GREEK EDITION VOLUME 17 - NUMBER 3 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2010

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "GREEK EDITION VOLUME 17 - NUMBER 3 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2010"

Transcript

1 GREEK EDITION VOLUME 17 - NUMBER 3 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2010 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ο AΞΟΝΑΣ ΥΠΟΘΑΛAΜΟΥ-ΥΠOΦΥΣΗΣ-ΕΠΙΝΕΦΡΙΔIΩΝ ΣΤΗ ΜΕΘΟΡΙΑΚH ΔΙΑΤΑΡΑΧH ΠΡΟΣΩΠΙΚOΤΗΤΑΣ: ΑΝΑΣΚOΠΗΣΗ Daniel J. Zimmerman, MD, and Lois Wonsun Choi-Kain, MD, MEd ΔΙΑΦΟΡΙΚA ΠΡOΤΥΠΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙOΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚOΤΗΤΑΣ ΤΟΥ AΞΟΝΑ ΗΡΑ ΣΤΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧH ΣΤΡΕΣ ΜΕΤA ΑΠO ΨΥΧΟΤΡΑΥΜΑΤΙΚH ΕΜΠΕΙΡIΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΜΕIΖΟΝΑ ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚH ΔΙΑΤΑΡΑΧH ΕΝΗΛIΚΩΝ Kathryn Handwerger, MS ΤΟ ΔΙΠΟΛΙΚO ΦAΣΜΑ: ΚΡΙΤΙΚH AΠΟΨΗ Joel Paris, MD ΚΡΙΤΙΚH ΤΗΣ ΥΠOΘΕΣΗΣ ΤΗΣ ΝΤΟΠΑΜIΝΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΧΙΖΟΦΡEΝΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΨYΧΩΣΗ Joanna Moncrieff, MBBS, MSc, MD, MRCPsych ΟΙ ΝΟΗΤΙΚEΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓIΕΣ ΣΤΗ ΔΙΠΟΛΙΚH ΔΙΑΤΑΡΑΧH ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΣΥΝΥΠAΡΧΟΥΣΕΣ ΟΦΕΙΛOΜΕΝΕΣ ΣΤΗ ΧΡHΣΗ ΟΥΣΙΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ: ΤΟ ΚΟΜΜΑΤΙ ΠΟΥ ΕΛΕΙΠΕ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΖΛ Boaz Levy, PhD, and Roger D. Weiss, MD informa healthcare H Μ. ΠΙΤΣΙΛΙΔΗΣ Α.Ε. ΕΙΝΑΙ Ο ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟΣ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΔΕΙΑ ΤΗΣ INFORMA HEALTHCARE 2009 ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ & ΤΩΝ ΣΥΝΑΔΕΛΦΩΝ ΤΟΥ HARVARD COLLEGE M. PITSILIDIS S.A. IS THE DISTRIBUTOR OF THIS EDITION UNDER LICENSE FROM INFORMA HEALTHCARE 2008/2009 ON BEHALF OF THE PRESIDENT AND FELLOWS OF HARVARD COLLEGE ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ ΤΕΛΟΣ Ταχ. Γραφείο KEMΠA Αριθμός Άδειας 385/1989 (X+7) EKΔOTΩN EΦHMEPIΔEΣ ΠEPIOΔIKA EKΔOTHΣ: M. ΠITΣIΛIΔHΣ Α.Ε. ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ 102, ΓΛΥΦΑΔΑ AΔ. ΣYΣK. 400/1991 KΔA ISSN

2 Doc.HARVARD 17.3.qxl 1/26/10 10:13 AM Page 1

3 Doc.HARVARD 17.3.qxl 1/26/10 10:13 AM Page 2 Harvard Review of Psychiatry EDITORIAL OFFICE EDITOR IN CHIEF SENIOR EDITOR DEPUTY EDITOR Shelly F. Greenfield, MD, MPH Stephen Scher, PhD, JD David H. Brendel, MD, PhD COMMYNICATIONS EDITOR ASSISTANT EDITORS William B. Jaffee, PhD Daniel Ebert, MD, PhD Mireya Nadal-Vicens, MD, PhD Lucy A. Epstein, MD Sandrine Pirard, MD FOUNDING EDITORS Tamara E. Gersh, MD Roberto B. Sassi, MD, PhD Joseph T. Coyle, MD Julieta Holman, MD Jason B. Strauss, MD Steven M. Mirin, MD Eric M. Morrow, MD, PhD ASSOCIATE EDITORS Dost Öngür, MD, PhD Hadine Joffe, MD David S. Jones, MD, PhD Roy H. Perlis, MD Hilary Smith Connery, MD, PhD EDITORIAL BOARD Miriam C. Tepper, MD FIELD EDITORS James A. Chu, MD Tana Grady-Weliky, MD Carl Salzman, MD Felton Earls, MD John G. Gunderson, MD Robert J. Waldinger, MD Richard Frank, PhD Stuart T. Hauser, MD, PhD Roger D. Weiss, MD Jean Frazier, MD Michael A. Jenike, MD Donald C. Goff, MD Robert W. McCarley, MD COLUMN EDITORS William R. Beardslee, MD Arthur Kleinman, MD Joshua L. Roffman, MD Anne Becker, MD, PhD Elizabeth Lunbeck, PhD Ronald Schouten, MD, JD Jonathan F. Borus, MD Malkah T. Notman, MD Jordan W. Smoller, MD, ScD Richard C. Hermann, MD Katharine A. Phillips, MD Ming T. Tsuang, MD, PhD, DSc CLINICAL CHALLENGES EDITORS Robert M. Goisman, MD Jacqueline Olds, MD Richard S. Schwartz, MD Derri Shtasel, MD, MPH GENERAL EDITORIAL BOARD Nancy C. Andreasen, MD, PhD Mary Anne Badaracco, MD Ross J. Baldessarini, MD Arthur J. Barsky, MD Francine M. Benes, MD, PhD Joseph Biederman, MD Jack D. Burke, Jr., MD, MPH Bruce M. Cohen, MD, PhD Kenneth L. Davis, MD David R. DeMaso, MD Leon Eisenberg, MD Marshal F. Folstein, MD Thomas G. Gutheil, MD Leston Havens, MD J. Allan Hobson, MD Steven E. Hyman, MD Jerome Kagan, PhD Herbert E. Kleber, MD Don R. Lipsitt, MD Nancy K. Mello, PhD Jack H. Mendelson, MD Michael Miller, MD Carol Nadelson, MD Charles B. Nemeroff, MD, PhD John C. Nemiah, MD David L. Pauls, PhD Judith L. Rapoport, MD Julius B. Richmond, MD Jerrold F. Rosenbaum, MD Alan F. Schatzberg, MD Scott A. Rauch, MD Robert L. Selman, PhD Miles F. Shore, MD David Spiegel, MD George E. Vaillant, MD Myrna M. Weissman, PhD Joel Yager, MD

4 Doc.HARVARD 17.3.qxl 1/26/10 10:13 AM Page 3

5 Doc.HARVARD 17.3.qxl 1/26/10 10:13 AM Page 4 ΠEPIEXOMENA Harvard Review of Psychiatry Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2010 Volume 17 - Number 3 For any references/citations from this selection of articles, the source must be given as the original English article with full bibliographic details as given at the top of the first page of each article. Για oπoιεσδήπoτε αναφoρές/παραπoμπές από αυτή την επιλoγή θεμάτων, η πηγή πρέπει να δίνεται ως τo πρωτότυπo αγγλικό άρθρo με πλήρη βιβλιoγραφικά στoιχεία όπως αυτά δίνoνται στην κoρυφή της πρώτης σελίδας κάθε άρθρoυ. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΕΙΣ Ο άξονας υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων στη μεθοριακή διαταραχή προσωπικότητας: Ανασκόπηση Daniel J. Zimmerman, MD, and Lois Wonsun Choi-Kain, MD, MEd...11 Διαφορικά πρότυπα δραστηριότητας και αντιδραστικότητας του άξονα ΗΡΑ στη διαταραχή στρες μετά από ψυχοτραυματική εμπειρία και στη μείζονα καταθλιπτική διαταραχή ενηλίκων Kathryn Handwerger, MS...30 ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Το διπολικό φάσμα: Κριτική άποψη Joel Paris, MD...52 Κριτική της υπόθεσης της ντοπαμίνης για τη σχιζοφρένεια και την ψύχωση Joanna Moncrieff, MBBS, MSc, MD, MRCPsych...60 ΣΤΗΛΗ Οι νοητικές λειτουργίες στη διπολική διαταραχή και στις συνυπάρχουσες οφειλόμενες στη χρήση ουσιών διαταραχές: Το κομμάτι που έλειπε από το παζλ Boaz Levy, PhD, and Roger D. Weiss, MD...72 IΔIOKTHΣIA: M. ΠITΣIΛIΔHΣ Α.E., Αγ. Νικολάου 102, Γλυφάδα Tηλ.: , Fax: , info@pitsilidis.gr ΚΩΔΙΚΟΣ: 3224 EKΔOTHΣ - ΔIEYΘYNTHΣ: Mιχάλης Πιτσιλίδης, Λ. Πορφύρα 11, Βούλα EΠIMEΛEIA EKΔOΣHΣ: Γιώργoς N. Παπαδημητρίoυ, Καρυατίδων 8, Αθήνα MΕΤΑΦΡΑΣΗ, HΛΕΚΤΡOΝΙΚΗ ΣΕΛΙΔOΠOΙΗΣΗ, ΔΙΑΧΩΡΙΣΜOΙ, EΚΤΥΠΩΣΗ: M. ΠITΣIΛIΔHΣ Α.E. H Μ. ΠΙΤΣΙΛΙΔΗΣ Α.Ε. ΕΙΝΑΙ Ο ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟΣ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΔΕΙΑ ΤΗΣ INFORMA HEALTHCARE 2007/2008 ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ & ΤΩΝ ΣΥΝΑΔΕΛΦΩΝ ΤΟΥ HARVARD COLLEGE M. PITSILIDIS S.A. IS THE DISTRIBUTOR OF THIS EDITION UNDER LICENSE FROM INFORMA HEALTHCARE 2007/2008 ON BEHALF OF THE PRESIDENT AND FELLOWS OF HARVARD COLLEGE2 Authorised translation of the original English language edition, Harvard Review of Psychiatry, Volume 17, Number 3, copyright 2009/2010 Presidents and Fellows of Harvard College and licensed by Informa Healthcare. This work is subject to copyright. All rights are reserved, whether the whole or part of the material is concerned, specifically the rights for translation, reprinting, reuse of illustrations, broadcasting, reproduction on microfilm or in any other way, and storage in data banks. The use of registered names trademarks etc. in this publication does not imply, even in the absence of a specific statement, that such names are exempt from the relevant laws and regulations and therefore free for general use. Product liability: the publishers cannot guarantee the accuracy of any information about the application of medications contained in this publication. Μετάφραση κατόπιν αδείας από την πρωτότυπη Αγγλική έκδοση, Harvard Review of Psychiatry, τόμος 17, αριθμός 3, copyright 2009/2010 από τον Πρόεδρο και τα Μέλη του Harvard College και με την άδεια της Oxford University Press. Αυτή η εργασία υπόκειται σε δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Όλα τα δικαιώματα επιφυλάσσονται, όσον αφορά το όλο ή μέρος του υλικού, ιδιαίτερα τα δικαιώματα μετάφρασης, ανατύπωσης, επαναχρησιμοποίησης των εικόνων, εκπομπής, αναπαραγωγής σε μικροφίλμ ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο και αποθήκευσης σε τράπεζες δεδομένων. Η χρήση κατατεθημένων ονομάτων, εμπορικών σημάτων κ.λ.π. σε αυτό το έντυπο δεν συνεπάγεται, ακόμα και απουσία ειδικής δήλωσης, ότι αυτά τα ονόματα εξαιρούνται από τους σχετικούς νόμους και κανονισμούς και επομένως ότι είναι ελεύθερα για γενική χρήση. Ευθύνη για προϊόντα: οι εκδότες δεν μπορούν να εγγυηθούν την ακρίβεια οποιασδήποτε πληροφορίας για τη χρήση φαρμάκων που περιέχεται σε αυτό το έ- ντυπο. The publication of an advertisement neither constitutes nor implies a guarantee or endorsement of the product or service advertised or of the claims made for the product or service by the Editor, Editorial Board, Copyright Owner, or Publisher of Harvard Review of Psychiatry.

6 Doc.HARVARD 17.3.qxl 1/26/10 10:13 AM Page 5

7 Doc.HARVARD 17.3.qxl 1/26/10 10:13 AM Page 6 EDITORIAL H μεθοριακή διαταραχή προσωπικότητας (borderline personality disorder, BPD), είναι μία ψυχιατρική διάγνωση, που χαρακτηρίζεται από υψηλή έκθεση (exposure), αντιδραστικότητα (reactivity) και ευαλωτότητα (vulnerability) στο στρες. Δεδομένων αυτών των ανωμαλιών στην αντιδραστικότητα στο στρες στην BPD, υπάρχει το ερώτημα, αν ο άξονας υποθαλάμουυπόφυσης-επινεφριδίων (hypothalamic-pituitary-adrenal, HPA) λειτουργεί ομαλά στην BPD, αφού η ενεργοποίησή του, κανονικά, λαμβάνει χώρα, για να συντονίζει, τόσο τις συμπεριφορικές, όσο και τις φυσιολογικές απαντήσεις στο στρες. Η πρώτη ανασκόπηση του παρόντος τεύχους, έχει συγκεντρώσει και συγκρίνει τα ευρήματα που σχετίζονται με τη λειτουργία του άξονα HPA στην BPD. Στις 18 μελέτες που ανασκοπήθηκαν, οι μελετητές επιχείρησαν να συσχετίσουν τις αλλαγές της ορμονικής απάντησης στο στρες, με τη μη ομαλή ευαλωτότητα και αντιδραστικότητα στο στρες, που λαμβάνουν χώρα στην BPD. Με τον άξονα HRA ασχολείται και η επόμενη ανασκόπηση και, συγκεκριμένα, με τα διαφορικά πρότυπα δραστηριότητας και αντιδραστικότητάς του, στη διαταραχή στρες μετά από ψυχοτραυματική εμπειρία (posttraumatic stress disorder, PTSD) και στη μείζονα καταθλιπτική διαταραχή ενηλίκων (major depressive disorder, MDD). Παρότι η PTSD και η MDD έχουν κοινά πολλά αλληλοκαλυπτόμενα συμπτώματα, τα προφίλ HPA τους συχνά διαφέρουν εντυπωσιακά. Τα άτομα με MDD συχνά εμφανίζουν αυξημένη βασική κορτιζόλη, μη καταστολή με την DST και, είτε φυσιολογικές, είτε ελαφρώς αμβλυμένες αυξήσεις της κορτιζόλης σε απάντηση στο στρες. Αντίθετα, τα άτομα με PTSD, συχνά εμφανίζουν το αντίθετο πρότυπο. Η συγγραφέας υποστηρίζει ότι, ο άξονας HPA αλληλοσυνδέεται με πολυάριθμα άλλα φυσιολογικά συστήματα και δεν πρέπει να εξετάζεται ως ανεξάρτητη οντότητα, τονίζοντας με αυτό τον τρόπο πως, οι μελλοντικές έρευνες πρέπει να εκτιμήσουν τους τρόπους με τους οποίους αυτός συνδέεται με άλλες περιοχές τους σώματος και του εγκεφάλου και ιδίως με το μεταιχμιακό σύστημα-,το οποίο μπορεί από μόνο του να αποτελεί μεταβλητή μεσολάβησης, στη σύνδεση μεταξύ της δραστηριότητας του άξονα HPA και της ψυχοπαθολογίας. Οι πρόσφατες προτάσεις να επεκταθούν τα όρια της διπολικής διαταραχής έτσι ώστε να περιλαμβάνουν ένα ευρύτερο φάσμα οδηγούν σε μία έννοια της διπολικότητας, διαφορετική από αυτήν της κλασικής ψυχιατρικής. Ειδικότερα, έχει υποστηριχθεί ότι, πολλοί ασθενείς με μονοπολική κατάθλιψη είναι στην πραγματικότητα διπολικοί, και ότι πολλές περιπτώσεις κατάχρησης ουσιών, διαταραχών προσωπικότητας και διαταραχών της συμπεριφοράς κατά την παιδική ηλικία, βρίσκονται εντός του φάσματος. Η σχετική ανασκόπηση στο παρόν τεύχος, εξετάζει κριτικά το προτεινόμενο διπολικό φάσμα, με βάση τις υπάρχουσες ψυχιατρικές γνώσεις και τις πιθανές αιτιολογήσεις της διερεύνησης των υπαρχουσών κατηγοριών νόσων, έτσι ώστε να περιλαμβάνεται ευρύτερη ποικιλία φαινομένων. Ο συγγραφέας υποστηρίζει πως, η έννοια ενός ευρέος διπολικού φάσματος είναι μια υπόθεση που επιδέχεται μελέτη, αλλά δεν έχει υποστηριχθεί από πειστικές ενδείξεις. «Στην ιστορία της ιατρικής, οι γιατροί προσπαθούν σαφώς να θεραπεύσουν τους ασθενείς, με βάση την κατανόηση σε βάθος των μηχανισμών που βρίσκονται πίσω από την παθολογία. Πολλές φορές, όμως, οι γιατροί αναπτύσσουν θεραπείες και κατόπιν αναζητούν ασθένειες», αναφέρει χαρακτηριστικά. 6

