ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ» Μεταπτυχιακή διατριβή: «Αναπαραγωγικές παράμετροι της παρουσίας του Καλαμοκανά (Himantopus himantopus) στους υγροτόπους του Αιτωλικού, κατά τη μεταναστευτική περίοδο 2015» Ίρις Περγαντή Επιβλέπων καθηγητής: Σίνος Γκιώκας Πάτρα Σεπτέμβρης 2018

2 αφιερωμένη στον πατέρα μου 2

3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα διπλωματική εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο των σπουδών μου στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Εφαρμοσμένη Οικολογία - Διαχείριση Οικοσυστημάτων και Βιολογικών Πόρων» του τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους εκείνους τους ανθρώπους, οι οποίοι συνέβαλαν και βοήθησαν ο καθένας με το δικό του τρόπο στην πραγματοποίηση της εργασίας αυτής. Πρωτίστως ευχαριστώ τον Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Σίνο Γκιώκα, για την αποδοχή επίβλεψης της παρούσας έρευνας, καθώς και για τη διαρκή παροχή γνώσεων που βοήθησαν με τρόπο καθοριστικό στην ολοκλήρωσή της. Ευχαριστώ τους Λέκτορες του Πανεπιστημίου Πατρών κ. Γεώργιο Μήτσαινα και κ. Ευάγγελο Τζανάτο, οι οποίοι συνέβαλαν συμβουλευτικά κατά τη διεξαγωγή της εν λόγω εργασίας. Επίσης, ευχαριστώ τους ορνιθολόγους ερευνητές και παρατηρητές πεδίου κ. Φώτη Περγαντή και κ. Γιάννη Ρουσόπουλο, για την παροχή σημαντικών πληροφοριών και γνώσεων σχετικά με την περιοχή έρευνας και με το υπό μελέτη είδος. Τέλος, ευχαριστώ πολύ την οικογένειά μου, καθώς και το σύντροφό μου, για την πολύπλευρη υποστήριξή τους καθ όλη τη διάρκεια διεξαγωγής της παρούσας έρευνας. 3

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Κατά την εκπόνηση της εν λόγω μεταπτυχιακής διατριβής, διεξήχθη έρευνα, με στόχο τη διερεύνηση ορισμένων παραμέτρων που αφορούν στην οικολογία ενός χαρακτηριστικού παρυδάτιου είδους στην υγροτοπική περιοχή του Εθνικού Πάρκου Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου, του είδους Himantopus himantopus (Καλαμοκανάς), κατά την εαρινή και θερινή περίοδο του έτους Οι οικολογικές παράμετροι που διερευνήθηκαν είναι οι ακόλουθες: Ι. ο χρονισμός (timing): α) της άφιξης του είδους στην περιοχή (arrival), β) του ζευγαρώματος (mating), γ) του φωλιάσματος (nesting), δ) της εκκόλαψης (hatching), ε) της πτέρωσης των νεοσσών (fledging) και στ) της αναχώρησης του είδους από την περιοχή (departure),ιι. η επιλογή του ενδιαιτήματος (habitat selection), και ΙΙΙ. η συμπεριφορά του (behaviour). Τα παραπάνω ερευνήθηκαν σε εννέα επιμέρους περιοχές μιας περιοχής του Εθνικού Πάρκου, στην οποία το είδος έχει επί πολλά έτη σταθερή παρουσία με αξιόλογο πληθυσμό και στην οποία αναπαράγεται. Κατά τη διάρκεια της έρευνας πεδίου γίνονταν πληθυσμιακές καταγραφές, καθώς και καταγραφές της συμπεριφοράς του είδους, σε ειδικά πρωτόκολλα. Οι εν λόγω καταγραφές ξεκίνησαν στις 18 Μαρτίου και ολοκληρώθηκαν στις 23 Σεπτεμβρίου. Με το πέρας της κάθε ερευνητικής ημέρας, τα δεδομένα πεδίου, μεταφέρονταν λεπτομερώς σε αρχεία ψηφιακής μορφής. Στη συνέχεια, ακολούθησαν στατιστικές αναλύσεις. Πιο συγκεκριμένα, ελέγχθηκαν ο πληθυσμός των ατόμων, των ζευγαριών, των νεοσσών και των νεαρών ατόμων, καθώς και ο αριθμός των φωλεών και των αβγών, ως προς δύο παράγοντες που ήταν ο μήνας και η υποπεριοχή. Ως προς τους ίδιους παράγοντες αναλύθηκαν και οι συμπεριφορές «στατικότητα», «διατροφή», και «επώαση» του είδους. Οι στατιστικοί έλεγχοι που εφαρμόστηκαν, ήταν η Πολυμεταβλητή Ανάλυση Διασποράς MANOVA, την οποία ακολούθησαν εκ των υστέρων (post-hoc) έλεγχοι για να διαπιστωθούν ενδεχόμενες διαφορές για κάθε ζεύγος του παράγοντα (Υποπεριοχή ή Μήνας), καθώς και ο έλεγχος συσχέτισης Pearson product moment correlation. Σύμφωνα με την έρευνα πεδίου, η άφιξη των πρώτων πληθυσμών του είδους στην περιοχή έρευνας σημειώθηκε στις 18/03. Ζευγαρώματα καταγράφονταν από 30/03 έως και 03/06. Φωλιάσματα πραγματοποιήθηκαν από 21/04 έως και 13/07. Οι πρώτες εκκολάψεις καταγράφηκαν στις 12/05 και οι τελευταίες στις 13/07. Πτέρωση 4

5 νεοσσών καταγράφηκε από 12/06 έως 13/08. Η πρώτη παρατήρηση πετάγματος έγινε στις 26/06. Η αναχώρηση του είδους σημειώθηκε στις 23/09. Βάσει των στατιστικών αποτελεσμάτων ανά υποπεριοχή, αξίζει να αναφερθεί ότι προέκυψαν σημαντικές πληθυσμιακές διαφορές, ιδιαίτερα κατά την αναπαραγωγική περίοδο. Όσον αφορά στη συμπεριφορά του είδους, η κυρίαρχη συμπεριφορά ήταν η διατροφή με 66,54% ποσοστό εμφάνισης. Κατά τη διάρκεια της εν λόγω έρευνας, παρατηρήθηκε ότι ο Καλαμοκανάς ακολουθεί την κοινότυπη συμπεριφορά που αναφέρεται στη βιβλιογραφία. Οι έρευνες που έχουν γίνει στην Ελλάδα είναι περιορισμένες. Δεν έχει προηγηθεί σχετική έρευνα που να εστιάζει στα θέματα που πραγματεύεται η παρούσα, και μάλιστα για την περιοχή του Εθνικού Πάρκου. Συνεπώς, τα στοιχεία που προκύπτουν από τη διεξαγωγή αυτής της έρευνας, θα μπορούσαν να αποδειχτούν πολύτιμα τόσο για μελλοντική έρευνα σχετικά με την αναπαραγωγική επιτυχία του είδους στο Εθνικό Πάρκο, όσο και για την προστασία και διατήρηση των διατροφικών και αναπαραγωγικών του εδαφών στην περιοχή, που έχει ως αντίκτυπο στην προστασία και διατήρηση του πληθυσμού του. 5

6 ABSTRACT The present study deals with the ecology of a characteristic wader, the Black-winged Stilt (Himantopus himantopus), in the National Park of Messolonghi Lagoon, during the spring and summer of The ecological parameters studied were : I. the timing of the species, specifically: a) the arrival to the research area, b) mating, c) nesting, d) hatching, e) fledging and f) the departure from the research area, II. The habitat selection of the species and III. the reproductive behaviour of the species. The research took place in nine subareas, distributed in a wider area of the National Park where there is regular presence of a considerable population of the species. However, only six of them were included in the results. The observation points determined in order to characterize the population and behavioral trends of the species, were specific. All of the records compiled in the research area were noted in special population protocols and then carried in digital form. The duration of the field work held from 18 March 2015 to 23 September Multivariate ANOVA and Pearson product moment correlation were the statistical methods carried out in the research. The first population of the species arrived in the research area in 18/03. First mating was recorded in 30/03 and the last one in 03/06. Nesting proved to be quite asynchronous and prolonged, spanning from 21/04 up to 13/07. Hatching was recorded from 12/05 to 13/07. Fledging was recorded from 12/06 to 13/08. First flying was recorded in 26/06. The departure took place at the end of September (23/09). The statistical analysis showed significant differences of the abundance of the species among the six different subareas, especially during the reproductive period. The main activity observed concerned feeding with a proportion of 66.54%. The behavior of the species appeared with no significant or particular differences from the conventional one mentioned in the broader bibliography. Studies of the species in Greece are quite limited. There are no previous researches in Greece focusing in subjects similar to this study and no studies at all about it in the National Park of Messolonghi Lagoon. Therefore, these present study could motivate future 6

7 more detailed research upon the reproductive success of the species in the National Park, as to provide appropriate measures to protect its feeding and reproductive grounds and, finally, to maintain its population to a favorable conservation status. 7

8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ ΤΙΤΛΟΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΣΕΛΙΔΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 4 ABSTRACT 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το είδος Η περιοχή έρευνας 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η περιοχή μελέτης και οι επιμέρους χωρικές ενότητες Εργασίες πεδίου Χρονική διάρκεια και αριθμός παρατηρήσεων Μέθοδος παρατήρησης των πουλιών Ανάλυση δεδομένων 22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Αποτελέσματα έρευνας πεδίου Αποτελέσματα σύγκρισης των πληθυσμιακών δεδομένων (Individuals Άτομα, Pairs Ζευγάρια, Chicks Νεοσσοί, Juveniles Νεαρά άτομα, Nests Φωλιές, Eggs Αβγά) του είδους, ανά υποπεριοχή και μήνα Σύγκριση του πληθυσμού των ατόμων του είδους (Individuals), ανά υποπεριοχή και μήνα Σύγκριση του πληθυσμού των ζευγαριών του είδους (Pairs), ανά υποπεριοχή και μήνα Σύγκριση του πληθυσμού των νεοσσών (Chicks), ανά υποπεριοχή και μήνα Σύγκριση του πληθυσμού των νεαρών ατόμων (Juveniles), ανά υποπεριοχή και μήνα Σύγκριση του αριθμού των φωλεών (Nests), ανά υποπεριοχή και μήνα Σύγκριση του αριθμού των αβγών (Eggs), ανά υποπεριοχή και μήνα 44 Σύγκριση της συμπεριφοράς (Standing Στατικότητα, Feeding Διατροφή, Incubating Επώαση) του είδους, για κάθε υποπεριοχή και μήνα Σύγκριση της στατικής συμπεριφοράς του είδους (Standing), ανά υποπεριοχή και μήνα Σύγκριση της διατροφικής συμπεριφοράς του είδους (Feeding), ανά υποπεριοχή και μήνα Σύγκριση της συμπεριφοράς επώασης του είδους (Incubating), ανά υποπεριοχή και μήνα 51 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΥΖΗΤΗΣΗ Άφιξη του είδους Ζευγάρωμα Φώλιασμα Εκκόλαψη των αβγών Πτέρωση των νεοσσών Αναχώρηση του είδους από την περιοχή έρευνας 54 8

9 4.7. Διαφορές μεταξύ υποπεριοχών και μηνών Άτομα (Individuals) Ζευγάρια (Pairs) Νεοσσοί (Chicks) Νεαρά (Juveniles) Φωλιές (Nests) Αβγά (Eggs) Η συμπεριφορά του είδους Στατικότητα (Standing) Διατροφή (Feeding) Επώαση (Incubating) 65 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Κύριες υποπεριοχές εντοπισμού του είδους και κυρίαρχη συμπεριφορά Άτομα (Individuals) Ζευγάρια (Pairs) Νεοσσοί (Chicks) Νεαρά (Juveniles) Κύριες υποπεριοχές εντοπισμού φωλεών και αβγών του είδους 67 Η σημασία του Εθνικού Πάρκου, για την αναπαραγωγή του 5.3. Καλαμοκανά 67 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ 68 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 (Θέσεις παρακολούθησης ανά υποπεριοχή έρευνας) 71 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2 (Ειδικό Πληθυσμιακό Πρωτόκολλο) 80 9

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Το είδος Ο Καλαμοκανάς (Himantopus himantopus Linnaeus 1758) είναι ένα πολυτυπικό 1 κοσμοπολίτικο παρυδάτιο είδος με ευρύτατη παγκόσμια εξάπλωση σε όλες τις ηπείρους πλην της Ανταρκτικής. Στη δυτική Παλαιαρκτική παρουσιάζει μια αρκετά διάσπαρτη κατανομή ως μεταναστευτικό αναπαραγόμενο είδος, που φθάνει προς βορρά μέχρι τις βόρειες ακτές της Γαλλίας(Cramp&Simmons 1983). Ο Καλαμοκανάς συγκαταλέγεται στα ευρωπαϊκά παρυδάτια πτηνά που έχουν μελετηθεί πολύ περισσότερο από πολλά άλλα είδη αυτής της κατηγορίας. Ενώ υπάρχει πληθώρα ερευνών για το είδος στον ευρωπαϊκό χώρο, κυρίως στην περιοχή της Μεσογείου (Tinarelli 1990, 1991, Cuervo 2003, 2004, 2005), η μελέτη του στην Ελλάδα είναι περιορισμένη (Goutner 1983, 1989, 1992, Millet 1995, Μαυρίδου 2011), κάτι που αποτέλεσε κίνητρο για την εκπόνηση της παρούσας διπλωματικής εργασίας, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Εθνικό Πάρκο της Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου, στη δυτική Ελλάδα κατά την εαρινή και θερινή περίοδο του Το εν λόγω Εθνικό Πάρκο συνιστά μία από τις σημαντικότερες υγροτοπικές περιοχές της Ελλάδας, με εξέχουσα διεθνή σημασία για την ορνιθοπανίδα που ενδιαιτεί σε αυτό. Ο Καλαμοκανάς είναι είδος το οποίο διατρέφεται και αναπαράγεται στην περιοχή. Σε παγκόσμιο επίπεδο, αναφέρεται στον Κόκκινο Κατάλογο της IUCN, ως είδος μειωμένου ενδιαφέροντος (Least Concern). Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το είδος συμπεριλαμβάνεται στο Παράρτημα Ι της οδηγίας 79/409 για την προστασία των άγριων πουλιών και στο Παράρτημα ΙΙ της Σύμβασης της Βέρνης για τη διατήρηση της ευρωπαϊκής άγριας ζωής και των φυσικών βιοτόπων. Η μεγάλη, σχεδόν πολυπολιτισμική έκταση και η τοπική αφθονία του είδους, υποδεικνύει ότι το είδος είναι ασφαλές προς το παρόν (del Hoyo et al., 1996). 1 Πολυτυπικό είδος: είδος που ποικίλει ως προς τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του 10

11 1.2. Η περιοχή έρευνας Η υγροτοπική περιοχή έρευνας, αποτελεί σημαντικό τμήμα της μεγαλύτερης σε έκταση προστατευόμενης περιοχής «Δέλτα Αχελώου, Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου- Αιτωλικού και Εκβολές Ευήνου, Νήσοι Εχινάδες, Νήσος Πεταλάς, Δυτικός Αράκυνθος και Στενά Κλεισούρας» με GR , όπως αναφέρεται στο ειδικό δελτίο δεδομένων Natura 2000, και αποτελεί ένα πολύπλοκο οικοσύστημα, που βρίσκεται στη δυτική Στερεά Ελλάδα. Πρόκειται για έναν από τους πιο σημαντικούς και αξιόλογους υγροτόπους της Ελλάδας (βλ. Εικόνα 1). Συνορεύει με το Ιόνιο Πέλαγος και συμπεριλαμβάνει και τις Εχινάδες νήσους. Στην περιοχή αυτή, επικρατεί η πολύ μεγάλη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου ( εκτάρια), η οποία βρίσκεται στο κεντρικό τμήμα του υγροτοπικού συστήματος. Ακόμη, στην περιοχή υπάρχουν κι άλλες μικρότερες λιμνοθάλασσες. Βόρεια της περιοχής είναι η λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού (1.400 εκτάρια), ανατολικά η λιμνοθάλασσα της Κλείσοβας (3.000 εκτάρια) και στα δυτικά οι Γουρουνοπούλες και ο Παλιοπόταμος (800 εκτάρια). Εικόνα 1: Τα όρια του Εθνικού Πάρκου Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου (Eur. Env. Ag. et al., 1992) Έχει αναγνωριστεί ως υγρότοπος διεθνούς σημασίας για την προστασία και διατήρηση πολλών ειδών πανίδας και χλωρίδας, με ιδιαίτερη έμφαση στους σημαντικούς πληθυσμούς υδρόβιων και παρυδάτιων πουλιών. Το ορνιθολογικό ενδιαφέρον της περιοχής είναι πολύ μεγάλο, με αποτέλεσμα πολλοί ερευνητές, από διάφορες χώρες, να την έχουν επισκεφτεί ήδη από πολλά χρόνια πριν, 11

