ΠΡΟΛΟΓΟΣ 11 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Transcript

1 ΠΡΟΛΟΓΟΣ 11 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι Απλές Αρχές Οδηγούν σε Πολύπλοκες Αλλαγές Είσαστε έτοιμοι για το επόμενο μεγάλο κραχ; Δεν θα ήταν καλό να μπορούμε να προβλέψουμε τις θεμελιώδεις οικονομικές τάσεις που θα επηρεάσουν τη ζωή, τη δουλειά και τις επενδύσεις μας για το υπόλοιπο τη ζωής μας; Φυσικά και θα θέλαμε να μπορούμε να προβλέψουμε όλες αυτές τις τάσεις, ώστε να έχουμε μεγαλύτερη προβλεψιμότητα και μεγαλύτερο έλεγχο πάνω στη ζωή μας. Όμως, τι θα μας απαντούσε ο οποιοσδήποτε έγκυρος οικονομολόγος; Ότι κανείς δεν μπορεί να προβλέψει μείζονα γεγονότα ή τάσεις που θα συμβούν μετά από τις επόμενες εκλογές ή μετά από την επόμενη αλλαγή της πολιτικής της Ομοσπονδιακής Κεντρικής Τράπεζας (Fed), καθώς ζούμε σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο που γίνεται ολοένα πιο πολύπλοκος. «Αν πετάξει μια πεταλούδα στο Τόκιο, θα προκληθεί ένας τυφώνας στην Καραϊβική!» Με αυτή τη φράση ερμηνεύουν τη «θεωρία της πολυπλοκότητας» παραβλέποντας ότι, στην πραγματικότητα, η νέα αυτή θεωρία αυξάνει την προβλεψιμότητα των χαοτικών διαδικασιών. Αλλά και η κοινή λογική λέει το αντίθετο. Η ζωή έχει γίνει πιο πολύπλοκη στη νεότερη ανθρώπινη ιστορία, ωστόσο έχουμε μάθει να προβλέπουμε περισσότερα γεγονότα σε όλα τα πεδία της ζωής. Ως αποτέλεσμα, συν τω χρόνω, το βιοτικό επίπεδό μας ανέρχεται, ενώ το επίπεδο των κινδύνων μειώνεται.

2 12 η μεγαλη υφεση Όταν οι άνθρωποι παραπονιούνται για το πόσο πολύπλοκη, απρόβλεπτη και επικίνδυνη μοιάζει να έχει γίνει η ζωή, τους λέω πάντα να αναλογιστούν τη δεκαετία του 1930, τη μεγάλη επιδημία πανώλης, στα μέσα του 14ου αιώνα, τον Μεσαίωνα, την τελευταία εποχή των παγετώνων ή οποιαδήποτε χρονική περίοδο του παρελθόντος. Κατά κανόνα, όσο πιο πίσω ανατρέχουμε στην ιστορία διαπιστώνουμε πως η ζωή ήταν συντομότερη, πιο βίαιη και λιγότερο προβλέψιμη! Και για να αναφέρω ένα άλλο, σχετικά πρόσφατο παράδειγμα, προσπαθήστε να φανταστείτε ότι είστε μια γραμματέας στην τηλεοπτική σειρά Mad Men, που δείχνει πώς ήταν η ζωή σε ένα γραφείο στη δεκαετία του Αν προδίδατε ένα βασιλιά ή έναν ευγενή τον 16ο αιώνα, θα σας κρεμούσαν, θα σας έβγαζαν τα σπλάχνα και θα τα έκαιγαν μπροστά στα μάτια σας, όσο ακόμα ήσαστε ζωντανός. Και μετά θα σας αποτελείωναν. Μια πιο επιεικής τιμωρία ήταν να σας κάψουν ζωντανό. Η πιο φιλεύσπλαχνη εκδοχή ήταν να σας αποκεφαλίσουν δημοσίως (όπως συνέβη στην Άννα Μπόλεϊν, τη σύζυγο του Ερρίκου Ηʹ της Αγγλίας). Με αυτό τον τρόπο αποδιδόταν η δικαιοσύνη τότε. Επίσης, ήταν πολύ πιθανόν να επιδράμουν στο χωριό ή στην πόλη όπου ζούσατε βάνδαλοι ή ληστές, οι οποίοι για να διασκεδάσουν πετούσαν τα μωρά στον αέρα για να καρφωθούν πάνω στις λόγχες τους, βίαζαν τις γυναίκες, βασάνιζαν και σκότωναν τους άνδρες και εξανδραπόδιζαν όσους δεν δολοφονούσαν. Αν ήσαστε τυχερός και επιβιώνατε, ήταν πιθανόν να καταλήξετε να κωπηλατείτε στο πλοίο κάποιου πλουσίου ή σε ένα πολεμικό πλοίο μέχρι να πεθάνετε από την εξάντληση ή μέχρι να σας μαστιγώσουν μέχρι θανάτου. Έχετε δει ιστορικές κινηματογραφικές ταινίες δεν χρειάζεται να αναφέρω περισσότερα για να επισημάνω αυτό που θέλω να πω. Πολύ απλά, δεν αποδεχόμαστε την πραγματικότητα του παρελθόντος: προτιμάμε να τη βλέπουμε ως ένα μυθιστόρημα ή ένα θεατρικό έργο, και να παρακολουθούμε κινηματογραφικές ταινίες για τους λίγους πλουσίους που ήταν επιτυχημένοι.

