Φαρμακευτικά φυτά: Ο κύριος εμπνευστής φαρμακομορίων. Γιάννη Συλλιγνάκη. Φαρμακοποιού

Transcript

1 Φαρμακευτικά φυτά: Ο κύριος εμπνευστής φαρμακομορίων Γιάννη Συλλιγνάκη Φαρμακοποιού

2 Από αρχαιοτάτων χρόνων η επιβίωση του ανθρώπου βασιζόταν στη σχέση του με το φυσικό του περιβάλλον.

3 Τα φυτά έχουν προσφέρει και συνεχίζουν να προσφέρουν στον άνθρωπο στοιχειώδη μέσα για τη διατήρηση της ύπαρξής του Διατροφή - καλλιέργειες Ένδυση - καλλωπισμός Κατασκευές (καταλύματα, μεταφορικά μέσα) Διακόσμηση - αναψυχή Αντιμετώπιση ασθενειών - ίαση

4 Εξέλιξη της Θεραπευτικής Η αναζήτηση των φαρμάκων άρχισε από το περιβάλλον. Όπως και τα ζώα, ο πρωτόγονος άνθρωπος είχε πολύ ανεπτυγμένο το ένστικτο αυτοπροστασίας. Σταδιακά κυριάρχησε η παρατήρηση και ο συσχετισμός των θεραπευτικών μέσων με συγκεκριμένες ασθένειες.

5 Εξέλιξη της Θεραπευτικής Θρησκευτική περίοδος Πρωτόγονοι λαοί, αρχαίων ανατολικοί λαοί (Σουμέριοι, Βαβυλώνιοι, Εβραίοι) Φιλοσοφική περίοδος Ελληνικός πολιτισμός, Ελληνορωμαϊκή εποχή, Βυζάντιο Πειραματική περίοδος Από τον Αραβικό και Δυτικοευρωπαϊκό Μεσαίωνα, μέχρι τον 18ο αιώνα. Αλχημιστές. Ιατροχημεία. Επιστημονική περίοδος Από την αρχή του 19ου αιώνα έως σήμερα. Γενική εξέλιξη των επιστημών

6 Εξέλιξη της Θεραπευτικής Κατά την ιπποκρατική και ελληνιστική περίοδο υπήρξαν πολλοί ριζοτόμοι. Ασχολούντο με την εξόρυξη των ριζών, την συλλογή των βοτάνων και την καλλιέργεια των φαρμακευτικών φυτών. Πολλοί ήταν συγχρόνως ιατροί και συγγραφείς βοτανολογίων, που ονομάζονται "Ριζοτομικά" ή "Ριζοτομούμενα". Κυρίως χρησιμοποιούσαν θεραπευτικά τις ρίζες.

7 Φάρμακο Και το πιο συνθετικό φάρμακο κρύβει ένα κομμάτι της φύσης μέσα του. Το Φάρμακο όμως δεν αποτελείται μόνο από την φαρμακευτική (δηλαδή την βιολογικά ενεργή) ουσία. Χωρίς τα έκδοχα, τις ουσίες δηλαδή που στην κυριολεξία «πιλοτάρουν» την πορεία του Φαρμάκου στον οργανισμό δεν θα υπήρχαν ούτε Φάρμακα, ούτε Φαρμακευτική. Ακόμη και σήμερα τα περισσότερα έκδοχα προέρχονται από φυσικές πρώτες ύλες.

8 επιρροή της Φύσης στο σχεδιασμό μοντέρνων φαρμάκων Την ίδια στιγμή που από τα εργαστήρια βγαίνουν συνεχώς νέα μόρια που εξοπλίζουν τη φαρέτρα της Ιατρικής, τα παλιά γνωστά Φάρμακα φυσικής προέλευσης περνούν στην κοσμητολογία. Τα φαρμακευτικά καλλυντικά (Cosmeceuticals) είναι πλέον γεγονός και η φαρμακευτική κοσμητολογία συναγωνίζεται την κλινική φαρμακολογία για να προσδώσει επιστημονικό υπόβαθρο ως προς την δράση των καλλυντικών (evidence based pharmaceutical cosmetology).

9 επιρροή της Φύσης στο σχεδιασμό μοντέρνων φαρμάκων Από την άλλη μεριά, πολλά γνωστά φυσικά προϊόντα καταγράφονται ως OTC (μη υποχρεωτικώς συνταγογραφούμενα) φάρμακα. Εάν προσθέσει κανείς στα παραπάνω τα επιτεύγματα της βιοτεχνολογίας, από την διάθεση των προβιοτικών μέχρι την διάθεση θρομβολυτικών φαρμάκων καθώς και βρώσιμων εμβολίων, τότε μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι η φύση έχει κάνει ένα δυναμικό come back ως προς την επιρροή της στο σχεδιασμό μοντέρνων φαρμάκων.