12 ώστε να καταγράψουν και να αναγνωρίσουν τα είδη πουλιών που φιλοξενεί. Μία από τις παλαιότερες αναφορές για ορνιθολογική έρευνα στην περιοχή, είναι αυτή του Simpson (1860), ο οποίος κατέγραψε αρκετά υδρόβια, παρυδάτια και αρπακτικά είδη πουλιών. Ωστόσο, στις σημειώσεις του δε γίνεται αναφορά συγκεκριμένα στο υπό μελέτη είδος H. himantopus. Η πιο παλιά καταγραφή του είδους στην περιοχή έγινε το 1963 (Van Huijssteeden & Van Leeuwen, 1995), όπου αναφέρονται περισσότερα από 35 αναπαραγωγικά ζευγάρια. Αν και έχουν διεξαχθεί αρκετές ορνιθολογικές έρευνες στην περιοχή, καμία μελέτη μέχρι τώρα δεν έχει πραγματοποιηθεί για το συγκεκριμένο είδος. Στην παρούσα έρευνα, γίνεται μια πρώτη προσπάθεια να προκύψουν επαρκή δεδομένα για τη μετανάστευση, διατροφή και αναπαραγωγή του Καλαμοκανά στην περιοχή. Βασικός στόχος της έρευνας ήταν η καταγραφή και διερεύνηση ορισμένων βασικών παραμέτρων της εποχιακής παρουσίας και οικολογίας του είδους, σε ένα τομέα ή σε μία περιοχή του Εθνικού Πάρκου, στην οποία το είδος έχει επί πολλά έτη σταθερή παρουσία με αξιόλογο πληθυσμό και στην οποία αναπαράγεται. Το είδος φαίνεται ότι κατανέμεται, συνολικά, σε εννέα υποπεριοχές της εν λόγω περιοχής έρευνας (βλ. Εικόνα 2). Εικόνα 2: Η περιοχή Έρευνας και οι επιμέρους χωρικές ενότητες (Google Earth) 12

13 Οι παράμετροι της οικολογίας του είδους που μελετήθηκαν ήταν οι εξής: Ο χρονισμός (timing): α) της άφιξης του είδους στην περιοχή, β) του ζευγαρώματος (mating), γ) του φωλιάσματος (nesting), δ) της εκκόλαψης (hatching), ε) της πτέρωσης των νεοσσών (fledging) και στ) της αναχώρησης του είδους από την περιοχή έρευνας, Η επιλογή ενδιαιτήματος (habitat selection) και Η γενικότερη συμπεριφορά του (behaviour). 13

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 2.1. Η περιοχή μελέτης και οι επιμέρους χωρικές ενότητες Καθώς το είδος απαντήθηκε διακριτά σε επιμέρους ενότητες (υποπεριοχές) της περιοχής έρευνας, οι εργασίες πεδίου διαρθρώθηκαν ανά υποπεριοχή. Αυτή η ανά υποπεριοχή διάρθρωση ακολουθήθηκε και στα επόμενα κεφάλαια (Αποτελέσματα, Συζήτηση). Οι υποπεριοχές που διακρίθηκαν ήταν εννέα στο σύνολο, ως εξής: 1. Πλώσταινα 2. Αλυκές 3. Φοινικιά 4. Τρίγωνο Φοινικιάς 5. Εκβολή Ράγκου 6. Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος (Βόρεια) 7. Άγιος Νικόλαος (Νότια) 8. Ντολμάς 9. Αγία Τριάδα Από το σύνολο των υποπεριοχών αυτών, μόνο οι έξι συμπεριλήφθηκαν τελικά στην έρευνα, καθώς στις υποπεριοχές «Φοινικιά», «Τρίγωνο Φοινικιάς» και «Αγία Τριάδα», δεν υπήρξε σημαντική πληθυσμιακή παρουσία του είδους, καθ όλη την ερευνητική περίοδο, ώστε να προκύψουν αξιόλογα αποτελέσματα και συμπεράσματα για την περιοχή. Στο πλαίσιο της διερεύνησης των προτιμήσεων του είδους ως προς τον τύπο ενδιαιτήματος, καταγράφηκαν ορισμένα στοιχεία για την κάθε υποπεριοχή, όπως αυτά αναφέρονται παρακάτω: Πλώσταινα (βλ. Εικόνα 3): Αποτελεί μία κλειστή μικρού βάθους λεκάνη που χρησιμοποιείται από τις αλυκές για τη σταδιακή εξάτμιση και αύξηση της συγκέντρωσης του αλατιού («προθερμάστρα»), η οποία δέχεται περιορισμένη παλιρροιακή επίδραση κάτι που ευνοεί την εκεί αναπαραγωγή του Καλαμοκανά, καθώς ο κίνδυνος απώλειας φωλεών λόγω απότομης ανύψωσης της στάθμης είναι 14

15 περιορισμένος. Εκεί, το είδος φωλιάζει είτε σε γυμνές από βλάστηση άμμο-ιλυώδεις ακτές είτε σε περιφερειακούς αλμυρόβαλτους με χαμηλή βλάστηση αλοφύτων. Επίσης, έχει παρατηρηθεί φωλεοποίηση πάνω σε ξύλινες πλατφόρμες, που είχαν κατασκευαστεί για παροχή θέσεων φωλιάσματος του εν λόγω είδους αλλά και γλαρονιών (Ρουσόπουλος Ι., προσωπική επικοινωνία). Στην περιοχή αυτή, κατά τη χειμερινή περίοδο φιλοξενούνται πολλά είδη υδρόβιων και παρυδάτιων πουλιών. Χαρακτηριστικά είδη που συναντώνται στο εν λόγω ενδιαίτημα είναι τα Φοινικόπτερα (Phoenicopterus ruber), οι Αργυροτσικνιάδες (Casmerodius albus), οι Λευκοτσικνιάδες (Egretta garzetta), οι Σταχτοτσικνιάδες (Ardea cinerea), τα Μαυροβουτηχτάρια (Podiceps nigricollis.), οι Κορμοράνοι (Phalacrocorax carbo) και οι Φαλαρίδες (Fulica atra). Επίσης, είναι μία από τις σημαντικότερες περιοχές για το φώλιασμα και την αναπαραγωγή των Καλαμοκανάδων (Himantopus himantopus), του Νανογλάρονου (Sternula albifrons) και της Πετροτουρλίδας (Burhinus oedicnemus) (Pergantis et al., 2017). Εικόνα 3: Η υποπεριοχή της Πλώσταινας Αλυκές (βλ. Εικόνα 4): Πρόκειται για τη μεγαλύτερη αλυκή στην Ελλάδα, έκτασης στρεμμάτων, που περιλαμβάνει ορισμένες ακόμη «προθερμάστρες» και πιο ρηχές λεκάνες διαμορφωμένες για την κρυστάλλωση του αλατιού («αλατοπήγια»). Μεταξύ των λεκανών αυτών και γύρω από αυτές υπάρχουν επιμήκεις διαμορφώσεις αλμυρού βάλτου από αλόφυτα όπως τα Arthrocnemum fruticosum, Salicornia sp., Halocnemum sp., Halimione portulacoides κ.ά. Κατά το μεσοχείμωνο και την εαρινή μετανάστευση, παρατηρούνται πολλές εκατοντάδες παρυδάτιων πουλιών. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν οι Αβοκέτες (Recurvirostra avosetta) και τα Φοινικόπτερα 15

16 (Phoenicopterus ruber) που, αν και περιστασιακοί επισκέπτες, παρατηρούνται κάθε χρόνο στα πλημμυρισμένα αλατοπήγια (τηγάνια). Τα δύο παραπάνω είδη, ευνοούνται ως προς τη διατροφή τους στην αλυκή λόγω της αφθονίας της Artemia, ενός γένους μικροσκοπικών καρκινοειδών. Η σημαντικότερη, όμως, αξία της αλυκής για την ορνιθοπανίδα είναι το γεγονός ότι χρησιμοποιείται ως χώρος φωλιάσματος και αναπαραγωγής ορισμένων σπάνιων και απειλούμενων ειδών, δηλαδή του Γελογλάρονου (Gelochelidon nilotica), Ποταμογλάρονου (Sterna hirundo), Νανογλάρονου (Sternula albifrons), Αβοκέτας (Recurvirostra avosetta), Καλαμοκανά (Himantopus himantopus) και Πετροτουρλίδας (Burhinus oedicnemus). Εκεί φωλιάζουν, επίσης, αρκετοί Θαλασσοσφυριχτές (Charadrius alexandrinus) και Ασημόγλαροι (Larus michahellis) (Μουσείο Γουλανδρή, 1996). Ακόμη, κατά τη χειμερινή περίοδο, είναι χαρακτηριστικοί οι πληθυσμοί του είδους Tadorna tadorna (Βαρβάρα) (Pergantis et al., 2017). Εικόνα 4: Η υποπεριοχή των Αλυκών Φοινικιά & Τρίγωνο Φοινικιάς (βλ. Εικόνες 5, 6): Μεταξύ της αλυκής και του Αιτωλικού και παρά την εκβολή «Ράγκου», έχει διατηρηθεί ένας βάλτος με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αφού έχει να επιδείξει ένα έντονο μωσαϊκό υγροτοπικής βλάστησης αλμυρικιών, καλαμώνων, ψαθιού, βούρλων και μαχαιριδίων. Είναι ο βάλτος της Φοινικιάς ή «Αυλιδάρης». Προτιμάται από τις αγριόπαπιες της περιοχής για τη χειμερινή διατροφή τους, αλλά και για φώλιασμα από μερικά ζευγάρια την Άνοιξη. Ανάμεσα στα παπιά που συχνάζουν εκεί περιλαμβάνεται και η σπάνια Βαλτόπαπια (Aythya nyroca). Πρόκειται για τη δεύτερη θέση του ευρύτερου υγροτόπου, όπου μπορούν να παρατηρηθούν Νερόκοτες (Gallinula chloropus), Νεροκοτσέλες (Rallus 16

17 aquaticus), Τσιχλοποταμίδες (Acrocephalus arundinaceus) και Καλαμοτσίχλονα (Emberiza schoeniclus) (Φορέας Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου, 2009). Εικόνα 5: Η υποπεριοχή «Φοινικιά» Εικόνα 6: Η υποπεριοχή «Τρίγωνο Φοινικιάς» Εκβολή Ράγκου (βλ. Εικόνα 7): Πρόκειται ουσιαστικά για περιορισμένης έκτασης αλμυρόβαλτο με αλοφυτική βλάστηση ο οποίος όμως επηρεάζεται από τα εισρέοντα γλυκά νερά του χείμαρρου Ράγκου με αποτέλεσμα την ύπαρξη και μικρών συστάδων αγριοκάλαμου (Phragmites sp.) όπως και βούρλων (Juncus sp.) και μαχαιριδιών (Scircus sp.). Στο χώρο αυτό καταγράφηκαν κατά τη διάρκεια των αρχών της μετανάστευσης οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις του Καλαμοκανά, κάτι που υποδηλώνει υψηλή διατροφική σημασία της συγκεκριμένης υποπεριοχής για αυτό. Η περιοχή αυτή, κατά τη χειμερινή περίοδο, παρουσιάζει ιδιαίτερο ορνιθολογικό ενδιαφέρον, καθώς εκεί συναντάται ένας πολύ αξιόλογος πληθυσμός υδρόβιων και παρυδάτιων ειδών. Χαρακτηριστικά είδη αποτελούν τα Φοινικόπτερα (Phoenicopterus ruber), οι Φαλαρίδες (Fulica atra), οι Λευκοτσικνιάδες (Egretta 17

18 garzetta), οι Αργυροτσικνιάδες (Casmerodius albus), οι Σταχτοτσικνιάδες (Ardea cinerea), τα Βουτηχτάρια (Podiceps sp.) οι Κορμοράνοι (Phalacrocorax sp.) και τα Κιρκίρια (Anas crecca). Επίσης, ανάμεσα στη βλάστηση παρατηρούνται Νερόκοτες (Gallinula chloropus), Νεροκοτσέλες (Rallus aquaticus) και Τρίγγες (Tringa sp.). Εικόνα 7: Η υποπεριοχή «Εκβολή Ράγκου» Ντολμάς (βλ. Εικόνα 8): Πρόκειται για περιφερειακή περιοχή της λιμνοθάλασσας που γειτνιάζει άμεσα με την Εκβολή του Ράγκου αλλά παρουσιάζει διαφορετικά χαρακτηριστικά ενδιαιτήματος διότι μεταξύ αυτών των δύο υποπεριοχών παρεμβάλλεται ένα μεγάλο ανάχωμα δρόμος. Χαρακτηριστικό της περιοχής του Ντολμά είναι η ύπαρξη νησίδων που καλύπτονται σχεδόν αποκλειστικά από το είδος Arthrocnemum fruticosum. Εικόνα Ε8: Η υποπεριοχή του Ντολμά Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος (Βόρεια) & Άγιος Νικόλαος (Νότια) (βλ. Εικόνες 9, 10): Πρόκειται για περιφερειακές ζώνες της λιμνοθάλασσας με εκτενέστερους αλμυρόβαλτους αλλά και γλυκόβαλτους προς το χερσαίο μέρος που αποστραγγίζουν γλυκά νερά, όπως και με διαβαθμίσεις μεταξύ αυτών. Στην περιοχή αυτή φωλιάζουν εκτενώς αρκετές δεκάδες ζευγάρια Καλαμοκανάδων (Himantopus himantopus). 18

19 Επίσης, διατρέφονται εκεί, κατά τη χειμερινή περίοδο, αρκετές εκατοντάδες παπιά που βρίσκουν καταφύγιο από τους επίδοξους λαθροθήρες, καθώς ο δυτικός οικισμός της πόλης βρίσκεται αρκετά κοντά και η περιοχή ελέγχεται από τους περίοικους που έχουν ευαισθητοποιηθεί τα τελευταία χρόνια. Αυτή η περιοχή, μαζί με τον Πόρο, τον Ντολμά και τη Φοινικιά, αποτελεί μεταβατική ζώνη μεταξύ της λιμνοθάλασσας του Αιτωλικού και της Κεντρικής λιμνοθάλασσας, όπου και παρουσιάζεται μια ιδιαίτερα αυξημένη ποικιλότητα υγροτοπικής βλάστησης και πανίδας (Φορέας Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου, 2009). Εικόνα 9: Η υποπεριοχή «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια» Εικόνα 10: Η υποπεριοχή «Άγιος Νικόλαος Νότια» Αγία Τριάδα (βλ. Εικόνα 11): Στη δυτική όχθη της Κεντρικής λιμνοθάλασσας έχουν διαμορφωθεί με αναχώματα κάποιες κλειστές και πολύ ρηχές λεκάνες, εκ των οποίων η μία είναι αυτή της «Αγίας Τριάδας». Πρόκειται για μια αρκετά ρηχή λεκάνη, η οποία περιλαμβάνει εκτενείς περιφερειακούς αλμυρόβαλτους, γλυκόβαλτους (απορροές αντλιοστασίου) και λασποτόπια. Ακόμη, παρουσιάζει ιδιαίτερο 19

20 ορνιθολογικό ενδιαφέρον, καθώς εκεί, συγκεντρώνεται ένας σημαντικός πληθυσμός παρυδάτιων πουλιών (Φορέας Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου, 2009) Εργασίες πεδίου Εικόνα 11: Η υποπεριοχή «Αγία Τριάδα» Χρονική διάρκεια και αριθμός παρατηρήσεων Η μελέτη πραγματοποιήθηκε κατά την εαρινή και θερινή περίοδο του Συγκεκριμένα, οι παρατηρήσεις στο πεδίο ξεκίνησαν στις 18 Μαρτίου και ολοκληρώθηκαν στις 23 Σεπτεμβρίου. Από 18/03 έως 18/06, οι επισκέψεις στην υπό μελέτη περιοχή γίνονταν καθημερινά, καθώς κατά τη χρονική αυτή περίοδο, πραγματοποιούταν καταμέτρηση των αφιχθέντων πληθυσμών και καταγραφόταν η διατροφική και κινητική τους συμπεριφορά, καθώς και η γενικότερη διακύμανσή τους από περιοχή σε περιοχή αλλά και εντός της ίδιας περιοχής. Στη συνέχεια, ακολούθησε η καταμέτρηση των ζευγαριών που σχηματίζονταν, η παρατήρηση και η καταγραφή της συμπεριφοράς τους κατά το ζευγάρωμα και η παρακολούθηση της διαδικασίας αναζήτησης θέσεων φωλεοποίησης. Εκτός των άλλων, καταγράφονταν και τα υπόλοιπα είδη ορνιθοπανίδας που εντοπίζονταν στην ίδια περιοχή με το υπό μελέτη είδος. Τέλος, καταγράφηκαν οι φωλιές που δημιουργήθηκαν και τα αβγά που περιείχαν αυτές και σημειώθηκε η συμπεριφορά των γονέων ως προς την επώαση των αβγών και την προστασία τους. Από 18/06 έως 23/09, οι επισκέψεις γίνονταν ανά δύο ημέρες. Κατά 20