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ 13 Σήμερα, οι άνθρωποι παραπονιούνται ότι οι πλούσιοι ελέγχουν παραπάνω από το 40% του πλούτου και ότι έχουν πολύ μεγάλη επιρροή όμως, η συγκέντρωση του πλούτου στα χέρια λίγων ήταν 10 φορές μεγαλύτερη στις ένδοξες εποχές της Ρώμης και ακόμα μεγαλύτερη σε πιο παλιές εποχές. Στο μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, οι περισσότεροι άνθρωποι ήταν σκλάβοι, αγρότες ή απλά αγωνίζονταν να επιβιώσουν, ενώ κινδύνευαν από πολέμους, λοιμούς, σιτοδείες, κλιματικές αλλαγές και πολλά ακόμα που δεν μπορούσαν να προβλέψουν δεν μπορούσαν να προβλέψουν ακόμα και την αλλαγή των εποχών του έτους ή τη γέννηση ενός μωρού εννέα μήνες μετά την ερωτική συνεύρεση, αν ανατρέξουμε πολύ πίσω στο παρελθόν. Προϊόντος του χρόνου, η κατανόηση των κύκλων της ζωής σε περισσότερα επίπεδα έχει αυξήσει την προβλεψιμότητά μας και τη δυνατότητά μας να ελέγχουμε τη ζωή μας, παρά την αυξανόμενη πολυπλοκότητα, την πληθυσμιακή έκρηξη και τις πυκνοκατοικημένες πόλεις και, πλέον, τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, τη νανοτεχνολογία και την παγκοσμιοποίηση. Οι επιστήμονες και οι επαγγελματίες σε πολλούς κλάδους συμπεριλαμβανομένων των λεγόμενων μαλακών επιστημών όπως η ψυχολογία, αλλά και πιο πρακτικών δραστηριοτήτων στη ζωή, όπως η εμπειρογνωμοσύνη στον υπολογισμό των ασφαλιστικών κινδύνων μπορούν πλέον να προβλέπουν περισσότερα πράγματα με μεγαλύτερη ακρίβεια μέσα στο χρόνο. Έχει έλθει το πλήρωμα του χρόνου να κάνουν το ίδιο η οικονομική επιστήμη και οι οικονομολόγοι! Τα διαδοχικά άλματα στην επιστήμη μπορούν πλέον να εφαρμοστούν στο άχαρο επάγγελμα της οικονομολογίας Οι διαδοχικές επιστημονικές ανακαλύψεις, από το σύμπαν του σερ Ισαάκ Νεύτωνα που λειτουργεί σαν ρολόι μέχρι τη σημερινή κβαντική φυσική, έχουν αυξήσει την προβλεψιμότητα τόσο σε μακρο-

4 14 η μεγαλη υφεση επίπεδο όσο και σε μικρο-επίπεδο. Ο Νεύτωνας είχε δίκιο όταν διατύπωσε τη θεωρία των απλών κύκλων που λειτουργούν σαν ρολόι. Όμως, υπάρχουν μακρο-κύκλοι και μικρο-κύκλοι, και η αλληλεπίδρασή τους είναι διαφορετική μέσα στο χρόνο και σε αυτή οφείλεται ο «φαινομενικά» τυχαίος και πολύπλοκος κόσμος στον οποίο ζούμε. Ο Νεύτωνας προσδιόρισε μερικούς πρωταρχικούς μακρο-κύκλους και, έκτοτε, οι επιστήμονες ανέπτυξαν θεωρίες για πολλούς άλλους, οι οποίες, εκ πρώτης όψεως, αναιρούν σε ένα βαθμό την ύπαρξη των κύκλων του Νεύτωνα χωρίς, όμως, να αποδεικνύουν ότι οι απόψεις του Νεύτωνα ήταν εντελώς αβάσιμες. Οι θεωρίες και οι προβλέψεις του Νεύτωνα εξακολουθούν να ισχύουν σε μεγάλο βαθμό. Τα αντικείμενα εξακολουθούν να πέφτουν εξαιτίας της