Περιεχόµενα. Εισαγωγή

Transcript

1 Περιεχόµενα Εισαγωγή Κεφάλαιο 1 Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση 1.1 Ιστορική Αναδροµή Ορισµοί Χαρακτηριστικά της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης Μοντέλα Ανοικτής και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης Μοντέλα ΑΑΕ µε βάση την εκπαιδευτική προσέγγιση Μοντέλο µε βάση τη διάκριση Σύχρονων και Ασύγχρονων Υπηρεσιών Μοντέλο µε βάση την αντιστοίχηση εκπαιδευτή προς εκπαιδευόµενες περιοχές Πλεονεκτήµατα και Μειονεκτήµατα της εκπαίδευσης από απόσταση Μέθοδοι και εργαλεία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης..24 Κεφάλαιο 2 Τηλεκπαίδευση 2.1 Χαρακτηριστικά είδη τηλεκπαίδευσης Βασικά χαρακτηριστικά τηλετάξης οµή τηλετάξης Τεχνολογίες λογισµικών τηλετάξης Λειτουργικά χαρακτηριστικά λογισµικών τηλετάξης Βήµατα εκπαιδευτικής διαδικασίας τηλετάξης..33 Κεφάλαιο 3 Μαθησιακά Περιβάλλοντα 3.1 Εισαγωγή Εµπορικά διαθέσιµα περιβάλλοντα Forum 36 1

2 3.2.2 Centra Web-CT TopClass First class/learn Link Blackboard CoMentor Learning Space Learning Server TeamWave etoolkit, ecompanion, ecourse ecollege Virtual U Συγκριτικοί πίνακες 50 Κεφάλαιο 4 Εκπαιδευτικό Υλικό 4.1 Γενικά Χαρακτηριστικά έντυπου εκπαιδευτικού υλικού Χαρακτηριστικά οπτικοακουστικού υλικού Λογισµικό για εκπαιδευτικούς σκοπούς Αξιολόγηση του λογισµικού και διδασκαλία µε αυτό.. 58 Κεφάλαιο 5 Σχεδιασµός Συστηµάτων Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης 5.1 Εισαγωγή Χαρακτηριστικά σπουδαστών σε ένα εξ αποστάσεως σύστηµα εκπαίδευσης ιαφορές ανάµεσα στους φοιτητές του Ανοικτού Πανεπιστηµίου (Μ. Βρετανία) και τους φοιτητές των άλλων Πανεπιστηµίων Προγράµµατα που θα εφαρµοστούν σε ένα εξ αποστάσεως σύστηµα Επιλογή των µέσων για το σχεδιασµό ενός συστήµατος Ο ρόλος της διοίκησης στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση Ο δρόµος προς µία αποτελεσµατικότερη εξ αποστάσεως εκπαίδευση Αξιολόγηση εξ αποστάσεως συστηµάτων.66 2

3 Κεφάλαιο 6 Παιδαγωγικό Μοντέλο για την Εκπαίδευση από Απόσταση 6.1 Μορφή και βασικά στοιχεία ιδακτικό µοντέλο Μοντέλο µαθητή Γενικοί και Ειδικοί εκπαιδευτικοί στόχοι Μαθησιακές/διδακτικές στρατηγικές στην εκπαίδευση από απόσταση Μοντέλο Επικοινωνίας Οργάνωση και ιαχείριση της εκπαιδευτικής πρακτικής 78 Κεφάλαιο 7 Τηλεκπαίδευση και Υγεία 7.1 Αναγκαιότητα της τηλεκπαίδευσης στον τοµέα υγείας Τρόποι πραγµατοποίησης της τηλεκπαίδευσης στην υγεία Κρίσιµα θέµατα στην τηλεκπαίδευση στον τοµέα υγείας Παρουσίαση ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών elearning.86 Συµπεράσµατα..89 Παράρτηµα 91 Ελληνικά Ακρωνύµια 92 Ξενόγλωσσα Ακρωνύµια..93 Ελληνική Βιβλιογραφία 94 Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία..96 ιαδικτυακοί Τόποι..97 3

