ΕΚΟΥΣΙΑ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ Γενικό Μέρος. Διάγραμμα Πανεπιστημιακών Παραδόσεων. Επιμέλεια: Παναγιώτης Σ. Γιαννόπουλος Επίκουρος Καθηγητής Νομικής Σχολής ΔΠΘ

Transcript

1 ΕΚΟΥΣΙΑ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ Γενικό Μέρος Διάγραμμα Πανεπιστημιακών Παραδόσεων Επιμέλεια: Παναγιώτης Σ. Γιαννόπουλος Επίκουρος Καθηγητής Νομικής Σχολής ΔΠΘ Ακ. Έτος 2018/2019 1

2 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΔΙΚΟΓΡΑΦΟΥ 1 Ορισμοί και κύρια χαρακτηριστικά της εκούσιας δικαιοδοσίας Κύρια χαρακτηριστικά της εκούσιας δικαιοδοσίας Διάκριση των υποθέσεων σε γνήσιες και μη γνήσιες υποθέσεις εκούσιας δικαιοδοσίας Επισκόπηση των κυριότερων γνήσιων υποθέσεων της εκούσιας δικαιοδοσίας Υποθέσεις που παραπέμπονται με διατάξεις του ΚΠολΔ Υποθέσεις που παραπέμπονται στην εκούσια δικαιοδοσία με διατάξεις του ΕισΝΚΠολΔ (3 2 ΕισΝΚΠολΔ) Υποθέσεις που παραπέμπονται στην εκούσια δικαιοδοσία με βάση διατάξεις του ΑΚ Υποθέσεις εκουσίας δικαιοδοσίας που παραπέμπονται από διατάξεις ειδικών νόμων Η εκούσια δικαιοδοσία ως ειδική διαδικασία Διάρθρωση της νομοθετικής ύλης της εκουσίας δικαιοδοσίας Εφαρμογή του άρθρου 591 ΚΠολΔ και στη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας Υποχρεωτική κατάθεση προτάσεων και προφορική προβολή των ισχυρισμών στην επ ακροατηρίω συζήτηση Αντικείμενο και υποκείμενα της δίκης εκουσίας δικαιοδοσίας Διαδικαστικές Προϋποθέσεις στη δίκη της εκούσιας δικαιοδοσίας Διεθνής δικαιοδοσία Καθ ύλην αρμοδιότητα Κατά τόπον αρμοδιότητα Ικανότητα δικαστικής παράστασης Λοιπά δικονομικά ζητήματα αναφορικά με την λειτουργία των διαδίκων στην εκουσία δικαιοδοσία Ο εισαγγελέας ως διάδικος Ομοδικία και εκουσία δικαιοδοσία Άσκηση κύριας και πρόσθετης παρέμβασης Προσεπίκληση και εκούσια δικαιοδοσία Πληρεξουσιότητα Η αίτηση ως εισαγωγικό δικόγραφο της εκούσιας δικαιοδοσίας τρόπος άσκησης και περιεχόμενο της Περιεχόμενο και διατυπώσεις άσκησης Συνέπειες άσκησης της αίτησης Ορισμός δικασίμου κλήτευση τρίτων προσώπων και λοιπά θέματα προδικασίας Ερημοδικία στην εκουσία δικαιοδοσία Απόδειξη & εκούσια δικαιοδοσία Ένδικα βοηθήματα και μέσα στην εκούσια δικαιοδοσία

4 10.1 Ανάκληση ή μεταρρύθμιση της απόφασης (758 ΚΠολΔ) Έφεση Γενικά Ενεργητική νομιμοποίηση Παθητική νομιμοποίηση Αναστολή εκτέλεσης Αναψηλάφηση Αναίρεση Τριτανακοπή Δεδικασμένο και εκούσια δικαιοδοσία Θέματα προσωρινής έννομης προστασίας- ασφαλιστικά μέτρα & εκούσια δικαιοδοσία

5 Πρόλογος Αντικείμενο του παρόντος τεύχους αποτελεί η διευκόλυνση των φοιτητών του γ έτους σπουδών στην μελέτη και εξοικείωση τους με την ύλη του γενικού μέρους της εκουσίας δικαιοδοσίας. Οι παρούσες σημειώσεις δεν υποθιστούν φυσικά τα διανεμόμενα συγγράμματα, ούτε και την επισήμως ανακοινωμένη ύλη του μαθήματος. 5

6 Ενδεικτική Βιβλιογραφία για περαιτέρω εμβάθυνση Ράμμος Γ./Κλαμαρής Ν. Εγχειρίδιο Αστικού Δικονομικού Δικαίου IV, 2 η, 2010, (ημιτ. Α Εκουσία Δικαιοδοσία) Μπέης Κ., Πολιτική Δικονομία, τ. 17 ος και 18 ος Μπότσαρης Κ. Βάσεις και διαδικαστικά προβλήματα της εκούσιας δικαιοδοσίας, 1997 Χατζηιωάννου Β.-Ι. Η δίκη της πτώχευσηςκαι των προληπτικών μέτρων της, 2016 Σπυριδάκης Ι., Εκουσία δικαιοδοσία, 3 η, 2019 Διαμαντόπουλος Γ., Η δίκη των αντιρρήσεων ενώπιον του κτηματολογικού δικαστή, 2015 Αρβανιτάκης Π., Οι διάδικοι στην πολιτική και διοικητική δίκη, 2005 Κατηφόρης Ν., Η Δικονομία της Ρυθμίσεως Οφειλών Υπερχρεωμένων Φυσικών Προσώπων - (ν. 3869/2010), 2013 Παυλίδου Ε., Η δεσμευτική ενέργεια των αποφάσεων της ποινικής και πολιτικής δικαιοδοσίας στη διοικητική δίκη,

7 7

8 1 Ορισμοί και κύρια χαρακτηριστικά της εκούσιας δικαιοδοσίας Σύμφωνα με τον απολύτως κρατούντα πλέον ορισμό στη θεωρία και στη νομολογία, ως εκουσία δικαιοδοσία νοείται «Η αναγνωριζόμενη εις τα τακτικά πολιτικά δικαστήρια εξουσία όπως ταύτα, εν καθοριστική λειτουργία δικαίου και άνευ υπάρξεως διαφοράς, παρέχωσιν ένδικον προστασίαν υπό μορφή ενέργειας πράξεων διαπλαστικής, κυρίως, αλλά και βεβαιωτικής μορφής, επί σκοπώ διασφαλίσεως ή προστασίας ιδιωτικών δικαιωμάτων» (Μητσόπουλος). Υπό τον παραπάνω ορισμό δηλαδή η εκουσία δικαιοδοσία κινείται στο μεταίχμιο μεταξύ δικαιοδοτικής και διοικητικής λειτουργίας, με την έννοια της κρατικής πρόνοιας για ιδιωτικά συμφέροντα. Η εκουσία δικαιοδοσία αντιδιαστέλλεται προς την αμφισβητούμενη κατά τ ότι η τελευταία έχει ως καθοριστικό της στοιχείο της αποκαταστατική λειτουργία δικαίου. Η αμφισβητούμενη δικαιοδοσία, από το άλλο μέρος, συνδέεται προς κανόνες δικαίου που επιβάλλουν ορισμένη συμπεριφορά, δηλαδή ορίζουν τι δέον να πράξει και τι να παραλείψει ορισμένο πρόσωπο (ως υπόχρεος) έναντι άλλου (του δικαιούχου). Αναγόμενη δε στην αποκαταστατική λειτουργία του δικαίου, η αμφισβητούμενη δικαιοδοσία αφορά στην διάγνωση της ύπαρξης ή ανυπαρξίας ορισμένου δικαιώματος και στην αναγγελία των προσηκουσών συνεπειών, με σκοπό να διαμορφωθεί η κοινωνική πραγματικότητα κατά τρόπο, ώστε να τελεί σε θετική αναφορά προς το περιεχόμενο του διαγνωσθέντος δικαιώματος. Αντίθετα, η καθοριστική λειτουργία δικαίου νοείται στο πλαίσιο της εκούσιας δικαιοδοσίας υπό την έννοια ότι οι κανόνες δικαίου χρησιμοποιούνται ως μέτρο πρωτογενούς ενέργειας των δικαστικών οργάνων και όχι ως γνώμονας κρίσης προγενέστερης συμπεριφοράς τρίτων προσώπων. Με την αμφισβητούμενη, τα δικαστήρια παρέχουν δικαστική προστασία, ενώ με την εκουσία τα ίδια όργανα περιβάλλουν με το κύρος τους ορισμένες πράξεις των ενδιαφερομένων για μεγαλύτερη ασφάλεια και εγγύηση της νομιμότητάς τους. Βασική ειδοποιός διαφορά μεταξύ τους είναι ότι η αμφισβητούμενη δικαιοδοσία έχει ως προϋπόθεση την ύπαρξη διαφοράς ή έριδας, ενώ η εκουσία δεν έχει το στοιχείο αυτό. Αντιθέτως, η θέση της έχει διαπλαστική ή διαπιστωτική μορφή και όχι αποκαταστατική λειτουργία δικαίου, με περαιτέρω επιδίωξή της την κατοχύρωση και προστασία ιδιωτικών και δημοσίων συμφερόντων. Χάριν μερικής ανακεφαλαίωσης, υπό το γενικά αποδεκτό σήμερα ορισμό αυτής, η έννοια της εκουσίας δικαιοδοσίας συντίθεται από τα ακόλουθα κατ ιδίαν εννοιολογικά στοιχεία: α) την έλλειψη διαφοράς, β) τη θέση αυτής σε καθοριστική και όχι αποκαταστατική λειτουργία δικαίου, γ) το διαπλαστικό ή βεβαιωτικό χαρακτήρα του 8

