º ÏË Ì ı ÙÚÈ, Ê ÏÂ Ì ıëù,

Transcript

1 º ÏË Ì ı ÙÚÈ, Ê ÏÂ Ì ıëù, Το συγκεκριµένο βιβλίο έχει στόχο να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του µαθήµατος της Μεσαιωνικής και Νεότερης Ιστορίας της Β Τάξης Γυµνασίου, προσφέροντας µια συστηµατική παρουσίαση των διδασκόµενων ιστορικών περιόδων. Γι αυτό, ακολουθώντας την ύλη του σχολικού βιβλίου και µε οδηγό το βιβλίο του καθηγητή, το βιβλίο σε κάθε ενότητα περιλαµβάνει: Σχεδιάγραµµα της ιστορικής αφήγησης Ανάπτυξη των βιβλιογραφικών πηγών του σχολικού βιβλίου Ανάλυση των εικονογραφικών πηγών του σχολικού βιβλίου Απάντηση στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου. Επιπλέον, σε κάθε ενότητα περιλαµβάνονται Ερωτήσεις κατανόησης της ενότητας και Πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές. Τέλος, για τη δηµιουργική εµπέδωση της ιστορικής αφήγησης υπάρχουν Κριτήρια αξιολόγησης στο τέλος κάθε ενότητας και Ανακεφαλαιωτικά κριτήρια αξιολόγησης στο τέλος κάθε κεφαλαίου. Θεωρώντας τη γνώση του ιστορικού παρελθόντος χρήσιµη για την κατανόηση του παρόντος και παράλληλα γόνιµη και µαγευτική διαδικασία, η οποία στηρίζεται περισσότερο στην κατανόηση και τον συσχετισµό των ιστορικών γεγονότων και των συγκυριών παρά στην αποστήθιση, ευελπιστούµε αυτό το βιβλίο να αποτελέσει ένα ουσιαστικό και ωφέλι- µο εφόδιο για τη γνωριµία σου µε τη βυζαντινή και µεσαιωνική ιστορία. Κατερίνα Πάπαρη

2 ΠEPIEXOMENA Xρονολογικός πίνακας Oι πρώτοι αιώνες του Bυζαντίου ( ) Aπό τη Pώµη στη Nέα Pώµη Eξελίξεις ως τις αρχές του 6ου αι H πάλη της Oρθοδοξίας µε τις αιρέσεις και την αρχαία θρησκεία O Iουστινιανός και το έργο του O Hράκλειος και η δυναστεία του ( ): Eσωτερική µεταρρύθµιση και αγώνας επιβίωσης Λαοί στον περίγυρο του Bυζαντινού Kράτους Oι Σλάβοι και οι σχέσεις τους µε το Bυζάντιο Oι Bούλγαροι και οι σχέσεις τους µε το Bυζάντιο H εξάπλωση των Aράβων Tο εµπόριο και ο πολιτισµός του Iσλάµ Περίοδος της µεγάλης ακµής του Bυζαντίου ( ) H διαµόρφωση της µεσαιωνικής ελληνικής Bυζαντινής Aυτοκρατορίας H µεταβατική εποχή: Oι έριδες για το ζήτηµα των εικόνων H βασιλεία του Mιχαήλ Γ και η αυγή της νέας εποχής H διάδοση του Xριστιανισµού στους Mοραβούς και τους Bουλγάρους H βυζαντινή εποποιία. Eπικοί αγώνες και επέκταση της αυτοκρατορίας H ίδρυση, η εξέλιξη και ο εκχριστιανισµός του Pωσικού Kράτους Σχέσεις Bυζαντίου- ύσης. Aγώνες για τη διατήρηση των ιταλικών κτήσεων Oι εξελίξεις στην οικονοµία και την κοινωνία H νοµοθεσία της Mακεδονικής υναστείας και η σύγκρουσή της µε τους «δυνατούς» Περίοδος της κρίσης του Bυζαντίου ( ) H κρίση και οι απώλειες της αυτοκρατορίας κατά τον 11ο αιώνα ( ) Oι Kοµνηνοί και η µερική αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας H ενετική οικονοµική διείσδυση και το σχίσµα των Eκκλησιών Oι σταυροφορίες και η πρώτη άλωση της Πόλης H περίοδος της Λατινοκρατίας και τα ελληνικά κράτη Eξάπλωση των Tούρκων και τελευταίες προσπάθειες για ανάσχεσή τους H Άλωση της Πόλης O πολιτισµός του Bυζαντίου H καθηµερινή ζωή στο Bυζάντιο Bυζαντινή Γραµµατεία

3 33. Eπιστήµη και Tεχνολογία Eικαστικές τέχνες και µουσική H µεσαιωνική Eυρώπη Oι συνέπειες της µετανάστευσης των γερµανικών φύλων για την Eυρώπη O Kαρλοµάγνος και η εποχή του H φεουδαρχία στη υτική Eυρώπη Πολιτικές, οικονοµικές και κοινωνικές µεταβολές (11ος-15ος αιώνας) O ρόλος της Pωµαιοκαθολικής Eκκλησίας και των µοναστηριών στην οργάνωση της ζωής κατά τον Mεσαίωνα H καθηµερινή ζωή στη µεσαιωνική Eυρώπη Λογοτεχνία, Eπιστήµη και Tέχνη της µεσαιωνικής Eυρώπης H Eυρώπη στους νεότερους χρόνους (15ος-18ος αι.) Oι ανακαλύψεις Aναγέννηση και Aνθρωπισµός H θρησκευτική Mεταρρύθµιση Πολιτικές, οικονοµικές και κοινωνικές εξελίξεις από το 15ο ως το 18ο αι Eξελίξεις στα Γράµµατα, τις Eπιστήµες και τις Tέχνες κατά το 17ο και 18ο αιώνα O Eλληνισµός υπό βενετική και οθωµανική κυριαρχία Aπαντήσεις

4 à π π ME AIøNA µ ÓÙÈÔ ÙÈÎ ÚÒappleË È appleúòùôè ÈÒÓ ÙÔ µ ÓÙ Ô [ ˆÓÛÙ ÓÙ ÓÔ - ª. ÂÔ fiûèô πô ÛÙÈÓÈ Ófi - Ú ÎÏÂÈÔ ] ÿ Ú ÛË ÙË ˆÓÛÙ ÓÙÈÓÔ appleôïë ÓÔ Ô ÙË Î È 325 È ÚÂÛË ÙË ÙÔÎÚ ÙÔÚ 395 ÈÛ ÔÏ Ú ÚÈÎÒÓ 5Ô -6Ô È. ÛÂ Ô Ì ÚË Ê ÏˆÓ ÿ Ú ÛË ÙÔ ÓÂappleÈÛÙËÌ Ô 425 ÙË ˆÓÛÙ ÓÙÈÓÔ appleôïë ÓÔ Ô ÙË Ê ÛÔ 431 ËÌÔÛ Â ÛË ÂÔ ÔÛÈ ÓÔ Ò ÈÎ 438 ÓÔ Ô Ã ÏÎË fió 451 ÙÒÛË ÙÈÎÔ ƒˆì ÎÔ Ú ÙÔ 476 ( Ú ªÂÛ ˆÓ ) ËÌÔÛ Â ÛË πô ÛÙÈÓÈ ÓÂÈÔ Ò ÈÎ 529  ÂappleÈ ÚÔÌ Ï ÒÓ 6Ô -7Ô È. ÛÙËÓ ÚÒappleË Ù ÛË ÙÔ Î 532 ªÂÁ ÏË ÎÌ ÙÔ µ ÓÙ Ô [ªÈ Ï - Ì Î ÔÓÈÎ Ó ÛÙ µ Û ÏÂÈÔ µ] ŒÓ ÚÍË ÙË ÂÈÎÔÓÔÌ 730 ÈÎÔÓÔÎÏ ÛÙÈÎ Û ÓÔ Ô 754 ÚÏÔÌ ÁÓÔ ÛÈÏÈ ÙË π ÚÂÈ ÙˆÓ ºÚ ÁÎˆÓ ÓÔ Ô ÙË Î È Ù ÎË 787 ÚÏÔÌ ÁÓÔ ÛÙ ÊÂÙ È 800 ÙË ÂÈÎÔÓÔÌ ÙÔÎÚ ÙÔÚ 7

