Ιστορικές Περίοδοι Ελληνικής Τέχνης. Πρώιμη Εποχή Σιδήρου ( πχ) Υπομυκηναϊκή πχ

Transcript

1 Ιστορικές Περίοδοι Ελληνικής Τέχνης Πρώιμη Εποχή Σιδήρου ( πχ) Υπομυκηναϊκή πχ Πρωτογεωμετρική πχ ( πΧ = «Σκοτεινοί Αιώνες») Γεωμετρική πχ (Πρώιμη πχ, Μέση πχ, Υστερη Ι πχ & Υστερη ΙΙ πχ) Αρχαϊκή Περίοδος ( πχ) Ανατολίζουσα πχ Μέση πχ Υστερη πχ Κλασική Περίοδος ( πχ) Πρώιμη πχ Μέση πχ Υστερη πχ Ελληνιστική Περίοδος (336-31/30 πχ) Πρώιμη πχ Μέση πχ Υστερη /30 πχ

2 ΠΡΩΙΜΗ ΕΠΟΧΗ ΣΙΔΗΡΟΥ ΠΧ Σημαντικές αλλαγές στον τρόπο ζωής και βάσεις για την αποκρυστάλλωση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού Σίδηρος το νέο υλικό για εργαλεία και όπλα αντί του Χαλκού! επανάσταση στην οικονομία και καινοτομίες (ΓΙΑΤΙ::: ΣΚΕΨΕΙΣ;;;) ΠΕΡΙΟΔΟΙ Υπομυκηναϊκή πχ Πρωτογεωμετρική πχ Γεωμετρική πχ

3 Μυκηναϊκός πολιτισμός πχ Χαρακτηριστικά Τειχισμένες ακροπόλεις Ανάπτυξη τεχνών - κεραμική, μεταλλοτεχνία, μικρογλυπτική Εμποριο εισαγωγές πρώτων υλών, πχ φαγιεντιανη, χρυσο Ταφικά Εθιμα θολωτοί και θαλαμοειδείς τάφοι μνημειακών διαστάσεων Χρήση γραφής Πτώση μυκηναϊκών ανακτόρων περι το 1200 πχ και οριστική εξαφάνιση του πολιτισμού αυτού μέχρι τα πχ! ΥΦΕΣΗ σε όλους τους τομείς, «Σκοτεινοί αιώνες ή ελληνικός μεσαίωνας» πχ

4 Μυκήνες Ο λεγόμενος τάφος του Ατρέα, περ πχ Λέξεις κλειδιά: Ανακουφιστικό τρίγωνο, δρόμος, κυψελοειδής στέγη, τύμβος

5 Μυκηναϊκή γραφή (Γραμμική Β) 17 ος 13ος αι πχ Πάνω από κείμενα αρχειακού χαρακτήρα σε πινακίδες ανακτόρων Μινωική γραφή (Γραμμική Α) πχ Εχει αποκρυπτογραφηθεί Συλλαβογράμματα (φωνητική αξία) και ιδεογράμματα (χαρακτήρες που αντιπροσωπεύον αντικείμενα) Προηγείται η Μινωική Ιερογλυφική Γραφή

6 Ο «κρατήρας των πολεμιστών» από τον ταφικό περίβολο Α των Μυκηνών, περ πχ Εικονιστική παράσταση, αφηγηματική σύνθεση, αντανάκλαση μυκηναϊκής κοινωνίας ή μυθολογικό επεισόδιο;

7 Ρήξη και συνέχεια με το παρελθόν Πολιτική και κοινωνική διάρθρωση: κατέρρευση ανακτόρων και έλευση νέων φυλετικών ομάδων Εμπορικές σχέσεις: πτώση, ειδικά με επαφές με την Ανατολή Γραφή: εγκαταλείπεται ως τον 8 ο αι πχ (φοινικικό αλφάβητο) Μνημειακή Τέχνη: σβήνει μέχρι τον 7 ο αι πχ Διακοσμητικές τέχνες: εγκαταλείπονται κι επανακάμπτουν μετά τον 9 ο αι πχ Συνέχεια Μερική φυλετική συνέχεια Μερική γλωσσική συνέχεια επιβίωση θρησκευτικών και μυθολογικών στοιχείων Επιβίωση ορισμένων μορφών τέχνης και τεχνολογίας

