ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Δίκτυα Τουριστικών Επιχειρήσεων και η Προβολή τους στο Διαδίκτυο με τη Μέθοδο της Ερμηνευτικής. Μελέτη περίπτωσης: Ο Νομός Δράμας. Επιβλέπων Καθηγητής: Σακελλαρίδης Οδυσσέας Συγγραφέας: ΑΜ: Χίος, 2007

2 «Η γνώση είναι το μάτι που φιλάει, που ερευνά, που συγκρίνει, που σκέφτεται, που περιμένει, που αρπάζει το φως, που προσθέτει στους περασμένους αιώνες το βάρος των καινούριων και υπομονετικός φρουρός του χρόνου αποσπά ένα-ένα από το σύμπαν τα αιώνια μυστικά του». Ανρί Λακορντέρ (Γάλλος νομικός και Ιερωμένος) 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος Ευχαριστίες. 12 Εισαγωγή. 14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : ΤΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ. 1.1 Ιστορική ανασκόπηση του τουρισμού Η έννοια του σύγχρονου τουρισμού Τουρίστας εκδρομέας επισκέπτης Κίνητρα επίσκεψης Το τουριστικό φαινόμενο και τα χαρακτηριστικά του Παράγοντες που επηρεάζουν το τουριστικό φαινόμενο Το Τουριστικό κύκλωμα Το τουριστικό προϊόν Οι Επιπτώσεις της Τουριστικής δραστηριότητας Η σημασία του τουρισμού Οφέλη από τον τουρισμό Τουριστική συνείδηση αγωγή φιλοξενία εκπαίδευση Εναλλακτικές μορφές τουρισμού Σύγχρονες τάσεις στον τουρισμό Η Ελλάδα ως τουριστικός προορισμός Ο ελληνικός τουρισμός σήμερα Τουρισμός και τοπική ανάπτυξη Τουρισμός και τοπική αυτοδιοίκηση Τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο ελληνικός τουρισμός Η ερμηνευτική μέθοδος ως βέλτιστη πρακτική για την συγκρότηση της τουριστικής ταυτότητας. 65 3

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο : ΔΙΚΤΥΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ. 2.1 Εισαγωγή Ιστορική ανασκόπηση Ορισμοί και χαρακτηριστικά Ο ρόλος και η συμβολή των δικτύων Σχεδιασμός των δικτύων επιχειρήσεων Δομή των δικτύων επιχειρήσεων Στάδια δημιουργίας δικτύων επιχειρήσεων Συστατικά επιτυχίας Δίκτυα επιχειρήσεων στο εξωτερικό Δίκτυα Μικρών και Μεσαίων Επιχειρήσεων (ΜΜΕ) Δίκτυα μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων στο εξωτερικό Δίκτυα μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων στην Ελλάδα. 105 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο : Ο ΝΟΜΟΣ ΔΡΑΜΑΣ. 3.1 Γενικά χαρακτηριστικά Νομού Δράμας Γεωγραφία μορφολογία Κλιματολογικά στοιχεία Φυσικό περιβάλλον Βλάστηση Χλωρίδα Πανίδα Προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς Βασικά ποσοτικά και δημογραφικά στοιχεία Πληθυσμιακά στοιχεία Εκπαίδευση Δευτεροβάθμια εκπαίδευση

5 Τριτοβάθμια εκπαίδευση Υγεία πρόνοια Υπηρεσίες Οικονομία Βιοτικό επίπεδο Πρωτογενής τομέας Γεωργία κτηνοτροφία Εγγειοβελτιωτικά στοιχεία Κτηνοτροφία Δασική παραγωγή και λοιποί κλάδοι Δευτερογενής τομέας Βιομηχανία μεταποίηση Μεταλλεία ορυχεία λατομεία Τριτογενής τομέας Μεταφορική και τεχνική υποδομή Μεταφορές Οδικό δίκτυο Σιδηροδρομικό δίκτυο Ενέργεια Ηλεκτροδότηση Τηλεπικοινωνίες Τουρισμός Δραστηριότητες είδη τουρισμού Αθλητικός τουρισμός Θρησκευτικός τουρισμός Κυνηγετικός τουρισμός Φυσιολατρικός τουρισμός Ιστορία πολιτισμός Ιστορία Προϊστορικοί χρόνοι ( π.χ. 700 π.χ.) Ιστορικοί χρόνοι (7ος π.χ. αι. 1ος π.χ. αι.) Ρωμαϊκοί χρόνοι (1ος π.χ. αι. 4ος μ.χ. αι.) Βυζαντινοί Μεταβυζαντινοί χρόνοι (324μ.Χ μ.χ.)

6 Οθωμανική κυριαρχία Οι ανακατατάξεις στον 20ό αιώνα Πολιτισμός Εορτές και πολιτιστικά δρώμενα Μουσικά όργανα Δομημένο περιβάλλον Παραδοσιακή αρχιτεκτονική των οικισμών της υπαίθρου Η κατασκευή Χωροταξία Διοικητική οργάνωση και οικιστικό δίκτυο Χρήσεις γης Αξιοθέατα θέλγητρα Μουσεία Αρχαιολογικό μουσείο Εκκλησιαστικό μουσείο Μουσείο φυσικής ιστορίας Παρανεστίου Οχυρά Λίσσε Αρχαιολογικοί χώροι Το ιερό του Διονύσου Ρωμαϊκά ερείπια Αξιοθέατα φυσικού κάλλους Φαλακρό όρος Μενοίκιο όρος Δάσος Ελατιάς (ή Καρά Ντερέ) Δάσος Φρακτού Ποταμός Νέστος Λίμνες Νέστου Πηγές - Σπήλαιο Πηγών Αγγίτη (Μααρά) Φαράγγι Πετρούσας Πύργων

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο : ΔΙΚΤΥΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΝΟΜΟΥ ΔΡΑΜΑΣ. 4.1 Περιγραφή πιλοτικού χαρακτήρα πρότασης Υφιστάμενη κατάσταση Δυνατότητες ανάπτυξης προοπτικές και πλεονεκτήματα Προτεινόμενα μέτρα Βέλτιστες πρακτικές για αναδυόμενους τουριστικούς προορισμούς Σχεδιασμός από την πλευρά της προσφοράς Σχεδιασμός ολιστικού προϊόντος Προσδοκώμενα αποτελέσματα Τουριστικές μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) Νομού Δράμας Εργατικό δυναμικό Διάθεση προϊόντων κανάλια διανομής Προσδοκίες των επιχειρήσεων από τη δημιουργία του δικτύου Εταιρία ανάπτυξης εναλλακτικού τουρισμού Νομού Δράμας Προβλεπόμενες ενέργειες της εταιρείας Οργάνωση δομή και λειτουργία του δικτύου Ιστορικό εξέλιξης του δικτύου Σκοπιμότητα δημιουργίας του δικτύου Διαδικασία υλοποίησης του δικτύου Περιγραφή του προβλεπόμενου τρόπου οργάνωσης και λειτουργίας του δικτύου Μακροπρόθεσμοι στόχοι ανάπτυξης του δικτύου προοπτικές Περιγραφή των δράσεων που θα υλοποιήσει το δίκτυο Διεπαγγελματικο δίκτυο για την προώθηση της ποιότητας Δραστηριότητες προϊόντα υπηρεσίες Προβολή και προώθηση των προϊόντων

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο : Η ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ. 5.1 Η αναγκαιότητα της ηλεκτρονικής προβολής και του διαδικτυακού μάρκετινγκ Σχεδιασμός της ιστοσελίδας Η αδιάλειπτη ανανέωση της πληροφορίας Η ταχύτητα της πρόσβασης σε πληροφορία με τουριστική αξία Οι βασικές πληροφορίες Κρατήσεις μέσω διαδικτύου Ενιαία τουριστική εικόνα Παρουσίαση πληροφοριών μέσω της ιστοσελίδας. 268 Επίλογος. 277 Βιβλιογραφικές αναφορές

9 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1.1: Εναλλακτικές μορφές τουρισμού. 46 Πίνακας 2.1: Κατηγορίες δικτύων επιχειρήσεων. 78 Πίνακας 3.1: Περιοχές ΦΥΣΗ Πίνακας 3.2: Εξέλιξη πληθυσμού Νομού Δράμας, (1). 121 Πίνακας 3.3: Βασικά δημογραφικά χαρακτηριστικά, Πίνακας 3.4: Εξέλιξη πληθυσμού ανά δημοτικό διαμέρισμα. 124 Πίνακας 3.5: Στοιχεία δευτεροβάθμιας γενικής εκπαίδευσης, 2002/ Πίνακας 3.6: Δείκτες εκπαίδευσης ανά Νομό, Πίνακας 3.7: Σπουδαστές ΤΕΙ Καβάλας, 2000/ Πίνακας 3.8 : Διδακτικό προσωπικό ΤΕΙ Καβάλας, 2000/ Πίνακας 3.9: Στοιχεία υποδομών υγείας, Πίνακας 3.10: Αριθμός ιατρών και φαρμακείων, Πίνακας 3.11: Εκταμιεύσεις χορηγήσεων της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος, Πίνακας 3.12: Δείκτες ευημερίας. 132 Πίνακας 3.13: Γεωργική παραγωγή, Πίνακας 3.14: Αριθμός γεωργικών εκμεταλλεύσεων, χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση αυτών, 1999/ Πίνακας 3.15: Κατανομή της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης των εκμεταλλεύσεων κατά καθεστώς κατοχής,1999/2000 (σε χιλ. στρ.). 134 Πίνακας 3.16: Κατανομή της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης των εκμεταλλεύσεων κατά βασικές κατηγορίες χρήσεως, 1999/2000 (σε χιλ. στρ.). 135 Πίνακας 3.17: Αριθμός ιδιόκτητων γεωργικών μηχανημάτων, 1999/2000 (σε χιλ. στρ.). 135 Πίνακας 3.18: Απολήψιμες ετήσιες ποσότητες νερού. 136 Πίνακας 3.19: Διαθέσιμοι υδατικοί πόροι στο λεκανοπέδιο Κ. Νευροκοπίου. 137 Πίνακας 3.20: Υφιστάμενα αρδευτικά έργα Νομού Δράμας. 137 Πίνακας 3.21: Κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις. 138 Πίνακας 3.22: Εκμεταλλεύσεις και αριθμός ζώων, 1999/ Πίνακας 3.23: Δασικά συμπλέγματα. 139 Πίνακας 3.24: Στοιχεία παραγωγικότητας δασών

