ΤοΠαραµύθιτηςΓιαγιάς έναβασανιστικόπαραµύθι

Transcript

1 ΤοΠαραµύθιτηςΓιαγιάς έναβασανιστικόπαραµύθι ΚεραµάρηςΓιανης,PhD,Ψυχολογος,Ψυχοθεραπευτής

2 Το Παραμύθι Της Γιαγιάς Ένα βασανιστικό παραμύθι v Γιάννης Κεραμάρης, PhD, Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπευτής πρώτη δημοσίευση στη σελίδα cgjung.gr All Rights Reserved

3 H ψυχοπαθολογία της καθημερινότητας η οποία φαινομενολογικά αλλά και ιστορικά βρίσκεται στις απαρχές της διερεύνησης του ασυνείδητου είναι χαρακτηριστική στις στιγμές που κάποιος χάνει τον αυτοέλεγχό του, δηλαδή στις στιγμές που συνοδεύονται με εκρήξεις θυμού. Δεν πρόκειται όμως μόνο για εκρήξεις που διαταράσσουν την ψυχική ισορροπία. Οι εκδηλώσεις αυτών των αυτόνομων ψυχικών δυνάμεων έχουν έναν πιο πολύπλοκο χαρακτήρα που μας δίνει την δυνατότητα να υποθέσουμε ότι πρόκειται για επιμέρους ψυχικά συστήματα. Ο Jung αρχικά τα ονόμασε συμπλέγματα για να τα προσωποποιήσει αργότερα ως παραδοσιακές μορφές μυθικών παραστάσεων, ενώ την αιωνίως εναλλασσόμενη αρχαϊκή εικόνα τους την ονόμασε αρχέτυπο. Στις διαλέξεις του στο Tavistock αναλύοντας την άποψή του αυτή αναφέρει : κατά την γνώμη μου, όπως το ατομικό ασυνείδητο έτσι και το συλλογικό απαρτίζεται από απροσδιόριστο αριθμό συμπλεγμάτων. Επομένως τα συμπλέγματα είναι επιμέρους προσωπικότητες. Η νεύρωση είναι αποτέλεσμα του διαχωρισμού της προσωπικότητας λόγω της ύπαρξης των συμπλεγμάτων. Το να έχει κάποιος συμπλέγματα είναι απόλυτα φυσιολογικό. Τα προβλήματα ξεκινάνε όταν τα συμπλέγματα γίνονται ασυμβίβαστα, διότι στην περίπτωση αυτή, εκείνο το μέρος της προσωπικότητας που απομακρύνθηκε κατά πολύ από το συνειδητό αποχωρίζεται για να υπάρξει μόνο του και ανεξάρτητο. Επειδή όμως τα

4 αποσπασμένα αυτά συμπλέγματα είναι ασυνείδητα, εμφανίζονται-εκδηλώνονται έμμεσα και αυτό μέσω των νευρωτικών συμπτωμάτων. Ως επιμέρους προσωπικότητες τα συμπλέγματα γίνονται αισθητά τη στιγμή που μπαίνουν και διαταράσσουν την καθημερινότητα του ατόμου και όταν σταδιακά συνειδητοποιούνται και μορφοποιούνταιανθρωπομορφοποιούνται. Πρόκειται για μια διαδικασία που ξεκινά και συντελείται έμμεσα και έχει την μορφή της προβολής σε εξωτερικά αντικείμενα, δηλαδή στους άλλους και σε συμβολικές φιγούρες. Οι μύθοι, τα παραμύθια και τα έργα τέχνης είναι γεμάτα από τέτοια επιμέρους ψυχικά συστήματα. Εδώ μπορούμε να αναφερθούμε στους μάγους και τις μάγισσες, τους διάφορους καλικάντζαρους, τα ανθρωπόμορφα τέρατα και ζώα, ζώα που μιλάνε, στους διαβόλους, στις νύμφες και νεράιδες. Έτσι, τα απομονωμένα, απομακρυσμένα μέρη του ασυνείδητου ψυχισμού αποκτούν μέσω της μυθικής και παραμυθιακής φαντασίωσης συνειδητή μορφή. Το ασυνείδητο συνειδητοποιεί χάριν του διαχωρισμού, της κατανόησης και της οικειοποίησης των εικόνων. Οι εικόνες αυτές είναι δικές του αυθόρμητες δημιουργίες που συναντά στα όνειρα, στους μύθους τα παραμύθια και στα σύγχρονα έργα τέχνης. Ο σύγχρονος νέος άνθρωπος, όπως αναφέρει ο Jung στο Μυστικό του Χρυσού Λουλουδιού, χαρακτηρίζεται από το ότι αρνείται την ύπαρξη αυτών των αυτόνομων επιμέρους ψυχικών συστημάτων. Η πραγματική του θρησκεία είναι ο μονοθεϊσμός της συνείδησης, η κατάληψη από το συνειδητό. Πιστεύει ότι με τον επιστημονικό, γνωστικό και διανοητικό τρόπο μπορεί να κατανοήσει και να τακτοποιήσει όλη την πνευματική παράδοση της ανθρώπινης ιστορίας. Ταυτόχρονα ξεχνά τελείως, συνεχίζει ο Jung, ότι ο λόγος που οι άνθρωποι πιστεύανε στους

