Transcript

1 Cardiovascular Disease and Renal Dysfunction Saturday January 19, 2019 Eugenides Foundation, Athens, Greece Workshop Diabetes mellitus in the era of integrated cardiovascular and renal care Friday January 18, 2019 Under the auspices of: University of Athens, Medical School, Athens, Greece ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ HELLENIC CARDIOLOGICAL SOCIETY Program

2 2 11 th Symposium

3 Dear Colleagues, I cordially welcome you to the 11th Symposium on Cardiovascular Disease and Renal Dysfunction 2019, which is held in Athens, at the Eugenides Foundation, on January 18-19, The Symposium is an effort to enhance the interchange of emerging new information on pathophysiological and clinical interrelationships between kidneys, the heart and the vasculature. During the Symposium we will have the opportunity to attend Sessions with the participation of world experts, who are pioneers in the field of cardiovascular research. Through Round Table discussions and Debates, the Symposium offers an outstanding Scientific Program, featuring both state-of-the-art knowledge and innovative approaches of the patient with renal impairment and cardiovascular disease. We anticipate that this Symposium will be valuable in terms of both everyday clinical practice and advanced research. We look forward to providing you with the famous Greek hospitality, in what promises to be an exciting scientific event. Sincerely, Dimitrios Tousoulis Chairman of the Organizing Committee Professor of Cardiology Director, 1 st Department of Cardiology Athens University Medical School Hippokration Hospital, Athens, Greece Konstantinos Tsioufis Co-Chairman of the Organizing Committee Professor of Cardiology 1 st Department of Cardiology Athens University Medical School Hippokration Hospital, Athens, Greece President of H.C.S. President of E.S.H. 3

4 Symposium Chairman: Dimitrios Tousoulis Professor of Cardiology, Director of the 1 st Department of Cardiology, Athens University Medical School, Hippokration Hospital, Athens, Greece Symposium Co-Chairman: Konstantinos Tsioufis Professor of Cardiology, 1 st Department of Cardiology, Athens University Medical School, Hippokration Hospital, Athens, Greece President of H.C.S. President of E.S.H. International Invited Faculty Bakris George Professor of Medicine, University of Chicago Hospitals, Director of Hypertension Diseases Unit, Chicago IL, USA Papademetriou Vassilios Professor of Medicine (Cardiology), Georgetown University, Director Interventional Hypertension and Vascular Medicine Program, VA Medical Center, Washington DC, USA Ζοccali Carmine Professor Scientific Coordinator, CNR-IFC (National Research Council of ITALY) Clinical Epidemiology and Pathophysiology of Renal Diseases and Hypertension, Reggio Cal. ITALY 4

5 General Information Scientific Secretariat 1 st Department of Cardiology, Athens University Medical School Hippokration Hospital 114, Vas. Sofias Ave., GR Athens, Greece Tel.: , Fax: ktsioufis@hippocratio.gr, Web-site: Organizing Secretariat THE MASTERMIND GROUP 26, Marathonomahon Str., GR Maroussi, Greece Tel.: , Fax: Ε-mail: mbriki@tmg.gr, Web-site: Symposium Date January 18-19, 2019 Symposium Venue Eugenides Foundation 387, Syggrou Ave., GR Athens, Greece Tel.: , Fax: Registration Registration to the Symposium is free. Official Language The official languages of the Symposium are greek and english. Certificate of Attendance All registered participants will receive a Certificate of Attendance from the Symposium Secretariat, after the end of the Scientific Program. Accreditation The Symposium is accredited by the Greek Medical Association for 12 hours of External CME Credits. 5