9 λαμβανόμενου μέτρου και τέλος, δ) την επιδίωξη της κατοχύρωσης ή προστασίας ιδιωτικών συμφερόντων. Οι υποθέσεις, που συγκεντρώνουν τα χαρακτηριστικά αυτά, διακρίνονται περαιτέρω με γνώμονα την υπαγωγή τους ή μη στη δικαιοδοσία των πολιτικών δικαστηρίων, σε υποθέσεις δικαστικής και εξώδικης εκουσίας δικαιοδοσίας, καθώς ο χαρακτήρας ορισμένης υπόθεσης ως εκουσίας δικαιοδοσίας προϋπάρχει της υπαγωγής της στη δικαιοδοσία των πολιτικών δικαστηρίων. Στην πρώτη κατηγορία εμπίπτουν υποθέσεις, διαπλαστικού ή βεβαιωτικού χαρακτήρα, οι οποίες θα μπορούσαν κατ αρχήν να διεκπεραιωθούν από τη διοίκηση, κρίνεται όμως απαραίτητο να συνοδευτούν με τις εγγυήσεις που συνεπάγεται η δικαστική οργάνωση και η διαδικασία λειτουργίας της σε συνδυασμό με το ιδιωτικό συμφέρον του οποίου επιδιώκεται η προστασία. Αντίθετα, στη δεύτερη κατηγορία εμπίπτουν υποθέσεις με αντικείμενο ρυθμιστικά μέτρα, τα οποία λαμβάνονται από κρατικά όργανα με αντικείμενο, είτε τη διάπλαση ορισμένης έννομης σχέσης του ιδιωτικού δικαίου, είτε τη διαπίστωση ή βεβαίωση πραγματικής κατάταστασης που έχει νομικό ενδιαφέρον υπό το πρίσμα του ιδιωτικού δικαίου. Στην περίπτωση αυτή, οι πράξεις των κρατικών οργάνων δια των οποίων συντελούνται οι διαπλάσεις ή βεβαιώσεις αυτές δεν αποτελούν διοικητικές πράξεις, έστω και αν ασκούνται από κρατικά όργανα, καθώς δεν αναφέρονται σε σχέσεις του δημοσίου δικαίου, ούτε αποσκοπούν στην εξυπηρέτηση δημοσίου συμφέροντος. Η διεκπεραίωση των υποθέσεων αυτών, ανατίθεται κατά κανόνα στους συμβολαιογράφους, τους υποθηκοφύλακες, τους ληξίαρχους και τους δικαστικούς επιμελητές, δικαιολογώντας το χαρακτηρισμό τους ως «επικουρικών δικαστικών υπαλλήλων». 2 Κύρια χαρακτηριστικά της εκούσιας δικαιοδοσίας Τα κύρια χαρακτηριστικά της εκούσιας δικαιοδοσίας είναι: α) η ελαστικότητα, β) το σύστημα της ελεύθερης απόδειξης, γ) η ισχύς του ανακριτικού συστήματος, δ) η κάμψη της δεσμευτικότητας των εκδιδόμενων αποφάσεων κατά τις διατάξεις αυτές. Ειδικότερα: Ι. Ελαστικότητα της διαδικασίας. Ο δικαστής έχει την εξουσία να προσαρμόζει τη διαδικασία στις ανάγκες και τις ιδιορρυθμίες της δικαζόμενης υπόθεσης, κάτι που απαγορεύεται στη διαγνωστική δίκη της αμφισβητουμένης δικαιοδοσίας. Έτσι, στα πλαίσια της ελαστικότητας αυτής, αναγνωρίζεται στο δικαστή η διακριτική ευχέρεια να 9

10 παρακκλίνει από κάποια από τις διατάξεις του γενικού μέρους (1-590) αν κρίνει ότι δεν προσαρμόζονται στις ιδιαιτερότητες τις συγκεκριμένης υπόθεσης εκουσίας δικαιοδοσίας (741 ΚΠολΔ), επιτρέπεται η προβολή πραγματικών ισχυρισμών μέχρι τη συζήτηση στο πρωτοβάθμιο Δικαστήριο (άρθρο 745 ΚΠολΔ), προσθέτων λόγων στην κατ έφεση δίκη με τις προτάσεις (764 ΚΠολΔ) κ.ο.κ. Υποστηρίζεται μάλιστα με αξιώσεις ότι ο δικαστής επιλαμβανόμενος ορισμένης ειδικής υπόθεσης της εκούσιας δικαιοδοσίας (791 επ ΚΠολΔ) έχει τη διακριτική ευχέρεια να παρεκκλίνει ακόμη και από κάποια διάταξη του γενικού μέρους της εκούσιας δικαιοδοσίας ( ΚΠολΔ) αν την κρίνει ασυμβίβαστη προς τις ιδιαιτερότητες της ενώπιον του δικαζόμενης υπόθεσης. ΙΙ. Ισχύει το σύστημα της ελεύθερης απόδειξης (άρθρο ΚΠολΔ). ΙΙΙ. Αντί για τη συζητητική αρχή, ισχύει το ανακριτικό σύστημα, υπό την έννοια ότι, ναι μεν απαιτείται να υποβληθεί σχετική αίτηση για ν αρχίσει η διαδικασία, περαιτέρω, όμως, δεν περιορίζεται το Δικαστήριο στο αποδεικτικό υλικό που προσάγεται από τους «διαδίκους» ούτε η διαδικασία προοδεύει αποκλειστικά με πρωτοβουλία των «διαδίκων» (άρθρο 744 ΚΠολΔ). IV. O δεσμευτικός χαρακτήρας της απόφασης (που εκδίδεται κατά την εκουσία δικαιοδοσία) παρακάμπτεται αφού παρέχεται η δυνατότητα ανάκλησης αποφάσεων που εκδόθηκαν κατά τη διαδικασία αυτή, υπό τις προϋποθέσεις του άρθρου 758 ΚΠολΔ. Επιπλέον λόγω των ιδιαιτεροτήτων της εκουσίας δικαιοδοσίας, οι διατάξεις για την απόπειρα συμβιβασμού (π.χ. 208, 214 Α, 214 Β ΚΠολΔ κ.ο.κ.) δεν εφαρμόζονται (749 ΚΠολΔ). Γίνεται πάντως δεκτό ότι η εμβέλεια της ρύθμισης δεν καταλαμβάνει τις μη γνήσιες υποθέσεις εκουσίας δικαιοδοσίας, αφού στην περίπτωση τους οι επίδικες έννομες σχέσεις καταλαμβάνονται κατά κανόνα από την εξουσία διάθεσης των διαδίκων. 3 Διάκριση των υποθέσεων σε γνήσιες και μη γνήσιες υποθέσεις εκούσιας δικαιοδοσίας Εκτός από τις υποθέσεις που συγκεντρώνουν όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά, και αποτελούν τις γνήσιες υποθέσεις της εκούσιας δικαιοδοσίας, συχνά ο νομοθέτης παραπέμπει γνήσιες διαφορές ιδιωτικού δικαίου ώστε να δικασθούν κατά τις διατάξεις των άρθρων 739 επ ΚΠολΔ. Στην τελευταία περίπτωση γίνεται λόγος για «μη γνήσιες υποθέσεις» της εκούσιας δικαιοδοσίας. Π.χ. οι υποθέσεις των άρθρων 1022, κατάσχεση ειδικών περιουσιακών στοιχείων, 905 4, αναγνώριση αλλοδαπού δεδικασμένου, που αφορά την προσωπική κατάσταση και Ν. 3588/2007: πτωχευτικές διαφορές), εντάσσονται στην κατηγορία αυτή. Η διάκριση έχει 10

11 αξιόλογη πρακτική σημασία Και οι δύο κατηγορίες υποθέσεων υπάγονται, κατ αρχήν, στις κοινές ρυθμίσεις των άρθρων 741 επ. ΚΠολΔ. Ωστόσο όμως η ύπαρξη του στοιχείου της αντιδικίας στις μη γνήσιες υποθέσεις, εξαρτά την περαιτέρω εξέλιξή τους από τη βούληση των διαδίκων, οι οποίοι έτσι μπορούν να συμβιβάζονται ή να παραιτούνται από το επίδικο δικαίωμα. Επιπλέον κατά τη μάλλον ορθότερη γνώμη στις μη γνήσιες υποθέσεις εκουσίας δικαιοδοσίας παρίσταται ασύμβατη η εφαρμογή ορισμένων διατάξεων της εκούσιας δικαιοδοσίας όπως του άρθρου 758 ΚΠολΔ (ανάκληση, μεταρρύθμιση), δεν δικαιολογείται ο δισταγμός ως προς το επιτρεπτό λήψης ασφαλιστικών μέτρων και διαφαίνεται μάλλον ορθότερο να αναγνωρισθεί στις εκδιδόμενες τελεσίδικης αποφάσεις η ισχύς δεδικασμένου. 4 Επισκόπηση των κυριότερων γνήσιων υποθέσεων της εκούσιας δικαιοδοσίας Κατ αρχήν πρέπει να σημειωθεί ότι κατά το συνδυασμό του άρθρου 94 2 Συντ και των άρθρων 1 και 739 ΚΠολΔ, καθιερώνεται τεκμήριο υπέρ της αμφισβητούμενης δικαιοδοσίας, ενώ η προσφυγή στην εκούσια δικαιοδοσία διατηρεί τον εξαιρετικό της χαρακτήρα. Ο τελευταίος προκύπτει εναργώς από το άρθρο 739 ΚΠολΔ σύμφωνα με το οποίο κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας δικάζοντα κατ αρχήν μεν οι υποθέσεις των άρθρων ΚΠολΔ και περαιτέρω «κάθε άλλη υπόθεση που υπάγεται με διάταξη νόμου στη διαδικασία αυτή». Πάντως γίνεται δεκτό ότι η απαρίθμηση των υποθέσεων κατ άρθρο 739 ΚΠολΔ δεν είναι εξαντλητική και επομένως κατά τις διατάξεις της εκούσιας δικαιοδοσίας δικάζονται και οι οι γνήσιες υποθέσεις εκουσίας δικαιοδοσίας, που από το νόμο έχουν παραπεμφθεί γενικώς και αορίστως «στα πολιτικά Δικαστήρια», εφόσον δεν έχει οριστεί άλλη ειδική διαδικασία εκδικάσεώς των, καθώς και οι, διοικητικής φύσης, υποθέσεις που έχουν παραπεμφθεί στην δικαιοδοσία των τακτικών πολιτικών Δικαστηρίων, χωρίς προσδιορισμό του είδους της διαδικασίας εκδικάσεώς των. Τέτοιες υποθέσεις είναι λ.χ. της εξαίρεσης διαιτητή ή επιδιαιτητή (άρθρο ΚΠολΔ), της παροχής αδείας για επίδοση σε νυκτερινή ώρα (άρθρο ΚΠολΔ), της επικύρωσης κανονισμού αβαρίας (άρθρο 233 ΚΙΝΔ), της επικύρωσης ανωμάλων δικαιοπραξιών για τη διανομή γεωργικών κλήρων με ιδιωτικό έγγραφο. Οι κυριότερες υποθέσεις που παραπέμπονται στην εκούσια δικαιοδοσία είναι οι επόμενες. 4.1 Υποθέσεις που παραπέμπονται με διατάξεις του ΚΠολΔ Κατά την εκούσια δικαιοδοσία δικάζονται η διαγραφή αγωγής κ.λ.π. από τα 11