8 Doc.HARVARD 17.3.qxl 1/26/10 10:13 AM Page 7

9 Doc.HARVARD 17.3.qxl 1/26/10 10:13 AM Page 8 ˾ÍÈ 0ÌÁÍØÁ ½ÍÈÕ ËÁÉ xéáìàòèõ ÇÉÁ Í»ÑÉ Î ÍÁÉÏÐÈ Á ÁÐÁÒÅÒÁ»ÍÈÕ ÎÄ»Ñ Å ÑÈÕ

10 Doc.HARVARD 17.3.qxl 1/26/10 10:13 AM Page 9

11 Doc.HARVARD 17.3.qxl 1/26/10 10:13 AM Page 10

12 Doc.HARVARD 17.3.qxl 1/26/10 10:13 AM Page 11 ANAΣKOΠHΣH Ο ΑΞΟΝΑΣ ΥΠΟΘΑΛΑΜΟΥ-ΥΠΟΦΥΣΗΣ- ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΩΝ ΣΤΗ ΜΕΘΟΡΙΑΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ: ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ The Hypothalamic-Pituitary-Adrenal Axis in Borderline Personality Disorder: A Review 2009, Vol. 17, No. 3, Daniel J. Zimmerman, MD, and Lois Wonsun Choi-Kain, MD, MEd Department of Psychiatry, Harvard Medical School, McLean Hospital, Belmont, MA Υποστηρίχθηκε, εν μέρει, από το Program for Minority Research Training in Psychiatry και το McLean Psychosocial Fellowship (LWC-K) Πληροφορίες υποβάθρου: Η μεθοριακή διαταραχή προσωπικότητας (borderline personality disorder, BPD) είναι μια ψυχιατρική διάγνωση που χαρακτηρίζεται από υψηλή έκθεση (exposure), αντιδραστικότητα (reactivity) και ευαλωτότητα (vulnerability) στο στρες. Δεδομένων αυτών των ανωμαλιών στην αντιδραστικότητα στο στρες στην BPD, υπάρχει το ερώτημα αν ο άξονας υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων (hypothalamic-pituitary-adrenal, HPA) λειτουργεί ομαλά στην BPD, αφού η ενεργοποίηση του άξονα ΗΡΑ κανονικά λαμβάνει χώρα για να συντονίζει τόσο τις συμπεριφορικές όσο και τις φυσιολογικές (physiologic) απαντήσεις στο στρες. Αρκετές μελέτες έχουν διερευνήσει τη λειτουργικότητα του άξονα ΗΡΑ στην BPD και έχουν αποφέρει ποικίλα αποτελέσματα. Η παρούσα ανασκόπηση αποσκοπεί να συνοψίσει και να ερμηνεύσει τα ευρήματα αυτής της ολοένα αυξανόμενης βιβλιογραφίας. Μέθοδοι: Έρευνα Pubmed για άρθρα γραμμένα στην αγγλική γλώσσα σχετικά με τη μεθοριακή διαταραχή προσωπικότητας και τον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων. Αποτελέσματα: Τα ευρήματα είναι μικρά, αλλά δείχνουν ότι σημαντικές μεταβλητές που συνδέονται με τις διαφορές μεταξύ των φύλων είναι η συννοσηρή (comorbid) κατάθλιψη, η συννοσηρή διαταραχή στρες μετά από ψυχοτραυματική εμπειρία (posttraumatic stress disorder), τα διασχιστικά (dissociative) συμπτώματα και το ιστορικό κακοποίησης κατά την παιδική ηλικία (childhood abuse). Συζήτηση: Οι συννοσηρές διαγνώσεις και τα κλινικά χαρακτηριστικά όπως το ιστορικό ψυχικού τραύματος (trauma) και η βαρύτητα (severity) των συμπτωμάτων είναι δυνατό να έχουν μεταβλητές, αλληλοσυνδεόμενες επιδράσεις στο ψυχονευροενδοκρινικό προφίλ (psychoneuroendocrine profile) στην BPD. Διερευνούμε επίσης εδώ τις προεκτάσεις των ευρημάτων αυτών όσον αφορά την ανάπτυξη πιθανών μοντέλων δυσλειτουργίας (dysfunction) του άξονα ΗΡΑ στην BPD, την ταυτοποίηση πιθανών στόχων για τη θεραπεία και τη βελτίωση της μεθοδολογίας των μελλοντικών μελετών. (HARV REV PSYCHIATRY 2009, 17: ) Λέξεις-κλειδιά: μεθοριακή διαταραχή προσωπικότητας, κορτιζόλη, εκλυτική ορμόνη κορτικοτροπίνης, δοκιμασία καταστολής με δεξαμεθαζόνη, άξονας υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων, στρες 2009/2010 President and Fellows of Harvard College Πρόσφατες μακροχρόνιες μελέτες με αντικείμενο την πορεία της μεθοριακής διαταραχής προσωπικότητας (BPD) υποδεικνύουν ένα «πολύπλοκο» ( complex ) μοντέλο ψυχοπαθολογίας, οργανωμένο γύρω από μια διάκριση μεταξύ οξέων (acute) και χρόνιων (chronic) συμπτωμάτων (1, 2). Τα οξέα συμπτώματα όπως η αντιδραστικότητα της διάθεσης (mood reactivity), οι αυτοτραυματικές (self-injurious) και 11

13 Doc.HARVARD 17.3.qxl 1/26/10 10:13 AM Page D. J. Zimmerman and L. W. Choi-Kain May-June 2009 οι αυτοκτονικές συμπεριφορές (suicidal behaviors), οι θυελλώδεις σχέσεις και τα παροδικά, σχετιζόμενα με το στρες συμπτώματα τείνουν να προκαλούνται από το στρες και να υποχωρούν γρήγορα. Τα χρόνια συμπτώματα όπως η χρόνια δυσφορία (dysphoria), η δυσανοχή (intolerance) της μοναξιάς και οι ανησυχίες εγκατάλειψης (abandonment) είναι πιο σταθερά και μπορεί να αντιπροσωπεύουν ιδιοσυγκρασικά (temperamental) χαρακτηριστικά που δεν είναι αντιδραστικά στο στρες, αλλά μάλλον έμφυτα (innate) και δύσκολο να αλλάξουν. Παρότι τα χρόνια αυτά συμπτώματα συμβάλλουν σε σημαντική λειτουργική έκπτωση (functional impairment), τα οξέα συμπτώματα είναι αυτά που αποτελούν την κύρια αιτία κλινικής ανησυχίας. Τα οξέα συμπτώματα είναι τα πιο χαρακτηριστικά γνωρίσματα που διακρίνουν την BPD (3), οδηγούν σε θεραπείες με υψηλό κόστος (π.χ. επισκέψεις σε μονάδες εντατικής θεραπείας, καθώς επίσης και νοσηλεία σε ψυχιατρικές μονάδες και μερικές φορές σε γενικά νοσοκομεία) (4) και αποτελούν τους στόχους των περισσότερων μορφών εμπειρικά επικυρωμένων (empirically validated) θεραπειών (5-9). Η κλινική εμπειρία και οι εμπειρικές (empirical) ενδείξεις υποδηλώνουν ότι αυτά τα χαρακτηριστικά των οξέων συμπτωμάτων της BPD είναι αντιδραστικά στο στρες. Στο ισχύον σήμερα Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM [Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών]), το μόνο διαγνωστικό κριτήριο για την BPD που ορίζεται ρητά σε σχέση με το στρες είναι ο παροδικός, σχετιζόμενος με το στρες παρανοειδής ιδεασμός (paranoid ideation) και η διάσχιση (κριτήριο 9), αλλά και άλλα συμπτώματα της BPD όπως οι αυτοκαταστροφικές (self-destructive), παρορμητικές (impulsive) συμπεριφορές, η αυτοκτονική και αυτοτραυματική συμπεριφορά και η αστάθεια της διάθεσης (mood instability) προκαλούνται από το στρες, ιδιαίτερα στο πλαίσιο της διαπροσωπικών (interpersonal) σχέσεων. Το κριτήριο της αστάθειας της διάθεσης για την BPD τροποποιήθηκε κατά τη μετάβαση από το DSM-III-R στο DSM-IV έτσι ώστε να υποδηλώνει ένα αντιδραστικό συστατικό το οποίο τη διακρίνει από την αστάθεια της διάθεσης που παρατηρείται στις διπολικές διαταραχές (10). Τα στρεσογόνα γεγονότα ζωής είναι σημαντικοί παράγοντες πρόβλεψης (predictors) των αποπειρών αυτοκτονίας στους πάσχοντες από διαταραχές της προσωπικότητας ασθενείς, ακόμα και μετά από έλεγχο ως προς τη μείζονα καταθλιπτική διαταραχή και τις οφειλόμενες στη χρήση ουσιών διαταραχές (substance use disorders) (11). Ο αυτοτραυματισμός με αιχμηρό όργανο (cutting) και άλλες αυτοτραυματικές συμπεριφορές που αποτελούν συμπτώματα της BPD έχουν περιγραφεί ως μια μορφή ρύθμισης (regulation) του στρες (12-14). Τουλάχιστον μια εμπειρική μελέτη έχει δείξει ότι η διάσχιση στην BPD σχετίζεται θετικά με το επίπεδο του στρες (15). Αυτά τα βασικά συμπτώματα στην BPD η παρορμητικότητα, η αντιδραστικότητα της διάθεσης, οι αυτοτραυματισμοί, η αυτοκτονικότητα και η διάσχιση αντικατοπτρίζουν τόσο την ευαλωτότητα των πασχόντων από BPD στο στρες όσο και τις δυσπροσαρμοστικές (maladaptive) απαντήσεις τους στο στρες. Οι εμπειρικές ενδείξεις επιβεβαιώνουν ότι τα άτομα που πάσχουν από BPD βιώνουν μεγαλύτερο αριθμό στρεσογόνων συμβάντων της ζωής, τα οποία τελικά αποτελούν παράγοντα πρόβλεψης μειωμένης ψυχοκοινωνικής λειτουργικότητας (psychosocial functioning) (16, 17). Λόγω αυτής της ευαλωτότητας (vulnerability), της αντιδραστικότητας και της υψηλής έκθεσης (exposure) στο στρες, οι αποτελεσματικές θεραπευτικές παρεμβάσεις για την BPD συχνά επικεντρώνονται στη μείωση του στρες και στην οικοδόμηση δεξιοτήτων για καλύτερη αντιμετώπιση όταν υπάρχει στρες (8, 18). Ο άξονας υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων (ΗΡΑ) υπό ομαλές συνθήκες συντονίζει τόσο τις συμπεριφορικές όσο και τις ψυχολογικές απαντήσεις στο στρες. Οι ανωμαλίες της λειτουργίας του άξονα ΗΡΑ έχουν συσχετιστεί με αρκετές διαφορετικές ψυχιατρικές διαταραχές, οι κυριότερες από τις οποίες είναι η κατάθλιψη (19-22) και η διαταραχή στρες μετά από ψυχοτραυματική εμπειρία (PTSD) (23-25). Άλλες διαταραχές που συνδέονται με ανωμαλίες της λειτουργίας του άξονα ΗΡΑ είναι η χρόνια κόπωση/ινομυαλγία (chronic fatigue/fibromyalgia), οι διαταραχές στην πρόσληψη τροφής (eating disorders) και η εξάρτηση από το αλκοόλ (alcohol dependence) (26). Επιπρόσθετα, αρκετές αναφορές συνδέουν τις αυτοκτονικές συμπεριφορές, τον αυτοκτονικό ιδεασμό (suicidal ideation) (27) και την ολοκληρωμένη αυτοκτονία (28) με αλλαγές της λειτουργίας του άξονα ΗΡΑ. Δεδομένων των διαρκώς αυξανόμενων ενδείξεων ότι μια γενετική προδιάθεση (genetic diathesis) για τις διαταραχές της διάθεσης και τις διαταραχές στην πρόσληψη τροφής αλληλεπιδρά με το περιβαλλοντικό στρες (environmental stress) στην ανάπτυξη της ψυχοπαθολογίας (29, 30), ο άξονας ΗΡΑ έχει αποτελέσει το επίκεντρο ερευνών ως σημαντικός βιολογικός μεσολαβητής (biological mediator) των απαντήσεων στο στρες και της ανάπτυξης ψυχιατρικών νοσημάτων. Σε μελέτες σε ζώα, τόσο το προγεννητικό στρες όσο και οι διασπάσεις (disruptions) των πρώιμων προσκολλήσεων (attachments) έχουν συσχετιστεί με τη μη ομαλή ανάπτυξη και λειτουργία του άξονα ΗΡΑ (31). Προκλινικές έρευνες έχουν δείξει ότι οι οργανωμένες αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στον άξονα ΗΡΑ και το συμπαθητικό νευρικό σύστημα έχουν κρίσιμη σημασία στην ανάπτυξη των προσαρμοστικών απαντήσεων στο στρες (32-37). Οι κλινικές έρευνες επιβεβαιώνουν ότι το στρες κατά τα πρώιμα στάδια της ζωής συμβάλλει τόσο στις νευροενδοκρινικές ανωμαλίες όσο και στον κίνδυνο ψυχοπαθολογίας (38). Οι κλινικές καταστάσεις που έχουν συσχετιστεί με ανωμαλίες του άξονα ΗΡΑ η κατάθλιψη, οι διαταραχές στην πρόσληψη τροφής, η εξάρτηση από το αλκοόλ, η ινομυαλγία/χρόνια κόπωση, η αυτοκτονία, οι διαταραχές των πρώιμων προσκολλήσεων συμβαίνουν σε υψηλότερα ποσοστά στα άτομα που πάσχουν από BPD (39-46). Τα αντιδραστικά στο οξύ στρες χαρακτηριστικά της BPD, σε συνδυασμό με εμπειρικές συσχετίσεις μεταξύ της δυσλειτουργίας του άξονα ΗΡΑ και της κατάθλιψης, του ψυχικού τραύματος και της αυτοκτονίας, υποδηλώνουν την πιθανότητα ο άξονας ΗΡΑ να μη λειτουργεί ομαλά στην BPD. Αυτά τα αντιδραστικά στο στρες χαρακτηριστικά είναι δυνατό να αντιπροσωπεύουν δυσπροσαρμοστικές απαντήσεις στο στρες οι οποίες