8 Χαρακτηριστικά των «Σκοτεινών Αιώνων» = Πρωτογεωμετρική εποχή πχ Η «Κάθοδος των Δωριέων» Καύση νεκρών αλλαγή ως προς τον ενταφιασμό μέχρι το 1100 πχ ΔΕΝ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΤΑΙ ΤΕΛΕΙΩΣ: ίσως σχέση με κοινωνική θέση (καύση ακριβότερη) Επεξεργασία σιδήρου Μικρά κτίσματα, μικρής κλίμακας ναοδομία (εξαίρεση: Λευκαντί Ευβοίας) Εξαφάνιση γραφής, τεκτονικής/οικοδομίας, επεξεργασίας λίθου και γλυπτικής Πληθυσμιακή πτώση Ελάχιστα δείγματα συνέχειας με τον Μυκηναϊκό πολιτισμό, κατά κύριο λόγω στην Αθήνα Και την κεραμεική Υπο-μυκηναϊκής Εποχής Πολεμικές συγκρούσεις, αναταραχές (κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές) Αστάθεια, μείωση εμπορικών συναλλαγών

9 Ταφικά έθιμα Πρωτογεωμετρική περίοδος: λακκοειδείς τάφοι Τεφροδόχα αγγεία (πρωτογενείς και δευτερογενείς) Πληροφορίες από αττικά νεκροταφεία - Χρήση ταχύτερου κεραμικού τροχού και πολλαπλού χρωστήρα - ΔΕ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ΧΡΩΜΑ αλλά ΠΗΛΟΣ μέθοδος σκιαγραφίας - Χαρατηριστικά σχήματα: - Αμφορέας με οριζόντιες ή κάθετες λαβές, κρατήρας, οινοχόη, λήκυθος, σκύφος κ.ά. - Θέματα: - Γεωμετρικά - Σκιαγραφία - Κανόνας και διαβήτης

10 Σχήματα αγγείων Ανοιχτά / κλειστά Μεγάλα/ μικρά Κατηγορίες αγγείων Αποθηκευτικά Μεταφοράς Φύλαξης αντικειμένων Πόσεως και Συμποσιακά σκεύη Τελετουργικά Ελαιοδοχεία Οικιακής χρήσης Π.χ. Ανοιχτού αγγείου (Κύλικα) Π.χ. Κλειστού αγγείου (Αμφορέας) Παρατήρηση: διάρθρωση τμημάτων του αγγείου όπως το ανθρώπινο σώμα, βλ και ορολογία

11 Μυκηναϊκά αγγεία, 14 ος 12 ος αι πχ Αττικός ΠΓ αμφορέας, 10 ος αι πχ Υπομυκηναϊκά Αγγεία, περ. 11 ος αι. πχ Πρωτογεωμετρική Περίοδος (ΠΓ) πχ Πληροφορίες από αττικά νεκροταφεία Συνέχεια του διακόσμου της Υστερης Μυκηναϊκής εποχής Αττικός Κεραμεικός και επιρροή σε άλλα κέντρα Μυκηναϊκή ομοιομορφία vs αυτοδύναμα ΠΓ & Γ κέντρα Κύκλος, ημικύκλιο, κλεψύδρα, διαβήτης

12 ΠΓ αμφορέας από τον Κεραμεικό περ. 10 ος αι πχ ΠΓ αμφορέας από τον Κεραμεικό περ πχ

13 Αττικά Πρωτογεωμετρικά Αγγεία

14 ΠΓ αμφορέας από το Λευκαντί 9 ος αι πχ Λεπτομέρεια από ΠΓ υδρία από το Λευκαντί με Αντωπούς τοξότες, περ πχ Υπο-ΠΓ σκύφος από το Λευκαντί Περ. 800 πχ

