Το πλαίσιο της περιφερειακής πολιτικής στην Ελλάδα και η αποτελεσματικότητά της Περίληψη

Transcript

1 Το πλαίσιο της περιφερειακής πολιτικής στην Ελλάδα και η αποτελεσματικότητά της Περίληψη Η παρούσα εργασία διαπραγματεύεται την περιφερειακή πολιτική που ακολουθείται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα και τις επιπτώσεις της στις οικονομίες των ελληνικών περιφερειών και νομών. Στο πρώτο μέρος περιγράφεται η κατάσταση σε ευρωπαϊκό επίπεδο τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 15 όσο και με την προοπτική της διεύρυνσης και τις πολιτικές που προτείνονται ή είναι υπό συζήτηση. Κατόπιν εξηγείται η ανάγκη καθιέρωσης κοινοτικής περιφερειακής πολιτικής, παρουσιάζονται κάποια ενδογενή χαρακτηριστικά των ελληνικών περιφερειών καθώς και στατιστικά στοιχεία δεικτών ευημερίας των ελληνικών νομών. Στο δεύτερο μέρος γίνεται επεξεργασία στατιστικών στοιχείων όλων των νομών και περιφερειών της Ελλάδας για ένα διάστημα 25 ετών και με βάση τέσσερεις διαφορετικές κατηγορίες κριτήρια. Υπολογίζονται οι αντίστοιχοι δείκτες ευημερίας καθώς και ένας συνδυασμός αυτών, και τέλος εξάγονται συμπεράσματα όσον αφορά την αύξηση ή την μείωση των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων μεταξύ των περιφερειών και των νομών της χώρας.

2 Summary This essay presents the Community regional policy that is applied the recent years in Greece and its consequences on the Greek prefectures and regions. The first part describes the situation in the European level both of the current and of an enlarged European Union, along with the proposed regional policies that are being currently discussed. Furthermore the necessity of Community regional policy is being explained and some endogenous characteristics of the Greek regions and statistical data for the Greek prefectures are being presented. The second part consists of calculation of statistical data concerning all the Greek regions and prefectures for a period of 25 years in four different categories criteria. The corresponding prosperity indexes are being computed along with a combination of them in an overall prosperity index. Finally conclusions about the economic and social convergence of the Greek regions and prefectures are derived. 2

3 Εισαγωγή Η οικονομική ανάπτυξη σαν βασικός δείκτης ευημερίας μιας χώρας, αποτελεί ένα πρώτο μέτρο της επιζητούμενης προόδου της. Όντας ένα από τα κυρίαρχα οικονομικά μεγέθη σε κλίμακα κρατών, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ δίνει το στίγμα της εξελισσόμενης οικονομικής κατάστασης μιας χώρας. Όμως η στεγνή αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ ή και άλλων δεικτών ευημερίας με την πάροδο του χρόνου δεν αρκεί για να σηματοδοτήσει μια αντίστοιχη οικονομική άνθηση ή βελτίωση των κοινωνικών συνθηκών. Ενώ αποτελεί αναγκαία συνθήκη δεν είναι από μόνη της ικανή να εξασφαλίσει ότι τα οικονομικά και κοινωνικά πράγματα κινούνται όντως προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Μεταξύ άλλων μεγεθών η κατανομή μέσα στην ίδια τη χώρα της όποιας παρατηρούμενης αύξησης τέτοιων δεικτών ευημερίας, παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στο να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται αυτή. Στόχος της εργασίας αυτής είναι να εξετάσει αυτήν ακριβώς την παράμετρο στην περίπτωση της Ελλάδας, κατά πόσον δηλαδή η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη γίνεται με τρόπο ομαλό και ομοιόμορφο και κυρίως κατά πόσον συμβάλει στην μείωση ή όχι των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων μεταξύ των πλούσιων και των φτωχών περιοχών της χώρας. Λέξεις Κλειδιά Οικονομική και Κοινωνική Σύγκλιση Δείκτες Ευημερίας Περιφερειακή Πολιτική Κοινοτική Περιφερειακή Πολιτική 3