4 Περίληψη Στην εργασία αυτή, κάνουµε µία ανάλυση όσον αφορά στη χρησιµότητα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και παρατηρούµε ότι στην Ελλάδα έχει γίνει µια προσπάθεια της οποίας τα αποτελέσµατα είναι λίγα σε σχέση µε το εξωτερικό στον τοµέα αυτό. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι ιδιαίτερα χρήσιµη στον τοµέα της υγείας που εξελίσσεται ραγδαία, παρόλα αυτά, στην Ελλάδα, έχει µείνει αρκετά πίσω. Πιο συγκεκριµένα, µετά από µία ανάλυση διαφόρων ορισµών που σχετίζονται µε την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι η τελευταία χαρακτηρίζεται από την απόσταση του διδάσκοντα από τον διδασκόµενο και αποτελεί ένα διακριτό πεδίο εκπαιδευτικής έρευνας. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι, αφενός, συµπληρωµατική µορφή προς τη συµβατική, αφετέρου, κύρια µορφή εκπαίδευσης για εργαζοµένους, για ανθρώπους που δεν µπορούν να αποµακρυνθούν από το χώρο της εργασίας τους. Έχουµε παρατηρήσει ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση εξυπηρετεί τη δευτεροβάθµια, τη µεταδευτεροβάθµια, την τριτοβάθµια, την µετατριτοβάθµια, την τεχνική, τη διά βίου και την επαγγελµατική εκπαίδευση. Η συµβολή της γίνεται εµφανής σε τοµείς, όπου η συµβατική εκπαίδευση δεν µπορεί να αντιµετωπίσει συγκεκριµένες ανάγκες των πολιτών, όπως είναι η εκπαίδευση µεγάλου αριθµού σπουδαστών, η εξατοµίκευση της διδασκαλίας, η εκπαίδευση των φυλακισµένων, των ατόµων µε ειδικές ανάγκες, ατόµων που ζουν σε αποµονωµένες περιοχές ή που για κάποιο λόγο δεν µπορούν ή δε θέλουν να µετακινηθούν στις εγκαταστάσεις των εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Παρουσιάζουµε, στη συνέχεια, τα διάφορα µοντέλα ΑΑΕ: το µοντέλο µε βάση την εκπαιδευτική προσέγγιση, το µοντέλο µε βάση τη διάκριση σύγχρονων και ασύγχρονων υπηρεσιών και, τέλος, αυτό µε βάση την αντιστοίχηση εκπαιδευτή προς εκπαιδευτικές περιοχές. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση έχει τόσο πλεονεκτήµατα όσο και µειονεκτήµατα: γι αυτό το λόγο µπορούµε να περάσουµε στην εκπαίδευση από απόσταση µε τη χρήση ηλεκτρονικών µέσων, που είναι η λεγόµενη τηλεκπαίδευση. Παρουσιάζουµε, στην εργασία αυτή, τη διαφορά σύγχρονης και ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης καθώς και τον ορισµό της τάξης από απόσταση (τηλετάξη), τη δοµή της και τα λειτουργικά χαρακτηριστικά λογισµικών τηλετάξης. ώσαµε ιδιαίτερη προσοχή στα βήµατα της εκπαιδευτικής διαδικασίας τηλετάξης. Θα µπορούσαµε να 4

5 πούµε ότι δίνονται πολύ, παραστατικά, µερικά από τα µαθησιακά περιβάλλοντα µε τη χρήση των οποίων µπορούµε να πραγµατοποιήσουµε την εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Σηµαντικό παράγοντα, σε τέτοιου είδους εκπαίδευση, παίζει το εκπαιδευτικό υλικό, λόγω του ότι σπουδαστές εξαρτώνται από αυτό και πρέπει να είναι έτσι σχεδιασµένο, ώστε να αναπληρώνει το διδάσκοντα. Θα πρέπει να εξυπηρετεί τις ανάγκες της ανοικτής εκπαίδευσης, παρέχοντας στους σπουδαστές τη δυνατότητα να µελετήσουν και να µάθουν, στο δικό τους τόπο και χρόνο, καθώς και µε το ρυθµό της επιλογής τους. Το εκπαιδευτικό υλικό χωρίζεται: στο έντυπο υλικό, το οπτικοακουστικό υλικό, καθώς και το εκπαιδευτικό λογισµικό. Μετά από όλα αυτά, καταλήγουµε στον τρόπο µε τον οποίο σχεδιάζουµε τέτοια συστήµατα και στο τι είναι αυτά που επηρεάζουν το σχεδιασµό τους. Οι σπουδαστές παίζουν αρκετά σηµαντικό ρόλο γιατί, συνήθως, είναι άτοµα που έχουν και άλλες υποχρεώσεις εκτός από την υποχρέωση της εκπαίδευσής τους καθώς και τα προγράµµατα που θα επιλεγούν για την ολοκληρωµένη εκµάθησή τους και η επιλογή των µέσων που θα χρησιµοποιήσουν οι σχεδιαστές προκειµένου να πετύχουν ένα σωστό πρόγραµµα. Στη συνέχεια, γίνεται παρουσίαση του παιδαγωγικού µοντέλου της εκπαίδευσης από απόσταση και, ιδιαιτέρως, των επιµέρους µοντέλων: του διδακτικού, του µοντέλου επικοινωνίας και αυτού της διαχείρισης και οργάνωσης της εκπαιδευτικής πρακτικής. Τέλος, γίνεται επικέντρωση της τηλεκπαίδευσης στον τοµέα υγείας και εφιστούµε την προσοχή στην εφαρµογή της σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Λέξεις - κλειδιά Εξ αποστάσεως εκπαίδευση, ανοικτή εκπαίδευση, τηλεκπαίδευση, µαθησιακά περιβάλλοντα, εκπαιδευτικό υλικό, λογισµικό υποστήριξης, παιδαγωγικό µοντέλο, Ανοικτό Πανεπιστήµιο, εκπαιδευόµενος, εκπαιδευτής, συµβατική εκπαίδευση, (παραδοσιακή). 5