14 Doc.HARVARD 17.3.qxl 1/26/10 10:13 AM Page 13 Volume 17, Number 3 O Άξονας Υποθαλάμου-Υπόφυσης-Επινεφριδίων στη Μεθοριακή Διαταραχή Προσωπικότητας 13 λαμβάνουν χώρα, εν μέρει, λόγω της απουσίας συντονισμένης, λειτουργικής απάντησης από τον άξονα ΗΡΑ και το συμπαθητικό νευρικό σύστημα. Σήμερα, πολυάριθμες μελέτες έχουν εξετάσει τη λειτουργία του άξονα ΗΡΑ στην BPD και έχουν αποφέρει ποικίλα και μερικές φορές αλληλοσυγκρουόμενα αποτελέσματα. Απαιτείται ευρεία ανασκόπηση αυτών των μελετών του άξονα ΗΡΑ στην BPD για να γίνει σύγκριση και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων. Μετά από μια σύντομη ανασκόπηση της δομής και των λειτουργιών του άξονα ΗΡΑ, θα ανασκοπήσουμε τη βιβλιογραφία και θα συζητήσουμε τις προεκτάσεις για το σχεδιασμό των μελλοντικών ερευνών και θεραπειών, καθώς επίσης και τη σχέση του με άλλα υπάρχοντα νευροβιολογικά (neurobiological) ευρήματα στην BPD. Ο ΑΞΟΝΑΣ ΗΡΑ: ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Ο άξονας ΗΡΑ παίζει ρόλο στο συντονισμό της φυσιολογικής απάντησης του σώματος στο στρες, που ονομάζεται απάντηση «μάχης ή φυγής» ( fight or flight response). Ένα πολύπλοκο σύστημα σηματοδότησης είναι αυτό που συνδέει το εξωτερικό περιβάλλον, τον εγκέφαλο και το σώμα και βοηθά στην επιστράτευση αποθηκευμένης ενέργειας, στην αύξηση του καρδιαγγειακού τόνου και στην καταστολή του αναβολισμού και του ανοσοποιητικού συστήματος, μεταξύ άλλων λειτουργιών, σε απάντηση στο συναισθηματικό (emotional) ή φυσικό (physical) στρες (47, 48). Ο άξονας ΗΡΑ απαρτίζεται από τον υποθάλαμο, την πρόσθια υπόφυση και το φλοιό των επινεφριδίων. Στον υποθάλαμο, οι νευρώνες που παράγουν την εκλυτική ορμόνη της κορτικοτροπίνης (corticotrophin-releasing hormone, CRH) βρίσκονται στο έσω τμήμα του παρακοιλιακού πυρήνα (paraventricular nucleus). Η CRH, η οποία μεταφέρεται στην πρόσθια υπόφυση μέσω της υποφυσιακής πυλαίας κυκλοφορίας, διεγείρει την αποδέσμευση της φλοιοεπινεφριδιοτρόπου ορμόνης (adrenocorticotropic hormone, ACTH) από την πρόσθια υπόφυση. Η ACTH, μέσω της συστηματικής κυκλοφορίας, φτάνει στους υποδοχείς στο φλοιό των επινεφριδίων, διεγείροντας την αποδέσμευση της γλυκοκορτικοειδικής ορμόνης κορτιζόλης. Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό του άξονα ΗΡΑ είναι η πολύπλοκη ρύθμιση από τους αναδραστικούς υποδοχείς των γλυκοκορτικοειδών (glycocorticoid feedback receptors) που υπάρχουν στην πρόσθια υπόφυση, στον υποθάλαμο και στις ανιούσες μεταιχμιακές δομές (upstream limbic structures), καθώς επίσης και σε όλο τον εγκέφαλο. Η αποδέσμευση γλυκοκορτικοειδών προσφέρει ρύθμιση αρνητικής ανάδρασης στον άξονα ΗΡΑ μέσω της δραστικής αναστολής της έκκρισης CRH. Η CRH ξεκινά την απάντηση στο στρες στον άξονα ΗΡΑ, ρυθμίζοντας την αποδέσμευση ACTH και αρκετών υποφυσιακών ορμονών. Στα ζώα, στο επίπεδο της συμπεριφοράς, η χορήγηση CRH προκαλεί συμπεριφορές σχετιζόμενες με το στρες ή το άγχος (anxiety), όπως αυξημένη κινητική δραστηριότητα, αυξημένη αμυντική απόσυρση (defensive withdrawal), αυξημένες συναισθηματικές απαντήσεις και μειωμένη κοινωνική αλληλεπίδραση (social interaction) (49). Σε μελέτες που χρησιμοποίησαν γενετικά τροποποιημένους ποντικούς (knockout mice), δυο τύποι υποδοχέων CRH, ο CRH-1 και ο CRH-2, έχουν ταυτοποιηθεί και διαφοροποιηθεί όσον αφορά τη λειτουργία. Στους ποντικούς στους οποίους «απενεργοποιείται» ( is knocked out ) ο CRH-1, οι ορμονικές απαντήσεις στο στρες στον άξονα ΗΡΑ και οι συμπεριφορές άγχους είναι μειωμένες, ενώ στους ποντικούς στους οποίους εξαλείφεται (is deleted) ο CRH-2, υπάρχει υπερβολική απάντηση που χαρακτηρίζεται από αυξημένες συμπεριφορές άγχους και αυξημένη υπερευαισθησία (hypersensitivity) στο στρες (50, 51). Η κορτιζόλη έχει αρκετές συστηματικές επιδράσεις που ποικίλλουν ανάλογα με το αν η έκκρισή της είναι οξεία ή χρόνια. Σε μια ομαλή απάντηση στο στρες, η έκκριση κορτιζόλης βοηθά στη ρύθμιση του μεταβολισμού, αυξάνοντας την ανοσοαπόκριση, τις λειτουργίες της μνήμης και τη γλυκόζη στην κυκλοφορία του αίματος (για μεγαλύτερη ενέργεια). Όταν τα επίπεδά της είναι χρονίως υψηλά, ωστόσο, η κορτιζόλη μπορεί να προκαλέσει υπεργλυκαιμία και μειωμένη λειτουργία του ανοσοποιητικού, ενώ συνδέεται επίσης με βλάβες του ιπποκάμπου (52) και με σχετιζόμενα με αυτές μακροπρόθεσμα ελλείμματα (deficits) της μνήμης (53). Τόσο το σύνδρομο Cushing όσο και η νόσος του Addison διαταραχές υπερκορτιζολισμού και ανεπαρκών επιπέδων κορτιζόλης αντίστοιχα συνδέονται με τα ψυχιατρικά συμπτώματα της κατάθλιψης, του άγχους και της ευερεθιστότητας (irritability) (54, 55). Το μεταιχμιακό σύστημα, το οποίο αποτελείται από την αμυγδαλή, τον ιππόκαμπο και άλλες φυλογενετικά πρωτόγονες (phylogenetically primitive) δομές του εγκεφάλου, είναι το τμήμα του εγκεφάλου που επεξεργάζεται τα στρεσογόνα ερεθίσματα (stressful stimuli) και ενεργοποιεί την απάντηση της μάχης ή φυγής στο στρες, εν μέρει μέσω του άξονα ΗΡΑ και της έκκρισης κορτιζόλης. Οι επιδράσεις της διέγερσης διαφορετικών μεταιχμιακών περιοχών στον άξονα ΗΡΑ είναι πολύπλοκες και πέρα από το αντικείμενο της παρούσας ανασκόπησης. Μελέτες σε ζώα δείχνουν ότι, κατά γενικό κανόνα, η ενεργοποίηση της αμυγδαλής έχει διεγερτική επίδραση στην απάντηση στο στρες, ενώ η ενεργοποίηση του ιπποκάμπου έχει επίδραση ανασταλτική (56). Στην πραγματικότητα, ωστόσο, η τοπογραφική οργάνωση των νευρώνων σε επιμέρους δομές (substructures) εντός κάθε μεγαλύτερης δομής, σε συνδυασμό με τις ιδιότητες των ερεθισμάτων, μας δυσκολεύουν να διαπιστώσουμε πώς ακριβώς επηρεάζει την απάντηση στο στρες οποιαδήποτε συγκεκριμένη περιοχή του εγκεφάλου (56). ΜΕΘΟΔΟΙ Διενεργήσαμε έρευνα στη βάση δεδομένων PubMed αναζητώντας αγγλόφωνα άρθρα δημοσιευμένα από το 1950 μέχρι την 31η Δεκεμβρίου 2007, με αντικείμενο τη μεθοριακή διαταραχή προσωπικότητας παράλληλα με τον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων, την κορτιζόλη, την ACTH ή τη δοκιμασία καταστολής με δεξαμεθαζόνη. Βρήκαμε συνολικά 18 πρωτότυπες ερευνητικές μελέτες τις οποίες συμπεριλάβαμε στην παρούσα ανασκόπηση. Ο αριθμός των ασθενών με BPD κυμαινόταν από 13 έως 39

15 Doc.HARVARD 17.3.qxl 1/26/10 10:13 AM Page D. J. Zimmerman and L. W. Choi-Kain May-June 2009 (μέσος αριθμός = 24,6, SD = 12,3). Μια μελέτη που περιλάμβανε μόνο 3 πάσχοντες από BPD, πάνω από δυο σταθερές αποκλίσεις (standard deviations) κάτω από το μέσο όρο, αποκλείστηκε (57). ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Τα χαρακτηριστικά της μεθοδολογίας (διαγνωστικές μετρήσεις, δόση δεξαμεθαζόνης [DEX], δείγμα ορού έναντι σιέλου έναντι ούρων για προσδιορισμό της κορτιζόλης, μέθοδος στρατολόγησης) και τα χαρακτηριστικά των ατόμων που συμμετείχαν (μέγεθος δείγματος, ηλικία, φύλο, συννόσηση [comorbidity], κατάσταση φαρμακοθεραπείας, κατάχρηση ουσιών [substance abuse]) απαριθμούνται σε δυο πίνακες. Σε γενικές γραμμές, οι μελέτες μπορούν να διακριθούν σε πρώιμες, οι οποίες δημοσιεύτηκαν πριν από το 1996, και σε πρόσφατες, οι οποίες δημοσιεύτηκαν κατά τα τελευταία πέντε χρόνια. Οι περισσότερες από τις πρώιμες μελέτες δεν περιλάμβαναν ομάδες φυσιολογικών ατόμων προς σύγκριση, δεν χρησιμοποίησαν αξιόπιστες διαγνωστικές μεθόδους για την ταυτοποίηση των ασθενών με BPD και δεν ήλεγξαν ως προς τα φάρμακα και τη χρήση ουσιών. Επιπλέον, οι πρώιμες μελέτες δεν εκτίμησαν τη συννόσηση από PTSD και το ιστορικό ψυχικού τραύματος. Οι περισσότερες από τις πρόσφατες μελέτες χρησιμοποίησαν αξιόπιστες διαγνωστικές μεθόδους, περιλάμβαναν ομάδες ελέγχου, εκτίμησαν ως προς τη συννόσηση από PTSD και το ιστορικό ψυχικού τραύματος και ήλεγξαν τόσο ως προς τη φαρμακοθεραπεία όσο και ως προς τη χρήση ουσιών. Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό που διακρίνει τις δυο ομάδες μελετών είναι το ότι οι πρώιμες μελέτες διενεργήθηκαν όλες σε περιβάλλοντα νοσηλείας, ενώ οι περισσότερες από τις πρόσφατες έγιναν σε περιβάλλοντα περιπατητικά (ambulatory). Κατά την εκτίμηση και σύγκριση των ευρημάτων, θα κάνουμε παρατηρήσεις σχετικά με τους μεθοδολογικούς περιορισμούς και τον πιθανό ρόλο των συγχυτικών μεταβλητών (confounding variables). Η Yehuda (24), σε μια ανασκόπηση των νευροενδοκρινικών αλλαγών στην PTSD, παρατήρησε τις πολλές μεταβλητές που είναι δυνατό να επηρεάζουν την εκτίμηση της λειτουργίας του νευροενδοκρινικού άξονα. Παράγοντες όπως η ηλικία, το φύλο, το σωματικό βάρος, το ύψος, ο μεταβολισμός, οι ιατρικές ασθένειες, η διάθεση (mood), η εμμηνορρυσιακή κατάσταση, η κατάχρηση ουσιών (περιλαμβανομένης της χρήσης αλκοόλ και νικοτίνης), το περιβαλλοντικό στρες και η μεταβλητότητα του κύκλου του ύπνου είναι γνωστό ότι επηρεάζουν όλοι τα επίπεδα της κορτιζόλης και πρέπει να γίνεται προσεκτικός έλεγχος ως προς αυτούς για να αποδειχθεί κάποια διαφορά που σχετίζεται με μια διαγνωστική ομάδα (βλέπε κείμενο εντός πλαισίου στην επόμενη σελίδα). Την εικόνα περιπλέκουν επίσης οι μεθοδολογικοί παράγοντες που σχετίζονται με τη συλλογή και την ανάλυση των βιολογικών δειγμάτων. Για παράδειγμα, οι δύσκολες φλεβοπαρακεντήσεις είναι δυνατό να αυξάνουν τεχνητά τα επίπεδα της κορτιζόλης στον ορό, τα δείγματα σιέλου για τον προσδιορισμό της κορτιζόλης είναι δυνατό να μολυνθούν από σωματίδια τροφών και τα αντίστοιχα δείγματα ούρων μπορεί να είναι ατελή, ιδιαίτερα αν επιτρέπεται στα άτομα να συλλέξουν τα δείγματα στο σπίτι (24). Πέρα από το ότι βοηθά στην επεξήγηση των ενίοτε αντιφατικών ευρημάτων μεταξύ των μελετών, η ταυτοποίηση των μεθοδολογικών παραγόντων θα μας δώσει τη δυνατότητα να προτείνουμε κατευθύνσεις για περαιτέρω έρευνα στον τομέα αυτό. Για διευκόλυνση της σύγκρισης των ευρημάτων, θα αναφέρουμε τα αποτελέσματα σε τέσσερις τομείς με βάση τη μεθοδολογία εκτίμησης του άξονα ΗΡΑ: (1) την αρχική (baseline) κορτιζόλη, (2) την απάντηση κορτιζόλης με τη δοκιμασία καταστολής με δεξαμεθαζόνη (dexamethasone suppression test, DST), (3) την απάντηση κορτιζόλης και ACTH στη συνδυασμένη δοκιμασία DEX-CRH και (4) την απάντηση κορτιζόλης σε ψυχοκοινωνικούς παράγοντες δημιουργίας στρες. Αρχικά επίπεδα κορτιζόλης στην BPD Μόνο οι πιο πρόσφατες μελέτες αναφέρουν συγκρίσεις των αρχικών επιπέδων κορτιζόλης των πασχόντων από BPD και των φυσιολογικών μαρτύρων. Στη σύγκριση αυτή συμπεριλήφθηκαν συνολικά πέντε μελέτες. Τρεις από αυτές δεν έδειξαν καθόλου διαφορές μεταξύ των ομάδων (63-65), ενώ οι άλλες δυο μελέτες (66, 67) απέφεραν αντιφατικά αποτελέσματα, πιθανώς λόγω των συγχυτικών μεταβλητών ή των μεθοδολογικών διαφορών. Οι Carrasco και συνεργάτες (67) διαπίστωσαν σημαντικά χαμηλότερα αρχικά επίπεδα κορτιζόλης σε ασθενείς με BPD σε σύγκριση με υγιείς μάρτυρες. Οι Simeon και συνεργάτες (65) δεν διαπίστωσαν καμία διαφορά μεταξύ των ασθενών με BPD και των μαρτύρων στα αρχικά επίπεδα στο πλάσμα ή στις μετρήσεις των βασικών τιμών της κορτιζόλης στα ούρα 24 ωρών, αλλά διαπίστωσαν σημαντική αρνητική σχέση ανάμεσα στη βαρύτητα του ψυχικού τραύματος κατά την παιδική ηλικία και της κορτιζόλης στα ούρα 24 ωρών, γεγονός που δείχνει ότι οι αλλαγές του άξονα ΗΡΑ είναι δυνατό να έχουν μεγαλύτερη σχέση με το ψυχικό τραύμα κατά την παιδική ηλικία από ό,τι με τη διάγνωση της BPD. Μια μελέτη στη βιβλιογραφία της PTSD που διερεύνησε τη διαφορά ανάμεσα στην κορτιζόλη στα ούρα 24 ωρών σε άνδρες παλαιμάχους (βετεράνους μάχης) πάσχοντες από PTSD με ή χωρίς συννόσηση από BPD διαπίστωσε ότι η παρουσία διαγνωσμένης BPD είχε ως αποτέλεσμα σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα κορτιζόλης (68). Δεν είναι γνωστό αν το αποτέλεσμα αυτό οφειλόταν στις αθροιστικές επιδράσεις της έκθεσης σε ψυχικό τραύμα κατά την παιδική ηλικία (οι οποίες δεν εκτιμήθηκαν) ή σε αυτή καθαυτή την BPD. Παρότι λίγες μελέτες έχουν αναφέρει στοιχεία σχετικά με τις βασικές εξετάσεις του άξονα ΗΡΑ στην BPD, τα αποτελέσματα είναι τόσο μικτά που δεν είναι δυνατή η εξαγωγή συμπερασμάτων. Στη νευροενδοκρινική βιβλιογραφία για την PTSD, η οποία είναι πολύ εκτενέστερη, οι προσδιορισμοί της αρχικής κορτιζόλης πλάσματος σε ένα μόνο σημείο (single-point) και της κορτιζόλης στα ούρα 24 ωρών αποκαλύπτουν επίσης μικτά αποτελέσματα (33). Τα επίπεδα της κορτιζόλης αντιπροσωπεύουν το τελικό προϊόν του άξονα ΗΡΑ. Τα μη φυσιολογικά επίπεδα μπορούν να αντιπροσωπεύουν διαταραχές (derangements) σε ποικίλα επίπεδα εντός του συστήματος. Με την πάροδο του χρόνου,