10 Πίνακας 3.25: Εξέλιξη αριθμού καταστημάτων, Πίνακας 3.26: Βιομηχανική δραστηριότητα. 142 Πίνακας 3.27: ΒΙ.ΠΕ Δράμας. 142 Πίνακας 3.28: Οικοδομικές άδειες Νομού Δράμας. 144 Πίνακας 3.29: Εισαγωγές και εξαγωγές τελωνείου Δράμας, ( ). 144 Πίνακας 3.30: Κλίνες καταλυμάτων και σύνολο διανυκτερεύσεων αλλοδαπών και ημεδαπών τουριστών του Νομού Δράμας. 145 Πίνακας 3.31: Επισκέπτες μουσείων Νομού Δράμας και εισπράξεις, Πίνακας 3.32: Οχήματα Νομού Δράμας. 147 Πίνακας 3.33: Μεταφορικό έργο των φορέων εκμεταλλεύσεως των οδικών επιβατικών συγκοινωνιών, Πίνακας 3.34: Κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας, Πίνακας 3.35: Χαρακτηριστικά Υ/Η φραγμάτων Θησαυρού και Πλατανόβρησης. 149 Πίνακας 3.36: Διοικητική Διαίρεση Νομού Δράμας. 182 Πίνακας 3.37: Μορφολογία εδάφους. 183 Πίνακας 3.38: Χρήσεις γης. 184 Πίνακας 3.39: Κατανομή της έκτασης στις βασικές κατηγορίες χρήσης/ κάλυψης, 1999/ Πίνακας 5.1: Πλεονεκτήματα διαδικτυακού μάρκετινγκ. 256 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ Διάγραμμα 1.1: Το τουριστικό κύκλωμα. 34 Διάγραμμα 1.2: Stakeholders και σχεδιασμός. 35 Διάγραμμα 2.1: Επίπεδα δικτύων επιχειρήσεων. 86 Γράφημα 3.1: Εξέλιξη πληθυσμού Νομού Δράμας, (2). 123 Γράφημα 3.2: Ποσοστιαία μεταβολή πληθυσμού Νομού Δράμας, Γράφημα 3.3: Δείκτες βιοτικού επιπέδου. 131 Γράφημα 3.4: Μορφολογία εδάφους Νομού Δράμας. 184 Γράφημα 3.5: Μορφολογία εδάφους Περιφέρειας ΑΜΘ

11 Γράφημα 3.6: Κατανομή έκτασης σε βασικές κατηγορίες χρήσεων γης. 185 Γράφημα 5.1: Επίπεδα Ιστοσελίδας (1). 268 Γράφημα 5.2: Επίπεδο Β. 269 Γράφημα 5.3: Επίπεδο Γ. 271 Γράφημα 5.4: Επίπεδο Δ. 273 Γράφημα 5.5: Επίπεδα Ιστοσελίδας (2)

12 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα διπλωματική εργασία είναι το αποτέλεσμα ερευνητικής εργασίας που πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και συγκεκριμένα στο ερευνητικό εργαστήριο ΙΡΙΣ.. Θα επιθυμούσα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου σε όσους συνέβαλλαν, με διαφορετικό τρόπο ο καθένας, στην προσπάθεια αυτή. Αρχικά, θα ήθελα να ευχαριστήσω το Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Σχεδιασμός Διοίκηση και Πολιτική του Τουρισμού» του Πανεπιστημίου Αιγαίου για τη δυνατότητα που μου έδωσε να εκπονήσω την παρούσα εργασία. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω στον επιβλέποντα της παρούσας εργασίας, Αναπληρωτή Καθηγητή Οδυσσέα Σακελλαρίδη, για την ερευνητική και επιστημονική καθοδήγησή του, για την ειλικρινή και ανιδιοτελή υποστήριξή του και για την αμέριστη συμπαράστασή του σε όλη τη διάρκεια των ερευνητικών μου δραστηριοτήτων. Τον ευχαριστώ θερμά για το έναυσμα που μου έδωσε, έτσι ώστε να βρεθώ σε ένα προκλητικό και άκρως ενδιαφέρον ακαδημαϊκό περιβάλλον, αλλά και για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε, αναθέτοντάς μου σημαντικούς ρόλους σε χρηματοδοτούμενα ερευνητικά έργα. Επίσης θα επιθυμούσα να ευχαριστήσω την κυρία Δωροθέα Παπαθανασίου Zuhrt, για την αδιάλειπτη, ουσιαστική υποστήριξή της σε όλη μου την προσπάθεια και για το σημαντικό χρόνο και κόπο που κατέβαλε για το σκοπό αυτό. Ευχαριστώ τους φίλους και μέχρι πρότινος συνεργάτες μου στο ερευνητικό εργαστήριο «ΙΡΙΣ», Μιχάλη Γεράνιο, Κωνσταντίνο Καρύπη, Δημοσθένη Μαρινίδη και Σοφοκλή Σκούλτσο για την ποιοτική συνεργασία, η οποία συνέβαλε με τον τρόπο της στην εκπόνηση της παρούσας εργασίας, αλλά και για τις γόνιμες και εποικοδομητικές συζητήσεις που είχαμε. Θερμές ευχαριστίες θα ήθελα να εκφράσω σε όλα τα μέλη του δικτύου τουριστικών επιχειρήσεων του νομού Δράμας, στους κυρίους Μανώλη Χατζόπουλο, Νίκο Θωμαΐδη και Ευθύμιο Μαυρουδή από την Αναπτυξιακή Εταιρεία Δράμας, στην 12

13 κυρία Ευανθία Τζίμου από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Δράμας και στους εκπροσώπους των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκηση του νομού Δράμας, με τους οποίους είχα μία άκρως επαγγελματική και αποδοτική συνεργασία και οι οποίοι συνέβαλλαν καθοριστικά στην υλοποίηση της παρούσας εργασίας. Πάνω από όλα όμως ευχαριστώ όλους εκείνους που βρέθηκαν κοντά μου στη διάρκεια της ζωής μου, για την αμέριστη και ουσιαστική συμπαράστασή τους. Ευχαριστώ τους γονείς μου Νίκο και Άννα για την ηθική και πρακτική υποστήριξή τους, αλλά και για τις κατάλληλες συνθήκες που δημιούργησαν έως τώρα για να βρίσκομαι σε αυτή τη θέση. Ευχαριστώ την αδερφή μου Αθηνά για την αμέριστη ηθική της υποστήριξη. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω τη σύντροφο μου Βασιλική για τη συμπαράσταση, την υπομονή και την ανοχή της όλες εκείνες τις ώρες της απουσίας μου από κοντά της. 13

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κατά τη διάρκεια των τελευταίων είκοσι ετών το τουριστικό φαινόμενο διαφοροποιείται ολοένα και περισσότερο. Το μοντέλο του μαζικού τουρισμού που έχει επικρατήσει κατά τη μεταπολεμική περίοδο, παραμένει κυρίαρχο και στις μέρες μας, οι τουρίστες όμως αναζητούν συνεχώς διαφορετικά είδη τουρισμού. Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού που έχουν έρθει στο προσκήνιο δεν είναι παρά το αποτέλεσμα των διαφορετικών κινήτρων επίσκεψης των τουριστών. Έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 2000 με τον τίτλο Towards quality coastal tourism επισημαίνεται ότι έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί ο καιρός, όπου οι τουρίστες ικανοποιούνται μόνο από τις «προδιαγραφές 3S». Οι ερευνητές παραθέτουν την άποψη ότι ο σύγχρονος τουρίστας επιθυμεί και επιδιώκει ταξίδια σε προορισμούς που διαθέτουν ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων ελεύθερου χρόνου και μία ποικιλία εμπειριών, που σχετίζονται άμεσα με τα χαρακτηριστικά του τόπου. Τα συστατικά αυτά στοιχεία (δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου, αθλητισμός, πολιτιστικές και περιβαλλοντικές δραστηριότητες, τοπική κουζίνα και παραδοσιακά προϊόντα, ειδικές διοργανώσεις) είναι ακριβώς αυτά που προσδίδουν στους προορισμούς «φανερή γοητεία» (distinctive appeal). 1 Ο νέος τουρισμός στρέφεται στην τουριστική αξιοποίηση των φυσικών και εμπράγματων πόρων και οι επισκέπτες έχουν πλέον τη δυνατότητα να απολαμβάνουν πιο ολοκληρωμένα τουριστικά προγράμματα, προσαρμοσμένα στις δικές τους ανάγκες και επιθυμίες. Ο τουριστικός σχεδιασμός από την πλευρά της προσφοράς, μπορεί να ικανοποιήσει το αυξανόμενο αριθμό τουριστών οι οποίοι αναζητούν ολοκληρωμένες τουριστικές δραστηριότητες σε ένα προορισμό και όχι μόνο ήλιο και θάλασσα. Η φυσική και πολιτιστική κληρονομιά της Ελλάδας και αρκετών ευρωπαϊκών χωρών, παραμένει ως επί το πλείστον ανεκμετάλλευτη, ενώ εδώ και δεκαετίες εφαρμόζεται με επιτυχία στον τουριστικό σχεδιασμό αγγλόφωνων κυρίως 1 European Commission (2000). Towards quality coastal tourism. Integrated quality management (IQM) of coastal tourist destinations Enterprise Directorate-General, Tourism Unit, Brussels, σελ

