Salvia (φασκόμηλο) και Sideritis (τσάι του βουνού) : φυσικές πηγές πιθανών φαρμάκων για τη θεραπεία της νόσου του Alzheimer

Transcript

1 Salvia (φασκόμηλο) και Sideritis (τσάι του βουνού) : φυσικές πηγές πιθανών φαρμάκων για τη θεραπεία της νόσου του Alzheimer Διαμάντω Λάζαρη Επίκουρη Καθηγήτρια Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Σχολή Επιστημών Υγείας, Τμήμα Φαρμακευτικής, Τομέας Φαρμακογνωσίας Φαρμακολογίας, Εργαστήριο Φαρμακογνωσίας, Θεσσαλονίκη, dlazari@pharm.auth.gr 9ο Πανελλήνιο Διεπιστημονικό Συνέδριο Νόσου Alzheimer & Συγγενών Διαταραχών & 1ο Μεσογειακό Συνέδριο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων Μαΐου 2015, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2 Η νόσος του Alzheimer (AD) είναι μια νευροεκφυλιστική νόσος που προσβάλλει κυρίως τους ηλικιωμένους άνω των 65 ετών (αντιπροσωπεύουν περίπου το 70% των περιπτώεων άνοιας) και επηρεάζει σήμερα περίπου 24 εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Η τρέχουσα θεραπεία του AD είναι συμπτωματική και κατά κύριο λόγο, αλλά όχι αποκλειστικά επικεντρώνεται στην αναστολή της χολινεστεράσης (ChEs).

3 Φάρμακα κατά της άνοιας Αναστρέψιμοι αναστολείς της ακετυλοχολινεστεράσης δονεπεζίλη ριβαστιγμίνη γκαλανταμίνη Μεμαντίνη: μη ανταγωνιστικός ανταγωνιστής υποδοχέος-nmda μέτριας συγγένειας Ρυθμίζει τη δράση των παθολογικώς αυξημένων τονικών επιπέδων γλουταμινικού που μπορούν να οδηγήσουν σε νευρωνική δυσλειτουργία

4 Φαρμακευτικά φυτά έχουν αξιολογηθεί για την θεραπεία του AD, ιδιαίτερα εκείνα που ανήκουν στην οικογένεια Lamiaceae (Χειλανθή).

5 Αιθέρια έλαια Προϊόντα μεταβολισμού των φυτών, με πολύπλοκη χημική σύνθεση, χαρακτηριστική οσμή και γεύση, ελαιώδους σύστασης Συστατικά Αιθερίων ελαίων Αποτελούνται από πτητικά αρωματικά συστατικά που μπορούν να φτάσουν και να ξεπεράσουν τα 150, και ανήκουν σε διαφορετικές χημικές ομάδες (όπως τερπένια, αλκοόλες, φαινόλες, εστέρες, αλδεΰδες, κετόνες και γενικά ενώσεις μικρού μοριακού βάρους).

6 Αιθέρια έλαια Βρίσκονται σε: άνθη, φύλλα, καρπούς, φλοιούς, παρασκευάζονται και αποθηκεύονται σε ειδικές ανατομικές κατασκευές όπως: ελαιοφόρες κοιλότητες, αδενώδεις τρίχες Βιολογικές δράσεις: αντιμικροβιακή, αντιφλεγμονώδη, αναστολείς ενζύμων, εντομοκτόνο, αντιϊική αντιερπητική. επουλωτικές ιδιότητες Χρήσεις: βιομηχανία φαρμάκων, καλλυντικών, τροφίμων, στη σαπωνοποιία, στην κηροπλαστική κλπ.

7 ΦΑΙΝΟΛΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ Φαινολικές ενώσεις Πιθανά οφέλη στην υγεία των πολυφαινολών (poly)phenols. (

8 H Salvia είναι γένος Αγγειόσπερμων Δικότυλων φυτών που ανήκει στην τάξη Λαμιώδη, της οικογένειας των Λαμιίδων ή Χειλανθών (Lamiaceae ή Labiatae). Το όνομα του γένους Salvia προέρχεται από το λατινικό ρήμα salvare (=σώζω ζωές). Ονομάζεται επίσης ελελίφασκος ή αλισφακιά. SALVIA Θεωρήθηκε ιερό βότανο από τους Έλληνες που το αφιέρωσαν στο Δία και από τους Ρωμαίους που το πήγαν στη Βρετανία. Για το κοινό αυτό βότανο οι Άραβες λένε "πώς μπορεί να πεθάνει ένας άνθρωπος που έχει στο κήπο του φασκόμηλο;". Το φασκόμηλο ήταν γνωστό και στην αρχαιότητα. Οι πρόγονοί μας το χρησιμοποιούσαν σαν πολυφάρμακο και το αναφέρουν ο Διοσκορίδης, ο Αέτιος, ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός, οι οποίοι το εκθείαζαν ιδιαιτέρως. Οι Λατίνοι το θεωρούσαν ιερό φυτό και το χρησιμοποιούσαν σε τελετές. Ήταν το φυτό της αθανασίας.

9 Η χρήση του Φασκόμηλου ήταν ήδη γνωστή στους Ιάπωνες, αλλά και στους ιθαγενείς Ινδιάνους της Αμερικής. SALVIA Για τη δράση του Φασκόμηλου, συναντάμε επίσης αναφορές από τα τέλη του 16ου αιώνα. Από τότε ο βοτανολόγος John Gerard υποστήριζε ότι το Φασκόμηλο είναι καλό για το κεφάλι και ότι επιταχύνει τη λειτουργία του νευρικού συστήματος και της μνήμης. Πρόσφατα, πειράματα επιβεβαίωσαν την ιδιότητα του Φασκόμηλου να ενισχύει τη μνήμη. Πιστεύεται ότι αυξάνει τα επίπεδα του νευροδιαβιβαστή ακετυλοχολίνη, που βοηθάει στη μετάδοση των εγκεφαλικών μηνυμάτων. Τα επίπεδα της ακετυλοχολίνης παρουσιάζουν μείωση και στους ασθενείς της νόσου του Αλτσχάιμερ, και πιθανόν το φασκόμηλο να βοηθά στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της ασθένειας (Akhondzadeh et al., 2003, Perry et al., 1999).

10 SALVIA Κατά το μεσαίωνα, χρησιμοποιούταν πλατιά για προβλήματα υγείας και ο Καρλομάγνος είχε διατάξει να φυτεύεται σε λαχανόκηπους και στους κήπους στα μοναστήρια. Σε επιδημίες, ειδικά αυτές της χολέρας, πίστευαν ότι όποιος έχει στο σπίτι του φυτεμένη φασκομηλιά δε φοβάται το θάνατο (ΖαννέτουΠαντελή 2000). Οι Κινέζοι το ονομάζουν ελληνικό βραστάρι και το θεωρούν καλύτερο από το τσάι. Εκτιμούσαν τόσο πολύ τη φασκομηλιά σαν βότανο, ούτως ώστε στην ακμή του εμπορίου του κινέζικου τσαγιού με την Δύση, αντάλλασσαν 2 δέσμες κινέζικο τσάι με μια δέσμη φασκόμηλο. Οι Γάλλοι το ονομάζουν ελληνικό τσάι και το χρησιμοποιούν όπως και οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι όχι μόνο για φαρμακευτικούς αλλά και για μαγειρικούς σκοπούς. Οι Άραβες θεωρούσαν ότι μπορούσε να θεραπεύσει τα πάντα.

11 Φασκόμηλο (Salvia officinalis) Lamiaceae φασκόμηλο, φασκομηλιά, χαμοσφακιά, μηλοφασκιά, λουσφάκι, φάσκος, αγριοσφακιά, μοσχακίδη, αλιφασκιά Αιθέριο έλαιο (έως to 3%) (α-thujone 10-60%, β-thujone 436%, camphor 5-20%, p-cymene, 1,8-cineole, borneol, etc.) α-θουγιόνη β-θουγιόνη Παραδοσιακό φαρμακευτικό προϊόν φυτικής προέλευσης για α) τη συμπτωματική θεραπεία της ήπιας δυσπεψίας, όπως καούρα και φούσκωμα, β) την ανακούφιση της υπερβολικής εφίδρωσης, γ) τη συμπτωματική θεραπεία των φλεγμονών στο στόμα ή το λαιμό, δ) την ανακούφιση των φλεγμονών του δέρματος των ανήλικων.