5 Ó Û٠ψÛË ÙˆÓ ÂÈÎfiÓˆÓ Î È Ù ÏÔ ÙË ÂÈÎÔÓÔÌ 843 Óı ÎË ÙÔ µâúóù Ó Î È 843 ÙÚÈ ÔÙfiÌËÛË ÙÔ πâú appleôûùôï ªÔÚ 863 ºÚ ÁÎÈÎÔ KÚ ÙÔ Î ÚÈÛÙÈ ÓÈÛÌfi ÙË µô ÏÁ Ú 864 ŒÓ ÚÍË È ÌfiÚʈÛË 8Ô -9Ô È. ÙË ÊÂÔ Ú Î ÚÈÛÙÈ ÓÈÛÌfi ÎÚ ÙÔ È Ô 988 ÂÚ Ô Ô ÎÚ ÛË ÙÔ µ ÓÙ Ô ÛÌ ÙˆÓ Ô ÎÎÏËÛÈÒÓ 1054 ÙÙ ÙÔ ÈÔÁ ÓË applefi 1071 ÙÔ ÂÏÙ Ô ÎÔ ÛÙÔ ª Ù ÈÎ ÚÙ ÙË ÚÌÂÓ 1Ë ÛÙ ÚÔÊÔÚ Ë ÛÙ ÚÔÊÔÚ Ë ÛÙ ÚÔÊÔÚ : ÙÔ µ ÓÙÈÔ ÓÂÈ Ë ÛÙ ÚÔÊÔÚ ÙËÓ appleúô ŒÓ ÚÍË apple Ú ÎÌ 13Ô È. ÙË ÊÂÔ Ú 4Ë ÛÙ ÚÔÊÔÚ : ψÛË ÙË fiïë Ë ÛÙ ÚÔÊÔÚ ªÂÁ ÏÔ Ã ÚÙË 1215 ÈÎ ÈˆÌ ÙˆÓ Ú ÛË ÙË ÊÂÔ Ú, 14Ô È. Ï Î ÂÍÂÁ ÚÛÂÈ Î ÙÔÓÙ ÂÙ applefiïâìô È ıˆì ÓÔ Î Ù ÎÙÔ Ó ÙË 1430 Ê ÚÂÛË ÙË 1450 appleâú. ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË Ù appleôáú Ê ŒÓˆÛË ÙˆÓ Ô EÎÎÏËÛÈÒÓ 1439 ÛÙË ºÏˆÚÂÓÙ O ªˆ ÌÂı µ Î ÚÈ ÂÈ ÙËÓ 1453 ˆÓÛÙ ÓÙÈÓÔ appleôïë Î È Î Ù Ï ÂÈ ÙË µ ÓÙÈÓ ÙÔÎÚ ÙÔÚ H ı Ó apple ÊÙÂÈ ÛÙ ÚÈ 1456 ÙˆÓ ıˆì ÓÒÓ OÈ ıˆì ÓÔ Î Ù ÎÙÔ Ó 1460 ÙËÓ ÂÏÔapplefiÓÓËÛÔ OÈ ıˆì ÓÔ Î Ù ÎÙÔ Ó 1461 ÙËÓ Ú appleâ Ô ÓÙ 8

6 ANA ENNH H ANAKA YæEI (15Ô -16Ô È.) Ó Î Ï Ë ÙË ÌÂÚÈÎ Î È Ó ÚÍË 1492 ÙË ÓÂfiÙÂÚË ÚÒappleË ªÂÙ ÚÚ ıìèûë Î È ÓÙÈÌÂÙ ÚÚ ıìèûë ÚÈ ÎÔÓÙ ÂÙ applefiïâìô Ù ÏË Ë ÙË Ú ÙË applefi 1669 ÙÔ Ô ÚÎÔ ŒÓ ÔÍË Âapple Ó ÛÙ ÛË 1688 Úˆapple Îfi È ÊˆÙÈÛÌfi ÂÔÂÏÏËÓÈÎfi È ÊˆÙÈÛÌfi ÏÏÈÎ apple Ó ÛÙ ÛË 1789 ŒÓ ÚÍË ÙË BÈÔÌË ÓÈÎ Eapple Ó ÛÙ ÛË

7 OI PøTOI AIøNE TOY BYZANTIOY ( ) 1 Βυζάντιο: ονοµάζεται το χριστιανικό κράτος της ελληνορωµαϊκής Ανατολής που αναδύθηκε µέσα από τους κόλπους του Ρωµαϊκού Kράτους. Οι όροι Βυζάντιο και Βυζαντινοί είναι µεταγενέστεροι. Οι Βυζαντινοί αυτοπροσδιορίζονταν µε ονοµασίες που δηλώνουν τη ρωµαϊκή προέλευση του κράτους: Ρωµαίοι/Ρωµηοί, Ρωµανία, Πολιτεία/Κράτος Ρωµαίων. Οι σηµαντικότεροι σταθµοί στην πορεία της µεταµόρφωσης του Ρωµαϊκού σε Βυζαντινό Kράτος είναι: η εξίσωση των δικαιωµάτων των Χριστιανών µε τα δικαιώµατα των άλλων θρησκευτικών οµάδων. η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης από τον Κωνσταντίνο Α. η ανάδειξη του Χριστιανισµού σε κρατική θρησκεία. η διαίρεση της αυτοκρατορίας επί Θεοδοσίου Α ( ). Ρωµαϊκό Kράτος 4ος-5ος αι. Ανατολικό τµήµα υτικό τµήµα Aπέκρουσε την απειλή των Γερµανών. H ίδρυση των γερµανικών βασιλείων Aπέκτησε θρησκευτική οµοιογένεια. στη ρωµαϊκή ύση επέφερε Eξασφάλισε οικονοµική σταθερότητα. την πτώση της (τέλη 5ου αι.). Παρέµεινε µεγάλη διεθνής δύναµη ως τα µέσα του 6ου αι. Μεγάλη δραστηριότητα ανέπτυξε το Βυζάντιο επί Ιουστινιανού Α. O αυτοκράτορας ενίσχυσε την κεντρική εξουσία, επιδίωξε να ανασυστήσει τη Ρωµαϊκή Οικουµένη, αλλά οι µεγάλες πολεµικές δαπάνες εξάντλησαν το κράτος. 11

8 Τέλη 6ου αι. Eκδηλώθηκε µια πολύπλευρη κρίση που οδήγησε σε βαθιές µεταβολές και εκτεταµένες µεταρρυθµίσεις (7ος αι.). Mείωση της βυζαντινής ισχύος επέφεραν και οι αραβικές κατακτήσεις στα χρόνια της δυναστείας του Ηρακλείου. Φυσιογνωµία του κράτους: Tο Ρωµαϊκό Κράτος αποµακρύνθηκε από τις λατινικές και παγανιστικές του ρίζες. Mεταµορφώθηκε σε χριστιανική αυτοκρατορία της ελληνικής Ανατολής, το Βυζαντινό Κράτος. 12

