INHALT. Aischylos. Sophokles. Euripides. Der gefesselte Prometheus...S. 2. Elektra...S. 10 Ödipus in Kolonos...S. 23

Transcript

1 1 INHALT Aischylos Der gefesselte Prometheus...S. 2 Sophokles Elektra...S. 10 Ödipus in Kolonos...S. 23 Euripides Hippolytos...S. 26 Medea...S. 38 Der wahnsinnige Herakles...S. 51 Neu herausgegeben und kommentiert von: Viktor Streicher und Martin Schöffberger Wien, 2003

2 2 AISCHYLOS Der gefesselte Prometheus Personen: Prometheus Hephaistos Kratos und Bios, Schergen des Zeus Okeanos, Gewaltherrscher von Theben Iris, Götterbotin Lyssa, Wahnsinnsdämon Ein Bote Theseus Chor: Okeaniden, Töchter des Okeanos Ort: Meeresküste im Skythenland Entstehung: unbekannt, vielleicht um 460 v. Chr Der Titanenspross Prometheus hatte mit seinem klugen Rat den endgültigen Sieg des Zeus gegen Kronos ermöglicht und ihn zur Weltherrschaft gebracht. Die von Zeus vorgesehene Vernichtung des Menschengeschlechts will Prometheus jedoch nicht mittragen: mit dem Diebstahl des Feuers, das er den Sterblichen verschafft und sie in dessen Gebrauch einführt, wird er zum Retter und Kulturbringer für die Menschen. Dieser Eingriff in die Weltordnung ruft den Zorn des Gottes und die Strafe hervor, mit dessen Darstellung das Stück einsetzt. Vor den an den Felsen geschmiedeten Prometheus (Ort des Geschehens: die Meeresküste im Skythenland) treten der Reihe nach verschiedene Personen heran und werden mit der starrhalsigen Unnachgiebigkeit des Gepeinigten konfrontiert. Zunächst ist es das rührende Mitleid des Hephaistos und der Okeanostöchter, das die Szene prägt. Im Dialog mit dem Okeanidenchor erzählt Prometheus den Hergang des Götterkampfes, vom Sieg des Zeus und seiner eigenen ungerechtfertigten Bestrafung. Gleichzeitig deutet er sein geheimes Wissen um den künftigen Sturz des Zeus und seine eigene Erlösung an. Das Angebot des Okeanos, als Vermittler und Fürsprecher bei Zeus für ihn einzutreten, lehnt Prometheus schroff und kompromisslos ab in ungebrochenem Selbstbewusstsein zählt er seine Leistungen und Wohltaten für die Menschheit auf und stilisiert sich so zum Schöpfer von Zivilisation und Kultur. Tröstenden Zuspruch und Aussicht auf Heilung gewährt Prometheus der ebenfalls von Zeus in Not gebrachte Io, die in ihrer rastlosen Irrfahrt durch die Welt vorbeikommt und ihr Leid klagt. In diese Prophetie baut Prometheus auch einen Schicksalsspruch für Zeus ein, demzufolge diesem in einem übermächtigen Sohn sein Bezwinger erstehen wird. Dieses Geheimnis gedenkt Prometheus nur gegen seine Freilassung preiszugeben. Selbst als der Götterbote Hermes gesandt wird, um Näheres über dieses Orakel zu erkunden, verharrt der Gestrafte in trotzigem Stolz und läßt sich auch durch die angedrohte Verschärfung der Strafe nicht beugen. Zuletzt versinkt er im Toben der Naturgewalten mitsamt den Okeaniden in der Tiefe. Der gefesselte Prometheus wurde höchtswahrscheinlich im Rahmen einer Prometheus-Trilogie aufgeführt, die den Feuerdiebstahl (Προµηθεύς πυρφόρος) die Bestrafung (Προµηθεύς δεσµώτης) und die Befreiung des Prometheus (Προµηθεύς λυόµενος) zur Darstellung brachte.

3 AISCHYLOS DER GEFESSELTE PROMETHEUS 3 Prolog (a) vv. 1-35: Auf Zeus Befehl sollen der Diener Kratos und Hephaistos Prometheus an den Felsen anketten, wobei Hephaistos sein Mitgefühl für den Betsraften zum Ausdruck bringt Κράτος Χθονὸς µὲν ἐς τηλουρὸν 1 ἥκοµεν πέδον, 2 Σκύθην ἐς οἷµον, 3 ἄβροτον εἰς ἐρηµίαν. Ηφαιστε, σοὶ δὲ χρὴ µέλειν ἐπιστολὰς ἅς σοι πατὴρ ἐφεῖτο, τόνδε πρὸς πέτραις ὑψηλοκρήµνοις 4 τὸν λεωργὸν 5 ὀχµάσαι 6 ἀδαµαντίνων δεσµῶν ἐν ἀρρήκτοις 7 πέδαις. 8 Τὸ σὸν γὰρ ἄνθος, παντέχνου πυρὸς σέλας, θνητοῖσι κλέψας ὤπασεν τοιᾶσδέ τοι ἁµαρτίας σφε 9 δεῖ θεοῖς δοῦναι δίκην, ὡς ἂν διδαχθῇ τὴν ιὸς τυραννίδα στέργειν, φιλανθρώπου δὲ παύεσθαι τρόπου. Ἥφαιστος Κράτος Βία τε, σφῷν µὲν ἐντολὴ ιὸς ἔχει τέλος δὴ κοὐδὲν ἐµποδὼν ἔτι ἐγὼ δ ἄτολµός εἰµι συγγενῆ θεὸν δῆσαι βίᾳ φάραγγι 10 πρὸς δυσχειµέρῳ. 11 Πάντως δ ἀνάγκη τῶνδέ µοι τόλµαν σχεθεῖν ἐξωριάζειν 12 γὰρ πατρὸς λόγους βαρύ. Τῆς ὀρθοβούλου Θέµιδος αἰπυµῆτα 13 παῖ, ἄκοντά σ ἄκων δυσλύτοις χαλκεύµασι 14 προσπασσαλεύσω 15 τῷδ ἀπανθρώπῳ πάγῳ, 16 ἵν 17 οὔτε φωνὴν οὔτε του µορφὴν βροτῶν ὄψῃ, σταθευτὸς 18 δ ἡλίου φοίβῃ φλογὶ χροιᾶς 19 ἀµείψεις 20 ἄνθος ἀσµένῳ 21 δέ σοι ἡ ποικιλείµων 22 νὺξ ἀποκρύψει φάος, πάχνην 23 θ ἑῴαν 24 ἥλιος σκεδᾷ 25 πάλιν, αἰεὶ δὲ τοῦ παρόντος ἀχθηδὼν 26 κακοῦ τρύσει 27 σ ὁ λωφήσων 28 γὰρ οὐ πέφυκέ πω. Τοιαῦτ ἐπηύρου 29 τοῦ φιλανθρώπου τρόπου. Θεὸς 30 θεῶν γὰρ οὐχ ὑποπτήσσων 31 χόλον βροτοῖσι τιµὰς ὤπασας 32 πέρα 33 δίκης, ἀνθ ὧν ἀτερπῆ τήνδε φρουρήσεις 34 πέτραν ὀρθοστάδην, 35 ἄυπνος, οὐ κάµπτων γόνυ πολλοὺς δ ὀδυρµοὺς 36 καὶ γόους ἀνωφελεῖς φθέγξῃ ιὸς γὰρ δυσπαραίτητοι 37 φρένες. Ἅπας δὲ τραχὺς, 38 ὅστις ἂν νέον κρατῇ. 1 τηλουρος 3 entlegen 2 τὸ πέδον Boden 3 ὁ οἶµος Pfad 4 ὑψηλόκρηµνος 2 mit steilen Abhängen 5 λεωργός 3 zügellos; Frevler, Übeltäter 6 ὀχµάζω fesseln 7 ἀρρηκτος 2 unzerbrechlich 8 ἡ πέδη Fußeisen 9 σφε = αὐτόν 10 ἡ φάραγξ Kluft, Felsschlucht 11 δυσχείµερος winterlich, unwirtlich 12 ἐξωριάζω außer Acht lassen, missachten 13 ὁ αἰπυµήτης hochgesinnt, kühn 14 τὸ χάλκευµα aus Erz Geschmiedetes, Fesseln 15 προσπασσαλεύω annageln 16 ὁ πάγος Bergspitze 17 ἵνα wo 18 σταθευτός 3 verbrannt 19 ἡ χροιά Haut 20 ἀµείβω (hier:) verlieren ἄσµενος 3 erfreut, froh ποικιλείµων 2 schillernd 23 ἡ πάχνη Reif 24 ἑῷος 3 morgentlich 25 σκεδᾷ = σκεδάσει Futur v. σκεδάννυµι zerstreuen 26 ἡ ἀχθηδών 3 Last, Bürde 27 τρύω aufreiben, plagen 28 λωφάω erlösen 29 ἐπαυρίσκω genießen, Genuss / Schaden haben von 30 θεός prädikativ zum Subjekt (ὤπασας) 31 ὑποπτήσσω sich ducken, verkriechen, fürchten 32 ὀπάζω verleihen, gewähren, verschaffen 33 πέρα + Gen. über... hinaus, gegen 34 φρουρέω (be)wachen, hüten 35 ὀρθοστάδην (adv.) aufrecht stehend 36 ὁ ὀδυρµός Wehklage 37 δυσπαραίτητος 2 schwer zu versöhnen, unversöhnlich 38 τραχύς 3 rauh, hart, streng