15 χωρών η δικτύωση των τουριστικών επιχειρήσεων ( tourism clusters) και θελγήτρων (attractions management). Στην Ελλάδα το μοντέλο του μαζικού τουρισμού κυριαρχεί εδώ και 35 χρόνια, ωστόσο υπάρχουν πολλοί προορισμοί, κυρίως ηπειρωτικοί και ορεινοί, οι οποίοι δεν εντάσσονται στο μοντέλο αυτό και επιπλέον μπορούν να θεωρηθούν ως αναδυόμενοι, καθώς οι τουριστικές ροές προς αυτούς είναι μικρές αν όχι αμελητέες. Το ζητούμενο όμως δεν είναι να ενταχθούν στο μοντέλο του μαζικού τουρισμού και να βιώσουν τις αρνητικές επιπτώσεις που παρατηρούνται στη νησιωτική Ελλάδα, αλλά να δημιουργήσουν μία τουριστική ταυτότητα βασισμένη στα διακριτά τους χαρακτηριστικά και να εισέλθουν με αξιώσεις στην παγκόσμια τουριστική αγορά, στοχεύοντας σε συγκριμένες ομάδες επισκεπτών. Ο τουριστικός σχεδιασμός από την πλευρά της προσφοράς μπορεί μεν να αποτελεί το ζητούμενο στους αναδυόμενους προορισμούς, οι οποίοι αναζητούν ήπια και βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη, ωστόσο δεν πρέπει να αποκλείουμε και τη ζήτηση, όπου αυτή υπάρχει. Έτσι λοιπόν οδηγούμαστε στον τουριστικό σχεδιασμό ο οποίος στοχεύει στη σύγκλιση της προσφοράς με τη ζήτηση, μέσω ενός ευέλικτου μοντέλου διαχείρισης αναδυόμενων προορισμών. Για να μπορέσει λοιπόν ένας αναδυόμενος τουριστικός προορισμός να εισέλθει δυναμικά στην παγκόσμια τουριστική αγορά, χρειάζεται πρώτα να αναπτύξει μία μη ανταλλάξιμη τουριστική εικόνα, η οποία θα συνδεθεί όχι μόνο με τους δυνητικούς τουρίστες αλλά και με τους τοπικούς φορείς, τους επαγγελματίες και τους κατοίκους. Η αξιοποίηση των τουριστικών πόρων από την πλευρά της προσφοράς απαιτεί όχι μόνο την καταγραφή και ανάδειξη των διακριτών χαρακτηριστικών μίας περιοχής, αλλά και το σχεδιασμό ενός ολιστικού τουριστικού προϊόντος. Είναι πολύ σημαντικό η δημιουργία μία μη ανταλλάξιμης εικόνας να προβληθεί στοχευμένα στην παγκόσμια τουριστική αγορά και να φέρει τους δυνητικούς επισκέπτες σε επαφή με τα θέλγητρα, κατά κύριο λόγο, μίας περιοχής και τις επιχειρήσεις με το τελικό τουριστικό προϊόν σε δεύτερο επίπεδο. Τέλος πρέπει να υπάρχει ένα σχέδιο διαχείρισης και προστασίας των πόρων, ώστε να επιτευχθεί η αειφορική και ήπια τουριστική ανάπτυξη. 15

16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : ΤΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ 1.1 Ιστορική ανασκόπηση του τουρισμού. Η ανάγκη του ανθρώπου να μετακινείται μακριά από τον τόπο της μόνιμης κατοικίας του εμφανίζεται από τότε που αποκτά μόνιμη κατοικία, συγκροτεί τους πρώτους οικισμούς και ασχολείται με την παραγωγή αγαθών. Οι μετακινήσεις σε άλλους τόπους μακριά από τον τόπο της μόνιμης κατοικίας είχαν σαν κίνητρα λόγους εμπορικούς, θρησκευτικούς, αθλητικούς, επαγγελματικούς (ταξίδια υπαλλήλων) και περιελάμβαναν επίσης και τη χαρά του ταξιδιού σαν σκοπό τους. Το ταξίδι δεν υπάρχει από μόνο του παρά ενσωματωμένο μέσα σε μία ευρύτερη οικονομική δραστηριότητα, τον τουρισμό ο οποίος αρχίζει και οριοθετείται χρονολογικά στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης από τις αρχές του 19 ου αιώνα. Η εξέλιξη των μέσων μεταφοράς ήταν μια από τις σημαντικότερες παραμέτρους στη διαμόρφωση των μετακινήσεων. Οι πρώτοι ταξιδιώτες, στα μέσα της τέταρτης χιλιετίας π.χ. ταξιδεύουν με μονόξυλα ή σχεδίες, στη συνέχεια χρησιμοποιείται το άλογο ως υποζύγιο (2300 π.χ.), το άρμα (1600 π.χ.), ενώ η πρόοδος στη ναυπηγική και δημιουργία οδικών δικτύων, βελτιώνουν ακόμα περισσότερο τη δυνατότητα για μετακινήσεις. Τόσο στην αρχαία Ελλάδα όσο και στην αρχαία Ρώμη αυτοί που μπορούσαν να ταξιδέψουν ήταν αυτοί που είχαν ελεύθερο χρόνο και οι οποίοι ανήκαν στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα και ήταν και οικονομικά εύποροι. Στην αρχαία Ελλάδα το αίσθημα της φιλοξενίας ήταν έντονα αναπτυγμένο, αποτελούσε θεϊκή προσταγή του Δία και οι παραβάτες τιμωρούνταν. Σε αρκετά κείμενα των αρχαίων συγγραφέων υπάρχουν αναφορές για ταξίδια, όπως του Ηροδότου που έκανε περιηγήσεις σε Ελληνικές πόλεις, στη Σικελία, στην Αίγυπτο κλπ. Τουριστικές περιοχές, λόγω 16

17 αθλητικών και θρησκευτικών εκδηλώσεων, μπορούν να χαρακτηριστούν η Ολυμπία, οι Δελφοί, η Επίδαυρος κλπ. Στα ρωμαϊκά και βυζαντινά χρόνια οι μετακινήσεις γίνονται περισσότερες, η κατασκευή οδικού δικτύου από τους Ρωμαίους έδωσε σημαντική ώθηση στον τουρισμό, εμφανίζονται τα πρώτα καταλύματα και οι Ενετοί στη συνέχεια οργανώνουν ταξίδια που ξεκινούν από τη Βενετία. Μέχρι όμως και τη φεουδαρχική περίοδο οι μετακινήσεις είναι περιορισμένες και τα μετακινούμενα άτομα που ανήκαν κυρίως σε εύπορες τάξεις. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα επικρατούν κυρίως δύο μορφές τουρισμού. Ο πανεπιστημιακός τουρισμός, που εμφανίζεται ιδιαίτερα αναπτυγμένος γύρω από τα πανεπιστημιακά κέντρα της Ευρώπης, και ο τουρισμός των μεγάλων θρησκευτικών εορτών. Με την Αναγέννηση όμως και τη βιομηχανική επανάσταση στη συνέχεια δημιουργούνται νέες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, που επηρεάζουν σημαντικά τον τουρισμό. Οι άνθρωποι ταξιδεύουν με βασικό σκοπό να ικανοποιήσουν την περιέργειά τους. Το 1800 χρησιμοποιείται για πρώτη φορά η λέξη «τουρίστας» και το 1811 η λέξη «τουρισμός». Το 1839 εκδίδονται οι πρώτοι τουριστικοί οδηγοί. Η ανακάλυψη της πυξίδας, της πυρίτιδας, η ανάπτυξη του εμπορίου, η ανακάλυψη της Αμερικής, η χρήση της ατμομηχανής στο σιδηρόδρομο, είναι ορισμένοι μόνο παράγοντες που συνέβαλαν στην αύξηση των μετακινήσεων. Η αύξηση αυτή είναι κυρίως αποτέλεσμα της κυριαρχίας της αστικής τάξης και ειδικότερα των εμπόρων που η φύση της δουλειάς τους εξαιτίας της ανάπτυξης των νέων αγορών, είναι να ταξιδεύουν. Τα χαρακτηριστικά του τουρισμού και η κινητικότητα των Τουριστών αλλάζουν την περίοδο Η οικονομική αλλά και η κοινωνική κατάσταση στις αρχές του 20ου αιώνα επηρέασε σημαντικά το τουριστικό φαινόμενο. Στη συνέχεια και μέχρι τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, το τουριστικό φαινόμενο ενηλικιώνεται. Στην κατεύθυνση αυτή συνέβαλαν η δημιουργία οργανωτικών δομών στον κρατικό και ιδιωτικό τουριστικό τομέα και οι 17