6 Cardiovascular Diabetes mellitus Disease in the and era Renal of integrated Dysfunction 2019 cardiovascular and renal care Friday, January 18 th, Registrations Workshop Introduction: The best article of 2018 on diabetes mellitus related to: Chairmen: K. Aggeli, S. Foussas, A. Pittaras Orthostatic hypotension N. Magkas Hypertriglyceridemia K. Massoura Diabetic cardiomyopathy V. Katsi Atrial fibrilation A. Kordalis Detection of ischemia in the asymptomatic diabetic patient K. Kintis Revascularization of a diabetic patient with multi-vessel disease D. Syrseloudis Cardiovascular benefits associated with SGLT2 E. Andrikou Renal denervation in hypertension D. Konstantinidis Comments-Discussion: K. Trahanas, M. Divani, I. Karapati, D. Papoutsis, A. Aggelis, A. Papanikolaou, C. Georgakopoulos, I. Andrikou Daily practice issues needing further clarification Chairmen: T. Makris, I. Oikonomidis The meaning of fasting glucose, postprandial glucose and glycosylated hemoglobin in: Diagnosis of diabetes mellitus: E. Chatziaggelaki Monitoring of diabetes mellitus: A. Thanopoulou Comments: I. Kyriazis, M. Noutsou Blood Pressure targets should be different in diabetics and non-diabetics Pro: C. Grassos Contra: D. Papadopoulos Comments: M. Kallistratos

7 Cardiovascular Diabetes mellitus Disease in the and era Renal of integrated Dysfunction 2019 cardiovascular and renal care Friday, January 18 th, Satellite Lecture Intermission - Coffee break Satellite Lecture Workshop Meet the experts Chairmen: G. Dimitriadis, N. Tentolouris Pathophysiology of Type 2 diabetes mellitus I. Ioannidis Glucose fluctuations and cardiovascular risk K. Makrylakis Clinical studies of diabetes mellitus. There is cardiovascular benefit by glucose control A. Melidonis Technology and diabetes mellitus control N. Papanas Comments: S. Pappas, A. Alaveras Round Table: «Collaboration between the Cardiologist and the Diabetologist from A to Z» Chairmen: P. Chalvatsiotis, A. Kokkinos When should the cardiologist refer the diabetic patient to the diabetologist I. Sanidas When should the diabetologist refer the diabetic patient to the cardiologist V. Lambadiari When the diabetic patient should be referred to the nephrologist G. Tsouka Statins and diabetes mellitus C. Vlachopoulos Comments: F. Lagiou, A. Lepouras, K. Damianaki, I. Skoumas 7

8 Saturday, January 19 th, Welcome address D. Tousoulis, Chairman of the Symposium K. Tsioufis, Co-Chairman of the Symposium Round Table: Collaboration of Cardiologist-Nephrologist in the Cardiac Intensive Care Unit Chairmen: D. Alexopoulos, D. Goumenos Acute cardiorenal dysfunction Ι. Parissis Other clinical conditions that cause kidney problems in Cardiac Intensive Care Unit patients N. Damelou Early nephrologist consultation for patients in the Cardiac Intensive Care Unit M. Papasotiriou Treatment of patients with acute renal failure in the Cardiac Intensive Care Unit D. Petras Comments: M. Sonikian, N. Karavidas, G. Latsios, N. Kafkas Discussion with the audience Lectures Chairmen: G. Filippatos, P. Pasadakis Worsening renal function during diuretic treatment in ADHF F. Triposkiadis Status of ECMO in 2019 A. Karabinis Uric acid and chronic kidney disease I. Stefanidis Intermission - Coffee break 8

9 Saturday, January 19 th, Special Session: The Hellenic cardio-renal community meets the experts Coordinators: I. Boletis, D. Tousoulis, K. Tsioufis Potassium binders to optimize CV risk reduction in advanced CKD G. Bakris Seasonal blood pressure variations. Clinical relevance V. Papademetriou Innate immunity and cardiovascular and renal outcomes in chronic kidney disease C. Zoccali Nephroproptective properties of SGLT-2 inhibitors D. Vlachakos Panelists: M. Doumas, K. Thomopoulos, A. Manolis, G. Stergiou Discussion with the audience Satellite Lecture Satellite Lecture Round Table: Antithrombotic therapy in patients with cardio renal disease: What the guidelines recommend, what is our clinical practice? Chairmen: E. Iliodromitis, Ι. Goudevenos, A. Spanos Anticoagulation in CKD with atrial fibrillation V. Vasilikos Atrial fibrillation in dialysis - Anticoagulation: Yes or no? P. Sarafidis Antiplatelet treatment after ACS and GFR <30 D. Tziakas Triple or double antithrombotic strategy in a patient with ACS and Atrial Fibrillation J. Kanakakis Antiplatelet or antithrombotic therapy in patients with Peripheral Arterial disease S. Patsilinakos Comments: P. Dilaveris, L. Poulimenos, A. Dalianis, G. Katsimagklis, F. Sigala Lunch Break 9