4 4 (b) vv : Nachdem Kratos nur rohe Schadenfreude für Prometheus gezeigt hat, hebt dieser in einer leidenschaftlichen Monodie zu einer Klage an und ruft die Elemente als Zeugen seiner ungerechtfertigten Leiden an; erstaunt hört er, wie der Chor der Okeanostöchter herbeifliegt Κράτος Κρ. Ἐνταῦθα νῦν ὕβριζε καὶ θεῶν γέρα 1 συλῶν 2 ἐφηµέροισι 3 προστίθει. Τί σοι οἷοί 4 τε θνητοὶ τῶνδ ἀπαντλῆσαι 5 πόνων; Ψευδωνύµως σε δαίµονες Προµηθέα καλοῦσιν αὐτὸν γάρ σε δεῖ προµηθέως, 6 ὅτῳ τρόπῳ τῆσδ ἐκκυλισθήσῃ 7 τέχνης. Προµηθεύς Ὦ δῖος 8 αἰθὴρ 9 καὶ ταχύπτεροι πνοαί, ποταµῶν τε πηγαί, ποντίων τε κυµάτων ἀνήριθµον 10 γέλασµα, 11 παµµῆτόρ τε γῆ, καὶ τὸν πανόπτην 12 κύκλον ἡλίου καλῶ ἴδεσθέ µ, οἷα πρὸς 13 θεῶν πάσχω θεός. δέρχθηθ 14 οἵαις αἰκείαισιν 15 διακναιόµενος 16 τὸν µυριετῆ 17 χρόνον ἀθλεύσω. 18 Τοιόνδ ὁ νέος ταγὸς 19 µακάρων ἐξηῦρ ἐπ ἐµοὶ δεσµὸν ἀεικῆ. 20 Φεῦ 21 φεῦ, τὸ παρὸν τό τ ἐπερχόµενον πῆµα 22 στενάχω πῇ ποτε 23 µόχθων χρὴ τέρµατα 24 τῶνδ ἐπιτεῖλαι; 25 Καίτοι τί φηµι; Πάντα προυξεπίσταµαι 26 σκεθρῶς 27 τὰ µέλλοντ, οὐδέ µοι ποταίνιον 28 πῆµ οὐδὲν ἥξει. Tὴν πεπρωµένην 29 δὲ χρὴ αἶσαν 30 φέρειν ὡς ῥᾷστα γιγνώσκονθ, ὅτι τὸ τῆς ἀνάγκης ἔστ ἀδήριτον 31 σθένος. Ἀλλ οὔτε σιγᾶν οὔτε µὴ σιγᾶν τύχας οἷόν τέ µοι τάσδ ἐστί. Θνητοῖς γὰρ γέρα πορὼν 32 ἀνάγκαις ταῖσδ ἐνέζευγµαι 33 τάλας 34 ναρθηκοπλήρωτον 35 δὲ θηρῶµαι 36 πυρὸς πηγὴν κλοπαίαν, 37 ἣ διδάσκαλος τέχνης πάσης βροτοῖς πέφηνε καὶ µέγας πόρος. 38 Τοιῶνδε ποινὰς 39 ἀµπλακηµάτων 40 τίνω ὑπαίθριος 41 δεσµοῖς πεπασσαλευµένος. 42 ἆ ἆ. ἔα ἔα. Tίς ἀχώ, 43 τίς ὀδµὰ 44 προσέπτα 45 µ ἀφεγγής, 46 θεόσυτος 47 ἢ βρότειος ἢ κεκραµένη; 48 Tερµόνιον 49 ἵκετ ἐπὶ πάγον 50 πόνων ἐµῶν θεωρός, 51 ἢ τί δὴ θέλων; Ὁρᾶτε δεσµώτην µε δύσποτµον 52 θεόν, τὸν ιὸς ἐχθρόν, τὸν πᾶσι θεοῖς 1 γέρα Nom.Pl. v. τὸ γέρας 2 συλάω wegnehmen, rauben 3 ἐφήµερος 2 nur einen Tag dauernd, vergänglich; (hier als Subst.:) Eintagsgeschöpfe (Menschen) 4 οἷοί τε (scil. εἰσίν) 5 ἀπαντλέω ausschöpfen, erleichtern 6 ὁ προµηθεύς Vorsichtiger, Vorbedacht 7 ἐκκυλίνδω herausrollen, entwinden 8 9 δῖος 3 göttlich ὁ αἰθήρ Himmel 10 ἀνήριθµος 2 unzählig 11 τὸ γέλασµα Funkeln 12 πανόπτης 2 allsehend 13 πρός (hier:) = ὑπό 14 δέρχθηθ Imp. Aor. Pl. v. δέρκοµαι (an)sehen ἡ αἰκεία Misshandlung διακναίω martern 17 µυριετής 2 unzählig 18 ἀθλεύω kämpfen, sich quälen 19 ὁ ταγός Befehlshaber 20 ἀεικής 2 schimpflich, schmachvoll 21 φεῦ O weh! 22 τὸ πῆµα Leid, Unglück 23 πῇ ποτε wie lange, bis wann τὸ τέρµα Ende ἐπιτέλλω bestimmen 26 προεξεπίσταµαι im Voraus wissen 27 σκεθρός 3 genau, sorgfältig 28 ποταίνιος 3 unerwartet 29 πεπρωµένος 3 (vom Schicksal) bestimmt 30 ἡ αἶσα Geschick, Los 31 ἀδήριτος 2 unbezwinglich 32 πορών Part. v. πορεῖν zuteil werden lassen, geben 33 ἐνέζευγµαι Perf. Pass. v. ἐνζεύγνυµι ins Joch spannen 34 τάλας, τάλαινα, τάλαν duldend, elend 35 ναρθηκοπλήρωτος 2 in einen Narthexstängel gefüllt 36 θηράω erjagen, erbeuten 37 κλοπαῖος 3 ge-, verstohlen 38 ὁ πόρος Pfad, Hilfsmittel, Helfer 39 ποίνας τίνω Strafe zahlen, büßen 40 τὸ ἀµπλάκηµα Verirrung, Vergehen 41 ὑπαίθριος 2 unter freiem Himmel 42 πασσαλεύω annageln 43 ἡ ἀχώ = ἠχώ Klang, Widerhall 44 ἡ ὀδµά Duft 45 προσέπτα 3.P.Aor. v. προσπέτοµαι zufliegen 46 ἀφεγγής 2 unsichtbar 47 θεόσυτος 2 von Gott erregt 48 κεκραµένη Part. Perf. Pass. v. κεράννυµι mischen 49 τερµόνιος 3 am Ende befindlich, äußerst 50 ὁ πάγος Kliff, Felsen 51 ὁ θεωρός Zuschauer 52 δύσποτµος 2 unglücklich, unselig

5 125 δι ἀπεχθείας 53 ἐλθόνθ, ὁπόσοι τὴν ιὸς αὐλὴν 54 εἰσοιχνεῦσιν, 55 διὰ τὴν λίαν 56 φιλότητα βροτῶν. Φεῦ φεῦ, τί ποτ αὖ κινάθισµα 57 κλύω πέλας 58 οἰωνῶν; Αἰθὴρ δ ἐλαφραῖς 59 πτερύγων 60 ῥιπαῖς 61 ὑποσυρίζει. 62 Πᾶν µοι φοβερὸν τὸ προσέρπον ἡ ἀπεχθεία Verhasstheit 54 ἡ αὐλή Hof 55 εἰσοιχνέω hineingehen, betreten λίαν (adv.) zu sehr, zu groß τὸ κιάθισµα Rauschen πέλας (adv.) in der Nähe ἐλαφρός 3 leicht ἡ πτέρυξ 3 Flügel ἡ ῥιπή Schlag 62 ὑποσυρίζω schwirren 63 προσέρπω nahen, herankommen Parodos vv Nach der Mitleidsbekundung des Chores deutet Prometheus sein geheimes Wissen um den künftigen Sturz des Zeus an Προµηθεύς Ἦ µὴν 1 ἔτ ἐµοῦ καίπερ κρατεραῖς ἐν γυιοπέδαις 2 αἰκιζοµένου 3 χρείαν 4 ἕξει µακάρων πρύτανις, 5 δεῖξαι τὸ νέον βούλευµ, ὑφ ὅτου 6 σκῆπτρον τιµάς τ ἀποσυλᾶται. 7 Καί µ οὔτι 8 µελιγλώσσοις πειθοῦς 9 ἐπαοιδαῖσιν 10 θέλξει, 11 στερεάς τ οὔποτ ἀπειλὰς 12 πτήξας 13 τόδ ἐγὼ καταµηνύσω, 14 πρὶν ἂν ἐξ ἀγρίων δεσµῶν χαλάσῃ 15 ποινάς τε τίνειν τῆσδ αἰκείας ἐθελήσῃ. Χορός Σὺ µὲν θρασύς 16 τε καὶ πικραῖς δύαισιν 17 οὐδὲν ἐπιχαλᾷς, 18 ἄγαν δ ἐλευθεροστοµεῖς. 19 Ἐµὰς δὲ φρένας ἠρέθισε 20 διάτορος 21 φόβος δέδια 22 δ ἀµφὶ σαῖς τύχαις, πᾷ 23 ποτε τῶνδε πόνων χρή σε τέρµα κέλσαντ 24 ἐσιδεῖν ἀκίχητα 25 γὰρ ἤθεα καὶ κέαρ ἀπαράµυθον 26 ἔχει Κρόνου παῖς. Προµηθεύς Οἶδ, ὅτι τραχὺς καὶ παρ ἑαυτῷ τὸ δίκαιον ἔχων Ζεύς ἀλλ ἔµπας, 28 ὀΐω, 29 µαλακογνώµων 30 ἔσται ποθ, ὅταν ταύτῃ 31 ῥαισθῇ 32 τὴν δ ἀτέραµνον 33 στορέσας 34 ὀργὴν εἰς ἀρθµὸν 35 ἐµοὶ καὶ φιλότητα σπεύδων σπεύδοντί ποθ ἥξει. 1 ἦ µήν wahrlich, ganz gewiss 2 ἡ γυιοπέδη (Glieder)Fessel 3 αἰκίζω = ἀεικίζω martern, misshandeln 4 χρείαν ἔχω τινός jemanden brauchen 5 6 ὁ πρύτανις Herrscher ὑφ ὅτου = ὑφ οὗ 7 ἀποσυλάω berauben, wegnehmen 8 9 οὔτι keinesfalls ἡ πειθώ, -οῦς Überredung 10 ἡ ἐπαοιδή Zauberrede θέλγω bezaubern, betören ἡ ἀπείλη Drohung 13 πτήσσω sich ducken, verkriechen, fürchten 14 καταµηνύω anzeigen, bekanntgeben 15 χαλάσῃ scil. µε v. χαλάω befreien θρασúς 3 kühn, mutig ἡ δύη Schmerz 18 ἐπιχαλάω nachlassen, nachgeben 19 ἐλευθεροστοµέω mit freiem Mund reden 20 ἐρεθίζω beunruhigen 21 διάτορος 2 durchdringend, bohrend δέδια = δέδοικα πᾷ = πῇ wie 24 κέλσαντα Part. Aor. v. κέλλω erreichen 25 ἀκίχητος 2 unerreichbar 26 ἤθεα = ἤθη v. τὸ ἤθος 27 ἀπαράµυθος 2 nicht überredbar, unerbittlich 28 ἔµπας gleichwohl, trotzdem 29 ὀΐω = οἴοµαι 30 µαλακογνώµων 2 sanften Sinnes, nachgiebig 31 ταύτῃ (adv.) auf dieseweise 32 ῥαίω zerschmettern 33 ἀτέραµνος 2 undurchdringlich, unbändig 34 στορέσας Part. Aor. v. στορέννυµι glätten, besänftigen 35 ὁ ἀρθµός Verbindung, Bündnis

6 1. Epeisodion vv : Prometheus erzählt den Okeaniden, wie es zu seiner Bestrafung gekommen ist Προµηθεύς Ὃ δ οὖν ἐρωτᾶτ, αἰτίαν καθ ἥντινα αἰκίζεταί 1 µε, τοῦτο δὴ σαφηνιῶ. 2 Ὅπως 3 τάχιστα τὸν πατρῷον ἐς θρόνον καθέζετ, εὐθὺς δαίµοσιν νέµει γέρα 4 ἄλλοισιν ἄλλα, καὶ διεστοιχίζετο 5 ἀρχήν, βροτῶν δὲ τῶν ταλαιπώρων 6 λόγον 7 οὐκ ἔσχεν οὐδέν, ἀλλ ἀιστώσας 8 γένος τὸ πᾶν ἔχρῃζεν 9 ἄλλο φιτῦσαι 10 νέον. Καὶ τοῖσιν οὐδεὶς ἀντέβαινε πλὴν ἐµοῦ ἐγὼ δ ἐτόλµησ ἐξελυσάµην βροτοὺς τὸ µὴ διαρραισθέντας 11 εἰς Ἅιδου µολεῖν. Τῷ 12 τοι τοιαῖσδε πηµοναῖσι κάµπτοµαι, 13 πάσχειν µὲν ἀλγειναῖσιν, οἰκτραῖσιν 14 δ ἰδεῖν θνητοὺς δ ἐν οἴκτῳ 15 προθέµενος, τούτου 16 τυχεῖν οὐκ ἠξιώθην αὐτός, ἀλλὰ νηλεῶς 17 ὧδ ἐρρύθµισµαι, 18 Ζηνὶ δυσκλεὴς 19 θέα αἰκίζεται (in aktivem Sinn) scil. Ζεύς 2 σαφηνίζω erklären 3 ὅπως τάχιστα quam primum: sobald 4 τὸ γέρας (hier:) (Ehren)Amt, Würde 5 διαστοχίζοµαι ordnen 6 ταλαίπωρος 2 elend, leidend 7 λόγον ἔχω τινός Rücksicht / Bedacht nehmen auf 8 ἀιστόω vertilgen, vernichten 9 10 χρῃζω wollen φιτύω erzeugen 11 διαρραίω zerschmettern, vernichten τῷ deshalb κάµπω beugen οἰκτρός 3 mitleiderregend ὁ οἴκτος Mitleid 16 τούτου scil. οἴκτου abhängig v. ἠξιώθην νηλεής 2 unerbittlich ῥυθµίζω zur Ordnung rufen 19 δυσκλεής 2 unrühmlich, Schande bringend 20 ἡ θέα Schauspiel 3. Epeisodion vv : Prometheus zählt in einem langen Rechenschaftsbericht seine Wohltaten für die Menschheit auf, die v.a. darin bestehen, dass er den Menschen die wichtigsten Kulturtechniken beigebracht hat Προµηθεύς Μή τοι χλιδῇ 1 δοκεῖτε µηδ αὐθαδίᾳ 2 σιγᾶν µε συννοίᾳ 3 δὲ δάπτοµαι 4 κέαρ ὁρῶν ἐµαυτὸν ὧδε προυσελούµενον. 5 Καίτοι θεοῖσι τοῖς νέοις τούτοις γέρα τίς ἄλλος ἢ γὼ παντελῶς διώρισεν; 6 ἀλλ αὐτὰ σιγῶ. Καὶ γὰρ εἰδυίαισιν 7 ἂν ὑµῖν λέγοιµι τἀν 8 βροτοῖς δὲ πήµατα ἀκούσαθ, ὥς σφας 9 νηπίους 10 ὄντας τὸ πρὶν ἔννους ἔθηκα καὶ φρενῶν ἐπηβόλους. 11 Λέξω δέ µέµψιν 12 οὔτιν ἀνθρώποις ἔχων, ἀλλ ὧν δέδωκ εὔνοιαν 13 ἐξηγούµενος 14 οἳ πρῶτα µὲν βλέποντες ἔβλεπον µάτην, κλύοντες οὐκ ἤκουον, ἀλλ ὀνειράτων ἀλίγκιοι 15 µορφαῖσι τὸν µακρὸν βίον ἔφυρον 16 εἰκῇ 17 πάντα, κοὔτε πλινθυφεῖς 18 δόµους προσείλους 19 ᾖσαν, 20 οὐ ξυλουργίαν 21 1 ἡ χλιδή Stolz 2 ἡ αὐθαδία Eigenwilligkeit, Übermut 3 ἡ σύννοια Nachdenken 4 δάπτω zerreissen, peinigen 5 προυσελέω misshandeln 6 διορίζω abgrenzen, festsetzen 7 εἰδυίαισιν Part.Perf. f v. οἶδα; Prometheus spricht zum Chor, den die Töchter des Okeanos darstellen 8 9 τἀν = τὰ ἐν σφας = αὐτούς 10 νήπιος 3 unwissend, dumm 11 ἐπήβολος 2 + Gen. teilhaftig 12 ἡ µέµψις Tadel, Vorwurf 13 ἡ εὔνοια Wohlwollen, Gunst 14 ἐξηγέοµαι erklären,darlegen 15 ἀλίγκιος 3 ähnlich 16 φύρω vermischen, durcheinander bringen εἰκῇ beliebig, planlos πλινθυφής 2 aus Ziegeln 19 πρόσειλος 2 zur Sonne gewandt, sonnig 20 ᾖσαν Impf. 3.P.Pl. v. οἶδα 21 ἡ ξυλουργία Holzbauwerk, Zimmermannskunst

