. غیرسمی و خنثی پلیمری افزودنی ماده این کرد. اشاره که صورتی در غشا مولکولی ساختار در آن وجود و PEG آبدوستی فرایند تسریع و پروتئین سطحی جذب از میتواند نشود خارج غشا از ]16 19[. بخشد بهبود را آن عملکرد و کرده جلوگیری غشا گرفتگی نهایی ساختار که است مهمی پارامترهای از نيز نافذ سیال شرایط همکاران و Feng میدهد. قرار تأثیر تحت را توخالی الیاف غشاهای غشاهای ساختار بر را نافذ سیال در NMP حالل غلظت تغییر اثر افزایش با دریافتند و کرده بررسی PVDF جنس از توخالی الیاف غشا داخلی سطح نهایی شکلشناسی نافذ سیال در NMP غلظت به فشرده الیهای و غیرمتخلخل سطح ساختار از توخالی نازک الیاف مقدار افزایش موجب پدیده این که میکند پیدا سوق متخلخل سطح ]20[. میشود جرم انتقال مقاومت کاهش و خالص آب گذردهی درشتحفرهها شکلگیری کنترل در مؤثر پارامترهای از دیگر یکی ممانعت در درشتحفرهها این کنترل اهمیت است. انعقاد حمام دمای فشار فرایندهای در غشاها شکست و مکانیکی استحکام کاهش از در و فاز جدایی شدت انعقاد حمام دمای مقدار واقع در است. زیاد ]21 22[. میکند کنترل را غشا شکلشناسی نتیجه و نافذ سیال درصد ترکیب انعقاد حمام دمای اثر حاضر پژوهش در نازک الیاف غشاهای ساختار روی اولیه محلول در PEG وجود نیز اسفند - بهمن 6 شماره نهم و بیست پلیمر سال تکنولوژی و علوم پژوهشی علمی مجله

4 ... توخالی الیاف غشاهای عملکرد و ساختار بر انعقاد حمام دمای و نافذ سیال ترکیب اثر همکاران و عطاری نسرین عملکرد بررسی در بار اولین برای شد. بررسی پلیسولفون توخالی گرفت. قرار مدنظر کالژن محلول فیلترکردن شده ساخته غشاهای و دارد وجود جانوران سلول بیرونی ماتریس در کالژن که آنجا از و سنتزی پروتئینهای تولید در باارزش پروتئینهای از یکی بهعنوان حائز آن جداسازی و تغلیظ خالصسازی میرود بهکار استخراجی پلیسولفون توخالی نازک الیاف غشای تهیه کار این در است. اهمیت مهمترین از شد. انجام منظور بدین آن عمکردی و ساختاری بررسی و بافت مهندسی در داربست بهعنوان آن از استفاده کالژن کاربردهای کالژن تغلیظ و استخراج رایج پروتکلهای جمله از است. غضروف است. غشایی فرایندهای تجربي مواد تهیه در پایه پلیمر بهعنوان )Udel,1700-P Solvay( پلیسولفون از Merck شرکت از شده خریداری گلیکول پلیاتیلن و پلیمری محلول محلول در ضدحالل افزودنی بهعنوان Da مولکولی وزن با از شده خریداری متیل- 2 -پیرولیدون نرمال شد. استفاده پلیمری آب و حالل بهعنوان 99/13 Da مولکولی وزن با Daejung شرکت الیاف غشاهای تهیه برای انعقاد حمام در ضدحالل بهعنوان یونزدوده تحقیقات مرکز در شده تولید کالژن پروتئین شد. گرفته بهکار توخالی Da متوسط مولکولی وزن با سهند صنعتی دانشگاه بافت مهندسی شد. واقع کاربرد مورد جداسازی عملکردی آزمون در روشها و دستگاهها توخالی الیاف غشاهای ساخت فاز جدایی روش با پلیسولفون جنس از توخالی الیاف غشاهای افزودنی و حالل پلیمر شدند. تهیه 1 شکل در شده ارائه طرح مطابق با 12 h بهمدت 50 C دمای در اختالط از پس مواد و شده وزن سپس شد. تهیه پلیمری محلول و شده همزده مغناطیسی همزنهای الیاف غشای ساخت دستگاه مخزن در شده تهیه همگن محلول همزدن بدون هوا حبابهای حذف منظور به 24 h بهمدت توخالی دمای شامل معین شرایط در نهایت در شد. نگهداری محیط دمای در با برابر ریسیدن سرعت نافذ سیال و پلیمری محلول برای 37 C عبور از پس توخالی الیاف غشاهای 4 cm هوایی فاصله و 20 m/min فشار با 0/8 mm خارجی قطر و 0/6 mm داخلی قطر با رشتهساز از ضدحالل حمام در نافذ سیال تزریق و 2 bar با برابر نیتروژن گاز با توخالی نازک الیاف غشای ساخت دستگاه از کلی نمای شکل 1 - )4( شیر )3( کمپرسور )2( پلیمری محلول مخزن )1( :NIPS روش انعقاد حمام )6( رشتهساز خروجی از مقطعی تصویر )5( رشتهساز نازک. الیاف غشای )9( و نافذ سیال تزریق دستگاه )8( جمعکننده )7( توخالی الیاف غشای و داد رخ فاز جدایی حالت این در شدند. معلق خارج آن حالل از مقداری غشا تشکیل فرایند حین شد. شکلدهی بهمدت شده تهیه غشاهای باقیمانده