4 Μέρος 1 ο : Περιφερειακή Πολιτική στην Ευρώπη και την Ελλάδα 1. Περιφερειακή Πολιτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση 1.1 Διεύρυνση και Ανισότητες Όπως τονίζεται τόσο στην Second Report on Economic and Social Cohesion (Ιαν. 2001) όσο και στην First Progress Report on Economic and Social Cohesion (Ιαν. 2002) η διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναμένεται να αλλάξει δραστικά το σκηνικό στην οικονομία. Για να κατανοήσουμε το μέγεθος μιας τέτοιας αλλαγής, αρκεί να αναλογιστούμε τα παρακάτω νούμερα: Αν η διεύρυνση γινόταν σήμερα, τότε αυτομάτως θα διπλασιαζόταν η ψαλίδα στα εισοδήματα αφού σε εθνικό επίπεδο πάνω από το ένα τρίτο του πληθυσμού θα ζούσε σε χώρες όπου το κατά κεφαλήν εισόδημα θα ήταν κάτω του 90% του μέσου όρου της Ένωσης, το οποίο αποτελεί και το σημερινό όριο επιλεξιμότητας για τα Ταμεία Συνοχής. Ο αντίστοιχος πληθυσμός σήμερα ανέρχεται μόνο στο ένα έκτο της Ένωσης των 15 είναι δηλαδή ακριβώς ο μισός. Την ίδια στιγμή σε περιφερειακό επίπεδο το μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα του φτωχότερου 10% του πληθυσμού που θα ζούσε στις φτωχότερες περιφέρειες της Ένωσης των 27 θα ανερχόταν μόλις στο 31% του μέσου εισοδήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 27. Προς το παρόν το αντίστοιχο σημερινό εισόδημα, δηλαδή το μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα του φτωχότερου 10% του πληθυσμού των φτωχότερων περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 15 ανέρχεται στο 61% του μέσου εισοδήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 15, νούμερο σχεδόν διπλάσιο από το προηγούμενο. Τη στιγμή αυτή μια υποθετική Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 θα μπορούσε από άποψη κατά κεφαλήν εισοδήματος να διακριθεί σε εθνικό επίπεδο σε 4

5 τρεις λίγο πολύ ξεκάθαρες ομάδες χωρών (Διάγραμμα: per capita GDP PPS, 2000): 1. Το πρώτο γκρουπ θα περιελάμβανε όλες τις χώρες μέλη εκτός της Ισπανίας της Πορτογαλίας και της Ελλάδας. Οι δώδεκα αυτές χώρες θα είχαν μέσο όρο κατά κεφαλήν ΑΕΠ πολύ πάνω από τον μέσο όρο μιας Ευρωπαϊκής Ένωσης των Το δεύτερο, ενδιάμεσο γκρουπ θα περιελάμβανε τα υπόλοιπα τρία μέλη και τρεις υποψήφιες σήμερα χώρες, την Κύπρο, την Σλοβενία και την Τσεχία με έναν μέσο όρο κατά κεφαλήν ΑΕΠ στο 87% του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης των Τέλος το τρίτο γκρουπ θα περιελάμβανε τις υπόλοιπες εννιά υποψήφιες προς ένταξη χώρες με μέσο όρο κατά κεφαλήν ΑΕΠ μόλις στο 41% του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 27. Αν μάλιστα αναλογιστούμε ότι στις χώρες αυτού του τελευταίου γκρουπ θα ζούσε το 16% του πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 27, τότε μπορούμε να έχουμε μια πρώτη άποψη για το μέγεθος αλλά κυρίως το άνοιγμα των οικονομικών ανισοτήτων μετά από μία τέτοια διεύρυνση. Εξίσου εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι ο λόγος του 10% των πιο ανεπτυγμένων περιφερειών προς τις 10% λιγότερο ανεπτυγμένες είναι σήμερα 2.6 στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 15 ενώ θα υπερδιπλασιαζόταν στο 5.6 σε μια Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 (Χάρτης: per capita GDP by region (PPS) 1999). Το παρήγορο, αλλά και αρκετά αναμενόμενο, είναι ότι ο ρυθμός ανάπτυξης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ την πενταετία είναι μεγαλύτερος στις υποψήφιες προς ένταξη χώρες από ότι στις χώρες μέλη (3.2% και 2.4% τον χρόνο αντίστοιχα) (Χάρτης: change per capita GDP (PPS) ). Την ίδια στιγμή αν και παρατηρούνται κέντρα με υψηλό ρυθμό αύξησης στα υπάρχοντα κράτη μέλη (Στοκχόλμη, Ελσίνκι, Λισαβώνα, Μαδρίτη, ολόκληρη η Ιρλανδία κλπ) οι περιφέρειες με τον μεγαλύτερο ρυθμό αύξησης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ βρίσκονται κυρίως σε χώρες υποψήφιες προς ένταξη και ιδιαίτερα στις Πολώνία, Τσεχία και Σλοβενία, πράγμα το οποίο είναι ενθαρρυντικό αφού προφανώς αποτελεί ένδειξη μιας αρχής οικονομικής σύγκλισης. 5