16 Doc.HARVARD 17.3.qxl 1/26/10 10:13 AM Page 15 Volume 17, Number 3 O Άξονας Υποθαλάμου-Υπόφυσης-Επινεφριδίων στη Μεθοριακή Διαταραχή Προσωπικότητας 15 Προσωπικές μεταβλητές που επηρεάζουν τα επίπεδα της κορτιζόλης στους ανθρώπους Η ηλικία, το φύλο, η φάση του εμμηνορρυσιακού κύκλου, η κατάσταση θρέψης και η φάση ύπνου/αφύπνισης είναι γνωστό ότι επηρεάζουν τα επίπεδα της κορτιζόλης στους ανθρώπους. Όσον αφορά την ηλικία και το φύλο, στους ηλικιωμένους άνδρες διαπιστώνονται μικρότερο εύρος (amplitude) διακυμάνσεων της κορτιζόλης 24 ωρών και τάση για υψηλότερες τιμές κορτιζόλης το απόγευμα και το βράδυ (58). Παρότι τα οιστρογόνα διεγείρουν άμεσα το γονίδιο CRH και λαμβάνει χώρα ελαφρός υπερκορτιζολισμός στις γυναίκες γενικά, οι μελέτες σε ανθρώπους έχουν αποφέρει αντιφατικά αποτελέσματα όσον αφορά τις πιθανές αλλαγές της δραστηριότητας του άξονα ΗΡΑ στη διάρκεια του εμμηνορρυσιακού κύκλου (59) (κατά τον οποίο σημειώνονται χαμηλά επίπεδα οιστραδιόλης στη διάρκεια της πρώιμης ωοθυλακικής [follicular] φάσης, κορυφώνονται λίγο πριν ή κατά την ωορρηξία και μειώνονται ελαφρώς σε όλη τη διάρκεια της ωχρινικής [luteal] φάσης). Η κατάσταση θρέψης φαίνεται ότι είναι σημαντική τόσο οξέως, με τα χαμηλά επίπεδα γλυκόζης αίματος να οδηγούν σε καταστολή της ενεργοποίησης του άξονα ΗΡΑ σε ψυχολογικά και φαρμακολογικά ερεθίσματα (stimuli), όσο και χρονίως, καθώς οι ανορεξικοί ασθενείς εμφανίζουν αυξημένη κορτιζόλη στο πλάσμα, απώλεια του φυσιολογικού καθημερινού ρυθμού και αδυναμία καταστολής των επιπέδων της ACTH και της κορτιζόλης στο πλάσμα με τη δεξαμεθαζόνη (60). Σε άτομα με κεντρική παχυσαρκία, τα επίπεδα της ACTH και της ελεύθερης κορτιζόλης στα ούρα τείνουν να είναι φυσιολογικά, ενώ παρατηρείται υπεραπαντητικότητα (hyperresponsiveness) του άξονα ΗΡΑ, με αυξημένη απάντηση κορτιζόλης και ACTH στις διεγερτικές δοκιμασίες (61). Η έναρξη του ύπνου (και ειδικότερα του ύπνου βραδέων κυμάτων [slow-wave sleep]) λαμβάνει χώρα ταυτόχρονα με τη χαμηλή ενεργοποίηση του άξονα ΗΡΑ, ενώ η στέρηση ύπνου (sleep deprivation) συνδέεται με ενεργοποίηση του άξονα ΗΡΑ. Ο κατακερματισμός (fragmentation) του ύπνου ή οι νυκτερινές αφυπνίσεις έχει αποδειχθεί ότι προκαλούν πρόσθετη παλμοειδή (pulsatile) αποδέσμευση κορτιζόλης (62). η αλληλεπίδραση ανάμεσα στα διάφορα επίπεδα του άξονα ΗΡΑ είναι δυνατό να προσαρμόζεται και να εξουδετερώνει οποιεσδήποτε ανωμαλίες στο σύστημα, με αποτέλεσμα να μην ανιχνεύονται μέσω της μέτρησης της κορτιζόλης στη βασική γραμμή αναφοράς (69). Επιπλέον, αρκετοί μεμονωμένοι παράγοντες που είναι δύσκολο να ελεγχθούν όπως το βάρος, οι ιατρικές ασθένειες, η χρήση αλκοόλ και νικοτίνης, το επίπεδο δραστηριότητας, ο ύπνος και το περιβαλλοντικό στρες μπορούν να επηρεάσουν τα επίπεδα κορτιζόλης του περιβάλλοντος (ambient cortisol levels), με συνέπεια η ανίχνευση σημαντικών μεταξύ των ομάδων διαφορών εντός των φυσιολογικών ορίων να απαιτεί πολύ μεγάλα και ομοιογενή δείγματα (24). Δυναμικές (dynamic) δοκιμασίες του άξονα ΗΡΑ, όπως η DST, εξετάζουν τη λειτουργία συγκεκριμένων επιπέδων εντός του συστήματος (π.χ. το βρόγχο αρνητικής ανάδρασης [negative feedback loop] στην DST), με βάση την οποία διασαφηνίζεται πού εντοπίζονται οι αλλαγές στον άξονα ΗΡΑ. Η DST στις μελέτες της μεθοριακής διαταραχής προσωπικότητας: Το πρώτο κύμα, Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, έγιναν αρκετές μελέτες σε ασθενείς με BPD στις οποίες χρησιμοποιήθηκε η DST. Δεδομένης της εμφανούς σύνδεσης μεταξύ της μη καταστολής (nonsuppression) με την DST και της μείζονος κατάθλιψης, οι μελετητές είχαν ως στόχο να διαπιστώσουν αν τα καταθλιπτικά συμπτώματα στην BPD ήταν από φυσιολογική άποψη παρόμοια με την «ενδογενή» ( endogenous ) κατάθλιψη ή ξεχωριστά ως «νευρωσική» ( neurotic ) ή «ψυχολογική» ( psychological ) κατάθλιψη χωρίς τις ίδιες διαταραχές της λειτουργίας του άξονα ΗΡΑ. Στις 11 μελέτες που χρησιμοποίησαν την DST και δημοσιεύθηκαν από το 1981 μέχρι το 1996 στην ανασκόπησή μας, αναφέρθηκε μη καταστολή ή υποκαταστολή (hyposuppression) στα δείγματα BPD σε ποσοστά που κυμαίνονταν από 10% έως 73%. Σε 5 από αυτές τις μελέτες (73-77), υπήρχαν δυο κοινά ευρήματα: (1) τα περισσότερα άτομα με BPD εμφάνιζαν μη καταστολή στην DST και (2) τα άτομα που εμφάνιζαν μη καταστολή είχαν σχετιζόμενα συννοσηρά συμπτώματα της διάθεσης. Άλλες 5 μελέτες ανέφεραν χαμηλότερα ποσοστά μη καταστολής (10%-25%) στα άτομα με BPD (78-82). Σε 3 από τις μελέτες αυτές, τα περισσότερα από τα άτομα που εμφάνισαν μη καταστολή είχαν επίσης συμπτώματα κατάθλιψης (78, 79, 81). Αυτή η υποκατηγορία των πρώιμων μελετών δείχνει ότι η καταστολή κατά την DST στην BPD δεν μπορεί να διαχωριστεί από τη συννόσηση από παθολογία της διάθεσης. Μόνο 1 μελέτη στη σειρά αυτή έδειξε μη καταστολή στην DST σε μεθοριακούς ασθενείς ανεξάρτητα από καταθλιπτικά χαρακτηριστικά (83), γεγονός που δείχνει ότι αυτή η σχετική με τον άξονα ΗΡΑ μη καταστολή στην BPD ίσως να μην είναι μόνο αποτέλεσμα της διαταραχής της διάθεσης. Βλέπε Πίνακα 1. Απαιτείται αξιολόγηση των μεθοδολογικών χαρακτηριστικών αυτής της υποκατηγορίας μελετών για να εκτιμηθούν τα μεταβλητά αυτά αποτελέσματα. Μόνο 5 από τις 11 μελέτες σε αυτή την πρώιμη ομάδα άρθρων χρησιμοποίησαν ομάδα σύγκρισης (74, 75, 77, 82, 83). Η μόνη μελέτη που χρησιμοποίησε ομάδα φυσιολογικών ατόμων για σύγκριση απέδειξε ότι η πλειοψηφία των πασχόντων από BPD, που δεν έκαναν κατάχρηση ουσιών τουλάχιστον για ένα μήνα πριν από την DST και δεν έπαιρναν φάρμακα τουλάχιστον μια εβδομάδα πριν από την DST, εμφάνισαν μη καταστολή στην DST (54%), σε σύγκριση με ένα μικρό μόνο ποσοστό (7%) των φυσιολογικών ατόμων της ομάδας σύγκρισης. Οι άλλες 4 μελέτες χρησιμοποίησαν άλλους ασθενείς για σύγκριση με την ομάδα της BPD. Δυο από τις μελέτες αυτές εμφάνισαν ίσα ή μεγαλύτερα ποσοστά μη καταστολής με την DST

17 Doc.HARVARD 17.3.qxl 1/26/10 10:13 AM Page D. J. Zimmerman and L. W. Choi-Kain May-June 2009 ΠΙΝΑΚΑΣ 1. Πρώιμες μελέτες του άξονα ΗΡΑ στην BMD: Μεθοδολογία και έκβαση DST Μελέτη n Φύλο Μέση Περιβάλλον Διαγνωστική Συννόσηση Ελεύθεροι Ελεύθεροι από Σύγκριση Δόση Συλλογή DST ηλικία στρατολόγησης από φάρμακα; κατάχρηση ουσιών; (n) DEX (mg) κορτιζόλης στην BPD Carroll και 21 ΔΑ ΔΑ Νοσηλείας SADS MDD: 13 ΔΑ ΔΑ ΜΔ ΔΑ Ορός στο 62% συν. (1981) RDC PTSD: ΔΑ (73) Soloff και 19 ΔΑ ΔΑ Νοσηλείας DSM-III DIB PTSD: ΔΑ ΔΑ ΔΑ ΜΔ 1,0 Ορός στο 16% συν. (1982) (εξειδικευμένη (βαθμολό- (78) μονάδα PD) γηση 7) HDRS Sternbach και % 28 Νοσηλείας DSM-III (11 MDD: 17 Ναι Ναι 14 1,0 Ορός στο 54% συν. (1983) Γ (μονάδα νευρο- με μεθοριακά PTSD: ΔΑ φυσιολο- με BPD έναντι (74) ψυχιατρικής χαρακτηρι- γικές 7% φυσιολοαξιολόγησης) στικά μόνο) γικών Steiner και 21 76% Γ ΔΑ Νοσηλείας DSM-III MDD: 21 Ναι Ναι ΜΔ 1,0 Ορός στο 57% συν. (1984) (οι περισσότεροι PTSD: ΔΑ με «συναι- (75) με απόπειρα σθηματική» ή απειλή BPD έναντι αυτοκτονίας) 0% με «σχιζότυπη» BPD Krishnan και 24 ΔΑ ΔΑ Νοσηλείας DSM-III MDD: 6 ΔΑ ΔΑ ΜΔ 1,0 Ορός στο 33%, συν. (1983) (κρατικό PTSD: ΔΑ οι περισσό- (79) νοσοκομείο) τεροι με καταθλιπτικά συμπτώματα, όχι μόνο BPD Baxter και 24 81% Γ 31 Νοσηλείας Κλινική MDD: 14 ΔΑ ΔΑ 39 άλλοι 1,0 Ορός στο 73% με συν. (1984) διάγνωση PTSD: ΔΑ νοσηλευό- BPD έναντι (76) (βασισμένη μενοι 46% χωρίς στο DSM-III) ασθενείς BPD Beeber και 13 ΔΑ ΔΑ Νοσηλείας DSM-III MDD: 13 ΔΑ ΔΑ 10 MDD 1,0 Ορός στο 62% με συν. (1984) HDRS PTSD: ΔΑ BPD έναντι (77) 70% με MDD

18 Doc.HARVARD 17.3.qxl 1/26/10 10:13 AM Page 17 Volume 17, Number 3 O Άξονας Υποθαλάμου-Υπόφυσης-Επινεφριδίων στη Μεθοριακή Διαταραχή Προσωπικότητας 17 Kontaxakis και 13 0% Γ 26 Νοσηλείας DIB (βαθμο- MDD: Ναι Ναι 13 MDD 1,0 Ορός στο 54% με συν. (1987) λόγηση 7) Κανένας BPD έναντι (83) BPRS PTSD: 13 SCZ 70% με MDD HDRS Κανένας Lahmeyer και 21 ΔΑ ΔΑ Νοσηλείας DIB (βαθμο- MDD: Ναι Ναι ΜΔ 1,0 Ορός στο 10% συν. (1988) λόγηση 7) Κανένας (80) HDRS PTSD: ΔΑ RDC Korzekwa και 67 86% Γ 28,5 Νοσηλείας DIB (βαθμο- MDD: Όχι Όχι ΜΔ 1,0 Ορός στο 24%, 13 συν. (1991) λόγηση 7) Κανένας από 16 που (81) SADS PTSD: ΔΑ δεν εμφάνισαν καταστολή είχαν MDD De la Fuente 20 70% Γ 32 Νοσηλείας DIB (βαθμο- MDD: Ναι Ναι 20 MDD 1,0 Ορός στο 25% με και συν. λόγηση 7) Κανένας BPD έναντι (1996) (82) SADS PTSD: ΔΑ 62% με MDD DSM-III, DST = υποκαταστολή (αυξημένη κορτιζόλη μετά τη δεξαμεθαζόνη),, DST = υπερκαταστολή (μειωμένη κορτιζόλη μετά τη δεξαμεθαζόνη), BDI = Beck Depression Inventory (Ερωτηματολόγιο Beck για την Κατάθλιψη), BPDSI = Borderline Personality Disorder Severity Index (Δείκτης Βαρύτητας Μεθοριακής Διαταραχής Προσωπικότητας), BPRS = Brief Psychotic Rating Scale (Σύντομη Κλίμακα Ψυχωσικής Εκτίμησης), CAPS = Clinician-administered PTSD Scale (Κλίμακα PTSD χορηγούμενη από κλινικό γιατρό), CIDI = Composite International Diagnostic Interview (Σύνθετη Διεθνής Διαγνωστική Συνέντευξη), CTQ = Childhood Trauma Questionnaire (Ερωτηματολόγιο για Ψυχικό Τραύμα κατά την Παιδική Ηλικία), DES = Dissociative Experiences Scale (Κλίμακα Διασχιστικών Εμπειριών), DIB = Gunderson s Diagnostic Interview for Borderlines (Διαγνωστική Συνέντευξη Gunderson για Μεθοριακούς Ασθενείς), DIB-R = Revised Diagnostic Interview for Borderlines (Αναθεωρημένη Διαγνωστική Συνέντευξη για Μεθοριακούς Ασθενείς), HDRS = Hamilton Rating Scale for Depression (Κλίμακα Εκτίμησης Κατάθλιψης Hamilton), IES- R = Impact of Events Scale (Κλίμακα Επίπτωσης Συμβάντος), MDD (major depressive disorder) = μείζων καταθλιπτική διαταραχή, Γ = γυναίκες, ΔΑ = δεν αναφέρεται, ΜΔ = μη διαθέσιμα στοιχεία, PD (personality disorder) = διαταραχή προσωπικότητας, RDC = Research Diagnostic Criteria (Ερευνητικά Διαγνωστικά Κριτήρια), SADS = Schedule for Affective Disorders and Schizophrenia (Σχέδιο για Συναισθηματικές Διαταραχές και Σχιζοφρένεια), SCZ (schizophrenia) = σχιζοφρένεια, STI = Structured Trauma Interview (Δομημένη Συνέντευξη για το Ψυχικό Τραύμα), ZAN-BPD = Zanarini Rating Scale for Borderline Personality Disorder (Κλίμακα Εκτίμησης Μεθοριακής Διαταραχής Προσωπικότητας Zanarini).