7 Χο. Πρ. κατώρυχες 22 δ ἔναιον 23 ὥστ ἀήσυροι 24 µύρµηκες 25 ἄντρων ἐν µυχοῖς 26 ἀνηλίοις. Ἦν δ οὐδὲν αὐτοῖς οὔτε χείµατος τέκµαρ 27 οὔτ ἀνθεµώδους 28 ἦρος 29 οὔτε καρπίµου 30 θέρους βέβαιον, ἀλλ ἄτερ 31 γνώµης τὸ πᾶν ἔπρασσον, ἔστε 32 δή σφιν ἀντολὰς 33 ἐγὼ ἄστρων ἔδειξα τάς τε δυσκρίτους 34 δύσεις. Καὶ µὴν ἀριθµόν, ἔξοχον 35 σοφισµάτων, ἐξηῦρον αὐτοῖς, γραµµάτων τε συνθέσεις, 36 µνήµην 37 ἁπάντων, µουσοµήτορ ἐργάνην. 37 Κἄζευξα 38 πρῶτος ἐν ζυγοῖσι κνώδαλα 39 ζεύγλαισι 40 δουλεύοντα, σώµασίν θ ὅπως θνητοῖς µεγίστων διάδοχοι 41 µοχθηµάτων 42 γένοινθ, ὑφ ἅρµα 43 τ ἤγαγον φιληνίους 44 ἵππους, ἄγαλµα 45 τῆς ὑπερπλούτου χλιδῆς. 46 Θαλασσόπλαγκτα 47 δ οὔτις ἄλλος ἀντ ἐµοῦ λινόπτερ 48 ηὗρε ναυτίλων 49 ὀχήµατα. 50 Τοιαῦτα µηχανήµατ ἐξευρὼν τάλας βροτοῖσιν, αὐτὸς οὐκ ἔχω σόφισµ, ὅτῳ 51 τῆς νῦν παρούσης πηµονῆς ἀπαλλαγῶ. 52 Πέπονθας αἰκὲς 53 πῆµ ἀποσφαλεὶς 54 φρενῶν πλάνῃ, 55 κακὸς δ ἰατρὸς ὥς τις ἐς νόσον πεσὼν ἀθυµεῖς 56 καὶ σεαυτὸν οὐκ ἔχεις εὑρεῖν, ὁποίοις φαρµάκοις ἰάσιµος. 57 Τὰ λοιπά µου κλύουσα θαυµάσῃ πλέον, οἵας τέχνας τε καὶ πόρους ἐµησάµην. 58 Τὸ µὲν µέγιστον, 59 εἴ τις ἐς νόσον πέσοι, οὐκ ἦν ἀλέξηµ 60 οὐδέν, οὔτε βρώσιµον, 61 οὐ χριστόν, 62 οὐδὲ πιστόν, 63 ἀλλὰ φαρµάκων χρείᾳ 64 κατεσκέλλοντο, 65 πρίν γ ἐγώ σφισιν ἔδειξα κράσεις ἠπίων 66 ἀκεσµάτων, 67 αἷς τὰς ἁπάσας ἐξαµύνονται 68 νόσους. Τρόπους τε πολλοὺς µαντικῆς ἐστοίχισα, 69 κἄκρινα πρῶτος ἐξ ὀνειράτων, ἃ χρὴ ὕπαρ 70 γενέσθαι, κληδόνας 71 τε δυσκρίτους ἐγνώρισ 72 αὐτοῖς ἐνοδίους 73 τε συµβόλους. 74 Γαµψωνύχων 75 τε πτῆσιν οἰωνῶν σκεθρῶς 76 διώρισ, 77 οἵτινές τε δεξιοὶ 78 φύσιν εὐωνύµους 79 τε, καὶ δίαιταν 80 ἥντινα ἔχουσ ἕκαστοι, καὶ πρὸς ἀλλήλους τίνες ἔχθραι τε καὶ στέργηθρα 81 καὶ συνεδρίαι 82 σπλάγχνων 83 τε λειότητα, 84 καὶ χροιὰν 85 τίνα ἔχουσ ἂν εἴη δαίµοσιν πρὸς ἡδονὴν χολή, 86 λοβοῦ 87 τε ποικίλην 88 εὐµορφίαν κνίσῃ 89 τε κῶλα 90 συγκαλυπτὰ καὶ µακρὰν 22 κατῶρυξ (in der Erde) vergraben 23 ναίω wohnen, hausen 24 ἀήσυρος 2 beweglich, flink 25 ὁ µύρµηξ Ameise 26 ὁ µυχός Winkel, Versteck τὸ τέκµαρ Merkmal ἀνθεµώδης 2 blumenreich τὸ ἦρ = ἔαρ Frühling κάρπιµος 3 fruchtbringend ἄτερ +Gen. ohne ἔστε bis 33 ἡ ἀντολή = ἀνατολή Aufgang 34 δύσκριτος 2 schwer zu unterscheiden 35 ἔξοχος 2 hervorragend 36 ἡ σύνθεσις Zusammensetzung 37 µνήµην...ἐργάνην Appos. zu γραµµάτων συνθέσεις 38 κἄζευξα = καὶ ἔζευξα 39 τὸ κνώδαλον wildes Tier 40 ἡ ζεύγλη Jochring, Geschirr 41 ὁ διάδοχος Nachfolger 42 τὸ µόχθηµα Last 43 τὸ ἅρµα Wagen 44 φιλήνιος 2 Zügel liebend 45 τὸ ἄγαλµα Prunkstück 46 ἡ χλιδή Üppigkeit, Pracht 47 θαλασσόπλαγκτος 2 auf dem Meer umherschweifend 48 λινόπτερος 2 mit Leinen beflügelt 49 ὁ ναυτίλος Matrose, Seefahrer 50 τὸ ὄχηµα Fahrzeug, Gefährt 51 ὅτῳ = ᾧ 52 ἀπαλλάσσοµαι τινός sich befreien aus 53 αἰκής 2 unziemlich, ungebührlich 54 ἀποσφάλλοµαι abirren 55 πλανάοµαι umherirren, in die Irre gehen ἀθυµέω mutlos sein ἰάσιµος 3 heilbar 58 µήδοµαι ersinnen 59 τὸ µὲν µέγιστον vor allem; das Größte ist 60 τὸ ἀλέξηµα Abwehrmittel 61 βρώσιµος 3 essbar 62 χριστός 3 als Salbe aufstreichbar πιστός 3 trinkbar ἡ χρεία Mangel 65 κατασκέλλω auszehren ἤπιος 3 mild, lindernd τὸ ἄκεσµα Heilmittel 68 ἐξαµύνοµαι von sich abwehren 69 στοιχίζω aufstellen, ordnen 70 ὕπαρ wirklich 71 ἡ κλήδων Rufen, Schreien,Vorbedeutung 72 γνωρίζω bekannt machen, deuten 73 ἐνόδιος 2 auf dem Weg, auf der Reise ὁ σύµβολος Zeichen γαµψῶνυξ krummkrallig σκεθρός 3 genau διορίζω bestimmen 78 δέξιος 3 rechts = glückverheißend 79 εὐώνυµος 2 (hier:) links = unheilvoll 80 ἡ δίαιτα Lebensweise 81 τὸ στέργηθρον Liebe 82 ἡ συνεδρία Geselligkeit 83 τὸ σπλάγχνον Eingeweide 84 ἡ λειότης Glätte ἡ χροιά Farbe ἡ χολή Galle 87 ὁ λοβός Leber 88 ποικίλος 3 schillernd 89 ἡ κνίση Fett 90 τὸ κῶλον Glied

8 Χο. ὀσφῦν 91 πυρώσας 92 δυστέκµαρτον 93 εἰς τέχνην ὥδωσα 94 θνητούς, καὶ φλογωπὰ 95 σήµατα ἐξωµµάτωσα, 96 πρόσθεν ὄντ ἐπάργεµα. 97 Τοιαῦτα µὲν δὴ ταῦτ ἔνερθε 98 δὲ χθονὸς κεκρυµµέν ἀνθρώποισιν ὠφελήµατα, χαλκόν, σίδηρον, ἄργυρον χρυσόν τε, τίς φήσειεν 99 ἂν πάροιθεν 100 ἐξευρεῖν ἐµοῦ; Οὐδείς, σάφ οἶδα, µὴ µάτην φλῦσαι 101 θέλων. Βραχεῖ δὲ µύθῳ πάντα συλλήβδην 102 µάθε πᾶσαι τέχναι βροτοῖσιν ἐκ Προµηθέως. Μή νυν βροτοὺς µὲν ὠφέλει 103 καιροῦ πέρα, 104 σαυτοῦ δ ἀκήδει 105 δυστυχοῦντος ὡς ἐγὼ εὔελπίς εἰµι τῶνδέ σ ἐκ δεσµῶν ἔτι λυθέντα µηδὲν µεῖον 106 ἰσχύσειν ιός ἡ ὀσφύς Hüfte, Lende πυρόω verbrennen 93 δυστέκµαρτος 2 schwer zu erkennen, schwierig 94 ὀδόω den Weg zeigen, auf den Weg führen 95 φλογωπός 2 feurig 96 ἐξωµµατόω die Augen öffnen für 97 ἐπάργµεµος 2 dunkel, undeutlich 98 ἔνερθε + Gen. unter 99 φήσειεν Optativ v. φησίν 100 πάροιθεν + Gen. vor 101 φλύω prahlen 102 συλλήβδην zusammenfassend 103 ὠφελέω nützlich sein, helfen 104 πέρα + Gen. über...hinaus 105 ἀκηδέω τινός nicht sorgen für, sorglos sein mit 106 µείων = µικρότερος 5. Epeisodion vv : Während Prometheus noch in bitterer Ironie der ängstlichen Haltung des Chores begegnet, kommt Hermes herbei und fordert Prometheus auf, sein geheimes Wissen über den Sturz des Προµηθεύς Σέβου, προσεύχου, θῶπτε 1 τὸν κρατοῦντ ἀεί. Ἐµοὶ δ ἔλασσον Ζηνὸς ἢ µηδὲν µέλει. ράτω, κρατείτω τόνδε τὸν βραχὺν χρόνον, ὅπως θέλει δαρὸν 2 γὰρ οὐκ ἄρξει θεοῖς. Ἀλλ εἰσορῶ γὰρ τόνδε τὸν ιὸς τρόχιν, 3 τὸν τοῦ τυράννου τοῦ νέου διάκονον πάντως τι καινὸν ἀγγελῶν ἐλήλυθεν. Ἑρµῆς Σὲ τὸν σοφιστήν, τὸν πικρῶς ὑπέρπικρον, τὸν ἐξαµαρτόντ εἰς θεοὺς ἐφηµέροις πορόντα 4 τιµάς, τὸν πυρὸς κλέπτην λέγω πατὴρ ἄνωγέ 5 σ, οὕστινας κοµπεῖς 6 γάµους, αὐδᾶν, πρὸς 7 ὧν ἐκεῖνος ἐκπίπτει κράτους. Καὶ ταῦτα µέντοι µηδὲν αἰνικτηρίως, 8 ἀλλ αὔθ 9 ἕκαστα φράζε µηδέ µοι διπλᾶς ὁδούς, Προµηθεῦ, προσβάλῃς 10 ὁρᾷς δ ὅτι Ζεὺς τοῖς τοιούτοις οὐχὶ µαλθακίζεται. 11 Πρ. Σεµνόστοµός 12 γε καὶ φρονήµατος πλέως 13 ὁ µῦθός ἐστιν, ὡς θεῶν ὑπηρέτου. 14 Νέον 15 νέοι κρατεῖτε καὶ δοκεῖτε δὴ ναίειν ἀπενθῆ 16 πέργαµ 17 οὐκ ἐκ τῶνδ ἐγὼ δισσοὺς 18 τυράννους ἐκπεσόντας ᾐσθόµην; Τρίτον δὲ τὸν νῦν κοιρανοῦντ 19 ἐπόψοµαι αἴσχιστα καὶ τάχιστα. 20 Μή τί σοι δοκῶ 1 θώπτω schmeicheln 2 δαρόν (adv.) lange (Zeit) 3 ὁ τρόχις,-εως Läufer, Eilbote 4 πορόντα Aor.Part. v. πόρω anbieten, geben, erweisen 5 ἄνωγα (präsent. Perf.) gebieten, auffordern 6 κοµπέω prahlen mit 7 πρός + Gen. durch, wegen 8 αἰνικτηρίως (adv.) rätselhaft 9 αὔθ = αὐτά 10 προσβάλλω auferlegen, aufbürden 11 µαλθακίζοµαι milde sein 12 σεµνόστοµος feierlich / hochtrabend redend 13 πλέως,-α,-ων + Gen. voll von 14 ὁ ὑπηρέτης Gehilfe, Diener 15 νέον hier adverbiell 16 ἀπενθής 2 ohne Leid, ohne Trauer 17 τὸ πέργαµον Burg, Festung 18 δισσός 3 zwei 19 κοιρανέω herrschen 20 αἴσχιστα καὶ τάχιστα scil. ἐκπεσόντα