5 δαίμονες δεν έχει τίποτε το κοινό με κάποιους εξωτερικούς παράγοντες, αλλά σχετίζεται με την αφελή αντίληψη και κατανόηση της δύναμης της αντίδρασης των αυτόνομων επιμέρους ψυχικών συστημάτων. Τα αυτόνομα αυτά στοιχεία του ασυνείδητου είναι συνεχώς λειτουργικά αν και η σύγχρονη διάνοια τα αγνοεί ή και με κάποιες σύγχρονες ορολογίες τα παραπέμπει σε κάποιο μουσείο πεπερασμένων πρωτόγονων πολιτισμών. Τα παραμύθια, οι συλλογικοί μύθοι και τα προσωπικά όνειρα είναι μηνύματα- αγγελιοφόροι και εκδηλώσεις του πυρήνα του υπαρξιακού Εγώ. Πολλά από τα βασικά περιεχόμενα των παραμυθιών τα βρίσκουμε σε όλους τους πολιτισμούς του κόσμου. Εμπεριέχουν δυναμικά ψυχοθεραπευτικά περιεχόμενα και είναι δείκτες, οδηγοί και βοηθοί του παιδιού που όλοι κουβαλάμε μέσα μας. Τα παραμύθια είναι καλλιτεχνικές δημιουργίες με ιδιαίτερο περιεχόμενο και ιδιαίτερη έλξη. Δείχνουν το δρόμο της εξέλιξης έχοντας πάντοτε ευτυχισμένο τέλος. Όπως αναφέρει η Von Franz στο έργο της Η ψυχολογική ερμηνεία των παραμυθιών, η γραπτή παράδοση των παραμυθιών διαχέεται στο παρελθόν περισσότερο από 3000 χρόνια. Το εκπληκτικό είναι ότι τα βασικά τους θέματα και περιεχόμενα παραμένουν αναλλοίωτα. Υπάρχουν δε αναφορές ότι κάποιες θεματολογίες διατηρούνται περισσότερο από χρόνια. Η ίδια πιθανολογεί ότι όταν στην προσωπική ζωή του ατόμου εμφανιστεί κάποιο αρχετυπικό περιεχόμενο, οι αρχέτυπες διηγήσεις συχνά εμφανίζονται σαν ατομικά βιώματα προερχόμενα από το ασυνείδητο μέσω του ονείρου, της ενόρασης ή των παραισθήσεων. Πάντα πρόκειται για ένα θεϊκό, πολύ προσωπικό βίωμα. Στις πρωτόγονες κοινωνίες κανένα

6 μυστικό δεν μπορούσε ποτέ και δεν έπρεπε να παραμείνει κρυφό. Έτσι, το θεϊκό αυτό βίωμα παρέμενε για πολύ θέμα συζήτησης, η κάθε συζήτηση εμπλουτιζόταν με αποτέλεσμα το βίωμα αυτό να εξελίσσεται συνεχώς. Συχνά συμβαίνει, ένα πραγματικό τοπικό γεγονός μετά από πολλά χρόνια να πάρει διαστάσεις και χαρακτηριστικά παραμυθιού. Το τοπικό γεγονός γίνεται τοπικός μύθος ή τοπική μυθοπλασία, μετά από πολύ καιρό μεταφέρεται σε άλλους τόπους και γίνεται παραμύθι ή γίνεται τοπικό γεγονός σε έναν άλλο τόπο. Ενδιαφέρουσες είναι οι αναφορές στη σχέση του μύθου και του παραμυθιού. Κάποιοι πιστεύουν ότι ο μύθος του Ηρακλή είναι κατασκευασμένος από μεμονωμένα επεισόδια παραμυθιών. Δηλαδή ότι ο μύθος αυτός είναι παραμύθι το οποίο εμπλουτίστηκε και αναδείχθηκε σε μύθο. Στηρίζονται στην άποψη ότι τα έθνη είχαν μόνο μύθους αλλά όταν κατέρρευσε ο κοινωνικός και θρησκευτικός τους ιστός, οι μύθοι τους επιβίωσαν υπό την μορφή των παραμυθιών. Το παραμύθι είναι σαν την θάλασσα και μύθος τα κύματά της. Όταν το παραμύθι βγει πάνω στην επιφάνεια γίνεται μύθος, και όταν βυθιστεί γίνεται πάλι παραμύθι δηλώνει η Von Franz και συνεχίζει στα παραμύθια αντανακλάται η πιο απλή και παράλληλα η πιο βασική δομή: ο γυμνός σκελετός της ψυχής. Είναι γνωστό στους Γιουνγκιανούς θεραπευτές ότι, κατά την διάρκεια της θεραπείας μπορεί να δημιουργηθεί και να προκύψει ένα κάποιο παραμύθι σαν εκδήλωση ενός αντιμεταβιβαστικού αρχέτυπου, και έτσι να εμφανιστεί ένα νέο συμβολικό επίπεδο για επεξεργασία. Ένα τέτοιο