12 Φασκόμηλο (Salvia officinalis) Lamiaceae καρνοσικό οξύ Πολυφαινόλες από την Salvia officinalis

13 SALVIA OFFICINALIS Akhondzadeh S, Noroozian M, Mohammadi M, Ohadinia S, Jamshidi AH, Khani M. Salvia officinalis extract in the treatment of patients with mild to moderate Alzheimer's disease: a double blind, randomized and placebo-controlled trial. J Clin Pharm Ther Feb;28(1):53-9. Αξιολόγηση αποτελεσματικότητας και ασφάλειας του εκχυλίσματος Salvia officinalis, χρησιμοποιώντας μια σταθερή δόση (60 σταγόνες / ημέρα), σε ασθενείς με ήπια έως μέτρια νόσο του Alzheimer [65 και 80 χρόνων (n = 42, 18 γυναίκες)], σε μια περίοδο 4 μηνών Σε 4 μήνες, το εκχύλισμα S. officinalis έχει σημαντικά καλύτερα αποτελέσματα στις γνωστικές λειτουργίες από το εικονικό φάρμακο (ADASCog: F = 4.77, df = 1, p = 0.03) (CDR-SB: F = 10,84, df = 1, p <0.003). Δεν υπήρχαν σημαντικές διαφορές στις δύο ομάδες στις παρατηρούμενες παρενέργειες εκτός της διέγερσης που φάνηκε να είναι συχνότερη στην ομάδα του εικονικού φαρμάκου (Ρ = 0,09). Το εκχύλισμα της S. officinalis είναι αποτελεσματικό στη διαχείριση της ήπιας έως μέτριας ασθένειας Alzheimer. Επιπλέον, μπορεί επίσης να μειώσει τη διέγερση των ασθενών, αλλά αυτό πρέπει να επιβεβαιωθεί.

14 SALVIA LAVANDULAEFOLIA Perry NS, Bollen C, Perry EK, Ballard C. Salvia for dementia therapy: review of pharmacological activity and pilot tolerability clinical trial. Pharmacol Biochem Behav Jun;75(3): Review. Salvia lavandulaefolia Vahl. (Ισπανικό φασκόμηλο) Εκχυλίσματα και συστατικά κατέδειξαν αντιχολινεστερασική, αντιοξειδωτική, αντιφλεγμονώδη, οιστρογόνο και κατασταλτική δράση επί του ΚΝΣ. Το αιθέριο έλαιο αναστέλλει το ένζυμο της ακετυλοχολινεστεράσης (AChE) από ανθρώπινο ιστό εγκεφάλου και ερυθροκύτταρα βοοειδών In vivo αναστολή της AChE του εγκεφάλου (ραβδωτού σώματος και του ιπποκάμπου επί του φλοιού) μετά από του στόματος χορήγηση του αιθέριου ελαίου σε αρουραίους. Σε υγιείς εθελοντές το αιθέριο έλαιο παρήγαγε σημαντικές επιδράσεις στη γνωστική λειτουργία. Από του στόματος χορήγηση του αιθέριου ελαίου σε ασθενείς με AD, (θεραπεία 6 εβδομάδων), οδήγησε σε μείωση των νευροψυχιατρικών συμπτωμάτων και σε βελτίωση της προσοχής.