12 βιβλία διεκδικήσεων (άρθρο ΚΠολΔ), όλες οι υποθέσεις των άρθρων 782 έως 866 ΚΠολΔ (σε συνδυασμό με το άρθρο 739 ΚΠολΔ), ο ορισμός διαιτητή επιδιαιτητή (878 ΚΠολΔ), η απαλλαγή διαιτητή από την εκτέλεση των καθηκόντων του (880 2 ΚΠολΔ), η τάξη προθεσμίας προς έκδοση διαιτητικής απόφασης (884 ΚΠολΔ), η κήρυξη αλλοδαπού τίτλου εκτελεστού στην Ελλάδα, και μάλιστα τόσο στο επίπεδο του εσωτερικού δικαίου (905 ΚΠολΔ), όσο και του Κανονισμού 1215/2012, η κατάσχεση ειδικών περιουσιακών στοιχείων ( ΚΠολΔ), η χορήγηση αδείας στο διαχειριστή κατασχεθέντων ειδικών περιουσιακών στοιχείων για κατάρτιση μακροχρονίων δικαιοπραξιών ( ΚΠολΔ). 4.2 Υποθέσεις που παραπέμπονται στην εκούσια δικαιοδοσία με διατάξεις του ΕισΝΚΠολΔ (3 2 ΕισΝΚΠολΔ) Οι κυριότερες υποθέσεις που με εμπίπτουν εδώ είναι οι πτωχευτικές (4 Ν. 3588/2007, αρμοδιότητα Πολυμελούς Πρωτοδικείου). 4.3 Υποθέσεις που παραπέμπονται στην εκούσια δικαιοδοσία με βάση διατάξεις του ΑΚ Οι κυριότερες υποθέσεις που εμπίπτουν εδώ περιλαμβάνουν την αίτηση προς χορήγηση αδείας γάμου, σε περίπτωση που ο αρμόδιος για την έκδοση της άδειας αρνείται να τη χορηγήσει (1368 ΑΚ), την αίτηση για έκδοση συναινετικού διαζυγίου (1441 ΑΚ), συναινετική λύση της υιοθεσίας (1573 ΑΚ). Μεγάλος αριθμό υποθέσεων παραπέμπεται επίσης στην εκούσια δικαιοδοσία δυνάμει του άρθρου 121 ΕισΝΑΚ μεταξύ των οποίων οι κυριότερες είναι η αίτηση για κήρυξη προσώπου σε αφάνεια (42 ΑΚ) και άρση της αφανείας (46 ΑΚ), η αίτηση για αναγνώριση σωματείου (79 ΑΚ), διάλυση σωματείου (άρθρο 105 ΑΚ), ανάκληση ιδρυτικής πράξης ιδρύματος (111 ΑΚ), χορήγηση αδείας τέλεσης γάμου από ανήλικο (άρθρο ΑΚ), η αίτηση για σύναψη γάμου προσώπου που βρίσκεται σε επικουρική δικαστική συμπαράσταση πλήρη ή μερική που περιλαμβάνει και το γάμο, για την περίπτωση που ο δικαστικός συμπαραστάτης αρνείται να συναινέσει (1352 εδ. β ΑΚ), χορήγηση αδείας για δικαιοπραξία αναφερόμενη σε περιουσιακά στοιχεία της κοινοκτημοσύνης, που επιχειρείται μόνο από τον ένα σύζυγο (1407 ΑΚ), η αίτηση για χορήγηση άδειας τεχνητής γονιμοποίησης (1457 ΑΚ), για χορήγηση αδείας προς μεταφορά στο σώμα άλλης γυναίκας γονιμοποιημένων ωαρίων, ξένων προς την ιδίαν, και η κυοφορία από αυτήν (1458 ΑΚ). Η αίτηση για να επιτραπεί η παρέκκλιση από τον τρόπο διοίκησης των περιουσιακών στοιχείων του τέκνου, που όρισε ο διαθέτης ή ο δωρητής (1522 ΑΚ), η επωφελής τοποθέτηση μετρητών ανηλίκου (1525 ΑΚ), η αίτηση για χορήγηση αδείας στους γονείς που επιχειρούν στο όνομα του τέκνου τις 12

13 πράξεις που απαγορεύονται και στον επίτροπο ανηλίκου χωρίς άδεια του δικαστηρίου (1526 ΑΚ). Η αφαίρεση από το Δικαστήριο του συνόλου της επιμέλειας του προσώπου του τέκνου και από τους δύο γονείς και η ανάθεσή της σε τρίτο (1533 ΑΚ), η αίτηση των αναδόχων γονέων για αφαίρεση της επιμέλειας του προσώπου του ανηλίκου από τους φυσικούς γονείς (1660 ΑΚ), η αίτηση διορισμού συνεπιτρόπου ανηλίκου που τελεί υπό επιτροπεία (1661 ΑΚ), η αίτηση για την άρση της αναδοχής ανηλίκου (1662 ΑΚ), για την ανάθεση της φροντίδας του ανηλίκου σε άλλους, εκτός της ανάδοχης οικογένειας (1663 ΑΚ). Η αίτηση για υποβολή προσώπου σε δικαστική συμπαράσταση (1667 ΑΚ), διορισμού κηδεμόνα κληρονομίας (άρθρο 1865 ΑΚ), περί χορήγησης στον κηδεμόνα κληρονομίας αδείας εκποίησης των αντικειμένων της (1866 ΑΚ). Η αίτηση περί χορήγησης βεβαίωσης ότι δεν βρέθηκε κληρονόμος (1868 ΑΚ), άδεις εκποίησης ακινήτων της κληρονομίας κ.λ.π. στον κληρονόμο με απογραφή (1908 ΑΚ), ορισμού εκκαθαριστή κληρονομιάς (1913 ΑΚ), χορήγησης παράτασης της προθεσμίας απογραφής της κληρονομίας ( ΑΚ). Ο καθορισμός της σύμμετρης πληρωμής όλων των δανειστών της κληρονομίας, σε περίπτωση ανεπάρκειας της τελευταίας (1920 ΑΚ), η αίτηση παροχής κληρονομητηρίου (1956 ΑΚ), αφαίρεσης ή ακύρωσης του κληρονομητηρίου (1965 ΑΚ), άδειας εκποίησης ακινήτων της κληρονομίας κ.λ.π. στον εκτελεστή διαθήκης (2021 ΑΚ), άρσης της διαφωνίας μεταξύ πλειόνων εκτελεστών διαθήκης (2024 ΑΚ). Τέλος κατά την εκουσία δικαιοδοσία εισάγονται όλες οι δίκες επιτροπείας, δικαστικής συμπαράστασης, επιμέλειας αλλότριων υποθέσεων και υιοθεσίας (121 ΕισΝΑΚ). 4.4 Υποθέσεις εκουσίας δικαιοδοσίας που παραπέμπονται από διατάξεις ειδικών νόμων Τέλος μεγάλος αριθμός ειδικών νομοθετικών διατάξεων προβλέπει την εισαγωγή υποθέσεων κατά τη διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας. Π.χ. εδώ εμπίπτει η αίτηση για επικύρωση ανώμαλης δικαιοπραξίας (15 ΝΔ 3958/1959 σε συνδυασμό προς άρθρο 2 2 Ν. 666/1977), η άρση της αμφισβήτηση ενός του χαρακτήρα ενός σωματείου ως φιλανθρωπικού, καθώς και η ρύθμιση της τύχης της περιουσίας του διαλυθέντος Φιλανθρωπικού Σωματείου (4 και 5 ΝΔ 1111/1972), η άδεια εκποίησης κοινού μεταλλείου, η αίτηση για καθορισμό του ποσού της αποζημίωσης για δένδρα, φυτείες, μανδρότοιχους, συρματοπλέγματα, φρέατα και λοιπές εγκαταστάσεις και κατασκευές νομίμως υφιστάμενες σε ιδιοκτησίες που με την πράξη εφαρμογής 13

14 μεταβάλλουν ιδιοκτήτη και αποζημιώνονται από τον οικείο Ο.Τ.Α. (7 Ν. 1577/1985), οι συλλογικές αγωγές των ενώσεων καταναλωτών. Αποκλειστικώς αρμόδιο Δικαστήριο ήταν το Πολυμελές Πρωτοδικείο (10 19 και 20 Ν. 2251/1994), η αίτηση διόρθωσης κτηματολογικής εγγραφής ακινήτου αγνώστου ιδιοκτήτη κατ άρθρο 6 2 Ν. 2664/ Η εκούσια δικαιοδοσία ως ειδική διαδικασία 5.1 Διάρθρωση της νομοθετικής ύλης της εκουσίας δικαιοδοσίας Τα άρθρ στοιχειοθετούν στο πλαίσιο της κοινής δικαιοδοσίας των πολιτικών δικαστηρίων ένα ιδιαίτερο είδος ειδικής διαδικασίας γενικότερης έκτασης σε σχέση με την αμφισβητούμενη δικαιοδοσία, από την οποία δεν εισάγουν μόνο διαδικαστικές αποκλίσεις, όπως συμβαίνει με τις ειδικές διαδικασίες (592 επ ΚΠολΔ) έναντι της τακτικής, αλλά στοιχειοθετούν ένα νέο, διάφορο αντικείμενο. Καθώς πάντως δεν πρόκειται για χωριστό δικαιοδοτικό κλάδο, αν εισαχθεί υπόθεση της εκούσιας δικαιοδοσίας κατά τις διατάξεις της αμφισβητούμενης ή το αντίστροφο, δεν εφαρμόζεται κατ αρχήν το άρθρ. 4 ΚΠολΔ και πολύ περισσότερο δεν μπορεί να τεθεί ζήτημα ανυπόστατου της εκδιδόμενης απόφασης (313 ΚΠολΔ). Στην εξεταζόμενη περίπτωση δηλαδή θα χωρεί μόνον προσβολή της απόφασης με ένδικα μέσα. 5.2 Εφαρμογή του άρθρου 591 ΚΠολΔ και στη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας Το σύστημα διατάξεων των άρθρων ΚΠολΔ αποτελεί κατ αρχήν διακριτή συστηματική ενότητα δικονομικών διατάξεων εντός του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, οι οποίες όμως δεν εντάσσονται συστηματικά από το νομοθέτη στο κεφάλαιο των ειδικών διαδικασιών ( ΚΠολΔ). Ως εκ τούτου παρίσταται ενδιαφέρον να διερευνηθεί το κατά πόσον η ρύθμιση του άρθρου 591 ΚΠολΔ διεκδικεί και σήμερα εφαρμογής στη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας. Η πρακτική σημασία του ζητήματος εντοπίζεται προεχόντως στις περιπτώσεις εισαγωγής υπόθεσης κατ εσφαλμένη διαδικασία (π.χ. ασφαλιστικά αντί εκούσιας δικαιοδοσίας και το αντίστροφο) καθώς και σε σχέση με την οριοθέτηση της προφορικότητας ως προς την προβολή αιτήσεων και ισχυρισμών στις αντίστοιχες 14