6 Résumé À travers ce travail, nous procédons à une analyse relativement à l utilité de l enseignement à distance et nous observons qu en Grèce on a déjà oeuvré dans cette direction: néanmoins, les résultats de cet effort sont peu nombreux par rapport à ce qui se passe à l étranger, dans ce domaine précis. L enseignement à distance est particulièrement utile, précisément, dans le domaine de la santé qui évolue à une vitessse vertigineuse; malgré tout cela, en Grèce, les choses n ont pas évolué de façon adéquate. En effet, suite à une analyse de differents termes qui sonts liés à ce type d enseignement, nous constatons que ce dernier se base, justement, sur la distance qui existe entre l enseignant et l apprenant, élément qui constitue un champ de recherches bien évident. L ED est, en amont, une forme complémentaire de l enseignement traditionnel et, en aval, la donnée d enseignement prépondérante concernant des personnes qui ne peuvent pas s éloigner de leur lieu de travail. Il s avére que l ED rend de grands services à l enseignement technologique et professionnel continu, au niveau secondaire, post-secondaire, ainsi qu au troisième et post-troisième degrés. Sa contribution est indubitable dans des domaines où l éducation traditionnelle n est pas en mesure de répondre à certains besoins des citoyens, tels que l éducation d un grand nombre d étudiants, la personnalisation du cours, l enseignement des prisonniers et des personnes handicapées où bien la formation d individus qui vivent dans des régions isolées; il y a également ceux qui, pour une raison particulière, ne veulent pas se déplacer pour suivre les cours aux installations mêmes des institutions éducatives. Nous présentons, par la suite, les différents types de l ED: il existe celui qui se base sur l approche éducative, un autre qui s appuie sur la différence entre le cours où la communication avec l enseignant doit être immediate (synchronique) et l enseignement qui laisse un champ plus indépendant (asynchronique); il y a un autre forme d enseignement qui relie l éducateur avec les régions qui demandent les services de ce dernier. L ED a autant d avantages que d inconvénients: c est la raison pour laquelle nous pouvons passer à l ED par le biais de moyens électroniques, méthode que nous appelons un télé-enseignement. Via ce travail, nous présentons la différence qui existe entre les deux méthodes du télé-enseignement, synchronique et asynchronique; parallèlement, nous détérminons la classe d enseignement à distance, sa 6

7 structure ainsi que les caractéristiques concernant les éléments logiciels de la classe à distance. Nous avons signalé l évolution de la trajectoire de l ED et nous pourrions dire que nous donnons, de façon explicite, certaines caractéristiques des logiciels de ce type de travail, dont l utilisation nous permet de réaliser l enseignement à distance. Un facteur primordial, dans cette sorte d enseignement, est le matériel éducatif, à cause du fait que les étudiants en dépendent: ce dernier doit, donc, être programmé de manière qu il puisse remplacer l enseignant. Par ailleurs, le matériel éducatif doit servir les besoins de l éducation ouverte, en donnant la possibilité aux étudiants d étudier et d apprendre au lieu même où ils vivent et selon leur rythme temporel et leur choix personnel. Le matériel éducatif se divise aux secteurs suivants: celui du matériel écrit et celui du matériel audiovisuel, sans oublier le logiciel éducatif. Après tout cela, nous aboutissons à la manière dont nous devons programmer de tels systèmes, tout en essayant de comprendre quels sont les éléments qui influeront sur leur programmation. Le rôle des étudiants est assez important car, d habitude, ce sont des personnes qui ont, parallèlement, d autres obligations, à part celles de suivre leur formation. Les responsables doivent également étudier les programmes qui seront choisis pour compléter l éducation des apprenants, le choix des moyens que les responsables du programme utiliseront afin que le résultat soit parfait. Ensuite, on présente le modèle pédagogique de l ED et en particulier, les modèles à part: le modèle éducatif et ceux de la communication et de la gestion/organisation de la pratique éducative. Enfin, nous focalisons la méthode du télé-enseignement dans le domaine de la santé et nous mettons en relief son application dans les autres pays de l UE. Mots clés Enseignement à distance, éducation ouverte ou élargie, télé-enseignement, logiciel éducatif, matériel éducatif, logiciel de soutien, modèle pédagogique, université ouverte, apprenant, éducateur, enseignement traditionnel. 7

8 Εισαγωγή Στις µέρες µας οι αλλαγές που πραγµατοποιούνται στον οικονοµικό, τεχνολογικό, κοινωνικό και πολιτισµικό τοµέα καθιστούν απαραίτητη την απόκτηση γνώσεων, δεξιοτήτων προσαρµοσµένων στις αλλαγές αυτές. Στον κόσµο των επιχειρήσεων αυτό είναι ιδιαίτερα αναγκαίο λόγω του ανταγωνισµού που επικρατεί στην παγκοσµιοποιηµένη αγορά. Οι αλλεπάλληλες τεχνολογικές αλλαγές οδηγούν σε νέες µορφές οργάνωσης της εργασίας οι οποίες µε τη σειρά τους απαιτούν την αξιοποίηση του εκπαιδευµένου ανθρώπινου δυναµικού. Άρα βασικό µέσο καταπολέµησης του ανταγωνισµού της αγοράς και αντιµετώπισης της ανεργίας είναι η συνεχιζόµενη εκπαίδευση. Ο σύγχρονος άνθρωπος για να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις της εποχής χρειάζεται να έχει την ικανότητα να αντιλαµβάνεται το νόηµα των κοινωνικών εξελίξεων και στη συνέχεια να αποκρυπτογραφεί πληροφορίες. Έπειτα χρειάζεται να κατέχει κάποιες εξειδικευµένες γνώσεις και µετά από αυτά να συνδυάζει την ικανότητα προγραµµατισµού µε αυτή της επεξεργασίας εναλλακτικών λύσεων, της προσαρµοστικότητας και του <<να µαθαίνει κανείς πώς να µαθαίνει>>. Η διά βίου εκπαίδευση λοιπόν αποτελεί ένα εργαλείο για την ανάπτυξη αυτών των προσόντων. Άρα η ανάπτυξη προγραµµάτων εκπαίδευσης ενηλίκων όπως ταχύρυθµη επαγγελµατική κατάρτιση, ενδοεπιχειρησιακή κατάρτιση, επιµόρφωση εξειδίκευση, προγράµµατα που αποβλέπουν στην ανάπτυξη της γενικής παιδείας, της αντιµετώπισης του κοινωνικού αποκλεισµού είναι εντελώς λογική καθώς επίσης και η δηµιουργία ανοικτής και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης µέσα στο τυπικό εκπαιδευτικό σύστηµα είτε έξω από αυτό για να βοηθηθούν άτοµα που δεν µπορούν να βρίσκονται σε αίθουσες διδασκαλίας. Έρχεται λοιπόν η εξ αποστάσεως εκπαίδευση µέσα από τις δυναµικές που ορίζονται στο νέο εκπαιδευτικό περιβάλλον να κάνει πιο ευέλικτη την ακαδηµαϊκή και µη εκπαίδευση των ενηλίκων φυσικά µε τη βοήθεια της εξέλιξης της τεχνολογίας. Θεωρούµε ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση αποτελεί διακριτό πεδίο της εκπαιδευτικής έρευνας και συµπληρώνει τη συµβατική εκπαίδευση. Η συµβολή της γίνεται σε τοµείς όπου η παραδοσιακή εκπαίδευση δεν µπορεί να αντιµετωπίσει όπως εκπαίδευση µεγάλου αριθµού σπουδαστών, η εξατοµίκευση της διδασκαλίας, η εκπαίδευση των φυλακισµένων, των ατόµων µε ειδικές ανάγκες, ατόµων που ζουν σε αποµακρυσµένες 8