10 Γιατί η Ελληνική Χλωρίδα παρουσιάζει ενδιαφέρον; Είναι η τρίτη πλουσιότερη σε χλωρίδα περιοχή παγκοσμίως. Ελλάδα: φυτικά είδη Φιλοξενεί το 50% περίπου της φυτικής βιοποικιλότητας της Ευρώπης και το 80% περίπου της Βαλκανικής χλωρίδας Ποικίλα ενδιαιτήματα και βιότοποι 270 περιοχές Natura υγροβιότοποι

11 Lilium martagon Galanthus elwesii Lilium candidum Geum coccineum Οphrys ferrumequinum Ελληνική βιοποικιλότητα Dianthus gracilis Lilium rhodopaeum

12 Ελλάδα Πλούσια χλωρίδα > φυτικά είδη Ποσοστό ενδημισμού μεταξύ 8-18 % περίπου (> 700 ενδημικά είδη) Ποσοστό 7-20 % της Ελληνικής χλωρίδας αρωματικά / φαρμακευτικά είδη Tα ενδημικά αρωματικά / φαρμακευτικά είδη μοναδικά στον κόσμο, όμως έχουν ερευνηθεί ελλιπώς.

13 Φαρμακογνωσία Εξετάζει τα φάρμακα που προέρχονται από τη φύση. Έχει ως αντικείμενο μελέτης τα απλά φάρμακα ή δρόγες. Ο όρος δρόγη αφορά κάθε φυσικό προϊόν που είναι ή μπορεί να χρησιμεύσει σαν φάρμακο ή πηγή φαρμάκων.

14 συστατικά δρογών ετερογενή μίγματα με φαρμακολογικά ενεργά και ανενεργά συστατικά. (σάκχαρα, άμυλα, κολλώδεις ουσίες, πρωτεΐνες, αλβουμίνες, πηκτίνες, κυτταρίνες, κόμμεα, ανόργανα άλατα, αιθέρια έλαια, χρωστικές ουσίες.)

15 Aρωματικά φυτά: περιέχουν υψηλή συγκέντρωση πτητικών συστατικών που που σε θερμοκρασία περιβάλλοντος εξαερώνονται και προσδίδουν χαρακτηριστική οσμή, η οποία συνήθως είναι ευχάριστη για τον άνθρωπο. Συνήθως η οσμή οφείλεται σε μίγμα πτητικών ουσιών πολύπλοκης χημικής σύνθεσης και ελαιώδους σύστασης που παράγουν τα φυτά, γνωστά ως αιθέρια έλαια. Τα αρωματικά φυτά είναι διαδεδομένα στα μεσογειακά οικοσυστήματα και η παρουσία τους γίνεται αισθητή μέσω της οσμής (ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες λόγω των υψηλών θερμοκρασιών).

16 Φαρμακευτικά φυτά: τουλάχιστον κάποιο τμήμα τους παράγει χημικές ενώσεις με θεραπευτικές δράσεις για τον άνθρωπο. Από τα φυτά αυτά συλλέγονται τα χρήσιμα στην ίαση τμήματα, τα οποία χρησιμοποιούνται είτε αυτούσια είτε μετά από επεξεργασία. Η βιομηχανία έχει τη δυνατότητα να απομονώσει τις δραστικές ουσίες από τα φυτικά τμήματα, να διευκρινίσει τη δομή τους και να τις αναπαράγει σε μεγάλη κλίμακα για τη δημιουργία φαρμάκων.

17 Φυσικά προϊόντα (δευτερογενή προϊόντα μεταβολισμού) χαρακτηρίζονται οι ουσίες που παράγονται για συγκεκριμένο λόγο από ζωντανούς φυτικούς ή ζωικούς οργανισμούς. Η φύση είναι σε θέση να βιοσυνθέτει πολύπλοκα μόρια που μπορούν να αλληλεπιδράσουν με τα βιολογικά συστήματα. Τα φυσικά προϊόντα έχουν τη δυνατότητα να παρέχουν στην ιατρική νέες χημικές δομές.

18 Ποικιλότητα βιοδραστικών συστατικών Εποχική ποικιλότητα: μεταβολή των βιοδραστικών συστατικών στο έτος / στάδιο ανάπτυξης του φυτού. Γεωγραφική κλιματική ποικιλότητα: μεταβολή των βιοδραστικών συστατικών ανάλογα με την περιοχή και το κλίμα. Χημειότυποι: Μεταβολές των κύριων βιοδραστικών ενώσεων ενός είδους μεταξύ των πληθυσμών και εντός ενός πληθυσμού. Μπορεί να έχει γενετική βάση.