21 το διάστημα αυτό, η κινητική και διατροφική δραστηριότητα των ατόμων ήταν εμφανώς μειωμένη, καθώς τον περισσότερο χρόνο τον αφιέρωναν στην επώαση και στην προστασία των αβγών, καθώς επίσης στην προστασία των φωλεών, κυρίως από τα καιρικά φαινόμενα. Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο, θεωρήθηκε άσκοπη η παρακολούθηση του είδους σε καθημερινή πλέον βάση. Κατά το τέλος της αναπαραγωγικής περιόδου, έγινε μια προσπάθεια προσδιορισμού του νέου πληθυσμού που προέκυψε και του χρονισμού αναχώρησής του. Η παρατήρηση των πουλιών λάμβανε χώρα κυρίως κατά τις πρωινές ώρες έως νωρίς το απόγευμα Μέθοδος παρατήρησης των πουλιών Για τον περιορισμό της όχλησης, η παρακολούθηση του είδους γινόταν από απόσταση με τη χρήση τηλεσκοπίου (Nikon 82mm, μεγεθύνσεως ) και κιαλιών (YUKON Advanced optics, 8 42). Κατά την περίοδο φωλεοποίησης, και μόνο για τις φωλιές που δεν ήταν ορατές λόγω της υψηλής βλάστησης, έγιναν προσπάθειες κοντινότερης παρατήρησης. Ωστόσο, ήταν αδύνατο να συνεχιστεί η παρακολούθηση των συγκεκριμένων φωλεών, καθώς η πρόσβαση στα σημεία ήταν δύσκολη και τα άτομα του είδους οχλήθηκαν σε σημαντικό βαθμό. Η μέθοδος καταγραφής που εφαρμόστηκε, ήταν η look and see (Περγαντής, 2014). Το πλήθος των σημείων που επιλέγονταν, ήταν διαφορετικό για κάθε υποπεριοχή και ποίκιλε ανάλογα με την έκτασή της. Ωστόσο, παρέμεινε σταθερό καθ όλη την περίοδο έρευνας. Οι θέσεις παρατήρησης των πληθυσμών του είδους, καθώς και των φωλεών που δημιουργήθηκαν, προσδιορίστηκαν με ένα σημείο γεωγραφικών συντεταγμένων, που λήφθηκε με τη χρήση συσκευής GPS (GARMIN, GPS 60), κατά την εργασία πεδίου. Τα σημεία, στη συνέχεια, μετατράπηκαν σε αρχεία kml και οι αντίστοιχες θέσεις δόθηκαν επί χάρτου, με τη χρήση του προγράμματος Google Earth. Λεπτομέρειες σχετικά με την ακόμα πιο ακριβή θέση της κάθε φωλιάς δόθηκαν περιγραφικά, ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντα χώρου, στα πρωτόκολλα πληθυσμιακών δεδομένων που δημιουργήθηκαν ειδικά για το σκοπό αυτό (βλ. Παράρτημα1). Σε αυτά τα πρωτόκολλα (βλ. Παράρτημα 2), καταγράφονταν με κάθε λεπτομέρεια όλες οι απαραίτητες πληροφορίες που αφορούσαν στους πληθυσμούς, στη δημιουργία φωλεών και στην εκκόλαψη των αβγών. 21

22 Από την ημέρα άφιξης των πρώτων πληθυσμών του είδους στην περιοχή έως και την αναχώρηση των τελευταίων πληθυσμών, η διάρκεια παραμονής σε κάθε σημείο παρατήρησης, εξαρτιόταν από το μέγεθος της αποικίας, από τις μετακινήσεις των ατόμων του είδους και από τη γενικότερη συμπεριφορά τους. Ωστόσο, κατά την αναπαραγωγική τους περίοδο, ο χρόνος παρακολούθησής τους εξαρτιόταν κυρίως από την ορατότητα των φωλεών, την ορατότητα των αβγών εντός των φωλεών και την κινητικότητα των γονέων. Για παράδειγμα, η παρατήρηση φωλεών, οι οποίες καλύπτονταν από τους γονείς λόγω επώασης των αβγών, απαιτούσε περισσότερο χρόνο, καθώς δεν υπήρχε οπτική πρόσβαση στο εσωτερικό τους ώστε να γίνει η καταμέτρηση των περιεχόμενων αβγών. Έπρεπε να υπάρξει ένας χρόνος αναμονής, ώσπου να σηκωθεί ο γονέας από τη φωλιά και να μετρηθούν τα αβγά στο εσωτερικό της. Μετά το πέρας της κάθε ημέρας στο πεδίο, όλα τα δεδομένα που συλλέγονταν μεταφέρονταν σε αρχεία ψηφιακής μορφής (Microsoft Office Excel 2007 και Microsoft Office Word 2007). Επίσης, κατά την έρευνα στο πεδίο, λήφθηκαν και φωτογραφίες του είδους. Οι λήψεις των φωτογραφιών έγιναν μέσω κινητής συσκευής, φωτογραφικής μηχανής και με τη βοήθεια του τηλεσκοπίου, πάντα διατηρώντας τις απαραίτητες αποστάσεις από τα πουλιά. Τέλος, στα ειδικά πληθυσμιακά πρωτόκολλα, σημειώθηκαν και τα υπόλοιπα είδη υδρόβιων και παρυδάτιων πουλιών που βρίσκονταν, τρέφονταν ή φώλιαζαν κοντά στα άτομα του Καλαμοκανά Ανάλυση δεδομένων Η ανάλυση βασίστηκε στα δεδομένα (παράγοντες και μεταβλητές) που προέκυψαν από τις καταγραφές της έρευνας πεδίου. Στόχος των στατιστικών αναλύσεων, είναι ο προσδιορισμός των υποπεριοχών που προτιμήθηκαν περισσότερο ή λιγότερο από το είδος, καθώς και των μηνών εντός των οποίων πραγματοποιήθηκαν οι περισσότερες ή λιγότερες πληθυσμιακές καταγραφές. Ως μεταβλητές επιλέχθηκαν τα άτομα του είδους (Individuals), τα ζευγάρια (Pairs), οι νεοσσοί (Chicks) και τα νεαρά άτομα (Juveniles). Επίσης, στις μεταβλητές που επιλέχθηκαν ανήκουν ο αριθμός των φωλεών (Nests) και των αβγών (Eggs), που καταγράφηκαν καθ όλη την αναπαραγωγική περίοδο. Επίσης, στόχος ήταν και ο προσδιορισμός της κυρίαρχης συμπεριφοράς του είδους ανά υποπεριοχή και μήνα. 22

23 Και στις δύο περιπτώσεις (πληθυσμιακά δεδομένα και δεδομένα συμπεριφοράς) ελέγχθηκε η επίδραση δύο παραγόντων για τυχόν διαφορές. Συγκεκριμένα ελέγχθηκε η επίδραση της περιοχής (με επίπεδα του παράγοντα αυτού τις Υποπεριοχές / (Locality)), καθώς και η χρονική περίοδος (με επίπεδα αυτού του παράγοντα τους Μήνες / (Month)). Ο στατιστικός έλεγχος που εφαρμόστηκε, ήταν η Πολυμεταβλητή Ανάλυση Διασποράς MANOVA,, τον οποίο ακολούθησαν εκ των υστέρων (post-hoc) έλεγχοι για να διαπιστωθούν ενδεχόμενες διαφορές για κάθε ζεύγος παραγόντων (Υποπεριοχή ή Μήνας), καθώς και ο έλεγχος συσχέτισης Pearson product moment correlation.όλες οι αναλύσεις έγιναν με το λογισμικό SPSS (IBM, 2017). 23

24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1. Αποτελέσματα έρευνας πεδίου Σύμφωνα με την παρούσα έρευνα, η άφιξη των πρώτων πληθυσμιακών ομάδων του είδους Himantopus himantopuς στην περιοχή, πραγματοποιήθηκε στις 18/03, σε ομάδες. Τα άτομα της κάθε πληθυσμιακής ομάδας που κατέφτανε, αρχικά, εμφάνιζαν στατική συμπεριφορά σε θέσεις με αφθονία υδάτων. Η διατροφή των πληθυσμιακών ομάδων του είδους, φαίνεται να ξεκινά από αρκετές ώρες μετά την άφιξή τους έως και την επόμενη μέρα, όντας πολύ έντονη προκειμένου να ανακτηθεί η ενέργεια που δαπανήθηκε κατά τη μετανάστευση. Οι υποπεριοχές διατροφής, χαρακτηρίζονται από αφθονία υδάτων και πλούσια βλάστηση. Η άφιξη των πληθυσμών στην περιοχή έρευνας είχε ολοκληρωθεί έως αρχές Απριλίου. Το πρώτο ζευγάρωμα του είδους, παρατηρήθηκε στις 30/03, ενώ το τελευταίο στις 03/06. Το ζευγάρωμα των ατόμων του είδους πραγματοποιήθηκε κυρίως, κατά τη διάρκεια της διατροφικής τους δραστηριότητας. Πιο συγκεκριμένα, την ώρα που και τα δύο φύλα τρέφονταν, το αρσενικό άτομο πλησίαζε το θηλυκό και έπειτα ακολουθούσε το τελετουργικό ζευγαρώματος. Τα ζευγάρια που προέκυψαν, φαίνεται να απομακρύνθηκαν από την υποπεριοχή διατροφής τους, μερικές ώρες μετά την ολοκλήρωση του τελετουργικού ζευγαρώματος, και να μετακινήθηκαν προς την υποπεριοχή προτίμησης για το φώλιασμα. Επομένως, ο πληθυσμός στις υποπεριοχές διατροφής άρχισε να μειώνεται σταδιακά, ενώ παράλληλα σταθεροποιούταν ο πληθυσμός στις υποπεριοχές φωλιάσματος. Βέβαια, πρέπει να σημειωθεί, ότι όσα πουλιά δεν είχαν ζευγαρώσει ακόμα, συνέχισαν να μετακινούνται μεταξύ των υποπεριοχών, τόσο για την κάλυψη των διατροφικών τους αναγκών και την εξασφάλιση της απαραίτητης ενέργειας που θα χρειαστούν για την αναπαραγωγή τους, όσο και για την εύρεση του ζεύγους τους. Οι πρώτε φωλιές παρατηρήθηκαν στις 21/04, ενώ οι τελευταίες φωλιές εγκαταλείφθηκαν στις 13/07. Οι υποπεριοχές στις οποίες φώλιασε το είδος, ήταν: 24

25 η υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα» η υποπεριοχή 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια» η υποπεριοχή 8 «Ντολμάς» Μία επιπλέον υποπεριοχή, η οποία επιλέχθηκε από το είδος προκειμένου να δημιουργήσει τις φωλιές του, ήταν η υποπεριοχή 6 «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια». Ωστόσο, φαίνεται πως υπήρξαν κάποιοι παράγοντες που ανάγκασαν τα ζευγάρια να εγκαταλείψουν τις φωλιές τους. Η πρώτη εκκόλαψη αβγών παρατηρήθηκε στις 12/05, ενώ η τελευταία στις 13/07. Το ανώτερο χρονικό διάστημα ως την εκκόλαψη των αβγών ήταν 25 ημέρες και το κατώτερο 22 ημέρες. Ακόμη, ο μικρότερος αριθμός αβγών που καταγράφηκε για μία φωλιά ήταν 1 αβγό και ο μεγαλύτερος 4 αβγά. Τα πρώτα πτερωμένα άτομα (νεαρά άτομα) παρατηρήθηκαν στις 12/06, ενώ το πρώτο πέταγμα παρατηρήθηκε στις 26/06. Η χρονική στιγμή της πτέρωσης των νεοσσών απείχε περίπου 1 μήνα από την πρώτη εκκόλαψη των αβγών. Μετά την εκκόλαψη των αβγών, πολλά άτομα του είδους απομακρύνθηκαν από τις υποπεριοχές φωλεοποίησης τους και μετακινήθηκαν σε άλλες διατροφικές περιοχές. Στα άτομα αυτά περιλαμβάνονται τόσο τα ενήλικα, όσο και τα νεαρά άτομα. Αν και έγιναν προσπάθειες εντοπισμού αυτών των ατόμων κατά την έρευνα πεδίου, δεν εντοπίστηκαν σε καμία από τις επιμέρους υποπεριοχές έρευνας. Κατά το τέλος, λοιπόν, της αναπαραγωγικής περιόδου, λίγα άτομα καταμετρήθηκαν στην περιοχή έρευνας. Αυτά εντοπίστηκαν στην υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα», στην υποπεριοχή 2 «Αλυκές» και στην υποπεριοχή 9 «Αγία Τριάδα». Η υποπεριοχή 9, αν και συμπεριλαμβάνεται στην περιοχή έρευνας, δεν συμπεριλαμβάνεται στα αποτελέσματα της παρούσας εργασίας, καθώς ο μόνος πληθυσμός που παρατηρήθηκε σε αυτή, ήταν αυτός που καταγράφηκε το Σεπτέμβρη, πριν την αναχώρηση του είδους στις 23/09. Η κύρια συμπεριφορά του είδους, πριν την αναχώρησή του από την περιοχή έρευνας, ήταν η έντονη διατροφική του δραστηριότητα. 25

26 3.2. Αποτελέσματα σύγκρισης των πληθυσμιακών δεδομένων (Individuals Άτομα, Pairs Ζευγάρια, Chicks Νεοσσοί, Juveniles Νεαρά άτομα, Nests Φωλιές, Eggs Αβγά) του είδους, ανά υποπεριοχή και μήνα Σύγκριση του πληθυσμού των ατόμων του είδους (Individuals), ανά υποπεριοχή και μήνα. Πίνακας 1: Μέσος πληθυσμός ατόμων του είδους, ανά υποπεριοχή Εξαρτημένη μεταβλητή Individuals (άτομα) Υποπεριοχή Μέσος Τυπική 95% Διάστημα Εμπιστοσύνης όρος απόκλιση Κατώτερο όριο Ανώτερο όριο Πλώσταινα 2,250 0,525 1,219 3,280 Ακυκές 1,669 0,663 0,369 2,969 Εκβ. Ράγκου 2,972 0,776 1,450 4,493 Ρεμπ-Αγ.Νικ.Β 3,915 0,800 2,345 5,485 Αγ. Νικ.Ν 10,182 0,826 8,561 11,802 Ντολμάς 8,586 0,795 7,026 10,146 Βάσει του παραπάνω πίνακα (Πίνακας 1), για τη μεταβλητή Individuals παρατηρείται ότι ο χαμηλότερος μέσος όρος αφορούσε στις Αλυκές, ενώ ο υψηλότερος στον Άγιο Νικόλαο Νότια. Εικόνα 12: Μέσος πληθυσμός ατόμων (individuals), ανά υποπεριοχή 26

27 Πίνακας 2: Μέσος πληθυσμός ατόμων του είδους, ανά μήνα Εξαρτημένη μεταβλητή Individuals (άτομα) Μήνας Μέσος Τυπική 95% Διάστημα Εμπιστοσύνης όρος απόκλιση Κατώτερο όριο Ανώτερο όριο Μάρτιος 7,085 0,934 5,253 8,916 Απρίλιος 10,955 0,603 9,772 12,139 Μάιος 6,894 0,612 5,695 8,094 Ιούνιος 3,024 0,641 1,768 4,280 Ιούλιος 3,062 0,807 1,479 4,645 Αύγουστος 2,757 0,874 1,043 4,471 Σεπτέμβρης 0,474 1,029-1,544 2,492 Βάσει του παραπάνω πίνακα (Πίνακας 2), για τη μεταβλητή Individuals παρατηρείται ότι ο χαμηλότερος μέσος όρος αφορούσε στο μήνα Σεπτέμβρη και ο υψηλότερος στο μήνα Απρίλιο. Εικόνα 13: Μέσος πληθυσμός ατόμων (individuals), ανά μήνα Επίσης, προέκυψαν και αποτελέσματα που παρουσιάζουν ποιες υποπεριοχές και ποιοι μήνες διέφεραν σημαντικά μεταξύ τους, ως προς τον πληθυσμό των ατόμων. Σημαντικές διαφορές παρατηρούνται μεταξύ των εξής υποπεριοχών: a. 1 7, 8 b. 2 6,7,8 c. 5, 6 7,8 Οι διαφορές αυτές εμφανίζονται και στο διάγραμμα που ακολουθεί (βλ. Εικόνα 14), βάσει των επικαλυπτόμενων και μη επικαλυπτόμενων διαστημάτων εμπιστοσύνης. 27

28 Εικόνα 14: Μέσος πληθυσμός ατόμων και διαστήματα εμπιστοσύνης, ανά υποπεριοχή Ακόμη, προκύπτουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των εξής μηνών: a. Απρίλιος με όλους τους υπόλοιπους μήνες b. Μάιος με όλους τους υπόλοιπους μήνες, πλην του Μαρτίου c. Σεπτέμβριος με όλους τους υπόλοιπους μήνες, πλην του Αυγούστου Οι διαφορές αυτές εμφανίζονται και στο διάγραμμα που ακολουθεί (βλ. Εικόνα 15), βάσει των επικαλυπτόμενων και μη επικαλυπτόμενων διαστημάτων εμπιστοσύνης. Εικόνα 15: Μέσος πληθυσμός ατόμων και διαστήματα εμπιστοσύνης, ανά μήνα 28

29 Στο διάγραμμα που ακολουθεί (βλ. Εικόνα 16), προκύπτει τόσο ο μέσος όρος των πληθυσμών ανά μήνα και υποπεριοχή, όσο οι μήνες κατά τους οποίους σημειώθηκε παρουσία ατόμων του είδους, ανά υποπεριοχή. Εικόνα 16: Ο μέσος πληθυσμός των ατόμων του είδους, ανά υποπεριοχή και μήνα Όπως προέκυψε από τον Πίνακα 2, έτσι και στο διάγραμμα αυτό, παρατηρείται ότι ο υψηλότερος μέσος όρος εμφανίστηκε τον Απρίλιο και ο χαμηλότερος το Σεπτέμβρη. Παρουσία του είδους στην υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα», προκύπτει για όλους τους μήνες, με τα περισσότερα άτομα να παρουσιάζονται τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο. Παρουσία του είδους στην υποπεριοχή 2 «Αλυκές» προκύπτει από τον Ιούνιο και ύστερα, με τα περισσότερα άτομα να παρατηρούνται τους μήνες Ιούνιο και Ιούλιο. Παρουσία του είδους στην υποπεριοχή 5 «Εκβολή Ράγκου», προκύπτει κατά τον Μάρτιο και Απρίλιο, με τα περισσότερα άτομα να εμφανίζονται το Μάρτιο. Παρουσία του είδους στις υποπεριοχές 6 «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια» και 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια», προκύπτει από το Μάρτιο έως τον Ιούνιο, με τα περισσότερα άτομα να καταγράφονται τους μήνες Απρίλιο και Μάιο. Παρουσία του είδους στην υποπεριοχή 8 «Ντολμάς», προκύπτει από Απρίλιο έως Αύγουστο, με τα περισσότερα άτομα να αφορούν στους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο. 29