10 Saturday, January 19 th, Common dilemmas in the management of elderly patients with renal dysfunction Chairmen: N. Zakopoulos, I. Kallikazaros, E. Tsiamis Hypertension: How low the blood pressure targets and which drugs K. Dimitriadis What is the role of ambulatory blood pressure monitoring and blood pressure variability E. Manios Comments: M. Papavasiliou, H. Triantafillidi Aortic valve stenosis. TAVI for all? K. Toutouzas 3 vessels Coronary Artery Disease. PCI for all? P. Davlouros Surgeon s view: Ν. Baikoussis, G. Pattakos, A. Antoniou, D. Nikas, D. Iliopoulos Discussion with the audience Round Table: Patient with cardio-renal disease and comorbidities. What should the cardiologist know? Chairmen: D. Boumbas, C. Stefanadis New therapies in patients with systemic autoimmune diseases D. Vasilοpoulos About use of b-blocker/beta agonists in COPD S. Loukidis Catheter related blood stream infections (BSI) in patients with cardiorenal disease M. Psichogiou The importance of LDL-C. When the PCSK9 inhibitors can make the «clinical» difference? D. Richter Comments: P. Stougianos, K. Aznaouridis, G. Lazaros, A. Androulakis Intermission - Coffee break 10

11 Saturday, January 19 th, Round Table: Hot issues in the cardiorenal patient explained by experts (I) Chairmen: Ant. Manolis, T. Apostolou, I. Paraskevaidis Hyponatremia and water balance disorders G. Giamouzis Diuretics: From mechanisms of action to therapeutic use G. Gianakoulas In which type of patients with systolic heart failure the combination of sacubtril/valsartan is not recommended? C. Chrysohoou Anemia therapy. Advices and methods V. Bistola The epidemic of Vitamin D deficiency A. Aggelousi Comments - discussion: V. Dardioti, D. Terentes, A. Kitsiou, M. Drakopoulou Round Table: Hot issues in the cardiorenal patient explained by experts (II) Chairmen: C. Karvounis, E. Vavouranakis, A. Trikas Cardiovascural risk post renal transplantation S. Marinaki Preeclampsia and cardiovascular risk K. Papagianni Extra ventricular systole activity K. Gatzoulis Antineoplastic drugs D. Farmakis Comments - Discussion: E. Oikonomou, S. Brili, D. Tsiachris, S. Sideris Conclusion K. Tsioufis 11

12

13 Το φάρμακο αυτό τελεί υπό συμπληρωματική παρακολούθηση. Αυτό θα επιτρέψει το γρήγορο προσδιορισμό νέων πληροφοριών ασφάλειας. Ζητείται από τους επαγγελματίες υγείας να αναφέρουν οποιεσδήποτε πιθανολογούμενες ανεπιθύμητες ενέργειες. Βλ. παράγραφο 4.8 για τον τρόπο αναφοράς ανεπιθύμητων ενεργειών. 1. ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ Entresto 24 mg/26 mg επικαλυμμένα με λεπτό υμένιο δισκία Entresto 49 mg/51 mg επικαλυμμένα με λεπτό υμένιο δισκία Entresto 97 mg/103 mg επικαλυμμένα με λεπτό υμένιο δισκία. 2. ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ Entresto 24 mg/26 mg επικαλυμμένα με λεπτό υμένιο δισκία: Κάθε επικαλυμμένο με λεπτό υμένιο δισκίο περιέχει 24,3 mg sacubitril και 25,7 mg βαλσαρτάνης (ως σύμπλοκο sacubitril βαλσαρτάνης και νατριούχου άλατος). Entresto 49 mg/51 mg επικαλυμμένα με λεπτό υμένιο δισκία: Κάθε επικαλυμμένο με λεπτό υμένιο δισκίο περιέχει 48,6 mg sacubitril και 51,4 mg βαλσαρτάνης (ως σύμπλοκο sacubitril βαλσαρτάνης και νατριούχου άλατος). Entresto 97 mg/103 mg επικαλυμμένα με λεπτό υμένιο δισκία: Κάθε επικαλυμμένο με λεπτό υμένιο δισκίο των περιέχει 97,2 mg sacubitril και 102,8 mg βαλσαρτάνης (ως σύμπλοκο sacubitril βαλσαρτάνης και νατριούχου άλατος). Για τον πλήρη κατάλογο των εκδόχων, βλ. παράγραφο ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ 4.1 Θεραπευτικές ενδείξεις Το Entresto ενδείκνυται σε ενήλικες ασθενείς για την θεραπεία της συμπτωματικής χρόνιας καρδιακής ανεπάρκειας με μειωμένο κλάσμα εξώθησης (βλ. παράγραφο 5.1). 