19 ΚΥΡΙΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΒΙΟΔΡΑΣΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΑΤΙΚΩΝ ΑΡΩΜΑΤΙΚΩΝ-ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΩΝ ΦΥΤΩΝ Αιθέρια έλαια Φαινολικά παράγωγα (φλαβονοειδή, φαινολικά οξέα, φαινυλο-αιθανοϊκοί γλυκοσίδες, λιγνάνια, ταννίνες) Τερπένια (διτερπένια, σεσκιτερπένια, ιριδοειδή) Αλκαλοειδή

20 ΚΥΡΙΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΒΙΟΔΡΑΣΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΑΤΙΚΩΝ ΑΡΩΜΑΤΙΚΩΝ-ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΩΝ ΦΥΤΩΝ Αιθέρια έλαια Τα αιθέρια έλαια είναι προϊόντα μεταβολισμού των φυτών, με πολύπλοκη χημική σύνθεση. Έχουν χαρακτηριστική οσμή και γεύση και είναι ελαιώδους σύστασης. Αποτελούνται από πτητικά αρωματικά συστατικά που μπορούν να φτάσουν και να ξεπεράσουν τα 150, και ανήκουν σε διαφορετικές χημικές ομάδες (όπως τερπένια, αλκοόλες, φαινόλες, εστέρες, αλδεΰδες, κετόνες και γενικά ενώσεις μικρού μοριακού βάρους).

21 ΚΥΡΙΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΒΙΟΔΡΑΣΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΑΤΙΚΩΝ ΑΡΩΜΑΤΙΚΩΝ-ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΩΝ ΦΥΤΩΝ Αιθέρια έλαια Τα αιθέρια έλαια έχουν πληθώρα βιολογικών δράσεων, όπως αντιμικροβιακή, αντιφλεγμονώδη δράση, αναστολείς ενζύμων, εντομοκτόνο, αντιϊική - αντιερπητική. Επίσης, έχουν επουλωτικές ιδιότητες και μπορούν να βοηθήσουν στην επούλωση πληγών, ελκών και συριγγίων, κυρίως δε τα αιθέρια έλαια φυτών της οικογένειας των Χειλανθών (Lamiaceae), όπως το φασκόμηλο (Salvia spp.), το θυμάρι (Thymus spp.), το δενδρολίβανο (Rosmarinus spp.) κ.ά. Ένας πολύ μεγάλος αριθμός αιθερίων ελαίων χρησιμοποιείται στη βιομηχανία φαρμάκων, καλλυντικών, τροφίμων, στη σαπωνοποιία, στην κηροπλαστική κλπ.

22 ΚΥΡΙΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΒΙΟΔΡΑΣΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΑΤΙΚΩΝ ΑΡΩΜΑΤΙΚΩΝ-ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΩΝ ΦΥΤΩΝ Φαινολικά παράγωγα Φλαβονοειδή: αντιοξειδωτική, αντιφλεγμονώδης, αντικαρκινική δράση. Φαινυλο-αιθανοϊκοί γλυκοσίδες: αντιοξειδωτική, αναλγητική, αντιυπερτασική, αντιφλεγμονώδης, αντικαρκινική δράση. Λιγνάνια: αντιμιτωτική, αντικαρκινική, αντι-ιική, αντιπαρκινσονική, καθαρτική, ηπατοπροστατευτική, αντιυπερτασική, δράση. Φαινολικά οξέα. Ταννίνες: στυπτική δράση. Συνδέονται ισχυρά με τις πρωτεΐνες.

23 ΚΥΡΙΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΒΙΟΔΡΑΣΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΑΤΙΚΩΝ ΑΡΩΜΑΤΙΚΩΝ-ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΩΝ ΦΥΤΩΝ Τερπένια Φυσιολογικός ρόλος: φυτικές ορμόνες, προστασία φυτών από απώλεια ύδατος, από φυτοφάγα ζώα, από παράσιτα. Βιολογικό ενδιαφέρον: έντονη φλόγωση στο δέρμα, αντιμικροβιακή, εντομοκτόνος δράση, αντιυπερτασικές αντιφλεγμονώδεις αναλγητικές γλυκαντικές ιδιότητες, δυνατά δηλητήρια.

24 ΚΥΡΙΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΒΙΟΔΡΑΣΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΑΤΙΚΩΝ ΑΡΩΜΑΤΙΚΩΝ-ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΩΝ ΦΥΤΩΝ Αλκαλοειδή Αζωτούχες οργανικές ενώσεις φυσικής προέλευσης. Φαρμακολογικές ιδιότητες:

25 Ίταμος ο ραγοφόρος Taxus baccata δέντρο 2000 ετών διατηρητέο Μνημείο της Φύσης δίκτυο Natura 2000 Σιθωνία Χαλκιδικής

26 Taxus baccata H ταξόλη (διτερπένιο) απομονώθηκε για πρώτη φορά το 1964 από το φυτό Taxus brevifolia Taxaceae από τους Wani και Wall (Kingston et al., 1993), οι οποίοι παρατήρησαν την έντονη κυτταροτοξική της δράση. Η τοξικότητα έναντι ζώων και ανθρώπων του Ευρωπαϊκού είδους Taxus baccata είναι γνωστή ήδη από τον 1ο π.χ. αιώνα. Η ταξόλη παρουσιάζει αντιμιτωτική δράση, η οποία εκδηλώνεται μέσω σύνδεσής της με την πολυμερισμένη τουμπουλίνη διαταράσσοντας με τον τρόπο αυτό τη δομή της μιτωτικής ατράκτου. Η ταξόλη βρίσκει εφαρμογή σε συμπαγείς καρκίνους, όπως ωοθηκών, μαστού και πνεύμονα.