15 δίκες. Το ζήτημα θα μπορούσε να αναπτύξει και ευρύτερη πρακτική σημασία μετά την τροποποίηση του Ν. 4335/2015 από τη στιγμή που η ισχύουσα διατύπωση του άρθρου 591 ΚΠολΔ είναι σημαντικά ευρύτερη από εκείνη του προισχύσαντος δικαίου περιλαμβάνοντας συν τοις άλλοις και ρυθμίσεις για τις προθεσμίες άσκησης των παρεμβάσεων και προσεπικλήσεων, την εφαρμοστέα διαδικασία επί αναίρεσης, τις προθεσμίες κλήτευσης κ.ο.κ. Προ του Ν. 4335/2015 η εφαρμογή του άρθρου 591 ΚΠολΔ υπολαμβανόταν ως αυτονόητη σε σχέση με την προφορική προβολή των ισχυρισμών, αφού άλλωστε εύρισκε και συμπληρωματικό νομοθετικό έρεισμα στο άρθρο 115 ΚΠολΔ, η δε παραπομπή των δικογράφων στην προσήκουσα διαδικασία δεν αντιμετωπίσθηκε ενιαία. Στα συχνά νομολογιακά παραδείγματα εσφαλμένης εισαγωγής υπόθεσης της εκούσιας δικαιοδοσίας κατά τα ασφαλιστικά μέτρα και το αντίστροφο κατεγράφη τόσο η γνώμη ότι το δικαστήριο οφείλει στο πλαίσιο της ενιαίας δικαιοδοσίας του να κρατήσει την υπόθεση και να την εκδικάσει εφαρμόζοντας τους κανόνες της διαδικασίας στην οποία υπάγεται λόγω της φύσης της διαφοράς ή να την παραπέμψει σε άλλη δικάσιμο ενώπιον του, προκειμένου να δικαστεί με την ορθή διαδικασία, ερμηνευτική λύση συμπλέουσα με την κρατούσα γνώμη στην επιστήμη. Ισχυρός αντίλογος διατυπώθηκε πάντως στο επίπεδο της νομολογίας κυρίως σε αποφάσεις πρωτοβάθμιων δικαστηρίων. Η ερμηνευτική τάση αυτή προέκρινε τη λύση της απόρριψης ως απαράδεκτων τυχόν αιτήσεων που εισήχθησαν εσφαλμένα κατά τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων αντί της προσήκουσας της εκούσιας δικαιοδοσίας. Κατά τη γνώμη μας, η αρκετά διαδεδομένη ερμηνευτική λύση αυτή διαφαίνεται μάλλον ασύμβατη προς στην κρατούσα στη νομολογία γνώμη ότι η μη τήρηση της προσήκουσας διαδικασίας, αυτή καθεαυτή, μη συνιστώσα έλλειψη ίδιας διαδικαστικής προϋπόθεσης, δεν δημιουργεί ακυρότητα ή απαράδεκτο, εκτός αν δεν εφαρμόστηκε ειδικός σ' αυτήν δικονομικός κανόνας που έπρεπε να εφαρμοστεί και ο οποίος, πρόδηλα, περιέχει είτε ευνοϊκότερες για τον εναγόμενο, είτε αυστηρότερες για τον ενάγοντα, διατάξεις. Ισορροπημένα αντιμετώπισε το ζήτημα η ΕφΑθ 142/2005 όπου και έγινε δεκτό ότι «Το άρθρο 591 παρ. 2 Κ.Πολ.Δικ. που ορίζει ότι αν η υπόθεση δεν υπάγεται στη διαδικασία κατά την οποία έχει εισαχθεί το δικαστήριο αποφαίνεται ως προς αυτό αυτεπαγγέλτως και διατάσσει την εκδίκαση αυτής κατά τη διαδικασία κατά την οποία αυτή δικάζεται εφαρμόζεται όχι μόνο μεταξύ των περιλαμβανομένων στο τέταρτο βιβλίο του Κ.Πολ.Δικ. ειδικών διαδικασιών αλλά και μεταξύ της Τακτικής διαδικασίας και αυτών όπως και μεταξύ τακτικής και ειδικών διαδικασιών αφενός και των διαδικασιών των ασφαλιστικών μέτρων και της εκούσιας δικαιοδοσίας αφ' ετέρου τις οποίες ρητώς ο 15

16 Κ.Πολ.Δικ. χαρακτηρίζει στα άρθρα 682 και 739 αυτού ως ειδικές διαδικασίες. Δεν προβλέπεται κατόπιν αυτών κατά την ορθότερη άποψη η απόρριψη κάποιας αιτήσεως για το λόγο ότι εισήχθη κατά διαδικασία κατά την οποία κατά νόμο δεν δικάζεται αλλά σε τέτοια περίπτωση προβλέπεται η έκδοση διατάξεως του δικαστηρίου με την οποία ορίζεται ότι η υπόθεση θα εκδικασθεί κατά ορισμένη διαδικασία που κρίνεται ως αρμόζουσα». Ανακεφαλαιώνοντας μερικώς την προηγηθείσα ανάλυση λοιπόν, παρίσταται προτιμητέο να προκριθεί η εκδοχή ότι τόσο στην περίπτωση που υπόθεση της εκούσιας δικαιοδοσίας εισήχθει κατά τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων, όσο και στην αντίστροφη περίπτωση (και φυσικά κατά μείζονα λόγο όταν εισήχθει στην αμφισβητούμενη δικαιοδοσία υπόθεση της τακτικής και το ανάποδο) το δικόγραφο δεν απορρίπτεται αλλά παραπέμπεται προς εκδίκαση κατά την προσήκουσα διαδικασία. Κατ αποτέλεσμα τα άρθρα δ και ΚΠολΔ είναι δεκτικά εφαρμογής και στο πλαίσιο της εκουσίας δικαιοδοσίας και υπό το ισχύον δίκαιο. Ως προς τις λοιπές προβλέψεις του άρθρου 591 ΚΠολΔ, η ίδια απάντηση δεν φαίνεται αυτονόητη. Κατ αρχήν βέβαια σημαντικό μέρος των ρυθμίσεων του άρθρου 591 ΚΠολΔ δεν θα μπορεί να εφαρμοσθεί στην περίπτωση της εκούσιας δικαιοδοσίας ως ασύμβατο προς ειδικότερες διατάξεις. Τούτο ισχύει: Α) Ως προς την προθεσμία κλήτευσης (591 1 α), η οποία εκτοπίζεται από την ειδικότερη ρύθμιση του άρθρου ΚΠολΔ. Β) Ως προς την παρέμβαση, την προσεπίκληση και την ανακοίνωση (591 1 β) η προσφυγή στις οποίες θα πρέπει να αποκλεισθεί ως ασύμβατη προς τα 752 και 753 ΚΠολΔ. Γ) Η υποχρέωση προαπόδειξης των ισχυρισμών και προσκομιδής όλων των αποδεικτικών μέσων κατά τη συζήτηση (591 1 ε) είναι συμβατή και εναρμονιζόμενη με την καθιέρωση της προαπόδειξης ( ΚΠολΔ) που ούτως ή άλλως ισχύει στην εκούσια δικαιοδοσία. Δ) Οι προθεσμίες για την άσκηση προσθέτων λόγων έφεσης, αντέφεσης και αναψηλάφησης (591 1 ζ) εκτοπίζονται στην εκούσια δικαιοδοσία από τις ειδικότερες προβλέψεις των άρθρων ΚΠολΔ. Άσκηση ανταγωγής στη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας έχει υποστηριχθεί με δόκιμη επιχειρηματολογία ότι θα πρέπει να αποκλεισθεί. Αντίθετα κατά την ίδια γνώμη πρέπει να θεωρηθεί νοητή η άσκηση αντίθετης αίτησης άλλου προσώπου που μετέχει στη διαδικασία εκούσιας δικαιοδοσίας κατά τρόπο προσιδιάζοντα στην ανταγωγή. Μάλιστα η γνώμη αυτή προκρίνει το επιτρεπτό άσκησης ανταίτησης με τέτοιο περιεχόμενο ακόμη και το πρώτον στο 16