حالل خارجشدن برای میشود. عوض آنها آب روز هر و گرفتند قرار آب حمام در شبانهروز چهار ارزیابیهای برای و خشک محیط دمای در شده آماده غشاهای شد. نازک الیاف غشاهای ساخت کلی شرایط شدند. آمادهسازی مربوط است. آمده 1 جدول در پژوهش این در پلیسولفون توخالی پویشی الکترونی میکروسکوپی از شده تهیه غشاهای میکروسکوپی ساختار ارزیابی برای آب انعقاد حمام در توخالی الیاف غشاهای ساخت شرایط جدول 1 - یونزدوده. شرایط پلیمری محلول ترکیب مقدار )15% 10% 75%( الف )15% 0% 85%( ب و 80 و و /6 0/8 )%wt( )PSf, PEG, NMP( )%wt( نافذ سیال در حالل غلظت )C ( انعقاد حمام دمای )C ( نافذ سیال و پلیمری محلول دمای )bar( پلیمری محلول شدن اکسترود فشار )m/min( ریسیدن سرعت )cm( هوایی فاصله )mm( ساز رشته خارجی و داخلی قطر 1395 اسفند - بهمن 6 شماره نهم و بیست پلیمر سال تکنولوژی و علوم پژوهشی علمی مجله 564

5 همکاران و عطاری نسرین... توخالی الیاف غشاهای عملکرد و ساختار بر انعقاد حمام دمای و نافذ سیال ترکیب اثر ساخت Leo I-440 مدل )SEM( پویشی الکترونی میکروسکوپ ابتدا منظور بدین شد. استفاده 15 kv ولتاژ با انگلستان LEO شرکت زا SEM تصاویر و یافت پوشش طال از نازکی الیه با نمونهها سطح غشاهای مقطع سطح و داخلی سطح بیرونی سطح مختلف نواحی گرفتن برای شد. تهیه مختلف نماییهای بزرگ با توخالی الیاف شدند. شکسته مایع نیتروژن داخل نمونهها ابتدا مقطع سطح تصویر پروتئین: جداسازی و خالص آب تراوایی دستگاه کلی طرح شکل 2 - یا خالص آب مخزن )3( شیر )6( و )5( )2( نیتروژن کپسول )1( همزن )8( غشا مدول )7( فشارسنج )4( کالژن پروتئین محلول )10( شده فیلتر محلول جمعآوری ظرف )9( پروتئین محلول مدول باالی از دید تصویر )11( غشا مدول از طولی برش تصویر مدول. داخل غشای )12( و غشا رقمی ترازوی با 10 min زمان در غشا نمونه هر از عبوری آب مقدار تکرار سه میانگین آمده بهدست گذردهی مقدار شد. اندازهگیری آب گذردهی مقدار غشاست. یک از مختلف نمونههای با شده انجام ]2[: است آمده بهدست )2( معادله بهکمک خالص Q J w = )2( A. DP وA )L/h( زمان واحد در کرده عبور آب حجم Q معادله این در به شده اعمال فشار P و m( 2 ( توخالی الیاف غشای جانبی مساحت غشاست. ورودی حفرهها متوسط شعاع تعیین سطحی حفرههای متوسط شعاع خالص آب تراوایی آزمون براساس از عبوری خالص آب حجم ابتدا منظور بدین شد. محاسبه غشاها Guerout-Elford- پیشنهادی معادله براساس سپس و اندازهگیری غشاها محاسبه حفرهها متوسط شعاع )3( معادله مطابق )GEF( Ferryو ]9 10[: میشود 8 hdq( e) g m = )3( eadp d خالص آب گرانروی h حفرهها متوسط شعاع g m معادله این در مکانیکی استحکام آزمون دستگاه توخالی الیاف غشاهای مکانیکی استحکام مقدار تعیین برای هر از شد. گرفته بهکار ایران سنتام شرکت ساخت STM-5 کشش مشخصات تکمیل برای شد. گرفته درنظر 5 cm مؤثر طول غشا ریزسنج با آنها قطر دستگاه نرمافزار بخش در نمونه هر به مربوط ره در بود. 50 mm/s موارد همه در کشیدهشدن سرعت بهدستآمد. تعیین آزمون آزمون خطای حداقلرساندن به برای نمونهها از یک تکرارشد. مرتبه سه مکانیکی استحکام تخلخل آزمون از قطعه سه توخالی الیاف غشاهای کلی تخلخل مقدار محاسبه برای گرمخانه درون و بریده یکسان و مشخص اندازه در نمونهها از هریک استفاده با آنها وزن سپس شد. خشک 1 h بهمدت 100 C دمای با با و )1( معادله براساس کلی تخلخل شد. اندازهگیری رقمی ترازوی از شد: محاسبه تکرار سه انجام با 23 مرجع در شده ارائه روش از استفاده ( w w )/d 1 2 w e = )1( w1 w 2 + w 2/dp d w چگالی d w خشک غشای وزن w 2 تر غشای وزن w 1 کلی تخلخل ε است. پلیمر چگالی d p و آب )PWP( خالص آب تراوایی آزمون سامانه بهوسیله ناپیوسته فرایند طی غشاها خالص آب تراوایی آزمون آب حاوی مخزن به متصل انتهابسته مدول شامل آزمایشگاهی 2 شکل در رفته بهکار مدولهای و دستگاه این طرح شد. انجام خالص خیس اتانول در 5 min بهمدت مدنظر غشای ابتدا است. شده آورده آب شود. فراهم غشا از آب عبور برای الزم محرکه نیروی تا شد تزریق توخالی الیاف ورودی به 2 bar نسبی عملیاتی فشار زیر مقطر پارامتر اثر حذف و پایدار شرایط به رسیدن از اطمینان برای شد. از پس 1 h خالص آب تراوایی مقدار نمونه هر برای غشا فشردگی شد. گرفته درنظر پایا دادهای شیب به رسیدن و ورودی شیر بازکردن اسفند - بهمن 6 شماره نهم و بیست پلیمر سال تکنولوژی و علوم پژوهشی علمی مجله

