Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ

Transcript

1 Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ Ενότητα 2-Δ Α7-8: Ησυχασμός Αναστάσιος Γ. Μαράς, Δρ Θ. Πρόγραμμα Διαχείρισης Εκκλησιαστικών Κειμηλίων

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

4 Περιεχόμενα ενότητας 2-Δ Α7-8 Μυστικοί θεολόγοι και Ησυχασμός. Γρηγόριος Σιναΐτης ( ). Βαρλαάμ Καλαβρός ( ). Γρηγόριος Ακίνδυνος ( ). Νικηφόρος Γρηγοράς ( ). Γρηγόριος Παλαμάς ( ). 4

5 Μυστικοί θεολόγοι και Ησυχασμός Φίλιππος Μονότροπος, Διόπτρα (1100): «κλαυθμοί» (πεζό), «διάλεξις» ψυχής και σώματος σε στίχους. Αντώνιος μοναχός η Μέλισσα, ασκητική συλλογή. Ησυχασμός Λαϊκός: αδιάλειπτη εν ησυχία προσευχή με απόλαυση θείου φωτός. Μέθοδος ιεράς προσευχής και προσοχής (13 ος αι.), αποδόθηκε, εσφαλμένα, στον Συμεών το Νέο Θεολόγο. Νικηφόρος μοναχός (Ιταλία), Περί νήψεως και φυλακής καρδίας. Θεολογικός: πλήρες σύστημα θεολογικής διδασκαλίας. 5

6 Γρηγόριος Σιναΐτης ( ) 1/2 Τόπος γέννησης: Κουκούλιο Μ. Ασίας. Αιχμαλωσία από Αγαρηνούς πειρατές, μοναχός σε Κύπρο, Σινά, Κρήτη. Αρχικά «πράξη» στη συνέχεια «θεωρία». Αγ. Όρος, Παρόρια (Βουλγαρίας). Κεφάλαια δι ακροστιχίδος. Περί ησυχίας και περί των δυο τρόπων της προσευχής. 6

7 Γρηγόριος Σιναΐτης ( ) 2/2 Περί του πως δει καθέζεσθαι τον ησυχάζοντα εις την ευχήν. Στοιχεία πράξης: πένθος, δάκρυα, υπακοή. Θεωρία: Κάθαρση από νοήματα και λογισμούς-φωτισμός από το θείο φωςένωση με το Θεό. 7

8 Βαρλαάμ Καλαβρός ( ) 1/3 Έλληνας από την Σεμιναρία της Καλαβρίας, σπουδές στην Ιταλία στην Ελλάδα-καθηγητής στην Κων/πολη. Σύγκρουση με Γρηγορά, ήττα, Θεσσαλονίκη εκπρόσωπος των Ανατολικών στη Δύση Αντίθετος στους ησυχαστές μοναχούς, ως μοναχική παρέκκλιση. Αντίδραση Γρηγόριου Παλαμά. 8

9 Βαρλαάμ Καλαβρός ( ) 2/3 Ο Αυτοκράτορας Ανδρόνικος Γ Παλαιολόγος και ο Πατριάρχης Ιωάννης Καλέκας συγκαλούν Σύνοδο. Καταδίκη (Ιούνιος 1341) - Επιστροφή στη Δύση. Μεταστροφή στο Ρωμαιοκαθολικισμό - Επίσκοπος Ιέρακα. Κατά Μασσαλιανών και διάφορες Επιστολές, κ.ά. Ερμήνευσε την αποκάλυψη στατικά περίορίζοντάς την στους βιβλικούς χρόνους. Αρνείται την «εν Πνεύματι» ζωή στις μέρες του. 9