9 Ερ. Πρ. Ερ. Πρ. Ερ. Πρ. Ερ. Πρ. Ερ. Πρ. Ερ. ταρβεῖν 21 ὑποπτήσσειν τε τοὺς νέους θεούς; Πολλοῦ γε καὶ τοῦ παντὸς ἐλλείπω. 22 Σὺ δὲ κέλευθον, 23 ἥνπερ ἦλθες, ἐγκόνει 24 πάλιν πεύσῃ γὰρ οὐδὲν, ὧν ἀνιστορεῖς 25 ἐµέ. Τοιοῖσδε µέντοι καὶ πρὶν αὐθαδίσµασιν 26 ἐς τάσδε σαυτὸν πηµονὰς καθώρµισας. 27 Τῆς σῆς λατρείας τὴν ἐµὴν δυσπραξίαν, 28 σαφῶς ἐπίστασ οὐκ ἂν ἀλλάξαιµ ἐγώ. Κρεῖσσον γὰρ οἶµαι τῇδε λατρεύειν πέτρᾳ ἢ πατρὶ φῦναι Ζηνὶ πιστὸν ἄγγελον; Οὕτως ὑβρίζειν 29 τοὺς ὑβρίζοντας χρεών. 30 Χλιδᾶν 31 ἔοικας τοῖς παροῦσι πράγµασιν. Χλιδῶ; Χλιδῶντας ὧδε τοὺς ἐµοὺς ἐγὼ ἐχθροὺς ἴδοιµι καὶ σὲ δ ἐν τούτοις λέγω. Ἦ κἀµὲ γάρ τι συµφοραῖς ἐπαιτιᾷ; 32 Ἁπλῷ λόγῳ τοὺς πάντας ἐχθαίρω θεούς, ὅσοι παθόντες εὖ κακοῦσί 33 µ ἐκδίκως. 34 Κλύω σ ἐγὼ µεµηνότ 35 οὐ σµικρὰν νόσον. Νοσοῖµ ἄν, εἰ νόσηµα 36 τοὺς ἐχθροὺς στυγεῖν. Εἴης φορητὸς 37 οὐκ ἄν, εἰ πράσσοις καλῶς. 21 ταρβέω zittern, beben 22 ἐλλείπω τινός entfernt sein von 23 ἡ κέλευθος Weg, Pfad 24 ἐγκονέω eilen 25 ἀνιστορέω fragen nach, sich erkundigen 26 τὸ αὐθάδισµα Anmaßung, Eigensinn 27 καθορµίζω landen lassen 28 ἡ δυσπραξία Unglück, bitteres Los 29 ὑβρίζω frech behandeln 30 χρεών = χρῆ + Inf (AcI) 31 χλιδάω schwelgen in, strotzen, übermütig sein 32 ἐπαιτιάοµαι beschuldigen (für etwas) 33 κακόω Übles zufügen, Böses tun 34 ἔκδικος 2 ungerecht, gesetzlos 35 µεµηνότα Part.Perf.Acc. v. µαίνοµαι wahnsinnig sein 36 νόσηµα scil. ἐστίν 37 φορητός 3 erträglich

10 10 SOPHOKLES Elektra Personen: Elektra Orestes, Bruder der Elektra Klytaimnestra Aigisthos Chrysothemis, Schwester der Elektra alter Diener Pylades, Freund des Orestes Chor: Frauen von Mykene Ort: Theben, vor dem Palast des Amphitryon Entstehung: 420 v. Chr. Die 420 uraufgeführte Tragödie behandelt einen speziellen Ausschnitt der klassischen Orestie, wobei der Schwerpunkt auf die Rolle seiner Schwester Elektra gesetzt ist. Thema des Dramas ist das Leiden und die Erlösung der Elektra im Hause ihrer Mutter Klytämnestra, die nach der Ermordung des Vaters Agamemnon mit ihrem Liebhaber Aigisthos zusammenlebt; Elektra hat ihren kleinen Bruder Orestes rechtzeitig zu Freunden gerettet und wartet auf seine Rückkehr, um mit ihm gemeinsam den Mord am Vater zu rächen. Die Schwierigkeit dieser Rückkehr problematisiert das Stück: Sophokles lässt Orestes aus Sicherheitsgründen die Lügenerzählung von seinem vermeintlichen Tod beim Wagenrennen ersinnen, wodurch Elektra in die tiefste Verzweiflung verfällt. Wiedererkennung und gemeinsame Rache lassen das Stück im Sinne der heldischen Charaktere ausklingen.

11 SOPHOKLES ELEKTRA 11 Prolog vv.23-66: Elektra klagt am Grab des Vaters Agamemnon über ihr schweres Los im Haus der Mutter Klytämnestra und ihres Liebhabers Aigisthos. Ein unbekannter Fremder tritt auf (er wird sich als ihr mittlerweile herangewachsener Bruder Orestes entpuppen) Ὀρέστης Ὦ φίλτατ ἀνδρῶν προσπόλων 1, ὥς µοι σαφῆ σηµεῖα φαίνεις ἐσθλὸς εἰς ἡµᾶς γεγώς 2 ὥσπερ γὰρ ἵππος εὐγενής, κἂν 3 ᾖ γέρων, ἐν τοῖσι δεινοῖς 4 θυµὸν οὐκ ἀπώλεσεν, ἀλλ ὀρθὸν οὖς ἵστησιν 5, ὡσαύτως δὲ σὺ ἡµᾶς τ ὀτρύνεις καὐτὸς ἐν πρώτοις ἕπῃ. Τοιγὰρ τὰ µὲν δόξαντα 6 δηλώσω, σὺ δέ, ὀξεῖαν ἀκοὴν τοῖς ἐµοῖς λόγοις διδούς, εἰ µή τι καιροῦ 7 τυγχάνω, µεθάρµοσον 8. Ἐγὼ γὰρ ἡνίχ ἱκόµην τὸ Πυθικὸν µαντεῖον, ὡς µάθοιµ ὅτῳ τρόπῳ πατρὶ δίκας ἀροίµην 9 τῶν φονευσάντων πάρα 10, χρῇ 11 µοι τοιαῦθ ὁ Φοῖβος ὧν πεύσῃ τάχα ἄσκευον 12 αὐτὸν ἀσπίδων τε καὶ στρατοῦ δόλοισι κλέψαι 13 χειρὸς 14 ἐνδίκους σφαγάς 15. Ὅτ 16 οὖν τοιόνδε χρησµὸν εἰσηκούσαµεν, σὺ µὲν µολών 17, ὅταν σε καιρὸς εἰσάγῃ δόµων ἔσω τῶνδ, ἴσθι πᾶν τὸ δρώµενον, ὅπως ἂν εἰδὼς ἡµὶν ἀγγείλῃς σαφῆ οὐ γάρ σε µὴ 18 γήρᾳ τε καὶ χρόνῳ µακρῷ γνῶσ, οὐδ ὑποπτεύσουσιν 19 ὧδ ἠνθισµένον 20 λόγῳ δὲ χρῶ 21 τοιῷδ, ὅτι ξένος µὲν εἶ Φωκεὺς παρ ἀνδρὸς Φανοτέως 22 ἥκων ὁ γὰρ µέγιστος αὐτοῖς τυγχάνει δορυξένων 23 ἄγγελλε δ, ὅρκον προστιθείς, ὁθούνεκα 24 τέθνηκ Ὀρέστης ἐξ ἀναγκαίας τύχης, ἄθλοισι Πυθικοῖσιν ἐκ τροχηλάτων 25 δίφρων 26 κυλισθείς 27 ὧδ ὁ µῦθος ἑστάτω 28. Ἡµεῖς δὲ πατρὸς τύµβον, ὡς ἐφίετο 29, λοιβαῖσι 30 πρῶτον καὶ καρατόµοις 31 χλιδαῖς 32 στέψαντες 33, εἶτ ἄψορρον 34 ἥξοµεν πάλιν, τύπωµα 35 χαλκόπλευρον 36 ἠρµένοι 37 χεροῖν, ὃ καὶ σὺ θάµνοις 38 οἶσθά µοι κεκρυµµένον, ὅπως λόγῳ κλέπτοντες 39 ἡδεῖαν φάτιν 40 φέροιµεν αὐτοῖς, τοὐµὸν ὡς ἔρρει 41 δέµας 42 1 πρόσπολος 2 dienend 2 γεγ(α)ώς, -(α)υῖα, -(α)ός Part.Perf. zu γίγνοµαι 3 = καὶ ἐάν 4 τὰ δεινά (subst.adj.) Notlage 5 das Ohr aufstellen = mutig & wachsam sein 6 τὸ δόξαν,-αντος (subst.part.) Plan, Absicht 7 καιρός,-οῦ das Wesentliche (zur rechten Zeit) 8 µεθαρµόττω anpassen, korrigieren 9 Opt. st. Aor. M zu ἄρνυµι erwerben, verschaffen 10 (Epistrophe!) 11 χρήω A: weissagen 12 ἄσκευος 2 +Gen. ungerüstet an, ohne 13 κλέπτω h. (heimlich) nehmen, üben 14 eigenhändig 15 σφαγή,-ῆς das Schlachten, (ritueller) Mord 16 (kausal!) 17 βλώσκω - µολοῦµαι - ἔµολον gehen, kommen 18 οὐ µή +Konj. sicher nicht (γνῶσ =γνῶσιν) 19 ὑποπτεύω vermuten 20 ἀνθίζοµαι graue Haare bekommen 21 Imp.2.Sg.M 22 Φανοτεύς, -έως Ph. (Gründer d.gleichn.stadt) 23 δορύξενος,-ου Waffenbruder 24 ὁθούνεκα = ὅτι 25 τροχήλατος 2 radbewehrt, Renn- 26 δίφρος,-ου Wagen 27 Aor. P zu κυλίνδω (heraus)wälzen 28 Imp. Perf. 3. Sg. zu ἵσταµαι, h. feststehen 29 ἐφίηµι M: wünschen 30 λοιβή,-ῆς Opferguss 31 καράτοµος 2 vom Kopf abgeschnitten 32 χλιδή,-ῆς Pracht 33 στέφω bekränzen 34 ἄψορρον (Adv.) zurück 35 τύπωµα,-ατος h. Gefäß 36 χαλκόπλευρος 2 mit bronzenen Wänden 37 Part. Perf. P zu ἀραρίσκω anpassen 38 θάµνος,-ου Busch 39 κλέπτω h.lügen 40 φάτις,-εως Kunde 41 ἔρρει ist dahingegangen 42 δέµας Körper