30 Σύγκριση του πληθυσμού των ζευγαριών του είδους (Pairs), ανά υποπεριοχή και μήνα Πίνακας 3: Μέσος πληθυσμός ζευγαριών του είδους, ανά υποπεριοχή Εξαρτημένη μεταβλητή Pairs (Ζευγάρια) Υποπεριοχή Μέσος Τυπική 95% Διάστημα Εμπιστοσύνης όρος απόκλιση Κατώτερο όριο Ανώτερο όριο Πλώσταινα 0,858 0,045 0,770 0,947 Ακυκές <0,001 0,057-0,112 0,112 Εκβ. Ράγκου 0,024 0,067-0,107 0,154 Ρεμπ-Αγ.Νικ.Β 0,049 0,069-0,086 0,184 Αγ. Νικ.Ν 0,187 0,071 0,047 0,326 Ντολμάς 0,265 0,068 0,131 0,400 Βάσει του παραπάνω πίνακα (Πίνακας 3), για τη μεταβλητή Pairs, ο χαμηλότερος μέσος όρος παρατηρείται στην Εκβολή Ράγκου και ο υψηλότερος στην Πλώσταινα. Εικόνα 17: Μέσος πληθυσμός ζευγαριών (pairs), ανά υποπεριοχή Πίνακας 4: Μέσος πληθυσμός ζευγαριών του είδους, ανά μήνα Εξαρτημένη μεταβλητή Pairs (Ζευγάρια) Μήνας Μέσος Τυπική 95% Διάστημα Εμπιστοσύνης όρος απόκλιση Κατώτερο όριο Ανώτερο όριο Μάρτιος 0,072 0,080-0,085 0,229 Απρίλιος 0,284 0,052 0,182 0,385 Μάιος 0,608 0,053 0,505 0,711 Ιούνιος 0,443 0,055 0,335 0,551 Ιούλιος 0,165 0,069 0,029 0,301 30

31 Αύγουστος 0,009 0,075-0,138 0,157 Σεπτέμβρης <0,001 0,088-0,173 0,173 Βάσει του παραπάνω πίνακα (Πίνακας 4), για τη μεταβλητή Pairs, ο χαμηλότερος μέσος όρος αφορά στο μήνα Αύγουστο και ο υψηλότερος στο μήνα Μάιο. Εικόνα 18: Μέσος πληθυσμός ζευγαριών (pairs), ανά μήνα Επίσης, προέκυψαν και αποτελέσματα που παρουσιάζουν ποιες υποπεριοχές και ποιοι μήνες διέφεραν σημαντικά μεταξύ τους, ως προς τον πληθυσμό των ζευγαριών. Σημαντικές διαφορές παρατηρούνται μεταξύ των εξής υποπεριοχών: a. 1 με όλες τις υπόλοιπες υποπεριοχές b. 2 1,7, 8 c. 5, 6 1, 8 Οι διαφορές αυτές εμφανίζονται και στο διάγραμμα που ακολουθεί (βλ. Εικόνα 19), βάσει των επικαλυπτόμενων και μη επικαλυπτόμενων διαστημάτων εμπιστοσύνης. 31

32 Εικόνα 19: Μέσος πληθυσμός ζευγαριών και διαστήματα εμπιστοσύνης, ανά υποπεριοχή Ακόμη, προκύπτουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των εξής μηνών: a. Απρίλιος με όλους τους υπόλοιπους μήνες, εκτός Ιουνίου b. Ιούνιος Μάρτιος, Ιούλιος, Αύγουστος, Σεπτέμβρης c. Μάιος με όλους τους υπόλοιπους μήνες d. Ιούλιος Αύγουστος Οι διαφορές αυτές εμφανίζονται και στο διάγραμμα που ακολουθεί (βλ. Εικόνα 20), βάσει των επικαλυπτόμενων και μη επικαλυπτόμενων διαστημάτων εμπιστοσύνης. Εικόνα 20: Μέσος πληθυσμός ζευγαριών και διαστήματα εμπιστοσύνης, ανά μήνα 32

33 Στο διάγραμμα που ακολουθεί (βλ. Εικόνα 21), δίνεται ο μέσος όρος των πληθυσμών των ζευγαριών του είδους ανά μήνα, αλλά και ανά υποπεριοχή. Επίσης, παρουσιάζονται οι μήνες κατά τους οποίους σημειώθηκε παρουσία ζευγαριών, ανά υποπεριοχή. Εικόνα 21: Ο μέσος πληθυσμός των ζευγαριών, ανά υποπεριοχή και μήνα Στο διάγραμμα αυτό παρατηρείται, επίσης, ότι ο υψηλότερος μέσος όρος καταγράφηκε το Μάιο και ο χαμηλότερος τον Αύγουστο. Η παρουσία των ζευγαριών στην υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα», είναι εμφανής για όλους τους μήνες, με τα περισσότερα άτομα να παρατηρούνται τους μήνες Μάιο και Ιούνιο. Δεν παρατηρήθηκαν ζευγάρια στην υποπεριοχή 2 «Αλυκές». Η παρουσία των ζευγαριών στην υποπεριοχή 5 «Εκβολή Ράγκου», είναι εμφανής τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο, με τα περισσότερα άτομα να καταγράφονται κατά τον Απρίλιο. Η παρουσία ζευγαριών στην υποπεριοχή 6 «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια», είναι εμφανής Μάρτιο έως Ιούνιο, με μέγιστες τιμές το Μάιο. Η παρουσία ζευγαριών στην υποπεριοχή 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια», είναι εμφανής από τον Απρίλιο έως τον Ιούνιο, με τα περισσότερα ζευγάρια να αφορούν τον Ιούνιο. Η παρουσία ζευγαριών στην υποπεριοχή 8 «Ντολμάς», είναι εμφανής από Απρίλιο έως Ιούλιο, με μέγιστες τιμές το Μάιο. 33

34 Σύγκριση του πληθυσμού των νεοσσών του είδους (Chicks), ανά υποπεριοχή και μήνα Πίνακας 5: Μέσος πληθυσμός νεοσσών, ανά υποπεριοχή Εξαρτημένη μεταβλητή Chicks (Νεοσσοί) Υποπεριοχή Μέσος Τυπική 95% Διάστημα Εμπιστοσύνης όρος απόκλιση Κατώτερο όριο Ανώτερο όριο Πλώσταινα 0,633 0,059 0,518 0,749 Ακυκές <0,001 0,074-0,145 0,145 Εκβ. Ράγκου <0,001 0,087-0,170 0,170 Ρεμπ-Αγ.Νικ.Β <0,001 0,090-0,176 0,176 Αγ. Νικ.Ν 0,025 0,092-0,156 0,207 Ντολμάς 0,023 0,089-0,151 0,198 Βάσει του παραπάνω πίνακα (Πίνακας 5), για τη μεταβλητή Chicks, ο υψηλότερος μέσος όρος αφορούσε στην «Πλώσταινα» και ο χαμηλότερος στον Ντολμά. Εικόνα 22: Μέσος πληθυσμός νεοσσών (chicks), ανά υποπεριοχή Πίνακας 6: Μέσος πληθυσμός νεοσσών του είδους, ανά μήνα Εξαρτημένη μεταβλητή Chicks (Νεοσσοί) Μήνας Μέσος Τυπική 95% Διάστημα Εμπιστοσύνης όρος απόκλιση Κατώτερο όριο Ανώτερο όριο Μάρτιος <0,001 0,104-0,205 0,205 Απρίλιος <0,001 0,068-0,132 0,132 Μάιος 0,192 0,068 0,058 0,326 Ιούνιος 0,413 0,072 0,273 0,554 Ιούλιος 0,158 0,090-0,019 0,335 34

35 Αύγουστος 0,028 0,098-0,164 0,220 Σεπτέμβρης <0,001 0,115-0,226 0,226 Βάσει του παραπάνω πίνακα (Πίνακας 6), για τη μεταβλητή Chicks, ο χαμηλότερος μέσος όρος εμφανίστηκε τον Αύγουστο και ο υψηλότερος τον Ιούνιο. Εικόνα 23: Μέσος πληθυσμός νεοσσών (chicks), ανά μήνα Επίσης, προέκυψαν και αποτελέσματα που παρουσιάζουν ποιες υποπεριοχές και ποιοι μήνες διέφεραν σημαντικά μεταξύ τους, ως προς τον πληθυσμό των νεοσσών. Σημαντικές διαφορές παρατηρούνται μεταξύ των εξής υποπεριοχών: a. 1 με όλες τις υπόλοιπες υποπεριοχές Οι διαφορές αυτές εμφανίζονται και στο διάγραμμα που ακολουθεί (βλ. Εικόνα 24), βάσει των επικαλυπτόμενων και μη επικαλυπτόμενων διαστημάτων εμπιστοσύνης. 35

36 Εικόνα 24: Μέσος πληθυσμός νεοσσών και διαστήματα εμπιστοσύνης, ανά υποπεριοχή Ακόμη, προκύπτουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των εξής μηνών: a. Ιούνιος με όλους τους υπόλοιπους μήνες b. Απρίλιος Μάιος c. Απρίλιος Ιούλιος d. Μάιος με όλους τους μήνες, πλην του Ιουλίου Οι διαφορές αυτές είναι εμφανείς και στο διάγραμμα που ακολουθεί (βλ. Εικόνα 25), βάσει των επικαλυπτόμενων και μη επικαλυπτόμενων διαστημάτων εμπιστοσύνης. Εικόνα 25: Μέσος πληθυσμός νεοσσών και διαστήματα εμπιστοσύνης, ανά μήνα 36

37 Στο διάγραμμα που ακολουθεί (βλ. Εικόνα 26), προκύπτει τόσο ο μέσος όρος των νεοσσών ανά μήνα και υποπεριοχή, όσο οι μήνες κατά τους οποίους σημειώθηκε παρουσία νεοσσών, ανά υποπεριοχή. Εικόνα 26: Ο μέσος πληθυσμός των νεοσσών του είδους, ανά υποπεριοχή και μήνα Στο διάγραμμα αυτό, παρατηρείται ότι ο υψηλότερος μέσος όρος καταγράφηκε τον Ιούνιο και ο χαμηλότερος μέσος όρος τον Αύγουστο. Η παρουσία νεοσσών στην υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα», είναι εμφανής από Μάιο έως Αύγουστο, με τους περισσότερους κατά το μήνα Ιούνιο. Δεν παρατηρήθηκαν νεοσσοί στις υποπεριοχές 2 «Αλυκές», 5 «Εκβολή Ράγκου» και 6 «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια». Η παρουσία των νεοσσών στην υποπεριοχή 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια», είναι εμφανής μόνο κατά τον Ιούνιο. Η παρουσία του είδους στην υποπεριοχή 8 «Ντολμάς», είναι εμφανής από Μάιο έως Ιούνιο, με τα περισσότερα άτομα κατά τον Ιούνιο Σύγκριση του πληθυσμού των νεαρών ατόμων του είδους (Juveniles), ανά υποπεριοχή και μήνα Βάσει της στατιστικής ανάλυσης των δεδομένων που πραγματοποιήθηκε, προκύπτει ότι η μόνη υποπεριοχή στην οποία παρατηρήθηκαν νεαρά άτομα ήταν η Πλώσταινα, με τιμές όπως αυτές παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί (Πίνακας 7). 37

38 Πίνακας 7: Μέσος πληθυσμός νεαρών ατόμων του είδους για την υποπεριοχή της Πλώσταινας Εξαρτημένη μεταβλητή Juveniles (Νεαρά) Τυπική 95% Διάστημα Εμπιστοσύνης Υποπεριοχή Μέσος όρος απόκλιση Κατώτερο όριο Ανώτερο όριο Πλώσταινα 0,544 0,033 0,480 0,609 Στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 8) παρουσιάζεται ο μέσος πληθυσμός των νεαρών ατόμων του είδους για κάθε μήνα. Πίνακας 8: Μέσος πληθυσμός νεαρών ατόμων του είδους, ανά μήνα Εξαρτημένη μεταβλητή Juveniles (Νεαρά) Μήνας Μέσος όρος Τυπική 95% Διάστημα Εμπιστοσύνης απόκλιση Κατώτερο όριο Ανώτερο όριο Μάρτιος 0,000 0,058-0,114 0,114 Απρίλιος <0,001 0,038-0,074 0,074 Μάιος <0,001 0,038-0,075 0,075 Ιούνιος 0,109 0,040 0,031 0,188 Ιούλιος 0,278 0,050 0,179 0,376 Αύγουστος 0,097 0,054-0,010 0,204 Σεπτέμβρης 0,151 0,064 0,025 0,277 Βάσει του παραπάνω πίνακα (Πίνακας 8), για τη μεταβλητή Juveniles, ο υψηλότερος μέσος όρος αφορά στον Ιούλιο και ο χαμηλότερος στον Αύγουστο. Εικόνα 27: Μέσος πληθυσμός νεαρών ατόμων (juveniles), ανά μήνα 38

39 Επίσης, προέκυψαν και αποτελέσματα που παρουσιάζουν ποιες υποπεριοχές και ποιοι μήνες διέφεραν σημαντικά μεταξύ τους, ως προς τον πληθυσμό των νεαρών ατόμων. Σημαντικές διαφορές παρατηρούνται μεταξύ των εξής υποπεριοχών: a. 1 με όλες τις υπόλοιπες υποπεριοχές Οι διαφορές αυτές εμφανίζονται και στο διάγραμμα που ακολουθεί (βλ. Εικόνα 28), βάσει των επικαλυπτόμενων και μη επικαλυπτόμενων διαστημάτων εμπιστοσύνης. Εικόνα 28: Μέσος πληθυσμός νεαρών και διαστήματα εμπιστοσύνης, ανά υποπεριοχή Επίσης, προκύπτουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των εξής μηνών: a. Ιούλιος με όλους τους υπόλοιπους μήνες b. Απρίλιος, Μάιος Ιούνιος, Σεπτέμβρης c. Ιούνιος Μάρτιος, Απρίλιος, Μάιος Οι διαφορές αυτές εμφανίζονται και στο διάγραμμα που ακολουθεί (βλ. Εικόνα 29), βάσει των επικαλυπτόμενων και μη επικαλυπτόμενων διαστημάτων εμπιστοσύνης. 39

40 Εικόνα 29: Μέσος πληθυσμός νεαρών και διαστήματα εμπιστοσύνης, ανά μήνα Στο διάγραμμα που ακολουθεί (βλ. Εικόνα 30), δίνεται ο μέσος όρος των πληθυσμών των νεαρών ατόμων του είδους ανά μήνα και για την υποπεριοχή 1. Εικόνα 30: Ο μέσος πληθυσμός των νεαρών ατόμων, ανά υποπεριοχή και μήνα 40

41 Σύμφωνα με το διάγραμμα αυτό, η παρουσία των νεαρών στην υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα», είναι εμφανής από Ιούνιο έως Σεπτέμβρη, με τα περισσότερα κατά τον Ιούλιο Σύγκριση του αριθμού των φωλεών του είδους (Nests), ανά υποπεριοχή και μήνα Πίνακας 9: Μέσος πληθυσμός φωλεών, ανά υποπεριοχή Εξαρτημένη μεταβλητή Nests (Φωλιές) Υποπεριοχή Μέσος όρος Τυπική 95% Διάστημα Εμπιστοσύνης απόκλιση Κατώτερο όριο Ανώτερο όριο Πλώσταινα 0,388 0,041 0,306 0,469 Ακυκές <0,001 0,052-0,102 0,102 Εκβ. Ράγκου <0,001 0,061-0,120 0,120 Ρεμπ-Αγ.Νικ.Β 0,029 0,063-0,094 0,153 Αγ. Νικ.Ν 0,343 0,065 0,215 0,471 Ντολμάς 0,223 0,063 0,100 0,346 Βάσει του παραπάνω πίνακα (Πίνακας 9), για τη μεταβλητή Nests παρατηρείται ότι ο χαμηλότερος μέσος όρος αφορούσε στα Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια, ενώ ο υψηλότερος στην Πλώσταινα. Εικόνα 31: Μέσος πληθυσμός φωλεών, ανά υποπεριοχή 41

42 Πίνακας 10: Μέσος πληθυσμός φωλεών, ανά μήνα Εξαρτημένη μεταβλητή Nests (Φωλιές) Μήνας Μέσος όρος Τυπική 95% Διάστημα Εμπιστοσύνης απόκλιση Κατώτερο όριο Ανώτερο όριο Μάρτιος <0,001 0,073-0,144 0,144 Απρίλιος 0,127 0,047 0,033 0,220 Μάιος 0,678 0,048 0,584 0,772 Ιούνιος 0,269 0,050 0,170 0,368 Ιούλιος 0,036 0,064-0,089 0,161 Αύγουστος <0,001 0,069-0,135 0,135 Σεπτέμβρης <0,001 0,081-0,159 0,159 Βάσει του παραπάνω πίνακα (Πίνακας 10), για τη μεταβλητή Nests παρατηρείται ότι ο χαμηλότερος μέσος όρος αφορούσε στο μήνα Ιούλιο και ο υψηλότερος στο μήνα Μάιο. Εικόνα 32: Μέσος πληθυσμός φωλεών, ανά μήνα Επίσης, προέκυψαν και αποτελέσματα που παρουσιάζουν ποιες υποπεριοχές και ποιοι μήνες διέφεραν μεταξύ τους, ως προς τον αριθμό των φωλεών. Σημαντικές διαφορές παρατηρούνται μεταξύ των εξής υποπεριοχών: a. 1 με όλες τις υπόλοιπες υποπεριοχές, εκτός της 7 b. 2,5,6 7,8 42