10 Βαρλαάμ Καλαβρός ( ) 3/3 Νέες αυθεντίες οι μεγάλοι φιλόσοφοι. Γνωρίζεται ότι προσλαμβάνεται με τις αισθήσεις (Αριστοτέλης). Θεός πέραν των ορίων του επιστητού (Πλάτων, Διονύσιος Αρεοπαγίτης). Η επέμβαση του υπερβατικού Θεού στον κόσμο αντιφατική. Τα ιδιώματά Του είναι πλάσματα της ανθρώπινης φαντασίας με διαλεκτική αξία. Περιορισμένη αγνωσιαρχία. 10

11 Γρηγόριος Ακίνδυνος ( ) 1/2 Πρίλεπ (Β. Μακεδονία)-επιθυμία να μονάσει στο Άγιο Όρος (συνηγορία Παλαμά) απόρριψη. Σπουδές στη Θεσσαλονίκη (Θωμάς Μάγιστρος, Βαρ. Καλαβρός). Διαφωνούσε με τη διάκριση του Γρηγορίου Παλαμά ουσίας και ενέργειας του Θεού. Υπερασπιστής Παλαμά Ιουν (Κων/πολη) καταδίκη. 11

12 Γρηγόριος Ακίνδυνος ( ) 2/2 Ιωάννης Ε Παλαιολόγος Εμφύλιος - Εξορία (1347) με την είσοδο του Ιωάννη Καντακουζηνού στην Κωνσταντινούπολη. Λόγος προς τον Πατριάρχη Ιωάννη Καλέκα, Αντιρρητικοί προς Παλαμάν. Κάθε ενέργεια του Θεού κτιστή. Γνωστό κάθε τι που οι Γραφές διδάσκουν και ο ανθρώπινος λόγος διασαφηνίζει. 12

13 Νικηφόρος Γρηγοράς ( ) 1/3 Ηράκλεια-Κωνσταντινούπολη, σπουδές στο Θεόδωρο Μετοχίτη. Καθηγητής αστρονομίας & Φιλοσοφίας στη Μονή της Χώρας. Δοκίμιο περί υπολογισμού του Πάσχα (16 ος αι. Πάπας Γρηγόριος). Κατά του διαλόγου με Δυτικούς-Ηγέτης των αντιησυχαστών Προτάθηκε για Πατριάρχης αν εγκατέλειπε τον αγώνα. Καταδίκη (1351) και εγκλεισμός στη Μονή Χώρας, μοναχός, συνέχιση του αγώνα με επιστολές και άλλα συγγράμματα. Ελεύθερος με την επικράτηση του Ιωάννη Ε, αλλά χωρίς δύναμη Ρωμαϊκή ιστορία ( ). Φλωρέντιος: η συζήτησή του με τον Βαρλαάμ, χριστιανικός πλατωνισμός κατά αριστοτελισμού. 13

14 Νικηφόρος Γρηγοράς ( ) 2/3 Ελεύθερος με την επικράτηση του Ιωάννη Ε, αλλά χωρίς δύναμη. Ρωμαϊκή ιστορία ( ). Φλωρέντιος: η συζήτησή του με τον Βαρλαάμ, χριστιανικός πλατωνισμός κατά αριστοτελισμού. Αρνείται την ικανότητα του νου να φθάσει στο Θεό. Πρώτοι Αντιρρητικοί και 10 Ύστεροι Αντιρρητικοί. Κατηγορεί τον Παλαμά ως πλατωνιστή. 14

15 Νικηφόρος Γρηγοράς ( ) 3/3 Τον ανησυχεί η διάσπαση της απλότητας του Θεού. Θεωρεί τις θείες ενέργειες ως μεσάζοντα όντα κάτι σαν τις Ιδέες του Πλάτωνα. Λογικά αυτονόητη η ταύτιση ουσίας και ενέργειας. Κανένα πατερικό χωρίο δεν εκφράζει την ιδέα της θέασης του θείου φωτός με τους σωματικούς οφθαλμούς. 15