12 60 65 φλογιστὸν 43 ἤδη καὶ κατηνθρακωµένον 44. Τί γάρ µε λυπεῖ τοῦθ, ὅταν λόγῳ θανὼν ἔργοισι 45 σωθῶ κἀξενέγκωµαι κλέος; δοκῶ µὲν οὐδὲν ῥῆµα 46 σὺν κέρδει κακόν ἤδη γὰρ εἶδον πολλάκις καὶ τοὺς σοφοὺς λόγῳ µάτην 47 θνῄσκοντας εἶθ, ὅταν δόµους ἔλθωσιν αὖθις, ἐκτετίµηνται πλέον ὣς κἄµ ἐπαυχῶ 48 τῆσδε τῆς φήµης ἄπο δεδορκότ 49 ἐχθροῖς ἄστρον ὣς λάµψειν ἔτι φλογιστός 3 in Flammen 44 κατανθρακόω verkohlen 45 dadurch in Wirklichkeit 46 ῥῆµα,-ατος Aussage, Vorwand 47 µάτην (Adv.) h. vorgeblich 48 ἐπαυχέω h. Erwartung haben 49 Part. st. Perf. zu δέρκοµαι blicken h.=leben 1. Epeisodion vv : Elektra klagt vor dem Chor über die bedrückenden Verhältnisse ihres Lebens. Sie wartet auf Nachricht von Orest. Im 1.Epeisodion tritt ihre Schwester Chrysothemis dazu und bekundet Verständnis, bekennt sich jedoch zum Gehorsam gegenüber der Macht der Mutter Klytämnestra und ihres Liebhabers Ηλέκτρα εινόν 1 γέ σ οὖσαν πατρὸς οὗ σὺ παῖς ἔφυς κείνου λελῆσθαι 2, τῆς δὲ τικτούσης 3 µέλειν. Ἅπαντα γάρ σοι τἀµὰ νουθετήµατα 4 κείνης διδακτὰ 5 κοὐδὲν ἐκ σαυτῆς λέγεις. Ἔπειθ ἑλοῦ γε θάτερ 6, ἢ φρονεῖν κακῶς 7, ἢ τῶν φίλων φρονοῦσα µὴ µνήµην ἔχειν ἥτις λέγεις µὲν ἀρτίως ὡς, εἰ λάβοις σθένος, τὸ τούτων µῖσος ἐκδείξειας ἄν ἐµοῦ δὲ πατρὶ πάντα τιµωρουµένης 8 οὔτε ξυνέρδεις 9 τήν τε δρῶσαν ἐκτρέπεις 10 οὐ ταῦτα πρὸς κακοῖσι δειλίαν 11 ἔχει; Ἐπεὶ 12 δίδαξον, ἢ µάθ ἐξ ἐµοῦ, τί µοι κέρδος γένοιτ ἂν τῶνδε ληξάσῃ 13 γόων. Οὐ ζῶ; κακῶς µέν, οἶδ, ἐπαρκούντως δ ἐµοί λυπῶ δὲ τούτους, ὥστε τῷ τεθνηκότι τιµὰς προσάπτειν 14, εἴ τις ἔστ ἐκεῖ χάρις. Σὺ δ ἡµὶν 15 ἡ µισοῦσα µισεῖς µὲν λόγῳ, ἔργῳ δὲ τοῖς φονεῦσι τοῦ πατρὸς ξύνει. 16 Ἐγὼ µὲν οὖν οὐκ ἄν ποτ, οὐδ εἴ µοι τὰ σὰ µέλλοι τις οἴσειν δῶρ 17, ἐφ οἷσι νῦν χλιδᾷς 18, τούτοις ὑπεικάθοιµι 19 σοὶ δὲ πλουσία τράπεζα κείσθω καὶ περιρρείτω βίος 20 ἐµοὶ γὰρ ἔστω τοὐµὲ µὴ λυπεῖν 21 µόνον βόσκηµα 22 τῆς σῆς δ οὐκ ἐρῶ 23 τιµῆς τυχεῖν, οὐδ ἂν σύ, σώφρων γ οὖσα 24. Νῦν δ ἐξὸν 25 πατρὸς πάντων ἀρίστου παῖδα κεκλῆσθαι, καλοῦ 26 1 erg. ἐστί(ν) 2 (ἐπι)λανθάνοµαι M +Gen. vergessen 3 (gemeint ist Klytämnestra) 4 νουθέτηµα,-ατος Vorwurf 5 τὸ διδακτόν (subst.adj.) einstudierte Meinung 6 =τὰ ἕτερα eine von zwei Möglichkeiten 7 κακῶς φρονέω h. unvernünftig sein 8 τιµωρέοµαι +Dat.+Akk. für jem.etw.rächen 9 ξυνέρδω zusammenarbeiten 10 ἐκτρέπω abbringen 11 δειλία, -ας Feigheit 12 (Adv.!) 13 λήγω +Gen. aufhören mit etw. 14 προςάπτω erweisen 15 dat.ethicus 16 Präs.2.Sg. zu ξύνειµι Umgang haben mit 17 δῶρον, -ου h. Mitgift 18 χλιδάω protzen 19 ὑπεικάθω nachgeben 20 βίος, -ου h. Lebensunterhalt, Luxus 21 mir nicht untreu werde 22 βόσκηµα, -ατος Nahrung 23 zu ἐράω 24 (irreal!) 25 ἐξόν (absoluter Akk.) obwohl es möglich ist 26 (Imp.2.Sg.M!)

13 Χο. Χρ. Χρ. Χρ. Χρ. Χρ. Χρ. Χρ. Χρ. Χρ. Χρ. Χρ. Χρ. τῆς µητρός οὕτω γὰρ φανῇ πλείστοις κακή, θανόντα πατέρα καὶ φίλους προδοῦσα σούς. Μηδὲν πρὸς ὀργήν, πρὸς θεῶν ὡς τοῖς λόγοις ἔνεστιν ἀµφοῖν κέρδος, εἰ σὺ µὲν µάθοις τοῖς τῆσδε χρῆσθαι, τοῖς δὲ σοῖς αὕτη πάλιν. Ἐγὼ µέν, ὦ γυναῖκες, ἠθάς 27 εἰµί πως τῶν τῆσδε µύθων οὐδ ἂν ἐµνήσθην 28 ποτέ, εἰ µὴ κακὸν µέγιστον εἰς αὐτὴν ἰὸν ἤκουσ 29, ὃ ταύτην τῶν µακρῶν σχήσει 30 γόων. Φέρ εἰπὲ δὴ τὸ δεινόν εἰ γὰρ τῶνδέ 31 µοι µεῖζόν τι λέξεις, οὐκ ἂν ἀντείποιµ ἔτι. Ἀλλ ἐξερῶ σοι πᾶν ὅσον κάτοιδ ἐγώ µέλλουσι γάρ σ, εἰ τῶνδε µὴ λήξεις γόων, ἐνταῦθα 32 πέµψειν ἔνθα µήποθ ἡλίου φέγγος προσόψει, ζῶσα δ ἐν κατηρεφεῖ 33 στέγῃ 34 χθονὸς τῆσδ ἐκτὸς ὑµνήσεις κακά. Πρὸς ταῦτα φράζου 35 καί µε µή ποθ ὕστερον παθοῦσα µέµψῃ νῦν γὰρ ἐν καλῷ 36 φρονεῖν. Η ταῦτα δή µε καὶ βεβούλευνται ποεῖν; Μάλισθ ὅταν περ οἴκαδ Αἴγισθος µόλῃ 37. Ἀλλ ἐξίκοιτο τοῦδέ 38 γ οὕνεκ ἐν τάχει. Τίν, ὦ τάλαινα, τόνδ ἐπηράσω 39 λόγον; Ἐλθεῖν ἐκεῖνον, εἴ τι τῶνδε δρᾶν νοεῖ. Ὅπως πάθῃς τί χρῆµα; ποῦ 40 ποτ εἶ φρενῶν; Ὅπως ἀφ ὑµῶν ὡς προσώτατ 41 ἐκφύγω. Βίου δὲ τοῦ παρόντος οὐ µνείαν 42 ἔχεις; Καλὸς γὰρ οὑµὸς βίοτος ὥστε θαυµάσαι. Ἀλλ ἦν ἄν, εἰ σύ γ εὖ φρονεῖν ἠπίστασο. Μή µ ἐκδίδασκε τοῖς φίλοις εἶναι κακήν. Ἀλλ οὐ διδάσκω τοῖς κρατοῦσι δ εἰκαθεῖν. 43 Σὺ ταῦτα θώπευ 44 οὐκ ἐµοὺς τρόπους 45 λέγεις. Καλόν 46 γε µέντοι µὴ ξ ἀβουλίας πεσεῖν. Πεσούµεθ, εἰ χρή, πατρὶ τιµωρούµενοι. Πατὴρ δὲ τούτων 47, οἶδα, συγγνώµην ἔχει. Ταῦτ ἐστὶ τἄπη 48 πρὸς κακῶν ἐπαινέσαι. Σὺ δ οὐχὶ πείσῃ καὶ συναινέσεις ἐµοί; Οὐ δῆτα µή πω νοῦ τοσόνδ εἴην κενή. Χωρήσοµαι τἄρ οἷπερ ἐστάλην ὁδοῦ. 27 ἠθάς,-άδος vertraut 28 µιµνῄσκω h. erwähnen 29 =ἤκουσα (ἀκούω +A.c.P.) 30 ἔχω +Akk.+Gen. jem.von etw.abbringen 31 die herrschenden Zustände 32 (temporal) 33 κατηρεφής 2 überdacht, zugedeckt 34 στέγη,-ης Dach, Raum 35 φράζω M: bedenken, überlegen 36 erg. ἐστί(ν): es ist eine gute Gelegenheit 37 ἔµολον st. Aor. zu βλῴσκω gehen 38 (bezogen auf Aigisthos) 39 ἐπαράοµαι als Fluch aussprechen 40 ποῦ +gen.part. wo in/an 41 προςώτατα (Adv.) Sup. zu πόρρώ/πρόσω weit 42 µνεία,-ας Bekümmerung, Wertschätzung 43 εἰκάθω nachgeben (erg. διδάσκω) 44 θωπεύω schwätzen 45 nicht nach meinem Sinn 46 (erg. ἐστίιν) 47 n.pl. (gemeint ist nachgiebige Haltung) 48 =τὰ ἔπη Elektra fordert die Schwester zum Gebet für die Rückkehr des Orestes auf. Der Chor beklagt das Los der Pelopiden.