18 επιστημονικές ανακαλύψεις που σχετίζονται με τα μεταφορικά μέσα και τα μέσα επικοινωνίας, ιδιαίτερα δε η χρήση της μηχανής στα μεταφορικά μέσα. Με τη λήξη όμως του Β Παγκοσμίου Πολέμου παρατηρείται μέχρι και σήμερα μια αλματώδης ανάπτυξη του τουρισμού. Από τα μέσα μάλιστα της δεκαετίας του 70 ο τουρισμός παγκοσμιοποιείται και αυξάνεται με μεγαλύτερο ρυθμό. Σύμφωνα με τις προβλέψεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (Π.Ο.Τ) το 2010 οι διεθνείς τουριστικές αφίξεις θα είναι περίπου 40 φορές περισσότερες σε σχέση με εκείνες του 1950 και οι συναλλαγματικές εισπράξεις θα είναι περίπου 700 φορές υψηλότερες. Αρκετοί λόγοι που έχουν συμβάλει στη μεγέθυνση του τουριστικού φαινομένου είναι: Η αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος, λόγω της οικονομικής ανάπτυξης, κυρίως στις αναπτυγμένες χώρες. Η επέκταση του χρόνου αναψυχής-διακοπών. Η τελειοποίηση των μεταφορικών μέσων και των μέσων επικοινωνίας. Η δημιουργία μεγάλων αστικών κέντρων, που καθιστά πιο επιτακτική την ανάγκη των διακοπών. Η άνοδος του πολιτιστικού επιπέδου. Η βελτίωση των καταλυμάτων. 18

19 1.2 Η έννοια του σύγχρονου τουρισμού. Ο τουρισμός αποτελεί ένα πολυδιάστατο φαινόμενο με οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις. Στη σύγχρονή του μορφή ο τουρισμός έχει πάρει μαζικά χαρακτηριστικά, γεγονός που τον διαφοροποιεί, κυρίως ποσοτικά, από παλαιότερες μορφές του. Μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο ο τουρισμός από προνόμιο των πλουσίων γίνεται δικαίωμα των εργαζομένων και παίρνει μαζική και ομαδική μορφή. Ταυτόχρονα εκτός από εσωτερικός γίνεται και εξωτερικός τουρισμός, δηλαδή διεθνοποιείται. Οι μετακινήσεις για τουριστικούς λόγους πραγματοποιούνται στο εσωτερικό της χώρας και από χώρα σε χώρα και καθοριστικό ρόλο σε αυτό διαδραμάτισε η τεχνολογική εξέλιξη στα μεταφορικά μέσα, αλλά και η βελτίωση των συνθηκών απασχόλησης και αμοιβής των εργαζομένων, οι κοινωνικές παροχές και η ανάπτυξη των τουριστικών επιχειρήσεων. Οι διαστάσεις που πήρε το τουριστικό φαινόμενο μεταπολεμικά οδήγησε πολλές χώρες στη λήψη μέτρων για την ανάπτυξη του τουρισμού, όπως για παράδειγμα η εκτέλεση έργων τουριστικής υποδομής, με θετικές επιπτώσεις στην οικονομική ανάπτυξη. Ο τουρισμός, σύμφωνα με τη Διεθνή Ακαδημία Τουρισμού, είναι το σύνολο των ανθρώπινων μετακινήσεων και οι δραστηριότητες που προκύπτουν από αυτές. Ο παραπάνω ορισμός είναι όμως ελλιπής στο βαθμό που ορίζει ότι κάθε μετακίνηση γενικά του ανθρώπου εμπεριέχει την έννοια του τουρισμού και δεν διευκρινίζει το είδος των δραστηριοτήτων. Για παράδειγμα, όσοι μετακινούνται για να απασχοληθούν σε ένα άλλο τόπο δεν είναι τουρίστες. Η Διεθνής Ομοσπονδία Δημοσιογράφων και Συγγραφέων Τουρισμού ορίζει ότι «Τουρίστας είναι το άτομο που πραγματοποιεί μια μετακίνηση, για οποιοδήποτε αιτία, πέραν του συνήθους περιβάλλοντός του και το οποίο χρησιμοποιεί το χρόνο της σχόλης του για την ικανοποίηση της περιέργειάς του, σε όλες τις μορφές της καθώς και της ανάγκης του για ανάπαυση και ψυχαγωγία». 19

20 Υπάρχουν αρκετοί ορισμοί του Τουρισμού. Σύμφωνα με την Εταιρεία Τουρισμού (Tourism Society) «ο τουρισμός περιλαμβάνει οποιαδήποτε δραστηριότητα που αφορά προσωρινή μετακίνηση ανθρώπων σε περιοχές διαφορετικές από αυτές που ζουν και εργάζονται». Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού θεωρεί ότι «ο τουρισμός περιλαμβάνει τις δραστηριότητες των ανθρώπων που ταξιδεύουν και διαμένουν σε περιοχές διαφορετικές από το μέρος που μέχρι τώρα διέμεναν όχι περισσότερο από ένα συνεχόμενο χρόνο για διασκέδαση, δουλειές ή για άλλους σκοπούς». Από όλους τους ορισμούς που έχουμε αναφέρει προκύπτει ότι δύο είναι τα βασικά χαρακτηριστικά για να ορίσουμε τον τουρισμό: το κίνητρο και η μετακίνηση. Αρκετοί διεθνείς οργανισμοί για να μπορέσουν να ορίσουν και να επεξηγήσουν την έννοια «τουρίστας» λαμβάνουν υπ όψη τους το σκοπό του ταξιδιού (κίνητρο) και τη διάρκεια παραμονής (μετακίνηση). Ο τουρισμός με το πέρασμα του χρόνου έχει εξελιχθεί, εμφανίζεται με διάφορες μορφές και αλληλεπιδρά με διάφορες άλλες δραστηριότητες γι αυτό είναι δύσκολο να ορισθεί με ακρίβεια. Ο τουρισμός στη σύγχρονη μορφή του θα μπορούσε να ορισθεί σαν η πρόσκαιρη μετακίνηση ανθρώπων από τον τόπο της μόνιμης διαμονής τους σε ένα άλλο τόπο με σκοπό την ικανοποίηση των τουριστικών τους αναγκών (ξεκούραση, αναψυχή), καθώς και η οργανωμένη προσπάθεια για την προσέλκυση, υποδοχή και καλύτερη εξυπηρέτηση αυτών των ανθρώπων. Έτσι, για να χαρακτηρισθεί μια μετακίνηση ως τουρισμός, πρέπει να υπάρχει μετακίνηση ατόμων από έναν τόπο σε άλλον, στην ίδια ή άλλη χώρα, με σκοπό την αναψυχή, την ψυχαγωγία, λόγους υγείας ή άλλους, η μετακίνηση δε αυτή πρέπει να είναι πρόσκαιρη και να μην συνδέεται με την άσκηση εργασίας κατά τη διάρκεια της παραμονής. Παρόλη την ανάπτυξη που έχει γνωρίσει ο τουρισμός τα τελευταία χρόνια, παραμένει να αποτελεί ένα είδος πολυτελείας. Βέβαια ολοένα και περισσότερα άτομα, στις αναπτυγμένες χώρες, βλέπουν τον τουρισμό ως τρόπο ζωής. Μία σειρά παράγοντες επηρεάζουν τους πολίτες ως προς την άποψή τους για τον τουρισμό. Τέτοιοι παράγοντες αφορούν την αύξηση του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων, την 20

21 αύξηση των εισοδημάτων τους, τη βελτίωση των συγκοινωνιών και των διαφόρων μεταφορικών μέσων, την αύξηση της προσφοράς των λεγόμενων τουριστικών πακέτων κτλ. Με τον όρο τουριστικά πακέτα εννοούμε ένα σύνολο υπηρεσιών που προσφέρονται στον καταναλωτή τουρίστα σε σχετικά χαμηλές τιμές (για παράδειγμα αεροπορικά εισιτήρια, διαμονή, διατροφή, μετακινήσεις, ξεναγήσεις κτλ). Η ανάπτυξη του τουρισμού που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια επηρεάζει αναμφισβήτητα τόσο την οικονομία όσο και την κοινωνία. Γενικότερα γεννά πολλά ερωτηματικά αλλά και δημιουργεί και ευθύνες στους ασκούντες τουριστική πολιτική. Κύριο μέλημά τους είναι να μεγιστοποιήσουν τις θετικές επιδράσεις του τουρισμού (για παράδειγμα στο εθνικό εισόδημα, στην απασχόληση κτλ) και να ελαχιστοποιήσουν τις αρνητικές επιδράσεις (για παράδειγμα στο περιβάλλον, την πολιτιστική μας κληρονομιά κτλ). 21