17 δεύτερο βαθμό. Υπό το ισχύον δίκαιο η ερμηνευτική λύση διαφαίνεται μάλλον ασύμβατη προς το άρθρο 751 ΚΠολΔ (θα ήταν άτοπο ο μεν αιτών να υποβάλλεται στην άδεια του δικαστή για να μεταβάλλει την αίτηση, αλλά ο αντίδικος του να μπορεί να διευρύνει χωρίς περιορισμούς το αντικείμενο της δίκης) αλλά και το άρθρο 765 ΚΠολΔ (το οποίο αναφέρεται μόνον στην προβολή νέων πραγματικών ισχυρισμών). Αποκλειόμενης της δυνατότητας αυτής και πάλι η εφαρμογή της προθεσμίας του άρθρου ζ για την ανταγωγή πρέπει μάλλον να αποκλεισθεί, ως ασύμβατη στα άρθρα 747, 748 και 751 ΚΠολΔ. Μάλλον ασφαλέστερη διαφαίνεται αντίθετα η λύση της ανάλογης εφαρμογής του άρθρου ΚΠολΔ που αφορά την κύρια παρέμβαση, οπότε η αντίθετη αίτηση θα πρέπει να επιδοθεί στην προθεσμία που θα διατάξει ο δικαστής. Ε) Ως προς το άρθρο και 3 ΚΠολΔ ερμηνευτικό ζήτημα δεν καταλείπεται αφού ούτως ή άλλως τόσο η προφορικότητα όσο και η αναγνώριση εκτεταμένων εξουσιών στο δικαστή κατά την αποδεικτική διαδικασία είναι σύμφυτες με το διαδικαστικό πλαίσιο της εκούσιας δικαιοδοσίας. Ζ) Πεδίο εφαρμογής της ρύθμισης του άρθρου ΚΠολΔ αντίθετα, δεν καταλείπεται αφού στη μεν εκουσία δικαιοδοσία ισχύουν ειδικές διαδικαστικές ρυθμίσεις για τα ένδικα μέσα Μετά τα ανωτέρω καταλείπεται πεδίο προβληματισμού μόνον τον υποχρεωτικό χαρακτήρα της κατάθεσης προτάσεων και την προθεσμία αντίκρουσης (591 1 στ. γ και στ ). 5.3 Υποχρεωτική κατάθεση προτάσεων και προφορική προβολή των ισχυρισμών στην επ ακροατηρίω συζήτηση Στο πλαίσιο της τακτικής διαδικασίας οι αμυντικοί ισχυρισμοί προβάλλονται υποχρεωτικά με τις προτάσεις και την προσθήκη αντίκρουση (115, , 263 ΚΠολΔ). Η αναγκαιότητα κατάθεσης προτάσεων στην εκούσια δικαιοδοσία είχε αμφισβητηθεί υπό το προϊσχύσαν δίκαιο. Υποστηρίχθηκε η γνώμη ότι η προϊσχύσασα ρύθμιση του άρθρου ΚΠολΔ δεν συμβιβαζόταν με την λειτουργία της εκούσιας δικαιοδοσίας, ως και η γνώμη στην εκούσια δικαιοδοσία η κατάθεση προτάσεων απαιτείται μόνον: α) για να υποστηριχθούν ή να αποκρουστούν ένδικα μέσα που έχουν ασκηθεί, β) για την υποβολή προσθέτων λόγων έφεσης ή την άσκηση αντέφεσης, γ) για την υποστήριξη ή απόκρουση τριτανακοπής με την αιτιολογία ότι το αίτημα της έχει χαρακτήρα διαφοράς και όχι υπόθεσης εκούσιας δικαιοδοσίας ως και για την υποβολή πρόσθετων λόγων τριτανακοπής και (δ) στις περιπτώσεις των μη γνήσιων υποθέσεων εκούσιας δικαιοδοσίας. 17

18 Υπό το ισχύον δίκαιο περιθώριο αμφιβολίας δεν καταλείπεται αναφορικά με την αναγκαιότητα κατάθεσης προτάσεων στην εκούσια δικαιοδοσία (115 ΚΠολΔ), έστω και αν ενόψει των ευρύτατων ορίων της ανακριτικής αρχής το δικαστήριο μπορεί να λάβει υπόψιν του ακόμη και ισχυρισμούς που δεν έχουν προταθεί. Η φραστική διατύπωση του άρθρου ΚΠολΔ αποκλείει του πεδίου εφαρμογής της μόνον τις υποθέσεις των μικροδιαφορών, εξαίρεση που δεν έχει αντικείμενο στην περίπτωση της εκουσίας δικαιοδοσίας. Η κατάφαση της αναγκαιότητας κατάθεσης προτάσεων στην εκούσια δικαιοδοσία δικαιολογεί και τον ακόλουθο προβληματισμό. Συνδυαζόμενη με την κατάφαση της εφαρμογής του άρθρου δ και στην διαδικασία αυτή, εγείρεται το ερώτημα αν μπορεί το δικαστήριο να λάβει υπόψιν του «αυτεπαγγέλτως» ισχυρισμούς που τυχόν προβλήθηκαν προφορικά στο ακροατήριο χωρίς να έχουν περιληφθεί στις προτάσεις ή το αντίστροφο. Στο πλαίσιο των ειδικών διαδικασιών η απάντηση είναι προφανώς αρνητική (591 1 δ: «τα περιεχόμενα στις προτάσεις μέσα επίθεσης και άμυνας προτείνονται συνοπτικώς και προφορικά»), όμως στην εκουσία δικαιοδοσία η εφαρμογή του ανακριτικού συστήματος υπό το οποίο αναγνωρίζεται ακόμη και δυνατότητα λήψης υπόψιν ισχυρισμών που δεν προτάθηκαν, προσθέτει πρόσθετες παραμέτρους στον προβληματισμό. Κατά λογική τάξη διαφαίνεται ορθότερο να γίνει δεκτό ότι στις μεν γνήσιες υποθέσεις της εκούσιας δικαιοδοσίας ο ισχυρισμός που δεν περιλήφθηκε στις προτάσεις (ή δεν προβλήθηκε στο ακροατήριο) θα μπορεί να ληφθεί υπόψιν χάριν αποτροπής του άτοπου το δικαστήριο να έχει την εξουσία να λάβει υπόψιν του ισχυρισμό που δεν προβλήθηκε καθόλου, αλλά να μην μπορεί να λάβει υπόψιν του ισχυρισμό που προβλήθηκε έστω πλημμελώς. Αντίθετα, στις μη γνήσιες υποθέσεις της εκούσιας δικαιοδοσίας θα πρέπει να αποκλεισθεί η δυνατότητα αυτή ως ασύμβατη με το δικαίωμα δικαστικής ακρόασης του αντιδίκου. 6 Αντικείμενο και υποκείμενα της δίκης εκουσίας δικαιοδοσίας Το αντικείμενο της δίκης εκουσίας δικαιοδοσίας εντοπίζεται στην, δημοσίου δικαίου, αξίωση του αιτούντος κατά της πολιτείας να προβεί στην επιδιωκόμενη διάπλαση ή διαπίστωση και όχι η αυθεντική διάγνωση έννομης σχέσης ή ιδιωτικού δικαιώματος του αιτούντος, όπως συμβαίνει στην αμφισβητουμένη δικαιοδοσία. Αν και στις σχετικές νομοθετικές διατάξεις χρησιμοποιείται ο όρος «διάδικοι» εντούτοις στη διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας δεν ο όρος δεν προσλαμβάνει το ίδιο νοηματικό περιεχόμενο με την αμφισβητούμενη αφού στη διαδικασία αυτή δεν υφίσταται κατά κανόνα αντιδικία (είναι όμως δυνατόν να υπάρξουν και στη διαδικασία 18

19 αυτή περισσότεροι διάδικοι και με αντιτιθέμενα συμφέροντα και κατά συνέπεια να διεξαχθεί η δίκη κατ' αντιδικία) και για το λόγο αυτό δεν υπάρχουν αντιδικούντα πρόσωπα. Ουσιαστικά ως διάδικοι νοούνται τα «μετέχοντα πρόσωπα» στη διαδικασία, στα οποία περιλαμβάνονται όλα τα πρόσωπα που ενδιαφέρονται για την, υπό έκδοση, απόφαση, εφόσον όμως αποτελούν υποκείμενα της διεξαγομένης διαδικασίας («τυπικώς μετέχοντες»). Υπό την έννοια αυτή την ιδιότητα του «διαδίκου» αποκτούν: α) ο αιτών (747 ΚΠολΔ), β) τα πρόσωπα των οποίων διατάχθηκε η κλήτευσή τους από το Δικαστήριο, είτε κατά τον προσδιορισμό της δικασίμου (άρθρο ΚΠολΔ), είτε μεταγενέστερα, γ) όσοι προσεπικλήθηκαν από διάδικο ή αυτεπαγγέλτως από το Δικαστήριο (άρθρο 753 ΚΠολΔ), ακόμη και αν δεν παρέμβουν στη δίκη, δ) όσοι άσκησαν κύρια ή πρόσθετη παρέμβαση (άρθρο 752 ΚΠολΔ), ε) όσοι άσκησαν τριτανακοπή (773 ΚΠολΔ), στ) ο εισαγγελέας πρωτοδικών (750 ΚΠολΔ) ανεξάρτητα αν κλητεύθηκε ή όχι στη δίκη. Αντίθετα δεν προσλαμβάνουν την ιδιότητα του διαδίκου και παραμένουν τρίτοι στη δίκη, εκείνοι κατά των οποίων απευθύνθηκε το δικόγραφο της αίτησης (ή και ενδεχομένως τα πρόσωπα στους οποίους αυτό επιδόθηκε), χωρίς να προβλέπεται υποχρεωτικά η κλήτευση τους από διάταξη νόμου ή μετά από διαταγή του δικαστηρίου. Τα πρόσωπα αυτά παραμένουν τρίτοι ακόμη και αν παρασταθούν στη συζήτηση (χωρίς φυσικά να ασκήσουν παρέμβαση, πρόσθετη ή κύρια- αν το πράξουν αποκτούν την ιδιότητα του διαδίκου). Τρίτοι οι οποίοι δεν προσέλαβαν την ιδιότητα του διαδίκου, δεν νομιμοποιούνται στην άσκηση ενδίκου μέσου κατά απόφασης που εκδόθηκε κατά τη διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας, μπορούν όμως να παρέμβουν (αν διατηρούν έννομο συμφέρον) ή να ασκήσουν τριτανακοπή κατά της απόφασης που εκδίδεται κατά την εκούσια δικαιοδοσία. 7 Διαδικαστικές Προϋποθέσεις στη δίκη της εκούσιας δικαιοδοσίας 7.1 Διεθνής δικαιοδοσία Η διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων στις υποθέσεις εκούσιας δικαιοδοσίας, όταν δεν ρυθμίζεται άλλως (π.χ ), προσδιορίζεται με βάση το ελληνικό δίκαιο σύμφωνα με το άρθρο 3 ΚΠολΔ σε συνδυασμό με τις διατάξεις εκείνες των άρθρ ή άλλων συναφών ρυθμίσεων, που καθορίζουν ανά υπόθεση το 19