7 παραμύθι μπορεί να χαλαρώσει την σχέση του θεραπευόμενου απέναντι στον θεραπευτή και να απελευθερώσει ένα νέο υλικό το οποίο όμως βρίσκεται έξω από αυτούς. Η από κοινού εργασία τους στο παραμύθι δεν αποτελεί απλά ένα παιχνίδι σε έναν συμβολικό κόσμο, μιας και ο σκοπός της θεραπείας είναι πάντοτε η αλλαγή. Εάν το σύμβολο είναι η γέφυρα για την καθημερινή πραγματικότητα, τότε η δουλειά με το παραμύθι συμβάλει ακριβώς στην αλλαγή της στάσης στην πραγματικότητα αυτή. Οι θεραπευτές συνήθως στις ερμηνείες τους κρίνουν τον ήρωα ή την ηρωίδα του παραμυθιού σαν ένα συνηθισμένο Εγώ, ενώ όλα τα φρικτά και τρομερά που βιώνουν τα ερμηνεύουν σαν μια απεικόνιση της νεύρωσης τους. Και επειδή ακριβώς ο ακροατής του παραμυθιού ταυτίζεται με τον ήρωα, η ερμηνεία αυτή του φαίνεται απόλυτα πειστική. Αυτό όμως που παραβλέπουν είναι ο κανόνας που ισχύει στα παραμύθια, ότι δηλαδή εδώ οι ήρωες σε αντίθεση με τα μυθολογήματα και τους θρύλους είναι αφηρημένες παραστάσεις, δηλαδή αρχέτυπα. Ο παιδικός ήρωας στο παραμύθι είναι σχεδόν πάντοτε εγκαταλειμμένος. Εάν ερμηνεύσουμε την μοίρα του σαν μια νεύρωση ενός εγκαταλειμμένου παιδιού, τότε θα παρασύρουμε το όλο περιεχόμενο στο νευρωτικό οικογενειακό ρομάντζο της εποχής μας. Εάν αντίθετα αφήσουμε τα πράγματα στις αρχετυπικές τους σχέσεις, τότε το περιεχόμενο θα αποκτήσει μια πιο βαθιά σημασία όπως, ότι ένας νέος θεός, ένας σύγχρονος θεός, θεός της εποχής μας θα γεννιέται πάντοτε σε μια εγκαταλειμμένη, βαθιά ασυνείδητη γωνιά της ψυχής μας, όπως συνέβη με τον Χριστό που γεννήθηκε σε φάτνη. Αυτός που θλίβεται και στενοχωριέται για τα νευρωτικά βάσανα του εγκαταλειμμένου παιδιού, θα κληθεί

8 να δει μέσα του βαθιά αυτό το εγκαταλειμμένο παιδί, αντί ο ίδιος να κλαίγεται και να ταυτίζεται με το παιδί αυτό. Ενδιαφέρον νομίζω παρουσιάζει το παρακάτω παραμύθι στο οποίο για πολλά χρόνια δεν έδινα ιδιαίτερη σημασία, ίσως επειδή το έλεγε πεθερά μου και όχι η δικά μου μάνα(!), στην κόρη μου. Πρόκειται για ένα παραμύθι από τα μέρη της που της είχε διηγηθεί η δική της μητέρα. Μια φορά κι έναν καιρό λοιπόν, ήταν ένας πολύ καλός πατέρας που είχε τρεις κόρες. Από πολύ μικρές ζούσαν μόνο με τον μπαμπά τους.(παραμύθι με πατέρα και χωρίς μητέρα από την πεθερά μου!!!). Και οι τρεις τους ήτανε πολύ όμορφες, αλλά η μικρότερη ξεχώριζε ακόμη περισσότερο για την ομορφιά της.(έτσι συμβαίνει σε όλα τα παραμύθια ). Και οι τέσσερις τους ζούσαν σε ένα όμορφο και μεγάλο σπίτι, σε ένα όχι και πολύ μεγάλο αλλά ένα πολύ όμορφο χωριό. Όλοι τους αγαπιόντουσαν πολύ και ζούσαν μαζί ευτυχισμένα. Η μικρότερη ήταν η πιο βολική, η πιο εργατική, ακούραστη, δεν θύμωνε σχεδόν ποτέ, ήταν πάντοτε γελαστή και πολύ χαρούμενη. Όταν μια μέρα ο πατέρας θα πήγαινε στην πόλη να ψωνίσει στο παζάρι, ρώτησε τις κόρες του τι θα ήθελαν να τους φέρει. Η μεγαλύτερη ζήτησε να της φέρει ένα κόκκινο φουστάνι. Η δεύτερη η μεσαία ζήτησε να της φέρει ένα κολιέ. Η Τρίτη και μικρότερη ζήτησε να της φέρει ένα ροζ τριανταφυλλένιο μπουμπούκι.

9 Θα έπρεπε όμως να είναι το ομορφότερο μπουμπούκι που υπάρχει στον κόσμο! (Στο σημείο αυτό η γιαγιά συνεχίζει να περιγράφει με λεπτομέρειες τις προετοιμασίες και τις χαρούλες των κοριτσιών, το ξεπροβόδισμα, το δρόμο παίρνει δρόμο αφήνει, με προφανή σκοπό να μεγαλώσει το παραμύθι). Ο πατέρας αφού τακτοποίησε όλες του τις δουλειές στην πόλη και αφού ψώνισε όλα τα απαραίτητα που είχε γράψει σε ένα μεγάλο χαρτί, (και εδώ υπάρχει η ανάλογη ανάλυση του περιεχομένου της λίστας από την γιαγιά για τους προφανείς λόγους), αγόρασε το κόκκινο φουστάνι για την μεγάλη του κόρη, το κολιέ για την μεσαία του κόρη αλλά ξέχασε να αγοράσει το ροζ τριανταφυλλένιο μπουμπούκι που είχε ζητήσει η μικρή του κόρη. Όταν το θυμήθηκε είχε πλέον βγει από την πόλη. Θυμήθηκε όμως, πως έξω από το χωριό και δίπλα σε ένα μεγάλο αρχοντικό σπίτι ήταν ένας κήπος γεμάτος από τριαντάφυλλα και έτσι η σκέψη αυτή τον καθησύχασε (ίσως βέβαια και να σκέφτηκε πως επειδή ντρεπόταν, θα του ήτανε πολύ δύσκολο να ζητήσει από τον ανθοπώλη μόνο ένα μπουμπούκι και έτσι θα έπρεπε να αγοράσει ολόκληρη ανθοδέσμη. Αυτό βέβαια η γιαγιά δεν το αναφέρει!). Φτάνοντας λοιπόν κοντά στο χωριό, πέρασε από τον ξένο κήπο και έκοψε ένα όμορφο ροζ τριανταφυλλένιο μπουμπούκι. Όμως για κακή του τύχη ο κήπος αυτός ανήκε σε ένα απαίσιο ανθρώπινο τέρας το οποίο τέρας βγήκε από το αρχοντικό, έπιασε τον πατέρα στα πράσα και του ζήτησε ως αντάλλαγμα για την τόσο άσχημη πράξη του(κλοπή) να του στείλει σε τρεις ακριβώς ημέρες(εδώ η γιαγιά κυριολεκτεί), εκείνη την κόρη που θα του άνοιγε πρώτη την