43 Οι διαφορές αυτές εμφανίζονται και στο διάγραμμα που ακολουθεί (βλ. Εικόνα 33), βάσει των επικαλυπτόμενων και μη επικαλυπτόμενων διαστημάτων εμπιστοσύνης. Εικόνα 33: Μέσος αριθμός φωλεών και διαστήματα εμπιστοσύνης, ανά υποπεριοχή Επίσης, φαίνεται να προκύπτουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των εξής μηνών: a. Ιούνιος με όλους τους μήνες, εκτός του Απριλίου b. Μάιος - με όλους τους υπόλοιπους μήνες Οι διαφορές αυτές είναι εμφανείς και στο διάγραμμα που ακολουθεί (βλ. Εικόνα 34), βάσει των επικαλυπτόμενων και μη επικαλυπτόμενων διαστημάτων εμπιστοσύνης. Εικόνα 34: Μέσος αριθμός φωλεών και διαστήματα εμπιστοσύνης, ανά μήνα 43

44 Στο διάγραμμα που ακολουθεί (βλ. Εικόνα 35), δίνεται ο μέσος αριθμός φωλεών του είδους ανά μήνα και ανά υποπεριοχή. Επίσης, διαφαίνονται και οι μήνες κατά τους οποίους καταγράφηκαν φωλιές, ανά υποπεριοχή. Εικόνα 35: Μέσος πληθυσμός φωλεών, ανά υποπεριοχή και μήνα Επίσης, ο υψηλότερος μέσος όρος παρατηρήθηκε το Μάιο και ο χαμηλότερος τον Ιούλιο. Στην υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα», εντοπίστηκαν φωλιές από Απρίλιο έως Ιούλιο, με τις περισσότερες να εντοπίζονται το Μάιο. Δεν παρατηρήθηκαν φωλιές στις υποπεριοχές 2 «Αλυκές» και 5 «Εκβολή Ράγκου». Στην υποπεριοχή 6 «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια», καταγράφηκαν φωλιές το Μάιο. Στην υποπεριοχή 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια», εντοπίζονται φωλιές από το Μάιο έως τον Ιούνιο, με τις περισσότερες να εντοπίζονται το Μάιο. Στην υποπεριοχή 8 «Ντολμάς», εντοπίστηκαν φωλιές από τον Απρίλιο έως τον Ιούνιο, με τις περισσότερες να εντοπίζονται το Μάιο Σύγκριση του αριθμού των αβγών του είδους (Eggs), ανά υποπεριοχή και μήνα Πίνακας 11: Μέσος πληθυσμός αβγών, ανά υποπεριοχή Εξαρτημένη Τυπική 95% Διάστημα Εμπιστοσύνης Υποπεριοχή Μέσος όρος μεταβλητή απόκλιση Κατώτερο όριο Ανώτερο όριο Eggs Πλώσταινα 1,067 0,112 0,848 1,286 44

45 (Αβγά) Ακυκές <0,001 0,141-0,276 0,276 Εκβ. Ράγκου <0,001 0,165-0,324 0,324 Ρεμπ-Αγ.Νικ.Β <0,001 0,170-0,334 0,334 Αγ. Νικ.Ν 0,333 0,176-0,012 0,677 Ντολμάς 0,064 0,169-0,268 0,396 Βάσει του παραπάνω πίνακα (Πίνακας 11), για τη μεταβλητή Eggs, ο υψηλότερος μέσος όρος αβγών αφορά στην Πλώσταινα και ο χαμηλότερος στον Ντολμά. Εικόνα 36: Μέσος πληθυσμός αβγών, ανά υποπεριοχή Πίνακας 12: Μέσος πληθυσμός αβγών, ανά μήνα Εξαρτημένη μεταβλητή Eggs (Αβγά) Μήνας Μέσος όρος Τυπική 95% Διάστημα Εμπιστοσύνης απόκλιση Κατώτερο όριο Ανώτερο όριο Μάρτιος <0,001 0,198-0,389 0,389 Απρίλιος 0,133 0,128-0,118 0,385 Μάιος 1,090 0,130 0,835 1,345 Ιούνιος 0,329 0,136 0,062 0,596 Ιούλιος 0,144 0,172-0,192 0,481 Αύγουστος <0,001 0,186-0,364 0,364 Σεπτέμβρης <0,001 0,219-0,429 0,429 Βάσει του παραπάνω πίνακα (Πίνακας 12), για τη μεταβλητή Eggs, ο χαμηλότερος μέσος όρος παρατηρείται το μήνα Απρίλιο και ο υψηλότερος το Μάιο. 45

46 Εικόνα 37: Μέσος πληθυσμός αβγών, ανά μήνα Επίσης, προέκυψαν και αποτελέσματα που παρουσιάζουν ποιες υποπεριοχές και ποιοι μήνες διέφεραν μεταξύ τους, ως προς τον αριθμό των αβγών. Σημαντικές διαφορές παρατηρούνται μεταξύ των εξής υποπεριοχών: a. 1 με όλες τις υπόλοιπες υποπεριοχές Οι διαφορές αυτές εμφανίζονται και στο διάγραμμα που ακολουθεί (βλ. Εικόνα 38), βάσει των επικαλυπτόμενων και μη επικαλυπτόμενων διαστημάτων εμπιστοσύνης. Εικόνα 38: Μέσος αριθμός αβγών και διαστήματα εμπιστοσύνης, ανά υποπεριοχή 46

47 Επίσης, προκύπτουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των εξής μηνών: a. Μάιος με όλους τους υπόλοιπους μήνες Οι διαφορές αυτές παρουσιάζονται και στο διάγραμμα που ακολουθεί (βλ. Εικόνα 39), βάσει των επικαλυπτόμενων και μη επικαλυπτόμενων διαστημάτων εμπιστοσύνης. Εικόνα 39: Μέσος αριθμός αβγών και διαστήματα εμπιστοσύνης, ανά μήνα Στο διάγραμμα που ακολουθεί (βλ. Εικόνα 40), δίνεται ο μέσος αριθμός αβγών του είδους ανά μήνα και υποπεριοχή. Επίσης, διαφαίνονται οι μήνες κατά τους οποίους καταγράφηκαν αβγά, ανά υποπεριοχή. Εικόνα 40: Μέσος πληθυσμός αβγών, ανά υποπεριοχή και μήνα 47

48 Στο διάγραμμα αυτό, παρατηρείται, ότι ο υψηλότερος μέσος όρος καταγράφηκε το Μάιο και ο χαμηλότερος τον Απρίλιο. Στην υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα», εντοπίστηκαν αβγά από Απρίλιο έως Ιούλιο, με τα περισσότερα να εντοπίζονται το Μάιο. Δεν παρατηρήθηκαν αβγά στις υποπεριοχές 2 «Αλυκές», 5 «Εκβολή Ράγκου» και 6 «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια». Στην υποπεριοχή 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια», βρέθηκαν αβγά από το Μάιο έως τον Ιούνιο, με τα περισσότερα να εντοπίζονται το Μάιο. Στην υποπεριοχή 8 «Ντολμάς», παρατηρήθηκαν αβγά από τον Απρίλιο έως τον Ιούνιο, με τα περισσότερα να εντοπίζονται Μάιο και Ιούνιο Σύγκριση της συμπεριφοράς του είδους, για κάθε υποπεριοχή και μήνα. Το σύνολο των καταγεγραμμένων συμπεριφορών, καθώς και το ποσοστό εμφάνισης της κάθε συμπεριφοράς, καθ όλη την ερευνητική περίοδο, δίνονται στο διάγραμμα που ακολουθεί (βλ. Εικόνα 41). Εικόνα 41: Σύνολο καταγραφών και ποσοστό εμφάνισης της κάθε συμπεριφοράς, καθ όλη την ερευνητική περίοδο Η συμπεριφορά για την οποία προκύπτει το μεγαλύτερο σύνολο καταγραφών και το μεγαλύτερο ποσοστό εμφάνισης, ήταν η διατροφική συμπεριφορά, με 893 καταγραφές και 66,54% ποσοστό εμφάνισης. Ακολουθούν η συμπεριφορά επώασης, με 287 καταγραφές και 21,39 ποσοστό εμφάνισης, και η στατική συμπεριφορά, με 162 καταγραφές και 12,07 ποσοστό εμφάνισης. 48

49 Σύγκριση της στατικής συμπεριφοράς του είδους (Standing), ανά υποπεριοχή και μήνα Στο διάγραμμα που ακολουθεί (βλ. Εικόνα 42), προκύπτουν τόσο ο μέσος αριθμός παρατηρήσεων της στατικής συμπεριφοράς ανά μήνα και υποπεριοχή, όσο και οι μήνες κατά τους οποίους καταγράφηκε η εν λόγω συμπεριφορά, ανά υποπεριοχή. Εικόνα 42: Μέσος αριθμός παρατηρήσεων της στατικής συμπεριφοράς, ανά μήνα και υποπεριοχή Πιο συγκεκριμένα, παρατηρείται ότι ο υψηλότερος μέσος όρος παρατηρήθηκε τον Απρίλιο και ο χαμηλότερος τον Ιούνιο, όπως αναφέρθηκε και στα αποτελέσματα που προηγήθηκαν. Η καταγραφή στατικής συμπεριφοράς του είδους στην υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα», έγινε από Μάρτιο έως Ιούνιο, με τις περισσότερες παρατηρήσεις να αφορούν τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο. Το είδος δεν εμφάνισε τη συμπεριφορά αυτή στην υποπεριοχή 2 «Αλυκές». Η καταγραφή στατικής συμπεριφοράς του είδους στην υποπεριοχή 5 «Εκβολή Ράγκου», έγινε κατά τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο. Η καταγραφή στατικής συμπεριφοράς του είδους στην υποπεριοχή 6 «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια», έγινε από Μάρτιο έως Μάιο, με τις περισσότερες παρατηρήσεις να αφορούν τον Απρίλιο. Η καταγραφή στατικής συμπεριφοράς του είδους στην υποπεριοχή 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια», έγινε κατά τον Απρίλιο και τον Ιούνιο, με τις περισσότερες παρατηρήσεις κατά τον Ιούνιο. Η καταγραφή της στατικής 49

50 συμπεριφοράς του είδους στην υποπεριοχή 8 «Ντολμάς», έγινε από τον Απρίλιο έως το Μάιο, με τις περισσότερες παρατηρήσεις κατά το Μάιο Σύγκριση της διατροφικής συμπεριφοράς του είδους, ανά υποπεριοχή και μήνα Στο διάγραμμα που ακολουθεί (βλ. Εικόνα 43), προκύπτουν τόσο ο μέσος αριθμός παρατηρήσεων της διατροφικής συμπεριφοράς ανά μήνα και υποπεριοχή, όσο οι μήνες κατά τους οποίους καταγράφηκε η εν λόγω συμπεριφορά, ανά υποπεριοχή. Εικόνα 43: Μέσος αριθμός παρατηρήσεων της διατροφικής συμπεριφοράς, ανά μήνα και υποπεριοχή Πιο συγκεκριμένα, παρατηρείται ότι ο υψηλότερος μέσος όρος καταγράφηκε τον Ιούνιο και ο χαμηλότερος το Σεπτέμβρη, όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενα αποτελέσματα. Η καταγραφή της διατροφικής συμπεριφοράς για την υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα», έγινε κατά τη διάρκεια όλων των μηνών, με τις περισσότερες παρατηρήσεις κατά το μήνα Αύγουστο. Η καταγραφή διατροφικής συμπεριφοράς του είδους στην υποπεριοχή 2 «Αλυκές», έγινε από τον Ιούνιο έως το Σεπτέμβρη, με τις περισσότερες παρατηρήσεις κατά τον Αύγουστο. Η καταγραφή διατροφικής συμπεριφοράς στην υποπεριοχή 5 «Εκβολή Ράγκου», έγινε κατά τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο, με τις περισσότερες παρατηρήσεις να πραγματοποιούνται το Μάρτιο. Η καταγραφή διατροφικής συμπεριφοράς του είδους για την υποπεριοχή 6 «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια», έγινε από Μάρτιο έως Ιούνιο, με τις περισσότερες παρατηρήσεις να αφορούν το Μάιο. Η καταγραφή διατροφικής συμπεριφοράς στην υποπεριοχή 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια», έγινε από το Μάρτιο έως τον Ιούνιο, με τις περισσότερες παρατηρήσεις κατά το Μάιο και τον Ιούνιο. Η καταγραφή της 50

51 διατροφικής συμπεριφοράς του είδους στην υποπεριοχή 8 «Ντολμάς», έγινε από τον Απρίλιο έως τον Αύγουστο, με τις περισσότερες παρατηρήσεις τον Ιούλιο Σύγκριση της συμπεριφοράς επώασης του είδους (incubating), ανά υποπεριοχή και μήνα Στο διάγραμμα που ακολουθεί (βλ. Εικόνα 44), προκύπτουν τόσο ο μέσος αριθμός παρατηρήσεων της συμπεριφοράς επώασης ανά μήνα και υποπεριοχή, όσο οι μήνες κατά τους οποίους καταγράφηκε η συγκεκριμένη συμπεριφορά, ανά υποπεριοχή. Εικόνα 44: Μέσος αριθμός παρατηρήσεων της συμπεριφοράς επώασης, ανά μήνα και υποπεριοχή Πιο συγκεκριμένα, παρατηρείται ότι ο υψηλότερος μέσος όρος καταγράφηκε το Μάιο και ο χαμηλότερος τον Ιούλιο, όπως αναφέρθηκε και στα προηγούμενα αποτελέσματα. Η καταγραφή της συμπεριφοράς επώασης για την υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα», έγινε από Απρίλιο έως Ιούλιο, με τις περισσότερες παρατηρήσεις το Μάιο. Το είδος δεν εμφάνισε την εν λόγω συμπεριφορά στις υποπεριοχές 2 «Αλυκές» και 5 «Εκβολή Ράγκου». Η καταγραφή της συμπεριφοράς επώασης του είδους για την υποπεριοχή 6 «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια», έγινε το Μάιο. Η καταγραφή της συμπεριφοράς επώασης του είδους στην υποπεριοχή 7 «Άγιος 51

52 Νικόλαος Νότια», έγινε κατά το Μάιο και τον Ιούνιο, με τις περισσότερες παρατηρήσεις κατά το Μάιο. Η καταγραφή της συμπεριφοράς επώασης στην υποπεριοχή 8 «Ντολμάς», έγινε από τον Απρίλιο έως τον Ιούνιο, με τις περισσότερες παρατηρήσεις κατά το Μάιο. 52

53 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 4. ΣΥΖΗΤΗΣΗ 4.1. Άφιξη του είδους Σύμφωνα με τους Handrinos & Akriotis (1997), τα πρώτα άτομα του είδους καταφτάνουν στη χώρα μας από 15 έως 20 Μαρτίου, αν και μπορεί να καταφτάσουν έως και μια βδομάδα νωρίτερα στη νότια Πελοπόννησο. Η κορύφωση του μεταναστευτικού περάσματος σημειώνεται από τα μέσα του Απριλίου έως αρχές Μαΐου. Επίσης, από έρευνα που διεξήχθη σχετικά με την κατανομή των παρυδάτιων πουλιών στο Δέλτα του Έβρου, προκύπτει η πληροφορία ότι τα πρώτα άτομα του είδους παρατηρήθηκαν μέσα Απριλίου, με τα περισσότερα να καταγράφονται στα τέλη του ίδιου μήνα (Goutner, 1983). Επομένως, ο χρονισμός άφιξης του είδους στην περιοχή έρευνας, συμφωνεί με τους χρονισμούς άφιξης που αναφέρονται στη βιβλιογραφία Ζευγάρωμα Σύμφωνα με τους Perrins (1987) και Hume (2002), η περίοδος αναπαραγωγής του είδους ξεκινάει από τον Απρίλιο και διαρκεί έως τον Ιούνιο. Επίσης, σύμφωνα με τους Ventolini et al. (2005), τα ζευγάρια σχηματίζονται στις αρχές της άνοιξης και ζευγαρώνουν κατ επανάληψη (Goriup 1982, Tinarelli 1991). Επομένως, ο χρονισμός ζευγαρώματος του είδους στην περιοχή έρευνας, πραγματοποιείται εντός των χρονικών ορίων που αναφέρονται στη βιβλιογραφία Φώλιασμα Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε Εθνικό Πάρκο του βορείου Ιράν, και που αφορούσε την οικολογία της αναπαραγωγής του είδους Himantopus himantopus, η περίοδος φωλιάσματος ξεκίνησε τέλη Απριλίου (28/04/2005), με τις τελευταίες εκκολάψεις να πραγματοποιούνται το αργότερο έως τις 5 Ιουνίου (Ashoori, 2005). Επίσης, βάσει έρευνας που διεξήχθη σχετικά με την κατανομή των παρυδάτιων πουλιών στο Δέλτα του Έβρου, παρατηρήθηκε ότι οι εκκολάψεις συνεχίστηκαν ως και τον Ιούλιο (Goutner, 1983). Επομένως, ο χρονισμός φωλιάσματος του είδους 53