4.2 Δοσολογία και τρόπος χορήγησης Δοσολογία: Η συνιστώμενη αρχική δόση του Entresto είναι ένα δισκίο των 49 mg/51 mg δύο φορές την ημέρα, εκτός από τις περιπτώσεις που περιγράφονται παρακάτω. Η δόση θα πρέπει να διπλασιάζεται κάθε 2-4 εβδομάδες έως ότου να επιτευχθεί η επιθυμητή δόση των 97 mg/103 mg δύο φορές την ημέρα, ανάλογα με την ανοχή του ασθενούς (βλ. παράγραφο 5.1). Εάν οι ασθενείς εμφανίσουν ζητήματα ανοχής (συστολική αρτηριακή πίεση [SBP] 95 mmhg, συμπτωματική υπόταση, υπερκαλιαιμία, νεφρική δυσλειτουργία), συνιστάται προσαρμογή των συγχορηγούμενων φαρμάκων, προσωρινή καθοδική τιτλοποίηση ή διακοπή του Entresto (βλ. παράγραφο 4.4). Στην μελέτη PARADIGM-HF, το Entresto χορηγήθηκε σε συνδυασμό με άλλες θεραπείες καρδιακής ανεπάρκειας, στην θέση ενός αναστολέα ΜΕΑ ή άλλου αναστολέα υποδοχέων αγγειοτενσίνης II (ARB) (βλ. παράγραφο 5.1).Υπάρχει περιορισμένη εμπειρία σε ασθενείς που δεν λαμβάνουν αναστολέα ΜΕΑ ή ARB ή λαμβάνουν αυτά τα φαρμακευτικά προϊόντα σε χαμηλές δόσεις, συνεπώς για αυτούς τους ασθενείς συνιστάται αρχική δόση 24 mg/26 mg χορηγούμενη δύο φορές την ημέρα και αργή τιτλοποίηση δόσης (να διπλασιάζεται κάθε 3-4 εβδομάδες) (βλ. TITRATION στην παράγραφο 5.1). Η θεραπεία δεν πρέπει να χορηγείται σε ασθενείς με επίπεδα καλίου στον ορό >5,4 mmol/l ή με SBP <100 mmhg (βλ. παράγραφο 4.4). Η αρχική δόση των 24 mg/26 mg δύο φορές την ημέρα θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σε ασθενείς με SBP 100 εώς 110 mmhg. Το Entresto δεν πρέπει να συγχορηγείται με αναστολέα ΜΕΑ ή άλλο ARB. Λόγω του δυνητικού κινδύνου εμφάνισης αγγειοοιδήματος κατά την ταυτόχρονη χρήση με αναστολέα ΜΕΑ, η χορήγηση δεν πρέπει να ξεκινάει για τουλάχιστον 36 ώρες μετά τη διακοπή της θεραπείας με αναστολέα ΜΕΑ (βλ. παραγράφους 4.3, 4.4 και 4.5). Η βαλσαρτάνη που περιέχεται στο Entresto είναι περισσότερο βιοδιαθέσιμη από την βαλσαρτάνη σε άλλα σκευάσματα που κυκλοφορούν σε δισκία (βλ. παράγραφο 5.2). Εάν παραλειφθεί μια δόση του Entresto, ο ασθενής θα πρέπει να λάβει την επόμενη δόση στην προγραμματισμένη ώρα. Ειδικοί πληθυσμοί: Ηλικιωμένος πληθυσμός: Η δόση πρέπει να είναι σύμφωνη με την νεφρική λειτουργία στους ηλικιωμένους ασθενείς. Νεφρική δυσλειτουργία: Δεν απαιτείται προσαρμογή της δόσης σε ασθενείς με ήπια (Εκτιμώμενος Ρυθμός Σπειραματικής Διήθησης [egfr] ml/min/1,73 m 2 ) νεφρική δυσλειτουργία. Η αρχική δόση των 24 mg/26 mg δύο φορές την ημέρα θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σε ασθενείς με μέτρια νεφρική δυσλειτουργία (egfr ml/min/1,73 m 2 ). Καθώς η εμπειρία είναι πολύ περιορισμένη στις κλινικές δοκιμές σε ασθενείς με σοβαρή νεφρική δυσλειτουργία (egfr <30 ml/min/1,73 m 2 ) (βλ. παράγραφο 5.1) το Entresto θα πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή και συνιστάται η αρχική δόση των 24 mg/26 mg δύο φορές την ημέρα. Δεν υπάρχει εμπειρία σε ασθενείς στο τελικό στάδιο νεφρικής ασθένειας και η χρήση του Entresto δεν συνιστάται. Ηπατική δυσλειτουργία: Δεν απαιτείται προσαρμογή της δόσης κατά τη χορήγηση του Entresto σε ασθενείς με ήπια ηπατική δυσλειτουργία (κατηγορία Α κατά Child-Pugh). Η εμπειρία από κλινικές μελέτες είναι περιορισμένη σε ασθενείς με μέτρια ηπατική δυσλειτουργία (κατηγορία Β κατά Child-Pugh) ή με AST/ALT επίπεδα περισσότερο από διπλάσια του μέγιστου επιπέδου του φυσιολογικού εύρους. Το Entresto θα πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή σε αυτούς τους ασθενείς και η συνιστώμενη αρχική δόση είναι 24 mg/26 mg δύο φορές την ημέρα (βλ. παράγραφο 4.4 και 5.2). Το Entresto αντενδείκνυται σε ασθενείς με σοβαρή ηπατική δυσλειτουργία, χολική κίρρωση ή χολόσταση (κατηγορία C κατά Child-Pugh) (βλ. παράγραφο 4.3). Παιδιατρικός πληθυσμός: Η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα του Entresto σε παιδιά και εφήβους ηλικίας κάτω των 18 ετών δεν έχουν ακόμα τεκμηριωθεί. Δεν υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα. Τρόπος χορήγησης: Από στόματος χρήση. Το Entresto μπορεί να χορηγηθεί με ή χωρίς τροφή (βλ. παράγραφο 5.2).