10 πόρτα του σπιτιού και που θα τον αγκάλιαζε πρώτη όταν αυτός θα επέστρεφε στο σπίτι.(στο σημείο αυτό η μικρή υποχρεώνεται από την γιαγιά να μαντέψει ποια από τις τρεις αδερφές θα ήτανε αυτή, και εννοείται πως η μικρή σημαδεύει τη σωστή επειδή ήταν και η ομορφότερη). Μόλις λοιπόν ο πατέρας επέστρεψε στο σπίτι, αυτή που του άνοιξε πρώτη την πόρτα και πρώτη έπεσε στην αγκαλιά του ήταν η μικρή του κόρη που τον αγαπούσε περισσότερο από τις δύο άλλες αδελφές της. Αφού παρέδωσε ο πατέρας στα κορίτσια τα δώρα που είχαν ζητήσει, έκατσε περίλυπος και τους διηγήθηκε το τι του συνέβη στον ξένο κήπο. Η μικρότερη κόρη δέχθηκε αμέσως να εκπληρώσει την υπόσχεση που έδωσε ο πατέρας στον τερατάνθρωπο.(εδώ εξηγεί η γιαγιά στη μικρή ότι πρέπει να τηρούμε τις υποσχέσεις μας και όταν αυτές μας κοστίζουν, μιλάει για τιμή και υπόληψη κλπ. ενώ η μικρή με γουρλωμένα τα μάτια περιμένει την εξέλιξη της συνέχειας). Σε τρεις ημέρες λοιπόν η μικρότερη κόρη έφυγε από το σπίτι και πήγε στο αρχοντικό του ανθρωπόμορφου τέρατος. Το αρχοντικό αυτό ήτανε πολύ μεγάλο και πολύ όμορφο, σχεδόν κάτι σαν παλάτι (και στο σημείο αυτό η γιαγιά αρχίζει τις περιγραφές των δωματίων, εσωτερικών και εξωτερικών χώρων, επίπλων, ρούχων, ρόλων και καταμερισμού εργασιών στο σπίτι κλπ, και το παραμύθι τείνει να γίνει σήριαλ). Αφού το τέρας την υποδέχθηκε, της είπε πως δεν θα κοιμόντουσαν μαζί, πως θα είχε το δικό της υπνοδωμάτιο, όμως κάθε βράδυ θα εμφανιζόντουσαν διάφορα τέρατα, κακά ξωτικά, μπαμπούλες και φαντάσματα (δυστυχώς και εδώ η γιαγιά μπαίνει σε αναλύσεις και περιγραφές με

11 αναμενόμενο αποτέλεσμα τις αναγκαίες ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις στην ενήλικη τουλάχιστον ζωή της μικρής μου κόρης), αλλά αυτή δεν θα πρέπει να φοβάται αλλά να κάνει υπομονή, και να μην μιλήσει καθόλου και ποτέ όταν αυτά τα τέρατα θα την βασανίζουν, δηλαδή να μην βγάζει άχνα, και εάν περάσει αυτή τη δοκιμασία, σε λίγο καιρό θα είναι ευτυχισμένη, πολύ - πολύ ευτυχισμένη. Για πολλές νύχτες εμφανίζονταν όλα αυτά τα τρομαχτικά πλάσματα, την κλωτσούσαν, την τρυπούσαν με το δάχτυλο, την τραβάγανε από τα μαλλιά, την τσιμπούσανε, την γαργαλάγανε μέχρι που η καημένη κατουριότανε από το γέλιο, την γρατζουνούσανε και τ&et Φιλάκι, καληνύχτα και όνειρα γλυκά. Πρωτίστως πρέπει να αναφέρουμε, όπως φαίνεται και στο παραμύθι, ότι η ψυχική εξέλιξη της κόρης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την μορφή του πατέρα, δηλαδή με το πατρικό πρότυπο. Οι μητέρες είναι συνήθως ανύπαρκτες στα παραμύθια ή παίζουν δευτερεύοντες ρόλους. Συνήθως είναι ανασταλτικοί παράγοντες στην εξέλιξη της κόρης, σε αντίθεση με τους πατεράδες που είναι αντικείμενα επιθυμίας. Συνήθως οι μητέρες, έστω και με την μορφή της κακιάς μητριάς τους φράζουν τον δρόμο. Σε αυτό το παραμύθι βλέπουμε ότι η κόρη εμφανίζεται υπό τη μορφή τριών επιλογών. Η πρώτη επιλογή αφορά στην πρώτη κόρη που επιθυμεί κόκκινο φουστάνι. Το φουστάνι συμβολίζει μια από τις βασικές μορφές της ψυχοσεξουαλικής εξέλιξης της γυναίκας που είναι η επιδειξιμανία. Η κόρη επιδεικνύει το