54 στην περιοχή έρευνας, συμφωνεί με τους χρονισμούς που αναφέρονται στη σχετική βιβλιογραφία Εκκόλαψη αβγών Από έρευνα που διεξήχθη σχετικά με την κατανομή των παρυδάτιων πουλιών στο Δέλτα του Έβρου, προκύπτει η πληροφορία ότι οι πρώτοι νεοσσοί παρατηρήθηκαν αρχές Ιουνίου, ενώ οι εκκολάψεις συνεχίστηκαν ως και τον Ιούλιο (Goutner, 1983). Το είδος γεννά συνήθως 4 αβγά (3-6) και η περίοδος επώασής τους διαρκεί ημέρες. Επομένως, ο χρονισμός φωλιάσματος του είδους στην περιοχή έρευνας, συμφωνεί με τους χρονισμούς που αναφέρονται στη βιβλιογραφία, με τη διαφορά ότι οι εκκολάψεις των αβγών φαίνεται να ξεκινούν πιο αργά στο βόρειο τμήμα της χώρας μας. Αυτό πιθανώς οφείλεται, στο γεγονός ότι οι πληθυσμοί του είδους καταφθάνουν νωρίτερα στη νότια Ελλάδα, με αποτέλεσμα να ξεκινά νωρίτερα τόσο το ζευγάρωμα, όσο και το φώλιασμα του είδους Πτέρωση νεοσσών Σύμφωνα με τους Cramp & Simmons (1983), οι νεοσσοί πτερώνονται μετά από 28 με 32 μέρες και ανεξαρτητοποιούνται 2 με 4 εβδομάδες μετά την πτέρωσή τους. Η ηλικία της πρώτης αναπαραγωγής τους είναι τα δύο έτη Αναχώρηση του είδους από την περιοχή έρευνας Από έρευνα που διεξήχθη σχετικά με την κατανομή των παρυδάτιων πουλιών στο Δέλτα του Έβρου, προκύπτει η πληροφορία ότι τα τελευταία άτομα Καλαμοκανά καταμετρήθηκαν γύρω στα μέσα του Αυγούστου (Goutner, 1983). Πιθανώς, η διαφορά στο χρονισμό αναχώρησης, να οφείλεται στο γεγονός ότι οι πληθυσμοί που βρίσκονται βορειότερα στη χώρα, αναχωρούν πιο νωρίς από αυτούς στο νότιο τμήμα της (επομένως και από τον πληθυσμό της περιοχής έρευνας), λόγω των περισσότερων χιλιομέτρων που πρέπει να διανυθούν κατά τη μετανάστευσή τους στην Αφρικανική ήπειρο. 54

55 4.7. Διαφορές μεταξύ υποπεριοχών και μηνών Άτομα (Individuals) i. Ο μέγιστος μέσος όρος που παρατηρείται στην υποπεριοχή 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια», φαίνεται να οφείλεται στην υψηλή πληθυσμιακή παρουσία του είδους σ αυτήν, κυρίως κατά την περίοδο άφιξης των πληθυσμιακών ομάδων στην περιοχή έρευνας και κατά την περίοδο ζευγαρώματος του είδους. Ωστόσο, η εν λόγω υποπεριοχή φαίνεται να φιλοξενεί αξιόλογο πληθυσμό και εκτός των περιόδων αυτών, πιθανώς λόγω της υψηλής διατροφικής της αξίας. Ο χαμηλός μέσος όρος που εμφανίζεται κατά το Σεπτέμβρη, φαίνεται να οφείλεται στο γεγονός ότι από την έναρξη της εκκόλαψης των αβγών, τα περισσότερα ενήλικα απομακρύνονταν από την υποπεριοχή φωλιάσματος μαζί με τους νεοσσούς και μετακινούνταν προς άλλες διατροφικές περιοχές. Σύμφωνα με τους Paz & Eshbol (2002), εντός 24 ωρών από την εκκόλαψη, τα ενήλικα μπορούν να οδηγήσουν τους νεοσσούς μακριά από την φωλιά, σε περιοχές τροφοληψίας. Αντιθέτως, κατά τον Απρίλιο σημειώθηκε ο μέγιστος μέσος όρος ατόμων στην περιοχή έρευνας. Όπως προαναφέρθηκε, η άφιξη του είδους διήρκησε έως αρχές Απριλίου. Επομένως, κατά το μήνα αυτό σημειώθηκε η κορύφωση των πληθυσμιακών αφίξεων στην περιοχή έρευνας. ii. H υποπεριοχή 2 «Αλυκές», φιλοξένησε αξιόλογους πληθυσμούς προς το τέλος της αναπαραγωγικής περιόδου, δηλαδή από Ιούνιο και μετά, όπως φαίνεται και στο αντίστοιχο διάγραμμα των αποτελεσμάτων (βλ. εικόνα 18). Επίσης, στο εν λόγω διάγραμμα παρατηρείται ότι από τον Ιούλιο έως το Σεπτέμβρη, δε σημειώνονται πληθυσμιακές καταγραφές στις υποπεριοχές 6 «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια» και 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια», που αποτέλεσαν βασικές υποπεριοχές παρουσίας του είδους κατά τους προηγούμενους μήνες. Τα παραπάνω πιθανώς να οφείλονται στο γεγονός, ότι από τον Ιούλιο κι ύστερα, η στάθμη των υδάτων στις εν λόγω υποπεριοχές είχε μειωθεί σε σημαντικό βαθμό, καθώς κατά την περίοδο αυτή ο βαθμός της εξάτμισης των υδάτων ήταν μεγαλύτερος από το βαθμό της βροχόπτωσης. Όσον αφορά τους προηγούμενους μήνες, ο λόγος απουσίας του είδους από την υποπεριοχή 2 «Αλυκές» πιθανώς σχετίζεται με την ποιότητα των υδάτων της, καθώς χαρακτηρίζονται από υψηλό βαθμό αλατότητας σε σύγκριση 55

56 με το σύνολο των υπόλοιπων υποπεριοχών της περιοχής έρευνας. Σύμφωνα με έρευνα που διεξήχθη στο Μαρόκο, το είδος προτιμά περισσότερο τα έλη σε σχέση με τις αλυκές (El Malki et al., 2013). iii. Από το στατιστικό έλεγχο που εφαρμόστηκε στα πληθυσμιακά δεδομένα πεδίου, προέκυψαν και αποτελέσματα που αφορούσαν στο ποιες υποπεριοχές και ποιοι μήνες διέφεραν σημαντικά μεταξύ τους, ως προς τον πληθυσμό των ατόμων (individuals). Πιο συγκεκριμένα, οι διαφορές αυτές φαίνονται παρακάτω: Διαφορές μεταξύ των υποπεριοχών: Διαφορές προκύπτουν κατά κύριο λόγο μεταξύ των υποπεριοχών 1 «Πλώσταινα», 2 «Αλυκές», 5 «Εκβολή Ράγκου», 6 «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια» με τις υποπεριοχές 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια» και 8 «Ντολμάς». Η διαφορά σχετικά με την υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα», έγκειται στο ότι διατηρούσε αξιόλογο πληθυσμό καθ όλη την ερευνητική περίοδο. Η πληθυσμιακή διαφορά της υποπεριοχής 2 «Αλυκές», αφορά στο ότι συγκέντρωσε μικρότερο πληθυσμό ατόμων, καθώς προτιμήθηκε κατά το τέλος της περιόδου έρευνας, ως περιοχή διατροφής, λόγω της εξάτμισης των υδάτων που σημειώθηκε στις άλλες δύο υποπεριοχές. Η πληθυσμιακή διαφορά που εμφανίζει η υποπεριοχή 5 «Εκβολή Ράγκου», σε σύγκριση με τις άλλες δύο, έγκειται στο γεγονός ότι η εν λόγω υποπεριοχή φιλοξένησε άτομα του είδους, μόνο κατά τους δύο πρώτους μήνες (Μάρτιο, Απρίλιο) άφιξης των πληθυσμών στην περιοχή έρευνας. Τέλος, αν και η υποπεριοχή 6 «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια» γειτνιάζει άμεσα με την υποπεριοχή 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια», αυτή δεν κατάφερε να συγκεντρώσει ανάλογο, σημαντικό πληθυσμό ατόμων του είδους. Πιθανώς, αυτό να οφείλεται στη διαφορά ως προς τη διατροφική αξία μεταξύ των δύο υποπεριοχών. Η ίδια διαφορά φαίνεται να υπάρχει και με την υποπεριοχή 8 «Ντολμάς». Διαφορές μεταξύ των μηνών: Διαφορές προκύπτουν κυρίως μεταξύ των μηνών Απρίλιο, Μάιο, Σεπτέμβρη με όλους ή σχεδόν όλους τους υπόλοιπους μήνες. Σύμφωνα με την έρευνα πεδίου, ο Απρίλιος ήταν ο μήνας κατά τον οποίο καταγράφηκε ο μεγαλύτερος πληθυσμός ατόμων του είδους ανά υποπεριοχή, καθώς είχαν ολοκληρωθεί πλέον οι αφίξεις των πληθυσμών στην περιοχή έρευνας. Το Μάιο, που ήταν ο μήνας κατά τον οποίο πραγματοποιήθηκε το φώλιασμα του είδους, τα άτομα του είδους ανά υποπεριοχή, 56

57 άρχισαν να μειώνονται πάλι, λόγω διασκορπισμού τους στις θέσεις φωλεοποίησης. Η μείωση αυτή ήταν ακόμα πιο εμφανής, κατά το Σεπτέμβρη έως και την οριστική αναχώρηση του είδους από την περιοχή έρευνας Ζευγάρια (Pairs) i. Η υποπεριοχή που προτιμήθηκε περισσότερο, ήταν η υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα», πιθανώς διότι ικανοποιούσε ιδανικότερα τις απαιτήσεις του είδους ως προς το φώλιασμα (υποπεριοχές με αφθονία υδάτων και πλούσια, πυκνή βλάστηση, αλλά και με άνυδρες θέσεις για την κατασκευή των φωλεών τους), με αποτέλεσμα να αποτελέσει την κύρια υποπεριοχή προτίμησης και παρουσίας των ζευγαριών του είδους. Παρουσία ζευγαριών, ωστόσο, σημειώθηκε και σε άλλες υποπεριοχές, κατά τη διάρκεια αναζήτησης κατάλληλων θέσεων φωλεοποίησης. Μία από τις υποπεριοχές αυτές, ήταν και η υποπεριοχή 5 «Εκβολή Ράγκου», από την οποία, όμως, τα ζευγάρια ήταν απλώς περαστικά. Ο μεγαλύτερος μέσος όρος ζευγαριών αφορούσε το Μάιο, κατά τον οποίο συνεχιζόταν το ζευγάρωμα και το φώλιασμα του είδους, με πολύ λίγες εκκολάψεις να πραγματοποιούνται στα μέσα του μήνα. Αντιθέτως, ο Αύγουστος ήταν ο μήνας κατά τον οποίο είχαν ολοκληρωθεί οι εκκολάψεις όλων των αβγών και τα περισσότερα ζευγάρια είχαν απομακρυνθεί από την υποπεριοχή φωλιάσματός τους, μαζί με τους νεοσσούς. ii. Σύμφωνα με το σχετικό διάγραμμα (βλ. εικόνα 23), είναι εμφανές ότι η κύρια υποπεριοχή παρουσίας ζευγαριών είναι η 1 «Πλώσταινα», ενώ σημαντικές υποπεριοχές είναι και οι 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια», 8 «Ντολμάς». Αιτία προτίμησης των παραπάνω υποπεριοχών, πιστεύεται πως είναι η επάρκειά τους ως προς τα χαρακτηριστικά φωλεοποίησης που απαιτεί το είδος. Ζευγάρια εντοπίστηκαν και σε άλλες υποπεριοχές, από τις οποίες όμως είτε ήταν περαστικά κατά την περίοδο αναζήτησης θέσεων φωλιάσματος (5 «Εκβολή Ράγκου»), είτε φώλιασαν ανεπιτυχώς ή βρέθηκαν εκεί να διατρέφονται (6 «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια»). iii. Από το στατιστικό έλεγχο που εφαρμόστηκε στα πληθυσμιακά δεδομένα πεδίου, προέκυψαν και αποτελέσματα που αφορούσαν στο ποιες υποπεριοχές και ποιοι μήνες διέφεραν σημαντικά μεταξύ τους, ως προς τον πληθυσμό των ζευγαριών (pairs). Πιο συγκεκριμένα, οι διαφορές αυτές φαίνονται παρακάτω: 57

58 Σημαντικές διαφορές μεταξύ των υποπεριοχών: Η υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα» διέφερε σημαντικά με όλες τις υπόλοιπες υποπεριοχές. Η διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι η υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα» ήταν η βασικότερη υποπεριοχή φωλιάσματος του είδους. Επομένως, φιλοξένησε και το μεγαλύτερο πληθυσμό ζευγαριών. Οι υποπεριοχές 5 «Εκβολή Ράγκου» και 6 «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια», διέφεραν κυρίως με την υποπεριοχή 8 «Ντολμάς». Οι λόγοι αναφέρονται στην παράγραφο (ii) που προηγήθηκε. Σημαντικές διαφορές μεταξύ των μηνών: Προκύπτει ότι ο Απρίλιος και ο Μάιος διέφεραν σημαντικά με όλους ή σχεδόν όλους τους μήνες. Ο Απρίλιος ήταν ο μήνας έναρξης του ζευγαρώματος, με αποτέλεσμα να καταγραφεί ένας αξιόλογος πληθυσμός ζευγαριών. Ο πληθυσμός αυτός αυξήθηκε με μεγάλη διαφορά το Μάιο, που αποτέλεσε το βασικό μήνα φωλιάσματος του είδους, ενώ άρχισε να μειώνεται σημαντικά τον Ιούνιο, με την εκκόλαψη των περισσότερων αβγών. Επίσης, διέφερε ο Ιούνιος με τους Μάρτιο, Ιούλιο, Αύγουστο και Σεπτέμβρη. Σύμφωνα με την έρευνα πεδίου, κατά το Μάρτιο δεν είχε ξεκινήσει ακόμα το ζευγάρωμα του είδους. Από τον Ιούλιο κι έπειτα, όπως προαναφέρθηκε, τα ζευγάρια που είχαν παραμείνει στην περιοχή έρευνας ήταν ελάχιστα, σε σχέση με τον αξιόλογο πληθυσμό που καταγράφηκε τον Ιούνιο Νεοσσοί (Chicks) i. Ο υψηλός μέσος όρος που προκύπτει για την υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα», οφείλεται στο γεγονός ότι στη συγκεκριμένη υποπεριοχή εντοπίστηκαν οι περισσότερες φωλιές του είδους, με αποτέλεσμα να προκύψουν οι περισσότερες εκκολάψεις αβγών. Ο μικρότερος αριθμός φωλεών καταγράφηκε στην υποπεριοχή 8 «Ντολμάς», για την οποία προκύπτει κι ο χαμηλότερος μέσος όρος νεοσσών. Επίσης, ο Ιούνιος ήταν ο μήνας κατά τον οποίο σημειώθηκαν οι περισσότερες εκκολάψεις αβγών. Αντιθέτως, ο Αύγουστος ήταν ο μήνας κατά τον οποίο στην περιοχή έρευνας είχαν απομείνει ελάχιστοι νεοσσοί, καθώς σχεδόν όλα τα ζευγάρια είχαν απομακρύνει τους νεοσσούς τους προς άλλες διατροφικές περιοχές. ii. Σύμφωνα με το σχετικό διάγραμμα (βλ. εικόνα 28), η κύρια υποπεριοχή παρουσίας νεοσσών ήταν η υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα». Άλλες υποπεριοχές παρουσίας νεοσσών ήταν οι υποπεριοχές 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια» και 8 «Ντολμάς». Πιο 58

59 συγκεκριμένα, παρατηρείται ότι η παρουσία νεοσσών στην υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα», ξεκινά από Μάιο και λήγει Αύγουστο. Ο Μάιος ήταν ο μήνας έναρξης των εκκολάψεων των αβγών, οι οποίες συνεχίστηκαν έως τον Ιούλιο. Οι τελευταίοι νεοσσοί, στην εν λόγω υποπεριοχή, καταγράφηκαν τον Αύγουστο. Παρουσία νεοσσών στην υποπεριοχή 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια», καταγράφηκε μόνο τον Ιούνιο. Βάσει έρευνας πεδίου, στη συγκεκριμένη υποπεριοχή, οι μόνοι νεοσσοί που παρατηρήθηκαν αφορούσαν στην εκκόλαψη μίας και μόνο φωλιάς (από το σύνολο των φωλεών), της οποίας τα αβγά εκκολάφθηκαν τον Ιούνιο. Όσον αφορά στην υποπεριοχή 8 «Ντολμάς», νεοσσοί καταγράφηκαν κατά το Μάιο και τον Ιούνιο, μετά την εκκόλαψη των αβγών στις φωλιές. iii. Από το στατιστικό έλεγχο που εφαρμόστηκε στα πληθυσμιακά δεδομένα πεδίου, προέκυψαν και αποτελέσματα που αφορούσαν στο ποιες υποπεριοχές και ποιοι μήνες διέφεραν σημαντικά μεταξύ τους, ως προς τον πληθυσμό των νεοσσών (chicks). Πιο συγκεκριμένα, οι διαφορές αυτές φαίνονται παρακάτω: Σημαντικές διαφορές μεταξύ των υποπεριοχών: Προκύπτει ότι η υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα» διέφερε σημαντικά από όλες τις υποπεριοχές, καθώς ήταν εκείνη με τις περισσότερες φωλιές και τις περισσότερες εκκολάψεις αβγών, επομένως, και με το μεγαλύτερο πληθυσμό νεοσσών. Σημαντικές διαφορές μεταξύ των μηνών: Οι μήνες Μάιος και Ιούνιος φαίνεται να διαφέρουν με όλους ή σχεδόν όλους τους μήνες. Βάσει έρευνας πεδίου, ο Μάιος ήταν ο μήνας που πραγματοποιήθηκε το φώλιασμα του είδους, ενώ σημειώθηκαν και κάποιες εκκολάψεις αβγών. Ωστόσο, οι περισσότεροι νεοσσοί παρατηρήθηκαν τον Ιούνιο, που πραγματοποιήθηκαν και οι περισσότερες εκκολάψεις αβγών. Ακόμη, προκύπτουν και προφανείς διαφορές, όπως αυτή μεταξύ Ιουλίου και Απριλίου. Μια τέτοια διαφορά είναι αναμενόμενη, καθώς τον Απρίλιο δεν καταγράφηκαν εκκολάψεις αβγών Νεαρά (Juveniles) i. Οι περισσότεροι νεοσσοί πτερώθηκαν τον Ιούλιο, με αποτέλεσμα κατά το μήνα αυτό να προκύπτει κι ο μεγαλύτερος μέσος όρος παρουσίας νεαρών ατόμων. Ωστόσο, τα περισσότερα νεαρά άτομα, από τη στιγμή που μπόρεσαν να πετάξουν, 59