19 Doc.HARVARD 17.3.qxl 1/26/10 10:13 AM Page D. J. Zimmerman and L. W. Choi-Kain May-June 2009 ΠΙΝΑΚΑΣ 2. Πρόσφατες μελέτες του άξονα ΗΡΑ στην BMD: Μεθοδολογία και έκβαση DST Μελέτη n Φύλο Μέση Περιβάλλον Διαγνωστική Συννόσηση Ελεύθεροι Ελεύθεροι από Σύγκριση Δόση Συλλογή DST ηλικία στρατολόγησης από φάρμακα; κατάχρηση ουσιών; (n) DEX (mg) κορτιζόλης στην BPD Rinne και % Γ Μεγάλη Εξωτερικές SCID-I MDD: 11 Ναι Ναι 11 υγιείς 1,5 Μόνιμος Καμία διαφορά συν. (2002) κατάχρη- ασθενείς SCID-II PTSD: 12 μάρτυρες καθετήρας μεταξύ (63) ση: 31 ορού ασθενών με Μικρή Εφημερίδα, BPDSI 6 και με τις BPD & φυσιοκατάχρη- Διαδίκτυο CIDI 2 παθήσεις λογικών ση: 26 & αγγελίες STI ατόμων σε κλινική σε πάσχουσες ψυχικής υγείας από BPD με PTSD έναντι πασχουσών από BPD χωρίς PTSD Grossman και 21 ΔΑ ΔΑ Εξωτερικοί SCID-I Πολλοί ασθε- Ναι Ναι 31 με άλλες 0,5 Ορός Καμία διαφορά συν. (2003) ασθενείς,κλινι- DSM-III-R νείς με συν- διαταραχές μεταξύ (88) κές παραπομπές CAPS νόσηση από προσωπικό- ασθενών με & εφημερίδα BDI MDD ή PTSD τητας BPD & ασθε- RDC νών με άλλες PD σε πάσχοντες από PD με PTSD έναντι πασχόντων από PD χωρίς PTSD Lieb και συν % Γ 28,5 Εξωτερικές SCID-II MDD: Καμία Ναι Ναι 24 υγιείς 0,5 Σίελος σε ασθενείς (2004) (66) ασθενείς DIB-R PTSD: (δεν μάρτυρες με BPD εκτιμήθηκε) Lange και συν % Γ 32 Νοσηλευό- SCID-I MDD: 8 Όχι όλες Ναι (για φαρμα- 23 υγιείς 0,5 Ορός Καμία διαφορά (2005) (64) μενες ασθενείς SCID-II PTSD: 12 οι ασθενείς κευτικές ουσίες) μάρτυρες μεταξύ HDRS 3 και με τις ασθενών με IES-R 2 παθήσεις BPD & φυσιολογικών ατόμων σε πάσχουσες από BPD με PTSD έναντι πασχουσών από BPD χωρίς PTSD

20 Doc.HARVARD 17.3.qxl 1/26/10 10:13 AM Page 19 Volume 17, Number 3 O Άξονας Υποθαλάμου-Υπόφυσης-Επινεφριδίων στη Μεθοριακή Διαταραχή Προσωπικότητας 19 Carrasco και 32 59% Γ 31 Τμήμα επειγό- SCID-I MDD: Κανένας Ναι Ναι 18 υγιείς 0,25 Μόνιμος θετική συσχέσυν. (2007) ντων περι- SCID-II PTSD: Κανένας μάρτυρες καθετήρας τιση με βαρύ- (67) στατικών CTQ ορού τητα BPD Εμφάνιση αυτο- ZAN-BPD αλλά όχι με επιθετικής ψυχικό τραύσυμπεριφοράς μα συμπεριφοράς κατά την παιδική ηλικία Simeon και 13 46% Γ 39 Εξωτερικοί SCID-I MDD: Κανένας Ναι Ναι 11 υγιείς ΜΔ Μόνιμος ΜΔ συν. (2007) ασθενείς, SCID-II PTSD: Κανένας μάρτυρες καθετήρας (65) κοινότητα DES ορού & CTQ ούρα 24 ωρών Wingenfeld και % 27,8 ΔΑ SCID-I Συννόσηση από Όχι Ναι (για επτά 21 υγιείς 0,5 Ορός Καμία διαφορά συν. (2007) Γ SCID-II MDD & PTSD ημέρες) μάρτυρες μεταξύ (89) BDI στο δείγμα, πασχουσών CTQ αλλά δεν ανα- από BPD με φέρονται αριθμοί πολλά συμπτώματα PTSD & μαρτύρων με λίγα συμπτώματα PTSD, DST = υποκαταστολή (αυξημένη κορτιζόλη μετά τη δεξαμεθαζόνη),, DST = υπερκαταστολή (μειωμένη κορτιζόλη μετά τη δεξαμεθαζόνη), BDI = Beck Depression Inventory (Ερωτηματολόγιο Beck για την Κατάθλιψη), BPDSI = Borderline Personality Disorder Severity Index (Δείκτης Βαρύτητας Μεθοριακής Διαταραχής Προσωπικότητας), BPRS = Brief Psychotic Rating Scale (Σύντομη Κλίμακα Ψυχωσικής Εκτίμησης), CAPS = Clinician-administered PTSD Scale (Κλίμακα PTSD χορηγούμενη από κλινικό γιατρό), CIDI = Composite International Diagnostic Interview (Σύνθετη Διεθνής Διαγνωστική Συνέντευξη), CTQ = Childhood Trauma Questionnaire (Ερωτηματολόγιο για Ψυχικό Τραύμα κατά την Παιδική Ηλικία), DES = Dissociative Experiences Scale (Κλίμακα Διασχιστικών Εμπειριών), DIB = Gunderson s Diagnostic Interview for Borderlines (Διαγνωστική Συνέντευξη Gunderson για Μεθοριακούς Ασθενείς), DIB-R = Revised Diagnostic Interview for Borderlines (Αναθεωρημένη Διαγνωστική Συνέντευξη για Μεθοριακούς Ασθενείς), HDRS = Hamilton Rating Scale for Depression (Κλίμακα Εκτίμησης Κατάθλιψης Hamilton), IES- R = Impact of Events Scale (Κλίμακα Επίπτωσης Συμβάντος), MDD (major depressive disorder) = μείζων καταθλιπτική διαταραχή, Γ = γυναίκες, ΔΑ = δεν αναφέρεται, PD (personality disorder) = διαταραχή προσωπικότητας, RDC = Research Diagnostic Criteria (Ερευνητικά Διαγνωστικά Κριτήρια), SADS = Schedule for Affective Disorders and Schizophrenia (Σχέδιο για Συναισθηματικές Διαταραχές και Σχιζοφρένεια), SCID-I/III = Structured Clinical Interview for DSM-IV Axis I/II Disorders (Δομημένη Κλινική Συνέντευξη για Διαταραχές Άξονα Ι/ΙΙ κατά το DSM-IV), SCZ (schizophrenia) = σχιζοφρένεια, STI = Structured Trauma Interview (Δομημένη Συνέντευξη για το Ψυχικό Τραύμα), ZAN-BPD = Zanarini Rating Scale for Borderline Personality Disorder (Κλίμακα Εκτίμησης Μεθοριακής Διαταραχής Προσωπικότητας Zanarini).

HPA σε PTSD και MDD 33

HPA σε PTSD και MDD 33 HPA σε PTSD και MDD 33 ΠΙΝΑΚΑΣ 1. Περίληψη αποτελεσμάτων: Δραστηριότητα άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων στη διαταραχή στρες μετά από ψυχοτραυματική εμπειρία Καθόλου διαφορές μεταξύ PTSD και μη PTSD

Διαβάστε περισσότερα

Η ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Η ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Η ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΓΕΩΡΓΙΛΑ ΕΛΕΝΗ Απαρτιωμένη Διδασκαλία ΕΙΣΑΓΩΓΗ Διάγνωση: είναι η πολύπλοκη διαδικασία αναγνώρισης και ταυτοποίησης μιας διαταραχής που γίνεται

Διαβάστε περισσότερα

Παράρτημα I Επιστημονικά πορίσματα και λόγοι για την τροποποίηση των όρων άδειας(-ών) κυκλοφορίας

Παράρτημα I Επιστημονικά πορίσματα και λόγοι για την τροποποίηση των όρων άδειας(-ών) κυκλοφορίας Παράρτημα I Επιστημονικά πορίσματα και λόγοι για την τροποποίηση των όρων άδειας(-ών) κυκλοφορίας Επιστημονικά πορίσματα Λαμβάνοντας υπόψη την έκθεση αξιολόγησης της PRAC σχετικά με την (τις) Έκθεση(-εις)

Διαβάστε περισσότερα

Η νόσος του Parkinson δεν είναι µόνο κινητική διαταραχή. Έχει υπολογισθεί ότι µέχρι και 50% των ασθενών µε νόσο Πάρκινσον, µπορεί να βιώσουν κάποια

Η νόσος του Parkinson δεν είναι µόνο κινητική διαταραχή. Έχει υπολογισθεί ότι µέχρι και 50% των ασθενών µε νόσο Πάρκινσον, µπορεί να βιώσουν κάποια ρ ZΩΗ ΚΑΤΣΑΡΟΥ Νευρολόγος ιευθύντρια ΕΣΥ Η νόσος του Parkinson δεν είναι µόνο κινητική διαταραχή. Έχει υπολογισθεί ότι µέχρι και 50% των ασθενών µε νόσο Πάρκινσον, µπορεί να βιώσουν κάποια µορφή κατάθλιψης,

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ

ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΙΔΩΝ «Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ» ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ Γιώργος Γιαννακόπουλος, Ειδ. Παιδοψυχίατρος Στρογγυλό Τραπέζι: «Οι διάφορες διαστάσεις της Διασυνδετικής-

Διαβάστε περισσότερα

χρόνιου πόνου κι των συναισθημάτων. Μάλιστα, μεγάλο μέρος αυτού

χρόνιου πόνου κι των συναισθημάτων. Μάλιστα, μεγάλο μέρος αυτού Το μαιτεχμιακό σύστημα συνδέεται με τμήματα του μετωπιαίου κι κροταφικού λοβού ( τμήματα των εγκεφαλικών ημισφαιρίων,ονομασμένα σύμφωνα με το κρανιακό οστό που τα καλύπτει). Το ίδιο σχετίζεται με τον έλεγχο

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και καρδιαγγειακά νοσήματα. Κ. Γαργάνη, Δ. Παπαδοπούλου, Κ. Καραγιαννάκη: Αιμοδυναμικό Εργαστήριο «ΓΝ Γ.

Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και καρδιαγγειακά νοσήματα. Κ. Γαργάνη, Δ. Παπαδοπούλου, Κ. Καραγιαννάκη: Αιμοδυναμικό Εργαστήριο «ΓΝ Γ. Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και καρδιαγγειακά νοσήματα Κ. Γαργάνη, Δ. Παπαδοπούλου, Κ. Καραγιαννάκη: Αιμοδυναμικό Εργαστήριο «ΓΝ Γ. Παπανικολάου» Η καρδιά αποτελεί το κέντρο της νόησης και των συναισθημάτων

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο ΤΖΙΝΕΒΗ ΜΥΡΤΩ - ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΕΣ Τ.Ε. Β & Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η καρδιακή ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: Πορεία, Πρόγνωση και Θεραπεία. Φίλιππος Γουρζής Καθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών

ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: Πορεία, Πρόγνωση και Θεραπεία. Φίλιππος Γουρζής Καθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: Πορεία, Πρόγνωση και Θεραπεία Φίλιππος Γουρζής Καθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών Πορεία, Πρόγνωση Η πορεία είναι κρίσιμος παράγοντας για την εκτίμηση των κοινωνικών συνεπειών, του κόστους,

Διαβάστε περισσότερα

Πώς μπορούν να συμβάλλουν οι ψυχολογικές παρεμβάσεις στην Καρδιαγγειακή νόσο

Πώς μπορούν να συμβάλλουν οι ψυχολογικές παρεμβάσεις στην Καρδιαγγειακή νόσο Πώς μπορούν να συμβάλλουν οι ψυχολογικές παρεμβάσεις στην Καρδιαγγειακή νόσο Ανδρέας Φλωράκης Βιολόγος, Ψυχίατρος, PhD, Γ.Ν. Ελευσίνας Ελληνική Καρδιολογική Εταιρεία Σεμινάρια Εργασίας Θεσσαλονίκη 2 ος

Διαβάστε περισσότερα

Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής στην Εφηβεία

Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής στην Εφηβεία Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής στην Εφηβεία Β. Α. Παπαγεωργίου MD, Med, Δρ. Α.Π.Θ. Παιδοψυχίατρος - TEACCH Consultant τ. Επίκουρος Καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής Οι Δ.Π.Τ. Δεν είναι απλώς αποκλίνουσες διατροφικές

Διαβάστε περισσότερα

Μεταιχμιακό Σύστημα του Εγκεφάλου

Μεταιχμιακό Σύστημα του Εγκεφάλου Μεταιχμιακό Σύστημα του Εγκεφάλου Άρθρο του ΧΑΡΑΛΑΜΠΟY ΤΙΓΓΙΝΑΓΚΑ, MT, CST, MNT Το μεταιχμιακό σύστημα ελέγχει το κύκλωμα του χρόνιου πόνου και των συναισθημάτων, ενώ συνδέεται με τα βαθύτερα τμήματα του

Διαβάστε περισσότερα

Βασιλόπουλος Φ. Στέφανος. Παιδαγωγικό Τμήμα Δ. Ε. Πανεπιστήμιο Πατρών

Βασιλόπουλος Φ. Στέφανος. Παιδαγωγικό Τμήμα Δ. Ε. Πανεπιστήμιο Πατρών Βασιλόπουλος Φ. Στέφανος Παιδαγωγικό Τμήμα Δ. Ε. Πανεπιστήμιο Πατρών Τις τελευταίες δεκαετίες, η παιδική και εφηβική κατάθλιψη έχει μετατραπεί σε ένα υπαρκτό πρόβλημα που ταλανίζει τους νέους. Τα ποσοστά