Τα δισκία πρέπει να καταπίνονται με ένα ποτήρι νερό. 4.3 Αντενδείξεις Υπερευαισθησία στις δραστικές ουσίες ή σε κάποιο από τα έκδοχα που αναφέρονται στην παράγραφο 6.1. Ταυτόχρονη χρήση με αναστολείς ΜΕΑ (βλ. παραγράφους 4.4 και 4.5). Το Entresto δεν πρέπει να χορηγείται για 36 ώρες μετά τη διακοπή της θεραπείας με αναστολείς ΜΕΑ. Γνωστό ιστορικό αγγειοοιδήματος που σχετίζεται με προηγούμενη θεραπεία με αναστολέα ΜΕΑ ή θεραπεία ARB (βλ. παράγραφο 4.4). Κληρονομικό ή ιδιοπαθητικό αγγειοοίδημα (βλ. παράγραφο 4.4). Ταυτόχρονη χρήση με φαρμακευτικά προϊόντα που περιέχουν αλισκιρένη σε ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη ή σε ασθενείς με νεφρική δυσλειτουργία (egfr <60 ml/min/1,73 m 2 ) (βλ. παραγράφους 4.4 και 4.5). Σοβαρή ηπατική δυσλειτουργία, χολική κίρρωση και χολόσταση (βλ. παράγραφο 4.2). Δεύτερο και τρίτο τρίμηνο της κύησης (βλ. παράγραφο 4.6). 4.4 Ειδικές προειδοποιήσεις και προφυλάξεις κατά τη χρήση Διπλός αποκλεισμός του συστήματος ρενίνης-αγγειοτενσίνης-αλδοστερόνης (RAAS): Ο συνδυασμός του Entresto με αναστολέα ΜΕΑ αντενδείκνυται λόγω του αυξημένου κινδύνου εμφάνισης αγγειοοιδήματος (βλ. παράγραφο 4.3). Η χορήγηση του Entresto δεν πρέπει να ξεκινάει για 36 ώρες μετά τη λήψη της τελευταίας δόσης της θεραπείας με αναστολέα ΜΕΑ. Εάν η θεραπεία με Entresto διακοπεί, η θεραπεία με αναστολέα ΜΕΑ δεν πρέπει να ξεκινήσει για 36 ώρες μετά την τελευταία δόση του Entresto (βλ. παραγράφους 4.2, 4.3 και 4.5). Ο συνδυασμός του Entresto με άμεσους αναστολείς της ρενίνης όπως η αλισκιρένη δεν συνιστάται (βλ. παράγραφο 4.5). Ο συνδυασμός του Entresto με προϊόντα που περιέχουν αλισκιρένη αντενδείκνυται σε ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη ή σε ασθενείς με νεφρική δυσλειτουργία (egfr <60 ml/min/1,73 m 2 ) (βλ. παραγράφους 4.3 και 4.5). Το Entresto περιέχει βαλσαρτάνη και ως εκ τούτου δεν πρέπει να συγχορηγείται με άλλο προϊόν που περιέχει ARB (βλ. παραγράφους 4.2 και 4.5). Υπόταση: Η θεραπεία δεν πρέπει να αρχίσει μέχρι το SBP να είναι 100 mmhg. Οι ασθενείς με SBP <100 mmhg δεν έχουν μελετηθεί (βλ. παράγραφο 5.1). Περιπτώσεις συμπτωματικής υπότασης έχουν αναφερθεί σε ασθενείς που χορηγήθηκε το Entresto κατά τη διάρκεια κλινικών μελετών (βλ. παράγραφο 4.8), ειδικά σε ασθενείς 65 ετών, ασθενείς με νεφρική δυσλειτουργία και ασθενείς με μειωμένο SBP (<112 mmhg). Κατά την έναρξη της θεραπείας ή κατά την διάρκεια τιτλοποίησης της δόσης του Entresto, η πίεση του αίματος θα πρέπει να παρακολουθείται συστηματικά. Σε περίπτωση εμφάνισης υπότασης, συνιστάται προσωρινή καθοδική τιτλοδότησης ή διακοπή του Entresto (βλ. παράγραφο 4.2). Θα πρέπει να εξετάζεται η προσαρμογή της δόσης των διουρητικών, των συγχορηγούμενων αντιυπερτασικών και η θεραπεία των υπόλοιπων αιτιών της υπότασης (π.χ., υποογκαιμία). Συμπτωματική υπόταση είναι πιο πιθανό να εμφανιστεί εάν ο ασθενής παρουσιάζει υποογκαιμία, π.