60 απομακρύνθηκαν προς άλλες διατροφικές θέσεις, με αποτέλεσμα να μειωθεί ο πληθυσμός τους κατά τους επόμενους μήνες. ii. Σύμφωνα με το σχετικό διάγραμμα (βλ. εικόνα 33), η κύρια υποπεριοχή παρουσίας νεαρών ατόμων ήταν η υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα», από τον Ιούνιο με την έναρξη πτέρωσης των νεοσσών, έως το Σεπτέμβρη με την οριστική αναχώρηση του είδους από την περιοχή έρευνας. iii. Από το στατιστικό έλεγχο που εφαρμόστηκε στα πληθυσμιακά δεδομένα πεδίου, προέκυψαν και αποτελέσματα που αφορούσαν στο ποιες υποπεριοχές και ποιοι μήνες διέφεραν σημαντικά μεταξύ τους, ως προς τον πληθυσμό των νεαρών ατόμων (juveniles). Πιο συγκεκριμένα, οι διαφορές αυτές φαίνονται παρακάτω: Σημαντικές διαφορές μεταξύ των υποπεριοχών: Προκύπτει ότι η υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα» διέφερε από όλες τις υπόλοιπες υποπεριοχές. Σύμφωνα με την έρευνα πεδίου, ήταν η μόνη υποπεριοχή στην οποία παρατηρήθηκαν νεαρά άτομα. Σημαντικές διαφορές μεταξύ των μηνών: Ο Ιούλιος διέφερε με όλους τους υπόλοιπους μήνες. Βάσει έρευνας πεδίου, οι πρώτοι νεοσσοί πτερώθηκαν στις 12 Ιουνίου και οι τελευταίοι υπολογίζεται να πτερώθηκαν στις 13 Αυγούστου, που σημαίνει ότι τα περισσότερα νεαρά άτομα καταγράφηκαν μέσα στον Ιούλιο. Επίσης, προκύπτουν διαφορές μεταξύ Απριλίου, Μαΐου με Ιούνιο. Ο Απρίλιος και ο Μάιος ήταν μήνες κατά τους οποίους δεν καταγράφηκαν νεαρά άτομα. Αντιθέτως, από τον Ιούνιο κι έπειτα καταγράφηκαν νεαρά άτομα Φωλιές (Nests) i. Όπως προαναφέρθηκε, η υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα» φαίνεται να ικανοποιεί περισσότερο το είδος ως προς τα απαιτούμενα χαρακτηριστικά φωλεοποίησης, με αποτέλεσμα να αποτελεί την υποπεριοχή με το μεγαλύτερο μέσο όρο φωλεών. Η υποπεριοχή 6 «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια», ήταν κι αυτή μία από τις υποπεριοχές φωλεοποίησης του είδους, με τη διαφορά ότι οι φωλιές σε αυτή εγκαταλείφθηκαν λίγες μέρες μετά τη δημιουργία τους. Η φωλεοποίηση του είδους ξεκίνησε τον Απρίλιο, αλλά ο μεγαλύτερος αριθμός φωλεών καταγράφηκε το Μάιο, κατά τον οποίο τα ζευγάρια συνέχιζαν να ζευγαρώνουν και να φωλιάζουν, 60

61 ενώ σημειώθηκαν πολύ λίγες εκκολάψεις. Οι περισσότερες εκκολάψεις αβγών πραγματοποιήθηκαν τον Ιούλιο και συνοδεύονταν από άμεση εγκατάλειψη των φωλεών. ii. Σύμφωνα με το σχετικό διάγραμμα (βλ. εικόνα 38), το Μάιο καταγράφηκε ο μεγαλύτερος αριθμός φωλεών. Οι περισσότερες φωλιές εντοπίστηκαν στην υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα» και μάλιστα παρατηρήθηκαν από Απρίλιο, που το είδος ξεκίνησε να φωλεοποιεί, έως τον Ιούλιο, που εγκαταλείφθηκαν και οι τελευταίες φωλιές. Το είδος φώλιασε, επίσης, στην υποπεριοχή 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια», από το Μάιο έως τον Ιούνιο, και στην υποπεριοχή 8 «Ντολμάς», από Απρίλιο έως Ιούνιο. Τέλος, εντοπίστηκαν κάποιες φωλιές και στην υποπεριοχή 6 «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια» το Μάιο, οι οποίες εγκαταλείφθηκαν, όπως προαναφέρθηκε, λίγο μετά τη δημιουργία τους. iii. Από το στατιστικό έλεγχο που εφαρμόστηκε στα πληθυσμιακά δεδομένα πεδίου, προέκυψαν και αποτελέσματα που αφορούσαν στο ποιες υποπεριοχές και ποιοι μήνες διέφεραν σημαντικά μεταξύ τους, ως προς τον αριθμό των φωλεών (nests). Πιο συγκεκριμένα, οι διαφορές αυτές φαίνονται παρακάτω: Σημαντικές διαφορές μεταξύ των υποπεριοχών: Προκύπτει ότι η υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα» διέφερε σχεδόν από όλες τις υπόλοιπες υποπεριοχές. Η διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι η υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα» ήταν η βασικότερη υποπεριοχή φωλεοποίησης του είδους, όπου καταγράφηκαν οι περισσότερες φωλιές. Επίσης διαφορές εντοπίστηκαν μεταξύ των υποπεριοχών 2 «Αλυκές», 5 «Εκβολή Ράγκου», 6 «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια» με τις υποπεριοχές 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια», 8 «Ντολμάς», καθώς οι υποπεριοχές 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια» και 8 «Ντολμάς» ήταν δύο από τις βασικές υποπεριοχές φωλεοποίησης του είδους. Στις υποπεριοχές 2 «Αλυκές» και 5 «Εκβολή Ράγκου», δε δημιουργήθηκαν φωλιές, ενώ στην υποπεριοχή 6 «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια» δημιουργήθηκαν λίγες φωλιές, οι οποίες εγκαταλείφθηκαν. Σημαντικές διαφορές μεταξύ των μηνών: Παρατηρείται ότι οι μήνες Μάιος και Ιούνιος, διαφέρουν από όλους ή σχεδόν όλους τους μήνες. Σύμφωνα με την έρευνα πεδίου, φωλιές υπήρχαν από τον Απρίλιο έως και τον Ιούλιο, με τις περισσότερες να έχουν καταγραφεί το Μάιο. 61

62 Τον Ιούνιο, λόγω εκκόλαψης των περισσότερων αβγών, πολλές φωλιές εγκαταλείφθηκαν από τους γονείς με τους νεοσσούς, με αποτέλεσμα να μειωθεί ο αριθμός τους Αβγά (Eggs) i. Όπως προαναφέρθηκε, η υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα» φαίνεται να ικανοποιεί περισσότερο τις απαιτήσεις του είδους, ως προς τα χαρακτηριστικά των θέσεων φωλεοποίησης, με αποτέλεσμα να είναι η υποπεριοχή για την οποία προέκυψε ο μεγαλύτερος μέσος όρος φωλεών, επομένως και αβγών. Όσον αφορά το Μάιο, αυτός ήταν ο κύριος μήνας φωλεοποίησης του είδους, με αποτέλεσμα να προκύπτει ο υψηλότερος μέσος όρος φωλεών, οπότε και αβγών. Ο μήνας με το χαμηλότερο μέσο όρο αβγών ήταν ο Απρίλιος, κατά τα τέλη του οποίου ξεκίνησε το φώλιασμα του είδους και γεννήθηκαν τα πρώτα αβγά. ii. Σύμφωνα με το σχετικό διάγραμμα (βλ. εικόνα 43), παρατηρείται ότι ο μεγαλύτερος αριθμός αβγών καταγράφηκε στην υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα». Η καταγραφή των αβγών στην εν λόγω υποπεριοχή διήρκησε από τον Απρίλιο, με τις πρώτες γεννήσεις αβγών, έως τον Ιούλιο που εκκολάφθηκαν και τα τελευταία αβγά. Άλλες υποπεριοχές στις οποίες εντοπίστηκαν αβγά, ήταν η υποπεριοχή 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια» και η υποπεριοχή 8 «Ντολμάς». Τα πρώτα αβγά, για τις δύο αυτές υποπεριοχές, καταγράφηκαν το Μάιο και οι τελευταίες εκκολάψεις σημειώθηκαν τον Ιούνιο. iii. Από το στατιστικό έλεγχο που εφαρμόστηκε στα πληθυσμιακά δεδομένα πεδίου, προέκυψαν και αποτελέσματα που αφορούσαν στο ποιες υποπεριοχές και ποιοι μήνες διέφεραν σημαντικά μεταξύ τους, ως προς τον αριθμό των αβγών (eggs). Πιο συγκεκριμένα, οι διαφορές αυτές φαίνονται παρακάτω: Σημαντικές διαφορές μεταξύ των υποπεριοχών: Προκύπτει ότι η υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα» διαφέρει με όλες τις υπόλοιπες υποπεριοχές. Βάσει έρευνας πεδίου, η κυριότερη υποπεριοχή φωλιάσματος του είδους ήταν η 1 «Πλώσταινα», που σημαίνει ότι ήταν και η υποπεριοχή με το μεγαλύτερο αριθμό καταγραφών αβγών. 62

63 Σημαντικές διαφορές μεταξύ των μηνών: Ο Μάιος διέφερε με όλους τους υπόλοιπους μήνες, καθώς ήταν ο μήνας στον οποίο καταγράφηκαν τα περισσότερα αβγά του είδους. Ο Απρίλιος ήταν ο μήνας κατά τον οποίο ξεκίνησε η φωλεοποίηση του Καλαμοκανά, με αποτέλεσμα να μην έχουν δημιουργηθεί όλες οι φωλιές. Από τον Ιούνιο και μετά, είχαν ξεκινήσει πλέον οι εκκολάψεις των αβγών, με αποτέλεσμα ο αριθμός τους να μειώνεται Η συμπεριφορά του είδους Όσον αφορά στη στατική συμπεριφορά του είδους, αυτή παρατηρήθηκε κυρίως κατά την περίοδο άφιξης του είδους στην περιοχή έρευνας. Πιο συγκεκριμένα, τα άτομα της κάθε πληθυσμιακής ομάδας που κατέφθανε, στέκονταν ακίνητα σε συγκεκριμένες θέσεις. Πιθανότατα, αυτή η συμπεριφορά σχετίζεται με την ανάγκη των πουλιών για ξεκούραση, καθώς διάνυσαν μια πολύ μεγάλη μεταναστευτική πορεία. Η διατροφή του είδους, φαίνεται να ξεκινά αρκετές ώρες μετά την άφιξή τους έως και την επόμενη μέρα, όντας πολύ έντονη προκειμένου να ανακτηθεί η ενέργεια που δαπανήθηκε κατά τη μετανάστευση. Η διατροφική συμπεριφορά του είδους γινόταν ολοένα και εντονότερη με την πάροδο των ημερών. Μάλιστα, φαίνεται να εντάθηκε σημαντικά κατά την περίοδο του ζευγαρώματος. Η εντατική αυτή διατροφή, φαίνεται να σχετίζεται κυρίως με την ανάγκη εξασφάλισης της απαραίτητης ενέργειας που απαιτείται για την μετέπειτα ωοτοκία και επώαση των αβγών. Κατά την περίοδο φωλιάσματος και επώασης των αβγών, τα άτομα του είδους εμφάνισαν και τις τρεις συμπεριφορές. Ωστόσο, σύμφωνα με τις παρατηρήσεις πεδίου, κατά την εν λόγω περίοδο, η συμπεριφορά που επικράτησε ήταν η διατροφή (feeding). Το γεγονός αυτό, φαίνεται να οφείλεται στο ότι εκτός από τα ζευγάρια στις φωλιές, υπήρχαν και κάποια άτομα που είτε αφορούσαν σε μη αναπαραγωγικά άτομα είτε δεν είχαν ζευγαρώσει ή ζευγάρωσαν ανεπιτυχώς, με αποτέλεσμα αυτά να αυξάνουν το ποσοστό των ατόμων που διατρέφονταν στην περιοχή, σε σχέση με τα άτομα που επώαζαν τα αβγά στις φωλιές. Τα άτομα που εμφάνισαν στατική συμπεριφορά, ήταν πολύ λίγα. Τέλος, η διατροφική δραστηριότητα του είδους έγινε ακόμα εντονότερη μετά την εκκόλαψη των αβγών έως και την οριστική αναχώρηση του είδους από την περιοχή έρευνας. Αυτή η αυξημένη διατροφική τάση των πουλιών, φαίνεται να συνδέεται τόσο με την γρήγορη ανάπτυξη των νεοσσών, όσο και με τη διασφάλιση των απαραίτητων ενεργειακών αποθεμάτων, για την επερχόμενη μετανάστευσή τους. 63

64 Στατικότητα (Standing) i. Σύμφωνα με το σχετικό διάγραμμα (βλ. εικόνα 45), στατική συμπεριφορά παρατηρήθηκε από το Μάρτιο έως τον Ιούνιο. Ο Μάρτιος ήταν ο μήνας των αφίξεων των πληθυσμών του είδους στην περιοχή έρευνας και η στατικότητα των πουλιών φαίνεται να οφείλεται στους λόγους που περιγράφονται παραπάνω. Κατά τον Ιούνιο καταγράφηκε τόσο το ζευγάρωμα των πουλιών, όσο και το φώλιασμα, η εκκόλαψη αβγών και η πτέρωση νεοσσών. Επομένως, προκύπτει ότι η εν λόγω συμπεριφορά ήταν εμφανής μέχρι και πριν την οριστική αναχώρηση του είδους από την περιοχή έρευνας. Οι υποπεριοχές στις οποίες το είδος εμφάνισε τη συγκεκριμένη συμπεριφορά, ήταν κυρίως η 1 «Πλώσταινα» και η 6 «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια». Ωστόσο, καταγραφή της συμπεριφοράς σημειώθηκε και στις υποπεριοχές 5 «Εκβολή Ράγκου» (κατά την περίοδο άφιξης των πληθυσμών, βάσει παρατηρήσεων πεδίου), 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια» (κυρίως κατά την άφιξη των πληθυσμών, καθώς και κατά το φώλιασμα, βάσει παρατηρήσεων πεδίου) και 8 «Ντολμάς» (κυρίως κατά το φώλιασμα του είδους, βάσει παρατηρήσεων πεδίου) Διατροφή (Feeding) i. Σύμφωνα με το σχετικό διάγραμμα (βλ. εικόνα 46), το είδος διατρεφόταν συνεχώς. Η υποπεριοχή στην οποία το είδος διατρεφόταν καθ όλη την ερευνητική περίοδο, ήταν η υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα», πιθανώς λόγω της αφθονίας των υδάτων που παρουσίασε. Άλλη βασική διατροφική περιοχή για το είδος, ήταν η 8 «Ντολμάς», η οποία προτιμήθηκε ακόμα περισσότερο μετά την εξάτμιση των υδάτων που έπληξε ορισμένες άλλες υποπεριοχές. Το ίδιο συνέβη και με την υποπεριοχή 2 «Αλυκές», η οποία προτιμήθηκε από τον Ιούνιο κι έπειτα. Ο λόγος για τον οποίο η εν λόγω υποπεριοχή δεν προτιμήθηκε νωρίτερα, φαίνεται να είναι η αυξημένη αλατότητα των υδάτων της, που πιθανώς δεν την καθιστά ιδανικό ενδιαίτημα για το είδος. Η υποπεριοχή 5 «Εκβολή Ράγκου», όπως φαίνεται και στο διάγραμμα, προτιμήθηκε διατροφικά κυρίως το Μάρτιο, δηλαδή κατά την άφιξη του είδους στην περιοχή έρευνας. Οι υποπεριοχές 6 «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια» και 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια», έπαψαν να αποτελούν περιοχές διατροφής του Καλαμοκανά, από τον Ιούνιο κι έπειτα, λόγω της σχεδόν πλήρους εξάτμισης των υδάτων τους. 64

65 Επώαση (Incubating) i. Σύμφωνα με το διάγραμμα που προκύπτει στα αποτελέσματα (βλ. εικόνα 47), η συμπεριφορά επώασης αφορά τους μήνες φωλιάσματος, δηλαδή από Απρίλιο έως Ιούλιο. Η εν λόγω συμπεριφορά καταγράφηκε στις υποπεριοχές φωλιάσματος του Καλαμοκανά, δηλαδή στην 1 «Πλώσταινα» (ως η κύρια υποπεριοχή προτίμησης κατά το φώλιασμα), στην 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια» και στην 8 «Ντολμάς». Πέρα των υποπεριοχών αυτών, όμως, η συγκεκριμένη συμπεριφορά παρατηρήθηκε και στην υποπεριοχή 6 «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια». Ωστόσο, τα πουλιά που την εμφάνισαν, εγκατέλειψαν τις φωλιές τους λίγο μετά τη δημιουργία τους. 65