22 1.3 Τουρίστας εκδρομέας επισκέπτης. Τουρίστες θεωρούνται τα άτομα που επισκέπτονται μια χώρα προσωρινά και διαμένουν σε αυτήν τουλάχιστον επί ένα 24ωρο και των οποίων οι λόγοι της επίσκεψής τους είναι: Ψυχαγωγικοί οικογενειακοί υγείας. Συμμετοχή σε συνέδρια θρησκευτικοί αθλητικοί καλλιτεχνικοί. Επιχειρηματικοί. Δεν χαρακτηρίζονται τουρίστες οι παρακάτω: Όσοι ταξιδεύουν για να απασχοληθούν σε ένα άλλο τόπο. Τα άτομα που ταξιδεύουν για μόνιμη εγκατάσταση σε έναν τόπο. Οι φοιτητές που σπουδάζουν σε ιδρύματα που είναι μακριά από τον τόπο της μόνιμης διαμονής τους. Οι μόνιμοι κάτοικοι παραμεθορίων περιοχών που κατοικούν στη μια χώρα και μετακινούνται στην άλλη για να εργασθούν. Οι ταξιδιώτες που διέρχονται από μια χώρα χωρίς να σταματήσουν, ακόμη και αν η διάρκεια της διέλευσης είναι μεγαλύτερη από ένα 24ωρο. Είναι χρήσιμο όμως να σημειώσουμε στο σημείο αυτό, ότι στο βαθμό που δεν έχει βρεθεί ακόμα ένας κοινά αποδεκτός ορισμός του τουρισμού, λόγω της πολυπλοκότητας και της δυναμικής εξέλιξης του τουριστικού φαινομένου, το ποιοι ονομάζονται τουρίστες είναι ένα θέμα που δεν έχει λυθεί οριστικά. Ειδικότερα με τον όρο τουρίστες εννοούμε τους προσωρινούς επισκέπτες η παραμονή των οποίων υπερβαίνει τις 24 ώρες στην επισκεπτόμενη χώρα και τα κίνητρά τους μπορεί να είναι οι διακοπές, η ανάπαυση, η θεραπεία, οι επαγγελματικές υποθέσεις, οικογενειακοί λόγοι κτλ. Με τον όρο «εκδρομείς» χαρακτηρίζονται οι προσωρινοί επισκέπτες η παραμονή των οποίων δεν υπερβαίνει τις 24 ώρες στην επισκεπτόμενη 22

23 χώρα. Εκδρομέας λοιπόν, είναι αυτός που επισκέπτεται μια χώρα και διαμένει σε αυτή λιγότερο από ένα 24ωρο. Η διαφορά δηλαδή μεταξύ εκδρομέα και τουρίστα (ή εκδρομής και τουρισμού) είναι στο ότι στην εκδρομή η επάνοδος στον τόπο της μόνιμης κατοικίας γίνεται μέσα στο ίδιο 24ωρο και η απόσταση πρέπει να είναι μικρότερη των 100 χλμ. Στους εκδρομείς περιλαμβάνονται: Οι επιβάτες κρουαζιερόπλοιου Τα πληρώματα αεροπλάνων, πλοίων κλπ. Οι επισκέπτες που έρχονται και φεύγουν την ίδια μέρα χωρίς να διανυκτερεύσουν. Επισκέπτης είναι κάθε άτομο που επισκέπτεται μια χώρα άλλη από αυτή στην οποία διαμένει μόνιμα, για οποιοδήποτε λόγο, εκτός από αυτό της άσκησης ενός επαγγέλματος που να αμείβεται από την χώρα την οποία επισκέπτεται. Σύμφωνα με την Υπηρεσία Στατιστικής των Ηνωμένων Εθνών ως διεθνείς επισκέπτες χαρακτηρίζονται: Άτομα που επισκέπτονται μια χώρα και σκοπεύουν να παραμείνουν μέχρι ένα έτος έχοντας ως κίνητρο της μετακίνησης τις διακοπές, την υγεία, τον αθλητισμό, τα συνέδρια κτλ. Τα μέλη του πληρώματος των πλοίων και των αεροσκαφών ξένης εθνικότητας που πραγματοποιούν επιδιορθώσεις ή σταθμεύουν προσωρινά Οι ταξιδιώτες για εμπορικές υποθέσεις που παραμένουν στη χώρα μέχρι ένα έτος Οι εργαζόμενοι ως μισθωτοί σε ξένες επιχειρήσεις που παραμένουν για περισσότερο από ένα χρόνο Οι κρατικοί υπηρεσιακοί παράγοντες που κατέχουν θέση διπλωματών ή πρέσβεων, οι στρατιωτικοί κτλ Το προσωπικό των διεθνών οργανισμών που βρίσκονται σε αποστολές διάρκειας μέχρι ενός έτους. 23

24 Ο παραπάνω ορισμός καλύπτει τις δύο προηγούμενες κατηγορίες επισκεπτών, δηλαδή τους τουρίστες και τους εκδρομείς. Δεν καλύπτει όμως ορισμένες κατηγορίες ταξιδιωτών όπως τους μετανάστες, τους πρόσφυγες που αναγκάζονται να εκπατριστούν, τους διπλωμάτες, όταν ταξιδεύουν από τη χώρα προέλευσής τους στη χώρα που είναι διαπιστευμένοι και αντίστροφα, τους στρατιωτικούς, όταν ταξιδεύουν από τη χώρα προέλευσής τους στη χώρα που είναι εγκατεστημένη η υπηρεσία τους, κλπ Κίνητρα επίσκεψης Στόχος της τουριστικής παραγωγής είναι η ικανοποίηση των αναγκών του ταξιδιώτηκαταναλωτή. Η τουριστική επιχείρηση πρέπει να παράγει τέτοια προϊόντα και σε τέτοιες ποσότητες και ποιότητες, που να καλύπτουν τις τουριστικές ανάγκες του καταναλωτή. Βασική προϋπόθεση για την πραγματοποίηση ενός ταξιδιού αποτελεί η ύπαρξη σχετικής διάθεσης γι αυτό. Η διάθεση γενικότερα για τουριστικό ταξίδι δημιουργείται από την επίδραση των αντιστοίχων κινήτρων. Τα κίνητρα αυτά μπορούν να διακριθούν σε δύο ομάδες. Η πρώτη ομάδα των κινήτρων επηρεάζει και βοηθάει στη λήψη της απόφασης για μετακίνηση, ενώ η δεύτερη ομάδα ενεργοποιεί την απόφαση για την επιλογή του συγκεκριμένου ταξιδιού. Τα κίνητρα ομοιάζουν με μια ανάγκη που ζητάει ικανοποίηση και προκαλεί τον ερεθισμό του ατόμου στην κατεύθυνση αναζήτησης ικανοποίησης. Τα κυριότερα κίνητρα που ωθούν ένα άτομο στην επιθυμία να ταξιδέψει είναι: Επαγγελματικοί λόγοι: Η επαγγελματική απασχόληση ιστορικά αποτελεί το πρώτο κίνητρο ταξιδιού. Σήμερα όμως, συχνά, είναι συνδυασμένο με την ευχαρίστησηψυχαγωγία. Ο ταξιδιώτης αποζητά να αισθανθεί τη ψυχική διάθεση της ευχαρίστησης, της ξεκούρασης και της διασκέδασης. Η έννοια της διασκέδασης διαφέρει μεταξύ των υποψηφίων ταξιδιωτών. Η διασκέδαση αλλάζει ανάλογα με την 24

25 ηλικία, με την κοινωνική θέση, την οικογενειακή κατάσταση αλλά και με την ταξιδιωτική εμπειρία του τουρίστα. Η ανάγκη της αλλαγής: Οι διακοπές συνδυάζονται με την σκέψη για αλλαγή από τις συνήθειες και το περιβάλλον της καθημερινής ζωής. Η απόδραση από την καθημερινότητα αποτελεί καθοριστικό παράγοντα πραγματοποίησης του ταξιδιού, ιδιαίτερα σε άτομα που η επαγγελματική τους απασχόληση δεν δίνει τέτοιες ευκαιρίες. Η αναζήτηση περιπέτειας: Αρκετά άτομα ικανοποιούν τις ανησυχίες τους με την αναζήτηση του ασυνήθιστου και του περιπετειώδους και προσπαθούν να τις εκφράσουν μέσα από την επιστημονική έρευνα, την ανακάλυψη και την καλλιτεχνική δημιουργία. Εκπαιδευτικοί λόγοι: Η τάση για επιμόρφωση και εκπαίδευση είναι έμφυτη στον άνθρωπο. Αυτή μπορεί να πραγματοποιηθεί από το πιο πολύπλοκο τρόπο μέχρι το πιο απλό, όπως είναι η επίσκεψη σε ένα μουσείο ή μια τοπική παραδοσιακή έκθεση. Το επιμορφωτικό ταξίδι, εκτός από τα ιστορικά και αρχαιολογικά ενδιαφέροντα, μπορεί να έχει κίνητρο την γνωριμία με τις λαϊκές παραδόσεις και τις συνήθειες του τόπου. Λόγοι υγείας: Ιδιαίτερα τα άτομα κάποιας ηλικίας, μπορεί να αναζητήσουν τη διαμονή τους σε περισσότερο ήπια κλίματα, για σχετικά μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα. Το ταξίδι αυτό δεν πρέπει υποχρεωτικά να αντιμετωπίζεται σαν κάτι το δυσάρεστο. Το κίνητρο της υγείας, με την ευρύτερη έννοια, περιλαμβάνει την ανάπαυση και ηρεμία από περίοδο επαγγελματικής ή άλλης έντασης και μπορεί να συνδυάζεται με υγιεινή διατροφή και δίαιτα, να περιλαμβάνει θαλάσσια μπάνια ή λουτρά σε ιαματικές πηγές και σε παραθεριστικά θέρετρα. Άθληση: Ο αθλητισμός τόσο σαν θέαμα όσο και σαν συμμετοχή έχει αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία στις ανθρώπινες δραστηριότητες τον τελευταίο καιρό. Όλα τα αθλητικά γεγονότα αποτελούν κίνητρα ταξιδιού και συχνά η επιλογή της τοποθεσίας εκτέλεσής τους δημιουργούν προβλήματα ανταγωνισμού, λόγω της μετακίνησης πολλών ανθρώπων. 25