9 περιοχές ή που για κάποιο λόγο δεν µπορούν ή δε θέλουν να µετακινηθούν στις εγκαταστάσεις των εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε µια πορεία συνεχούς ανάπτυξης, ξεκίνησε να χρησιµοποιείται ως µοχλός εκπαιδευτικής στρατηγικής σε µία σχετικά επεκτεινόµενη κλίµακα τυπικής ή συµβατικής εκπαίδευσης. Ξεκίνησε ως οργάνωση σπουδών µερικής φοίτησης, συνέχισε µε την αλληλογραφία µέσω ταχυδροµείου µε ήδη δοκιµασµένα συµβατικά βιβλία, χρησιµοποίησε το ραδιόφωνο, µετά τη τηλεόραση και το τηλέφωνο και τα τελευταία χρόνια υιοθέτησε όλες της µορφές της σύγχρονης τεχνολογίας: από δορυφόρους έως κινητά τηλέφωνα Το µέλλον θα δείξει την προσαρµοστικότητά της, την αποτελεσµατικότητά της και τις δυνατότητες ενσωµάτωσής της στο συµπαγές κυρίως σώµα του εκπαιδευτικού συστήµατος ( 9

10 Κεφάλαιο Ιστορική Αναδροµή Το 1970 ήταν η χρονιά όπου παρατηρήσαµε ανάπτυξη της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Η αλλαγή αυτή συνδέθηκε και µε τη στροφή από την ιδιωτική εκπαίδευση στη δηµόσια σε παγκόσµιο επίπεδο. Από το 1870 έως το 1970 τα περισσότερα συστήµατα εξ αποστάσεως ήταν ιδιωτικά και χρησιµοποιούσαν τον όρο <<σπουδές δι αλληλογραφίας>>, κατ οίκον σπουδές ή εξωτερικές σπουδές. Στις µέρες µας πολλές κυβερνήσεις προσπαθούν να εισαγάγουν την εξ αποστάσεως εκπαίδευση στο εκπαιδευτικό τους σύστηµα σαν συµπλήρωµα στη συµβατική εκπαίδευση. Στα τέλη της δεκαετίας του 90 έχει εξαπλωθεί σε πολλά εκπαιδευτικά συστήµατα. Οι κυβερνήσεις πολλών κρατών δε διαθέτουν χρηµατικά ποσά για την ανέγερση κτιρίων ακόµα και αν είχαν δε θα επένδυαν τα ποσά αυτά σε κτίρια. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση µπορεί να δώσει τη λύση σε τέτοιες περιπτώσεις. Το 1995 υπήρχαν δέκα συστήµατα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης από κρατικά ιδρύµατα µεγάλου κύρους εξαιρετικής ποιότητας. Έχουµε στην Κίνα το δίκτυο CCTVU 1, στην Τουρκία το Πανεπιστήµιο Ανατολίας, στη Γαλλία το CNED 2, στην Ινδονησία το πανεπιστήµιο Terbuka, στην Ταϋλάνδη το ανοικτό Πανεπιστήµιο Sukkothai Thamatirat, στην Ινδία το ανοικτό πανεπιστήµιο Indira Ghandhi,στην Κορέα το εθνικό ανοικτό πανεπιστήµιο, στο Ηνωµένο Βασίλειο το Ανοικτό Πανεπιστήµιο, στην Ισπανία το UNED 3, στη Νοτιοαφρικανική Ένωση το UNISA 4. Μεταξύ των ετών 1996 και 2000 η εξ αποστάσεως εκπαίδευση παρέχεται σαν συµπλήρωµα στα σχολεία, τα κολέγια και τα πανεπιστήµια. Στα τέλη της δεκαετίας του 90 στις ΗΠΑ γίνονται µαθήµατα µε αλληλογραφία, από την τηλεόραση, τηλεδιασκέψεις, γραφικά ήχου, καλωδιακά δίκτυα και δίκτυα υπολογιστών. Η δορυφορική τηλεδιάσκεψη χρησιµοποιείται από πολλές αµερικάνικες εταιρείες µε ιστοσελίδες το Στην Κίνα η εξ αποστάσεως εκπαίδευση χαρακτηρίζεται από µαθήµατα δι αλληλογραφίας στις αρχές της δεκαετίας του Προγράµµατα από την τηλεόραση ξεκίνησαν στις αρχές του 1960, αποδιοργανώθηκαν στη διάρκεια της Μορφωτικής 1 Central Chinese Television University (CCTVU) 2 Centre National d Enseignement a Distance (CNED) 3 Universidad Nacional de Educacion a Distancia (UNED) 4 University of South Africa (UNISA) 10