9 A O TH PøMH TH NEA PøMH 2  ٠ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ ı Ì ıâè ÁÈ : ÙËÓ Ú ÛË ÙË ˆÓÛÙ ÓÙÈÓÔ appleôïë. ÙË ıúëûîâ ÙÈÎ appleôïèùèî ÙÔ ˆÓÛÙ ÓÙ ÓÔ. ÙÔ È Ù ÁÌ ÙˆÓ ªÂ ÈÔÏ ÓˆÓ. ÙËÓ ÈÎÔ ÌÂÓÈÎ ÓÔ Ô. Σχεδιάγραµµα της ενότητας α. O Kωνσταντίνος A, ιδρυτής του Bυζαντίου Μέτρα για την ανόρθωση του κράτους O Ρωµαίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α : α) ίδρυσε ένα νέο διοικητικό κέντρο στην Ανατολή, την Κωνσταντινούπολη. β) αναγνώρισε το δικαίωµα άσκησης της χριστιανικής λατρείας. γ) καθιέρωσε τη διάκριση της πολιτικής από τη στρατιωτική εξουσία. δ) έκοψε και έθεσε σε κυκλοφορία ένα πολύ σταθερό χρυσό νόµισµα. β. H ίδρυση της Kωνσταντινούπολης O Κωνσταντίνος µονοκράτορας Λόγοι επιλογής του Βυζαντίου H γεωπολιτική θέση του Βυζαντίου Tον Αύγουστο του 324 νίκησε τον Λικίνιο, αύγουστο του ανατολικού τµήµατος του κράτους. Aποφάσισε να ιδρύσει ένα νέο διοικητικό κέντρο στη θέση του αρχαίου Βυζαντίου. 1) H γεωπολιτική του θέση. 2) H εµπορική του θέση. Bρισκόταν στο σταυροδρόµι της Ασίας και της Ευρώπης, του Ευξείνου Πόντου και της Μεσογείου. 13

10 Επιπλέον λόγοι της απόφασης για την Ανατολή H ανοικοδόµηση του Βυζαντίου Κωνσταντινούπολη (Νέα Ρώµη) 1) H Ανατολή διέθετε ακµαίο πληθυσµό και οικονοµία. 2) Oι χριστιανοί ήταν πολυπληθέστεροι στην Ανατολή. 3) Oι πόλεις της Ανατολής υπέφεραν από θρησκευτικές συγκρούσεις. 4) Aπό το Βυζάντιο µπορούσε να αποκρούσει εύκολα τους Γότθους και τους Πέρσες. Έγινε σύµφωνα µε το ρυµοτοµικό σχέδιο της Ρώµης. Προικίστηκε µε νέα τείχη, επιβλητικές λεωφόρους και το φόρουµ (πλατεία) του Κωνσταντίνου. Στολίστηκε µε λαµπρά έργα τέχνης, το Ιερόν Παλάτιον, το κτίριο της Συγκλήτου και άλλα δηµόσια κτίρια: εκκλησίες, λουτρά και δεξαµενές. Στις 11 Μαΐου 330 ολοκληρώθηκε η πρώτη φάση των εργασιών και τελέστηκαν τα εγκαίνια της πόλης. Έλαβε το όνοµα του ιδρυτή της (Κωνσταντινούπολη). Bαθµιαία απέκτησε χαρακτήρα χριστιανικής πόλης οικοδοµήθηκαν πολλές εκκλησίες. H πόλη αναπτύχθηκε ραγδαία (αρχές 5ουαι. πληθυσµός επί Ιουστινιανού Α πληθυσµός ). H Νέα Ρώµη µέσα σε δύο αιώνες ξεπέρασε την Παλαιά Ρώµη. γ. H θρησκευτική πολιτική του Kωνσταντίνου Χριστιανισµός H πολιτική του Κωνσταντίνου Tο ιάταγµα των Μεδιολάνων (313) Oι οπαδοί του συγκροτούσαν τη δυναµικότερη πληθυσµιακή οµάδα της Ανατολής. H νέα θρησκεία φαινόταν ότι µπορούσε να αποκαταστήσει την κλονισµένη ενότητα του Ρωµαϊκού Κράτους. O Κωνσταντίνος έδειξε ευνοϊκή στάση προς τον Χριστιανισµό. Tο 312, µετά τη νίκη του επί Μαξεντίου, µετέφερε το µονόγραµµα του Χριστού (Χριστόγραµµα) χριστιανικό σύµβολο από τη στρατιωτική σηµαία στα νο- µίσµατά του. Eξέδωσε νόµους ευνοϊκούς για τους χριστιανούς. Bασίστηκε σε συµφωνία του Κωνσταντίνου και του Λικίνιου. Aναγνώριζε στους χριστιανούς ελευθερία άσκησης της λατρείας τους. Eξίσωσε τα δικαιώµατά τους µε αυτά των άλλων θρησκειών του Ρωµαϊκού Κράτους. Oι διωγµοί Έπαυσαν όταν ο Κωνσταντίνος έγινε µονοκράτορας στο Ρωµαϊκό Κράτος των χριστιανών (324). 14

11 Α Οικουµενική Συγκλήθηκε το 325 στη Νίκαια της Βιθυνίας. Σύνοδος Eπρόκειτο για συνέδριο επισκόπων από όλες τις επαρχίες του Οικουµενικού Ρωµαϊκού Kράτους και γι αυτό η σύνοδος ονοµάστηκε οικουµενική. H Α Οικουµενική Σύνοδος διατύπωσε τη διδασκαλία της Εκκλησίας έναντι των αιρέσεων που είχαν ήδη εµφανισθεί (Σύµβολο της Πίστεως). Έκτοτε έγιναν πολλές τέτοιες σύνοδοι. H σύγκλησή τους είχε σκοπό την ειρήνευση της Εκκλησίας και κατ επέκταση την ειρήνευση της αυτοκρατορίας. Ó appleù ÍË ÙˆÓ È ÏÈÔÁÚ ÊÈÎÒÓ appleëáòó ÙÔ Û ÔÏÈÎÔ È Ï Ô 1. Η οικοδόµηση της Κωνσταντινούπολης. [σελ. 7] Το παράθεµα, απόσπασµα από το υστερορωµαϊκό Ρωσικό χρονικό του Νέστορα Ισκεντέρη, αναφέρεται στην ανοικοδόµηση της Κωνσταντινούπολης αντλώντας πληροφορίες από προφορικές παραδόσεις και θρύλους. Η συγγραφή του χρονικού είναι µεταγενέστερη της ίδρυσης της Κωνσταντινούπολης (περ. 15ος αι.) και αναφέρει τα λαµπρά κτίρια τα οποία διακοσµούσαν τη µεγάλη πόλη. Ο Κωνσταντίνος Α έχτισε ένα µεγάλο ανάκτορο, έναν θαυµάσιο ιππόδροµο και δύο στοές (σκεπαστούς δρόµους) για τη διεξαγωγή του εµπορίου. Επιπλέον, ανέγειρε λαµπρές χριστιανικές εκκλησίες, όπως τη Μεγάλη Σοφία, τους Αγίους Αποστόλους και την Αγία Ειρήνη, τον Άγιο Μώκιο και τον Αρχάγγελο Μιχαήλ, ενισχύοντας µε αυτό τον τρόπο τη χριστιανική φυσιογνωµία της νέας πόλης. Ο πορφυρός κίονας που µεταφέρθηκε από τη Ρώµη στη Νέα Ρώµη ήταν ένα µνηµείο µε σκοπό να τιµήσει τον αυτοκράτορα. Ήταν τόσο µεγάλος και βαρύς, ώστε χρειάστηκαν τρία χρόνια για να µεταφερθεί µε Î Ù ÁˆÁ ÙË µ ÓÙÈÓ ÙÔÎÚ ÙÔÚ. Ú ÏÔ Î È πûùôú Ô µ ÓÙÈÔ Â Ó È Ù Ùfi ÚÔÓ ÌÈ applefiïë Î È ÌÈ ÙÔÎÚ ÙÔÚ. appleâú ÂÚÁË Ù Ë ÙË ÏÏÔ- Ù ٠appleâèó applefiïë ÙÔ µôûapplefiúô ËÌÈÔ ÚÁËÛ ÁÚ ÁÔÚ ÙÔÓ ıú ÏÔ. Ô µ ÓÙÈÔ- ˆÓÛÙ ÓÙÈ- ÓÔ appleôïë, appleúôôúèûì ÓÔ Ó Á ÓÂÈ Ë Ú ÙË appleúòùë ÚÈÛÙÈ ÓÈÎ ÙÔÎÚ ÙÔÚ, ıâˆú - ıëîâ ÂÍ Ú ÚÁÔ ıâ ÌappleÓ ÛË. ÌÊ Ó - ÂÙ È Ô Âfi ÛÙÔÓ ÙÔÎÚ ÙÔÚ ˆÓÛÙ ÓÙ - ÓÔ ÁÈ Ó ÙÔ appleô  ÍÂÈ ÙË ı ÛË ÙË applefiïë,ûùè ÎÙ ÙÔ µôûapplefiúô. ıâ apple Ú Ì ÛË Î È apple ÏÈ Î ıôú ÂÈ Ì ÎÚ ÂÈ ÙÔ µ ÓÙÈÔ, appleô ÚÈÛÎfiÙ Ó ÛÙËÓ Â Úˆapple Î ÎÙ ÙÔ µôûapplefi- ÚÔ (ÎÈ fi È ÙË Ã ÏÎË fió appleô Ù Ó ÛÈ ÙÈÎ ). ÏÔ, Ì ÙËÓ Î ıô ÁËÛË ÂÓfi ÁÁ ÏÔ - Ú ÂÈ Ô ˆÓÛÙ ÓÙ ÓÔ ÙËÓ appleâú ÌÂÙÚÔ ÙË applefi- ÏË, ÛÙËÓ ÔappleÔ, Û ÌÊˆÓ Ì ÌÈ apple Ú ÔÛË appleô Ú ÈÛ Ì ÙÔÓ ª. Ï Í Ó ÚÔ, ı ÒÛÂÈ ÙÔ fióôì ÙÔ. Ú ÛË ÙË ˆÓÛÙ ÓÙÈÓÔ appleôïë, ÙË applefiïë appleô È ÏÂÍÂ Ô Âfi, ıâˆú ıëîâ ÂÍ Ú fiùè Û Ì fiïè Â Î È ÙËÓ Ú ÛË ÙË ÚÈ- ÛÙÈ ÓÈÎ ÙÔÎÚ ÙÔÚ. ÚÈÛÙÈ ÓÈÎ ÈÛÙÔ- 15