26 Αγορές: Το ταξίδι συχνά καλύπτει την ανάγκη που αισθάνεται ο καταναλωτής να αγοράσει. Το κίνητρο της πραγματοποίησης κάποιας αγοράς, ιδιαίτερα όταν αυτή θεωρείται οικονομικά συμφέρουσα γίνεται κινητήρια δύναμη για μετακινήσεις. Αισθήσεις και εγωισμός: Οι φυσικές και τεχνητές ομορφιές ικανοποιούν την αίσθηση του ωραίου. Η επαφή με την φύση δίνει την ευκαιρία στον ταξιδιώτη να αντιμετωπίσει καταστάσεις, που του επιτρέπουν να φιλοσοφήσει την ζωή. Η προσφορά ξενοδοχειακών και γενικότερα τουριστικών υπηρεσιών, που δεν είναι συνηθισμένες στη καθημερινή του ζωή, τρέφει τον εγωισμό του ταξιδιώτη και του δημιουργεί το αίσθημα της μεγαλοπρέπειας. Κοινωνική προβολή: Η πραγματοποίηση ταξιδιών αποτελεί μέρος των κοινωνικών δραστηριοτήτων ορισμένων κοινωνικών και εισοδηματικών κατηγοριών, ενώ η πραγματοποίηση τους συχνά συνδυάζεται με την πρόβλεψη της δημιουργίας κοινωνικών επαφών. Οι ταξιδιωτικές εμπειρίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν μέσο απόδειξης συμμετοχής και προβολής της επαγγελματικής και οικονομικής επιτυχίας του τουρίστα. Πολιτιστική συνήθεια: Η συνεχής βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, ιδιαίτερα στις βιομηχανικά αναπτυγμένες χώρες, έχει δημιουργήσει χρόνο για ετήσιες διακοπές, που θεωρούνται μέρος της επαγγελματικής απασχόλησης του εργατικού δυναμικού. Για παράδειγμα στην Αγγλία και στη Γαλλία, περίπου το 50% του πληθυσμού, πραγματοποιεί ένα τουλάχιστο ετήσιο ταξίδι. Στα παραπάνω κίνητρα πρέπει επίσης να συμπεριλάβουμε το ταξίδι στο εξοχικό σπίτι, το ταξίδι για χαρτοπαιξία στα καζίνο, το ταξίδι για τις εμπειρίες του ίδιου του ταξιδιού, το ταξίδι για θρησκευτικούς λόγους και την ευχαρίστηση και ικανοποίηση για πριν και μετά την πραγματοποίησή του. Όλα τα κίνητρα επιδρούν γενικά στον άνθρωπο και του δημιουργούν την ταξιδιωτική επιθυμία. Τα κίνητρα αυτά επιδρούν αυτοτελώς ή συνδυασμένα ανάλογα με το άτομο. Όμως σε πολλές περιπτώσεις τα πραγματικά κίνητρα, που δημιουργούν την επιθυμία, μπορεί να είναι κρυμμένα και ο υποψήφιος ταξιδιώτης να δικαιολογεί διαφορετικά την απόφασή του. 26

27 Αποτελεί πρωταρχικό στόχο των τουριστικών επιχειρήσεων, ο προσδιορισμός των συγκεκριμένων κινήτρων ατόμων ή ομάδων ταξιδιωτών για να μπορούν να σχεδιάσουν, να συσχετίσουν τις ενέργειές τους, ώστε να επηρεάσουν προς όφελός τους την τελική επιλογή του ταξιδιώτη. 27

28 1.4 Το τουριστικό φαινόμενο και τα χαρακτηριστικά του. Ορίσαμε προηγούμενα τον τουρισμό ως μια πρόσκαιρη μετακίνηση ανθρώπων από τον τόπο της μόνιμης διαμονής τους σε ένα άλλο τόπο με σκοπό την ικανοποίηση των τουριστικών τους αναγκών, καθώς και την οργανωμένη προσπάθεια για την προσέλευση, υποδοχή και καλύτερη εξυπηρέτηση αυτών των ανθρώπων. Ο γενικός αυτός ορισμός του τουριστικού φαινομένου έχει δυο πλευρές. Η πρώτη πλευρά, που αφορά την πρόσκαιρη μετακίνηση των ανθρώπων για τουριστικούς λόγους, είναι η πλευρά της τουριστικής ζήτησης. Η δεύτερη πλευρά του τουρισμού, που αναφέρεται στην υποδοχή και εξυπηρέτηση αυτών που μετακινούνται για τουριστικούς λόγους, είναι το παραγωγικό μέρος, η τουριστική προσφορά. Τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες που ζητούνται και προσφέρονται στην τουριστική αγορά τα ονομάζουμε τουριστικά προϊόντα. Τα βασικά χαρακτηριστικά του τουρισμού, που είναι αποτέλεσμα του εννοιολογικού προσδιορισμού του, είναι: Ο τουρισμός είναι το αποτέλεσμα μεμονωμένης ή ομαδικής μετακίνησης ανθρώπων σε διάφορα μέρη και η διαμονή τους σε αυτά τουλάχιστον ένα 24ωρο. Σκοπός της μετακίνησης αυτής είναι η ικανοποίηση των τουριστικών αναγκών των ατόμων. Όλες οι μορφές του τουρισμού περιλαμβάνουν το ταξίδι σε ένα τουριστικό προορισμό και τη διαμονή σε αυτόν. Το ταξίδι και η διαμονή πραγματοποιούνται εκτός του τόπου της μόνιμης κατοικίας του τουρίστα. Οι μετακινήσεις σε διάφορους τουριστικούς προορισμούς είναι βραχυχρόνιες και προσωρινού χαρακτήρα. Οι άνθρωποι μετακινούνται σε διάφορους τουριστικούς προορισμούς για λόγους τουριστικούς, που δεν συνδέονται δηλαδή με την πρόθεση της μόνιμης διαμονής σε αυτούς ή την επαγγελματική απασχόληση σε αυτούς. 28

29 Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι ο τουρισμός σε όλες τις μορφές του περιλαμβάνει κάποιο ταξίδι χωρίς όλα τα ταξίδια να είναι τουρισμός. Οι τουρίστες δε τις περισσότερες φορές είναι ξένοι στα διάφορα μέρη που επισκέπτονται. Ο χαρακτήρας του τουρισμού, όπως έχουμε ήδη παρατηρήσει, είναι πρόσκαιρος και βραχυχρόνιος, γεγονός που τον διακρίνει από την μετανάστευση που αφορά μια μακροχρόνια μετακίνηση με σκοπό την μόνιμη εγκατάσταση. Ο τουρισμός τελικά αποτελείται από σύνθετες δραστηριότητες που σε αυτές περιλαμβάνονται: οι μετακινήσεις των ανθρώπων για λόγους τουριστικούς, οι παραγωγοί των τουριστικών αγαθών και υπηρεσιών, οι ταξιδιωτικοί πράκτορες, οι μεσίτες τουριστικών υπηρεσιών, τα έργα υποδομής που κατασκευάζει το κράτος και οι τουριστικές επιχειρήσεις, οι προμηθευτές των τουριστικών προϊόντων κλπ. Η ταχεία ανάπτυξη του τουρισμού μετά το Β Παγκόσμιο πόλεμο ήταν περισσότερο ένα αυθόρμητο παρά ένα οργανωμένο φαινόμενο. Ο αριθμός των διεθνών τουριστών αυξήθηκαν από 71 εκατομμύρια το 1960 σε 625,2 εκατομμύρια το Το συνάλλαγμα (δηλαδή τα χρήματα που οι τουρίστες δαπανούν στις χώρες που πηγαίνουν) αυξήθηκε από 6,8 δις. δολάρια το 1960 σε 621 δις δολάρια το Σύμφωνα με τις προβλέψεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού το 2010 ο αριθμός των διεθνών τουριστών αναμένεται να φτάσει τα 1018 εκατομμύρια και το συνάλλαγμα σε 1500 δις. δολάρια. Σε ότι αφορά τη γεωγραφική κατανομή των αφίξεων των διεθνών τουριστών η Ευρώπη και οι Ηνωμένες Πολιτείες δέχτηκαν τις περισσότερες. Το 1980 οι δύο προαναφερόμενες περιοχές δέχτηκαν το περίπου το 90% των αφίξεων. Τα τελευταία χρόνια αυξήθηκαν οι αφίξεις στη Νότια Ασία και τη Μέση Ανατολή, αλλά το ποσοστό παραμένει σχετικά πολύ χαμηλό σε σχέση με αυτό που δέχεται η Ευρώπη και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Οι τουρίστες προέρχονται κυρίως από τις οικονομικά αναπτυγμένες χώρες και ειδικότερα από τη Δυτική Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική, την Ιαπωνία και την Αυστραλία. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού προχώρησε σε μία τυπολογία του παγκόσμιου τουρισμού διακρίνοντας τρεις ομάδες χωρών: Χώρες όπου ο εσωτερικός και ο διεθνής τουρισμός είναι πολύ αναπτυγμένοι. Τέτοιες χώρες είναι οι χώρες της Δύσης 29