βαρύτητας, όμως ο Αϊνστάιν απέδειξε ότι στο διάστημα τα αντικείμενα δεν υπακούουν πλήρως στο νόμο της βαρύτητας, προκαλώντας παραμορφώσεις που έχουν σημασία μόνον σε μακρο-κλίμακα. Μια νέα ομάδα κβαντικών φυσικών απέδειξε ότι στα πιο μικρά επίπεδα υφίσταται μια διαφορετική δυναμική οι δυνάμεις αυτές και οι αλληλουχίες με τις οποίες επενεργούν είναι προβλέψιμες παρόλο που φαινομενικά μοιάζουν τυχαίες, ενώ η ανακάλυψή τους οδήγησε σε μια επανάσταση γνώσεων στα μικροκυκλώματα, στη γενετική, στη βιοτεχνολογία κλπ. Είναι αλήθεια ότι αυτοί οι μικρο-κύκλοι είναι περισσότερο πιθανολογικοί παρά αιτιοκρατικοί (όπως είναι οι μακροί κύκλοι αιτίας-αποτελέσματος), όμως μπορούμε πλέον να υπολογίσουμε με πολύ μεγάλη ακρίβεια αυτές τις πιθανότητες, όπως ακριβώς οι εμπειρογνώμονες των ασφαλειών ζωής λαμβάνουν υπ όψιν τους τον μέσο όρο ζωής παρόλο που υπάρχουν τεράστιες διαφορές από άνθρωπο σε άνθρωπο. Δεν θα επεκταθούμε περισσότερο, αφού όλες αυτές οι πληροφορίες μοιάζουν να μην έχουν σχέση με τη ζωή, τη δουλειά ή τις επενδύσεις σας. Ωστόσο, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι οι διαδοχικές ανακαλύψεις της επιστημονικής επανάστασης, που ξεκίνησαν από τα τέλη του 17ου αιώνα και κάλυψαν όλο τον 18ο, έχουν αυξήσει την

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ 15 προβλεψιμότητα σε πολλά πεδία της έρευνας (για παράδειγμα, μπορούμε να προβλέψουμε ότι η Ήλιος θα καεί σε 5 δισεκατομμύρια χρόνια, αλλά και να προβλέψουμε με ακρίβεια λεπτού τις παλίρροιες σε κάθε ακτή του πλανήτη). Όλες αυτές οι προβλέψεις βασίζονται στους κύκλους και στα στάδια της ζωής που υπάρχουν σε όλα τα επίπεδα, μικρά και μεγάλα. Το πρόβλημα είναι ότι υπάρχουν πάρα πολλοί, σχεδόν άπειροι, κύκλοι. Ως εκ τούτου, το κλειδί για να προβλέπουμε είναι να προσδιορίζουμε ποιοι κύκλοι έχουν καθοριστική σημασία και ποια είναι η ιεράρχησή τους αναφορικά με αυτό που προσπαθούμε να προβλέψουμε. Η πολυπλοκότητα υπάρχει σε πολλούς απλούς κύκλους και, καθώς εξελίσσεται μέσα στο χρόνο, προκαλεί ολοένα και πιο πολύπλοκα αποτελέσματα. Το παράδοξο έγκειται στο ότι η μεγαλύτερη πολυπλοκότητα δεν συνεπάγεται μικρότερη προβλεψιμότητα. Ως άνθρωποι, είμαστε ικανοί να προβλέπουμε περισσότερα πράγματα συν τω χρόνω, χάρη στις πολύπλοκες μαθησιακές ικανότητές μας, και το γεγονός αυτό δημιούργησε την πρόοδο και ένα υψηλότερο επίπεδο ζωής. Οι μακρο-τάσεις είναι πιο απλές και λιγότερο πολύπλοκες από τη βραχυπρόθεσμη πολυπλοκότητα. Ωστόσο, οι οικονομολόγοι θεωρούν ως δεδομένο το αντίθετο: πιστεύουν ότι οι μακροπρόθεσμες τάσεις δεν μπορούν να προβλεφθούν εξαιτίας της αυξανόμενης πολυπλοκότητας, ενώ οι βραχυπρόθεσμες