20 εκάστοτε κατά τόπον αρμόδιο δικαστήριο. Ειδικές ρυθμίσεις για τη διεθνή δικαιοδοσία σε υποθέσεις εκουσίας δικαιοδοσίας εισάγουν ακόμη το άρθρ. 6 2 ΑΚ για τις υποθέσεις αφάνειας, με δικαιοδοτικούς συνδέσμους την ιθαγένεια για τους ημεδαπούς και την κατοικία, διαμονή ή περιουσία στην Ελλάδα για τους αλλοδαπούς, και τα άρθρα 8 2 και 24 2 ΑΚ για τη στέρηση της δικαιοπρακτικής ικανότητας και την επιμέλεια, με συνδέσμους την ιθαγένεια για τους ημεδαπούς και τη συνήθη διαμονή στην ημεδαπή για τους αλλοδαπούς. Στις περιπτώσεις που η διεθνής δικαιοδοσία ρυθμίζεται ειδικά στα άρθρα 739 επ, η σχετική ρύθμιση είναι κατά κανόνα αποκλειστική. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις είναι νοητή και η παράλληλη εφαρμογή άλλων συνδέσμων, λχ. των άρθρ , όπως π.χ. στις υποθέσεις συναινετικού διαζυγίου, όπου ελλείψει ειδικότερης ρύθμισης η κατά τόπον αρμοδιότητα, επομένως και η διεθνής δικαιοδοσία θα προσδιορισθεί με βάση τα άρθρ. 22 ή 39 Στις κληρονομικές υποθέσεις η διεθνής δικαιοδοσία θεμελιώνεται παράλληλα και στις διατάξεις του Κανονισμού 650/ Καθ ύλην αρμοδιότητα Η καθ ύλην αρμοδιότητα στην εκούσια δικαιοδοσία ρυθμίζεται κατ αρχήν στο άρθρο 740 ΚΠολΔ, το οποίο στην ισχύουσα σήμερα μορφή του προβλέπει πλέον τεκμήριο αρμοδιότητας υπέρ του Μονομελούς Πρωτοδικείου (δηλαδή το Μονομελές Πρωτοδικείο είναι αρμόδιο όταν ειδικότερη διάταξη δεν υποδεικνύει αρμοδιότητα του Ειρηνοδικείου ή του Πολυμελούς). Μετά το Ν.4446/2016 στο Πολυμελές Πρωτοδικείο υπάγονται αποκλειστικά οι πτωχευτικές υποθέσεις, και οι υποθέσεις που αφορούν την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, ενώ στην, καθ ύλην, αρμοδιότητα του Ειρηνοδικείου, υπάγονται, ήδη, μόνον εκείνες οι υποθέσεις, που παραπέμπονται με διάταξη νόμου. Το άρθρο 825 ΚΠολΔ προβλέπει επίσης αρμοδιότητα του Εφετείου Αθηνών σε πρώτο βαθμό για υποθέσεις ερμηνείας διαθήκης, που περιέχουν διάταξη υπέρ του κράτους ή κοινωφελούς σκοπού (825 ΚΠολΔ) Στο Ειρηνοδικείο υπάγονται μετά το Ν. 4335/2015 οι ακόλουθες (κυρίως) υποθέσεις: α) Βεβαίωση γεγονότος για τη σύνταξη ληξιαρχικής πράξης (782 1 του ΚΠολΔ), β) εγγραφή σωματείου κλπ (άρθρο του Ν. 4055/2012), γ) σύγκληση της συνέλευσης ή αναγραφή ή η αναγγελία των θεμάτων της συνέλευσης συνεταιρισμού (789 ΚΠολΔ), δ) διορισμός ενός ή περισσότερων εκκαθαριστών συνεταιρισμού κλπ (790 του ΚΠολΔ), ε) εκποίηση ενεχύρου κλπ (792 του ΚΠολΔ), στ) 20

21 διορισμός μεσεγγυούχου ή φύλακα κλπ (793 του ΚΠολΔ), ζ) διορισμός πραγματογνωμόνων κλπ (794 ΚΠολΔ), η) άδεια να ενεργήσει κάποια πράξη ο ανήλικος κλπ (άρθρο 1 άρθρο έκτο 2 Ν. 4335/2015), θ) δημοσίευση δημόσιας ή μυστικής ή έκτακτης διαθήκης (17 16 Ν. 4055/2012), ι) κύριας ιδιόγραφης διαθήκης ως κυρίας (άρθρο 1 άρθρο έκτο 2 Ν. 4335/2015), ια) κληρονομητήριο (17 23 του Ν. 4055/2012), ιβ) σφράγιση πραγμάτων (17 26 του Ν. 4055/2012), ιγ) απογραφή πραγμάτων (838 του ΚΠολΔ), ιδ) δημόσια πρόσκληση για την αναγγελία δικαιώματος ή απαίτησης (άρθρο 1 άρθρο έκτο 2 Ν. 4335/2015), ιδ) διαδικασία της πρόσκλησης στους πιστωτικούς τίτλους (άρθρο 1 άρθρο έκτο 2 Ν. 4335/2015), ιε) βεβαιωτικός όρκος (861 του ΚΠολΔ) και κατάσχεση ειδικών περιουσιακών στοιχείων (1022 του ΚΠολΔ). Αν η υπόθεση εισαχθεί σε αναρμόδιο καθ ύλην δικαστήριο, παραπέμπεται στο αρμόδιο κατ εφαρμογή των άρθρων 46 και 741 ΚΠολΔ. 7.3 Κατά τόπον αρμοδιότητα Στην εκουσία δικαιοδοσία συχνά η εφαρμογή των γενικών διατάξεων περί δωσιδικιών στερείται νοήματος, οπότε ο νομοθέτης καθιερώνει μια σειρά από ειδικές δωσιδικίες στις κατ ιδίαν διατάξεις του ειδικού μέρους. Οι κυριότερες εξ αυτών είναι οι ακόλουθες: i. Άρθρο ΚΠολΔ (βεβαίωση γεγονότος): Αρμόδιο το Δικαστήριο της περιφέρειας του ληξιάρχου ο οποίος θα συντάξει τη ληξιαρχική πράξη. Προκειμένου δε περί γεγονότων που συνέβησαν στην αλλοδαπή, αρμόδιος ληξίαρχος για τη σύνταξη της οικείας ληξιαρχικής πράξης είναι αυτός του ειδικού Ληξιαρχείου Aθηνών, αφού στο Ληξιαρχείο αυτό διαβιβάζουν οι προϊστάμενοι των Eλληνικών προξενικών αρχών αντίγραφα των ληξιαρχικών πράξεων που συντάσσουν εκείνοι για τα γεγονότα, τα οποία συντελέσθηκαν στην αλλοδαπή. Γίνεται πάντως δεκτό ότι όσες φορές επιβάλλεται από την ιδιαιτερότητα της δικαζόμενης υπόθεσης), όταν εξαιρετικώς ο εξαναγκασμός του αιτούντα να μεταβεί σε άλλον τόπο έχει τον χαρακτήρα άσκοπης ταλαιπωρίας για γραφειοκρατικούς λόγους, τότε, ενόψει και του ότι στην εκδίκαση της σχετικής αίτησης δεν εμπλέκονται αντίθετα συμφέροντα άξια λόγου, θα πρέπει να γίνει δεκτή η τοπική αρμοδιότητα του Δικαστηρίου της κατοικίας του αιτούντα. ii. Άρθρο 783 ΚΠολΔ (Αφάνεια): Αρμόδιο το Δικαστήριο της τελευταίας κατοικίας που είχε στην Ελλάδα εκείνος που εξαφανίστηκε. iii. Άρθρο ΚΠολΔ (Άρνηση υποθηκοφύλακα κ.λ.π.): Αρμόδιο το 21

22 Δικαστήριο στην περιφέρεια του οποίου εδρεύει εκείνος που τηρεί τα βιβλία. iv. Άρθρο 792 ΚΠολΔ (Άδεια εκποίησης ή απόδοσης ενεχύρου): Αρμόδιο το Ειρηνοδικείο της περιφέρειας όπου βρίσκεται το ενέχυρο. v. Άρθρο 793 ΚΠολΔ (Διορισμός μεσεγγυούχου): Αρμόδιο το Ειρηνοδικείο της περιφέρειας, όπου βρίσκονται τα πράγματα που πρέπει να φυλαχτούν. vi. Άρθρο 794 ΚΠολΔ (Διορισμός πραγματογνώμονα): Αρμόδιο το Ειρηνοδικείο της περιφέρειας, όπου πρόκειται να διεξαχθεί η πραγματογνωμοσύνη. vii. Άρθρο 795 ΚΠολΔ (Διορισμός διαχειριστή επικαρπίας): Αρμόδιο το Δικαστήριο της περιφέρειας όπου βρίσκεται το πράγμα. viii. Άρθρο 796 ΚΠολΔ (Διορισμός επιτρόπου και εποπτικού συμβουλίου): Αρμόδιο το Δικαστήριο στην περιφέρεια του οποίου έχει τη συνήθη διαμονή του εκείνος που πρόκειται να τεθεί ή που βρίσκεται σε επιτροπεία. ix. Άρθρο 797 ΚΠολΔ (Άδεια προς ενέργεια ορισμένων πράξεων): Το Δικαστήριο της συνήθους διαμονής του ανηλίκου ή αυτού που τελεί υπό δικαστική συμπαράσταση ή το δικαστήριο της κληρονομίας. Για τις περιπτώσεις της δικαστικής επιμέλειας ξένων υποθέσεων αρμόδιο είναι το Δικαστήριο της συνήθους διαμονής αυτού που ζητεί το διορισμό του επιμελητή ή του τόπου όπου θα διεξαχθεί κυρίως η διαχείριση της υπόθεσης. x. Άρθρο 799 ΚΠολΔ (Άδεια για μεταθανάτια τεχνητή γονιμοποίηση ή για κυοφορία τέκνου από άλλη γυναίκα): Αρμόδιο το Δικαστήριο, στην περιφέρεια του οποίου έχει τη συνήθη διαμονή της η αιτούσα ή εκείνη που θα κυοφορήσει το τέκνο. xi. Άρθρο 800 ΚΠολΔ (Υιοθεσία): "Αρμόδιο για την τέλεση της υιοθεσίας είναι κάθε Μονομελές Πρωτοδικείο της Επικράτειας". Τα ελληνικά δικαστήρια έχουν δικαιοδοσία για την τέλεση της υιοθεσίας, αν ο υιοθετών ή ο υιοθετούμενος είναι ελληνικής ιθαγένειας, ακόμη και αν δεν έχουν τη συνήθη διαμονή τους στην Ελλάδα. Στην περίπτωση αυτή είναι αρμόδια τα δικαστήρια της πρωτεύουσας του Κράτους. xii. Άρθρο 801 ΚΠολΔ (Δικαστική συμπαράσταση): Αρμόδιο το Δικαστήριο της συνήθους διαμονής του προσώπου. Το ίδιο δικαστήριο είναι αρμόδιο και για το διορισμό, την αντικατάσταση ή την παύση των μελών του εποπτικού συμβουλίου. Αν πρόκειται για Έλληνα που δεν έχει συνήθη διαμονή στην ημεδαπή, αρμόδιο το Δικαστήριο της τελευταίας συνήθους διαμονής του στην Ελλάδα, διαφορετικά το Δικαστήριο της πρωτεύουσας του Κράτους. xiii. Άρθρο 807 ΚΠολΔ (Δημοσίευση διαθήκης Ειρηνοδικείο): Για τη δημοσίευση μυστικής ή έκτακτης διαθήκης αρμόδιο το Δικαστήριο της περιφέρειας, όπου εδρεύει ο συμβολαιογράφος, ο οποίος τη συνέταξε ή στον οποίο έχει κατατεθεί, ενώ για τη δημοσίευση ιδιόγραφης διαθήκης και την κήρυξή της ως κύριας αρμόδιο το Δικαστήριο στο οποίο προσάγεται για να δημοσιευθεί. (Σε περίπτωση μυστικής ή 22