16 Γρηγόριος Παλαμάς ( ) 1/6 Κωνσταντινούπολη-μαθητής του Θεόδωρου Μετοχίτη. Προστατευόμενος Ανδρόνικου Β - Άγιον Όρος. Διαφωνία με Βαρλαάμ- Σύνοδοι Ιουνίου & Αυγούστου Διαφωνία με Ακίνδυνο Φυλακή. Αιχμαλωσία από Τούρκους πειρατές Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ζηλωτές. 16

17 Γρηγόριος Παλαμάς ( ) 2/6 Αποδεικτικοί Λόγοι (5): Το Πνεύμα ως υπόσταση εκπορεύεται εκ του Πατρός, ως χάρη εκπέμπεται εκ του Πατρός, εκ του Υιού και εξ εαυτού (Νικηφόρος Βλεμμύδης, Γρηγόριος Β Κύπριος). Αντιρρητικά έργα: Υπέρ Ησυχαζόντων, Αντιρρητικοί κατά Ακίνδυνου, Λόγοι κατά Γρηγορά (4). Κεφάλαια (150): Θεολογικό σύστημα. Ομιλίες. Αφετηρία του δεν είναι φιλοσοφικές έννοιες, αλλά οι προσωπικές εμπειρίες του γράφει σε μεγάλη ηλικία. Δύο σοφίες: Θεία (Θεός και έσω άνθρωπος) & κοσμική. 17

18 Γρηγόριος Παλαμάς ( ) 3/6 Αντίπαλοι Παλαμά: αδυναμία θεογνωσίας εξαιτίας υλικού φράγματος, συμβολική θεογνωσία με τη λύση της συμφυΐας ψυχής-σώματος (πλατωνισμός). Παλαμάς: Θεός καταληπτός και ταυτόχρονα ακατάληπτος. Κάποια γνώση Θεού όταν ο άνθρωπος πληροί κάποιες προϋποθέσεις και ο Θεός επιτρέπει. Απολογητές: καταφατική θεολογία, Διονύσιος Αρεοπαγίτης: αποφατική. Παλαμάς: Θεοπτία υπεράνω καταφατικής και αποφατικής θεολογίας, υπερβατική μυστική μέθοδος. Πίστη: υπεραπόδειξη, υπερφυσική δύναμη που υπερβαίνει τις νοητικές δυνάμεις της ψυχής και οδηγεί στη θεοπτία. 18

19 Γρηγόριος Παλαμάς ( ) 4/6 Δύση: εξέταση Θεού οντολογικά και ουσιαστικά, εσωτερικές τριαδολογικές σχέσεις. Ησυχαστές: οικονομική εξέταση Θεού κατά τις σχέσεις Του με τα δημιουργήματα. Ουσία άκτιστη, άκτιστη ενέργεια ουσιώδες στοιχείο του Θεού, αλλιώς δε θα είχε ύπαρξη. Άνθρωπος: ανακεφαλαίωση και κόσμημα της δημιουργίας Ψυχή: αυτοτελής κτιστή ουσία, αθάνατη, εικόνα Θεού με 3 βασικές ιδιότητες (νου-λόγο-πνεύμα). Πτώση: κατάχτηση αυτεξούσιου = έχασε το θείο πνεύμα και τη δυνατότητα μετοχής στη θεία δόξα. 19

20 Γρηγόριος Παλαμάς ( ) 5/6 Νέκρωση ψυχής νέκρωση πνεύματος θάνατος σώματος (παρά φύση κατάσταση). Αδυναμία μετωχής στη θεία δόξα, ανενέργητη εικόνα. Ενανθρώπιση: νέα ρίζα, θέωση ανθρώπινου φυράματος, υπέρβαση προπτωτικής κατάστασης. Φυσική ζωή=ένθεος ζωή, μετοχή στη θεία ενέργεια, θέωση. Παράγοντες στην πορεία για τη θέωση: 1. Συνέλιξη του νου στο σύνολο του ανθρώπινου οργανισμού, 2. Αδιάλειπτη προσευχή. Αρπαγή του ανθρώπου από το θείο φως, μεταβολή σε φως που βλέπει το φως. 20