τάσεις είναι περισσότερο προβλέψιμες επειδή επηρεάζονται από παραμέτρους όπως η φορολογική ή η νομισματική πολιτική που επιδρούν σε πιο σύντομα χρονικά διαστήματα. Πρόκειται για μια μεγάλη παρανόηση! Η οικονομία φτάνει στο ανώτατο σημείο της κάθε 40 χρόνια με την ακρίβεια ρολογιού και οι τιμές των εμπορευμάτων φτάνουν στο ανώτατο σημείο τους κάθε 30 χρόνια. Οι περισσότερες δεκαετίες αρχίζουν με εξασθενημένους ρυθμούς, ακόμα και σε περιόδους άνθησης. Κάθε 4 χρόνια συμβαίνει μια σημαντική διόρθωση στις χρηματιστηριακές αγορές και, περίπου κάθε 4 μήνες γίνεται επίσης μια διόρθω-

6 16 η μεγαλη υφεση ση σε μικρότερη κλίμακα. Κάθε 500 χρόνια, μεγάλες καινοτομίες όπως η τυπογραφία ή οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές προκαλούν την αύξηση της ευημερίας και του πληθωρισμού για τα επόμενα 250 χρόνια. Κάθε 250 χρόνια, γίνονται μεγάλες επαναστάσεις στους θεσμούς, οι οποίες προωθούν ακόμα περισσότερο την ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα όπως η Αμερικανική Επανάσταση και η Προτεσταντική Επανάσταση πριν από αυτή. Κάθε χρόνια πραγματοποιούνται μεγάλα άλματα στον πολιτισμό και στην αστικοποίηση, που μας οδήγησαν διαδοχικά από τις κωμοπόλεις στις πόλεις-κράτη, και από τις αυτοκρατορίες στις μεγαλουπόλεις και στην παγκόσμια οικονομία της σημερινής εποχής. Η μεγαλύτερη πολυπλοκότητα οδηγεί σε περισσότερη πληροφόρηση και νοημοσύνη (συμπεριλαμβανομένων της τεχνολογίας και, πλέον, των ηλεκτρονικών υπολογιστών), οι οποίες επιτρέπουν μεγαλύτερη προβλεψιμότητα μέσα στο χρόνο, τόσο στο μακρο-πεδίο όσο και στο μικρο-πεδίο. Οι μακροπρόθεσμες τάσεις είναι πιο απλές και λιγότερο πολύπλοκες, καθώς οι περισσότερες βραχυπρόθεσμες τάσεις εξισώνονται μέσα στους κύκλους τους. Οι μακροπρόθεσμες τάσεις επιβάλλουν μια μεγάλη ιεράρχηση, η οποία είναι περισσότερο προβλέψιμη και για την οποία είναι διαθέσιμες περισσότερες πληροφορίες αυτό ισχύει σε μεγαλύτερο βαθμό στο μακρο-επίπεδο παρά στο μικρο-επίπεδο, όπου οι αλλαγές συμβαίνουν πιο γρήγορα και όπου υπάρχουν άπειροι μικρότεροι κύκλοι που αλληλεπιδρούν και δημιουργούν την πολυπλοκότητα. Ωστόσο, οι αλλαγές είναι πλέον ολοένα και περισσότερο προβλέψιμες και στο μικρο-επίπεδο, ιδίως μετά από την έλευση της κβαντικής φυσικής και μεθόδων όπως η «τεχνική ανάλυση» των χρηματοοικονομικών αγορών. Μια γενική επισκόπηση των πιο προβλέψιμων τάσεων αυξάνει παραδόξως την πιθανότητα να προβλέψουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια περισσότερες βραχυπρόθεσμες πολύπλοκες τάσεις, καθώς μπορούμε να προσθέσουμε ισχυρές ανοδικές ή καθοδικές παρεκκλίσεις στις πιθανολογικές προβλέψεις μας.