12 πλοία από τη Ρώµη στην Κωνσταντινούπολη και ένας χρόνος για να τον πάνε από τη θάλασσα στην πλατεία όπου στήθηκε. Στην κορυφή του πορφυρού κίονα στήθηκε ένας ανδριάντας του Κωνσταντίνου που µεταφέρθηκε από την Ηλιούπολη της Φρυγίας. Ο ανδριάντας παρίστανε τον αυτοκράτορα να φέρει στο κεφάλι επτά ακτίνες και παρουσιαζόταν ως Ανίκητος Ήλιος, εξυψώνοντας, έτσι, το αυτοκρατορικό µεγαλείο και εξισώνοντας την αυτοκρατορική εξουσία µε τη θεϊκή. ÚÈÔÁÚ Ê ËÌÈÔ ÚÁËÛ ÙÔÓ ıú ÏÔ ÙË ÈÂÚ applefiïë ÙË ˆÓÛÙ ÓÙÈÓÔ appleôïë Û Ó apple ÓÙËÛË, ı ÏÂÁ ΠÓÂ, ÛÙÔÓ ÂÈ ˆÏÔÏ ÙÚÈÎfi ıú ÏÔ ÁÈ ÙËÓ Ú ÛË ÙË ƒòìë Î È Ë ÚˆÌ Î Ó ÙÔÏ Î Ó ÙËÓ ˆÓÛÙ ÓÙÈÓÔ appleôïë appleôïèùè- Îfi Î È appleôïèùèûùèîfi ÙË Î ÓÙÚÔ.ŒÙÛÈ Ì ÙËÓ ˆÓ- ÛÙ ÓÙÈÓÔ appleôïë Ó Ó Ô ÎfiÛÌÔ Ìapple ÓÂÈ ÛÙËÓ πûùôú.. Ï Î Ù Ë- Ú ÂÏ Ú, appleôïèùèî È ÂÔÏÔÁ ÙË µ ÓÙÈÓ ÙÔÎÚ ÙÔÚ, Θρησκευτική στάση του Κωνσταντίνου. [σελ. 9] Το παράθεµα προέρχεται από τη Βυζαντινή Ιστορία του A. A. Vasiliev, έργο αρκετά παλιό αλλά χρήσιµο. Ο συγγραφέας αναφέρει ότι ο Κωνσταντίνος σε όλη του τη ζωή υπήρξε ανώτατος αξιωµατούχος της ρωµαϊκής θρησκείας (Ανώτατος Αρχιερέας) και µόνο στο τέλος της ζωής του, έναν χρόνο πριν πεθάνει, έγινε χριστιανός. Αξιολογώντας τη θρησκευτική του στάση µε το διαθέσιµο υλικό, ο συγγραφέας δεν επιτρέπει το συµπέρασµα ότι η «µεταστροφή» του Κωνσταντίνου στον Χριστιανισµό προήλθε από ειλικρινή θρησκευτική πεποίθηση. Η στροφή του στον Xριστιανισµό ήταν πρωτίστως ενέργεια πολιτικής σκοπιµότητας, καθώς στη νέα θρησκεία, τον Xριστιανισµό, έβλεπε µια δυναµική ικανή να στηρίξει την ενίσχυση και να εξασφαλίσει την εσωτερική συνοχή της αυτοκρατορίας. Ó Ï ÛË ÙˆÓ ÂÈÎÔÓÔÁÚ ÊÈÎÒÓ appleëáòó ÙÔ Û ÔÏÈÎÔ È Ï Ô 1. Η Κωνσταντινούπολη προσωποποιηµένη δείχνει τον ανδριάντα του Κωνσταντίνου ως «Ανίκητου Ήλιου». «Πεουτιγγέρειος Πίναξ». [σελ. 7] Ο Πεουτιγγέρειος Πίνακας ήταν ένας χάρτης στον οποίο απεικονιζόταν το οδικό δίκτυο της Pωµαϊκής Aυτοκρατορίας. Στον πίνακα απεικονίζεται η Κωνσταντινούπολη προσωποποιηµένη ως γυναικεία µορφή, ένθρονη, µε ασπίδα και δόρυ, να δείχνει τον πορφυρό κίονα πάνω στον οποίο βρισκόταν ο ˆÓÛÙ ÓÙÈÓÔ appleôïë Ú ÛÎÂÙ È ÛÙËÓ Ú applefiïë µ ÓÙÈÔ, appleôèî appleô ÔÓÔÌ ÛÙËΠapplefi ÙÔÓ ªÂÁ Ú È Ú Ù µ ÓÙ. Ï ÍË µ ÓÙÈÔ ÂÙ ÌÔÏÔÁÈ- Î apple Ú ÁÂÙ È applefi ÙÔ ˆ, ÙÔ ÔappleÔ Ô ÛËÌ ÓÂÈ apple Ú ÁÂÌ ˆ, apple ÓÙÂÏÒ appleïë- 16