6 ... توخالی الیاف غشاهای عملکرد و ساختار بر انعقاد حمام دمای و نافذ سیال ترکیب اثر همکاران و عطاری نسرین کلی تخلخل ε غشا از عبوری خالص آب حجم Q غشا ضخامت غشاست. روی شده اعمال فشار ΔP و غشا جانبی سطح A کالژن پروتئین تراوایی و پسزنی مقدار و غلظت اندازهگیری آب تصفیه فرایند در شده ساخته غشاهای عملکرد بررسی برای همان در فیلترکردن فرایند شد. مطالعه کالژن محلول جداسازی این با شد انجام خالص آب تراوایی فرایند در شده استفاده سامانه گرفت. قرار كالژن 1 g/l محلول آب بهجای مخزن در که تفاوت مخزن داخل محلول کالژن پروتئین تهنشینشدن از جلوگیری برای کمی غلظت اندازهگیری برای شد. همزده 100 rpm سرعت با شد. استفاده BIO QUEST CE2501 طیفسنج دستگاه از پروتئین با واکنش در کالژن رسوبدهی روش از استفاده با کالژن غلظت استیک محلول در کالژن منظور بدین شد. تعیین Siruis Red رنگ از 100 µl مقدار سپس و شده حل 24 h بهمدت موالر 0/5 اسید پس شد. مخلوط Siruis Red میکروموالر 50 محلول 1 ml با آن رسوب 2200 rpm سرعت با مرکزگریز دستگاه در قرارگرفتن از و شده حل نرمال 0/1 هیدروکسید پتاسیم محلول 1 ml با باقیمانده شد. ثبت 440 nm موج طول در طیفنورسنج دستگاه در جذب مقادیر مقدار شد. تکرار مرتبه سه نمونهها اندازهگیری دقت حصول منظور به میشود: محاسبه )4( معادله از غشا بهکمک پروتئین )rejection( حذف 5 شکل در شده داده نشان نتایج در که حالی در است. شده بررسی انعقاد حمام دمای تغییر اثر و بوده ثابت نافذ سیال درصد ترکیب است. شده بررسی )بهترتیبالفوب( ازسطحمقطعوسطحداخلی تصاویرSEM شکل 4 طبق الف درصد ترکیب با محلول از شده تهیه توخالی الیاف غشاهای مختلف درصدهای ترکیب و 40 C انعقاد حمام دمای در 1 جدول 4 -الف شکل در که همانطور میدهد. نشان را نافذ سیال در NMP محتوی نافذ سیال با شده ساخته غشاهای در است مشاهده قابل دیواره به نزدیک ناحیه در انگشتی حفرههای تراکم حالل وزنی 80% اسفنجی و متخلخل بخش که بهطوری است یافته کاهش غشا داخلی پدیده این است. کرده پیشروی غشا مقطع سطح از بیشتری شعاع در ]20[. است شده مشاهده نیز همکاران و سیسخت راهبری کار نتایج در وجود که داشت اذعان چنین میتوان ساختاری تفاوت این توجیه در محض به تا میشود موجب توخالی الیاف غشاهای در نافذ سیال سمت از فاز جدایی رشتهساز داخل از پلیمری محلول خارجشدن بیشتری سازگاری که سیالی بردن بهکار بنابراین شود. آغاز آن داخلی جدایی زمان و داده کاهش را جدایی شدت دارد پلیمری محلول با حفرههای کاهش باعث خود نوبه به پدیده این میدهد. افزایش را میشود. غشا داخلی سطح در سطحی حفرههای افزایش و انگشتی داخلی سطح در اسفنجی ساختار ایجاد اصلی عامل اینکه به توجه با در NMP حالل وجود با است نافذ سیال در حالل وجود غشا کاهش پلیمری محلول و نافذ سیال میان غلظت اختالف سیال این C R(%) = 1 permeate 100 )4( C feed عبوری فاز در کالژن غلظت ترتیب به C feed و C permeate معادله این در است. خوراک و غشاها از بحث و نتایج پویشی الکترونی میکروسکوپی از که است توخالی نازک الیاف غشای دایرهای مقطع نشانگر 3 شکل متشکل نافذ سیال PEG افزودنی حاوی پلیسولفون پلیمری محلول شده تهیه 40 C انعقاد حمام دمای و NMP حالل وزنی 80% از است. مشهود غشا ضخامت یکنواختی و تقارن تصویر این در است. و نافذ سیال درصد ترکیب اثر نشاندهنده ترتیب به 5 و 4 شکلهای شده ساخته غشاهای میکروسکوپی ساختار روی انعقاد حمام دمای دمای 4 شکل در شده داده نشان نتایج در که تفاوت این با هستند. نافذ سیال بر NMP حالل افزودن اثر و بوده ثابت 40 C در حمام نازک الیاف غشای دایرهای مقطع سطح از SEM تصویر 3- شکل نافذ سیال و PEG حاوی پلیمری محلول از شده ساخته توخالی انعقاد. حمام از 40 C دمای در NMP حالل 80% از متشکل 1395 اسفند - بهمن 6 شماره نهم و بیست پلیمر سال تکنولوژی و علوم پژوهشی علمی مجله 566