15 Οικισμοί Μετακινήσεις πληθυσμών (πρώτος αποικισμός ίωνες στη Μικρά Ασία, Αιγαίο κ.ά.) Δωριείς στην πελοπήννησο, Κρήτη, ΝΔ Μικρά Ασία Μικροί οικισμοί, εσωστρεφείς π.χ. Νιχώρια Μεσσηνίας με αψιδωτά πλίνθινα σπίτια τα οποία σταδιακά μεγαλώνουν

16 Ηρώο Λευκαντί, πχ, περ. 50 μ μήκους Αψιδωτό, εντός η ταφή τέφρας ενός πολεμιστή, δίπλα η ταφή μιας γυναίκας, και 4 άλογα. Πλούσια κετρίσματα Πρβλ. Ομηρικές περιγραφές ταφικών εθίμων Λευκαντί: Οικισμός, Ηρώο και Ταφές πχ Εργαστήρια Πήλινο ειδώλιο Κένταυρου από το Λευκαντί Ευβοίας, 900 πχ Μεγάλη οικονομική άνθηση για την Εύβοια κατά το πχ, πλούσια κτερισμένοι τάφοι, εισαγωγές από Εγγύς Ανατολή και ύπαρξη εργαστηρίων

17 ΟΙΚΟΣ και ομοιώματα = μικρό μέγαρο για κατοικία ή στέγαση λατρευτικού αγάλματος Ομοιώματα από Κρανώνα Θεσσαλίας, Αρχάνες, Περαχώρα, Ηραίο Αργους, Σάμο, Ιθάκη Τα περισσότερα ανήκουν στη γεωμετρική εποχή, 8 ος αι πχ Αργος Σάμος

18 Ζαγορά Ανδρου, τ. 9 ου 700 πχ 65 στρέμματα σε απόκρημνο ακρωτήριο Οχύρωση πλ. 7μ στο σημείο πρόσβασης Ενδιαφέρον για θαλάσσιο εμπόριο Σπίτια σε επαφή και συνέχεις προσθήκες Ιερό στο κέντρο της πόλης Θρανία για αγγεία, εσωτερικοί κίονες Προσθήκη ανδρώνα στις αρχ 7 ου αι πχ Εμπορικός σταθμός Ερετριέων

19 Χαρακτηριστικά Γεωμετρικής Εποχής ( πχ) Μικρές κοινότητες με δυναμικό αρχηγό, αργότερα θα αποτελέσουν τον πυρήνα τον πόλεων-κρατών Υψηλή ποιότητα κεραμεικής (ειδικά σε Αθήνα και νησιά) Εμφαση στο Σχήμα όχι τόσο στο διάκοσμο Εμφάνιση διηγηματικών σκηνών στο τέλος της περίοδου Ταφικά Αγγεία Σήματα: δείγμα ευρωστίας (αριστοκρατία) Αρχές μνημειακής αρχιτεκτονικής και ναοδομίας (π.χ. Σάμος) Γένεση Πανελλήνιων Ιερών (Ολυμπία, Δελφοί, Δήλος) συμβολή στην ανάπτυξη της τέχνης, παγίωση ελληνικού πάνθεον Ολυμπιακοί Αγώνες 776 πχ Χρονολόγηση: εξωτερική (αποικίες, εισηγμένα αντικείμενα από ανατολή και αίγυπτο) και στυλιστική