13 ανδριάντας του Κωνσταντίνου ως Ανίκητου Ήλιου. Η απεικόνιση συµβολίζει την πανίσχυρη πόλη που πήρε το όνοµά της από το όνοµα του ιδρυτή της, τον Κωνσταντίνο Α, και τείνοντας το χέρι της προς αυτόν είναι ένδειξη αναγνώρισης της δύναµής του. Στις 11 Μαΐου 330 τελέστηκαν τα εγκαίνια της πόλης που είχε προικιστεί µε τείχη, επιβλητικές λεωφόρους, το φόρουµ του Κωνσταντίνου, εκκλησίες και λαµπρά κτίρια και σύντο- µα αναπτύχθηκε ραγδαία ξεπερνώντας σε διάστηµα δύο αιώνων το πρότυπό της, την Παλαιά Ρώµη. ÚÒ. ÔÓÔÌ Û Ó Ê ÚÂÙ È ÛÙËÓ appleâúappleïëıòú apple Ú ÁˆÁ ÛÈÙËÚÒÓ ÏfiÁˆ ÁÂÈÙÓ ÛË Ì ÙË ª ÚË - Ï ÛÛ Î È appleô ËÏÒÓÂÈ fiùè applefi Ú- ÈÔÙ ÙˆÓ ÚfiÓˆÓ Ë ÙÔappleÔıÂÛ Ù Ó ÛÙ ÚÔ ÚfiÌÈ ÂÌappleÔÚ Ô Î È appleôïèùè- ÛÌÒÓ. ˆÓÛÙ ÓÙÈÓÔ appleôïë, fióù Ë appleúˆùâ Ô Û ÙÔ µ ÓÙ Ô, apple ÚÍ ΠÓÙÚÔ ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎÔ ÛÙÔÈ Â Ô ÁÈ apple Óˆ applefi ÏÈ ÚfiÓÈ. 2. Η συνοικία της Κωνσταντινούπολης Συκεαί (Πέραν ή Γαλατάς)... [σελ. 8] Η έγχρωµη µικρογραφία απεικονίζει τη συνοικία των Συκεών ή Πέραν ή Γαλατά της Πόλης (Γαλατάς ονοµάστηκε αργότερα), που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του Κεράτιου κόλπου. Η συνοικία αυτή ήταν από τις ωραιότερες της Κωνσταντινούπολης, µε µεγάλη ναυτική και εµπορική σηµασία, γεγονός που υποδηλώνει η πληθώρα των πλοίων στις ακτές του Γαλατά. Επιπλέον, η συνοικία ήταν τριγωνικά χτισµένη και περιβαλλόταν από τείχη, ενώ έξω από αυτά υπήρχαν αγροικίες και επαύλεις. Οι στίχοι του Παλαµά εξυµνούν τον κοσµοπολιτισµό και την οικουµενική σηµασία της Κωνσταντινούπολης. 3. Αργυρό νόµισµα µε το Χριστόγραµµα... [σελ. 9] Στο αργυρό νόµισµα µε την προτοµή του Κωνσταντίνου διακρίνονται το Χριστόγραµµα στην περικεφαλαία του και η σφαίρα µε τον Σταυρό, σύµβολο της εκχριστιανισµένης ρωµαϊκής οικουµένης. Το νόµισµα χρονολογείται περίπου στο έτος 315 και δείχνει τις διαθέσεις του Κωνσταντίνου απέναντι στη νέα θρησκεία. apple ÓÙ ÛÂÈ ÛÙÈ EÚˆÙ ÛÂÈ ÙÔ Û ÔÏÈÎÔ È Ï Ô 1. Με αφορµή την εικόνα του Γαλατά και το ποίηµα του Παλαµά (σχολ. βιβλίο, σελ. 8) και µε τη βοήθεια του χάρτη (σχολ. βιβλίο, σελ. 7) και της αφήγησης συζήτησε µε τους συµµαθητές σου τα πλεονεκτήµατα της γεωγραφικής θέσης και τον ιστορικό ρόλο που διαδραµάτισε η Πόλη ανά τους αιώνες. ΑΠΑΝΤΗΣΗ Η θέση της Πόλης ήταν µοναδικά πλεονεκτική και προνοµιούχος από γεωγραφική, επι- 17

14 κοινωνιακή, γεωπολιτική-στρατηγική και οικονοµική άποψη. Βρισκόταν στο σηµείο όπου ενώνεται ο Εύξεινος µε την Προποντίδα-Μεσόγειο και η Ασία µε την Ευρώπη, ήταν πανέµορφη και γεµάτη πλούτη («της γης το περιβόλι»), η µυθική πόλη του Μεσαίωνα, µε την οποία µόνο η Βαγδάτη στην εποχή της ακµής της θα µπορούσε να συγκριθεί, η κατ εξοχήν Πόλη, η Πόλη των Πόλεων. Γι αυτό και στο πέρασµα των αιώνων υπήρξε άλλοτε αντικείµενο του πόθου ποικιλώνυµων κατακτητών («ακρίδες»), που επιχείρησαν να ιδιοποιηθούν τα πλούτη της, και άλλοτε µυθικός προορισµός ταξιδευτών, ναυτικών και εµπόρων ή ανθρώπων του µόχθου («µελίσσια»), που ταξίδευαν σ αυτή για να εξασφαλίσουν µεγάλα κέρδη. 2. Ποια κτίσµατα της Κωνσταντινούπολης υπογραµµίζουν τη σχέση της µε τη Ρώ- µη και ποιο τον χριστιανικό της χαρακτήρα; Ποιο κτίσµα τέλος παραπέµπει στον ιδρυτή της; AΠANTHΣH Η φυσιογνωµία της Κωνσταντινούπολης, µε το κτίριο της Συγκλήτου (Senatus), τον Ιππόδροµο, τα fora, τις στοές, τους Επτά Λόφους του οικισµένου χώρου και γενικά το ρυµοτοµικό σχέδιο, θύµιζε ότι η Νέα Ρώµη ήταν κληρονόµος και συνεχιστής των παραδόσεων της Παλαιάς. Αντίθετα οι χριστιανικοί ναοί θύµιζαν το νέο στοιχείο, τον Χριστιανισµό, που συντέθηκε µε τις ρωµαϊκές πολιτικές παραδόσεις και τον ελληνικό πολιτισµό για να δώσουν το ιστορικό φαινόµενο Βυζάντιο. Ο κίονας µε τον ανδριάντα του Κωνσταντίνου Α ως «ανίκητου Ήλιου» παραπέµπει στον ιδρυτή της Πόλης. 3. Η Ύστερη Αρχαιότητα χαρακτηρίζεται από τη συνύπαρξη και αλληλεπίδραση πολλών θρησκειών µέσα στη Ρωµαϊκή Αυτοκρατορία (συγκρητισµός). Πώς επηρέασε το φαινόµενο αυτό την προσωπική περίπτωση του Κωνσταντίνου Α, σύµφωνα µε το τελευταίο παράθεµα; AΠANTHΣH Ο συγκρητισµός της Ύστερης Αρχαιότητας άφησε τη σφραγίδα του στη θρησκευτική στάση του Κωνσταντίνου. Ο αυτοκράτορας έφερε τον ρωµαϊκό ιερατικό τίτλο Ανώτατος Αρχιερέας (pontifex maximus) και παριστανόταν ως Ανίκητος Ήλιος, ο οποίος συνδύαζε χαρακτηριστικά του Απόλλωνος και του περσικού θεού Μίθρα (θρησκευτικός συγκρητισµός). Ο ίδιος ο Κωνσταντίνος µόνο στο τέλος της ζωής του ασπάστηκε τον Xριστιανισµό. Ο θρησκευτικός συγκρητισµός, η ανάµειξη δηλαδή διαφορετικών θρησκευτικών στοιχείων πίστης και λατρείας και η έκφρασή τους µέ- 18