Διαβάστε περισσότερα

Αιμιλίζα Στεφανίδου 1, Δημοσθένης Μπούρος 2, Μιλτιάδης Λειβαδίτης 2, Αθανασία Πατάκα 1, Παρασκευή Αργυροπούλου 1

Αιμιλίζα Στεφανίδου 1, Δημοσθένης Μπούρος 2, Μιλτιάδης Λειβαδίτης 2, Αθανασία Πατάκα 1, Παρασκευή Αργυροπούλου 1 Αιμιλίζα Στεφανίδου 1, Δημοσθένης Μπούρος 2, Μιλτιάδης Λειβαδίτης 2, Αθανασία Πατάκα 1, Παρασκευή Αργυροπούλου 1 1 Μονάδα Αναπνευστικής Ανεπάρκειας, Α.Π.Θ., Γ.Π.Ν. «Γ.Παπανικολάου» 2 Τμήμα Ιατρικής, Δημοκρίτειο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΤΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΟΔΗΓΙΩΝ ΧΡΗΣΗΣ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΤΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΟΔΗΓΙΩΝ ΧΡΗΣΗΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΤΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΟΔΗΓΙΩΝ ΧΡΗΣΗΣ Αυτές οι μεταβολές στη ΠΧΠ και το φύλλο οδηγιών χρήσης θα είναι εν ισχύ κατά την έκδοση της Κοινοτικής

Διαβάστε περισσότερα

Μειώστε τον κίνδυνο για πρόωρο θάνατο µε τα Ωµέγα-3

Μειώστε τον κίνδυνο για πρόωρο θάνατο µε τα Ωµέγα-3 Μειώστε τον κίνδυνο για πρόωρο θάνατο µε τα Ωµέγα-3 Για χρόνια, οι καταναλωτές µαθαίνουν για τα οφέλη της µείωσης των καρδιαγγειακών παθήσεων µε τη λήψη ωµέγα-3 λιπαρών οξέων. Αυτή η άποψη έχει επικρατήσει,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗ ΧΡΥΣΟΒΑΛΑΝΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΛΕΜΕΣΟΣ 2014 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

Επιστημονικές Εκδόσεις Σειρά: «Κλινική ψυχολογία - ψυχοθεραπεία» Διεύθυνση: Αναστασία Καλαντζή-Αζίζι

Επιστημονικές Εκδόσεις Σειρά: «Κλινική ψυχολογία - ψυχοθεραπεία» Διεύθυνση: Αναστασία Καλαντζή-Αζίζι Επιστημονικές Εκδόσεις Σειρά: «Κλινική ψυχολογία - ψυχοθεραπεία» Διεύθυνση: Αναστασία Καλαντζή-Αζίζι Μετάφραση: Λιζέττα Κονσουλίδου Επιμέλεια μετάφρασης: Χρύσα Ξενάκη Εξώφυλλο: Ντίνα Κόφφα ISBN 978-960-9405-21-8

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ψυχιατρική Φίλιππος Γουρζής

Εισαγωγή στην Ψυχιατρική Φίλιππος Γουρζής Εισαγωγή στην Ψυχιατρική Φίλιππος Γουρζής Απαρτιωμένη Διδασκαλία Εισαγωγή στην Ψυχιατρική 21 ος αιώνας μεγάλη πρόοδος των συναφών επιστημών: Νευροεπιστήμες, Ψυχολογία, Κοινωνιολογία Προηγήθηκε περίοδος

Διαβάστε περισσότερα

Νοσος Cushing Μάθετε περισσότερα

Νοσος Cushing Μάθετε περισσότερα Journalist Handbook 1 Πληροφορίες για Δημοσιογράφους Νοσος Cushing Μάθετε περισσότερα Νοσος Cushing 3 TΙ ΕΙΝΑΙ Η ΝΟΣΟΣ CUSHING; Πριν μιλήσουμε για τη Νόσο Cushing, θα πρέπει να κατανοήσουμε την ασθένεια

Διαβάστε περισσότερα

Αγωγή με γλυκοκορτικοειδή: σχήμα διακοπής για την αποφυγή επινεφριδικής ανεπάρκειας. Γεώργιος Ν. Κουκούλης Ενδοκρινολόγος

Αγωγή με γλυκοκορτικοειδή: σχήμα διακοπής για την αποφυγή επινεφριδικής ανεπάρκειας. Γεώργιος Ν. Κουκούλης Ενδοκρινολόγος Αγωγή με γλυκοκορτικοειδή: σχήμα διακοπής για την αποφυγή επινεφριδικής ανεπάρκειας Γεώργιος Ν. Κουκούλης Ενδοκρινολόγος ΔΗΛΩΣΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ Αρνητική ΓΛΥΚΟΚΟΡΤΙΚΟΕΙΔΗ Στεροειδή μόρια με πλειοτρόπες

Διαβάστε περισσότερα

Είναι υποειδικότητα της ψυχιατρικής που διαμεσολαβεί μεταξύ της ψυχιατρικής και υπόλοιπης ιατρικής Αντικείμενο της ο ασθενής του γενικού νοσοκομείου

Είναι υποειδικότητα της ψυχιατρικής που διαμεσολαβεί μεταξύ της ψυχιατρικής και υπόλοιπης ιατρικής Αντικείμενο της ο ασθενής του γενικού νοσοκομείου Είναι υποειδικότητα της ψυχιατρικής που διαμεσολαβεί μεταξύ της ψυχιατρικής και υπόλοιπης ιατρικής Αντικείμενο της ο ασθενής του γενικού νοσοκομείου που αντιμετωπίζει ψυχικά προβλήματα λόγω της σωματικής

Διαβάστε περισσότερα

Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια

Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια 5 ο Συμπόσιο Νοσηλευτικής Ογκολογίας "Οι Ψυχολογικές Επιπτώσεις στον Ογκολογικό Ασθενή και ο Πολυδιάστατος Ρόλος της Συμβουλευτικής στην Αντιμετώπισής τους" Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχικές διαταραχές στην περιγεννητική περίοδο. Δέσποινα Δριβάκου Ψυχολόγος Msc Οικογενειακή θεραπεύτρια

Ψυχικές διαταραχές στην περιγεννητική περίοδο. Δέσποινα Δριβάκου Ψυχολόγος Msc Οικογενειακή θεραπεύτρια Ψυχικές διαταραχές στην περιγεννητική περίοδο Δέσποινα Δριβάκου Ψυχολόγος Msc Οικογενειακή θεραπεύτρια με τον όρο περιγεννητική περίοδος αναφερόμαστε στο χρονικό διάστημα της κύησης, της λοχείας και των

Διαβάστε περισσότερα

Υποκειμενική Νοητική Διαταραχή: Νεώτερα Δεδομένα και Μελλοντικός Σχεδιασμός Έρευνας

Υποκειμενική Νοητική Διαταραχή: Νεώτερα Δεδομένα και Μελλοντικός Σχεδιασμός Έρευνας Υποκειμενική Νοητική Διαταραχή: Νεώτερα Δεδομένα και Μελλοντικός Σχεδιασμός Έρευνας Λαζάρου Ιουλιέττα, Tσολάκη Μάγδα, Κομπατσιάρης Ιωάννης Ψυχολόγος- Ερευνήτρια 1. EKETA- ΙΠΤΗΛ 2. Γ ΝΡΛ Γ.Ν. «Γ. Παπανικολάου»,

Διαβάστε περισσότερα

GREEK EDITION VOLUME 17 - NUMBER 5 ΜΑΪΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2010

GREEK EDITION VOLUME 17 - NUMBER 5 ΜΑΪΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 GREEK EDITION VOLUME 17 - NUMBER 5 ΜΑΪΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ ΜΕ ΕΝΑΝ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΜΕΝΟ ΑΔΕΛΦΟ Ή ΑΔΕΛΦΗ: ΕΝΑ ΜΟΝΤΕΛΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΜΠΛΟΚΗ ΤΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗ ΝΟΗΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ Peter

Διαβάστε περισσότερα

Παρουσίαση πτυχιακής εργασίας. Γιώτη Κωνσταντίνα Φρογάκη Ήρα-Αφροδίτη

Παρουσίαση πτυχιακής εργασίας. Γιώτη Κωνσταντίνα Φρογάκη Ήρα-Αφροδίτη Παρουσίαση πτυχιακής εργασίας Γιώτη Κωνσταντίνα Φρογάκη Ήρα-Αφροδίτη Περιεχόμενα Εισαγωγή Γνώση και κατανόηση του αυτισμού Διαγνωστικά εργαλεία για την ανίχνευση του αυτισμού Βασικές αρχές αποτελεσματικής

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή διατριβή Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή διατριβή Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή διατριβή Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑΣ Παναγιώτου Νεοφύτα 2008969752 Επιβλέπων καθηγητής Δρ. Νίκος Μίτλεττον,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΕΦΗΒΟΥΣ ΜΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 1

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΕΦΗΒΟΥΣ ΜΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΕΦΗΒΟΥΣ ΜΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 1 ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΝΔΡΕΟΥ Φ.Τ:2008670839 Λεμεσός 2014 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

GREEK EDITION VOLUME 17 - NUMBER 6 ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2010

GREEK EDITION VOLUME 17 - NUMBER 6 ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2010 GREEK EDITION VOLUME 17 - NUMBER 6 ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2010 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ειδικό αφιέρωμα Ενημέρωση με βάση τα τελευταία στοιχεία στην Ιατρική Ψυχιατρική ΜΟΝΤEΛΑ ΦΡΟΝΤIΔΑΣ ΓΙΑ ΣΥΝΥΠAΡΧΟΥΣΕΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚEΣ ΚΑΙ

Διαβάστε περισσότερα

Αποκατάσταση Καρδιοπαθούς Ασθενούς Ο ρόλος του Ψυχιάτρου

Αποκατάσταση Καρδιοπαθούς Ασθενούς Ο ρόλος του Ψυχιάτρου Αποκατάσταση Καρδιοπαθούς Ασθενούς Ο ρόλος του Ψυχιάτρου Πανταζής Α. Ιορδανίδης Διδάκτωρ Ψυχιατρικής Α.Π.Θ Καθηγητής Ψυχολογίας & Διατροφής, ΑΤΕΙ Ιορδανίδης,, 10/3/11 1 ρ.πανταζής Ιορδανίδης, 10/3/11 2

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχοκοινωνικοί βλαπτικοί παράγοντες του εργασιακού περιβάλλοντος. Γ. Ραχιώτης Ειδικός ιατρός εργασίας Λέκτορας Επιδημιολογίας ΠΘ

Ψυχοκοινωνικοί βλαπτικοί παράγοντες του εργασιακού περιβάλλοντος. Γ. Ραχιώτης Ειδικός ιατρός εργασίας Λέκτορας Επιδημιολογίας ΠΘ Ψυχοκοινωνικοί βλαπτικοί παράγοντες του εργασιακού περιβάλλοντος Γ. Ραχιώτης Ειδικός ιατρός εργασίας Λέκτορας Επιδημιολογίας ΠΘ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τροποποίηση της σχέσης του ανθρώπου με το περιβάλλον.

Διαβάστε περισσότερα

«Άγχος στην εφηβεία και ο ρόλος των γονέων»

«Άγχος στην εφηβεία και ο ρόλος των γονέων» «Άγχος στην εφηβεία και ο ρόλος των γονέων» ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΓΟΝΕΩΝ N. ΣΜΥΡΗΣ 15.11.2017 Ελένη K. Τζαβέλα, MSc. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεύτρια Επιστημονική συνεργάτης της Μονάδας Εφηβικής

Διαβάστε περισσότερα

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Φ.Ν. Σκοπούλη Καθηγήτρια τον Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών συστηματικός ερυθηματώδης λύκος θεωρείται η κορωνίδα των αυτοάνοσων

Διαβάστε περισσότερα

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας:

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Συστηματική περιγραφή και κατανόηση των ψυχολογικών φαινομένων. Η ψυχολογική έρευνα χρησιμοποιεί μεθόδους συστηματικής διερεύνησης για τη συλλογή, την ανάλυση και την ερμηνεία

Διαβάστε περισσότερα

Η ωκυτοκίνη είναι μία νευροορμόνη αποτελούμενη από 9 αμινοξέα. Παράγεται κυρίως στον παρακοιλιακό πυρήνα του υποθαλάμου, σε μικρότερες ποσότητες στον

Η ωκυτοκίνη είναι μία νευροορμόνη αποτελούμενη από 9 αμινοξέα. Παράγεται κυρίως στον παρακοιλιακό πυρήνα του υποθαλάμου, σε μικρότερες ποσότητες στον Η ωκυτοκίνη είναι μία νευροορμόνη αποτελούμενη από 9 αμινοξέα. Παράγεται κυρίως στον παρακοιλιακό πυρήνα του υποθαλάμου, σε μικρότερες ποσότητες στον υπεροπτικό πυρήνα, στις γονάδες, στο φλοιό των επινεφριδίων

Διαβάστε περισσότερα

Αγωγιάτου Χριστίνα, Ψυχολόγος, Α.Π.Θ. Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer

Αγωγιάτου Χριστίνα, Ψυχολόγος, Α.Π.Θ. Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer Αγωγιάτου Χριστίνα, Ψυχολόγος, Α.Π.Θ. Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer Νευροψυχολογία Η νευροψυχολογία είναι η επιστήμη που μελετά τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου και τη σχέση του με τη συμπεριφορά

Διαβάστε περισσότερα

Παθολογική χρήση του Διαδικτύου:

Παθολογική χρήση του Διαδικτύου: Παθολογική χρήση του Διαδικτύου: Η έννοια, η μέτρησή της και πρόσφατα ερευνητικά ευρήματα Πέτρος Ρούσσος, Ph.D., Πρόγραμμα Ψυχολογίας, ΕΚΠΑ Θερινός Κύκλος Διαλέξεων, Ρόδος 2.7.2010 Εισαγωγικές επισημάνσεις

Διαβάστε περισσότερα

9 o Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου A lzheimer και Συγγενών Διαταραχών

9 o Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου A lzheimer και Συγγενών Διαταραχών Στρογγυλό Τραπέζι Σωματική άσκηση και Άνοια. Από τη Γενική Ιατρική και την κοινότητα στο νοσοκομείο και στις εξειδικευμένες υπηρεσίες: Παρέμβαση στην Ελλάδα του σήμερα 9 o Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου A lzheimer

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 6 Το τέλος της εποχής της Γενετικής

Κεφάλαιο 6 Το τέλος της εποχής της Γενετικής 1 Απόσπασμα από το βιβλίο «Πως να ζήσετε 150 χρόνια» του Dr. Δημήτρη Τσουκαλά Κεφάλαιο 6 Το τέλος της εποχής της Γενετικής Υπάρχει ένα δεδομένο στη σύγχρονη ιατρική που λειτουργεί όπως λειτουργούσε στην

Διαβάστε περισσότερα

Στον χρόνιο αλκοολισμό, παρουσιάζονται διαταραχές ποικίλου βαθμού του νευρικού συστήματος (τρεμούλιασμα, πολυνευρίτιδα, διανοητική σύγχυση,

Στον χρόνιο αλκοολισμό, παρουσιάζονται διαταραχές ποικίλου βαθμού του νευρικού συστήματος (τρεμούλιασμα, πολυνευρίτιδα, διανοητική σύγχυση, Αλκοολισμός ΟΡΙΣΜΟΣ Ο όρος αναφέρεται για πρώτη φορά από έναν Ολλανδό γιατρό στα τέλη της δεκαετίας του 1840, ενώ αναλύθηκε σε νόσο το 1972 από το γιατρό John Coakley Lettson. Αλκοολισμός σημαίνει δηλητηρίαση