χ., από θεραπεία με διουρητικά, δίαιτα περιορισμένη σε αλάτι, διάρροια ή έμετο. Η υπονατριαιμία και/ή η υποογκαιμία θα πρέπει να διορθώνονται πριν από την έναρξη της θεραπείας με Entresto, ωστόσο, μία τέτοια διορθωτική ενέργεια θα πρέπει να σταθμίζεται προσεκτικά έναντι του κινδύνου εμφάνισης υπερφόρτωσης του όγκου. Έκπτωση της νεφρικής λειτουργίας: Η αξιολόγηση των ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια θα πρέπει πάντα να περιλαμβάνει την εκτίμηση της νεφρικής λειτουργίας. Σε ασθενείς με ήπια και μέτρια νεφρική δυσλειτουργία υπάρχει περισσότερος κίνδυνος να εμφανισθεί υπόταση (βλ. παράγραφο 4.2). Η κλινική εμπειρία σε ασθενείς με σοβαρή νεφρική δυσλειτουργία είναι πολύ περιορισμένη (εκτιμώμενος GFR <30 ml/min/1,73m 2 ) και αυτοί οι ασθενείς μπορεί να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο υπότασης (βλ. παράγραφο 4.2). Δεν υπάρχει εμπειρία σε ασθενείς στο τελικό στάδιο νεφρικής ασθένειας και το Entresto δεν συνιστάται. Επιδείνωση της νεφρικής λειτουργίας: Η χρήση του Entresto μπορεί να σχετίζεται με μειωμένη νεφρική λειτουργία. Ο κίνδυνος μπορεί να αυξηθεί περεταίρω με την αφυδάτωση ή την παράλληλη χρήση μη στεροειδών αντιφλεγμονώδων φαρμακευτικών προϊόντων (ΜΣΑΦ) (βλ. παράγραφο 4.5). Θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η καθοδική τιτλοποίηση σε ασθενείς που αναπτύσσουν κλινικά σημαντική μείωση της νεφρικής λειτουργίας. Υπερκαλιαιμία: Η θεραπεία δεν πρέπει να χορηγείται σε ασθενείς με επίπεδα καλίου του ορού >5,4 mmol/l. H χρήση του Entresto μπορεί να σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης υπερκαλιαιμίας, ωστόσο υποκαλιαιμία μπορεί επισης να εμφανισθεί (βλ. παράγραφο 4.8). Συνιστάται παρακολούθηση των επιπέδων του καλίου του ορού, ιδιαίτερα σε ασθενείς με παράγοντες κινδύνου όπως νεφρική δυσλειτουργία, σακχαρώδη διαβήτη ή υποαλδοστερονισμό ή σε ασθενείς που ακολουθούν δίαιτα με υψηλή περιεκτικότητα σε κάλιο ή με αλατοκορτικοειδής ανταγωνιστές (βλ. παράγραφο 4.2). Εάν οι ασθενείς παρουσιάσουν κλινικά σημαντική υπερκαλιαιμία συνιστάται η προσαρμογή των συγχορηγούμενων φαρμακευτικών προϊόντων, ή προσωρινή καθοδική τιτλοποίηση ή διακοπή του Entresto. Αν τα επίπεδα του καλίου του ορού είναι >5,4 mmol/l η διακοπή θα πρέπει να εξετασθεί. Αγγειοοίδημα: Αγγειοοίδημα έχει αναφερθεί σε ασθενείς που έλαβαν θεραπεία με Entresto. Σε περίπτωση εμφάνισης αγγειοοιδήματος, το Entresto θα πρέπει να διακόπτεται αμέσως και να παρέχεται κατάλληλη θεραπεία και παρακολούθηση έως την πλήρη και μόνιμη υποχώρηση των σημείων και συμπτωμάτων. Δεν πρέπει να χορηγηθεί εκ νέου. Σε περιπτώσεις επιβεβαιωμένου αγγειοοιδήματος όπου το οίδημα περιορίζεται στο πρόσωπο και τα χείλη, υπήρξε γενικώς αποκατάσταση του προβλήματος χωρίς αγωγή, παρόλο που η χορήγηση αντιισταμινικών έχει φανεί χρήσιμη στην ανακούφιση των συμπτωμάτων. Το σχετιζόμενο με οίδημα του λάρυγγα αγγειοοίδημα μπορεί να αποβεί θανατηφόρο. Όπου υπάρχει συμμετοχή της γλώσσας, της επιγλωττίδας ή του λάρυγγα με πιθανότητα πρόκλησης απόφραξης των αεραγωγών, θα πρέπει να χορηγείται αμέσως κατάλληλη θεραπεία, π.χ., χορήγηση διαλύματος αδρεναλίνης 1 mg/1 ml (0,3-0,5 ml) και/ή να εφαρμόζονται κατάλληλα μέτρα για τη διασφάλιση ανοικτών αεραγωγών. Ασθενείς με προηγούμενο ιστορικό αγγειοοιδήματος δεν μελετήθηκαν. Καθώς ενδέχεται να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης αγγειοοιδήματος, συνιστάται προσοχή όταν το Entresto χρησιμοποιείται σε αυτούς τους ασθενείς. Το Entresto αντενδείκνυται σε ασθενείς με γνωστό ιστορικό αγγειοοιδήματος σχετιζόμενο με προηγούμενη θεραπεία με αναστολείς ΜΕΑ ή θεραπεία με ARB ή κληρονομικό ή ιδιοπαθητικό αγγειοοίδημα (βλ. παράγραφο 4.3). Οι μαύροι ασθενείς έχουν αυξημένη προδιάθεση στην ανάπτυξη αγγειοοιδήματος (βλ. παράγραφο 4.8). Ασθενείς με στένωση της νεφρικής αρτηρίας: Το Entresto μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα ουρίας στο αίμα και κρεατινίνης στον ορό σε ασθενείς με αμφοτερόπλευρη ή μονόπλευρη στένωση νεφρικής αρτηρίας. Απαιτείται προσοχή σε ασθενείς με στένωση νεφρικής αρτηρίας και συνιστάται παρακολούθησης της νεφρικής λειτουργίας. Ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια κατηγορίας IV κατά NYHA: Θα πρέπει να δίνεται προσοχή κατά την έναρξη του Entresto σε ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια κατηγορίας IV κατά NYHA λόγω περιορισμένης κλινικής εμπειρίας σε αυτό τον πληθυσμό. Β-τύπου νατριουρητικό πεπτίδιο (BNP): Το BNP δεν είναι κατάλληλος βιοδείκτης της καρδιακής ανεπάρκειας σε ασθενείς που λαμβάνουν θεραπεία με το Entresto επειδή είναι υπόστρωμα νεπριλυσίνης (βλ. παράγραφο 5.1). Ασθενείς με ηπατική δυσλειτουργία: Η εμπειρία από κλινικές μελέτες είναι περιορισμένη σε ασθενείς με μέτρια ηπατική δυσλειτουργία (κατηγορία Β κατά Child-Pugh) ή με AST/ALT επίπεδα περισσότερο από διπλάσια του μέγιστου επιπέδου του φυσιολογικού εύρους. Συνεπώς, συνιστάται προσοχή όταν χρησιμοποιείται σε αυτούς τους ασθενείς (βλ. παράγραφο 4.2 και 5.2). Το Entresto αντενδείκνυται σε ασθενείς με σοβαρή ηπατική δυσλειτουργία, χολική κίρρωση ή χολόσταση (κατηγορία C κατά Child-Pugh) (βλ. παράγραφο 4.3). 4.8 Ανεπιθύμητες ενέργειες Περίληψη του προφίλ ασφαλείας: Οι πιο συχνά αναφερόμενες ανεπιθύμητες ενέργειες κατά τη διάρκεια της θεραπείας με το Entresto ήταν υπόταση, υπερκαλιαιμία και νεφρική δυσλειτουργία (βλ. παράγραφο 4.4). Αγγειοοίδημα αναφέρθηκε σε ασθενείς που έλαβαν θεραπεία με Entresto (βλ. Περιγραφή επιλεγμένων ανεπιθύμητων ενεργειών). Η ασφάλεια του Entresto σε ασθενείς με χρόνια καρδιακή ανεπάρκεια αξιολογήθηκε στην πιλοτική, φάσης 3 μελέτη PARADIGM-HF, στην οποία συγκρίθηκαν ασθενείς που αντιμετωπίστηκαν με δύο φορές την ημέρα χορηγούμενο Entresto 97 mg/103 mg (n=4.203) ή εναλαπρίλη 10 mg (n=4.229). Οι ασθενείς που τυχαιοποιήθηκαν στην ομάδα του Entresto έλαβαν θεραπεία για διάμεση διάρκεια έκθεσης 24 μήνες. Έλαβαν θεραπεία ασθενείς για περισσότερο από ένα έτος. Στην μελέτη PAR- ADIGM-HF, οι ασθενείς είχαν προηγουμένως λάβει θεραπεία με αναστολείς MEA και/ή ARBs και επίσης έπρεπε να ολοκληρώσουν με επιτυχία την διαδοχική χορήγηση εναλαπρίλης και Entresto ανά περιόδους (διάμεση φαρμακευτική έκθεση των 15 και 29 ημερών, αντίστοιχα) πριν την τυχαιοποιημένη διπλά-τυφλή περίοδο. Κατά την διάρκεια χορήγησης της εναλαπρίλη ανά περίοδο, ασθενείς (10,5%) διέκοψαν μόνιμα από τη μελέτη, εκ των οποίων το 5,6% διέκοψε λόγω ανεπιθύμητων αντιδράσεων με τις συχνότερες να είναι νεφρική διαταραχή (1,7%), υπερκαλιαιμία (1,7%) και υπόταση (1,4%). Κατα την διάρκεια χορήγησης του Entresto ανά περίοδο, 10,4% των ασθενών διέκοψε μόνιμα, εκ των οποίων το 5,9% λόγω ανεπιθύμητων αντιδράσεων, με τις συχνότερες να είναι νεφρική διαταραχή (1,8%), υπόταση (1,7%) και υπερκαλιαιμία (1,3%). Λόγω της διακοπής της θεραπείας κατά τη διάρκεια της χορήγησης ανά περιόδους, τα ποσοστά των ανεπιθύμητων ενεργειών όπως παρουσιάζονται στον πιο κάτω πίνακα ενδεχομένως να είναι χαμηλότερα από τα αναμενόμενα ποσοστά στην κλινική πρακτική. Διακοπή της θεραπείας λόγω ανεπιθύμητης αντίδρασης στη διπλά τυφλή περίοδο της μελέτης PARADIGM-HF σημειώθηκε σε 450 ασθενείς που αντιμετωπίστηκαν με Entresto (10,7%) και σε 516 ασθενείς που αντιμετωπίστηκαν με εναλαπρίλη (12,2%). Πίνακας ανεπιθύμητων ενεργειών: Οι ανεπιθύμητες ενέργειες του φαρμάκου έχουν καταταχθεί ανά Κατηγορία Οργανικού Συστήματος και στην συνέχεια σύμφωνα στην συχνότητα, με τις συχνότερες να αναφέρονται πρώτες, χρησιμοποιώντας την ακόλουθη σύμβαση: πολύ συχνές ( 1/10), συχνές ( 1/100 έως <1/10), όχι συχνές ( 1/1.000 έως <1/100), σπάνιες ( 1/ έως <1/10.000), πολύ σπάνιες (<1/10,000). Εντός κάθε κατηγορίας συχνότητας εμφάνισης, οι ανεπιθύμητες ενέργειες παρατίθενται κατά φθίνουσα σειρά σοβαρότητας. Πίνακας 1: Κατάλογος ανεπιθύμητων ενεργειών Κατηγορία Κατηγορία Οργανικού Συστήματος Προτιμώμενος όρος συχνότητας Διαταραχές του αιμοποιητικού και Αναιμία του λεμφικού συστήματος Διαταραχές του ανοσοποιητικού συστήματος Υπερευαισθησία Όχι συχνές Υπερκαλιαιμία* Πολύ συχνές Διαταραχές του μεταβολισμού και της θρέψης Υποκαλιαιμία Υπογλυκαιμία Ζάλη Κεφαλαλγία Διαταραχές του νευρικού συστήματος Συγκοπή Ζάλη θέσης Όχι συχνές Διαταραχές του ωτός και του λαβυρίνθου Ίλιγγος Υπόταση* Πολύ συχνές Αγγειακές διαταραχές Ορθοστατική υπόταση Διαταραχές του αναπνευστικού συστήματος, του Βήχας θώρακα και του μεσοθωρακίου Διάρροια Διαταραχές