20 Γεωμετρική Εποχή: Νέα οικιστικά κέντρα, αύξηση πληθυσμού Νέοι πολιτειακοί θεσμοί " από τη βασιλεία στην αριστοκρατία Αγροτική οικονομία, αναζήτηση αυτάρκειας " εσωστρέφεια Ανάπτυξη οικοτεχνίας " ενδύματα, σκευη, εργαλεία, έπιπλα Κοινωνική διαστρωμάτωση " γαιοκτήμονες, αγρότες, ακληροι/θήτες, δούλοι Αποικισμός " εμπορικοί σταθμοί και μετά αποικίες σε όλη τη Μεσόγειο στόχος να λύσει το πρόβλημα της πληθυσμιακής αύξησης, των πολιτικών συγκρούσεων, του εμποριου και της αναζήτησης μετάλλων Αλφάβητο εισαγωγή φοινικικού αλφαβήτου με μετατροπές, πρόσβαση σε όλους κι όχι μόνο το ιερατείο ή την αριστοκρατία Ομηρικά έπη σύνθεση Ιλιάδας και Οδύσσειας στον 8 ο αι πχ Γενεση παραστατικής τέχης: εικονιστικές σκηνές

21 Αττική Κεραμική Γεωμετρική Περίοδος πχ Πρώιμη Γεωμετρική Περίοδος (ΠρΓ) πχ Αύξηση των γεωμετρικών μοτίβων, σπάνια εμφάνιση ζωικών μορφών, επικρατεί το μελανό χρώμα, διακόσμηση περιορισμένη Μέση Γεωμετρική Περίοδος (ΜΓ) πχ Γενικευμένη χρήση γεωμετρικών μοτίβων και εξάπλωση του στυλ Πιο συχνή εμφάνιση ανθρώπινων και ζωικών μορφών σκηνές ναυαγίων Υστερη Γεωμετρική Περίοδος (ΥΓ) πχ Μνημειακός χαρακτήρας των αγγείων. Εμφάνιση διηγηματικών σκηνών (μυθολογικών;). Διαχωρισμός αγγειογράφων και απόδοση αγγείων σε χέρια και εργαστήρια, π.χ. Ο Ζωγράφος του Διπύλου και το Εργαστήριό του, ο Ζωγράφος του Hirschfeld κ.α [θυμηθείτε το έργο του Beazley στην ταύτιση χεριών αγγειογράφων και στην ονοματοδοσία] Χαρακτηριστικά: γεωμετρική διακόσμηση, γεωμετρική δομή, τεχνική αρτιότητα, εικονιστικές παραστάσεις Χρήση: από την τοπική αριστοκρατία μέσω προβολής και σύνδεσης με το παρελθόν ειδικά χάρη στις αφηγηματικές σκηνές Κρατήρες και σύμβολο ανδρικής ομαδικότητας - ΣΥΜΠΟΣΙΟ

22 Τα πιο κοινά σχήματα της Γεωμετρικής Εποχής: Αμφορείς, Κρατήρες, Οινοχόες, Κάνθαρος. Σκύφος, λεκάνες, κοτύλη, πυξίδα Τα πιο χαρακτηριστικά γεωμετρικά μοτίβα Πιόσχημα μοτίβα Τεθλασμένη γραμμή Μαίανδρος Διαγραμμισμένα τρίγωνα Αντωπά διαγραμμισμένα τρίγωνα Ρόμβοι με κουκίδα Ρόμβοι με γέμισμα, π.χ. Ζατρίκιο Σπείρα θέουσα Ρόδακας με ή χωρίς γέμισμα Κύκλος με ή χωρίς γέμισμα Σβάστικα Συστάδα κυματοειδών γραμμών Επάλληλες γωνίες, μονές και διπλές, κάθετες και οριζόντιες Ζατρίκιο Οριζόντια Κλεψύδρα Αλυσίδα από ρόμβους Καμπυλόμορφα μοτίβα

23 Πρώιμοι Γεωμετρικοί αμφορείς από την Αττική Κυριαρχεί το μαύρο επίχρισμα και ελάχιστα γεωμετρικά μοτίβα τονίζουν χαρακτηριστικά σημεία του αγγείου Εμφαση στο σχήμα Σταδιακός πολλαπλασιασμός των γεωμετρικών σχεδίων και επέκτασή τους σε περισσότερες ζώνες/ ζωφόρους