23 έκτακτης διαθήκης που βρίσκεται σε συμβολαιογράφο ο οποίος εδρεύει έξω από την έδρα μονομελούς πρωτοδικείου, αρμόδιο για τη δημοσίευση είναι το ειρηνοδικείο στην περιφέρεια του οποίου έχει την έδρα του ο συμβολαιογράφος). Αν η δημόσια διαθήκη έχει συνταχθεί σε προξενική αρχή ή έχει κατατεθεί στην αρχή αυτή μυστική ή έκτακτη διαθήκη, αρμόδια για τη δημοσίευση είναι η προξενική αρχή στην οποία έχει συνταχθεί ή κατατεθεί. Οι προξενικές αρχές έχουν αρμοδιότητα να δημοσιεύουν και τις ιδιόγραφες διαθήκες που τους προσάγονται. xiv. Άρθρο 810 ΚΠολΔ (Δικαστήριο κληρονομίας): Το Ειρηνοδικείο στην περιφέρεια του οποίου ο κληρονομούμενος είχε κατά το χρόνο του θανάτου του την κατοικία του και, αν δεν είχε κατοικία, τη διαμονή του. Αν δεν είχε ούτε διαμονή, τότε κληρονομικό Δικαστήριο είναι το Ειρηνοδικείο της πρωτεύουσας του κράτους. Σημειώνεται ότι στο Δικαστήριο της κληρονομίας υπάγονται όλες οι υποθέσεις της εκουσίας δικαιοδοσίας, που αφορούν κληρονομία, όπως η διαταγή προς κατάθεση διαθήκης, με απειλή ποινών (άρθρο 811 ΚΠολΔ), ο διορισμός, η αντικατάσταση και η παύση του κηδεμόνα σχολάζουσας κληρονομίας (άρθρο 813 ΚΠολΔ), η εκκαθάριση της κληρονομίας και ο διορισμός εκκαθαριστή (άρθρο 814 ΚΠολΔ), η παύση του εκτελεστή διαθήκης (άρθρο 815 ΚΠολΔ), ο καθορισμός προθεσμίας βεβαρυμένου με κληροδότημα (άρθρο 816 ΚΠολΔ), η δικαστική εκκαθάριση κληρονομίας (άρθρο 817 ΚΠολΔ), η άδεια προς διάθεση κληρονομιαίων (άρθρο 818 ΚΠολΔ), η χορήγηση κληρονομητηρίου (άρθρο 819 ΚΠολΔ), αλλά και η αφαίρεση αυτού (άρθρο 823 ΚΠολΔ). xv. Άρθρο 843 ΚΠολΔ (Πρόσκληση για αναγγελία δικαιώματος Ειρηνοδικείο): Αρμόδιο το Δικαστήριο της περιφέρειας της κατοικίας του αιτούντος ή, αν δεν έχει κατοικία, της διαμονής του. xvi. Άρθρο 850 (Κήρυξη αξιογράφου ως ανίσχυρου Μονομελές Πρωτοδικείο): Αρμόδιο το Δικαστήριο του τόπου πληρωμής ο οποίος αναφέρεται στο αξιόγραφο. Αν δεν αναφέρεται τόπος πληρωμής, το δικαστήριο της περιφέρειας όπου είναι η κατοικία ή η έδρα του εκδότη ή, αν δεν υπάρχει κατοικία, η διαμονή (άρθρο ΚΠολΔ). Η κατά τόπο αρμοδιότητα του Δικαστηρίου ρυθμίζεται κατ αρχήν αποκλειστικώς. Ενόψει όμως της ικανότητας της εκουσίας δικαιοδοσίας να προσαρμόζεται στις ιδιαιτερότητες της εκάστοτε δικαζόμενης υπόθεσης, γίνεται δεκτό ότι, αν δεν προκύπτει το αντίθετο είτε από το γράμμα του νόμου (όπως λ.χ. συμβαίνει στην περίπτωση του άρθρου 825 ΚΠολΔ, που καθιερώνει αποκλειστική αρμοδιότητα του Εφετείου Αθηνών για την ερμηνεία διαθήκης υπέρ του κράτους ή κοινωφελών σκοπών), είτε από το σκοπό αυτού, δεν αποκλείεται η θεμελίωση της κατά τόπον αρμοδιότητας και σε άλλους συνδέσμους, οι οποίοι εξυπηρετούν καλύτερα το δικαίωμα 23

24 παροχής έννομης προστασίας. Έτσι κρίθηκε ότι η ρύθμιση της κατά τόπο αρμοδιότητας στο νόμο (πλην των ανωτέρω περιπτώσεων) δεν έχει δεσμευτικό αλλά καθοδηγητικό χαρακτήρα για το Δικαστή, οπότε δεν αποκλείεται η αίτηση να απευθυνθεί και ενώπιον άλλου, κατά τόπον, αρμοδίου Δικαστηρίου, αν αυτό, λόγω των τοπικών συνθηκών, είναι σε θέση να παρέχει ταχύτερη και αποτελεσματικότερη, λαμβανομένης υπόψη και της εξοικονόμησης χρόνου και δαπάνης του αιτούντα. Τέτοιο Δικαστήριο είναι συνήθως αυτό της κατοικίας του αιτούντα, όπως έχει ήδη αναφερθεί για την περίπτωση του άρθρου 782 ΚΠολΔ (. Όταν δεν καθορίζεται με ειδική διάταξη το ζήτημα της δωσιδικίας, το κατά τόπο αρμόδιο Δικαστήριο αναζητείται βάσει των γενικών διατάξεων των άρθρων ΚΠολΔ. Τούτο λ.χ. συμβαίνει στην περίπτωση του άρθρου 1022 ΚΠολΔ (κατάσχεση ειδικών περιουσιακών στοιχείων), όπου κατά τόπον αρμόδιο Δικαστήριο είναι, κατ αρχήν το Δικαστήριο της γενικής δωσιδικίας του καθ ου η αίτηση - κατάσχεση. Το ίδιο μπορεί να ισχύσει, λόγω της σιωπής του νόμου, στη συναινετική λύση του γάμου (άρθρο 1441 ΑΚ), που υπάγεται στη δωσιδικία των άρθρων 22 ή 39 ΚΠολΔ. Παρέκταση στις υποθέσεις της εκούσιας δικαιοδοσίας δεν επίτρέπεται (740 2 ΚΠολΔ). Η απαγόρευση ισχύει και προκειμένου για υποθέσεις που παραπέμπονται δυνάμει ειδικών νομών στην εκούσια δικαιοδοσία. Η απαγόρευση καταλαμβάνει και τις μη γνήσιες υποθέσεις εκουσίας δικαιοδοσίας με προσωπικό χαρακτήρα, κατά μη μάλλον ορθότερη γνώμη όμως, όχι και τις μη γνήσιες υποθέσεις εκουσίας δικαιοδοσίας περιουσιακού χαρακτήρα (π.χ ΚΠολΔ). 7.4 Ικανότητα δικαστικής παράστασης Στην εκουσία δικαιοδοσία ισχύει η ειδική ρύθμιση για την ικανότητα δικαστικής παράστασης των ανηλίκων (742 ΚΠολΔ), σύμφωνα με την οποία ανήλικοι που έχουν συμπληρώσει το δέκατο έκτο έτος της ηλικίας τους έχουν την ικανότητα να παρίστανται στο δικαστήριο για υποθέσεις που αφορούν την προσωπική τους κατάσταση και να ασκούν κατά της απόφασης που εκδίδεται ένδικα μέσα και τριτανακοπή. Όταν παρίσταται ο ανήλικος, πρέπει να καλείται όποιος τον εκπροσωπεί νόμιμα μέσα στην προθεσμία του άρθρου ΚΠολΔ, με ποινή απαραδέκτου της συζήτησης. Αν ο νόμιμος εκπρόσωπος δεν εμφανιστεί, η απουσία του δεν επηρεάζει την ικανότητα παράστασης του ανηλίκου, ούτε το κύρος των διαδικαστικών του πράξεων. Υπό τον όρο «να παρασταθεί αυτοπροσώπως» νοείται η ικανότητα του ανηλίκου που συμπλήρωσε το 16ο έτος της ηλικίας να δώσει εντολή σε δικηγόρο και να παραταθεί «ιδίω ονόματι» στη δίκη, με πληρεξούσιο όμως δικηγόρο. Προνομιακό πεδίο 24