27 ΑΛΚΑΛΟΕΙΔΗ ΙΣΟΚΙΝΟΛΙΝΗΣ Αλκαλοειδή των Amaryllidaceae Τοξικό Galanthus nivalis (Reminyl )

28 ΑΛΚΑΛΟΕΙΔΗ ΙΣΟΚΙΝΟΛΙΝΗΣ Αλκαλοειδή των Amaryllidaceae Η γαλανθαμίνη χρησιμοποιήθηκε επιτυχώς στην αντιμετώπιση της νευρίτιδας και της νευραλγίας καθώς και στην οφθαλμολογία και γαστρεντερολογία. Το 2001 η γαλανθαμίνη πήρε έγκριση από τον FDA για τη νόσο του Alzheimer (Revinyl ). Ο βολβός του Νάρκισσου βρέθηκε τόσο πλούσιος σε γαλανθαμίνη που χρησιμοποιείται σε καλλιέργειες στο Βέλγιο για την εξαγωγή του φαρμάκου που προερχόμενο από τη φύση καλείται να αντιμετωπίσει μια φυσική νόσο.

29 Δίκταμος Κρήτης (Origanum dictamnus) Lamiaceae

30 Δίκταμος Κρήτης (Origanum dictamnus) Lamiaceae Λιθογραφία που παριστάνει τις επουλωτικές ιδιότητες του φυτού (Άμστερνταμ 1703)

31 Δίκταμος Κρήτης (Origanum dictamnus) Lamiaceae Δρα αντισηπτικά - σπασμολυτικά -τονωτικά. Συμβάλει στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση των κυκλοφορικών και καρδιολογικών προβλημάτων. Ανακουφίζει από πονοκεφάλους, και στομαχικές διαταραχές

32 Δίκταμος Κρήτης (Origanum dictamnus) Lamiaceae είναι ένα από τα συστατικά του Σαρανταβότανου όπως η λαϊκή μούσα το περιγράφει: Αν την υγειά σου ήχασες και θες να ξαρρωστήσεις, μόνο με βότανα τση γης θα την ξαναποχτήσεις. Με φύλλα τση πορτοκαλιάς και άνθη από λεμόνι μανταρινιά, ανερατζά και μυριστό κυδώνι. Μάζωξ από τσι ρεμαθιές τση αμπιθιάς κλωνάρια έρωντα μάζωξε πολύ απ τα βουνά τση Κρήτης και σφάκα την πικραδερή, δάφνες, μυρθιές να ρίχνεις Σήμερα το φυτό μαζί με τη μαλωτήρα, αποτελούν από τα πιο συνηθισμένα αφεψήματα που πίνουν οι Κρητικοί.

33 Τσάι του Βουνού (Sideritis spp.) - Lamiaceae αντιοξειδωτικές ιδιότητες (αφεψήματα, εκχυλίσματα) αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες (εκχυλίσματα) αναλγητική δράση κατασταλτική δράση στο Κ.Ν.Σ. αντι-υπεργλυκαιμική δράση αντιμικροβιακή δράση φυτοθεραπευτικό σκεύασμα Melofer παρασκευάζεται από εκχύλισμα του φυτού Sideritis scardica, περιέχει 200 ppm σίδηρο πρόληψη αναιμίας

34 Ελελίσφακος (Salvia officinalis) Lamiaceae φασκόμηλο, φασκομηλιά, χαμοσφακιά, μηλοφασκιά, λουσφάκι, φάσκος, αγριοσφακιά, μοσχακίδη, αλιφασκιά Αιθέριο έλαιο (θουγιόνη, π-κυμένιο, κινεόλη, βορνεόλη κ.ά). α-θουγιόνη β-θουγιόνη Παραδοσιακό φαρμακευτικό προϊόν φυτικής προέλευσης για α) τη συμπτωματική θεραπεία της ήπιας δυσπεψίας, όπως καούρα και φούσκωμα, β) την ανακούφιση της υπερβολικής εφίδρωσης, γ) τη συμπτωματική θεραπεία των φλεγμονών στο στόμα ή το λαιμό, δ) την ανακούφιση των φλεγμονών του δέρματος.

35 Λιβανώτις (Rosmarinus officinalis) Lamiaceae δενδρολίβανο, ροζμαρίνι, αρισμαρί, δυοσμαρίνι, δροσιά της θάλασσας Χρησιμοποιείται ως άρτυμα στη μαγειρική. Άνθη: πηγή για την παραγωγή μελιού. Εναλλακτική λύση έναντι των συνθετικών αντιοξειδωτικών. Αιθέριο έλαιο και εκχυλίσματα: "συντηρητικό" σε τροφές και ποτά. Τρυφεροί βλαστοί και φύλλα: αρωματικό. Τα φύλλα του δνδρολίβανου αποτελούν παραδοσιακό φαρμακευτικό προϊόν φυτικής προέλευσης για τη συμπτωματική ανακούφιση της δυσπεψίας και των ήπιων διαταραχών του γαστρεντερικού σωλήνα. Χρησιμοποιείται ως χολαγωγό, εφιδρωτικό, διουρητικό, εμμηναγωγό, καθαρτικό και τονωτικό. Επίσης, χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση της κεφαλαλγίας διαταραχών της εμμήνου ρύσεως, σε προβλήματα μνήμης, σε διαστρέμματα κ.λπ.