7 نسرین عطاری و همکاران (الف) اثر ترکیب سیال نافذ و دمای حمام انعقاد بر ساختار و عملکرد غشاهای الیاف توخالی... (ب) (ج) (د) شکل -4 تصاویر SEM از غشاهای ساخته شده در ترکیب درصدهای مختلف سیال نافذ و دمای حمام انعقاد ثابت در :40 C سطح مقطع غشا با سیال نافذ (الف) بدون NMP و (ب) محتوی 80% NMP و سطح داخلی غشا با سیال نافذ (ج) بدون NMP و (د) محتوی.80% NMP می یابد و موجب کاهش سرعت نفوذ ضد حالل به داخل محلول پلیمری و کندشدن جدایی فاز می شود [.]24 25 با مشاهده تصاویر -4 ب مربوط به سطح داخلی الیاف توخالی مشخص می شود که با افزایش غلظت حالل NMP در سیال نافذ مقدار تخلخل سطحی غشاها افزایش یافته است. در شکل 5 تصاویر SEM از سطح مقطع (الف) و سطح بیرونی (ب) غشاهای الیاف توخالی تهیه شده از محلول با ترکیب درصد (الف) طبق جدول 1 به روش جدایی فاز با القای ضدحالل در غلظت ثابت 40% وزنی حالل NMP در سیال نافذ و دماهای مختلف حمام انعقاد ارائه شده است. تصاویر نشان داده شده حاکی از کاهش اندازه درشت حفره ها در توده غشا و افزایش محدوده ساختار اسفنجی در سطح خارجی غشا با افزایش دمای حمام انعقاد از 30 C به 50 C است. با دقت در تصاویر -5 الف واضح است که با وجود افزایش تعداد حفره های انگشتی اندازه حفره ها با افزایش دمای حمام انعقاد به نسبت کوچک تر شده اند. همچنین با توجه به تصاویر -5 ب مشاهده می شود تخلخل سطح خارجی الیاف توخالی نیز با افزایش دمای حمام انعقاد افزایش یافته است. گفتنی است نتایج کار Loh و همکاران مؤید نتایج این پژوهش است [.]22 به منظور توجیه این (الف) (ب) مالحظات از دو دیدگاه سینتیکی و ترمودینامیکی بهره گرفته شد. از دیدگاه سینتیکی چنین می توان اذعان داشت با افزایش دمای حمام انعقاد گرانروی محلول پلیمری به سرعت کاهش می یابد و مولکول های پلیمر آزادانه حرکت می کنند که موجب کاهش مقاومت در تعویض حالل و ضدحالل می شود. بنابراین افزایش دمای حمام انعقاد جدایی فاز را تسهیل کرده و با کاهش مقاومت در برابر تعویض حالل و ضدحالل شدت تعویض آن دو افزایش یافته و موجب افزایش تعداد حفره های انگشتی می شود [.]24 25 از دیدگاه ترمودینامیکی افزایش دما با توجه به معادله ΔGm=ΔHm-TΔSm باعث کاهش انرژی گیبس اختالط محلول و در نتیجه پایدارترشدن آن می شود. بنابراین جدایی فاز تأخیری را القا می کند و این موضوع به شکل گیری درشت حفره های کوچک تر و کوتاه تر و نیز افزایش تخلخل سطحی منجر می شود. به عبارت دیگر پایداری سامانه فرصت کافی برای تبادل آهسته حالل و ضدحالل را فراهم می کند که این موضوع خود عامل تشکیل ساختار سلولی است. همچنین با افزایش دمای حمام انعقاد امتزاج پذیری پلیمر با حالل افزایش می یابد. به عبارت دیگر مقدار ضدحالل مورد نیاز برای جدایی محلول ن رو جدایی مولکول های پلی سولفون با پلیمری افزایش یافته و از ای (ج) (د) شکل -5 تصاویر SEM از غشاهای ساخته شده در دماهای مختلف از حمام انعقاد و ترکیب درصد ثابت 40% وزنی NMP در سیال نافذ : سطح مقطع غشا (الف) 30 C و (ب) 50 C و سطح بیرونی غشا (ج) 30 C و (د).50 C مجله علمی ـ پژوهشی علوم و تکنولوژی پلیمر سال بیست و نهم شماره 6 بهمن - اسفند