12 θηλυκό της μέρος μέσα από εξωτερικά αντικείμενα. Το φουστάνι θα της εξασφαλίσει το βλέμμα του περιβάλλοντος και κυρίως των ανδρών και με την ψυχαναλυτική αντίληψη θα αποκαταστήσει τον απόντα φαλλό και ίσως και την αντίσταση στον ευνουχισμό. Η δεύτερη επιλογή, αφορά στην μεσαία κόρη η οποία επιθυμεί ένα κολιέ, δηλαδή ένα κόσμημα. Συνήθως τα κοσμήματα συμβολίζουν τις πρωκτικές επιθυμίες, δηλαδή αυτό που είναι αναγκαίο για την κάθαρσή του, κάτι που να λάμπει, να αστράφτει. Η δεύτερη κόρη λοιπόν προσθέτει πιθανώς μια ακόμη συμβολοποίηση, αλλά αυτή τη φορά κάπως περισσότερο παλινδρομική. Η Τρίτη επιλογή, που αφορά στη μικρότερη σε ηλικία πάντα κόρη, που είναι η ομορφότερη και μάλλον πιο δυναμική, δηλαδή η πιο ιδανική και ικανή για μια σωστή εξέλιξη, διότι είναι αυτή η οποία τρέχει να προϋπαντήσει στην πόρτα τον πατέρα και διότι είναι αυτή που επιθυμεί ένα ροζ τριανταφυλλένιο μπουμπούκι. Δηλαδή ένα ροζ αιδοίο, και μάλιστα το ομορφότερο στον κόσμο, όπου το ομορφότερο στον κόσμο, εξαρτάται από τον πατέρα. Αυτός θα κρίνει, αυτός θα επιλέξει και θα φέρει το ομορφότερο. Με γνώμονα την Σωκρατική μαιευτική αντίληψη θα μπορούσαμε να πούμε: επειδή είναι το ομορφότερο, θα το επιλέξει και θα το φέρει στην κόρη ο πατέρας ή επειδή θα το επιλέξει ο πατέρας, θα είναι το ομορφότερο στον κόσμο! Εδώ σίγουρα ισχύει το δεύτερο. Το ευχάριστο μέρος του παραμυθιού φαίνεται στην χαρούμενη κοριτσίστικη παρέα που ζει με τον πατέρα, ενώ το δραματικό μέρος φαίνεται στον πρίγκιπα που καθηλωμένος στο αρχοντικό του από τα μάγια της μάγισσας

13 να περιμένει τη λύτρωσή του. Το ερώτημα που προκύπτει είναι: ποια είναι αυτή η μάγισσα που έφερε στον πρίγκιπα τόση δυστυχία από τα παιδικά του κιόλας χρόνια; Όπως ξέρουμε στα παραμύθια εμφανίζονται οι μοίρες, οι νεράιδες κλπ που δίνουν, δωρίζουν ή χαρίζουν την ευτυχία, αλλά υπάρχουν και αυτές όπως οι κακές νύμφες και οι μάγισσες που θέλουν το κακό του ήρωα. Ας θυμηθούμε όμως το παραμύθι της ωραίας κοιμωμένης όπου έρχονται στην κούνια του μωρού δεκατρείς σοφές γυναίκες εκ των οποίων οι δώδεκα θα ευχηθούν στο νεογέννητο κάτι καλό και ευτυχές ενώ η δέκατη τρίτη του εύχεται κάτι το κακό το οποίο και θα πραγματοποιηθεί στην εξέλιξη της ζωής του. Εδώ πρέπει να δεχθούμε (όπως και σε άλλα παραμύθια) ότι οι δώδεκα και μία σοφές γυναίκες είναι ένα και μοναδικό άτομο, μια και μοναδική προσωπικότητα με δώδεκα και ένα μέρη της. Είναι τα ευχάριστα και λιγότερο ευχάριστα μέρη της προσωπικότητας ενός ατόμου, τα φωτεινά, τα λιγότερα φωτεινά και τα σκιώδη μέρη της. Όλοι μας προσέχουμε και αποδεχόμαστε τα φωτεινά και διαυγή μέρη μας, ενώ τα σκιερά και θαμπά τα προσπερνάμε, τα παραβλέπουμε και τα απωθούμε. Αυτές οι σκιώδεις πλευρές μας, μας ακολουθούν συνεχώς σαν σκιές διαδραματίζοντας και επενεργώντας αρνητικά στη ζωή μας, χωρίς να τις αναγνωρίζουμε. Εμφανίζονται πάντοτε σαν σκιές μόνο με την παρουσία του φωτός. Ουδεμία αναφορά δεν γίνεται όμως και στη μητέρα των κοριτσιών. Είναι παντελώς απούσα. Δεν ξέρουμε αν ζει ή όχι, αν τους εγκατάλειψε ή την εγκατάλλειψαν. Ίσως, επειδή η μητέρα θα ήταν εμπόδιο ή ανασταλτικός παράγοντας στην εξέλιξη των κοριτσιών η παρουσία της θα περιόριζε τις απαιτήσεις τους.