του γαστρεντερικού Ναυτία Γαστρίτιδα Κνησμός Όχι συχνές Διαταραχές του δέρματος και του υποδόριου ιστού Εξάνθημα Όχι συχνές Αγγειοοίδημα* Όχι συχνές Νεφρική δυσλειτουργία* Πολύ συχνές Διαταραχές των νεφρών και των ουροφόρων οδών Νεφρική ανεπάρκεια (νεφρική ανεπάρκεια, οξεία νεφρική ανεπάρκεια) Γενικές διαταραχές και καταστάσεις Κόπωση της οδού χορήγησης Εξασθένιση *Βλ. Περιγραφή επιλεγμένων ανεπιθύμητων αντιδράσεων. Περιγραφή επιλεγμένων ανεπιθύμητων αντιδράσεων: Αγγειοοίδημα: Σε ασθένεις που έλαβαν θεραπεία με Entresto έχει αναφερθεί αγγειοοίδημα. Στην μελέτη PARADIGM-HF, το αγγειοοίδημα σημειώθηκε στο 0,5% των ασθενών που αντιμετωπίστηκαν με Entresto, σε σύγκριση με το 0,2% των ασθενών που αντιμετωπίστηκαν με εναλαπρίλη. Μεγαλύτερα ποσοστά αγγειοοιδήματος παρουσιάστηκαν σε μαύρους ασθενείς που αντιμετωπίστηκαν με Entresto (2,4%) και εναλαπρίλης (0,5%) (βλ. παράγραφο 4.4). Υπερκαλιαιμία κάλιο του ορού: Στην μελέτη PARADIGM-HF, επίπεδα >5,4 mmol/l υπερκαλιαιμίας και κάλιου ορού έχουν αναφερθεί στο 11,6% και 19,7% των ασθενών που έλαβαν Entresto και 14,0% και 21,1% των ασθενών που έλαβαν εναλαπρίλη, αντίστοιχα. Πίεση Αίματος: Στην μελέτη PARADIGM-HF, υπόταση και κλινικά χαμηλή συστολική αρτηριακή πίεση (<90 mmhg και μείωση από την γραμμή αναφοράς >20 mmhg) αναφέρθηκαν σε 17,6% και 4,76% των ασθενών που έλαβαν Entresto σε σύγκριση με 11,9% και 2,67% των ασθενών που έλαβαν εναλαπρίλη, αντίστοιχα. Νεφρική δυσλειτουργία: Στην μελέτη PARADIGM-HF, η νεφρική δυσλειτουργία έχει αναφερθεί σε 10,1% των ασθενών που έλαβαν Entresto και 11,5% των ασθενών που έλαβαν εναλαπρίλη. Αναφορά πιθανολογούμενων ανεπιθύμητων ενεργειών: Η αναφορά πιθανολογούμενων ανεπιθύμητων ενεργειών μετά από τη χορήγηση άδειας κυκλοφορίας του φαρμακευτικού προϊόντος είναι σημαντική. Επιτρέπει τη συνεχή παρακολούθηση της σχέσης οφέλους-κινδύνου του φαρμακευτικού προϊόντος. Ζητείται από τους επαγγελματίες υγείας να αναφέρουν οποιεσδήποτε πιθανολογούμενες ανεπιθύμητες ενέργειες μέσω του εθνικού συστήματος αναφοράς: Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων: Μεσογείων 284, GR Χολαργός, Αθήνα, Τηλ: /337, Φαξ: , Ιστότοπος: Υπερδοσολογία Διατίθενται περιορισμένα δεδομένα σχετικά με την υπερδοσολογία στον άνθρωπο. Σε υγιείς εθελοντές μελετήθηκαν μία εφάπαξ δόση Entresto των 583 mg sacubitril/617 mg βαλσαρτάνης και πολλαπλές δόσεις των 437 mg sacubitril/463 mg βαλσαρτάνης (14 ημέρες) και ήταν καλά ανεκτές. Η υπόταση αποτελεί το πιο πιθανό σύμπτωμα υπερδοσολογίας λόγω της δράσης μείωσης της αρτηριακής πίεσης του Entresto. Θα πρέπει να παρέχεται συμπτωματική θεραπεία. Το φαρμακευτικό προϊόν είναι απίθανο να απομακρυνθεί με αιμοδιύλιση λόγω της υψηλής σύνδεσης του με πρωτεΐνες. 7. ΚΑΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΑΔΕΙΑΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ Novartis Europharm Limited: Vista Building, Elm Park, Merrion Road, Dublin 4, Ιρλανδία. 8. ΑΡΙΘΜΟΣ(ΟΙ) ΑΔΕΙΑΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ Entresto 24 mg/26 mg επικαλυμμένα με λεπτό υμένιο δισκία: EU/1/15/1058/001 - EU/1/15/1058/ EU/1/15/1058/017. Entresto 49 mg/51 mg επικαλυμμένα με λεπτό υμένιο δισκία: EU/1/15/1058/ EU/1/15/1058/ Entresto 97 mg/103 mg επικαλυμμένα με λεπτό υμένιο δισκία: EU/1/15/1058/ EU/1/15/1058/ ΗΜΕΡΟΜΗ- ΝΙΑ ΠΡΩΤΗΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ/ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ ΤΗΣ ΑΔΕΙΑΣ 19 Νοεμβρίου ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΙ- ΜΕΝΟΥ 22 Ιουνίου Λεπτομερείς πληροφορίες για το παρόν φαρμακευτικό προϊόν είναι διαθέσιμες στο δικτυακό τόπο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων: ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΛΙΑΝΙΚΗ ΤΙΜΗ Entresto 24mg/26mg (28tabs): 73,18 Entresto 49mg/51mg (56tabs): 142,47 Entresto 97mg/103mg (56tabs): 142,25 ΤΡΟΠΟΣ ΔΙΑΘΕΣΗΣ: Με ιατρική συνταγή. GR ENT_ADV018_OCT_2018