8 ... توخالی الیاف غشاهای عملکرد و ساختار بر انعقاد حمام دمای و نافذ سیال ترکیب اثر همکاران و عطاری نسرین )الف( وزنی 10% به 0 از PEG افزودنی غلظت افزایش با است مشخص مشاهده انگشتی حفرههای تعداد کاهش و سطحی تخلخل افزایش نفوذ سرعت کمشدن با پلیمری محلول زیاد گرانروی در میشود. زمان نتیجه در و میافتد تأخیر به فاز جدایی سرعت ضدحالل دیگر عبارت به میشود. فراهم پلیمر از رقیق فاز رشد برای بیشتری آن پایان و فاز جدایی شروع فاصله در شده ایجاد زمانی اختالف زیادشدن با برسد. کافی رشد به پلیمر از رقیق فاز که میشود موجب رویی سطح در موجود حفرههای پلیمر از رقیق فاز رشد زمان رشد و هستهزایی غشا از ناحیه این در زیرا شوند بزرگتر میتوانند PEG غلظت افزایش با ترتیب بدین میدهد. رخ پلیمر از رقیق فاز سطحی حفرههای اندازه گرانروی افزایش نتیجه در و محلول در است. مؤثر کلی تخلخل مقدار افزایش در موضوع این و شده بزرگتر میتوان 6 شکل در غشاها بیرونی سطح تصاویر به توجه با همچنین تا 0 از پلیمری محلول در افزودنی غلظت افزایش با که شد متوجه مییابد. افزایش سطحی تخلخل وزنی 10% )ب( با شده ساخته غشاهای بیرونی سطح از SEM تصاویر 6- شکل دمای در 10% )ب( و 0% )الف( :PEG حاوی پلیمری محلولهای نافذ. سیال در NMP از وزنی 40% ثابت ترکیب و 40 C ثابت حمام و میگیرد انجام است کندتر حرکت با مترادف که کمتر محرکه نیروی مییابد. افزایش سطحی تخلخل مقدار شده بحث موارد تخلخل مقدار بر انعقاد حمام دمای اثر درباره میتوان اما است. صادق آن بدون و PEG محتوی غشاهای برای حل راحتتر و سریعتر بیشتر دمای با آب در PEG چون گفت و مقدار 50 C به 30 C از حمام دمای افزایش با بنابراین میشود این موجب به و یافته افزایش غشا ساختار از PEG خروج سرعت افزوده نیز عمقی تخلخل بر سطحی تخلخل بر افزون موضوع 6 شکل در شده داده نشان SEM تصاویر در که همانطور میشود. حفرهها متوسط شعاع و خالص آب تراوایی حالل غلظت برحسب خالص آب تراوایی مقدار تغییرات 7 شکل پلیمری محلول برای را انعقاد حمام دمای و نافذ سیال در NMP با توخالی الیاف خالص آب تراوایی میشود مشاهده میدهد. نشان بهبود انعقاد حمام دمای و نافذ سیال در NMP حالل غلظت افزایش سطح و داخلی سطح تخلخل افزایش اثر در ترتیب به که مییابد است. خارجی و زمان 2( )معادله خالص آب تراوایی معادله در اینکه به توجه با در آب اندازه هر بنابراین دارند قرار کسر مخرج در فشار اختالف شار مقدار کند عبور غشا از کمتری فشار اعمال با و کوتاهتر زمان تعداد افزایش ترتیب بدین میشود. بیشتر )L/m 2.bar.h( خالص آب عبور زیرا دارد آب تراوایی افزایش در مهمی نقش سطحی حفرههای ترتیب بدین دارد. نیاز کمتری فشار اعمال به زیاد تخلخل با سطحی از دارند زیادی سطحی تخلخل مقدار که غشاهایی در میرود انتظار را مطلب این 7 شکل از حاصل نتایج که باشد بیشتر نیز تراوایی مقدار پیشین نتایج مؤید نیز مراجع سایر از آمده بهدست نتایج میکند. تأیید ]24 25[. هستند پلیسولفونی تخت غشاهای درباره آمده بهدست در NMP حالل وجود آب-حالل ترکیب از متشکل نافذ سیال در میشود. پلیمری محلول داخل از حالل سریع خروج از مانع سیال و مییابد افزایش داخلی سطح روی پلیمر از رقیق فاز غلظت بنابراین اینرو از میشود. بیشتر داخلی سطح تخلخل مقدار ترتیب بدین روند نافذ سیال در NMP غلظت افزایش با خالص آب شار مقدار 1395 اسفند - بهمن 6 شماره نهم و بیست پلیمر سال تکنولوژی و علوم پژوهشی علمی مجله 568

9 نسرین عطاری و همکاران اثر ترکیب سیال نافذ و دمای حمام انعقاد بر ساختار و عملکرد غشاهای الیاف توخالی... شکل 7- شار آب خالص برحسب ترکیب درصد NMP در سیال نافذ در دماهای مختلف از حمام انعقاد برای غشاهای ساخته شده با محلول پلیمری حاوی 15% درصد وزنی PSf 75% وزنی NMP و 10% وزنی.PEG افزایشی دارد. با افزایش دمای حمام انعقاد به موجب افزایش تخلخل سطحی مقدار تراوایی آب خالص بهبود مییابد که توجیه افزایش تخلخل سطحی در بخش آزمون میکروسکوپی ارائه شده است. در غشاهای بدون افزودنی PEG مقدار تراوایی بسیار کم است و با افزایش مقدار PEG افزایش چشمگیری در مقدار تراوایی آب خالص مشاهده می شود. از آنجا که انتظار میرود در غشاهای با مقدار زیاد تخلخل سطحی مقدار تراوایی نیز بیشتر باشد با افزایش غلظت PEG مقدار تخلخل سطحی افزایش مییابد که این افزایش به بهبود مقدار تراوایی منجر شده است. همچنین اثر دیگر افزودنی PEG در فرایند ساخت غشای الیاف توخالی باقیماندن آن در ساختار غشای پلیمری است. از آنجا که افزودنی PEG خاصیت آبدوستی دارد بر آبدوستی ذاتی پلیسولفون میافزاید و اثر بسزایی در بهبود آب خالص