14 Η ιδανική μητέρα είναι η βέλτιστα ματαιωτική μητέρα. Η καλύτερη μητέρα έχει και αυτή αρκετές πλευρές της προσωπικότητάς της που δεν είναι οι ιδανικότερες για την ανατροφή του παιδιού της. Συνήθως τις πλευρές αυτές, τις σκιές αυτές της μητέρας τις προσωποποιεί η μητριά, η κακιά νεράιδα, οι Ερινύες και οι κακές μάγισσες. Υπάρχουν και καλές μάγισσες που λειτουργούν θετικά, λυτρωτικά και μόνο για το καλό του ήρωα. Οι μορφές αυτές ζουν συνήθως σε σκοτεινούς και φοβερούς πύργους, στα δάση, στις σπηλιές και γενικά στο σκοτάδι ή τουλάχιστον όπου το φως του ήλιου είναι λιγοστό. Τα ποιοτικά μέρη της προσωπικότητας της μάγισσας θα πρέπει μάλλον να τα δεχόμαστε σαν τα διαταραγμένα μέρη της προσωπικότητας της μητέρας. Είναι αυτά που δεν αναπτύχθηκαν σωστά, δεν ολοκληρώθηκαν, και τα οποία η μητέρα δεν συνειδητοποιεί. Ενώ όλα φαίνονται να βαίνουν στο σωστό δρόμο, το παιδί είναι ταϊσμένο, καθαρό, έχει αυτά που χρειάζεται για την επιβίωσή του, η ίδια δεν κατανοεί τις σκιώδεις πλευρές της δικής της προσωπικότητας που επενεργούν βλαπτικά καθ όλη τη διάρκεια της εξέλιξης του παιδιού της. Το δράμα του παιδιού αρχίζει με το δράμα των γονέων. Των γονέων, διότι συχνά άλλα άτομα του περιβάλλοντος μπορεί να έχουν το ρόλο της μητέρας, όπως πχ ο πατέρας για πολλούς και διάφορους λόγους. Οπότε μιλώντας για τη μητέρα, σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να εννοείται και ο πατέρας ή και άλλο πρόσωπο, όπως συμβαίνει στις αντικειμενοτρόπες σχέσεις. Ανέμελη παιδική ηλικία μπορεί να έχει ένα παιδί μόνο τότε, όταν η μητέρα του το αποδεχθεί όπως αυτό είναι, χωρίς μέτρο και αμφισβήτηση. Το πιο σύνηθες όμως είναι να μιλάμε για τις «φυλακές τις παιδικής μας ζωής» όπως αναφέρει και η Α. Miller. Έτσι τη

15 μάγισσα μπορούμε στο σύνολό της να την ερμηνεύουμε σαν τα μέρη εκείνα της μητέρας που δεν μπορούν να αγαπούν το παιδί. Μάλλον η μητέρα του ήρωα να βιώνεται από τον ίδιο σαν μια μητέρα κυριαρχική, ελεγκτική και χωρίς έκδηλα συναισθήματα, η οποία δημιουργούσε έντονο άγχος στο παιδί. Για το λόγω αυτό, έπρεπε να απομονωθεί από αυτήν και να παραμείνει κλεισμένος στο αρχοντικό του. Ο κάθε άνθρωπος, ο καθένας από εμάς διαθέτει τρεις βασικές δομές, τρία επίπεδα προσωπικότητας, τα οποία σχηματικά είναι τοποθετημένα το ένα πάνω στο άλλο και τα οποία βρίσκονται συνεχώς σε μια μόνιμη λειτουργία και αλληλοεπίδραση. Και τα τρία μπορούν και απευθύνονται στον κόσμο γενικά όπως και στους άλλους ανθρώπους τους οποίους και ονομάζουμε αντικείμενα. Η ναρκισσιστική δομή της προσωπικότητάς μας προσπαθεί να χειριστεί τα αντικείμενα αυτά, δηλαδή να τα χρησιμοποιεί ανάλογα με τις ανάγκες της, να τα εκμεταλλεύεται, να τα χειραγωγεί. Η οιδιπόδεια δομή της προσωπικότητάς μας προσπαθεί να αποδεχθεί την διαφορετικότητα των αντικειμένων. Η δομή αυτή δημιουργήθηκε στον καθέναν από εμάς μέσω της αντίληψης της ανεξαρτησίας και της διαφορετικότητας των αντικειμένων. Η τρίτη δομή της προσωπικότητας είναι διυποκειμενική, σχετίζεται και με το φύλο μας, προσπαθεί να επικοινωνήσει με τα αντικείμενα, να τα καταλάβει, να δει την σχέση της με αυτά μέσω της δικής τους οπτικής και να προσαρμόσει την συμπεριφορά της με τα αντικείμενα αυτά