7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ 17 Ωστόσο, στις προβλέψεις υπάρχει ένα μεγαλύτερο σφάλμα που οι περισσότεροι απλοί άνθρωποι μοιράζονται με τους οικονομολόγους: τα ανθρώπινα όντα έχουν την τάση να προεκτείνουν γραμμικά τη ζωή τους στο μέλλον, ενώ η πραγματική ζωή και η πρόοδος κινούνται σε ανοδικούς και καθοδικούς κύκλους. Οι προβλέψεις των οικονομολόγων είναι παγιδευμένες σε μια ευθύγραμμη και βραχυπρόθεσμη προοπτική που είναι εσφαλμένη, επειδή, ενώ συχνά πραγματοποιούν ορθές προβλέψεις όταν οι κύκλοι κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση, σχεδόν πάντα αποτυγχάνουν να προβλέψουν τις μείζονες αλλαγές στους κύκλους, οι οποίες έχουν σημαντικό αντίκτυπο στις κυβερνήσεις, στις επιχειρήσεις και στα άτομα. Ως εκ τούτου, τείνουν στις προβλέψεις τους να υποτιμούν τις τάσεις και στα δυο άκρα ιδίως το πότε διογκώνονται και το πότε σκάνε οι φούσκες, όπως συμβαίνει σήμερα για πρώτη φορά μετά από την περίοδο των αρχών ως τα μέσα του 20ού αιώνα. Όλοι μας, ως άτομα, κάνουμε το ίδιο και για αυτό το λόγο ενεργούμε αντίθετα από αυτό που προβλέπουν οι δείκτες. Είναι γνωστή η συμβουλή: «Κάνε το αντίθετο από αυτό που πιστεύουν οι περισσότεροι άνθρωποι ή οι περισσότεροι οικονομολόγοι!» Πόσοι οικονομολόγοι προέβλεψαν τον πρωτοφανή πληθωρισμό της δεκαετίας του 1970, με το πετρέλαιο να φτάνει στα 40 δολάρια το βαρέλι και τις εταιρείες των ΗΠΑ να χάνουν την ηγετική θέση τους από τις ιαπωνικές; Πόσοι προέβλεψαν το , όταν ακόμα υπήρχε ύφεση, την οικονομική άνθηση της δεκαετίας του 1980; Πόσοι στις αρχές του 1990 προέβλεψαν τη μεγάλη άνθηση της δεκαετίας του 1990 και την οικονομική αναγέννηση των ΗΠΑ, όταν ακόμα ήμαστε υπερχρεωμένοι, η αγορά ακινήτων είχε επιβραδυνθεί και υπήρχε η κρίση των στεγαστικών ταμιευτηρίων; Πόσοι προέβλεψαν την αργόσυρτη παρακμή της Ιαπωνίας στη δεκαετία του 1990 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000, όταν στις αρχές της δεκαετίας του 1980 η Ιαπωνία έμοιαζε ακατανίκητη; Αντίθετα, πόσα ευπώλητα βιβλία προέβλεπαν μια μεγάλη περίοδο ύφεσης στη δεκαετία του

8 18 η μεγαλη υφεση 1990, η οποία δεν συνέβη ποτέ; Πόσοι οικονομολόγοι προέβλεψαν το κραχ του ; Πόσοι προέβλεψαν ότι, μετά από εκείνο το κραχ, θα ακολουθούσε μέχρι πρόσφατα μια περίοδος άνθησης; Και πόσοι προέβλεψαν το 1998, με το βαρέλι στα 11 δολάρια, ότι σήμερα η τιμή πετρελαίου θα έτεινε προς τα 200 δολάρια; Ήμουν σχεδόν ο μόνος που προέβλεψα τη μεγάλη άνθηση της δεκαετίας του 1990, καθώς και τη μείωση του πληθωρισμού και των πλεονασμάτων μεταξύ 1998 και 2000 το 1992 στο The Great Boom Ahead. Στο ίδιο βιβλίο προέβλεψα ότι οι ΗΠΑ θα εισέρχονταν σε ύφεση από το 2009 έως το 2022/23. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, προέβλεψα επίσης την καθοδική πορεία την Ιαπωνίας στο Our Power to Predict. Η εταιρεία μου προέβλεψε ότι οι χρηματιστηριακές αγορές και οι αγορές της νέας τεχνολογίας θα έφταναν στο ανώτατο σημείο τους στις αρχές του 2000, αλλά αρχικά αποτύχαμε να δούμε πόσο δραματικό θα ήταν το κραχ που θα επακολουθούσε. Η εταιρεία μου προέβλεψε την άνθηση της δεκαετίας του 2000 που ακολούθησε το κραχ, ιδίως στο ενημερωτικό δελτίο μας του Οκτωβρίου του 2002 όπου, με πρωτοφανή έμφαση στην ιστορία των δελτίων μας, προτείναμε στους επενδυτές να αγοράσουν, κάτι το οποίο επαναλάβαμε τον Μάρτιο του Ωστόσο, υπερτιμήσαμε στις προβλέψεις μας την πορεία των χρηματιστηριακών αγορών στη δεκαετία του 2000, θεωρώντας δεδομένη τη δημιουργία μιας δεύτερης τεχνολογικής φούσκας που θα ήταν εξίσου μεγάλη με την πρώτη, όπως είχε συμβεί στη δεκαετία του 1920, 80 χρόνια πριν, στον πιο σημαντικό μακροπρόθεσμο Κύκλο της Νέας Οικονομίας. Είχαμε σε μεγάλο βαθμό δίκιο, αλλά αποτύχαμε να προβλέψουμε το μέγεθος των τάσεων μετά από την κορύφωση της αγοράς στις αρχές του Το γεγονός αυτό μας παρακίνησε να προσθέσουμε στη μεθοδολογία μας μερικούς νέους μακροπρόθεσμους και μεσοπρόθεσμους κύκλους και δείκτες, που είναι σημαντικοί για τη βελτίωση των προβλέψεών μας, όπως θα εξηγήσουμε στη συνέχεια. Ωστόσο, αυτές οι προσθήκες δεν άλλαξαν τη σημασία των θεμελιωδών δεικτών, που αποτελούν τη βάση των ερευνών μας.

9 ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19 Η οικονομία διέπεται από μια λογική αλληλουχία, στην οποία συμπεριλαμβάνονται ο πληθωρισμός και ο αποπληθωρισμός, οι φούσκες και οι υφέσεις, η οικονομική μεγέθυνση και η ύφεση, η καινοτομία και η παρακμή όπως υπάρχουν η άμπωτη και η παλίρροια, η ανατολή και η δύση του ηλίου, οι 7 ημέρες σε μια εβδομάδα, οι 12 μήνες σε ένα έτος, οι 4 εποχές του έτους, οι εκλογές κάθε 4 χρόνια, το ότι ο μέσος άνθρωπος αλλάζει κατοικία κάθε 7 χρόνια, οι εικοσαετείς κύκλοι των τυφώνων κλπ, συμπεριλαμβανομένων των εποχών των παγετώνων που εμφανίζονται κάθε χρόνια. Οι καλύτεροι οικονομολόγοι έχουν εξακριβώσει ότι, από τα τέλη του 18ου μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, υπήρχαν κύκλοι 60 ετών όμως, από τις αρχές του 1900 και μετά φαίνεται να μην ισχύουν οι κύκλοι των 60 ετών. Η αλήθεια είναι ότι οι κύκλοι αυτοί έχουν αντικατασταθεί από μεγαλύτερους κύκλους 80 ετών, όπως θα εξηγήσουμε σε αυτό το βιβλίο. Παρ όλα αυτά, ο κύκλος των 60 ετών εξακολουθεί να ισχύει έως σήμερα για τις τιμές των εμπορευμάτων και ερμηνεύει την πρόσφατη φούσκα στις τιμές των εμπορευμάτων. Κάθε 4 χρόνια, στις εκλογές που γίνονται στο μεσοδιάστημα μιας προεδρικής θητείας, οι χρηματιστηριακές αγορές τείνουν προς μια διόρθωση. Όμως, κάθε δεκαετία, επιδρά ένας ευρύτερος κύκλος με συνέπεια να επέρχεται