دارد. نتایج پژوهش سلجوقی و همکاران مطابق نتایج آزمون گذردهی آب خالص غشاهای الیاف نازک در کار پژوهشی حاضر است ]26[. نتایج اندازهگیری شعاع متوسط حفرهها در شکل 8 نیز مؤید نتایج تراوایی آب خالص است. همانطور که مشاهده میشود افزایش ترکیب درصد حالل NMP در سیال نافذ باعث افزایش شعاع متوسط حفرههای سطحی و در نتیجه بهبود مقدار تراوایی آب خالص غشاها میشود. از طرف دیگر با افزایش دمای حمام انعقاد اندازه درشتحفرهها کاهش یافته ولی ناحیه ساختار اسفنجی و تخلخل سطحی بهبود مییابد. مقایسه نتایج نشان داده شده در شکل 9 حاکی از این است که افزایش شعاع متوسط حفرههای سطحی در اثر افزایش افزودنی PEG در محلول پلیمری است که مؤید اثر متقابل پارامترهای مزبور نیز است. بدین ترتیب اثر دمای حمام انعقاد در غشای خالص و فاقد افزودنی PEG کمتر بوده و با افزودن 10% وزنی PEG به محلول پلیمری اثر دما روی شعاع متوسط حفرهها افزایش یافته است. استحکام مکانیکی شکل 10 تغییرات استحکام مکانیکی را برحسب غلظت حالل NMP در سیال نافذ و دمای حمام انعقاد نشان میدهد. مشاهده میشود استحکام مکانیکی الیاف توخالی با افزایش غلظت حالل NMP در سیال نافذ بهبود مییابد در حالی که با افزایش دمای حمام انعقاد استحکام مکانیکی کاهش مییابد. توجیه افزایش استحکام مکانیکی الیاف توخالی با افزایش غلظت حالل در سیال نافذ را میتوان به رابطه عکس میان تخلخل و استحکام مکانیکی نسبت داد. زیرا با افزایش تخلخل مقاومت غشا کاهش مییابد. بدین ترتیب وجود ساختار اسفنجی نبود حفرههای انگشتی و نیز کمبودن تعداد حفرههای سطحی نقش مهمی در بهبود استحکام مکانیکی غشا دارد. در این مورد نیز زیاد بودن استحکام مکانیکی را میتوان به کاهش شکل 8- اثر دمای حمام و غلظت NMP در سیال نافذ بر شعاع متوسط حفرههای غشاها. شکل 9- اثر دمای حمام و غلظت PEG در محلول پلیمری بر شعاع متوسط حفرههای غشاها. 569 مجله علمی پژوهشی علوم و تکنولوژی پلیمر سال بیست و نهم شماره 6 بهمن - اسفند 1395

10 ... توخالی الیاف غشاهای عملکرد و ساختار بر انعقاد حمام دمای و نافذ سیال ترکیب اثر همکاران و عطاری نسرین حفرههای اندازه افزایش پلیمری محلول در PEG غلظت افزایش اینکه جالب نکته است. توخالی الیاف غشاهای ساختار در انگشتی غشای تعیین و غشاها تقسیمبندی در بسزایی نقش تخلخل نوع استحکام در تعیینکننده عامل تودهای تخلخل که بهطوری دارد بهینه در عمدهای نقش سطحی تخلخل که حالی در غشاست. مکانیکی است. دخیل غشا مقاومت تعیین در کمتر و دارد خالص آب تراوایی غشاها عملکرد اولیه محلول از شده جداسازی کالژن مقدار کمی اندازهگیری برای زمانهای در اولیه محلول به عبوری محلول در کالژن غلظت نسبت 2 جدول به توجه با شد. اندازهگیری طیفنورسنج از استفاده با مختلف افزایش با شده ساخته غشاهای پسزنی مقدار میشود مشاهده کاهش انعقاد حمام دمای افزایش با نیز و نافذ سیال در NMP غلظت باعث انعقاد حمام دمای افزایش شد گفته که همانطور مییابد. میتواند موضوع این و میشود غشاها خالص آب تراوایی افزایش عبور مقدار نتیجه در باشد. حفرهها متوسط شعاع افزایش از ناشی پسزنی مقدار یا جداسازی بازده و افزایش نیز کالژن مولکولهای اب پسزنی کاهش برای میتوان نیز را مشابهی دلیل مییابد. کاهش شد. متصور نافذ سال در NMP مقدار افزایش نتيجهگيري راه از فاز جدایی روش به پلیسولفون جنس از پلیمری غشاهای انعقاد حمام دمای پارامتر سه اثر و شد ساخته حالل-ضدحالل تبادل پلیمری محلول در PEG افزودنی غلظت و نافذ سیال درصد ترکیب متوسط شعاع خالص آب تراوایی مقدار مکانیکی استحکام بر شد. بررسی کالژن جداسازی بازده و تخلخل مقدار و نوع حفرهها انعقاد حمام دمای افزایش داد نشان SEM تصاویر و تجربی نتایج و حفرهها متوسط شعاع شده سطحی و عمقی تخلخل افزایش موجب مقدار بهبود موجب مقابل در و داده کاهش را مکانیکی استحکام غلظت افزایش نتیجه در همچنین است. شده خالص آب تراوایی متوسط شعاع مکانیکی استحکام همزمان بهطور نافذ سیال در NMP دلیل به موضوع این یافت. بهبود خالص