24 Πρώιμες Γεωμετρικές ταφές από την Αθήνα «του πολεμιστή από τον Αρεόπαγο» και «της Πλούσιας Γυναίκας από την Αγορά»

25 Ευρήματα από την ταφής της πλούσιας γυναίκας από την Αγορά Πρώιμος Γεωμετρικός αμφορέας με λαβές στην κοιλιά, αρχ 9 ου αι πχ Σύνθετη Μαστοειδής Πυξίδα (σιλοί = αποθήκες σιταριού). Κοσμήματα (ενώτια = σκουλαρίκια, περιδέραιο)

26 Ευρήματα από την ταφής της πλούσιας γυναίκας από την Αγορά Πρώιμος Γεωμετρικός αμφορέας με λαβές στην κοιλιά, αρχ 9 ου αι πχ Σύνθετη Μαστοειδής Πυξίδα (σιροί = αποθήκες σιταριού). Κοσμήματα (ενώτια = σκουλαρίκια, περιδέραιο)

27 Πολυπληθή κτερίσματα = ευρωστια και δείγμα ανώτερης κοινωνικής τάξης Ιππείς Αττική Υστερο Γεωμετρική κεραμεική από έναν και μόνο τάφο του Κεραμεικού Μετά τα μέσα του 8 ου αι πχ ΥστεροΓεωμετρική ταφή από την Αγορά, 8 ος αι πχ

28 ΕΞΩ ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΣ ΔΙΠΥΛΟ= ΒΑΣΙΚΗ ΠΥΛΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΚΩΝ ΤΕΙΧΩΝ Εκτός από τα κεραμεικά εργαστήρια και τους τύμβους και το Δημόσιο Σήμα ο Κεραμεικός ήταν στέκι εταίρων, τοκογλύφων και οινοπωλών ΕΣΩ ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΣ ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΚΗ ΟΔΟΣ ΙΕΡΑ ΟΔΟΣ/ ΙΕΡΑ ΠΥΛΗ ΗΡΙΔΑΝΟΣ

29 Αττικός Υστερογεωμετρικός αμφορέας (σήμα) του Ζωγράφου του Διπύλου, μέσα 8 ου αι πχ - Υ. 1.55μ από το Δίπυλο στον Κεραμεικό Σκηνή Πρόθεσης (τοποθέτηση του νεκρού στην κλίνη) βλ. και εκφορά (μεταφορά του από το σπίτι στο νεκροταφείο) ΔΕΝ ΑΝΑΠΑΡΙΣΤΑΤΑΙ ΕΔΩ Λέξεις Κλειδιά: Θρηνωδοί, γεωμετρική απόδοση σώματος, δύσκολος διαχωρισμός φύλων, σκιαγραφία, ΣΗΜΑ Σύγκριση αγγείου με το ανθρώπινο σώμα Αμφορείς με οριζόντιες λαβές και κρατήρες συνήθως υποδηλώνουν γυναικεία ταφή, αντίθετα με τους αμφορείς με κάθετες λαβές

30 Αττικός ΥΓ κρατήρας (σήμα), μέσα 8 ου αι πχ Πρόθεση Υ. 1.22μ Προσφιλή θέματα των Αγγείων Διπύλου: Πρόθεση, Εκφορά νεκορύ Παρελάσεις αρμάτων Σκηνές μάχης Σκηνές πλοίων Τυποποίηση, συμβολισμός, αφηγηματικότητα

31 ΥΓ αμφορέας του Ζ του Hirschfeld

32 Πείτε ότι ανασκάπτετε έναν τάφο κτερισμένο με αυτά τα αγγεία. Τί σκέψεις μπορούμε να κάνουμε;

33 Μυθολογικές σκηνές της ΥΓ Αττικής κεραμεικής: Μολίονες ΥΓ Οινοχόη από την Αγορά, περ. 730 πχ, Υ. 0,20μ