15 σα από την ίδια θεότητα και τις ίδιες τελετουργίες, ήταν κύριο πολιτισµικό στοιχείο της εποχής. ª ƒ ƒ ƒπ * ÚˆÙ ÛÂÈ Î Ù ÓfiËÛË 2.1 È ÁÓˆÚ ÂÈ ÁÈ ÙËÓ Ú ÛË ÙÔ µ ÓÙ Ô Î È Ù appleïâôóâîù Ì Ù ÙË ÁˆÁÚ - ÊÈÎ ÙÔ ı ÛË ; 2.2 È ÁÓˆÚ ÂÈ ÁÈ ÙËÓ Ú ÛË ÙË ˆÓÛÙ ÓÙÈÓÔ appleôïë ; 2.3 È ÁÓˆÚ ÂÈ ÁÈ ÙË ıúëûîâ ÙÈÎ appleôïèùèî ÙÔ ˆÓÛÙ ÓÙ ÓÔ ; 2.4 È ÁÓˆÚ ÂÈ ÁÈ ÙËÓ ÈÎÔ ÌÂÓÈÎ ÓÔ Ô; M ı ÓÔÓÙ applefi ÙÈ appleëá 2.5 applefi ÙË ÌÂÏ ÙË ÙË appleëá Ó Ó Ê ÚÂÈ appleò ÌÂÙ ÂÈ Ô ˆÓÛÙ ÓÙ ÓÔ ÛÙÔ ÛÙÚ ÙÈÒÙ ÙÔ ÙËÓ apple ÛÙË ÙÔ ÁÈ ÙË Ó ÎË Î È appleô appleô ÂÈ Ô ÎÙ ÓÙÈÔ ÙË Ó - ÎË ÙÔ ˆÓÛÙ ÓÙ ÓÔ ; ˆÓÛÙ ÓÙ ÓÔ ÛÙÚ ÊÂÙ È appleúô ÙÔÓ XÚÈÛÙÈ ÓÈÛÌfi (28 ÎÙˆ Ú Ô 312 Ì.Ã.) ˆÓÛÙ ÓÙ ÓÔ Ï Â ıâ Îfi Ì Ó Ì, Î Ù ÙÔÓ appleóô ÙÔ, Ó Ú ÍÂÈ ÛÙÈ Ûapple Â ÙˆÓ ÛÙÚ ÙȈ- ÙÒÓ ÙÔ ÙÔ ÛËÌ È ÙÔ ÂÔ Î È ÌÂÙ Ó Ú ÛÂÈ ÙË Ì Ë. Àapple ÎÔ ÛÂ Î È Ú Í ÙÔ fióôì ÙÔ ÃÚÈÛÙÔ ÌÂ Ó Ã. Ó ÌˆÌ ÓÔ Ì Ùfi ÙÔ Û Ì ÔÏÔ Ô ÛÙÚ Ùfi ÔÚÌ ÛÙË Ì Ë... ÁÒÓ Â Ó È Ï ÛÛ Ï Ô Î È ÙÔ ÚÈ ÙÔ ÂÔ appleïòóâù È apple Óˆ ÛÙË Ì Ë. ÛÙÚ Ùfi ÙÔ ª Í ÓÙÈÔ appleô ˆ- ÚÂ. ÈÔ ÂÁÎ Ù Ï appleâè ÙË Ì Ë Î È Î Ù Ê ÁÂÈ ÛÙË Á Ê Ú. appleôîfiappleùâù È applefi ÙÔ ÛÙÚ ÙÈÒ- Ù ÙÔ. Ú Û ÚÌ ÓÔ applefi ÙÔÓ fiáîô ÙˆÓ Ê Á ˆÓ Ú ÓÂÙ È ÛÙÔÓ ÂÚË Î È appleó ÁÂÙ È. Ùfi Ô ÊÚÈÎÙfi applefiïâìô  Â, ÂappleÈÙ ÏÔ, ÙÂÏÂÈÒÛÂÈ. ÎÙ ÓÙÈÔ, De mortibus persecutorum, 44 (ÌÙÊÚ. µ..) * Οι απαντήσεις στα Θέµατα προς απάντηση ραστηριότητες βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου. 19

16 2.6 applefi ÙË ÌÂÏ ÙË ÙÔ apple Ú Î Ùˆ ÎÂÈÌ ÓÔ ÌappleÔÚÂ Ó appleïëúôêôúëıâ ÁÈ ÙËÓ ˆÓÛÙ ÓÙÈÓÔ appleôïë Î È ÙÈ ÔÌÔÈfiÙËÙ ÙË ÌÂ ÙË ƒòìë. ˆÓÛÙ ÓÙÈÓÔ appleôïë Ë ƒòìë π È ÙÂÚÔ Ú ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ÙË ˆÓÛÙ ÓÙÈÓÔ appleôïë, applefi ÙËÓ Ú Û ÙË Î È ÂÍ, Â Ó È Ë È - ÎÔappleË Î È È ÏÂÈappleÙË Û ÁÎÚÈÛË Î È, Ù Ùfi ÚÔÓ, ÓÙÈapple Ú ıâû ÙË ÌÂ ÙËÓ appleúâû Ù Ú ƒòìë appleô, ÙÒÚ appleè, Â Ó È appleúˆùâ Ô Û ÌfiÓÔ ÙÔ ÙÈÎÔ ÙÌ Ì ÙÔ ÙË ÙÔÎÚ ÙÔÚ. ˆÓÛÙ ÓÙÈ- ÓÔ appleôïë ˆÚ ÂÙ È fiappleˆ Ë ƒòìë ÛÂ 14 Û ÓÔÈÎ Â (ÚÂÁÂÒÓÂ ), ÂÈ ÎÈ Ù ÂappleÙ ÏfiÊÔ Î È ÎÙ - ÚÈ Î ÂÚÓËÙÈÎ Î È ËÌfiÛÈ Ó ÏÔÁ ÌÂ ÙË ƒòìë. ÙË È ÚÎÂÈ ÙË ÎÚ ÛË ÙÔ ÚÂÈ ÓÈÛÌÔ ÌÂÁ ÏÒÓÂÈ Ë ıâóù Î È ÙÔ Î ÚÔ ÙÔ ÂappleÈÛÎfiappleÔ ÙË ƒòìë, ÂappleÂÈ Ô apple ÙÚÈ Ú Ë ÏÂÍ Ó- ÚÂ ı Ó ÛÈÔ Î Ù ÊÂ ÁÂÈ ÛÙÔÓ apple apple πô ÏÈÔ ÙÔ 339. ÂÔ fiûèô ı ÊÚÔÓÙ ÛÂÈ Ó appleúô È- ÛÂÈ ÙËÓ ˆÓÛÙ ÓÙÈÓÔ appleôïë ÛÂ apple ÙÚÈ Ú Â Ô, ÙÛÈ ÒÛÙÂ Ô ÎÏ ÚÔ ÙË appleúˆùâ Ô Û Ó appleôïôá - ÂÈ ÙËÓ ÂÍÔ Û.. Ô ÁÁ, appleèûîfiappleëûë ÙË µ ÓÙÈÓ πûùôú, Ù. ( ), Á ÚÔÓË appleô, ı Ó 1998, ÛÂÏ. 55 Κριτήριο αξιολόγησης * A. Να χαρακτηρίσεις τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασµένες, σηµειώνοντας X στο αντίστοιχο τετραγωνάκι. Σωστό Λάθος 1. Ο Κωνσταντίνος Α έγινε µονοκράτορας όταν νίκησε τον Λικίνιο, το Τον 5ο αι. ο πληθυσµός της Κωνσταντινούπολης ανερχόταν σε κατοίκους περίπου. 3. Επί Κωνσταντίνου Α ο Χριστιανισµός αναδείχθηκε σε θρησκεία του Βυζαντινού Kράτους. 4. Η σύγκληση των Οικουµενικών Συνόδων είχε σκοπό την καταπολέµηση των αιρέσεων και την ειρήνευση της Εκκλησίας και της αυτοκρατορίας αντίστοιχα. * Οι απαντήσεις στα Κριτήρια αξιολόγησης βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου. 20

17 B. Να αντιστοιχίσεις τα στοιχεία της στήλης A µε τα στοιχεία της στήλης B. A B 1. Α Οικουµενική Σύνοδος ñ ñ α ιάταγµα Μεδιολάνων ñ ñ β εγκαίνια Κωνσταντινούπολης ñ ñ γ ο Kωνσταντίνος γίνεται µονοκράτορας ñ ñ δ ο Kωνσταντίνος νικά τον Mαξέντιο ñ ñ ε Να εξηγήσεις τους όρους Χριστόγραµµα, Α Οικουµενική Σύνοδος, ιάταγµα Μεδιολάνων. 21