14 14 2. Epeisodion (a) vv : Klytämnestra betritt die Bühne und beginnt ihr Verhalten vor Elektra zu rechtfertigen Κλυταιµήστρα. Πατὴρ γάρ, οὐδὲν ἄλλο, σοὶ πρόσχηµ 1 ἀεὶ ὡς ἐξ ἐµοῦ τέθνηκεν ἐξ ἐµοῦ, καλῶς ἔξοιδα τῶνδ ἄρνησις 2 οὐκ ἔνεστί µοι ἡ γὰρ ίκη νιν εἷλεν, οὐκ ἐγὼ µόνη, ᾗ χρῆν 3 σ ἀρήγειν 4, εἰ φρονοῦσ ἐτύγχανες ἐπεὶ πατὴρ οὗτος σὸς ὃν θρηνεῖς 5 ἀεὶ τὴν σὴν ὅµαιµον 6 µοῦνος Ἑλλήνων ἔτλη θῦσαι θεοῖσιν, οὐκ ἴσον καµὼν 7 ἐµοὶ λύπης, ὅτ ἔσπειρ 8, ὥσπερ ἡ τίκτουσ ἐγώ. Εἶεν, δίδαξον δή µε τοῦ 9 χάριν, τίνων ἔθυσεν αὐτήν. Πότερον Ἀργείων ἐρεῖς; 10 ἀλλ οὐ µετῆν 11 αὐτοῖσι τήν γ ἐµὴν κτανεῖν, ἀλλ ἀντ ἀδελφοῦ δῆτα Μενέλεω κτανὼν τἄµ οὐκ ἔµελλεν τῶνδέ µοι δώσειν δίκην; Πότερον ἐκείνῳ 12 παῖδες οὐκ ἦσαν διπλοῖ, οὓς τῆσδε µᾶλλον εἰκὸς ἦν 13 θνῄσκειν, πατρὸς καὶ µητρὸς ὄντας ἧς ὁ πλοῦς ὅδ ἦν χάριν; 14 Η τῶν ἐµῶν Ἅιδης τιν ἵµερον τέκνων ἢ τῶν ἐκείνης ἔσχε δαίσασθαι 15 πλέον; Η τῷ πανώλει 16 πατρὶ τῶν µὲν ἐξ ἐµοῦ παίδων πόθος παρεῖτο 17, Μενέλεω 18 δ ἐνῆν; Οὐ ταῦτ ἀβούλου καὶ κακοῦ γνώµην 19 πατρός; δοκῶ µέν, εἰ καὶ σῆς δίχα 20 γνώµης λέγω φαίη δ ἂν ἡ θανοῦσά γ, εἰ φωνὴν λάβοι. Ἐγὼ µὲν οὖν οὐκ εἰµὶ τοῖς πεπραγµένοις δύσθυµος εἰ δὲ σοὶ δοκῶ φρονεῖν κακῶς, γνώµην δικαίαν σχοῦσα 21 τοὺς πέλας 22 ψέγε 23. Ἐρεῖς µὲν οὐχὶ νῦν γέ µ 24 ὡς ἄρξασά τι λυπηρὸν εἶτα σοῦ τάδ ἐξήκουσ ὕπο ἀλλ ἢν ἐφῇς 25 µοι, τοῦ τεθνηκότος θ ὕπερ λέξαιµ ἂν ὀρθῶς τῆς κασιγνήτης 26 θ ὁµοῦ. Κλ. Καὶ µὴν ἐφίηµ εἰ δέ µ ὧδ ἀεὶ λόγους ἐξῆρχες 27, οὐκ ἂν ἦσθα λυπηρὰ κλύειν. Καὶ δὴ λέγω σοι. Πατέρα φῂς κτεῖναι τίς ἂν τούτου λόγος γένοιτ ἂν αἰσχίων ἔτι, εἴτ οὖν δικαίως εἴτε µή; λέξω δέ σοι ὡς οὐ δίκῃ γ ἔκτεινας, ἀλλά σ ἔσπασεν πειθὼ 28 κακοῦ πρὸς ἀνδρὸς ᾧ τὰ νῦν ξύνει. Ἐροῦ 29 δὲ τὴν κυναγὸν 30 Ἄρτεµιν τίνος ποινὰς 31 τὰ πολλὰ πνεύµατ ἔσχ ἐν Αὐλίδι 1 πρόσχηµα, -ατος Vorwand 2 ἄρνησις, -εως Leugnen 3 = χρὴ ἦν (irreal: es wäre eigentlich nötig ) 4 ἀρήγω beistehen 5 θρηνέω bejammern 6 ὅµαιµος 2 vom selben Blut; h. die Schwester (Iphigenie) 7 Part.st.Aor.zu κάµνω ausstehen 8 σπείρω zeugen 9 =τίνος n. 10 Ellipse (erg. ὅτι αὐτὴν ἔθυσεν) 11 µέτεστι(ν) +Dat. h. jem.hat ein Recht zu 12 (gemeint ist Menelaos) 13 εἰκός (n.) ἐστιν +A.c.I. es ist angebracht 14 (auf ἧς zu be ziehen) 15 Aor.zu δαίνυµαι verspeisen 16 πανώλης 2 verflucht 17 παρίηµι M: nachlassen, vorübergehen 18 erg. παίδων πόθος 19 (griech.akk.) 20 δίχα (Adv./Präp.+Gen.) unterschiedlich 21 (ingressiv!) 22 ὁ πέλας (dekl.adv.) der nächststehende (Mensch) 23 ψέγω tadeln 24 µ(έ) (beginnender A.c.I., fortges.mit ὡς) 25 ἐφίηµι gestatten 26 κασιγνήτη, -ης Schwester 27 ἐξάρχω einleiten, beginnen 28 πειθώ, -οῦς Überredung, Reiz 29 Imp.st. Aor. 2. Sg. M zu ἐρωτάω fragen 30 κυναγός, -οῦ (h.)f. Jägerin (dor.form) 31 ποινή, -ῆς Strafe

15 ἢ γὼ φράσω; κείνης γὰρ οὐ θέµις 32 µαθεῖν. Πατήρ ποθ οὑµός, ὡς ἐγὼ κλύω, θεᾶς παίζων κατ ἄλσος 33 ἐξεκίνησεν ποδοῖν στικτὸν 34 κεράστην 35 ἔλαφον, οὗ κατὰ σφαγὰς ἐκκοµπάσας 36 ἔπος τι τυγχάνει βαλών. Κἀκ τοῦδε µηνίσασα 37 Λητῴα 38 κόρη κατεῖχ Ἀχαιούς, ὡς πατὴρ ἀντίσταθµον 39 τοῦ θηρὸς ἐκθύσειε τὴν αὑτοῦ κόρην. Ὧδ ἦν τὰ κείνης θύµατ οὐ γὰρ ἦν λύσις ἄλλη στρατῷ πρὸς οἶκον οὐδ ἐς Ἴλιον. Ἀνθ ὧν, βιασθεὶς πολλὰ κἀντιβάς, µόλις 40 ἔθυσεν αὐτήν, οὐχὶ Μενέλεω χάριν. Εἰ δ οὖν, ἐρῶ γὰρ καὶ τὸ σόν, κεῖνον 41 θέλων ἐπωφελῆσαι ταῦτ ἔδρα 42, τούτου θανεῖν χρῆν 43 αὐτὸν οὕνεκ ἐκ σέθεν; 44 ποίῳ νόµῳ; Ὅρα, τιθεῖσα τόνδε τὸν νόµον βροτοῖς µὴ πῆµα σαυτῇ καὶ µετάγνοιαν 45 τιθῇς εἰ γὰρ κτενοῦµεν ἄλλον ἀντ ἄλλου, σύ τοι πρώτη θάνοις ἄν, εἰ δίκης γε τυγχάνοις. Ἀλλ εἰσόρα µὴ σκῆψιν 46 οὐκ οὖσαν τίθης εἰ γὰρ θέλεις, δίδαξον ἀνθ ὅτου τὰ νῦν αἴσχιστα πάντων ἔργα δρῶσα τυγχάνεις, ἥτις ξυνεύδεις τῷ παλαµναίῳ 47 µεθ οὗ πατέρα τὸν ἀµὸν πρόσθεν ἐξαπώλεσας, καὶ παιδοποιεῖς, τοὺς δὲ πρόσθεν εὐσεβεῖς κἀξ εὐσεβῶν βλαστόντας 48 ἐκβαλοῦσ 49 ἔχεις. Πῶς ταῦτ ἐπαινέσαιµ ἄν; ἢ καὶ τοῦτ ἐρεῖς, ὡς τῆς θυγατρὸς ἀντίποινα 50 λαµβάνεις; Αἰσχρῶς δ, ἐάν περ καὶ λέγῃς οὐ γὰρ καλὸν ἐχθροῖς γαµεῖσθαι τῆς θυγατρὸς οὕνεκα. 32 man kann schwerlich 33 ἄλσος, -ους heiliger Hain 34 στικτός 3 gezeichnet, gefleckt 35 κεράστης, -ου Geweihträger 36 ἐκκοµπάζω prahlen 37 µηνίω zürnen 38 Λητῷος 3 von Leto geboren 39 ἀντίσταθµος 2 gleichwertig, als Ersatz 40 µόλις (Adv.) mit Mühe, Überwindung (Menelaos) 42 (h.irrealis d.vght.) 43 =χρὴ ἦν irreal: wäre es nötig gewesen 44 =σοῦ 45 µετάγνοια, -ας (späte) Reue 46 σκῆψις, -εως Begründung,Argument 47 παλαµναῖος, -ου gemeiner Kerl, Mörder 48 Part. st. Aor. zu βλαστάνω entstehen (gemeint ist vor allem Orest) 49 Part.Aor. +ἔχω wie Hilfsverbum 50 ἀντίποινον, -ου Sühne Die Argumentation endet im Streit. Der alte Erzieher des Orestes tritt als Bote seines Todes bei den pythischen Spielen auf. (b) Der Botenbericht (vv ): Παιδαγογός Ξέναι γυναῖκες, πῶς ἂν εἰδείην σαφῶς εἰ τοῦ τυράννου δώµατ Αἰγίσθου τάδε; Χο. Τάδ ἐστίν, ὦ ξέν αὐτὸς εἴκασας 1 καλῶς Πα. Η καὶ δάµαρτα 2 τήνδ ἐπεικάζων κυρῶ 3 κείνου; πρέπει γὰρ ὡς τύραννος εἰσορᾶν. Χο. Μάλιστα πάντων ἥδε σοι κείνη πάρα. 4 Πα. Ὦ χαῖρ, ἄνασσα σοὶ φέρων ἥκω λόγους ἡδεῖς φίλου παρ ἀνδρὸς Αἰγίσθῳ θ ὁµοῦ. 1 εἰκάζω vermuten 2 δάµαρ, δάµαρτος Gattin 3 κυρέω + präd.part. mit etw.treffen 4 = πάρεστι(ν)

16 Κλ. Πα. Κλ. Πα. Κλ. Πα. Κλ. Ἐδεξάµην 5 τὸ ῥηθέν εἰδέναι δέ σου πρώτιστα χρῄζω 6 τίς σ ἀπέστειλεν βροτῶν. Φανοτεὺς ὁ Φωκεύς, πρᾶγµα πορσύνων 7 µέγα. Τὸ ποῖον, ὦ ξέν ; εἰπέ παρὰ φίλου γὰρ ὢν ἀνδρὸς, σάφ οἶδα, προσφιλεῖς λέξεις λόγους. Τέθνηκ Ὀρέστης ἐν βραχεῖ ξυνθεὶς λέγω. Οἲ γὼ τάλαιν, ὄλωλα τῇδ ἐν ἡµέρᾳ. Τί φῄς, τί φῄς, ὦ ξεῖνε; µὴ ταύτης κλύε. Θανόντ Ὀρέστην νῦν τε καὶ πάλαι 8 λέγω. Ἀπωλόµην δύστηνος 9, οὐδέν εἰµ ἔτι. Σὺ µὲν τὰ σαυτῆς πρᾶσσ ἐµοὶ δὲ σύ, ξένε, τἀληθὲς εἰπέ τῷ τρόπῳ διόλλυται; 5 habe schon (freudig) angenommen 6 χρῄζω nötig haben, wünschen 7 πορςύνω verheißen; überbringen 8 schon die ganze Zeit 9 δύστηνος 2 elend Der Alte beginnt von den Bewerben zu erzählen, die Orestes sämtlich gewann, bis Καὶ ταῦτα µὲν τοιαῦθ ὅταν δέ τις θεῶν βλάπτῃ, δύναιτ ἂν οὐδ ἂν ἰσχύων φυγεῖν. Κεῖνος γὰρ ἄλλης ἡµέρας, ὅθ ἱππικῶν ἦν ἡλίου τέλλοντος ὠκύπους 10 ἀγών, εἰσῆλθε πολλῶν ἁρµατηλατῶν 11 µέτα. 12 Εἷς ἦν Ἀχαιός, εἷς ἀπὸ Σπάρτης, δύο Λίβυες, ζυγωτῶν 13 ἁρµάτων ἐπιστάται 14 κἀκεῖνος ἐν τούτοισι Θεσσαλὰς ἔχων ἵππους, ὁ πέµπτος ἕκτος ἐξ Αἰτωλίας ξανθαῖσι πώλοις 15 ἕβδοµος Μάγνης ἀνήρ ὁ δ ὄγδοος λεύκιππος, Αἰνιὰν 16 γένος ἔνατος Ἀθηνῶν τῶν θεοδµήτων 17 ἄπο Βοιωτὸς ἄλλος, δέκατον ἐκπληρῶν ὄχον. 18 Στάντες δ ὅθ αὐτοὺς οἱ τεταγµένοι βραβῆς 19 κλήροις ἔπηλαν 20 καὶ κατέστησαν δίφρους, 21 χαλκῆς ὑπαὶ 22 σάλπιγγος ᾖξαν 23 οἱ δ ἅµα ἵπποις ὁµοκλήσαντες 24 ἡνίας 25 χεροῖν ἔσεισανἐν 26 δὲ πᾶς ἐµεστώθη 27 δρόµος κτύπου 28 κροτητῶν 29 ἁρµάτων κόνις 30 δ ἄνω φορεῖθ ὁµοῦ δὲ πάντες ἀναµεµιγµένοι φείδοντο κέντρων οὐδέν, ὡς ὑπερβάλοι χνόας 31 τις αὐτῶν καὶ φρυάγµαθ 32 ἱππικά. 10 ὠκύπους, -ουν schnellfüßig 11 ἁρµατηλάτης, -ου Wagenlenker 12 (nachgestellt) 13 ζυγωτός 3 zusammengespannt 14 ἐπιστάτης, -ου Meister 15 πῶλος, -ου m./f. Fohlen 16 Αἰνιάν, -ᾶνος Anghöriger eines Volks in S-Thessalien 17 θεόδµητος 2 von Göttern erbaut 18 ὄχος, -ου Wagen 19 βραβῆς (altatt.) Nom.Pl. zu βραβεύς, -έως Aufseher 20 πάλλω schütteln, (mit dem Los) ermitteln 21 δίφρος, -ου Wagen 22 =ὑπό +Gen. unter der Einwirkung von 23 ἀίσσω/ᾆσσω losstürzen 24 ὁµοκλέω zurufen 25 ἡνία, -ας Zügel 26 Adv./Tmesis 27 µεστόω erfüllen 28 κτύπος,-ου Getöse 29 κροτητός 3 anprallend 30 κόνις, -εως Staub 31 χνόη, -ης (Rad-)Nabe 32 φρύαγµα, -ατος das Schnauben, h.=die Pferde Ηλαυνε 33 δ ἔσχατος µέν, ὑστέρας 34 ἔχων πώλους Ὀρέστης, τῷ τέλει πίστιν φέρων 35 ὅπως δ ὁρᾷ µόνον νιν ἐλλελειµµένον, 36 ὀξὺν δι ὤτων κέλαδον 37 ἐνσείσας θοαῖς 38 πώλοις διώκει, κἀξισώσαντε ζυγὰ ἠλαυνέτην, 39 τότ ἄλλος, ἄλλοθ ἅτερος κάρα 40 προβάλλων ἱππικῶν ὀχηµάτων intr. ( er fuhr ) 34 ὕστερος 3 h. weiter hinten 35 setzte seine Hoffnung auf 36 ἐλλείπω P: zurückbleiben 37 κέλαδος, -ου Klang 38 θοός 3 schnell 39 Impf.3.Dual sie galoppierten 40 κάρα, κρατός n. Kopf 41 ὄχηµα, -ατος Wagen(-kasten); gemeint sind die der Konkurrenten