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΨΥΧ 422 ΨΥΧΟΒΙΟΛΟΓΙΑ II:

ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΨΥΧ 422 ΨΥΧΟΒΙΟΛΟΓΙΑ II: ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΨΥΧ 422 ΨΥΧΟΒΙΟΛΟΓΙΑ II: Νευροψυχολογία ΑΙΘΟΥΣΑ B211 ΧΩΔ 02 ΗΜΕΡΑ : ΤΡΙΤΗ & ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 3: 00 4: 30 μμ ΔΙΔΑΣΚΩΝ Dr Greta Wozniak MD., PhD Επίκουρος Επισκέπτης Καθηγητής Νευροφυσιολόγος

Διαβάστε περισσότερα

Χατζηκωνσταντίνου Θωμάς, ειδικευόμενος Παθολογίας Παθολογική κλινική Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ)

Χατζηκωνσταντίνου Θωμάς, ειδικευόμενος Παθολογίας Παθολογική κλινική Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ) ΙΑΤΡΕΙΟ-ΔΥΟ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΙ ΠΛΗΘΥΣΜΟΙ; ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗ ΝΟΣΟΣ Χατζηκωνσταντίνου Θωμάς, ειδικευόμενος Παθολογίας Παθολογική κλινική Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ) ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΣΑΚΧΑΡΩΔΟΥΣ ΔΙΑΒΗΤΗ

Διαβάστε περισσότερα

Συγγραφή και κριτική ανάλυση επιδημιολογικής εργασίας

Συγγραφή και κριτική ανάλυση επιδημιολογικής εργασίας Εργαστήριο Υγιεινής Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Αθηνών Συγγραφή και κριτική ανάλυση επιδημιολογικής εργασίας Δ. Παρασκευής Εργαστήριο Υγιεινής Επιδημιολογίας και

Διαβάστε περισσότερα

GREEK EDITION VOLUME 18 - NUMBER 5 ΜΑΪΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2011

GREEK EDITION VOLUME 18 - NUMBER 5 ΜΑΪΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2011 GREEK EDITION VOLUME 18 - NUMBER 5 ΜΑΪΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2011 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΟΙ ΣΧEΣΕΙΣ ΤΩΝ ΨΥΧΙAΤΡΩΝ ΜΕ ΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝIΑ: ΤΟ ΠΡOΒΛΗΜΑ ΕΝΤΟΛEΑ-ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΥ Paul S. Appelbaum, MD, and Azgad Gold, MD, PhD Η ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Αλκοόλ, Εθεβεία & Εγκέθαλορ. Γιώργος Παναγής Πανεπιστήμιο Κρήτης Τμήμα Ψυχολογίας Εργαστήριο Νευροεπιστημών & Συμπεριφοράς

Αλκοόλ, Εθεβεία & Εγκέθαλορ. Γιώργος Παναγής Πανεπιστήμιο Κρήτης Τμήμα Ψυχολογίας Εργαστήριο Νευροεπιστημών & Συμπεριφοράς Αλκοόλ, Εθεβεία & Εγκέθαλορ Γιώργος Παναγής Πανεπιστήμιο Κρήτης Τμήμα Ψυχολογίας Εργαστήριο Νευροεπιστημών & Συμπεριφοράς Κατανάλωση οινοπνευματωδών στους Έλληνες μαθητές (2011) Στην Ελλάδα, τα αγόρια

Διαβάστε περισσότερα

GREEK EDITION VOLUME 17 - NUMBER 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009

GREEK EDITION VOLUME 17 - NUMBER 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009 GREEK EDITION VOLUME 17 - NUMBER 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ειδικό αφιέρωμα Η ψυχική υγεία των γυναικών Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΩΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΥΠΟΚΑΤΗΓΟΡΙΑ: ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΓΚΑΙΡΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ (ΣΤΗΝ ΨΥΧΩΣΗ) Ντούρος Ευάγγελος Ψυχίατρος 424 ΓΣΝΕ Α Ψυχιατρική Κλινική ΑΠΘ

ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΓΚΑΙΡΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ (ΣΤΗΝ ΨΥΧΩΣΗ) Ντούρος Ευάγγελος Ψυχίατρος 424 ΓΣΝΕ Α Ψυχιατρική Κλινική ΑΠΘ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΓΚΑΙΡΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ (ΣΤΗΝ ΨΥΧΩΣΗ) Ντούρος Ευάγγελος Ψυχίατρος 424 ΓΣΝΕ Α Ψυχιατρική Κλινική ΑΠΘ ΨΥΧΩΣΗ-ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ Η σχιζοφρένεια αποτελεί τη σοβαρότερη μορφή μεταξύ των ψυχώσεων. Περίπου 1-2%

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΑΛΚΟΟΛ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΕΦΗΒΟΥ Ευάγγελος Γρινάκης Ψυχίατρος Αλκοολογικό Ιατρείο ΠαΓΝΗ Ιανουάριος 2018 Οι επιπτώσεις του αλκοόλ διακρίνονται σε Συνέπειες της τοξίκωσης, του μεθυσιού

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχολογία του Διαδικτύου (ΨΧ109) Διάλεξη 5: Παθολογική χρήση του Διαδικτύου

Ψυχολογία του Διαδικτύου (ΨΧ109) Διάλεξη 5: Παθολογική χρήση του Διαδικτύου Ψυχολογία του Διαδικτύου (ΨΧ109) Διάλεξη 5: Παθολογική χρήση του Διαδικτύου Εισαγωγικές επισημάνσεις Διαδίκτυο: ανοικτό, δυναμικό, ελεύθερο και αμεσοδημοκρατικό δίκτυο διασυνδεδεμένων υπολογιστών, το οποίο

Διαβάστε περισσότερα

Κατανοώντας το Μετατραυματικό Στρες Ενημερωτικό Φυλλάδιο για το Πυροσβεστικό Προσωπικό και τις Οικογένειές του

Κατανοώντας το Μετατραυματικό Στρες Ενημερωτικό Φυλλάδιο για το Πυροσβεστικό Προσωπικό και τις Οικογένειές του Κατανοώντας το Μετατραυματικό Στρες Ενημερωτικό Φυλλάδιο για το Πυροσβεστικό Προσωπικό και τις Οικογένειές του ΓΡΑΦΕΙΟ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΜΕΡΙΜΝΑΣ/ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ/ ΑΡΧΗΓΕΙΟ ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Πιστοποιημένες εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεις από την Βρετανική Ένωση Ψυχολόγων

Πιστοποιημένες εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεις από την Βρετανική Ένωση Ψυχολόγων Πιστοποιημένες εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεις από την Βρετανική Ένωση Ψυχολόγων Εισαγωγή στην Κλινική Νευροψυχολογία της Μείζωνος Κατάθλιψης & της Σχιζοφρένειας (ONLINE CLINICAL SEMINAR) Εισηγητής: Δρ. Αλεξάνδρα

Διαβάστε περισσότερα

Μελέτη παραγόντων που επηρεάζουν την ακούσια νοσηλεία ασθενών σε µια ψυχιατρική κλινική

Μελέτη παραγόντων που επηρεάζουν την ακούσια νοσηλεία ασθενών σε µια ψυχιατρική κλινική 110 ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ 14 (2), 2003 Ερευνητική εργασία Research paper Μελέτη παραγόντων που επηρεάζουν την ακούσια νοσηλεία ασθενών σε µια ψυχιατρική κλινική Β. Μποζίκας, 1 Β. Τσιπροπούλου, 1 Χ. εσερή, 1 Μ. Κοσµίδου,

Διαβάστε περισσότερα

Α)Η ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ ΤΡΟΦΗΣ

Α)Η ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΤΙΤΛΟΣ: ΝΕΕΣ ΟΠΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ (Δ.Π.Τ.) Προεδρείο: Φ.Γονιδάκης, Ι.Μιχόπουλος Κλάδος Δ.Π.Τ. της Ε.Ψ.Ε. Επιμέρους ομιλίες: Α) «Η ανθεκτικότητα στις Δ.Π.Τ.» Ομιλητής: Ε.Τσιγκαροπούλου

Διαβάστε περισσότερα

Το θωρακικό άλγος, όχι σπάνιο

Το θωρακικό άλγος, όχι σπάνιο Προσέγγιση του παιδιού με θωρακικό άλγος Steven M. Selbst, MD Pediatr Clin N Am 57 (2010) 1221 1234 Παρουσίαση : Νίκος Α. Καρανταγλής Επιστημονικός Συνεργάτης Γ ΠΔ Α.Π.Θ. 10/01/2011 www.pd3.gr Το θωρακικό

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ

ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ Νευροψυχολογική αξιολόγηση των νοητικά υστερούντων ατόμων στην Τρίτη Ηλικία - Αποτελέσματα παρούσας μελέτης Α. ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΗ, ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ Ε. ΛΥΚΟΥ, ΚΛΙΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ Ι. ΠΑΠΑΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΕΣ ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΕΣ ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΕΣ ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΟΡΙΣΜΟΣ Η αυτοκτονική συµπεριφορά ορίζεται ως η συµπεριφορά, κατά την οποία το άτοµο θέλει να κάνει κακό στον εαυτό του µε σκοπό να δώσει ένα τέλος στη ζωή του. ιαχωρίζεται

Διαβάστε περισσότερα

Addressing overtraining through nutrition

Addressing overtraining through nutrition Personal Training Conference Addressing overtraining through nutrition GEORGE BOUGIATIOTIS, BSC (GR) WWW.GRAFTS.GR ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ Σ ΣΕ ΑΘΛΗΤΕΣ ΟΡΙΖΕΤΑΙ ΩΣ ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΟΥ ΠΡΟΠΟΝΗΤΙΚΟΥ ΣΤΡΕΣ ΧΩΡΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

Χορεία Huntington : Νευροψυχολογική εκτίμηση

Χορεία Huntington : Νευροψυχολογική εκτίμηση Χορεία Huntington : Νευροψυχολογική εκτίμηση Λαζάρου Ιουλιέττα 1, Τσολάκη Μάγδα 2,3 1Ιατρική Σχολή Α.Π.Θ 2 3η Πανεπιστημιακή νευρολογική Κλινική «Γ.Ν. Παπανικολάου, Ιατρική Σχολή Α.Π.Θ» 3 Ελληνική Εταιρεία

Διαβάστε περισσότερα

Αρμοδιότητες διεπιστημονικής ομάδας Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας

Αρμοδιότητες διεπιστημονικής ομάδας Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας Επαγγελματίες υγείας και υπηρεσίες υγείας Αρμοδιότητες διεπιστημονικής ομάδας Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας Σύσταση 40: Συστήνεται να γίνεται εκτίμηση των αναγκών του ασθενή, συμβουλευτική σε προγράμματα

Διαβάστε περισσότερα

Αυτισμός καλής λειτουργικότητας: Δυο χρόνια εμπειρίας στο Τ.Ε.Ν.Ε. ΑΝΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΣΙΩΤΗ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΟΣ MD, Ph.D

Αυτισμός καλής λειτουργικότητας: Δυο χρόνια εμπειρίας στο Τ.Ε.Ν.Ε. ΑΝΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΣΙΩΤΗ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΟΣ MD, Ph.D Αυτισμός καλής λειτουργικότητας: Δυο χρόνια εμπειρίας στο Τ.Ε.Ν.Ε. ΑΝΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΣΙΩΤΗ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΟΣ MD, Ph.D ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Χαρακτηριστικά Αυτισμού Καλής Λειτουργικότητας ( ομιλία, κινητικός συντονισμός,

Διαβάστε περισσότερα

Βασιλική Ψάρρα, MSc Επιμελήτρια Β Ψυχιατρικής Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής

Βασιλική Ψάρρα, MSc Επιμελήτρια Β Ψυχιατρικής Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής Βασιλική Ψάρρα, MSc Επιμελήτρια Β Ψυχιατρικής Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής Εισαγωγή Η διάγνωση καρκίνου του μαστού αποτελεί ιδιαίτερα τραυματικό γεγονός 1,2 Στην τελευταία έκδοση του Diagnostic and Statistical

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΜΑΝΩΛΙΑ ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΣΤΕΛΛΑ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗ ΕΥΗ ΡΕΜΕΔΙΑΚΗ

ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΜΑΝΩΛΙΑ ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΣΤΕΛΛΑ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗ ΕΥΗ ΡΕΜΕΔΙΑΚΗ ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΜΑΝΩΛΙΑ ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΣΤΕΛΛΑ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗ ΕΥΗ ΡΕΜΕΔΙΑΚΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Το στρες Πρώτη νευροενδοκρινολογική απάντηση Δεύτερη νευροενδοεκρινολογική απάντηση Ο υποθάλαμος Κορτιζόλη

Διαβάστε περισσότερα

Αθλητιατρική Παρέμβαση Στο Εξατομικευμένο Προπονητικό Πρόγραμμα. ΧΡΟΝΗΣ ΔΡΟΥΓΙΑΣ.

Αθλητιατρική Παρέμβαση Στο Εξατομικευμένο Προπονητικό Πρόγραμμα. ΧΡΟΝΗΣ ΔΡΟΥΓΙΑΣ. Αθλητιατρική Παρέμβαση Στο Εξατομικευμένο Προπονητικό Πρόγραμμα. ΧΡΟΝΗΣ ΔΡΟΥΓΙΑΣ. Ταλέντο (Costill): Η ικανότητα του οργανισμού να ανταπεξέρχεται σε υψηλά στρεσσογόνα ερεθίσματα και να προσαρμόζεται σε

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ. Υπεύθυνοι: Χ. Παπαγεργίου, Καθηγητής & Διευθυντής, Α Ψυχιατρική Κλινική, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ,

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ. Υπεύθυνοι: Χ. Παπαγεργίου, Καθηγητής & Διευθυντής, Α Ψυχιατρική Κλινική, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ, ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ Υπεύθυνοι: Χ. Παπαγεργίου, Καθηγητής & Διευθυντής, Α Ψυχιατρική Κλινική, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ, Α. Δουζένης, Αναπλ Καθηγητής & Διευθυντής, Β Ψυχιατρική Κλινική, Ιατρική Σχολή,

Διαβάστε περισσότερα

Σχιζοφρένεια. Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Από Τι Προκαλείται η Σχιζοφρένεια; Ποια Είναι Τα Συμπτώματα Της Σχιζοφρένειας;

Σχιζοφρένεια. Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Από Τι Προκαλείται η Σχιζοφρένεια; Ποια Είναι Τα Συμπτώματα Της Σχιζοφρένειας; Σχιζοφρένεια Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Η σχιζοφρένεια, μια πνευματική ασθένεια που προκαλεί διαταραχή στον τρόπο που σκέφτεται το άτομο, επηρεάζει περίπου το 1% του πληθυσμού. Συνήθως ξεκινά από τα τελευταία

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΑ Τ.Ε. Β Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η στεφανιαία µονάδα είναι ένας χώρος

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΑ Ένα ομαδικό γνωσιακό συμπεριφοριστικό πρόγραμμα για σχιζοφρενείς με σκοπό την αποκατάσταση και αποασυλοποιήση τους μέσω της βελτίωσης των γνωστ

ΓΕΝΙΚΑ Ένα ομαδικό γνωσιακό συμπεριφοριστικό πρόγραμμα για σχιζοφρενείς με σκοπό την αποκατάσταση και αποασυλοποιήση τους μέσω της βελτίωσης των γνωστ Η ελληνική έκδοση του IPT Απαρτιωτική Ψυχολογική Θεραπεία για Σχιζοφρενείς Κ. Ευθυμίου & Σ. Ρακιτζή Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς ΓΕΝΙΚΑ Ένα ομαδικό γνωσιακό συμπεριφοριστικό πρόγραμμα