15 SALVIA OFFICINALIS Ενισχύει την μνήμη και τη νοητική λειτουργία σε υγιείς, νεαρούς ενήλικες. 65 μελέτες 1 μελέτη (Η.Π.Α.) ( ) NCT Επιδράσεις του εκχυλίσματος φασκόμηλου στη μνήμη και πνευματική απόδοση των ασθενών με ήπια νόσο του Alzheimer Σκοπός: καθορισμός αποτελεσματικότητας του φασκόμηλου στη βελτίωση της διανοητικής λειτουργίας των ατόμων με ήπια νόσο του Alzheimer. Υπόθεση: Η χορήγηση του φασκόμηλου θα βελτιώσει τη γνωστική λειτουργία σε ασθενείς με ήπια νόσο του Alzheimer. Sponsor: Oregon Health and Science University Συνεργάτες: National Center for Complementary and Integrative Health (NCCIH) Πληροφορίες: Barry S. Oken, Oregon Health and Science University

16 SALVIA OFFICINALIS Γένος: Συμμετέχοντες Ηλικία : Άρρεν, θήλυ ετών Μη αποδοχή υγιών εθελοντών Κριτήρια συμμετοχής: Διάγνωση: ήπια νόσος Αλτσχάιμερ Άτομο (φίλος, παιδί, σύζυγος, ή συγγενής) πρόθυμο να συνοδεύσει τους συμμετέχοντες σε όλες τις επισκέψεις μελέτης, παρακολούθηση των συμμετεχόντων (λήψη των χαπιών, αλλαγές συμπεριφοράς κατά τη διάρκεια της μελέτης) Κριτήρια αποκλεισμού: Σημαντικές ασθένειες, εκτός της νόσου του Αλτσχάιμερ

17 SALVIA OFFICINALIS διάρκεια: 6 εβδομάδες 4 επισκέψεις μελέτης, με μεσοδιάστημα περίπου 10 ημερών Οι συμμετέχοντες μοιράστηκαν τυχαία και λάμβαναν είτε φασκόμηλο σε χάπια ή καμία θεραπεία κατά τη διάρκεια κάθε περιόδου 10 ημερών. Κατά τη διάρκεια της μελέτης, κάθε συμμετέχων υποβλήθηκε σε δύο περιόδους θεραπείας με φασκόμηλο και σε δύο περιόδους χωρίς αγωγή. Σε κάθε επίσκεψη της μελέτης, οι συμμετέχοντες υποβλήθηκαν σε γνωστικές δοκιμές, συμπεριλαμβανομένων των δοκιμών για τον προσδιορισμό προσοχής, της μνήμης και της γνωστικής λειτουργίας. Οι συμμετέχοντες σε κάθε επίσκεψη υποβάλλονταν σε ένα ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (EEG) και ένα ηλεκτροκαρδιογράφημα (ΗΚΓ)

18 Τσάι του Βουνού (Sideritis spp.) - Lamiaceae αντιοξειδωτικές ιδιότητες (αφεψήματα, εκχυλίσματα) αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες (εκχυλίσματα) αναλγητική δράση κατασταλτική δράση στο Κ.Ν.Σ. αντι-υπεργλυκαιμική δράση αντιμικροβιακή δράση φυτοθεραπευτικό σκεύασμα Melofer παρασκευάζεται από εκχύλισμα του φυτού Sideritis scardica, περιέχει 200 ppm σίδηρο πρόληψη αναιμίας Todorova M, Trendafilova A. Sideritis scardica Griseb., an endemic species of Balkan peninsula: Traditional uses, cultivation, chemical composition, biological activity. J. Ethnopharmacol. 2014;152:

19 Τσάι του Βουνού (Sideritis spp.) - Lamiaceae Sideritis sipylea BOISS, Sideritis syriaca L. ssp. syriaca, Sideritis raeseri ssp. raeseri (BOISS. & HELDR.), Sideritis raeseri ssp. attica (HELDR.), Sideritis clandestina ssp. clandestina, Sideritis clandestina ssp. peloponnesiaca (BOISS. & HELDR.), Sideritis euboea HELDR., Sideritis scardica GRISEB., Sideritis perfoliata ssp. perfoliata, Sideritis perfoliata ssp. athoa (Papanic. & Kokkini).