18 3 E E I EI ø TI APXE TOY 6OY AI. Â Ù ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ ı Ì ıâè ÁÈ : Ù ÔÈÎÔÓÔÌÈÎ Î È ÎÔÈÓˆÓÈÎ appleúô Ï Ì Ù ÙÔ ÚÒÈÌÔ µ ÓÙ Ô. ÙÔ ÁÂÚÌ ÓÈÎfi appleúfi ÏËÌ. ÙÈ appleôïèùèûùèî ÂÍÂÏ ÍÂÈ ÛÙÔ µ ÓÙÈÔ. Σχεδιάγραµµα της ενότητας α. Oικονοµικά και κοινωνικά προβλήµατα Χαρακτηριστικά της οικονοµίας του Πρώιµου Βυζαντίου H κατάσταση στην ύπαιθρο Oι φόροι Kύρια πηγή πλούτου ήταν η γεωργία. Xαρακτηριστική ήταν η παρεµβατική πολιτική του κράτους. Σε διάδοση ήταν η εκχρηµατισµένη οικονοµία στις εµπορικές συναλλαγές. Ως τα µέσα του 6ου αι. οι πόλεις στο ανατολικό τµήµα είχαν βαρύνουσα οικονοµική σηµασία. H γη άρχισε να συγκεντρώνεται στα χέρια των µεγάλων γαιοκτηµόνων. Oι µικροϊδιοκτήτες, καταχρεωµένοι, µετατρέπονταν σε εξαρτηµένους αγρότες ή πάροικους. Oι πάροικοι ήταν εξαρτηµένοι αγρότες που καλλιεργούσαν τη γη και πλήρωναν φόρο στους ιδιοκτήτες των µεγάλων κτηµάτων, τα οποία δεν είχαν δικαίωµα να εγκαταλείψουν. Έπλητταν βαρύτερα τον αγροτικό από τον αστικό πληθυσµό. Aνάγκαζαν πολλούς αγρότες να εγκαταλείπουν τη γη τους και να καταφεύγουν στις µονές ή να διογκώνουν τον πληθυσµό των µεγαλουπόλεων. O πολυάριθµος πληθυσµός των πόλεων υπέφερε από τη φτώχεια και προκαλούσε ταραχές. 22

19 Για να αποτρέψουν τέτοιες εκδηλώσεις, οι αρχές των µεγαλουπόλεων και ειδικά της Κωνσταντινούπολης συνήθιζαν να διανέµουν δωρεάν σιτάρι και να οργανώνουν θεάµατα στον Ιππόδροµο. Tο εµπόριο H επέκταση της βυζαντινής επιρροής στις χώρες της Ερυθράς Θάλασσας (Αιθιοπία και Υεµένη), ιδίως στα χρόνια του Ιουστίνου Α, διευκόλυνε την ανάπτυξη και αύξησε τα κέρδη του µακρινού εµπορίου. Aπό τον δρόµο της Ερυθράς Έλληνες και Σύροι έµποροι µετέφεραν στη Μεσόγειο και στην Κωνσταντινούπολη προϊόντα πολυτελείας της Ανατολής (µετάξι, µπαχαρικά κ.ά.). β. Tο γερµανικό πρόβληµα O χωρισµός του Pωµαϊκού Kράτους Tο ανατολικό τµήµα H πολιτική του Θεοδοσίου Α Oι αντιδράσεις Όταν πέθανε ο Θεοδόσιος Α (395), το Ρωµαϊκό Kράτος χωρίστηκε σε ανατολικό και δυτικό τµήµα. Mοιρασµένο αντιµετώπισε ως τα τέλη του 5ου αι. τις επιθέσεις γερµανικών και άλλων φύλων (είχαν αρχίσει ήδη από τον 3ο αι. να εισδύουν στην Ευρώπη). H έκβαση του αγώνα ήταν διαφορετική για τα δύο τµήµατα της αυτοκρατορίας. Oι αυτοκράτορες εξουδετέρωσαν την απειλή των γερµανικών λαών: α) πείθοντας τους αρχηγούς τους να στραφούν προς τη ύση ή β) επιτρέποντας να εγκατασταθούν ειρηνικά στα εδάφη τους. αποτελέσµατα: η συµβίωση µε το ελληνορωµαϊκό πληθυσµιακό στοιχείο διευκόλυνε τη σταδιακή αφοµοίωση των Γερµανών. Προκάλεσε προβλήµατα στο κράτος. Έδωσε στους ηγέτες των Γερµανών ανώτερες θέσεις στον στρατό και τη διοίκηση του κράτους για να επιτύχει την ενσωµάτωσή τους και δηµιουργήθηκε έτσι σοβαρός κίνδυνος εκγερµανισµού του κράτους. Oι Bυζαντινοί λόγιοι και πολιτικοί αντέδρασαν οργανώνοντας ένα είδος πατριωτικού και αντιγερµανικού κόµµατος. Tο κόµµα αυτό ξεσήκωσε τον λαό της πρωτεύουσας, που εξόντωσε τους Γότθους και τον αρχηγό τους Γαϊνά (400). Eξουδετερώθηκε προσωρινά ο γοτθικός κίνδυνος που επανεµφανίστηκε προς τα τέλη του 5ου αι. 23

20 Tο δυτικό τµήµα O Θευδέριχος Aντίθετα η ερηµωµένη από τους πληθυσµούς της και οικονοµικά εξαντληµένη ύση υπέκυψε στα γερµανικά φύλα. Tο 476 ο Γερµανός Οδόακρος υποχρέωσε τον τελευταίο αυτοκράτορα της Ρώµης σε παραίτηση. Λίγο αργότερα, το 493, ο Θευδέριχος ίδρυσε το Οστρογοτθικό Βασίλειο µε κέντρο τη Ραβέννα (ένα από τα πολλά γερµανικά βασίλεια της ύσης). Έφερε τον τίτλο του ρήγα (rex). Aναγνώριζε θεωρητικά την επικυριαρχία του αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης. Στην πράξη ήταν πολιτικά ανεξάρτητος. γ. Πολιτιστικές εξελίξεις υτικό Tµήµα Ανατολικό Τµήµα Στη Pώµη, την άλλοτε πνευµατική πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, οι επιστήµες και οι τέχνες είχαν παρακµάσει. Tα πνευµατικά ιδρύµατα υπολειτουργούσαν. Oι βιβλιοθήκες ήταν κλειστές. Eπιβαλλόταν αργά, αλλά σταθερά, το ελληνικό στοιχείο και η ελληνιστική πολιτιστική παράδοση. Σηµαντικά πολιτιστικά γεγονότα ήταν: α) η ίδρυση του Πανεπιστηµίου της Κωνσταντινούπολης µε διάταγµα του Θεοδοσίου Β (425) και β) η έκδοση του Θεοδοσιανού Κώδικα. Tο Πανεπιστήµιο ιέθετε 16 ελληνόφωνες και 15 λατινόφωνες έδρες διδασκαλίας. της Κωνσταντινούπολης Xάρη στο πνευµατικό αυτό ίδρυµα, η Βασιλεύουσα άρχισε να συναγωνίζεται τις άλλες µεγάλες πόλεις της Ανατολής (Αθήνα και Αλεξάνδρεια) που διέθεταν ση- µαντικές ανώτερες σχολές. H οριακή αριθµητική υπεροχή των ελληνόφωνων εδρών δείχνει ότι ο πολιτιστικός χαρακτήρας της Κωνσταντινούπολης και του ανατολικού τµήµατος ήταν σε µεγάλο βαθµό ελληνικός. O Θεοδοσιανός Συµπεριλάµβανε όλα τα αυτοκρατορικά διατάγµατα που είχαν εκδοθεί µετά Κώδικας το 312. ηµοσιεύθηκε το 438. H έκδοσή του διευκόλυνε σηµαντικά την απονοµή της δικαιοσύνης. Tα σωζόµενα βιβλία της συλλογής αποτελούν σήµερα πολύτιµη πηγή για τη µελέτη των κοινωνικών συνθηκών της εποχής. 24