μια διόρθωση στις τιμές των μετοχών για 2 ή 3 έτη στα πρώτα χρόνια της κάθε δεκαετίας και αυτός ο κύκλος μπορεί να υποσκελίσει και έχει αντίκτυπο στον τετραετή κύκλο και σε άλλους κύκλους. Ωστόσο, ο τετραετής κύκλος εξακολουθεί να ισχύει με αξιοθαύμαστη σταθερότητα. Η βασική προϋπόθεση για μακροπρόθεσμες προβλέψεις είναι η κατανόηση της ιεραρχίας των μακροπρόθεσμων και βραχυπρόθεσμων κύκλων που επηρεάζουν την οικονομία και τη ζωή μας. Στην έρευνά μας, αρχίζουμε από τον θεμελιώδη μακροπρόθεσμο κύκλο που δίνει ώθηση στην οικονομική μεγέθυνση συνεχίζουμε με τους άλλους περιοδικούς κύκλους που επιδρούν μεσοπρόθεσμα στην οικονομία και καταλήγουμε με τη βραχυπρόθεσμη τεχνική ανάλυση που προβλέπει τις πιο πιθανές βραχυπρόθεσμες αναταράξεις. Όμως,

10 20 η μεγαλη υφεση το παράδοξο έγκειται στο γεγονός ότι οι μακροπρόθεσμοι κύκλοι είναι περισσότερο προβλέψιμοι. Όταν σχεδιάζετε τη ζωή σας, οι κύκλοι των 500 ετών μπορεί να είναι σημαντικοί παρόλο που εκτείνονται πέρα από τον ατομικό χρονικό ορίζοντα, καθώς δείχνουν προς μια κατεύθυνση που μπορεί να είναι είτε θετική είτε αρνητική για όλη τη διάρκεια της ζωής σας και, ευτυχώς, ζούμε σε μια περίοδο ανοδικής τάσης, η οποία ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα, περικλείει τις καινοτόμες τάσεις του περασμένου αιώνα και θα συνεχίσει να είναι ανοδική πέρα από τη διάρκεια της ζωής σας, αλλά ακόμα και πέρα από τη διάρκεια τη ζωής των παιδιών σας. Ωστόσο, ο πιο σημαντικός κύκλος είναι ο Κύκλος της Νέας Οικονομίας, ο οποίος διαρκεί 80 έτη και έχει τέσσερις εποχές, όπως ακριβώς στη ζωή σας υπάρχουν τέσσερις ηλικίες. Ο κύκλος αυτός σάς επιφυλάσσει τη μεγαλύτερη έκπληξη από τότε που η γενιά του Χένρι Φορντ είδε την ξέφρενη δεκαετία του 1920 να δίνει τη θέση της στη Μεγάλη Ύφεση. Όμως, ο κύκλος των 500 ετών θα κάνει την επερχόμενη ύφεση λιγότερη επώδυνη από την ύφεση της δεκαετίας του Οι δυο πιο σημαντικοί ενδιάμεσοι κύκλοι, ο 40ετής κύκλος της κάθε γενιάς και ο 30ετής κύκλος των εμπορευμάτων, θα φτάσουν στο ανώτατο σημείο τους στα τέλη του 2009, προκαλώντας «την απόλυτη καταιγίδα». Η πιο σημαντική αρχή που πρέπει να καταλάβετε είναι ότι ο κύκλος της ζωή σας και ο κύκλος της οικονομικής ζωής ενδέχεται να συμπέσουν. Έχετε την τάση να παίρνετε λογικές αποφάσεις με βάση τον κύκλο της ζωής σας και τις επερχόμενες εποχές της ζωής σας: μόρφωση, γάμος, ανατροφή των παιδιών, αποκορύφωση της σταδιοδρομίας σας, κρίση της μέσης ηλικίας και συνταξιοδότηση. Όμως, συνήθως δεν βλέπετε πώς επιδρά ο κύκλος της οικονομικής ζωής στον κύκλο της ζωής σας, ιδίως όταν αλλάζει εποχές συχνά δε με δραματικό τρόπο, όπως συνέβη στις αρχές της δεκαετίας του 1930 και στα μέσα τη δεκαετίας του 1970 και η οικονομία είναι σαν ένας γορίλας 400 κιλών!