11 Επανάστασης και ξανάρχισαν το Το σηµερινό σύστηµα έχει τη µορφή δικτύου που περιλαµβάνει ένα κεντρικό ανοικτό πανεπιστήµιο στο Πεκίνο το οποίο είναι υπεύθυνο για την ανάπτυξη των προγραµµάτων και 43 ανοικτά πανεπιστήµια σε κάθε επαρχία και µεγάλο δήµο (Keegan, 2001). Στη Γαλλία η πολιτεία παρενέβει καθοριστικά στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Μετά την εισβολή των Γερµανών στη Γαλλία το 1939 ιδρύθηκε το Εθνικό Κέντρο Εκπαίδευσης δι Αλληλογραφίας προκειµένου να προσφέρει µαθήµατα µε αλληλογραφία σε παιδιά σχολικής ηλικίας σε δυσπρόσιτες περιοχές. Τώρα το Κέντρο είναι το µεγαλύτερο δηµόσιο εκπαιδευτικό ίδρυµα στην Ευρώπη και παρέχει τίτλους σπουδών από την πρωτοβάθµια, δευτεροβάθµια, επαγγελµατική και τεχνική εκπαίδευση ως την εκπαίδευση καθηγητών καθώς και διπλώµατα πανεπιστηµιακού επιπέδου. Στη Γαλλία δεν υπάρχει ανοικτό πανεπιστήµιο. Οι περισσότεροι ακολουθούν τα συµβατικά πανεπιστήµια και οι άλλοι εγγράφονται σε ιδιωτικά ινστιτούτα. Μετά από την αναφορά αυτή στα διάφορα συστήµατα εξ αποστάσεως εκπαίδευση σε όλο τον κόσµο, καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι ένα εξελισσόµενο πεδίο στην ανάπτυξη του οποίου συνέτεινε η ανάπτυξη των τηλεπικοινωνιών κατά την τελευταία δεκαετία. Σηµαντικό ρόλο παίζει η παγκόσµια κινητή τηλεφωνία, η <<εικονική αίθουσα διδασκαλίας>> µέσω δορυφόρου, το αµφίδροµο βίντεο, η τηλεδιάσκεψη µε δυνατότητα εικόνας και τα πολυµέσα, η δυνατότητα videoconferencing, το ISDN, το διαδίκτυο. Η εκπαίδευση από απόσταση ακολούθησε τα παρακάτω στάδια. Στην αρχή έχουµε τα µαθήµατα µε αλληλογραφία. Τα µαθήµατα, το βοηθητικό υλικό καθώς και οι απαντήσεις µεταφέρονταν µε το ταχυδροµείο. Υπάρχει και σήµερα η µέθοδος αυτή αλλά το εκπαιδευτικό υλικό έχει εµπλουτισθεί µε βιντεοκασέτες, κασέτες ήχου κι ίσως και κάποια αρχεία σε δισκέτες και cds. Σε επόµενη φάση ακολουθεί η εκπεµπόµενη εκπαίδευση (Broadcast Education). Με τη µέθοδο αυτή παρουσιάζονται µαθήµατα µέσω τηλεόρασης ή ραδιοφώνου. Μέσα από µαγνητοσκοπηµένες ή ζωντανές εκποµπές µε φόντο κάποιο γραφείο παραδίδονταν µαθήµατα σε συνέχειες µέσα από µια σειρά εκποµπών. Η µετάδοση της πληροφορίας ήταν µονόδροµη. Στη συνέχεια έχουµε την εκπαίδευση και επιµόρφωση µέσω υπολογιστή το λεγόµενο Computerised Education and Training. Στην περίπτωση αυτή ο υπολογιστής παρέχει την πληροφορία µέσω κάποιων προγραµµάτων που παρουσιάζονται στην οθόνη του υπολογιστή. Οι υπολογιστές µπορεί να συνδέονται σε δίκτυο ή να είναι µεµονωµένοι. Η εκπαίδευση βασιζόµενη σε υπολογιστές (Computer Based Training CBT) και οι οδηγίες µέσω υπολογιστή 11