30 Χώρες υποδοχής τουριστών με ελάχιστα αναπτυγμένο τον εσωτερικό τουρισμό. Τέτοιες χώρες είναι οι χώρες στην Ασία κτλ Χώρες όπου ο διεθνής τουρισμός είναι ελάχιστα αναπτυγμένος εν αντιθέσει με τον εσωτερικό τουρισμό. Τα λεγόμενα τουριστικά προϊόντα παρουσιάζουν αρκετά διαφορετικά χαρακτηριστικά σε σχέση με άλλα προϊόντα του τριτογενούς κυρίως τομέα (δηλαδή του τομέα των υπηρεσιών). Τα βασικά χαρακτηριστικά του τουριστικού προϊόντος είναι τα ακόλουθα: Καταρχήν το τουριστικό προϊόν χαρακτηρίζεται από μεγάλη ετερογένεια. Για παράδειγμα η ποιότητα διαμονής που προσφέρει ένα ξενοδοχείο διαφοροποιείται από αυτή που προσφέρει ένα ενοικιαζόμενο δωμάτιο. Ακόμη και ανάμεσα στα ξενοδοχεία βρίσκουμε σημαντικές διαφορές. Το προσφερόμενο προϊόν χαρακτηρίζεται από εποχικότητα. Για παράδειγμα οι τουρίστες προτιμούν συγκεκριμένη περίοδος να κάνουν διακοπές (π.χ. το καλοκαίρι). Το προσφερόμενο προϊόν χαρακτηρίζεται από τη γεωγραφική συγκέντρωση σε συγκεκριμένες περιοχές. Για παράδειγμα σε περιοχές που έχουν θάλασσα, ή βουνό κτλ. Είναι πρακτικά αδύνατον να αποθηκευτεί το σύνολο των τουριστικών προϊόντων. Το τουριστικό προϊόν είναι κυρίως εντάσεως εργασίας (δηλαδή η παραγωγή του στηρίζεται πολύ περισσότερο στην εργασία) και δεν εμπεριέχει σε μεγάλο βαθμό το στοιχείο του αυτοματισμού. Το τουριστικό προϊόν καταναλώνεται στον τόπο παραγωγής και δεν μπορεί να αποσταλεί στον τόπο προέλευσης του τουρίστα. Η παραγωγή και η κατανάλωση του τουριστικού προϊόντος πραγματοποιούνται σχεδόν ταυτόχρονα. Για παράδειγμα το γεύμα σε ένα εστιατόριο. Τη στιγμή που παράγεται σχεδόν την ίδια στιγμή καταναλώνεται. Τα τουριστικά υποπροϊόντα (δηλαδή τα διάφορα προϊόντα που παράγονται στον τομέα του τουρισμού) είναι μεταξύ τους συμπληρωματικά. Για 30

31 παράδειγμα το κατάλυμα που προσφέρει το ξενοδοχείο συμπληρώνεται από το την υπηρεσία του εστιατορίου ή του αναψυκτηρίου κτλ. Η ζήτηση για το τουριστικό προϊόν επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό και από μη οικονομικούς παράγοντες όπως οι πολιτικές κρίσεις, περιβαλλοντικές καταστροφές κτλ. Υπάρχουν τρεις μεγάλες κατηγορίες παραγόντων που επηρεάζουν την τουριστική ζήτηση. Οι παράγοντες αυτοί είναι: Κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες. Τέτοιοι παράγοντες είναι το εισόδημα, η κοινωνικο-επαγγελματική κατηγορία, οι τιμές των προϊόντων, η διάρκεια των διακοπών, η δημογραφική εξέλιξη, τα μεταφορικά μέσα κτλ. Κοινωνικο-ψυχολογικοί παράγοντες. Τέτοιοι παράγοντες είναι η διάθεση του ατόμου να «δραπετεύσει» από την καθημερινότητα, η ανάγκη επιστροφής στη φύση κτλ. Παράγοντες που σχετίζονται με το τουριστικό προϊόν. Τέτοιοι παράγοντες είναι η απόσταση, το κόστος ζωής στη χώρα υποδοχής, το επίπεδο τιμών, η αποτελεσματικότητα και η ποιότητα της πληροφόρησης κτλ. Όπως έχουμε αναφέρει προηγουμένως, το δεύτερο μέρος του τουρισμού είναι η τουριστική προσφορά. Με τον όρο τουριστική προσφορά εννοούμε το σύνολο των αγαθών και των υπηρεσιών που προσφέρονται στον καταναλωτή / τουρίστα για να ικανοποιήσει τις τουριστικές του ανάγκες. Το τουριστικό προϊόν μπορεί να είναι είτε γενικό, δηλαδή οι διακοπές, είτε μερικό, δηλαδή η υπηρεσία που προσφέρει το ξενοδοχείο, ή ένα εστιατόριο κτλ. Μπορούμε να διακρίνουμε την πρωτογενή τουριστική προσφορά, η οποία περιλαμβάνει τους λεγόμενους τουριστικούς πόρους (παραλία, μνημεία, πολιτισμός κτλ) και τη δευτερογενή τουριστική προσφορά η οποία περιλαμβάνει τις διάφορες υποδομές που χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο για την καλύτερη εκμετάλλευση των τουριστικών πόρων. 31

32 1.4.1 Παράγοντες που επηρεάζουν το τουριστικό φαινόμενο. Ο μαζικός τουρισμός και η ανάπτυξη της τουριστικής βιομηχανίας άρχισε να γίνεται εμφανής από την δεκαετία του 50. Σήμερα ο τουρισμός αποτελεί ένα τρόπο ζωής σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες για το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού και όχι μόνο για τις υψηλές εισοδηματικές τάξεις. Η πλειοψηφία των ανθρώπων στις αναπτυγμένες χώρες, καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι στις αναπτυσσόμενες χώρες έχουν τη δυνατότητα να κάνουν κάποιας μορφής τουρισμό. Είναι χαρακτηριστικό, σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού, ότι το 1998 πάνω από 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι έκαναν εσωτερικό τουρισμό και 625 εκατομμύρια άνθρωποι έκαναν εξωτερικό τουρισμό. Οι τουριστικές εισπράξεις την ίδια χρονική περίοδο ξεπέρασαν τα 447 δισεκατομμύρια δολάρια. Πολλοί είναι οι παράγοντες που συνέβαλαν στην ανάπτυξη του τουρισμού και επηρεάζουν το τουριστικό φαινόμενο. Οι κυριότεροι από αυτούς καταγράφονται στη συνέχεια: Η αύξηση του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων και η βελτίωση των εισοδημάτων τους σε συνδυασμό με την θεσμοθέτηση των πληρωμένων διακοπών. Οι βελτιώσεις στα μεταφορικά μέσα, η αύξηση των τουριστικών καταλυμάτων και η αύξηση της προσφοράς τουριστικών πακέτων διακοπών, καθώς επίσης και άλλων σχετικά φτηνών μορφών διακοπών. Ο τουρισμός σήμερα και ιδιαίτερα ο εξωτερικός τουρισμός αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα εξαγόμενα προϊόντα και για πολλές χώρες αποτελεί βασική πηγή συναλλαγματικών εσόδων. Βέβαια η ανάπτυξη του τουρισμού δεν είναι δυνατόν να είναι συνεχώς αυξητική και πιθανόν να είναι μελλοντικά σε χαμηλότερα επίπεδα από ότι ήταν στο παρελθόν. Όπως επίσης η ζήτηση των τουριστικών υπηρεσιών θα εξαρτάται μελλοντικά περισσότερο από την ικανότητα των χωρών υποδοχής και φιλοξενίας να προσφέρουν τουριστικά πακέτα ποιότητας σε ανταγωνιστικές τιμές. 32