25 εφαρμογής των παραπάνω διευθετήσεων αποτελούν οι υποθέσεις των ΚΠολΔ 782 (βεβαίωση γεγονότος), 783 (αφάνεια), 797 (άδεια προς ενέργεια ορισμένων πράξεων, λ.χ. άδεια τέλεσης γάμου), 800 (υιοθεσία), 801 (δικαστική συμπαράσταση), (αναγνώριση δεδικασμένου από απόφαση αλλοδαπού δικαστηρίου που αφορά την προσωπική κατάσταση), ΑΚ (άδεια τέλεσης γάμου πριν από τη συμπλήρωση του 18ου έτους) και 1441 (συναινετικό διαζύγιο). Ως προς τις υποθέσεις συναινετικού διαζυγίου και της επικουρικής δικαστικής συμπαράστασης, προτείνεται η εφαρμογή και του άρθρου 598 ΚΠολΔ όπως αντικαταστάθηκε από το άρθρο 35 του Ν. 2447/1996 με το σκεπτικό ότι η ρύθμιση αυτή, ως νεότερη της 742 ΚΠολΔ κατισχύει. Κατά τα λοιπά η ικανότητα διαδίκου καθώς και η ικανότητα δικαστικής παράστασης ρυθμίζονται σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων ΚΠολΔ. Έτσι είναι απαράδεκτη οιαδήποτε αίτηση ανηλίκου για παροχή αδείας προς επιχείρηση λ.χ. μιας από τις πράξεις του άρθρου 1624 ΑΚ, όταν υποβάλλεται μόνον από την ασκούσα την επιμέλεια μητέρα του και όχι από αμφοτέρους τους γονείς στους οποίους ανήκει από κοινού η γονική μέριμνα του ανηλίκου. 7.5 Λοιπά δικονομικά ζητήματα αναφορικά με την λειτουργία των διαδίκων στην εκουσία δικαιοδοσία Ο εισαγγελέας ως διάδικος Κατά κανόνα στη δίκη της εκουσίας δικαιοδοσίας δικαίου να παρίσταται και ο εισαγγελέας πρωτοδικών ως διάδικος (750 ΚΠολΔ). Η ρύθμιση αυτή εφαρμόζεται αδιακρίτως και ανεξάρτητα από το κατά πόσον πρόκειται για υπόθεση από εκείνες όπου κατά το άρθρο ΚΠολΔ η κλήτευση του εισαγγελεά είναι υποχρεωτική. Ο εισαγγελέας νομιμοποιείται πάντως να παρασταθεί ακόμη και αν δεν κλητεύθηκε, είτε από αμέλεια του διαδίκου (π.χ. παράλειψη της διαταχθείσας κλήτευσης) ή γιατί δεν διατάχθηκε η κλήτευση του από το δικαστή. Πάντως, η παράσταση του εισαγγελέα είναι προαιρετική: ο εισαγγελέας δικαιούται δηλαδή αλλά δεν υποχρεούται να παρασταθεί στη δίκη. Επομένως, η μη παράσταση του εισαγγελέα δεν επιφέρει ακυρότητα της διαδικασίας, ούτε συνιστά λόγο προσβολής της απόφασης με ένδικο μέσο εξ αιτίας της απουσίας του. Περαιτέρω, με την ιδιότητα του διαδίκου ο Εισαγγελέας έχει δικαίωμα να παρίσταται στην προφορική συζήτηση και στη διεξαγωγή των αποδείξεων, να επισπεύδει τη συζήτηση, να υποβάλει αιτήσεις και πραγματικούς ισχυρισμούς, να επικαλείται και προσκομίζει αποδεικτικά μέσα, να αποκρούει αιτήσεις καθώς και τους 25

26 ισχυρισμούς και τα αποδεικτικά μέσα των άλλων διαδίκων, να ασκεί ένδικα μέσα κατά της απόφασης, ακόμη και αν δεν έχει παραστεί στη δίκη. Όταν συμμετέχει στη δίκη ο Εισαγγελέας δεν καθίσταται αναγκαίος ομόδικος κανενός διαδίκου διότι η θέση του στη δίκη δεν είναι υποχρεωτικά ομοιόμορφη και σταθερή καθ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας, δικαιούμενος, ανάλογα με το γενικότερο συμφέρον που προασπίζει, να διαφοροποιείται από την αρχική του θέση Ομοδικία και εκουσία δικαιοδοσία Οι, περί ομοδικίας, διατάξεις του ΚΠολΔ εφαρμόζονται και στη διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας. Π.χ. αν υπάρχει αναγκαστική ομοδικία ο θάνατος ενός των ομοδίκων έχει ως αποτέλεσμα τη διακοπή της δίκης ως προς όλους τους διαδίκους, ενώ η διάταξη του άρθρου 76 1 εδ. τελευταίο ΚΠολΔ, που ορίζει «οι ομόδικοι που μετέχουν νόμιμα στη δίκη ή έχουν προσεπικληθεί, αν δεν παραστούν, θεωρούνται ότι αντιπροσωπεύονται από εκείνους που παρίστανται», δεν μπορεί να τύχει εφαρμογής. Και τούτο διότι η έκταση του επηρεασμού στις έννομες σχέσεις του αιτούντα και των άλλων ενδιαφερομένων είναι διάφορες. Τα ανωτέρω ισχύουν πολύ περισσότερο στις μη γνήσιες υποθέσεις εκουσίας δικαιοδοσίας, όπου οι διάδικοι τελούν μεταξύ τους σε σχέση αντιδικίας, όπως λ.χ. συμβαίνει επί τριτανακοπής κατά απόφασης που διέταξε την κατάσχεση ειδικών περιουσιακών στοιχείων (άρθρο 1022 ΚΠολΔ), αφού εδώ οι καθ ων η τριτανακοπή (αρχικοί διάδικοι) αντιδικούν μεταξύ τους και συνεπώς, αν απουσιάζει ο ένας δεν θεωρείται ως αντιπροσωπευόμενος από τον άλλο που παρίσταται Άσκηση κύριας και πρόσθετης παρέμβασης Ειδικές ρυθμίσεις διέπουν την άσκηση κύριας και πρόσθετης παρέμβασης στην εκούσια δικαιοδοσία. Η κύρια παρέμβαση ασκείται με δικόγραφο και εφαρμόζονται για την παρέμβαση αυτή τα άρθρα 747, 748 και 751 (754 1 ΚΠολΔ). Έτσι, η κύρια παρέμβαση ασκείται μεν με δικόγραφο, όπως και στην αμφισβητουμένη δικαιοδοσία, όμως εφαρμόζονται οι διατάξεις των άρθρων 747, 748 και 751 ΚΠολΔ, που αφορούν τον τρόπο υποβολής της αίτησης, τον ορισμό δικασίμου, την κλήτευση τρίτων ή του Εισαγγελέα και τη δυνατότητα μεταβολής του αιτήματος, με άδεια του Ειρηνοδίκη. Αν ασκηθεί με τις προτάσεις, απορρίπτεται ως απαράδεκτη. Αντίθετα, η πρόσθετη παρέμβαση μπορεί να ασκηθεί και κατά τη συζήτηση στο ακροατήριο, χωρίς προδικασία (754 2 ΚΠολΔ). 26

27 Για την άσκηση της (κύριας ή πρόσθετης) παρέμβασης απαιτείται να συντρέχει η διαδικαστική προϋπόθεση της ύπαρξης εννόμου συμφέροντος στο πρόσωπο του παρεμβαίνοντα, διαφορετικά απορρίπτεται και αυτεπαγγέλτως, ως απαράδεκτη (άρθρο 73 ΚΠολΔ που εφαρμόζεται και στην εκουσία δικαιοδοσία κατ άρθρο 741 ΚΠολΔ). Αυτονόητη προϋπόθεση προς θεμελίωση εννόμου συμφέροντος στην άσκηση παρέμβασης (κύριας ή πρόσθετης) αποτελεί ο παρεμβαίνων να έχει την ιδιότητα του τρίτου και να μην έχει προσλάβει την ιδιότητα του διαδίκου (υπό το νοηματικό περιεχόμενο που προσλαμβάνει ο όρος στην εκούσια δικαιοδοσία). Σε αντίθετη περίπτωση η παρέμβαση απορρίπτεται ως απαράδεκτη. Π.χ. απορρίπτεται ως απαράδεκτη η παρέμβαση που ασκεί εκείνος του οποίου την κλήτευση είχε διατάξει ο δικαστής κατά την κατάθεση της αρχικής αίτησης αφού δεν ήταν τρίτος. Εάν ο παρεμβαίνων αντιδικεί με τον αιτούντα, είτε ζητώντας μόνο την απόρριψη της αρχικής αίτησης, δίχως υποβολή νέου αυτοτελούς αιτήματος, είτε ζητώντας, εκτός από την απόρριψή της και την παραδοχή ενός νέου αυτοτελούς αιτήματος, η παρέμβαση είναι κύρια. Με την άσκηση της κύριας παρέμβασης δημιουργείται «εκκρεμοδικία» ως προς το προβαλλόμενο νέο αίτημα, αμετάβλητο της δικαιοδοσίας, της καθ ύλην αρμοδιότητας και της αποκλειστικής κατά τόπον αρμοδιότητας που τυχόν υφίσταται, καθώς και το αμετάβλητο του αιτήματος, εκτός αν λάβει χώρα άδεια του Δικαστηρίου. Επίδοση στον Εισαγγελέα δεν είναι υποχρεωτική, εκτός και αν πρόκειται για δίκη μεταβολής του χρόνου έναρξης της αφάνειας και αντικατάστασης επιτρόπου ή συμπαραστάτη. Ο Δικαστής όμως, αν το κρίνει σκόπιμο, μπορεί να διατάξει την επίδοση στον Εισαγγελέα. Το αυτό μπορεί να κάνει αναφορικά και με τρίτα πρόσωπα. Η άσκηση της κύριας παρέμβασης, η οποία πάντως δεν μετατρέπει το χαρακτήρα της εκουσίας σε αμφισβητουμένη δικαιοδοσία. Η άσκηση κύριας παρέμβασης αποκλείεται όταν η δίκη κινήθηκε αυτεπαγγέλτως με πρωτοβουλία του Δικαστηρίου κατά το άρθρο ΚΠολΔ, ενώ είναι αδιανόητη η άσκησή της εκ μέρους του Εισαγγελέα, αφού ο τελευταίος προσλαμβάνει αυτοδικαίως την ιδιότητα του διαδίκου. Η πρόσθετη παρέμβαση, εξάλλου, μπορεί ν ασκηθεί και προφορικά στο ακροατήριο, κατά τη συζήτηση της αίτησης τόσο στον πρώτο όσο και στο δεύτερο βαθμό, χωρίς προδικασία, με δήλωση που καταχωρείται στα πρακτικά. Στην εκουσία δικαιοδοσία η παρέμβαση που υποστηρίζει το αίτημα της αίτησης είναι πρόσθετη. Πάντως ακόμη και όταν ασκείται προφορικά η πρόσθετη παρέμβαση, δεν απαλλάσσεται ο παρεμβαίνων από το βάρος προς κατάθεση προτάσεων, αφού η ρύθμιση του άρθρου 115 ΚΠολΔ εφαρμόζεται και στην περίπτωση του. 27