12 (Computer Aided Instruction CAI) αποτελούν ένα τρόπο µάθησης που γίνεται όλο και πιο δηµοφιλής. Τέλος έχουµε την εκπαίδευση από απόσταση µέσω internet. Σ αυτή την περίπτωση δεν έχουµε µονόδροµη µετάδοση πληροφορίας αλλά µία αλληλεπίδραση ανθρώπου µηχανής. Είναι η εκπαίδευση Web Based Training WBT όπου δίνει την ευκαιρία στον καθένα να επισκεφθεί οποιαδήποτε γωνία του πλανήτη. Στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση έχουµε µία απρόσωπη µορφή επικοινωνίας την οποία επιτυγχάνει η τεχνολογία. Τα εξ αποστάσεως συστήµατα µπορούν να σταθούν παράλληλα στη συµβατική εκπαίδευση και να προσπαθούν να ενεργοποιήσουν το µαθητή πώς να µαθαίνει µόνος του και πώς να λειτουργεί αυτόνοµα προς µία πορεία εύρεσης, αυτοµάθησης και γνώσης. 1.2 Ορισµοί Γύρω στα τέλη του 1970 δόθηκε για πρώτη φορά ο ορισµός της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Στη δεκαετία του 80 αυξήθηκε ραγδαία η βιβλιογραφία της, εκδόθηκαν επιστηµονικά περιοδικά και αναπτύχθηκε η έρευνα σε κλάδους όπως ο σχεδιασµός προγράµµατος, η οικονοµία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, οι υπηρεσίες υποστήριξης των σπουδαστών και τα διάφορα µέσα που χρησιµοποιούνται. Στα µέσα της δεκαετίας του 80 έκαναν την εµφάνισή τους τα πρώτα προγράµµατα που χορηγούσαν πανεπιστηµιακό τίτλο. Κρίθηκε αναγκαίο η διευκρίνιση των παρακάτω όρων πριν δώσουµε τον ορισµό της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Συµβατική Εκπαίδευση Ο όρος αυτός αναφέρεται στην τυπική εκπαίδευση, στην αίθουσα διδασκαλίας στο πλαίσιο ενός σχολείου, ενός κολεγίου ή ενός πανεπιστηµίου όπου ο διδάσκων και ο διδασκόµενος βρίσκονται µαζί µε τη φυσική τους παρουσία στον ίδιο χρόνο και στον ίδιο τόπο (Keegan, 2001). Η συµβατική εκπαίδευση είναι αυτή που παρέχεται κατά τη διάρκεια της φοίτησής µας στο δηµοτικό, γυµνάσιο, λύκειο, πανεπιστήµιο. Μη συµβατική Εκπαίδευση Υπονοείται ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι µη συµβατική εκπαίδευση µε την έννοια ότι δεν πληροί τους παραδοσιακούς τρόπους εκπαίδευσης. Αυτό είναι λανθασµένη εντύπωση αφού υπάρχουν απόφοιτοι Ανοικτών Πανεπιστηµίων οι οποίοι είναι εξίσου επαρκείς όσον αφορά στην ποιότητα παροχής εκπαιδευτικών προγραµµάτων όπως και αυτοί των συµβατικών πανεπιστηµίων. Παρόλα αυτά δεν έχει 12

13 εξαλειφθεί το αίσθηµα ότι µόνο η πρόσωπο µε πρόσωπο διδασκαλία σε µία αίθουσα µπορεί να είναι η έγκυρη πηγή γνώσεων. Ανοικτή Εκπαίδευση Μπορεί να θεωρηθεί ότι οι όροι εξ αποστάσεως και ανοικτή εκπαίδευση είναι ταυτόσηµοι. Όµως η λέξη ανοικτή µπορεί να πάρει διάφορες έννοιες συνεπώς δεν µπορούµε να πούµε ότι ταυτίζονται. Υπάρχουν πολλά πανεπιστήµια που εφαρµόζουν εξ αποστάσεως συστήµατα και έχουν κλειστές και αυστηρές δοµές πράγµα που σηµαίνει ανελαστικό χρόνο παράδοσης εργασιών, κλειστές ηµεροµηνίες εγγραφής, ανελαστικά σχήµατα αξιολόγησης. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση δεν είναι ούτε ανοικτή ούτε κλειστή είναι απλώς µία µορφή εκπαίδευσης που µπορεί να παρέχει και ανοικτά και κλειστά προγράµµατα Επίσης όταν λέµε ανοικτή εκπαίδευση εννοούµε υποστήριξη από τους συναδέλφους εκπαιδευόµενους ή από τον εκπαιδευτή ανεξάρτητη από χρονικούς περιορισµούς (ασύγχρονα) και τόπο (αυτό µπορεί να επιτευχθεί µε φορητούς υπολογιστές). Σηµαντική είναι και η πρόσβαση σε υλικό όπου και όπως απαιτείται, πρόσβαση σε εθνικές και διεθνείς έρευνες και απόψεις. Ακόµα η ανοικτή εκπαίδευση συµβάλλει στην αύξηση της ενεργητικής και αυτόνοµης συµπεριφοράς των µαθητών, υποστηρίζει ρυθµούς µάθησης που δίνουν ελαστικότητα στον εκπαιδευόµενο ( Ευέλικτη Εκπαίδευση Η ευέλικτη εκπαίδευση µπορεί να ταυτισθεί µε την ανοικτή εκπαίδευση διότι η ευέλικτη είναι ένα σύστηµα που δίνει τη δυνατότητα στον ενδιαφερόµενο να σπουδάσει αυτό που θέλει όποτε το θέλει και όπως επιθυµεί. Αυτές οι αρχές µπορούν να εφαρµοστούν και στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση και τότε οι ενδιαφερόµενοι µπορούν να επιλέξουν πού θα σπουδάσουν (π.χ. στο σπίτι, σε κάποιο ίδρυµα ή εταιρεία, σε κάποιο κέντρο κατάρτισης). Εκπαίδευση Ενηλίκων Σε αυτό το είδος εκπαίδευσης οι διδασκόµενοι είναι ενήλικες ενώ στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση µπορεί να έχουµε και παιδιά ή εφήβους. Στην εκπαίδευση ενηλίκων υφίσταται η έννοια της οµάδας ενώ στην εξ αποστάσεως όχι. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση δεν έχει φτάσει στα ίδια επίπεδα µε αυτά της εκπαίδευσης ενηλίκων. Εκπαιδευτική Τεχνολογία Είναι ο επιστηµονικός κλάδος που εξετάζει την χρήση της τεχνολογίας στην εκπαίδευση. ιαφέρει µε την εξ αποστάσεως εκπαίδευση διότι εδώ υπάρχει η άµεση 13