Διαβάστε περισσότερα

Τόπος: Children s Hospital Los Angeles Children s Hospital San Diego

Τόπος: Children s Hospital Los Angeles Children s Hospital San Diego Συγγραφείς & έτος 2004 Kathleen Meeske et al. 2009 Sung L. et al Σκοπός & επιμέρους στόχοι Σκοπός της μελέτης αυτής είναι να εξετάσει την ποιότητα ζωής και τα επίπεδα κούρασης παιδιών που διαγνώστηκαν

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00) ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00) Πέτρος Ρούσσος ΔΙΑΛΕΞΗ 8 ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ Στρεσογόνοι παράγοντες στην καθημερινή ζωή. Προσωπικά γεγονότα και μικρές ενοχλήσεις που μας εκνευρίζουν καθημερινά. Th H l Ri h

Διαβάστε περισσότερα

Αιτιοπαθογένεια της νόσου

Αιτιοπαθογένεια της νόσου Νόσος ALZHEΪMER Η νόσος Alzheϊmer είναι η συνηθέστερη & περισσότερο σημαντική εκφυλιστική πάθηση του εγκεφάλου. Μπορεί να εμφανισθεί σε οποιαδήποτε περίοδο της ενήλικης ζωής & κυρίως σε άτομα άνω των 50

Διαβάστε περισσότερα

Antoniou, Antonis. Neapolis University. þÿ ±½µÀ¹ÃÄ ¼¹ µ À»¹Â Æ Å

Antoniou, Antonis. Neapolis University. þÿ ±½µÀ¹ÃÄ ¼¹ µ À»¹Â Æ Å Neapolis University HEPHAESTUS Repository School of Economic Sciences and Business http://hephaestus.nup.ac.cy Master Degree Thesis 2016 þÿ µà¹² ÁÅ½Ã Ä Â ¹º ³ ½µ¹±Â þÿæá ½Ä µ¹ ¼»  ¼µ Ãǹ Æ Antoniou, Antonis

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχική υγεία και εργασία στο επίκεντρο της Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας

Ψυχική υγεία και εργασία στο επίκεντρο της Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας Ψυχική υγεία και εργασία στο επίκεντρο της Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας Συναδέλφισσες, συνάδελφοι, Σήμερα, Τρίτη 10 Οκτωβρίου, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, αναδεικνύουμε τις πτυχές

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΙ ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΤΟΞΙΝΩΣΗ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΛΗΨΗ ΝΑΛΤΡΕΞΟΝΗΣ

ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΙ ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΤΟΞΙΝΩΣΗ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΛΗΨΗ ΝΑΛΤΡΕΞΟΝΗΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΙ ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΤΟΞΙΝΩΣΗ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΛΗΨΗ ΝΑΛΤΡΕΞΟΝΗΣ ΠΡΩΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΜΙΑΣ ΠΙΛΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ(Διαφ.1) Στη 10χρονη εμπειρία μου με χρήστες ηρωίνης

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος της διευθύντριας της σειράς... 13 Προλογικό σημείωμα 1... 17 Προλογικό σημείωμα 2... 21 Ευχαριστίες... 25 Αντί προλόγου...

Πρόλογος της διευθύντριας της σειράς... 13 Προλογικό σημείωμα 1... 17 Προλογικό σημείωμα 2... 21 Ευχαριστίες... 25 Αντί προλόγου... Περιεχόμενα Πρόλογος της διευθύντριας της σειράς... 13 Προλογικό σημείωμα 1... 17 Προλογικό σημείωμα 2... 21 Ευχαριστίες... 25 Αντί προλόγου... 27 Εισαγωγή στην Ψυχοτραυματολογία 1. Τι είναι τραύμα;...

Διαβάστε περισσότερα

Εγκυρότητα και Αξιοπιστία. Χριστίνα Καραμανίδου, PhD

Εγκυρότητα και Αξιοπιστία. Χριστίνα Καραμανίδου, PhD Εγκυρότητα και Αξιοπιστία Χριστίνα Καραμανίδου, PhD Η έννοια της εγκυρότητας Η εγκυρότητα της έρευνας είναι το βασικό κριτήριο με βάση το οποίο θα ληφθεί η απόφαση για αξιοποίηση ή όχι των ευρημάτων. Η

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΤΙΩΤΙΚΟΥ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ (Ι.Ρ.Τ.) ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΤΙΩΤΙΚΟΥ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ (Ι.Ρ.Τ.) ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΤΙΩΤΙΚΟΥ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ (Ι.Ρ.Τ.) ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ε. Σαββίδου¹, Ε. Σπηλιώτη ¹, Ε. Κάττουλας², Λ. Μαντωνάκης ², Ε. Ανυφαντή ², Ν. Σμυρνής ¹ ² 1. Ερευνητικό Πανεπιστημιακό

Διαβάστε περισσότερα

Εμπειρίες από υπηρεσίες ψυχικής ενδυνάμωσης για παιδιά στο Ηνωμένο Βασίλειο. Π. Παναγοπούλου, MD, MPH, PhD Παιδίατρος

Εμπειρίες από υπηρεσίες ψυχικής ενδυνάμωσης για παιδιά στο Ηνωμένο Βασίλειο. Π. Παναγοπούλου, MD, MPH, PhD Παιδίατρος Εμπειρίες από υπηρεσίες ψυχικής ενδυνάμωσης για παιδιά στο Ηνωμένο Βασίλειο Π. Παναγοπούλου, MD, MPH, PhD Παιδίατρος ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΜΙΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ψυχική υγεία είναι μια κατάσταση συναισθηματικής,

Διαβάστε περισσότερα

Dr ΚΟΥΝΤΗ-ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ Ψυχολόγος

Dr ΚΟΥΝΤΗ-ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ Ψυχολόγος Dr ΚΟΥΝΤΗ-ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ Ψυχολόγος Η προσωπικότητα του εξεταζόμενου Οι συναισθηματικές αντιδράσεις του Τα σχόλια του εξεταστή Τα σχόλια του οικογενειακού περιβάλλοντος Ατυχή στρεσσογόνα γεγονότα

Διαβάστε περισσότερα

Παιδιά και νέοι με χρόνια προβλήματα υγείας και ειδικές ανάγκες. Σύγχρονες ιατρικές θεωρήσεις και ελληνική πραγματικότητα.

Παιδιά και νέοι με χρόνια προβλήματα υγείας και ειδικές ανάγκες. Σύγχρονες ιατρικές θεωρήσεις και ελληνική πραγματικότητα. Παιδιά και νέοι με χρόνια προβλήματα υγείας και ειδικές ανάγκες. Σύγχρονες ιατρικές θεωρήσεις και ελληνική πραγματικότητα. Μαρία Φωτουλάκη Επίκουρη καθηγήτρια Παιδιατρικής-Παιδιατρικής Γαστρεντερολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Ποια είναι τα είδη της κατάθλιψης;

Ποια είναι τα είδη της κατάθλιψης; Ολοι κάποιες φορές νιώθουμε μελαγχολία ή θλίψη, αλλά αυτά τα συναισθήματα συνήθως περνούν μετά από λίγες μέρες. Όταν ένα άτομο έχει κατάθλιψη, η διαταραχή αυτή επηρεάζει την καθημερινή του ζωή, τη φυσιολογική

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ ΜΕ ΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 2.

ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ ΜΕ ΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 2. ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ ΜΕ ΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 2. Χαράλαμπος Ταμβάκος, Αναστάσιος Κουτσοβασίλης, Αλέξης Σωτηρόπουλος, Μαρία Παππά, Ουρανία Αποστόλου,

Διαβάστε περισσότερα

«Η απασχόληση Ψυχολόγων και Παιδαγωγών στις δράσεις της Ιατρικής Παρέμβασης»

«Η απασχόληση Ψυχολόγων και Παιδαγωγών στις δράσεις της Ιατρικής Παρέμβασης» «Η απασχόληση Ψυχολόγων και Παιδαγωγών στις δράσεις της Ιατρικής Παρέμβασης» ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ Η Ιατρική Παρέμβαση (Medical Intervention -Med.In) είναι μια Ελληνική ιατρική οργάνωση αρωγής με δράσεις εντός

Διαβάστε περισσότερα

ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΔΙΕΓΕΡΣΗΣ ΜΕ ACTH

ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΔΙΕΓΕΡΣΗΣ ΜΕ ACTH ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΔΙΕΓΕΡΣΗΣ ΜΕ ACTH Ενδείξεις: Διάγνωση επινεφριδιακής ανεπάρκειας, διαταραχή της σύνθεσης στεροειδών ή έλλειψη απάντησης στην ACTH. Διαδικασία: Η δοκιμασία αρχίζει στις 09:00π.μ. Cotrosyn (1-24

Διαβάστε περισσότερα

HEKTIΜΗΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΠΟΛΑΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΣΑΛΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ

HEKTIΜΗΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΠΟΛΑΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΣΑΛΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ HEKTIΜΗΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΠΟΛΑΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΣΑΛΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ X.ΠΩΓΩΝΙΔΗΣ 1,Α.ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ 2,Ε.ΞΕΝΟΔΟΧΙΔΟΥ 3, Δ.ΟΥΖΟΥΝΗΣ 2, Μ.ΤΣΟΥΛΗ 3,Α.ΠΑΠΠΑ 3, Ε.ΚΑΡΑΜΠΕΛΑ 4 1.Κ.Υ ΜΑΥΡΟΘΑΛΑΣΣΑΣ, 2.Κ.Υ ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ,

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΗΓΟΣ ΤΣΕΠΗΣ. European Society of Human Reproduction and Embryology

ΟΔΗΓΟΣ ΤΣΕΠΗΣ. European Society of Human Reproduction and Embryology European Society of Human Reproduction and Embryology ΟΔΗΓΟΣ ΤΣΕΠΗΣ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΣΤΗΝ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ ΙΑΤΡΙΚΩΣ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ: ΠΩΣ ΝΑ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΘΕΙΤΕ ΣΤΙΣ ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

Άσκηση, υγεία και χρόνιες παθήσεις

Άσκηση, υγεία και χρόνιες παθήσεις Συμμαχία για την υγεία - Άσκηση Άσκηση, υγεία και χρόνιες παθήσεις Συγγραφική ομάδα: Δίπλα Κωνσταντίνα, Ph.D., Λέκτορας, ΤΕΦΑΑ Σερρών ΑΠΘ Καρατράντου Κωνσταντίνα, MSc, Διδάσκουσα στο ΤΕΦΑΑ - ΠΘ Ιπποκράτης

Διαβάστε περισσότερα

Διαταραχές συμπεριφοράς στην Άνοια

Διαταραχές συμπεριφοράς στην Άνοια Διαταραχές συμπεριφοράς στην Άνοια Κώστας Νικολάου ψυχίατρος Παρουσίαση βασισμένη στο: BPSD Educational Pack, International Psychogeriatric Association (IPA) 2002 Τα Συμπεριφορικά και Ψυχολογικά συμπτώματα

Διαβάστε περισσότερα

Διεπιστημονικό Ιστορικό και Διάγνωση

Διεπιστημονικό Ιστορικό και Διάγνωση Διεπιστημονικό Ιστορικό και Διάγνωση Για καταστάσεις κρίσεων σε Κέντρα Προστασίας Ανηλίκων Κατανόηση και χρήση μιας Διαγνωστικής Αναφοράς αναφερόμενη σε ανήλικο 13/18 Τι είναι και σε τι χρησιμεύει μία

Διαβάστε περισσότερα

Ν Ε Υ Ρ Ο Ψ Υ Χ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο Ι Π Α Ρ Α Γ Ο Ν Τ Ε Σ Π Ο Υ Ε Π Η Ρ Ε Α Ζ Ο Υ Ν Τ Η Μ Α Θ Η Σ Η

Ν Ε Υ Ρ Ο Ψ Υ Χ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο Ι Π Α Ρ Α Γ Ο Ν Τ Ε Σ Π Ο Υ Ε Π Η Ρ Ε Α Ζ Ο Υ Ν Τ Η Μ Α Θ Η Σ Η Ν Ε Υ Ρ Ο Ψ Υ Χ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο Ι Π Α Ρ Α Γ Ο Ν Τ Ε Σ Π Ο Υ Ε Π Η Ρ Ε Α Ζ Ο Υ Ν Τ Η Μ Α Θ Η Σ Η 2 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ; Μηχανισμός επικοινωνίας που διατηρούν την κοινωνική τάξη / δομή Μαθημένη συμπεριφορά

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΚΚΑΒΑΣ ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΚΚΑΒΑΣ ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΚΚΑΒΑΣ ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ «Δεν ζω με την Νόσο του Crohn. Αυτή ζει μαζί μου» Amy Tracher Psy.D Ph.d, ασθενής και συγγραφέας του «Coping with Crohn s Disease: Manage Your Physical Symptoms and Overcome

Διαβάστε περισσότερα

gr

gr Ορισµός Υπογλυκαιµίας Υπογλυκαιµία: κλινικό σύνδροµο ποικίλης αιτιολογίας, µε συµπτώµατα από διέγερση συµπαθητικού και αδρενεργικού συστήµατος καθώς και από γλυκοπενία Ποιοι πρέπει να ελέγχονται για υπογλυκαιµία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΑΝΘΙΑ ΣΟΥΜΠΑΣΗ ΑΠΑΡΤΙΩΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

ΕΥΑΝΘΙΑ ΣΟΥΜΠΑΣΗ ΑΠΑΡΤΙΩΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΥΑΝΘΙΑ ΣΟΥΜΠΑΣΗ ΑΠΑΡΤΙΩΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ Εισαγωγή Ψυχική διαταραχή : αφορά τον τρόπο με τον οποίο το άτομο σκέπτεται, συμπεριφέρεται προς τους άλλους, και σχετίζεται με τον εαυτό

Διαβάστε περισσότερα

Μαθησιακές Δυσκολίες. Τίτλος: Διαταραχή Ελλειματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) Αγγελική Μουζάκη. Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης

Μαθησιακές Δυσκολίες. Τίτλος: Διαταραχή Ελλειματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) Αγγελική Μουζάκη. Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ Μαθησιακές Δυσκολίες Τίτλος: Διαταραχή Ελλειματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) Αγγελική Μουζάκη Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Διαταραχή Ελλειμματικής

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΙΝΗΤΡΩΝ. Θεματική Ενότητα 2: Βιολογική και φυσιολογική βάση των κινήτρων

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΙΝΗΤΡΩΝ. Θεματική Ενότητα 2: Βιολογική και φυσιολογική βάση των κινήτρων ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΙΝΗΤΡΩΝ Θεματική Ενότητα 2: Βιολογική και φυσιολογική βάση των κινήτρων Θεματική Ενότητα 2 Στόχοι: Η κατανόηση, εκ μέρους των φοιτητών, της βιολογικής και φυσιολογικής βάσης των κινήτρων, καθώς

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΛΟΣΩΡΙΣΑΤΕ ΣΤΗΝ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

ΚΑΛΟΣΩΡΙΣΑΤΕ ΣΤΗΝ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΛΟΣΩΡΙΣΑΤΕ ΣΤΗΝ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΘΕΜΑ Διερεύνηση ποσοτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών συνύπαρξης ψυχιατρικής διαταραχής με εξάρτηση από ψυχοδραστικές ουσίες. Η Περίπτωση του θεραπευτικού προγράμματος

Διαβάστε περισσότερα

TEΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

TEΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ TEΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΣΤΟΥΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΕΣ ΕΝΤΑΤΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΡΙΒΑΛΟΝΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: MANΩΛΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗΣ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ

ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗΣ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗΣ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ Τσαμπίκα Μπαφίτη, M.Sc., Ph.D. Κλινική και σχολική ψυχολόγος Ψυχοθεραπεύτρια, ECP Εκ των Ένδον Χώρος Συμβουλευτικής & Ψυχοθεραπείας Εκπαιδεύτρια και επόπτρια, Λόγω

Διαβάστε περισσότερα