66 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 5.1. Κύριες υποπεριοχές εντοπισμού του είδους και κυρίαρχη συμπεριφορά Άτομα (Individuals) Η παρουσία των ατόμων του είδους ήταν πολύ σημαντική σε όλες τις υποπεριοχές. Ωστόσο, καθ όλη την αναπαραγωγική περίοδο, οι υποπεριοχές που συγκέντρωσαν το μεγαλύτερο πληθυσμό ήταν: η υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα» η υποπεριοχή 5 «Εκβολή Ράγκου» η υποπεριοχή 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια» η υποπεριοχή 8 «Ντολμάς» Η κυρίαρχη συμπεριφορά των πληθυσμών του είδους, καθ όλη την αναπαραγωγική περίοδο, ήταν η διατροφική συμπεριφορά (Feeding) Ζευγάρια (Pairs) Τα ζευγάρια του είδους, φιλοξενήθηκαν κατά κύριο λόγο σε τρεις υποπεριοχές κατά το φώλιασμά τους. Η υποπεριοχή, όμως, με το μεγαλύτερο πληθυσμό ζευγαριών, καθ όλη την αναπαραγωγική περίοδο, ήταν η 1 «Πλώσταινα». Επίσης, η κυρίαρχη συμπεριφορά των ζευγαριών, κατά τη διάρκεια της περιόδου ζευγαρώματος, ήταν η διατροφική συμπεριφορά (Feeding) Νεοσσοί (Chicks) Νεοσσοί του είδους παρατηρήθηκαν σε όλες τις υποπεριοχές που επέλεξε το είδος για το φώλιασμά του. Ωστόσο η μετακίνησή τους προς άλλες περιοχές διατροφής, μαζί με τους γονείς, είχε ως αποτέλεσμα η κύρια υποπεριοχή εντοπισμού νεοσσών να είναι η 1 «Πλώσταινα». Η κυρίαρχη συμπεριφορά των νεοσσών ήταν η διατροφική τους συμπεριφορά «Feeding». 66

67 Νεαρά (Juveniles) Η μόνη υποπεριοχή παρουσίας νεαρών ατόμων του είδους ήταν η 1 «Πλώσταινα» και εκεί η κυρίαρχη συμπεριφορά τους ήταν η διατροφική συμπεριφορά (Feeding) Κύριες υποπεριοχές εντοπισμού φωλεών και αβγών του είδους Οι υποπεριοχές που προτιμήθηκαν από το είδος για τη φωλεοποίηση του ήταν: Η υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα» Η υποπεριοχή 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια» Η υποπεριοχή 8 «Ντολμάς» Από αυτές, η υποπεριοχή με τις περισσότερες καταγραφές φωλεών και αβγών ήταν η 1 «Πλώσταινα» Η σημασία του Εθνικού Πάρκου, για την αναπαραγωγή του Καλαμοκανά Η περιοχή έρευνας, αποτελεί τμήμα του υγροτοπικού συμπλέγματος του Εθνικού Πάρκου Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου και θεωρείται σπουδαίας σημασίας, τόσο ως περιοχή φιλοξενίας σημαντικών διαχειμαζόντων πληθυσμών ορνιθοπανίδας, όσο και ως περιοχή αναπαραγωγής πολλών ειδών πουλιών. Ανάμεσα στα είδη που αναπαράγονται σ αυτή, ανήκει και ο Καλαμοκανάς. Παρατηρήθηκε ότι κατά την εαρινή και θερινή περίοδο 2015, το είδος εξαπλώθηκε στην πλειονότητα των ενδιαιτημάτων της περιοχής έρευνας, προκειμένου να καλύψει τις διατροφικές του ανάγκες, αλλά και για να αναπαραχθεί. Μάλιστα, μετά την εκκόλαψη των αβγών, το είδος επέλεξε και άλλα διατροφικά ενδιαιτήματα του Εθνικού Πάρκου, εκτός της περιοχής έρευνας. Φαίνεται, λοιπόν, ότι το εν λόγω Εθνικό Πάρκο αποτελεί βασικό προορισμό διατροφής και αναπαραγωγής για το είδος, γεγονός που αναδεικνύει τη την ιδιαίτερη σημασία του για το είδος. 67

68 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣΑΝΑΦΟΡΕΣ Ashoori A., 2005.Breeding ecology of the Black-winged Stilt Himantopus himantopus in Boujagh National Park, Gilan Province, Northern Iran. Podoces, 2011, 6 (1): Cramp, S. & Simmons, K., Handbook of the Birds of Europe, the Middle East and North Africa: The Birds of the Western Palearctic: Waders to Gulls Vol.3: Cuervo J. J., Hatching success in Avocet Recurvirostra and Black-winged Stilt Himantopus himantopus, Bird Study, 52:2, Cuervo J. J., Nest-site selection and characteristics in a mixed-species colony of Avocets Recurvirostra avosetta and Black-winged Silts Himantopus himantopus: Capsule causes of breeding failure determined optimal nest location, Black-winged Stilts being better adapted than Avocets to nest close to water, Bird Study, 51:1, Cuervo J. J., Parental roles and mating system in the Black-winged Stilt. Canadian Journal of Zoology, 81 (6): del Hoyo, J., Elliot, A. & Sargatal, J. eds (1996). Handbook of the Birds of the World. Hoatzin to Auks. Lynx Editions. Vol.3: El Malki, S., Hanane, S., Joulami, L. & El Hamoumi, R., 2013.Nesting performance of the Black-winged Stilt and Collared Pratincole on a Moroccan coastal wetland: a comparison between natural and artificial habitats. Wader Study Group Bull. 120 (1): European Environmental Agency, European Topic Centre for Biological Diversity, Natura 2000 Network Viewer ( Goriup, P. D., Behaviour of Black-winged Stilts. British Birds. 75: Goutner, V., Habitat selection by Black-winged Stilts (Himantopus himantopus) in a Macedonian wetland, Greece. Journal Article. 13:

69 Gouner, V., Papakostas, G., Evaluation of the ornithological importance of the Alyki Kitrous wetland, Macedonia, Greece: a priority for conservation. Biological Conservation. 62: Goutner, V., The distribution of the waders (Charadrii) in the Evros Delta (Greece) during the breeding season. Bird study. 23: Handrinos, G. & Akriotis, T., The Birds of Greece. Christopher Helm Publishers. 336 pp. Hume, R., RSPB Complete Birds of Britain and Europe. 480 pp. IBM Corp. Released IBM SPSS Statistics for Windows, Version Armonk, NY: IBM Corp. Pergantis F., Papakonstantinou K., Rousopoulos Y., Portolou D., Katerinopoulos L., Evangelidis A., Kasvikis Y., Palaios N., Perganti I., Midwinter Counts. Datasheet. Millet, J. E., (1995). A preliminary Study of the birds of Kalogria, Achaia Region, Greece. Bird study. 52 pp. Paz, U., Eshbol, Y., Adoption of Black-winged Stilt Chicks by Common Terns. Wilson Bull. 114: Perrins, C., Collins New Generation Guide to the Birds of Britain and Europe Collins. Simpson, W., Ornithological notes from Messolonghi and South Aetolia. Ibis 2: Tinarelli, R., Habitat preference and breeding performance of the Blackwinged Stilt (Himantopus himantopus) in Italy. Wader Study Group Bull. 65: Tinarelli R., Risultati dell' indagine nazionale sul Cavaliere d' Italia Himantopus himantopus (Linnaeus, 1758). Ricerche di Biologia della Selvaggina 87:

70 Van Huijssteeden E. & Van Leeuwen G., 1995.Counts of waterbirds in the Messolonghi wetlands and the Gulf of Amvrakikos, spring WIWO report pp. Ventolini, N., Ferrero, E. A., Sponza, S., Chiesa, A. D., Zucca, P. & Vallortigara, G., Laterality in the wild: Preferential hemifield use during predatory and sexual behavior in the Black-winged Stilt. Animal Behaviour. 69 (5): Μαυρίδου Ι., Οικολογία φωλεοποίησης Καλαμοκανά και άλλων παρυδάτιων πουλιών στο δυτικό παράκτιο τμήμα του Δέλτα Αξιού: Διαειδικά χωρικά πρότυπα. Μεταπτυχιακή εργασία.88σελ. Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας ΕΚΒΥ, Ελληνικοί υγρότοποι. Εμπορική τράπεζα της Ελλάδος. 381 σελ. Περγαντής Φ., 2014.Οριζόντιος Τεχνικός και Επιστημονικός Συντονισμός των Μελετών Εποπτείας και Αξιολόγησης της Κατάστασης Διατήρησης Ειδών και Τύπων Οικοτόπων στην Ελλάδα και Συνθετική Αξιοποίηση των Αποτελεσμάτων Σύνοψη Βασικών Μεθόδων Εποπτείας της Ορνιθοπανίδας και Προτεινόμενες ανά Είδος Μέθοδοι και Τεχνικές. Προσωπικό αρχείο.18 σελ. Φορέας Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου, Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου Αιτωλικού, διαδρομή στο χρόνο, στο λόγο, στις τέχνες. AGENDA TYPORAMA. 211 σελ. 70

71 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 (Θέσεις παρακολούθησης ανά υποπεριοχή έρευνας) 71

72 Συντεταγμένες θέσεων παρακολούθησης: Υποπεριοχή 1 «Πλώσταινα» Α/Α Γεωγραφικό πλάτος Γεωγραφικό μήκος Περιγραφή θέσης 1A 38 23'23.57"Β 21 24'53.54"Α Απέναντι από ΚΤΕΟ 1B 38 23'19.55"Β 21 24'54.97"Α «Ρουσόπουλος» 1C 38 23'20.62"Β 21 24'57.24"Α Σάλτσινο 1D 38 23'2.78"Β 21 25'9.86"Α Νεόκτιστο σχολείο 1E 38 22'59.19"Β 21 25'13.06"Α Καφετέρια 1F 38 22'57.73"Β 21 25'13.83"Α Μικρή λιμνούλα 1G 38 22'55.79"Β 21 25'14.94"Α Αποθήκη 1H 38 22'42.55"Β 21 25'22.00"Α Στροφή 1I 38 22'39.74"Β 21 25'22.06"Α Πριν από Σταθμό απορ/φόρων 1J 38 22'36.52"Β 21 25'22.15"Α Σταθμός απορ/φόρων 1K 38 22'33.35"Β 21 25'22.32"Α Μετά από Σταθμό απορ/φόρων 1L 38 22'27.34"Β 21 25'21.96"Α Νομαρχία 1M 38 22'25.21"Β 21 25'19.06"Α Νησίδες 1N 38 22'22.82"Β 21 25'20.01"Α Πίσω από νησίδες 1O 38 22'17.17"Β 21 25'19.08"Α Ψαροκάλυβο (δίπλα) 1P 38 22'18.45"Β 21 25'16.24"Α Ψαροκάλυβο (πίσω) 1Q 38 22'7.41"Β 21 25'16.72"Α Βαλτάκι Άκρη Περιμετρικής 1R 38 22'5.68"Β 21 25'14.46"Α Άκρη περιμετρικής (μπροστά) 1S 38 21'58.29"Β 21 24'52.14"Α Άκρη Περιμετρικής (πίσω) 1T 38 22'29.77"Β 21 25'27.88"Α Λίμνη δίπλα σε Νομαρχία 1U 38 22'39.31"Β 21 25'29.15"Α 2 η Λίμνη 1V 38 23'20.40"Β 21 24'49.42"Α «Ρουσόπουλος» (πίσω δρόμος) Χάρτης θέσεων παρακολούθησης: 72

73 Συντεταγμένες θέσεων παρακολούθησης: Υποπεριοχή 2 «Αλυκές» Α/Α Γεωγραφικό πλάτος Γεωγραφικό μήκος Περιγραφή θέσης 2A 38 23'47.43"Β 21 23'49.10"Α 2 η Λεκάνη αριστερά (α) 2B 38 23'45.92"Β 21 23'47.47"Α 2 η Λεκάνη αριστερά (β) 2C 38 23'44.40"Β 21 23'39.45"Α 3 η Λεκάνη δεξιά 2D 38 23'59.72"Β 21 23'10.91"Α 3 η Λεκάνη δεξιά (δρόμος δεξιά) 2E 38 24'10.79"Β 21 22'51.95"Α 4 η -5 η Λεκάνη δεξιά (δρόμος δεξιά) 2F 38 24'19.07"Β 21 22'38.86"Α 6 η Λεκάνη δεξιά (δρόμος δεξιά) 2G 38 24'15.51"Β 21 22'32.79"Α 5 η Λεκάνη αριστερά (δρόμος δεξιά) 2H 38 24'12.85"Β 21 22'37.14"Α 6 η Λεκάνη αριστερά (δρόμος δεξιά) 2I 21 23'42.31"Α 21 23'42.31"Α 1 η Λεκάνη δεξιά (α) (δρόμος αριστερά) 2J 38 23'12.70"Β 21 24'0.99"Α 1 η Λεκάνη δεξιά (β) (δρόμος αριστερά) 2K 38 24'12.39"Β 21 22'19.03"Α Λεκάνη πίσω Χάρτης θέσεων παρακολούθησης: 73

74 Υποπεριοχή 3 «Φοινικιά» Χάρτης θέσεων παρακολούθησης: Υποπεριοχή 4 «Τρίγωνο Φοινικιάς» Χάρτης θέσεων παρακολούθησης: 74

75 Συντεταγμένες θέσεων παρακολούθησης: Υποπεριοχή 5 «Εκβολή Ράγκου» Α/Α Γεωγραφικό πλάτος Γεωγραφικό μήκος Περιγραφή θέσης 5A 38 25'3.75"Β 21 21'39.85"Α Βλάστηση άκρη αριστερά 5B 38 25'5.30"Β 21 21'39.74"Α Άκρη αριστερά 5C 38 25'7.99"Β 21 21'39.50"Α Κέντρο 5D 38 25'9.74"Β 21 21'38.97"Α Άκρη δεξιά 5E 38 25'13.04"Β 21 21'39.93"Α Γωνία 5F 38 25'14.43"Β 21 21'37.26"Α Νησίδα δεξιά 5G 38 25'11.77"Β 21 21'36.65"Α Νησίδα μικρή 5H 38 25'8.14"Β 21 21'36.65"Α Πίσω από νησίδες Χάρτης θέσεων παρακολούθησης: 75

76 Υποπεριοχή 6 «Ρεμπάκια Άγιος Νικόλαος Βόρεια» Συντεταγμένες θέσεων παρακολούθησης: Α/Α Γεωγραφικό πλάτος Γεωγραφικό μήκος Περιγραφή θέσης 6A 38 25'15.39"Β 21 20'17.50"Α Καλαμώνας μπροστά 6B 38 25'15.60"Β 21 20'20.50"Α Νησίδες μπροστά 6C 38 25'13.98"Β 21 20'23.24"Α Νησίδες μπροστά (δεξιά) 6D 21 20'37.75"Α 21 20'37.75"Α Παλούκια δεξιά 6E 38 25'31.85"Β 21 20'16.71"Α Λεκάνη αριστερά του ανοίγματος 6F 38 25'36.75"Β 21 20'26.63"Α Νησίδες μπροστά στο άνοιγμα 6G 38 25'30.44"Β 21 20'35.91"Α Νησίδα δεξιά ανοίγματος 6H 38 25'28.74"Β 21 20'50.02"Α Νησίδα δεξιά όρια 6I 38 25'34.78"Β 21 20'34.78"Α Βαλτάκι δεξιά ανοίγματος 6J 38 25'41.88"Β 21 20'29.59"Α Πίσω από άνοιγμα 6K 38 25'38.46"Β 21 20'19.84"Α Μεγάλη νησίδα 6L 38 25'49.35"Β 21 20'10.54"Α Πίσω από Κέντρο Υγείας 6M 38 25'53.94"Β 21 20'21.12"Α Μπροστά από Σφυρή 6N 38 25'54.74"Β 21 20'29.90"Α Μπροστά από Ρομά 6O 38 25'46.87"Β 21 20'35.52"Α Νησίδα στο βάθος Χάρτης θέσεων παρακολούθησης: 76

77 Συντεταγμένες θέσεων παρακολούθησης: Υποπεριοχή 7 «Άγιος Νικόλαος Νότια» Α/Α Γεωγραφικό πλάτος Γεωγραφικό μήκος Περιγραφή θέσης 7A 38 25'7.35"Β 21 20'18.92"Α Μπροστά από Καλαμώνα 7B 38 25'8.64"Β 21 20'25.91"Α Αριστερά 7C 38 25'4.73"Β 21 20'22.22"Α Βάθος Χάρτης θέσεων παρακολούθησης: 77

78 Συντεταγμένες θέσεων παρακολούθησης: Υποπεριοχή 8 «Ντολμάς» Α/Α Γεωγραφικό πλάτος Γεωγραφικό μήκος Περιγραφή θέσης 8A 38 24'41.50"Β 21 21'27.88"Α Πίσω από μνημείο 8B 38 24'39.95"Β 21 21'27.74"Α Ενδιάμεση βλάστηση 8C 38 24'36.16"Β 21 21'25.73"Α Μεγάλη λεκάνη αριστερά 8D 38 24'42.39"Β 21 21'28.20"Α Λιμνοθάλασσα δεξιά Χάρτης θέσεων παρακολούθησης: 78

79 Συντεταγμένες θέσεων παρακολούθησης: Υποπεριοχή 9 «Αγία Τριάδα» Α/Α Γεωγραφικό πλάτος Γεωγραφικό μήκος 9A 38 23'15.10"Β 21 19'20.84"Α Χάρτης θέσεων παρακολούθησης: 79