36 Μέλισσα (Melissa officinalis) - Lamiaceae μελισσοβότανο, μελισσάκι, μέλισσα, κιτροβάλσαμο Αιθέριο έλαιο (κιτράλη, κιτρονελλάλη, λιναλοόλη, γερανιόλη). Στην αρωματοποιία και στην παρασκευή ηδύποτων. Διαθέσιμες κρέμες με εκχύλισμα του φυτού για την θεραπεία του ιού του απλού έρπητα. Παραδοσιακό φαρμακευτικό προϊόν φυτικής προέλευσης για την ανακούφιση α) ήπιων συμπτωμάτων ψυχικού στρες υπναγωγό. β) συμπτωματική θεραπεία ήπιων γαστρεντερικών διαταραχών, περιλαμβανομένου του τυμπανισμού και του μετεωρισμού.

37 Υπερικό (Hypericum perforatum) Hypericaceae σπαθόχοροτο, βαλσαμόχορτο, λειχηνόχορτο, περίκη, χελωνόχορτο, κοψοβότανο, ψειροβότανο, κουκτσούδι Φυτικό φάρμακο καθιερωμένης χρήσης για α) τη θεραπεία επεισοδίων ήπιας έως μέτριας καταθλιψης (σύμφωνα με το ICD- 10), β) τη βραχυχρόνια θεραπεία των συμπτωμάτων των ήπιων καταθλιπτικών διαταραχών. αντισπασμωδικό, επουλωτικό και βελτιωτικό της ποιότητας του ύπνου σε αϋπνίες Παραδοσιακό φαρμακευτικό προϊόν φυτικής προέλευσης για α) την ανακούφιση της προσωρινής ψυχικής εξάντλησης, β) τη συμπτωματική θεραπεία των ήσσονων φλεγμονών του δέρματος (όπως το ηλιακό έγκαυμα), και ως βοήθημα στην επούλωση των μικρών πληγών. γ) την ανακούφιση των συμπτωμάτων των ήπιων γαστρεντερικών διαταραχών. H y p e r i c i n H y p e r f o r i n

38 Αχιλλέα η χιλιόφυλλος (Achillea millefolium (DC). W. Koch.) - Compositae, Αγριαψιθιά, ή χιλιόφυλλο Είναι γνωστό από την Αρχαιότητα ως φυτό αρωματικό και φαρμακευτικό. Το όνομα του γένους Achillea προέρχεται από τον Αχιλλέα, τον Έλληνα ήρωα, ο οποίος χρησιμοποίησε το φυτό στις πληγές του για να σταματήσει την αιμορραγία στη διάρκεια του τρωικού πολέμου. Το όνομα του είδους millefolium είναι λατινικό και σημαίνει "χίλια φύλλα". Ο Διοσκουρίδης το χρησιμοποιούσε ως αιμοστατικό. Περιέχει σεσκιτερπενικές λακτόνες και αιθέριο έλαιο πλούσιο σε προαζουλένια, που μετατρέπονται εύκολα σε αζουλένια. Επίσης, περιέχει πολλά φλαβονοειδή. Χρησιμοποιείται τοπικά κατά του κνησμού και ως αντιφλογιστικό σε δερματολογικά προβλήματα. Παραδοσιακά χρησιμοποιείται κατά της αιμορραγίας. H δρόγη συμπεριλαμβάνεται σε λίστα φυτών, τα οποία πρέπει να αποφεύγονται δύο εβδομάδες πριν από εγχειρήσεις, διότι μπορούν να προκαλέσουν αλλεργίες κά. Παραδοσιακό φαρμακευτικό προϊόν φυτικής προέλευσης για 1) τη συμπτωματική θεραπεία ήπιων σπασμωδικών γαστρεντερικών ενοχλήσεων, περιλαμβανομένου του τυμπανισμού και του μετεωρισμού, 2)τη θεραπεία μικρών επιφανειακών πληγών, 3) τη συμπτωματική θεραπεία σπασμών που συνδέονται με την έμμηνο ρύση.