20 Τσάι του Βουνού (Sideritis spp.) - Lamiaceae

21 Sideritis perfoliata L. subsp. perfoliata OH CH3O O CH3O HO O O OH 1 O 3 H O O C O H O CH3O OH O 2 OCH3 HO O CH3O CH3O OH OCH3 OH OCH3 OH HO 5 O 4 OH H 6 O O HO OH H 7 HO H 8 OH HO OH 9 HO OH H 10

22 Τσάι του Βουνού (Sideritis spp.) - Lamiaceae in vitro προσδιορισμός αντιερπητικής δραστικότητας ενός αριθμού εκχυλισμάτων από 6 ελληνικές δρόγες (πρωτόκολλο δοκιμασίας ελάττωσης του αριθμού ιικών πλακών) τα διχλωρομεθανικά (DM) εκχυλίσματα όλων των φυτών αναστέλλουν τον HSV-1 κατά % (C:167μg/ml) τα εκχυλίσματα του Sideritis perfoliata L. subsp. perfoliata παρουσίασαν αυξημένη αντιερπητική δραστικότητα in vitro DM εκχύλισμα: χαμηλή κυτταροτοξικότητα και έντονη αντιερπητική και ιοκτόνος δράση είδη του γένους Sideritis χρησιμοποιούνται από αρχαιοτάτων χρόνων στη λαϊκή θεραπευτική (και στη θεραπεία ιώσεων) επιλογή του φυτού προς βιοκατευθυνόμενο χρωματογραφικό διαχωρισμό (Απομονώθηκαν φλαβονοειδή και διτερπένια)

23 Extracts of Sideritis scardica as inhibitors of monoamine transporters: A pharmacological mechanism for efficacy in mood disorders and attention-deficit hyperactivity disorder (ADHD) Rainer Knörle Μελέτη της επίδρασης διαφόρων εκχυλισμάτων Sideritis scardica στην πρόσληψη σεροτονίνης, νοραδρεναλίνης και ντοπαμίνης σε συναπτοσώματα εγκεφάλου αρουραίου και σεροτονίνης σε ανθρώπινα κύτταρα JAR. Όλα τα εκχυλίσματα ανέστειλαν την πρόσληψη των τριών μονοαμινών σε συναπτοσώματα εγκεφάλου αρουραίου με αντίστοιχους μεταφορείς τους, Τα αλκοολούχα εκχυλίσματα είναι πιο αποτελεσματικά από το υδατικά. Οι τιμές EC 50 ήταν στην περιοχή από μg / ml. Αναστολή του ανθρώπινου μεταφορέα σεροτονίνης: πιο αποτελεσματικό το εκχύλισμα μεθανόλης (ΕΚ 50: 1,4 μg / ml). Το φαρμακολογικό προφίλ εκχυλισμάτων του Sideritis scardica υποδεικνύει τη χρήση τους στην φυτοχημική θεραπεία των ψυχικών διαταραχών που συνδέονται με δυσλειτουργία μονοαμινεργικούς νευροδιαβίβαση, όπως η μείζων κατάθλιψη ή διαταραχή ελλείμματος προσοχής-υπερκινητικότητας

24 Μελισσόχορτο (Melissa officinalis) Lamiaceae μελισσοβότανο, μελισσάκι, μέλισσα, κιτροβάλσαμο Αιθέριο έλαιο (κιτράλη, κιτρονελλάλη, λιναλοόλη, γερανιόλη). Στην αρωματοποιία και στην παρασκευή ηδύποτων. Διαθέσιμες κρέμες με εκχύλισμα του φυτού για την θεραπεία του ιού του απλού έρπητα. Παραδοσιακό φαρμακευτικό προϊόν φυτικής προέλευσης για την ανακούφιση α) ήπιων συμπτωμάτων ψυχικού στρες υπναγωγό. β) συμπτωματική θεραπεία ήπιων γαστρεντερικών διαταραχών, περιλαμβανομένου του τυμπανισμού και του μετεωρισμού.

25 Μελισσόχορτο (Melissa officinalis) Lamiaceae Human Brain Antioxidants During Oxidative Stress Sponsor: University of Minnesota - Clinical and Translational Science Institute Collaborator: National Institute on Aging (NIA) Ομάδες: Υγιή άτομα με εύρος ηλικιών 18-22, Υγιή ηλικιωμένα άτομα, ασθενείς με νόσο του Alzheimer Ομάδα ελέγχου: Υγιείς ηλικιωμένοι εθελοντές αντίστοιχης ηλικίας με την ομάδα με νόσο Alzheimer

26 ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