آب تراوایی مقدار و حفرهها همچنین غشاست. اسفنجی ساختار و داخلی سطحی تخلخل افزایش افزایش موجب وزنی 10% به پلیمری محلول در PEG غلظت افزایش متوسط شعاع افزایش و انگشتی حفرههای کاهش سطحی تخلخل محلول فیلترکردن در شده ساخته غشاهای شد. غشا ساختار در سیال در NMP درصد ترکیب برحسب کششی استحکام 10- شکل شده ساخته غشاهای برای انعقاد حمام از مختلف دماهای در نافذ 10% و NMP وزنی 75% PSf وزنی 15% حاوی پلیمری محلول با.PEG وزنی داخلی سطح اسفنجی ساختار محدوده افزایش و انگشتی حفرههای داد. نسبت غشا افزایش غشا کلی تخلخل انعقاد حمام دمای افزایش با همچنین افزایش و انگشتی حفرههای تعداد افزایش اثر در موضوع این مییابد. و مکانیکی استحکام غشاست. خارجی سطح اسفنجی ساختار محدوده استحکام اینرو از دارند. عکس نسبت هم با معموال تخلخل اینکه با زیرا مییابد. کاهش انعقاد حمام دمای افزایش با مکانیکی حفرهها این تعداد افزایش ولی مییابد کاهش درشتحفرهها اندازه میشود. پارگی برابر در غشا مقاومت افت موجب توده در کلی بهطور که انگشتی تخلخل تخلخلها انواع بین در میشود. مکانیکی استحکام شدید کاهش باعث میشود مشاهده غشا غشا عمق تخلخل عمده بهطور تخلخل اندازهگیری در که آنجا از کاهش با عمومی بهطور تخلخل کاهش بنابراین میشود اندازهگیری افزایش موجب مسئله این که است همراه انگشتی حفرههای تعداد حفرههای اندازه PEG غلظت ازدیاد با میشود. مکانیکی استحکام استحکام اینرو از مییابد. افزایش عمقی تخلخل نیز و انگشتی با مکانیکی استحکام کاهش اصلی علت مییابد. کاهش مکانیکی شده. ساخته غشاهای در کالژن پسزنی مقدار 2- جدول )C ( انعقاد حمام دمای نافذ سیال در NMP مقدار )%( اسفند - بهمن 6 شماره نهم و بیست پلیمر سال تکنولوژی و علوم پژوهشی علمی مجله 570

11 نسرین عطاری و همکاران اثر ترکیب سیال نافذ و دمای حمام انعقاد بر ساختار و عملکرد غشاهای الیاف توخالی... کالژن بررسی و مشخص شد مقدار پسزنی پروتئین کالژن بهوسیله غشاهای ساخته شده با ازدیاد دمای حمام انعقاد و مقدار NMP در سیال نافذ افزایش مییابد. مراجع 1. Baker R.W., Membrane Technology and Application, Wiley, Chichester, 4-8, Nunes S.P. and Peinemann K.V., Membrane Technology in the Chemical Industry, Wiley-VCH, Weinheim, 11-36, Pabby A.K., Rizvi S.S.H., and Sastre A.M., Handbook of Membrane Separations: Chemical, Pharmaceutical, Food, and Biotechnological Applications, CRC, Boca Raton, 3-5, Choi S.H., Chung J.W., Priestley R.D., and Kwak S., Functionalization of Polysulfone Hollow Fiber Membranes with Amphiphilic β-cyclodextrin and Their Applications for the Removal of Endocrine Disrupting Plasticizer, J. Membr. Sci., , 75-81, Susanto H., Stahra N., and Ulbricht M., High Performance Polyethersulfone Microfiltration Membranes Having High Flux and Stable Hydrophilic Property, J. Membr. Sci., 342, , Mulder M., Basic Principles of Membrane Technology, 2nd ed., Kluwer Academic, Dordrecht, Li N.L., Fane A.G., Ho W.S.W., and Matsuura T., Advanced Membrane Technology and Applications, Wiley, New Jersey, , Zhang Z., Zn Q., Liu Y., Zhou Y., Qian J., and Gao C., Fabrication of Polysulfone Ultrafiltration Membranes of a Density Gradient Cross Section with Good Antipressure Stability and Relatively High Water Flux, Desalination, 269, , Jafarzadeh Y. and Yegani R., Analysis of Fouling Mechanisms in TiO 2 Embedded High Density Polyethylene Membranes for Collagen Separation, Chem. Eng. Res. Design, 93, , Sedaghat M., Investigation of Effective Parameters on the Structure of PVDF Hollow Fiber Membranes Prepared via NIPS Method to be Used in Microfiltration Process, MSc Thesis, Sahand University of Technology, Iran, Ohya H., Shiki S., and Kawakami