17 Χο. Κλ. Πα. Κλ. Πα. Κλ. Καὶ τοὺς µὲν ἄλλους πάντας ἀσφαλεῖς δρόµους ὠρθοῦθ 42 ὁ τλήµων ὀρθὸς ἐξ ὀρθῶν δίφρων ἔπειτα, λύων ἡνίαν ἀριστερὰν κάµπτοντος 43 ἵππου, λανθάνει στήλην ἄκραν παίσας 44 ἔθραυσε 45 δ ἄξονος 46 µέσας χνόας, 47 κἀξ ἀντύγων 48 ὤλισθε 49 σὺν δ ἑλίσσεται 50 τµητοῖς 51 ἱµᾶσι 52 τοῦ δὲ πίπτοντος πέδῳ 53 πῶλοι διεσπάρησαν ἐς µέσον δρόµον. Στρατὸς 54 δ ὅπως ὁρᾷ νιν ἐκπεπτωκότα δίφρων, ἀνωλόλυξε 55 τὸν νεανίαν, οἷ ἔργα δράσας οἷα λαγχάνει κακά, φορούµενος πρὸς οὖδας, 56 ἄλλοτ οὐρανῷ σκέλη 57 προφαίνων, ἔστε 58 νιν διφρηλάται, 59 µόλις κατασχεθόντες 60 ἱππικὸν δρόµον, ἔλυσαν αἱµατηρόν, 61 ὥστε µηδένα γνῶναι φίλων ἰδόντ ἂν ἄθλιον δέµας. 62 Καί νιν πυρᾷ 63 κέαντες 64 εὐθὺς ἐν βραχεῖ χαλκῷ µέγιστον σῶµα δειλαίας 65 σποδοῦ 66 φέρουσιν ἄνδρες Φωκέων τεταγµένοι, ὅπως πατρῴας 67 τύµβον ἐκλάχοι χθονός. Τοιαῦτά σοι ταῦτ ἐστίν, ὡς µὲν ἐν λόγοις ἀλγεινά, τοῖς δ ἰδοῦσιν, οἵπερ εἴδοµεν, µέγιστα πάντων ὧν ὄπωπ 68 ἐγὼ κακῶν. Φεῦ φεῦ τὸ πᾶν δὴ δεσπόταισι τοῖς πάλαι 69 πρόρριζον 70, ὡς ἔοικεν, ἔφθαρται γένος. Ὦ Ζεῦ, τί ταῦτα; πότερον εὐτυχῆ λέγω ἢ δεινὰ µέν, κέρδη δέ; λυπηρῶς δ ἔχει, εἰ τοῖς ἐµαυτῆς 71 τὸν βίον σῴζω κακοῖς. Τί δ ὧδ ἀθυµεῖς, 72 ὦ γύναι, τῷ νῦν λόγῳ; εινὸν τὸ τίκτειν ἐστίν οὐδὲ γὰρ κακῶς πάσχοντι 73 µῖσος ὧν 74 τέκῃ προσγίγνεται. Μάτην ἄρ ἡµεῖς, ὡς ἔοικεν, ἥκοµεν. Οὔτοι µάτην γε πῶς γὰρ ἂν µάτην λέγοις; εἴ µοι θανόντος 75 πίστ ἔχων τεκµήρια προσῆλθες, ὅστις τῆς ἐµῆς ψυχῆς γεγώς, 76 µαστῶν 77 ἀποστὰς καὶ τροφῆς ἐµῆς, φυγὰς ἀπεξενοῦτο 78 καί µ, ἐπεὶ τῆσδε χθονὸς ἐξῆλθεν, οὐκέτ εἶδεν ἐγκαλῶν 79 δέ µοι φόνους πατρῴους δείν ἐπηπείλει 80 τελεῖν ὥστ οὔτε νυκτὸς ὕπνον οὔτ ἐξ ἡµέρας ἐµὲ στεγάζειν 81 ἡδύν, ἀλλ ὁ προστατῶν 82 χρόνος διῆγέ 83 µ αἰὲν ὡς θανουµένην. Νῦν δ ἡµέρᾳ γὰρ τῇδ 84 ἀπήλλαγµαι φόβου πρὸς τῆσδ 85 ἐκείνου θ ἥδε γὰρ µείζων βλάβη ξύνοικος 86 ἦν µοι, τοὐµὸν ἐκπίνουσ ἀεὶ 42 ὀρθόω M h. richtig zurücklegen, absolvieren 43 κάµπτω sich abmühen 44 παίω (an-)stoßen 45 θραύω kratzen; zerbrechen 46 ἄξων,-ονος Achse 47 χνόη, -ης (Rad-)Nabe 48 ἄντυξ, -υγοςwagenkasten 49 st.aor.zu ὀλισθαίνω ausgleiten 50 ἑλίσσοµαι drehen, verwickeln 51 τµητός 3 zugeschnitten 52 ἱµᾶς, -ᾶντος m. Riemen 53 (πίπτω +Richtungs-Dat.) 54 στρατός, -οῦ h. Menge, Gefolgschaft 55 ἀνολολύζω aufschreien, beklagen 56 οὖδας, -εως Boden 57 σκέλος, -ους Beine, Schenkel 58 ἔστε (Konj.) bis 59 διφρηλάτης, -ου Wagenlenker 60 κατασχέθω = κατέχω zurückhalten, bremsen 61 αἱµατηρός 3 blutig 62 δέµας n. Körper 63 πυρά, -ᾶς Scheiterhaufen 64 ἔκεα altern. Aor. zu καίω verbrennen 65 δειλαῖος 3 arm(selig) 66 σποδός, -οῦ Asche 67 πατρῷος, -α(!), -ον väterlich 68 ὄπωπα st. Perf. zu *ὀπ- sehen 69 (dekl.adv.) 70 πρόρριζος 2 entwurzelt, zerstört 71 ἐµαυτῆς poss., auf κακοῖς zu beziehen 72 ἀθυµέω 2 verzagt sein 73 (dat.ethicus) 74 (Kasusattraktion) 75 erg. Ὀρέστου; dafür, dass er 76 γεγώς, -υῖα, -ός Part. Perf.zu γίγνοµαι 77 µαστός, -οῦ Brust(warze) 78 ἀποξενόω M/P: in die Fremde gehen/sich entfremden 79 ἐγκαλέω vorhalten 80 ἐπαπειλέω androhen 81 στεγάζω bedecken, zudecken (innerer Akk.) 82 προστατέω (be)vorstehen, drohen 83 διάγω h. leben lassen 84 τῇδ am heutigen 85 (gemeint ist Elektra) 86 ξύνοικος 2 im gleichen Hause lebend

18 790 Κλ. Κλ. ψυχῆς ἄκρατον 87 αἷµα νῦν δ ἕκηλά 88 που τῶν τῆσδ ἀπειλῶν οὕνεχ ἡµερεύσοµεν 89. Οἴµοι τάλαινα νῦν γὰρ οἰµῶξαι 90 πάρα, 91 Ὀρέστα, τὴν σὴν ξυµφοράν, ὅθ ὧδ ἔχων πρὸς τῆσδ ὑβρίζῃ µητρός ἆρ ἔχει καλῶς; Οὔτοι σύ κεῖνος δ, ὡς ἔχει, καλῶς ἔχει. Ἄκουε, 92 Νέµεσι τοῦ θανόντος ἀρτίως. 93 Ηκουσεν ὧν δεῖ κἀπεκύρωσεν 94 καλῶς ἄκρατος 2 unvermischt (Aus druck d.grausamkeit) 88 Adv. zu ἕκηλος 2 ungestört 89 ἡµερεύω leben 90 οἰµώζω F οἰµώξω etc. klagen 91 = πάρεστι(ν) es ist möglich bzw. angebracht 92 (gemeint ist auf Bitten von/für) 93 N., rächende Göttin für den gerade Verstorbenen 94 ἐπικυρέω in Erfüllung gehen lassen Im Chorlied offenbart sich Elektras vermeintlich hoffnungslose Situation. 3. Epeisodion vv : Chrysothemis berichtet von Indizien für eine vermeintliche Rückkehr des Orestes (eine Locke am Grab des Vaters), wird jedoch von Elektra des scheinbar Besseren belehrt (Tod laut Botenbericht). Elektra fordert die Schwester zur Mithilfe bei einem Vorhaben auf und stellt ihr zunächst ruhmvolle Nachrede in Aussicht; die Szene endet jedoch im Streit. Der Chor äußert Bewunderung für Elektra, weiß indes auch keinen Rat Χο. Χρ. Τίς γάρ ποτ ἀστῶν ἢ ξένων ἡµᾶς ἰδὼν τοιοῖσδ ἐπαίνοις οὐχὶ δεξιώσεται; 1 Ἴδεσθε τώδε τὼ κασιγνήτω, 2 φίλοι, ὣ τὸν πατρῷον 3 οἶκον ἐξεσωσάτην, ὣ τοῖσιν ἐχθροῖς εὖ βεβηκόσιν 4 ποτέ, ψυχῆς ἀφειδήσαντε 5, προὐστήτην 6 φόνου τούτω φιλεῖν χρή, τώδε χρὴ πάντας σέβειν τώδ ἔν θ ἑορταῖς ἔν τε πανδήµῳ πόλει τιµᾶν ἅπαντας οὕνεκ ἀνδρείας χρεών. 7 Τοιαῦτά τοι νὼ 8 πᾶς τις ἐξερεῖ βροτῶν, ζώσαιν θανούσαιν 9 θ ὥστε µὴ κλιπεῖν 10 κλέος. Ἀλλ, ὦ φίλη, πείσθητι, συµπόνει 11 πατρί, σύγκαµν 11 ἀδελφῷ, παῦσον ἐκ κακῶν ἐµέ, παῦσον δὲ σαυτήν, τοῦτο γιγνώσκουσ ὅτι ζῆν αἰσχρὸν αἰσχρῶς 12 τοῖς καλῶς πεφυκόσιν. Ἐν τοῖς τοιούτοις ἐστὶν ἡ προµηθία 13 καὶ τῷ λέγοντι καὶ κλύοντι σύµµαχος. Καὶ πρίν γε φωνεῖν, ὦ γυναῖκες, εἰ φρενῶν ἐτύγχαν αὕτη µὴ κακῶν 14, ἐσῴζετ 15 ἂν τὴν εὐλάβειαν, 16 ὥσπερ οὐχὶ σῴζεται. Ποῖ γάρ ποτ ἐµβλέψασα τοιοῦτον θράσος 17 αὐτή θ ὁπλίζῃ κἄµ ὑπηρετεῖν καλεῖς; Οὐκ εἰσορᾷς; γυνὴ µὲν οὐδ ἀνὴρ ἔφυς, σθένεις 18 δ ἔλασσον τῶν ἐναντίων χερί. αίµων 19 δὲ τοῖς µὲν εὐτυχὴς καθ ἡµέραν, ἡµῖν δ ἀπορρεῖ κἀπὶ µηδὲν ἔρχεται. Τίς οὖν τοιοῦτον ἄνδρα βουλεύων ἑλεῖν 1 δεξιόω M: rechtheißen 2 Akk.Dual f. auch zu κασιγνήτη, -ης Schwester 3 πατρῷος 3 väterlich 4 εὖ βαίνω Erfolg/ einen festen Stand haben 5 ἀφειδέω nicht schonen 6 προίστηµι M +Gen.: anleiten, den Anfang machen 7 χρεών erstarrte Part.-Konstruktion: es ist nötig 8 νώ Akk.Dual uns beide 9 (gen.abs.) 10 ἐκλείπω intr.: ausbleiben 11 συµπονέω, συγκάµπτω gemeinsam Anstrengungen unternehmen 12 Reihenfolge: αἰσχρόν (ἐστι) ζῆν αἰσχρῶς 13 προµηθία, -ας weise Voraussicht 14 wenn sie nicht von Sinnen wäre 15 trans. M: hätte sich bewahrt 16 εὐλάβεια, -ας Vorsicht 17 θράσος, -ους Verwegenheit 18 σθένω h. ausrichten können 19 δαίµων, -ονος h. Glück