21 Γρηγόριος Παλαμάς ( ) 6/6 Ανενέργεια ανθρώπου σχέση κτίσματος προς κτίστη. Θεοποιός χάρη υπερφυσικές ιδιότητες, άλλη τάξη πραγμάτων, Θεός και άνθρωπος έχουν ζωή ως κοινή άκτιστη ενέργεια. Πρόγευση του μέλλοντα αιώνα από αυτή τη ζωή, αλλά η τωρινή εμπειρία απλός αρραβώνας. 21

22 Ερωτήσεις 1/2 1. Ποιες ο δυο μορφές του Ησυχασμού; 2. Ποιος είναι ο εισηγητής και κυριότερος εκφραστής του λαϊκού Ησυχασμού; 3. Ποιος είναι ο εισηγητής και κυριότερος εκφραστής του θεολογικού Ησυχασμού; 4. Πως νοείται η Θεωρία κατά τον Γρηγόριο Σιναΐτη; 5. Ποιος ήταν ο αίτιος της ησυχαστικής έριδας και πρώτος εκφραστής των αντιησυχαστών; 22

23 Ερωτήσεις 2/2 6. Ποιος ήταν ηγέτης των αντισυχαστών κατά τη δεύτερη περίοδο της έριδας; 7. Ποιος ήταν ηγέτης των αντισυχαστών κατά την τρίτη περίοδο της έριδας; 8. Ποια η περί θεολογικής γνωσιολογίας διδασκαλία του Γρηγορίου Παλαμά; 9. Τι είναι ο άνθρωπος κατά τον Γρηγόριο Παλαμά; 10. Τι αποτελεί η ενανθρώπιση του Λόγου κατά τον Γρηγόριο Παλαμά; 23

24 1. Ο λαϊκός και ο θεολογικός. 2. Ο Γρηγόριος ο Σιναΐτης. 3. Ο Γρηγόριος ο Παλαμάς. Απαντήσεις 1/2 4. Κατά τον Γρηγόριο Σιναΐτη η Θεωρία νοείται ως κάθαρση από νοήματα και λογισμούς, φωτισμός από το θείο φως και ένωση με το Θεό. 5. Ο Βαρλαάμ ο Καλαβρός. 6. Ο Γρηγόριος Ακίνδυνος. 24

25 Απαντήσεις 2/2 7. Ο Νικηφόρος Γρηγοράς. 8. Ο Θεός είναι καταληπτός και ταυτόχρονα ακατάληπτος. Κάποια γνώση Θεού αποκτά ο άνθρωπος, όταν πληροί κάποιες προϋποθέσεις και ο Θεός επιτρέπει. 9. Κατά τον Γρηγόριο Παλαμά ο άνθρωπος είναι ανακεφαλαίωση και κόσμημα της δημιουργίας. 10. Κατά τον Γρηγόριο Παλαμά η ενανθρώπιση αποτελεί νέα ρίζα, θέωση ανθρώπινου φυράματος, υπέρβαση προπτωτικής κατάστασης. 25

26 Ηλεκτρονικές πηγές Καλτσογιάννη, Ελένη. «Δύο άγνωστα αποσπάσματα του δεύτερου «Ἀποδεικτικοῦ λόγου» του Γρηγορίου Παλαμά «Περὶ τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ ἁγίου πνεύματος» (cod. Vind. Theol. gr. 78)». 26

27 Ενδεικτική Βιβλιογραφία Χρήστου, Παναγιώτης Κ. (2005). Εκκλησιαστική Γραμματολογία: Πατέρες και θεολόγοι του Χριστιανισμού. Τόμος B - 2 η έκδοση, Θεσσαλονίκη: Κυρομάνος, σελ