39 Silybum marianum (L.) Gaertner (Asteraceae = Compositae) Γαϊδουράγκαθο, Kουφάγκαθο, Aγκάβατος Αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Ηπατοπροστατευτικές δράσεις ιδιαίτερα χρήσιμο στην προστασία του ήπατος από την τοξική επίδραση του αλκοόλ. Αντιμικροβιακή δράση σε Gram + μικροοργανισμούς O CH 2 OH OH HO O H O OCH 3 HO O H O O CH 2 OH OCH 3 OH O H OH OH OH O H OH Σιλυβίνη Ισοσιλυβίνη

40 Cynara scolymus (Asteraceae = Compositae) Τα φύλλα της αγκινάρας αποτελούν Παραδοσιακό φαρμακευτικό προϊόν φυτικής προέλευσης για Την συμπτωματική ανακούφιση των πεπτικών διαταραχών όπως δυσπεψία με μια αίσθηση της πληρότητας, φούσκωμα και μετεωρισμός. Cynarin Cynaropicrin (1) Grosheimin (2) Cynaroside

41 Tussilago farfara L. (Asteraceae = Compositae) Βήχιο, χαμόλευκα Ο Διοσκουρίδης, ο Γαληνός και ο Πλίνιος συνιστούσαν εισπνοές με το φυτό για τον βήχα των ασθματικών. Το λατινικό όνομα του γένους του φυτού (Τussilago) σημαίνει "κατασταλτικό του βήχα."

42 Tussilago farfara L. (Asteraceae = Compositae) Βήχιο, χαμόλευκα Τη δρόγη αποτελούν τα φύλλα και οι ταξιανθίες. Τα άνθη είναι πλούσια σε βλέννη, τερπενικές αλκοόλες, καροτενοειδή, φλαβονοειδή, και περιέχουν ίχνη αιθερίου ελαίου, λίγες ταννίνες και ανόργανα. Τα άνθη είναι ελαφρά καταπραϋντικά του βήχα και χρησιμοποιούνται για να διευκολύνουν την απόχρεμψη όταν θα υπάρχουν αρκετές εκκρίσεις. Τα φύλλα του χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατο του καπνού και έχουν αντιασθματικές ιδιότητες. Είναι στηθικά, αντιβηχικά, μαλακτικά, ελαφρά σπασμολυτικά, επουλωτικά. Τα άνθη όπως και τα φύλλα χρησιμοποιούνται σε πολλά φυτικά φάρμακα, ιδιαίτερα ως αποχρεμπτικά.

43 Alkanna tinctoria (Boraginaceae) OH O OH O OH Από τη ρίζα του φυτού, που είναι συχνά πολύ μεγάλη αναλογικά προς το μέγεθος του φυτού, έχουν απομονωθεί ισοεξυλοναφθαζαρίνες (αλκαννίνη, σικονίνη), φυσικά προϊόντα που έχουν την ιδιότητα να αναγεννούν και να αποκαθιστούν κάθε κάκωση των ιστών, όπως το δέρμα, το επιθήλιο του πεπτικού συστήματος κ.ά. Έχει αντιβακτηριακές, αντικνησμώδης, στυπτικές ιδιότητες. Χρησιμοποιείται εξωτερικά στην θεραπεία των κιρσών, των αδρανών ελκών, των κατακλίσεων και της ψώρας. OH OH αλκαννίνη O O OH σικονίνη

44 Alkanna tinctoria Alkanna tinctoria

45 Digitalis lanata Ehrh. (Scrophulariaceae) Χελιδονόχορτο, Κορακόχορτο, Κορακοβότανο, Λυσσόχορτο, Δακτυλίτις O CH 3 CH 3 OCOCH 3 OH d γλυκόση Ο διγιτοξόση Λανατοσίδης Α διγιτ Ο διγιτ O H Πορφυρογλυκοσίδης Α (δεσακετυλιωθείς Λανατοσίδης Α) Διγιτοξίνη Πολυετές ποώδες φυτό με φαρμακευτικές ιδιότητες, το οποίο συμπεριλαμβάνεται στα Σημαντικά Είδη Φυτών του Δικτύου ΦΥΣΗ H χρησιμοποίηση του φυτού άρχισε από το 13ο αιώνα για τη θεραπεία ελκών ενώ οι καρδιοτονωτικές του ιδιότητες έγιναν γνωστές το Περιέχει κυρίως καρδιοτονωτικούς γλυκοσίδες και σαπωνίνες. Οι σαπωνίνες της δακτυλίτιδας υποβοηθούν στην απορρόφηση των καρδιοτονωτικών γλυκοσίδων από το πεπτικό σύστημα. Οι καρδιοτονωτικοί γλυκοσίδες χρησιμοποιούνται στη θεραπεία των καρδιακών νόσων βλ. Διγοξίνη (Digoxin, Lanoxin), Διγιτοξίνη (Digitaline).