14 επικοινωνία σπουδαστή µε εκπαιδευτή και επίσης αποτελεί ένα πεδίο εκπαιδευτικής έρευνας. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση λαµβάνει τα προβλήµατα των σπουδαστών που βρίσκονται σε απόσταση ενώ η εκπαιδευτική τεχνολογία προσπαθεί να βελτιώσει την πρόσωπο µε πρόσωπο επικοινωνία. Εξ αποστάσεως Εκπαίδευση Πριν επικρατήσει ο όρος αυτός είχαµε µία άλλη ορολογία όπως εκπαίδευση δι αλληλογραφίας, σπουδές κατ οίκον, ανεξάρτητες σπουδές, εξωτερικές σπουδές, εξ αποστάσεως διδασκαλία, εξ αποστάσεως µάθηση. Ο ορισµός της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης προέκυψε σαν σύνθεση διαφόρων ορισµών που προϋπήρχαν. Έτσι εννοούµε τελικά την εκπαίδευση την οποία χαρακτηρίζει η απόσταση του διδάσκοντα από το διδασκόµενο σε σχεδόν µόνιµη βάση καθ όλη τη διάρκεια που θα κρατήσει η εκπαίδευση. Την εκπαίδευση αυτή χαρακτηρίζει η επίδραση του εκπαιδευτικού οργανισµού τόσο στο σχεδιασµό όσο και στην προετοιµασία του διδακτικού υλικού και στη παροχή υπηρεσιών υποστήριξης προς τους διδασκόµενους οι οποίοι είναι αυτόνοµοι αλλά υποστηρίζονται σε δραστηριότητες που δεν µπορούν να αντεπεξέλθουν µόνοι τους. Όταν διεκπεραιώσει ο οργανισµός αυτό το ρόλο τότε το µόνο που κάνει είναι να παρέχει πληροφόρηση. Γίνεται χρήση τεχνικών µέσων έντυπου, ακουστικού, οπτικού υλικού ή ηλεκτρονικού υπολογιστή που συνδέουν το διδάσκοντα µε το διδασκόµενο και µεταφέρουν το περιεχόµενο του προγράµµατος σπουδών. Στην περίπτωση αυτή έχουµε αµφίδροµη επικοινωνία ώστε οι διδασκόµενοι να επωφεληθούν από τον άµεσο διάλογο και την απουσία της οµάδας καθ όλη τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Αυτή η τελευταία ιδιαιτερότητα µας οδηγεί σε µεθόδους εξατοµικευµένης διδασκαλίας. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση µπορεί να ταυτισθεί µε τη βιοµηχανοποιηµένη διαδικασία παραγωγής αγαθών. Για παράδειγµα µία εταιρεία που διεκπεραιώνει ταχυδροµικές παραγγελίες µοιάζει σε πολλά µε ένα εκπαιδευτικό ίδρυµα παροχής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Τα συστήµατα αυτά µπορεί να έχουν και µικρό κόστος πράγµα φυσικά που εξαρτάται από την ποιότητα της παρεχόµενης εκπαίδευσης. 1.3 Χαρακτηριστικά της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης Βασικό χαρακτηριστικό της είναι η απόσταση το οποίο αποδέχονται πολλοί µελετητές. Η επαφή µε τον διδάσκοντα µπορεί να είναι ανύπαρκτη, προαιρετική ή υποχρεωτική. Τίθεται το ερώτηµα σε κάθε περίπτωση αν η άµεση πρόσωπο µε πρόσωπο αλληλεπίδραση πρέπει να µην υφίσταται καθόλου, να είναι προαιρετική ή να 14