16 Ο καθένας από εμάς προσπαθεί να δείξει ότι κάτι αξίζει, ότι σε κάτι ξεχωρίζει. Είναι μια βαθιά ανθρώπινη ανάγκη που όμως στις διαπροσωπικές σχέσεις εύκολα χάνεται ή ξεχνιέται. Για να συνειδητοποιήσουμε την ανάγκη μας αυτή θα πρέπει να κοιτάξουμε προσεκτικότερα μέσα μας για να διαπιστώσουμε ότι επιδιώκουμε να σημαίνουμε κάτι περισσότερο για κάποιους, να είμαστε σημαντικοί σε κάποιους που είναι πολύ κοντά μας, ότι ακολουθούμε κάποιους ενδεχόμενους σκοπούς που μας επιφέρουν τον θαυμασμό κάποιων ή ότι ασχολούμαστε με την αυτοπραγμάτωσή μας με απώτερο σκοπό την προσωπική μας ευτυχία. Όλα αυτά είναι μέρη του υγιούς προσωπικού μας ναρκισσισμού που αποσκοπεί στη διασφάλιση της ψυχικής μας ισορροπίας και της ψυχικής υγείας. Είναι γνωστό ότι στα κορίτσια δεν επιτρέπεται να εκδηλώνουν στους άλλους τον θυμό, την κακία και το μίσος τους σε αντίθεση με τα αγόρια στα οποία δεν επιτρέπεται να εκδηλώνουν τα λεπτά τους συναισθήματα, όπως είναι ο πόνος και ο φόβος. Έτσι, η μικρή κόρη δεν εκδηλώνει την αυτοδιάθεσή της, αυτοδιάθεση που θα της επέτρεπε να αισθάνεται ελεύθερη και ανεξάρτητη. Το αδύναμο συναίσθημα της προσωπικής αξίας (αυτοπεποίθηση) διατηρείται μέσω της προσφοράς της για τους άλλους. Αισθάνεται αναντικατάστατη και μέσα από αυτό το συναίσθημα θρέφεται και ικανοποιείται η αυτοπεποίθησή της. Εάν δεν κάνει κάτι για τον πατέρα της, τον εξαρτημένο από αυτήν πατέρα της ή και για τους άλλους, τότε αισθάνεται ανάξια και ένοχη. Κατά αυτόν τον τρόπο εξέλιξε την ταυτότητα του θύματος, του παιδιού για όλες τις δουλειές και του υπηρέτη. Έμαθε πάντοτε να προσαρμόζεται στις επιταγές και τις απαιτήσεις των άλλων. Δεν έχει προσωπικές ανάγκες όπως έχουν οι αδελφές της, και το μόνο που ζητάει είναι ένα τριανταφυλλένιο

17 μπουμπούκι. Ο χειρισμός αυτός από τον πατέρα αλλά μάλλον και από τις αδελφές της γίνεται ασυνείδητα, κρυφά και υπόγεια χωρίς η μικρή η κόρη να συνειδητοποιεί ότι την χειρίζονται και την εκμεταλλεύονται. Το φαινόμενο αυτό είναι χαρακτηριστικό στις οικογένειες όπου οι σχέσεις του ζευγαριού είναι διαταραγμένες, δημιουργώντας κενά τα οποία θα πρέπει τα παιδιά ή κάποιο από τα παιδιά να καλύψει. Ενώ το κεντρικό θέμα του παραμυθιού είναι η απελευθέρωση του πρίγκιπα από τα κακά μάγια, φαίνεται πως και η μικρή κόρη έχει προβλήματα στο επίπεδο των σχέσεων. Είναι επικεντρωμένη στο ρόλο του παρένθετου, αναπληρωματικού συντρόφου και πρέπει να βιώσει μια κάποια έντονη συναισθηματική κατάχρηση, ίσως και βία. Η ίδια δεν μπορεί, δεν της επιτρέπεται, να αναπτύξει ελεύθερα την προσωπικότητά της, διότι ο πατέρας της δημιούργησε πολύ δυνατούς δεσμούς και δε θέλει να την αφήσει προφανώς επειδή και ο ίδιος φοβάται την εγκατάλειψη. Ακριβώς για το λόγο αυτό, στο τέλος το ζευγάρι θα τον πάρει για να ζήσουν όλοι μαζί. Φαίνεται ότι η απεξάρτησή της από τον πατέρα της δεν επιτεύχθηκε. Το ανθρωπόμορφο τέρας, μάλλον συμβολίζει εδώ το ανδρικό στοιχείο προς το οποίο η μικρή κόρη ψάχνει τον δρόμο. Βέβαια το ανδρικό αυτό στοιχείο είναι παραμορφωμένο προφανώς εξαιτίας κάποιου οντογενετικού εξελικτικού λάθους. Τώρα η μικρή κόρη θα πρέπει να αναμετρηθεί με το παραμορφωμένο αυτό ανδρικό στοιχείο και όχι με έναν πραγματικό άνδρα. Ο εσωτερικός αυτός δαίμονας θα γίνει τώρα εχθρός της αλλά και σύμβουλος και καθοδηγητής της. Εδώ ο Jung θα δήλωνε ότι πρόκειται μάλλον για τον animus της για τον

18 οποίο και θα πρέπει να δώσει την μάχη της. Μια μάχη με τις νυχτερινές νευρωτικές της κρίσεις, μάχη με όλα εκείνα τα νυχτερινά τέρατα που κάθε νύχτα την βασανίζουν και τη ταλαιπωρούν. Στα αυτιά της συνεχώς ηχούν τα λόγια του ανθρωπόμορφου τέρατος: μην βγάλεις άχνα, κάνε υπομονή και αν τα αντέξεις, όλα θα αλλάξουν και θα είσαι ευτυχισμένη. Η απελευθέρωσή της είναι η υπομονή, η ανοχή και κυρίως η σιωπή. Οι συμβουλές του animus μέσα της μπορούν να ερμηνευτούν με το ότι, ο πόνος θα την απελευθερώσει. Δεν πρόκειται για έναν σεξουαλικό μαζοχισμό, ή τουλάχιστον μόνο για αυτόν. Πρόκειται μάλλον για έναν μαζοχισμό πολύ πιο γενικευμένο. Αν σκεφτούμε ότι η μικρή κόρη παλεύει με την νεύρωσή της χωρίς να την ενοχλεί-βασανίζει το ανθρωπόμορφο τέρας, μπορούμε να υποθέσουμε ότι η συλλογική της ψυχή της υπαγορεύει ότι η νεύρωσή είναι ο σωστός δρόμος για την κάθε γυναίκα. Αντέχοντας τα βάσανα της κάθε νύχτας, το τέρας όλο και μεταμορφώνεται εξαλείφοντας τα νευρωτικά συμπτώματα. Όταν εκείνη την καθοριστική νύχτα η μικρή κόρη πλέον δεν αντέχει και ξεφωνίζει αχ τι τραβάω η δυστυχισμένη!!! Αχ τι τραβάω η κακομοίρα!!!!!, είναι η στιγμή που προσδιορίζεται και ολοκληρώνεται η γυναικεία της φύση. Αφορά μάλλον στο σύμβολο της αρχής του τοκετού. Το ότι ο πόνος απελευθερώνει, φαίνεται και από τα λόγια του ανθρωπόμορφου τέρατος που ως πριγκιπόπουλο πλέον της ανακοινώνει ότι με το να τα αντέξει όλα αυτά, τον απελευθέρωσε. Απλούστατα μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε και ως απελευθέρωση μέσω βασάνων, η ευθεία οδός στην εξιλέωση μέσω υπομονετικού βασανισμού. Νομίζω πως το σημείο αυτό ταυτίζεται με τις απόψεις του Freud και της Deutsch αναφορικά με το