H., Fabrication Study of Polysulfone Hollow-Fiber Microfiltration Membranes: Optimal Dope Viscosity for Nucleation and Growth, J. Membr. Sci., 326, , Ohya H., Fabrication of Gradient Stracture Hollow Fiber Microfiltration Membranes Using Nonsolvent Induced Phase Separation, Tokyo Metropolitan University, Chakrabarty B., Ghoshal A.K., and Purkait M.K., Effect of Molecular Weight of PEG on Membrane Morphology and Transport Properties, J. Membr. Sci., 309, , Kim I.C. and Lee K., Effect of Poly(ethylene glycol) 200 on the Formation of a Polyetherimide Asymmetric Membrane and Its Performance in Aqueous Solvent Mixture Permeation, J. Membr. Sci., 230, , Kim J.H. and Lee K., Effect of PEG Additive on Membrane Formation by Phase Inversion, J. Membr. Sci., 138, , Sennur D., Characteristics of Polycarbonate Membranes with Polyethylene Glycol Prepared via Dry/Wet-Phase Inversion Methods, Desalination, 200, 42-43, Xu A., Yang A., Young S., demontigny D., and Tontiwachwuthikul P., Effect of Internal Coagulant on Effectiveness of Polyvinylidene Fluoride Membrane for Carbon Dioxide Separation and Absorption, J. Membr. Sci., 311, , Zheng Q.Z., Wang P., and Yang Y., Rheological and Thermodynamic Variation in Polysulfone Solution by PEG Introduction and Its Effect on Kinetics of Membrane Formation via Phase-Inversion Process, J. Membr. Sci., , Shen C., Meng Q., and Zhang G., Chemical Modification of Polysulfone Membrane by Polyethylene Glycol for Resisting Drug Adsorption and Self-assembly of Hepatocytes, J. Membr. Sci., 369, , Rahbari-sisakht M., Ismail A.F., and Matsuura T., Effect of Bore Fluid Composition on Structure and Performance of Asymmetric Polysulfone Hollow Fiber Membrane Contactor for CO 2 Absorption, Separat. Purificat. Technol., 88, , Conesa A., Gum T., and Palet C., Membrane Thickness and Preparation Temperature as Key Parameters for Controlling the Macrovoid Structure of Chiral Activated Membranes (CAM), J. Membr. Sci., 287, 29-40, مجله علمی پژوهشی علوم و تکنولوژی پلیمر سال بیست و نهم شماره 6 بهمن - اسفند 1395

12 اثر ترکیب سیال نافذ و دمای حمام انعقاد بر ساختار و عملکرد غشاهای الیاف توخالی... نسرین عطاری و همکاران 22. Loh C.H. and Wang R., Effects of Additives and Coagulant Temperature on Fabrication of High Performance PVDF/ Pluronic F127 Blend Hollow Fiber Membranes via Nonsolvent Induced Phase Separation, Chinese J. Chem. Eng., 20, 71-79, Sedaghat M., Yegani R., Jafarzadeh Y., and Tavakoli A., The Effect of LiCl and Coagulation Bath Temperature on the Structure and Performance of PVDF Membranes, Iran. J. Polym. Sci. Technol. (Persian), 28, , Amirabedi P., Yegani R., and Aghjeh M.K.R., Experimental Design Applied to Fabrication of PSf Membranes via NIPS Method Part 1: Influential Parameters on Membrane Porosity and Mechanical Strength, J. Text. Polym., 1, 24-30, Amirabedi P. and Yegani R., Experimental Design Applied to Fabrication of PSf Membranes via NIPS Method Part2: Influential Parameters on Pure Water Permeability and Selection Criteria for Optimum Membrane in MF Process, J. Text. Polym., 1, 30-36, Saljoughi E., Amirilargani M., and Mohammadi T., Effect of PEG Additive and Coagulation Bath Temperature on the Morphology, Permeability and Thermal/Chemical Stability of Asymmetric CA Membranes, Desalination, 262, 72-78, مجله علمی پژوهشی علوم و تکنولوژی پلیمر سال بیست و نهم شماره 6 بهمن - اسفند 1395