15 επιβάλλεται από το ίδρυµα. Είναι σηµαντικό επίσης να κατανοήσουµε το ρόλο του εκπαιδευτικού οργανισµού σε σχέση µε την προσωπική κατ ιδίαν µελέτη στο σπίτι. Στην περίπτωση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης έχουµε µία θεσµοθετηµένη παροχή εκπαίδευσης ενώ επισηµαίνουµε ότι ο εκπαιδευόµενος µαθαίνει καθηµερινά σε προσωπικό επίπεδο διαβάζοντας βιβλία, ακούγοντας µία συζήτηση, συζητώντας µε ένα φίλο και µε χίλιους δύο άλλους τρόπους. Κοινό στοιχείο και στην εξ αποστάσεως και στην προσωπική κατ ιδίαν εκπαίδευση είναι ο εξατοµικευµένος χαρακτήρας. Σηµαντική επίσης διαφοροποίηση µε τη συµβατική εκπαίδευση είναι η χρήση της ηλεκτρονικής επικοινωνίας (έντυπο υλικό, τηλεδιάσκεψη 5, αναµετάδοση ήχου ή κινούµενης εικόνας, κ.ά.). Χαρακτηριστικό γνώρισµά της είναι η αµφίδροµη επικοινωνία. Ο διδασκόµενος δε θα πρέπει να είναι παθητικός δέκτης πληροφοριών και για το οτιδήποτε, µπορεί να έρχεται σε επαφή µε το ίδρυµα που του προµηθεύει το εκπαιδευτικό υλικό. Για παράδειγµα, η εκπαιδευτική τηλεόραση δεν παρέχει αυτή την αµφίδροµη επικοινωνία ούτε και οι ραδιοφωνικές εκποµπές και επίσης ούτε η χρήση οπτικοακουστικού υλικού που παράγεται ως υλικό για διαλέξεις ή για χρήση στην αίθουσα διδασκαλίας. Ένα ακόµα χαρακτηριστικό είναι η παρουσία της οµάδας στη µαθησιακή διαδικασία µέσω της τηλεδιάσκεψης µε ήχο και εικόνα ή µε την τηλεδιάσκεψη µέσω προσωπικού υπολογιστή. Άρα δεν είναι σαφές αν υπάρχει εξατοµίκευση στην όλη διαδικασία ή όχι. Είναι σαφές όµως ότι ο σπουδαστής δεν είναι υποχρεωµένος να ενταχθεί στη µαθησιακή οµάδα. Κάποιες όµως πρόσφατες µορφές σύγχρονης επικοινωνίας που εισήχθησαν στην εκπαίδευση όπως η µονόδροµη ή αµφίδροµη µετάδοση κινούµενης εικόνας µέσω δορυφόρου ή συµπιεσµένου σήµατος βίντεο απαιτούν από τους διδασκόµενους να µετακινούνται από το χώρο τους σε <<ηλεκτρονικές τάξεις>> σε συγκεκριµένες µέρες και ώρες προκειµένου να συναντήσουν την οµάδα. εν έχουν διευκρινισθεί ακόµα τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα της απουσίας της µαθησιακής οµάδας από την εξ αποστάσεως εκπαίδευση η οποία φέρει στοιχεία της θεωρίας της βιοµηχανοποίησης όπως υποστηρίζουν κάποιοι µελετητές. Μπορούµε να σηµειώσουµε ότι αρκετοί ορισµοί της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης δίνουν βάση στην ανεξαρτησία, την αυτονοµία και την ελευθερία του διδασκόµενου πράγµα που δεν αληθεύει όσον αφορά στην αυτονοµία διότι υπάρχουν πολλές φορές 5 Τηλεδιάσκεψη είναι η διαδικασία που παρέχει τη δυνατότητα επικοινωνίας σε πραγµατικό χρόνο ατόµων που βρίσκονται σε διαφορετικούς τόπους µε τη χρήση κειµένων, εικόνας και ήχου. Στόχος της 15

16 αυστηρά καθορισµένες ηµεροµηνίες για την υποβολή εργασιών που βαθµολογεί ο καθηγητής σύµβουλος ή ο ηλεκτρονικός υπολογιστής και ανελαστικότητα στο περιεχόµενο του διδακτικού υλικού (Keegan, 2001). Η έννοια της εξατοµίκευσης είναι αυτή που αντιπροσωπεύει καλύτερα τον ορισµό. Ένα σύστηµα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης αποσπά τον διδασκόµενο από τη µαθησιακή οµάδα και τον τοποθετεί σε µία πιο ιδιωτική κατάσταση. Χαρακτηριστικό επίσης είναι η έλλειψη οπτικής επαφής καθώς στα µάτια καθρεπτίζονται όλα τα βαθύτερα αισθήµατα του ανθρώπου. Γι αυτό το λόγο πολλά από τα συστήµατα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης παρέχουν σεµινάρια στους διδασκόµενους όταν είναι αναγκαίο ή δυνατότητα επαφής µέσω τηλεδιασκέψεων. Λόγω όµως του συµπιεσµένου σήµατος βίντεο µε τη βοήθεια του οποίου οι διδασκόµενοι βλέπουν τον διδάσκοντα θα πρέπει να αναρωτηθούµε για τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα των ηλεκτρονικών συναντήσεων ή των άµεσων επαφών πρόσωπο µε πρόσωπο. 1.4 Μοντέλα Ανοικτής και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση Υπάρχουν διάφορα µοντέλα ΑΑΕ που επικρατούν σε παγκόσµιο επίπεδο κάτω από τρεις διαφορετικές προσεγγίσεις: Με βάση την εκπαιδευτική προσέγγιση Με βάση τη διάκριση σύγχρονων και ασύγχρονων υπηρεσιών Με βάση την αντιστοίχηση εκπαιδευτή προς εκπαιδευόµενες περιοχές Μοντέλο ΑΑΕ µε βάση την εκπαιδευτική προσέγγιση Μοντέλο Ιδεατής Τάξης Με την εµφάνιση της τηλεδιάσκεψης µπορεί να γίνει η αναπαραγωγή µίας τάξης µε τον εκπαιδευτή και τον εκπαιδευόµενο σε διαφορετικές τοποθεσίες. Στην αρχή είχαµε τη σύνδεση µόνο δύο διαφορετικών τοποθεσιών. Σήµερα µπορούν οι µαθητές να αλληλεπιδρούν µε τον καθηγητή τους ή µεταξύ τους από διαφορετικές τοποθεσίες. Στην ιδεατή τάξη έχουµε το δασκαλοκεντρικό µοντέλο όπως και σε µία κανονική τάξη όπου ο δάσκαλος είναι αυτός που καθορίζει τις µεθόδους εκπαίδευσης. Οι εκπαιδευόµενοι παρακολουθούν ατοµικά ή σε οµάδες το µάθηµα σε ένα ή περισσότερα δωµάτια που είναι κατάλληλα τεχνολογικά εξοπλισµένα. Αυτές οι τηλεδιασκέψεις είναι η πραγµατοποίηση συναντήσεων και συσκέψεων, χωρίς να είναι απαραίτητη η φυσική παρουσία 16