19 μοντέλο της ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης, δηλαδή ότι ο γυναικείος μαζοχισμός είναι διαφορετικός από την ηδονή του Ζάχερ Μαζόχ. Μαζοχισμό τον οποίο οι γυναίκες τον χρειάζονται για να πιστεύουνε οι ίδιες ότι έχουν δικαίωμα στην ευτυχία. Κάτι σαν υπαρξιακός μαζοχισμός θα λέγαμε. Το ζήτημα του μαζοχισμού μας παραπέμπει στον σαδισμό και κατ επέκταση στην ομοφυλοφιλία, επειδή όμως το θέμα μας είναι το συγκεκριμένο παραμύθι, θα μείνουμε μόνο στο πρώτο στοιχείο. Για τον Freud η θηλυκότητα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την υποταγή. Την θέση του αυτή την ανέπτυξε η H. Deutsch. Ο ίδιος πίστευε ότι η γυναικεία υποταγή είναι συνδεδεμένη με τον φόβο του ευνουχισμού και γενικά με το ένστικτο του θανάτου αν και είναι περισσότερο έντονος στους άνδρες. Η Deutsch την συνέδεσε με την μητρότητα και με την γέννα. Όλοι λένε ότι η γυναίκα δίνει ζωή, λιγότεροι όμως αναφέρουν ότι η γυναικεία ψυχή αντιλαμβάνεται αυτό το δούναι ως κλοπή ενός ζωτικού εσωτερικού τους μέρους, κάτι που μπορεί να προσομοιαστεί και ως ένας μικρός θάνατος. Εάν η γυναίκα δεν μπορέσει να αρνηθεί μια τέτοια κλοπή, τότε κατ ανάγκη θα πρέπει να λειτουργήσει μαζοχιστικά. Το περίεργο είναι ότι μια τέτοια μαζοχιστική θέση δεν είναι μια προσπάθεια διατήρησης της ταυτότητάς της αλλά η ίδια η γυναικεία ταυτότητά της επειδή, η μη αποδοχή της μαζοχιστικής θέσης την κάνει δυστυχισμένη. Την δε γέννα η Deutsch την θεωρεί ως μια μεγάλη ιεροτελεστία, ιεροτελεστία της ταυτότητάς της και παράλληλα σαν όργιο μαζοχιστικής ηδονής. Ο πόνος αυτός είναι κάτι περισσότερο από τον πόνο. Η εξίσωση: η δυστυχία ισούται με τον πόνο δεν ισχύει. Αυτό που ισχύει είναι η προστακτική: πρέπει να επιλέξεις τον πόνο ή την δυστυχία. Και ακριβώς η γέννα

20 είναι το μεγάλο σημείο της αλλαγής όπου, η γυναίκα πρέπει να κάνει τις μεγάλες και αποφασιστικές επιλογές στη ζωή της. Ο άνθρωπος δεν γεννάει μέσα σε πόνους, ο άνθρωπος γεννά τον πόνο. Πολύ εύστοχα χαρακτηρίζει ο J. Stern την αποχή από το μοντέλο αυτό ορισμένων νέων κοριτσιών λέγοντας, ότι θεωρούν προοδευτικό και σύγχρονο το να αλλάζουν ένα μέρος της γυναικείας τους ευτυχίας με ένα μέρος της ευτυχίας των ανδρών. Έτσι, διαβλέπει στους δρόμους πολλά αγόρια γεννημένα με αιδοίο. Ακούνε βάρβαρη μουσική, φτύνουν στο δρόμο, βρομοκοπάνε ταμπάκο και αλκοόλ, φωνάζουν και μιλάνε χυδαία, ντύνονται σαν αγόρια, είναι πρόστυχα και επιθετικά. Ο τρόπος σκέψης, συγκέντρωσης σε κάτι διαφορετικό και στοχευμένο, η κουλτούρα, η μόρφωση και η ευγένεια στα παιδιά αυτά του καπιταλισμού δεν έχουν εξελιχθεί. Έχουν εξελιχθεί σε ευτυχισμένα αγόρια. Βέβαια πολλά από τα παιδιά αυτά δεν πρόκειται τα ίδια να εξαργυρώσουν την αποκτημένη αυτή ανδρική ευτυχία, σίγουρα όμως θα την εξαργυρώσουν τα παιδιά τους. Κάποια στιγμή πάνω στο πλαστικό πλαίσιο της κούνιας των παιδιών τους θα σταθεί και θα ακουμπήσει τα χέρια του κάποιο ανθρωπόμορφο τέρας το οποίο απώθησε η γενιά της μητέρας τους από την επιφάνεια της εποχής τους, στο όνομα του φαντάσματος το φαλλικό κορίτσι.