34

35 Γεωμετρικός σκύφος από την Ελευσίνα Περ. 770 πχ Μύθος ή πραγματικότητα; Ομηρικά Επη ή σύμπτωση; Βλ. και χαρακτηριστικά της εποχής «Ασπίδα Διπύλου» Οκτώσχημη με εγκοπές στα πλάγια => παραπέμπει σε ηρωική (βλ. Ομηρική) εποχή ΥΓ τρίποδισκος από τον Κεραμεικό «Ασπίδα Διπύλου» Ηρακλής και λιοντάρι ή κυνήγι της εποχής; Τέλη 8 ου αι. πχ

36 Μυθολογική παράσταση ή όχι;

37 Γεωμετρική οινοχόη από το νεκροταφείο του Διπύλου πχ με graffito Σε εξάμετρο: hος νυν ορχεστον παντον αταλοτατα παιζει Αυτός που τώρα χορεύει με τη μεγαρύτερη χάρη από όλους Ακολουθούν άσχετα γράμματα, πιθανώς αλφάβητάρι

38 Το «ποτήρι του Νέστορος» Ροδιακή κοτύλη (σκύφος) από την Ισχια (Πιθηκούσες), αποικία Ευβοέων, πχ με έμμετρη εγχάρακτη επιγραφή Νέστορος [εἰμὶ] εὔποτ[ον] ποτήριο[ν] ὃς δ ἂν τοῦδε π[ίησι] ποτηρί[ου] αὐτίκα κῆνον ἵμερ[ος αἱρ]ήσει καλλιστ[εφάν]ου Ἀφροδίτης.

39 ΕυβοΪκός Γεωμετρικός κρατήρας από την Κύπρο [Ο κρατήρας Cesnola] - μετά τα μέσα του 8 ου αι. πχ Υ. 1.15μ Το «Δέντρο της Ζωής» - ανατολίζον μοτίβο»

40 Λεπτομέρεια Βοιωτικής ΥΓ Υδρίας Περ. 700 πχ

41 Αττική ΥΓ II οινοχόη απώλεια μέτρου

42 ΥΓ ΥΓ κρατήρας από από τη τη Θήβα, Περ. Περ πχ πχ Λέξεις κλειδιά: μυθολογικό γεγονός (Πάρης και Ελένη; Θησέας και Αριάδνη;), διώροφη τριήρης, ασπίδα Διπύλου, μετόπη, διαχωρισμός θεμάτων α β όψης

43 Εξέλιξη σχημάτων και διακόσμησης Γεωμετρικής κεραμικής από την Υπομυκηναϊκή περίοδο ως την Υστερη Γεωμετρική (αρχαιότερο προς πρωιμότερο ξεκινώντας από πάνω αριστερά

44 ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΕΙΔΩΛΟΠΛΑΣΤΙΚΗ Γεωμετρική φόρμα, αφαιρετική απόδοση, απουσία ανατομίας, διακοσμητικός χαρακτήρας Ρόλος ιερών και αναθήματα βλ. Ολυμπία Θέση χάλκινων ειδωλίων Χάλκινος Τριποδικός λέβητας, 8 ος αι πχ (Ολυμπία) 776πΧ οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες

45 Μεταλλοτεχνία/Πλαστική Χάλκινα ειδώλια πολεμιστή, πχ (Καρδίτσα, Ολυμπία) Ελεφάντινο ειδώλιο γυμνής γυναίκας, 730 πχ (Αθήνα) ****η επόμενη γυμνή γυναικεία μορφή στην πλαστική είναι η Αφροδίτη του Πραξιτέλη στον 4 ο αι πχ Σύγκριση με απεικονίσεις ανδρών/γυναικών στα γεωμετρικά αγγεία

46 Χάλκινη πόρπη από το Ιδαίο Αντρο της Κρήτης, μονομαχία οπλίτη με σιαμαίους ΜΟλίονες; Περ. 700 πχ Τμήμα από πόδι χάλκινου τρίποδα με εικονιστικές παραστάσεις, πχ Ολυμπία