19 Χο. Χρ. Χρ. Χρ. Χρ. Χρ. Χρ. Χρ. Χρ. Χρ. Χρ. Χρ. Χρ. ἄλυπος 20 ἄτης 21 ἐξαπαλλαχθήσεται; Ὅρα κακῶς πράσσοντε 22 µὴ µείζω κακὰ κτησώµεθ, εἴ τις τούσδ ἀκούσεται λόγους. Λύει 23 γὰρ ἡµᾶς οὐδὲν οὐδ ἐπωφελεῖ βάξιν 24 καλὴν λαβόντε δυσκλεῶς θανεῖν οὐ γὰρ θανεῖν ἔχθιστον, ἀλλ ὅταν θανεῖν χρῄζων 25 τις εἶτα µηδὲ τοῦτ ἔχῃ λαβεῖν. Ἀλλ ἀντιάζω, 26 πρὶν πανωλέθρους 27 τὸ πᾶν ἡµᾶς τ ὀλέσθαι κἀξερηµῶσαι γένος, κατάσχες ὀργήν. Καὶ τὰ µὲν λελεγµένα ἄρρητ 28 ἐγώ σοι κἀτελῆ 29 φυλάξοµαι, αὐτὴ δὲ νοῦν σχὲς ἀλλὰ 30 τῷ χρόνῳ ποτέ, σθένουσα 31 µηδὲν τοῖς κρατοῦσιν εἰκαθεῖν. 32 Πείθου προνοίας οὐδὲν ἀνθρώποις ἔφυ κέρδος λαβεῖν ἄµεινον, οὐδὲ νοῦ σοφοῦ. Ἀπροσδόκητον 33 οὐδὲν εἴρηκας καλῶς δ ᾔδειν σ ἀπορρίψουσαν 34 ἁπηγγελλόµην. 35 Ἀλλ αὐτόχειρί 36 µοι µόνῃ τε δραστέον τοὔργον τόδ οὐ γὰρ δὴ κενόν γ ἀφήσοµεν. Φεῦ εἴθ ὤφελες τοιάδε 37 τὴν γνώµην πατρὸς θνῄσκοντος 38 εἶναι πάντα γ ἂν κατειργάσω. 39 Ἀλλ ἦ φύσιν γε, τὸν δὲ νοῦν ἥσσων τότε. Ἄσκει τοιαύτη νοῦν 40 δι αἰῶνος µένειν. Ὡς οὐχὶ συνδράσουσα νουθετεῖς 41 τάδε. Εἰκὸς 42 γὰρ ἐγχειροῦντα καὶ πράσσειν κακῶς. Ζηλῶ σε τοῦ νοῦ, 43 τῆς δὲ δειλίας 44 στυγῶ. 45 Ἀνέξοµαι 46 κλύουσα 47 χὤταν 48 µ εὖ λέγῃς. Ἀλλ οὔ ποτ ἐξ ἐµοῦ γε µὴ πάθῃς τόδε. Μακρὸς τὸ κρῖναι ταῦτα χὠ 49 λοιπὸς χρόνος. Ἄπελθε σοὶ γὰρ ὠφέλησις 50 οὐκ ἔνι. 51 Ἔνεστιν ἀλλὰ σοὶ µάθησις οὐ πάρα. 52 Ἐλθοῦσα µητρὶ ταῦτα πάντ ἔξειπε σῇ. Οὐδ αὖ τοσοῦτον ἔχθος ἐχθαίρω 53 σ ἐγώ. Ἀλλ οὖν ἐπίστω 54 γ οἷ µ ἀτιµίας 55 ἄγεις. Ἀτιµίας µὲν οὔ, προµηθίας δὲ σοῦ. Τῷ σῷ δικαίῳ 56 δῆτ ἐπισπέσθαι µε δεῖ; Ὅταν γὰρ εὖ φρονῇς, τόθ ἡγήσῃ σὺ νῷν. 57 Η δεινὸν εὖ λέγουσαν ἐξαµαρτάνειν. 58 Εἴρηκας ὀρθῶς ᾧ σὺ πρόσκεισαι 59 κακῷ. Τί δ ; οὐ δοκῶ σοι ταῦτα σὺν δίκῃ λέγειν; Ἀλλ ἔστιν ἔνθα χἠ 60 δίκη βλάβην φέρει. Τούτοις ἐγὼ ζῆν τοῖς νόµοις οὐ βούλοµαι. Ἀλλ εἰ ποήσεις ταῦτ, ἐπαινέσεις ἐµέ. Καὶ µὴν ποήσω γ, οὐδὲν ἐκπλαγεῖσά 61 σε. 20 ἄλυπος 2 +Gen. unbeschadet von 21 ἄτη, -ης Verblendung, Unheil 22 (adversativ) 23 λύει (unpersönl.) es nützt 24 βάξις, -εως Ruf, Nachrede 25 χρῄζω nötig haben, wünschen 26 ἀντιάζω bitten 27 πανώλεθρος 2 rettungslos 28 ἄρρητος 2 unausgesprochen 29 ἀτελής 2 ohne Folgen 30 ἀλλά h. wenigstens 31 σθένω h. imstande sein 32 εἰκάθω nachgeben 33 ἀπροσδόκητος 2 unerwartet 34 ἀπορρίπτω verwerfen 35 =ἃ ἐπηγγελόµην was ich in Aussicht stellte 36 αὐτόχειρ, -χειρος mit eigener Hand 37 (bezogen auf du als Subj., f.) 38 beim Tod des Vaters 39 κατεργάζοµαι zu Ende bringen 40 griech.akk. (gemeint ist die schwächere Haltung) 41 νουθετέω Vorhaltungen machen 42 εἰκός (ἐστιν) +A.c.I. es ist wahrscheinlich 43 (gen.causae) 44 δειλία, -ας Feigheit 45 στυγέω hassen 46 ἀνέχοµαι + präd.part. aushalten 47 κλύω hören 48 = καὶ ὅταν (ironisch) 49 = καὶ ὁ; ist noch Zeit genug 50 ὠφέλησις, -εως Hilfe 51 =ἔνεστι(ν) 52 = πάρεστιν ist zur Hand 53 ἔχθος, -ους Hass, ἐχθαίρω hassen 54 Imp.2.Sg.,M 55 (gen.part.) 56 τὸ δίκαιον, -ου (subst. Adj.) h. Auffassung von Gerechtigkeit 57 νῷν Gen./Dat.Dual uns beide(n) 58 ἐξαµαρτάνω Misserfolg haben 59 προστιθηµι M +Dat.: befangen sein in 60 =καὶ ἡ 61 ἐκπλήττω P: sich verwirren lassen von, Angst haben vor (trans.p)

20 Χρ. Χρ. Χρ. Χρ. Καὶ τοῦτ ἀληθές, οὐδὲ βουλεύσῃ πάλιν; Βουλῆς γὰρ οὐδέν ἐστιν ἔχθιον κακῆς. Φρονεῖν 62 ἔοικας οὐδὲν ὧν ἐγὼ λέγω. Πάλαι δέδοκται ταῦτα κοὐ νεωστί 63 µοι. Ἄπειµι τοίνυν οὔτε γὰρ σὺ τἄµ ἔπη τολµᾷς 64 ἐπαινεῖν οὔτ ἐγὼ τοὺς σοὺς τρόπους. Ἀλλ εἴσιθ οὔ σοι µὴ µεθέψοµαί ποτε, οὐδ ἢν σφόδρ ἱµείρουσα 65 τυγχάνῃς ἐπεὶ πολλῆς ἀνοίας 66 καὶ τὸ θηρᾶσθαι 67 κενά. Ἀλλ εἰ σεαυτῇ τυγχάνεις δοκοῦσά τι φρονεῖν, φρόνει τοιαῦθ ὅταν γὰρ ἐν κακοῖς ἤδη βεβήκῃς, τἄµ ἐπαινέσεις ἔπη. 62 φρονεῖν + Gen. h.bedenken (>Kasusattraktion) 63 νεωστί (Adv.) seit kurzem 64 kannst dich durchringen 65 ἱµείρω (sich) sehnen 66 gen.poss., erg. ἐστι(ν): es zeugt von, es wäre 67 θηράω +M nachjagen 2. Stasimon vv : Χόρος Τί τοὺς ἄνωθεν 1 φρονιµωτάτους οἰωνοὺς ἐσορώµενοι 2 τροφᾶς 3 κηδοµένους 4 ἀφ ὧν τε βλάστωσιν 5 ἀφ ὧν τ ὄνασιν 6 εὕρωσι, τάδ οὐκ ἐπ ἴσας 7 τελοῦµεν; Ἀλλ οὐ τὰν ιὸς ἀστραπὰν 8 καὶ τὰν οὐρανίαν Θέµιν, δαρὸν 9 οὐκ ἀπόνητοι. 10 Ὦ χθονία βροτοῖσι Φάµα, κατά 11 µοι βόασον οἰκτρὰν 12 ὄπα 13 τοῖς ἔνερθ 14 Ἀτρείδαις, ἀχόρευτα 15 φέρουσ ὀνείδη 16 στρ. α 1 ἄνωθεν (Adv.) in der Höhe 2 (zum Subj. wir ) 3 τροφᾶς = τροφῆς att. (Chorlieder in dor.) 4 κήδοµαι +Gen. sich sorgen um ( die Nahrung erg. derer, ) 5 βλαστάνω - βλαστήσοµαι- ἔβλαστον enstehen, abstammen 6 ὄνησις, -εως Nutzen 7 ἐπ ἴσας in gleicher Weise 8 ἀστραπή, -ῆς Blitz 9 δηρόν (Adv.) lange 10 ἀπόνητος 2 ohne Wirkung von (Akk.) 11 (Tmesis) 12 οἰκτρός 3 jammervoll 13 (ὄψ,) ὀπός etc.f. Kunde 14 ἔνερθε(ν) (Adv.) unten 15 ἀχόρευτος 2 wozu (der Chor) nicht tanzen kann 16 ὄνειδος,-ους Schmach ὅτι σφιν 17 ἤδη τὰ µὲν ἐκ δόµων νοσεῖται ἀντ. α. τὰ δὲ πρὸς τέκνων διπλῆ φύλοπις 18 οὐκέτ ἐξισοῦται φιλοτασίῳ 19 διαίτᾳ 20 πρόδοτος 21 δὲ µόνα σαλεύει. 22 Ἠλέκτρα, τὸν 23 ἀεὶ πατρὸς δειλαία στενάχουσ, 24 ὅπως ἁ πάνδυρτος 25 ἀηδών = αὐτοῖς 18 φύλοπις, -εως (Bruder)zwist 19 φιλοτήσιος 2 freundschaftlich 20 δίαιτα,-ης Lebensweise 21 πρόδοτος 2 preisgegeben 22 σαλεύω schwanken, durch gefahren gehen (Subj. ist Elektra) 23 erg. etwa δαίµονα Schicksal 24 στενάχω beklagen 25 πάνδυρτος 2 übertraurig 26 ἀηδών,-όνος f. Nachtigall Im 4.Epeisodion folgen Anagnorismos, der gemeinsame Mordplan und der gewaltsame Tod der Mutter Klytämnestra. Im letzten Auftritt ist für Aigisthos der vom bisher Geschehenen nichts weiß ein besonderes Ende vorgesehen. Der Chor begleitet die Exodos.