33 Εκτός όμως από τους παραπάνω παράγοντες που συνέβαλαν στην ανάπτυξη του τουριστικού φαινομένου, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που το επηρεάζουν και είναι οι ακόλουθοι: Τα φυσικά χαρακτηριστικά μιας περιοχής. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα γραφικά τοπία, οι ακρογιαλιές, καταρράκτες, σπήλαια, δρυμοί κλπ. Τα κατασκευαστικά στοιχεία: μνημεία, αρχαιολογικοί χώροι, ζωολογικοί κήποι, ενυδρεία, δημόσια πάρκα, χιονοδρομικά κέντρα κλπ. Ο πολιτιστικός πλούτος μιας περιοχής: ιστορία, τέχνη, θέατρο, λαογραφία, μουσεία, πινακοθήκες κλπ. Τα κοινωνικά χαρακτηριστικά. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα ήθη και τα έθιμα του ντόπιου πληθυσμού, η παράδοση, ο τρόπος ζωής, η γλώσσα κλπ. Η βασική και ειδική τουριστική υποδομή μιας περιοχής: καταλύματα όλων των τύπων, μεταφορικά μέσα, δυνατότητες άθλησης κλπ. Η ευκολία πρόσβασης σε ένα τουριστικό προορισμό, δηλαδή η ύπαρξη συχνών και σε προσιτές τιμές συγκοινωνιακών συνδέσεων, σύγχρονων και εξυπηρετικών σταθμών εισόδου-εξόδου, όπως αεροδρόμια, λιμάνια, σιδηροδρομικοί σταθμοί, καλό οδικό δίκτυο με σταθμούς ανεφοδιασμού καυσίμων κλπ. Το κόστος επίσκεψης επίσης αποτελεί ένα ισχυρό κίνητρο για να επισκεφτούν οι τουρίστες ένα συγκεκριμένο τουριστικό μέρος. Όσο πιο προσιτές είναι οι τιμές διάθεσης τουριστικών πακέτων ή μεμονωμένων τουριστικών υπηρεσιών προς μια περιοχή, τόσο πιο αυξημένες είναι οι τουριστικές επισκέψεις στην περιοχή αυτή. Τέλος θα πρέπει να επισημάνουμε ότι το τουριστικό φαινόμενο επηρεάζεται σημαντικά και από παράγοντες όπως η τάση φυγής του ανθρώπου από την καθημερινότητα, η επιθυμία να γνωρίσει νέους τόπους, η επιθυμία να επικοινωνήσει και να δημιουργήσει σχέσεις με άλλους ανθρώπους. 33

34 1.4.2 Το Τουριστικό κύκλωμα. Το τουριστικό κύκλωμα, όπως αυτό παρουσιάζεται στο σχήμα 1, αποτελεί το χωρικό πλαίσιο μέσα στο οποίο τοποθετούνται οι δραστηριότητες του τουριστικού φαινομένου και βοηθά στον προσδιορισμό του τουριστικού προορισμού αρχικά σε τοπικό ή περιφερειακό επίπεδο και εν συνεχεία σε διεθνές και παγκόσμιο. Στο τουριστικό κύκλωμα εντάσσονται επίσης όλοι οι παράγοντες εκείνοι που εμπλέκονται στην τουριστική διαδικασία και την επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα. Διάγραμμα 1.1: το τουριστικό κύκλωμα ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΙΜΑΚΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ STAKE HOLDERS, ΚΑΝΑΛΙΑ ΔΙΑΝΟΜΗΣ, TOUR OPERATORS ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ ΕΠΕΝΔΥΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΘΝΙΚΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΪΟΝ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ, ΑΜΕΣΟΙ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΕΣ, ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΝΟΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΤΟΠΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ, ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ, ΤΟΠΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ 34

35 Όλοι οι εμπλεκόμενοι στην τουριστική διαδικασία, όσοι δηλαδή έμμεσα ή άμεσα επηρεάζουν ή επηρεάζονται από τις επιδράσεις του, ονομάζονται stakeholders και ο προσδιορισμός τους αποτελεί σημαντικό βήμα στη διαδικασία της διάγνωσης. Οι αλληλεπιδράσεις των εμπλεκομένων στην τουριστική διαδικασία παρουσιάζουν μεγάλη συνθετότητα στις ροές τους η οποία και δυσχεραίνει το έργο του τουριστικού σχεδιασμού. Η παραπάνω δυσκολία προέρχεται κυρίως από το ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων που εμπλέκονται με τον τουρισμό (οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές κλπ.). Με σκοπό την κατανόηση της συνθετότητας αυτής αναλύουμε σχηματικά τις επιδράσεις των stakeholders στο σχήμα 2. Διάγραμμα 1.2: Stakeholders και σχεδιασμός Τοπικές & Εθνικές επιχειρήσεις Εργατικό δυναμικό Κάτοικοι Κυβέρνηση Εικόνα Προορισμού Ομάδες ακτιβιστών Ανταγωνιστές Τουρίστες Tour Operators (Πηγή: Sautter & Leisen, 1999) 35

36 Σύμφωνα με το σχήμα 2 οι stakeholders μπορούν να χωριστούν σε τρεις βασικές κατηγορίες. Αυτές είναι οι: Άμεσοι προμηθευτές. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται τα ξενοδοχεία, οι εταιρείες μεταφορών (αεροπορικές και μη), τα ταξιδιωτικά πρακτορεία τα εστιατόρια κλπ. Υπηρεσίες υποστήριξης. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται κυρίως ειδικευμένες υπηρεσίες όπως οργανωτές περιηγήσεων, ταξιδιωτικές και τουριστικές εκδόσεις, επιχειρήσεις ξενοδοχειακής διοίκησης, επιχειρήσεις τουριστικών μελετών, εταιρείες προμηθειών και υπηρεσιών. Αναπτυξιακοί οργανισμοί. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται οργανισμοί που ασχολούνται με την τουριστική ανάπτυξη, όπως κυβερνητικοί οργανισμοί, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, εταιρείες εκμετάλλευσης ακινήτων και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Ο ρόλος των Tour Operators Στο σημείο αυτό ειδική αναφορά θα πρέπει να γίνει στο ρόλο των tour operators στην τουριστική αγορά καθώς και στη θέση που αυτοί κατέχουν στο τουριστικό κύκλωμα. Η ενασχόληση τους με τη συστηματική παραγωγή πακέτων διακοπών, τους ανέδειξε σε παράγοντες μεγάλης ισχύος στον τουριστικό τομέα δίνοντας τους παράλληλα πρωταρχικό ρόλο στο τουριστικό κύκλωμα. Επίσης αποτελούν την κύρια πηγή πληροφοριών που συμβάλλει στη δημιουργία της εικόνας βάσει της οποίας επιλέγουν οι τουρίστες προορισμό ( McLellan & Foushee, 1983). Με αυτό τον τρόπο οι tour operators κατορθώνουν να καθορίζουν οι ίδιοι τη ζήτηση. Σύμφωνα και με το σχήμα 1 που παρουσιάσαμε νωρίτερα, οι tour operators βρίσκονται στην κορυφή του τουριστικού κυκλώματος και αποτελούν βασικό παράγοντα επηρεασμού, ενώ ασκούν μια πολύ έντονη μορφή εξουσίας. Η ικανότητα που έχουν να παρέχουν υπηρεσίες τόσο σε οργανωμένα πακέτα τουρισμού όσο και σε μεμονωμένες περιπτώσεις αποτελεί το συγκριτικό τους πλεονέκτημα έναντι των υπολοίπων εμπλεκομένων στο τουριστικό κύκλωμα. 36

37 Σκοπός των tour operators είναι η παροχή υπηρεσιών όσο το δυνατόν υψηλότερης ποιότητας σε ανταγωνιστικές τιμές. Οι συνεργασίες τους με μεγάλες αλυσίδες ξενοδοχείων και με αεροπορικές εταιρείες τους βοηθούν στην απόκτηση φήμης στην τουριστική αγορά και μεγάλη ευκολία διαφήμισης του προϊόντος τους στο ευρύ κοινό. Η εξασφάλιση μεγάλου αριθμού κρατήσεων έχει ως αποτέλεσμα μεγαλύτερες εκπτώσεις από τους προμηθευτές, χαμηλότερες τελικές τιμές σε υψηλής ποιότητας προϊόντα και μεγαλύτερο περιθώριο κέρδους. Αξίζει να αναφέρουμε ότι οι απόψεις διίστανται όσον αφορά το ρόλο των tour operators. Η παρουσία του μαζικού τουρισμού στις περιοχές υποδοχής, είναι συνήθως συνυφασμένη με την καταστροφή των προορισμών αυτών. Παρόλα αυτά, με βάση το πρότυπο της βιωσιμότητας και της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης ένας τόπος μπορεί να δέχεται μαζικό τουρισμό χωρίς να αλλοιώνεται. Με το θέμα αυτό θα ασχοληθούμε και σε επόμενο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας Το τουριστικό προϊόν Για την τουριστική επιχείρηση αυτό που προσφέρει για κατανάλωση στον τουρίστα ονομάζεται τουριστικό προϊόν. Για τον ξενοδόχο τουριστικό προϊόν είναι το κατάλυμα, για τον εστιάτορα είναι το φαγητό, για τον ταξιδιωτικό πράκτορα το εισιτήριο, για τον ταξιτζή είναι η μεταφορά από το αεροδρόμιο στο ξενοδοχείο και για το κέντρο διασκέδασης το καλλιτεχνικό πρόγραμμα. Για τον τουρίστα όμως το τουριστικό προϊόν δεν αποτελείται από κάποια μόνο μεμονωμένα στοιχεία, αλλά αντιλαμβάνεται σαν τουριστικό προϊόν το σύνολο του τουριστικού ταξιδιού, που περιέχει και άλλα στοιχεία όπως: τη ζέστη, τον ήλιο, τη θάλασσα, το τοπίο διαδρομής, την μουσική, την θέα από το βουνό, τον άνετο δρόμο για κυκλοφορία, την παροχή νερού και ρεύματος, τις ποιοτικές προδιαγραφές του καταλύματος, την ασφάλεια στις εγκαταστάσεις, την υγιεινή, την φιλική αντιμετώπιση, την πολιτιστική παράδοση, τις αρχαιότητες, τις κοινωνικές και οικογενειακές συνθήκες απασχόλησης, τα προϊόντα και άλλα. 37