46 Valeriana officinalis L. subsp. collina (Wallr.) Nyman (Valerianaceae) Βαλεριανή, Νάρδος φαρμακευτική Ποώδες, πολυετές φυτό με φαρμακευτικές ιδιότητες, το οποίο συμπεριλαμβάνεται στα Σημαντικά Είδη Φυτών του Δικτύου ΦΥΣΗ Αναφέρεται στα έργα του Ιπποκράτη και του Διοσκορίδη, όπου μνημονεύονται διαφορετικά είδη Νάρδου από διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές. Παραδοσιακό φαρμακευτικό προϊόν φυτικής προέλευσης για την ανακούφιση ήπιων συμπτωμάτων ψυχικού στρες και υπναγωγό Βελτιώνει την ποιότητα του ύπνου και μειώνει την πίεση του αίματος. Χρησιμοποιείται επίσης εσωτερικά σε περιπτώσεις της επίπονης εμμηνόρροιας, της υπέρτασης, του συνδρόμου ευερέθιστων εντέρων κλπ. Εξωτερικά, χρησιμοποιείται για να θεραπεύσει το έκζεμα, τα έλκη και τους μικροτραυματισμούς.

47 Κυνορροδή (Rosa canina L.) Rosaceae Η απόσταξη των ρόδων άρχισε στην Περσία το 810 ή 817 μ.χ. Η δρόγη είναι οι καρποί του φυτού, τα κυνόροδα, οι οποίοι είναι πλούσιοι σε βιταμίνες C, A, ριβοφλαβίνη, νικοτινικό οξύ, κιτρικό οξύ, σάκχαρα, καροτένια, φλαβονοειδή. Συλλέγονται όταν αρχίσουν να ωριμάζουν, όταν είναι ακόμη σφικτά, αφαιρείται η σάρκα τους ξηραίνονται στη σκιά και φυλάσσονται. Χρησιμοποιούνται σαν στυπτικό, αντιδιαρροϊκό, για αναπνευστικές οδούς σε βρογχίτιδα, για την πρόληψη και τη θεραπεία του κρυολογήματος, αιμόπτυση, ως πηγή βιταμίνης C και εξωτερικώς σε πλύσεις οφθαλμών. Litozin (φάρμακο κατά της οστεαρθρίτιδας): μειώνει τους πόνους και τη δυσκαμψία των αρθρώσεων

48 Κρανιά (Cornus mas) Cornaceae Ταννίνες Φλαβονοειδή Κατά της διάρροιας και των εντερικών παθήσεων. Ο φλοιός, οι βλαστοί και οι ρίζες χρησιμοποιούνταν ως αντιπυρετικά. Τα κράνα χρησιμοποιούνται σε καρδιακές παθήσεις, κοιλόπονο, σε πόνους περιόδου, στομαχικές και εντερικές διαταραχές, ως χωνευτικό και ως τονωτικό.

49 ΜΕΤΑΠΟΙΗΜΕΝΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Α. Ξηρή δρόγη Β. Αιθέρια έλαια Γ. Εκχυλίσματα

50 Α. Ξηρή δρόγη Μετά την συγκομιδή του φυτικού υλικού ακολουθεί η συντήρησή του. Η συνηθέστερη μέθοδος είναι η ξήρανση ή αφυδάτωση. Η ξήρανση πρέπει να γίνει γρήγορα και απαιτεί αφ ενός μεν υψηλές θερμοκρασίες αφετέρου δε άμεση και αποτελεσματική απομάκρυνση των υδρατμών. Οι κυριότερες μέθοδοι ξήρανσης είναι: Ξήρανση με έκθεση στον αέρα Ξήρανση με θέρμανση Λυοφιλοποίηση (κρυοαφυδάτωση)

51 Β. Παραλαβή αιθερίων ελαίων 1.Παραλαβή με απόσταξη Υδροαπόσταξη, Υδροατμοαπόσταξη, Ατμοαπόσταξη. 2. Παραλαβή με εκχύλιση Χρησιμοποιείται σε αιθέρια έλαια τα οποία διασπώνται με τη θερμοκρασία. Εκχύλιση με λίπος ή με χρήση πτητικών διαλυτών 3. Παραλαβή με έκθλιψη Με πτητικούς διαλύτες. Συνήθως γίνεται με πετρελαϊκό αιθέρα. 3. Παραλαβή με εκχύλιση με υπερκρίσιμο διοξείδιο του άνθρακα (CO2) Αοφεύγεται η αλλοίωση της σύστασης του αιθερίου ελαίου λόγω θερμικής διάσπασης ή απώλειας πτητικών συστατικών.

52 Γ. Παραλαβή εκχυλισμάτων Για την παραλαβή των βιοδραστικών δευτερογενών μεταβολιτών χρησιμοποιείται η μέθοδος της εκχύλισης χρησιμοποιώντας τους κατάλληλους διαλύτες (κυρίως αλκοόλη, μείγματα αλκοόλης-νερού σε διάφορες αναλογίες, ή/και νερό). Η εκχύλιση είναι μια διεργασία κατά την οποία παραλαμβάνουμε από τη φυτική πρώτη ύλη τα επιθυμητά συστατικά. Με την τεχνική αυτή η απομόνωση των ουσιών από την πρώτη ύλη γίνεται με τη στενή επαφή της με ένα διαλυτικό μέσο το οποίο τις διαλύει. Τα εκχυλίσματα είναι δυνατόν να παραληφθούν: α. Από την κονιοποιημένη ξηρή δρόγη β. Από το φυτικό υλικό που απομένει μετά την παραλαβή του αιθερίου ελαίου και της υδροσόλας, και συνήθως απορρίπτεται.

53 ΡΟΦΗΜΑΤΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ

54 Ποιότητα και Ασφάλεια Φυτικών Φαρμακευτικών προϊόντων Η διαπίστευση της ποιότητας ενός φυτικού τελικού προϊόντος είναι ιδιαιτέρως σημαντική και μπορεί να διασφαλισθεί μόνο με τυποποίηση της όλης πορείας παρασκευής, αρχίζοντας από το φυτό και τελειώνοντας στο φυτικό παρασκεύασμα.

55 Πολυπλοκότητα χιλιάδες μόρια και ομάδες ουσιών συνδυάζονται στον φυτικό κόσμο με τρόπο που δύσκολα γίνεται αντιληπτή η αλληλεπίδρασή τους. οι δρόγες περιέχουν πολλές, ενδεχομένως αποτελεσματικές ενώσεις, που δρουν συνεργικά, είτε ανταγωνιστικά μεταξύ τους, πράγμα που καθιστά δύσκολο τον προσδιορισμό του ποιες από αυτές είναι ευεργετικές ή όχι και ποιες είναι ενδεχομένως επιβλαβείς για τον οργανισμό. θετικό στην περίπτωση είναι, πως πιθανά προβλήματα που προκαλούνται από ένα συστατικό, μπορεί να αντισταθμίζονται ή να εξουδετερώνονται από ένα άλλο.

56 Πολυπλοκότητα στη φύση γενικά είναι δύσκολο να αποκρυπτογραφηθεί μια αλληλουχία αντιδράσεων. Η παρουσία ενεργών συστατικών σ ένα φυτό εξαρτάται καθοριστικά από τον τόπο και τον χρόνο συλλογής του, από την ηλιοφάνεια, από τις συνθήκες αποθήκευσης και κατεργασίας, ενώ παρούσα είναι πάντα η πιθανότητα αλλοίωσης της δρόγης από φυτοφάρμακα ή από άλλα αναμεμιγμένα φυτά. Όλα αυτά καθιστούν δύσκολη την αξιολόγηση των φυτικών παρασκευασμάτων.

57 ΠΟΙΟΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗ Έλεγχος ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων από το σπέρμα μέχρι το τελικό προϊόν Πλήρης καθετοποίηση και συνεχής παρακολούθηση της παραγωγής Τυποποίηση Ανάλυση πτητικών συστατικών Αέρια Χρωματογραφία- Φασματοφωτομετρία Μάζας (GC-MS)

58 Δίκταμος (Origanun dictamnus) Lamiaceae Ανάλυση αιθερίων ελαίων Αέρια Χρωματογραφία-Φασματοφωτομετρία Μάζας (GC-MS) (3) Απόδοση σε αιθέριο έλαιο: 2.4% (1) (1) π-κυμένιο 12.5 (2) γ-τερπινένιο 7.2 (3) Καρβακρόλη 72.9 (2)

59 Sideritis raeseri subsp. raeseri Δωδώνη Τσεπέλοβο Περιοχή Πλατώ, όρος Βελούχι (Ν. Eυρυτανίας)

60 Sideritis raeseri subsp. raeseri Χημική Σύσταση (%) των αιθέριων ελαίων του γένους Sideritis -Ποσοστιαία περιεκτικότητα ανά κατηγορία

61 Εμπόριο της ελπίδας η ασάφεια που επικρατεί για πολλές φυτικές δρόγες σε ότι αφορά την σωστή θεραπευτική τους χρήση και τη δοσολογία τους, «επιτρέπει» σε ένα άλλο εμπόριο, το «εμπόριο της ελπίδας» να ανθεί, κυρίως εκεί που αντιμετωπίζει δυσκολίες η εφαρμοσμένη Ιατρική. «Επιτρέπει» επίσης, λάθη και νοθείες, καθώς τα συστατικά μερικών δρογών μπορούν να ονομαστούν ανακριβώς ή να προέρχονται από αμφίβολης αξιοπιστίας πηγές. Δεν προμηθευόμαστε δρόγες από τη λαϊκή ή δρογοσκευάσματα, από αλεξιπτωτιστές εισαγωγείς και μη εξειδικευμένες εταιρείες παραγωγής.

62 Ολοκληρωμένη αντιμετώπιση ιδιαίτερα στη χώρα μας που οι φυτοθεραπείες δεν είναι ακόμη τόσο δημοφιλείς στους γιατρούς, πολλοί καταναλωτές υποκαθιστούν με μεράκι και αυτοενημέρωση την έλλειψη ιατρικής επίβλεψης. Αυτή όμως η τακτική έχει τα όρια της και μάλιστα πολύ πιο στενά απ' όσο ίσως νομίζουμε. Η σωστή θεραπεία πρέπει να βασίζεται στην ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των προβλημάτων του ασθενούς, πράγμα που δεν μπορεί κάποιος να το κάνει μόνος του.

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76 Eυχαριστώ για την προσοχή σας