21 Ó appleù ÍË ÙˆÓ È ÏÈÔÁÚ ÊÈÎÒÓ appleëáòó ÙÔ Û ÔÏÈÎÔ È Ï Ô 1. Νόµισµα και εξωτερικό εµπόριο. [σελ. 10] Το παράθεµα προέρχεται από το κοσµολογικό έργο του µοναχού και εµπόρου Κοσµά Ινδικοπλεύστη Χριστιανική Τοπογραφία και µας δίνει µια ιδέα για την εµβέλεια και τους δρόµους του εξωτερικού βυζαντινού εµπορίου, αλλά και το διεθνές κύρος του βυζαντινού νοµίσµατος. (Βλ. και παρακάτω, απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου.) 2. Πρόγραµµα του αντιγερµανικού κόµµατος. [σελ. 11] Το παράθεµα από το έργο του φιλοσόφου και επισκόπου Κυρήνης Συνέσιου Λόγος περί βασιλείας περιλαµβάνει βασικά σηµεία του προγράµµατος του αντιγοτθικού πατριωτικού κόµµατος που στόχευε στην αποτροπή του γερµανικού κινδύνου. Το πρόγραµµα αυτό υλοποιήθηκε, όπως είναι γνωστό, µε την εξέγερση του λαού της πρωτεύουσας και τη σφαγή των Γότθων και του αρχηγού τους Γαϊνά λίγο αργότερα (400). (Βλ. και παρακάτω, απάντηση στην ερώτηση 3 του σχολικού βιβλίου.) ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ˆÓÛÙ ÓÙÈÓÔ appleôïë Èı ÓfiÙ Ù ÛÙÈ ÂÓ ÚÁÂÈ ÙË ÊÈÏÔ- ÁÚ ÌÌ ÙË ÔÎ (Û ÁÔ ÙÔ ÙÔÎÚ ÙÔÚ ÂÔ ÔÛ Ô µ Î È Îfi- ÚË ıëó Ô Î ıëáëù ÙË ÚËÙÔÚÈ- Î ) ÔÊ ÏÂÙ È Ë Ó ÈÔÚÁ ÓˆÛË ÙË ÓÒÙ ÙË ÔÏ ÙË ˆÓÛÙ ÓÙÈÓÔ - appleôïë, ÁÓˆÛÙ ˆ «ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔÓ». ªÂ È Ù ÁÌ ÙÔ ÙÔ 425 Î ıôú - ÛÙËΠfiùè Ë ÔÏ Ù ı appleâúèï Ì- Ó ΠÚ ÙË ÂÏÏËÓÈÎ Î È ÙÚÂÈ ÙË Ï ÙÈÓÈÎ ÚËÙÔÚÈÎ, Ì Ú ÊÈÏÔÛÔÊ Î È Ô Ï ÙÈÓÈÎ Ú ÈÎ Ô. È Î ıëáëù ÙË Ô- Ï ı ÈÔÚ ÔÓÙ Ó appleâèù applefi ÂÍÂÙ - ÛÂÈ appleô ÈÓ Ó ÛÙË ÁÎÏËÙÔ. apple ÈÚÓ Ó Ù ÎÙÈÎfi ÌÈÛıfi Î È appleâèù applefi  ÎÔÛÈ ÚfiÓˆÓ Â fiîèìë appleëúâ- Û ı ÔÓÔÌ ÔÓÙ Ó ÎfiÌÈÙ appleúòùë ٠͈ (comites primi ordinis). π. Ú ÁÈ ÓÓfiappleÔ ÏÔ, Ô µ ÓÙÈÓfi Ú - ÙÔ,ÛÂÏ.90 ( È ÛΠ) Ó Ï ÛË ÙˆÓ ÂÈÎÔÓÔÁÚ ÊÈÎÒÓ appleëáòó ÙÔ Û ÔÏÈÎÔ È Ï Ô 1. Έπαυλη (Villa)... [σελ. 10] Στο µωσαϊκό δάπεδο της Θάβρακας στην Τυνησία της Β. Αφρικής αναπαριστάται µια οχυρή έπαυλη. Στις επαύλεις αυτές ζούσαν µε µεγάλη πολυτέλεια και απόλυτη ασφάλεια οι µεγάλοι γαιοκτήµονες της Πρώιµης Βυζαντινής Περιόδου και από αυτές διεύθυναν και διοικούσαν τα κτήµατά τους. 2. Χρυσό νόµισµα του Ιουστίνου Α και του Ιουστινιανού Α ως συναυτοκρατόρων. [σελ. 11] 25

22 Πρόκειται για φωτογραφία ενός χρυσού νοµίσµατος το οποίο χρονολογείται στα 525 µ.χ. και απεικονίζει τον Ιουστίνο Α και τον Ιουστινιανό Α ως συναυτοκράτορες. Οι σφαίρες που κρατούν οι δύο συναυτοκράτορες συµβολίζουν τη Ρωµαϊκή Οικουµένη και ο σταυρός που διακρίνεται ψηλά συµβολίζει τον χριστιανικό χαρακτήρα της αυτοκρατορίας. Η εικονογραφία των δύο συναυτοκρατόρων µε τις σφαίρες και τον σταυρό εξυπηρετούσε τη διάδοση της βυζαντινής αυτοκρατορικής ιδεολογίας. 3. Κεγχρεές. Το λιµάνι της Κορίνθου στον Σαρωνικό κόλπο µε τις αποθήκες του... [σελ. 12] Πρόκειται για µια αναπαράσταση των Κεγχρεών, του ανατολικού λιµανιού της Κορίνθου στον Σαρωνικό κόλπο, το οποίο παρουσίαζε πολύ ζωηρή εµπορική κίνηση κατά την Πρώιµη Βυζαντινή Περίοδο. Τα αγκυροβοληµένα εµπορικά πλοία, οι αποβάθρες και οι αποθήκες για τα εµπορεύµατα µαρτυρούν τη σηµασία και την εµπορική κίνηση του λιµανιού. apple ÓÙ ÛÂÈ ÛÙÈ EÚˆÙ ÛÂÈ ÙÔ Û ÔÏÈÎÔ È Ï Ô 1. Ποιες πληροφορίες µάς δίνει το απόσπασµα από τη Χριστιανική Τοπογραφία του Κοσµά Ινδικοπλεύστη για τη γεωγραφία του βυζαντινού εµπορίου και το διεθνές κύρος του Βυζαντίου στις αρχές του 6ου αι.; AΠANTHΣH Ο Κοσµάς ο Ινδικοπλεύστης ήταν Έλληνας µοναχός, έµπορος και γεωγράφος που έζησε τον 6ο αι. µ.χ. Ως έµπορος το 520 µ.χ. ταξίδεψε στην Αραβία, στην Αφρική, στην Αιθιοπία, στην Κεϋλάνη και, σύµφωνα µε την παράδοση, στην Ινδία, γι αυτό και ονο- µάστηκε Ινδικοπλεύστης. Στη συνέχεια εγκατέλειψε τα εγκόσµια, πήγε στη µονή Σινά και έγινε µοναχός. Εκεί έγραψε πολλά έργα µε διάφορο περιεχόµενο, ανάµεσα στα οποία και το έργο Χριστιανική τοπογραφία, που αποτελείται από 12 βιβλία και γράφτηκε το 547. Στο απόσπασµα µας πληροφορεί ότι το βυζαντινό εµπόριο µε τις Ινδίες γινόταν µέσω των λιµανιών της Ερυθράς, ανάµεσα στα οποία κυρίαρχη θέση κατείχε η Αδούλη, και οι Bυζαντινοί έµποροι έφταναν ως την Ταπροβάνη, δηλαδή την Κεϋλάνη/Σρι Λάνκα. Για την εµβέλεια του βυζαντινού εµπορίου και το διεθνές κύρος του νο- µίσµατός του µας πληροφορεί µέσα από την αναφορά στο ταξίδι ενός άλλου εµπόρου, του Σώπατρου. Ο έµπορος Σώπατρος γύρω στα 525 ταξίδεψε στην Ταπροβάνη, ένα µεγάλο νησί 26