6 Σε μια Ευρωπαϊκή Ένωση των 25 (εξαιρώντας την Βουλγαρία και την Ρουμανία οι οποίες στην διαπραγματευτική τους θέση προβλέπουν ένταξη σε κάποιο επόμενο στάδιο) οι ανισότητες είναι λιγότερο ακραίες απ ότι σε μια Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 και η σχετική οικονομική υπεροχή των 15 γίνεται λιγότερο εμφανής. Χαρακτηριστικό είναι ότι σύμφωνα με στοιχεία του 1999, μια διεύρυνση από 15 σε 27 χώρες μέλη θα έριχνε το μέσο κοινοτικό κατά κεφαλήν εισόδημα κατά 18%, ενώ μια διεύρυνση από 15 σε 25 χώρες μέλη θα το έριχνε μόνο 13%. Όσον αφορά την σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση των 15, αν και οι οικονομικές ανισότητες εξακολουθούν να υπάρχουν, έχουν μειωθεί σημαντικά από το Η μεγάλη αλλαγή αφορά τις χώρες συνοχής οι οποίες έχουν πλησιάσει σημαντικά τον κοινοτικό μέσο όρο σε όρους κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Η Ιρλανδία είναι το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα με το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της να εκτινάσσεται από 64% του κοινοτικού μέσου όρου το 1988 σε 119% το Η απόσταση από την οποία ακολουθούν οι υπόλοιπες τρεις χώρες συνοχής έχει μειωθεί σχεδόν κατά το ένα τρίτο δηλαδή από 68% του κοινοτικού μέσου όρου το 1988 σε 79% το Στην απασχόληση παρατηρείται μια σχετική βελτίωση της κατάστασης από το 1999 στο 2000, κυρίως όμως σε εθνικό επίπεδο. Είχαμε έναν ικανοποιητικό αριθμό νέων εργαζομένων (3 εκατομμύρια) και μια αντίστοιχα καλή αύξηση του ποσοστού απασχόλησης (1% σε σχέση με το 1999) αλλά δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο το γεγονός ότι ένα σημαντικό ποσοστό των νέων θέσεων εργασίας που δημιουργήθηκαν αυτήν την περίοδο ήταν υψηλής εξειδίκευσης μη χειρονακτικά πόστα. Οι όποια σημαντική αύξηση στο ποσοστό απασχόλησης ήλθε σε χώρες που έπασχαν σοβαρά στον τομέα αυτό, όπως η Ισπανία. Αν και κάτι τέτοιο είναι προφανώς μια θετική ένδειξη σύγκλιση, το συνολικό αποτέλεσμα δεν ήταν ανάλογο καθώς άλλες χώρες με παρόμοια προβλήματα όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, παρέμειναν πρακτικά σταθερές. Σε περιφερειακό επίπεδο μάλιστα τα πράγματα είναι σαφώς χειρότερα απ ότι σε εθνικό, όπου οι μέσοι όροι απασχόλησης κρύβουν σημαντικές πολλές φορές ανισότητες στον τομέα αυτό. Η πιο ενδιαφέρουσα παρατήρηση που μπορεί να γίνει εδώ, είναι ότι ενώ τόσο οι περιφέρειες με μικρή ανεργία όσο και εκείνες με μεγάλη ωφελήθηκαν από την αύξηση της απασχόλησης, η 6

7 ανεργία υποχώρησε με μεγαλύτερους ρυθμούς εκεί που ήδη ήταν χαμηλή, μεγαλώνοντας έτσι το χάσμα μεταξύ των ισχυρών και ασθενών περιφερειών στον τομέα αυτό. (Διάγραμμα: Unemployment rate by country and regional extremes, 2000). Επιπλέον, παρά την σχετική πτώση της ανεργίας, η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός επιμένουν στην πλατειά τους εξάπλωση: Περίπου 18% του πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης ζουν κάτω από το όριο φτώχειας (% του κανονικοποιημένου μέσου εισοδήματος) και περίπου οι μισοί απ αυτούς είναι κάτω από το όριο για τουλάχιστον 3 χρόνια (Διάγραμμα: population with income below the poverty line.). Η κατανομή του εισοδήματος είναι κι αυτή ενδεικτική από μόνη της: ο λόγος του εισοδήματος 20% των πλουσιότερων πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς το εισόδημα 20% των φτωχότερων ανέρχεται σε 5.7, νούμερο που αν μη τι άλλο υπογραμμίζει το μέγεθος των κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων αλλά και αντανακλά την ουσιαστική έλλειψη κοινωνική συνοχής. Η ανάγκη υιοθέτησης δυναμικότερων και αποτελεσματικότερων κοινωνικών πολιτικών τονίζεται και από το γεγονός ότι η χρόνια (πάνω από 3 χρόνια) φτώχεια όχι απλώς παρουσιάζεται σε μεγαλύτερα ποσοστά στις χώρες με μεγαλύτερα ποσοστά φτώχειας (κάτι απόλυτα φυσικό και αναμενόμενο) αλλά και το ποσοστό της σε σχέση με το συνολικό ποσοστό φτώχειας είναι σ αυτές τις χώρες σημαντικά μεγαλύτερο, πράγμα που αποτελεί ξεκάθαρο παράγοντα διεύρυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων. Το μεγαλύτερο ίσως εμπόδιο στην επίλυση αυτού του προβλήματος είναι οι πολυάριθμοι παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η φτώχεια και οι οποίοι την δημιουργούν. Η ανεργία, η χαμηλή μόρφωση, η ανύπαρκτη ή χαμηλή επαγγελματική εξειδίκευση, η οικογενειακή κατάσταση (μονογονεϊκές ή πολύτεκνες οικογένειες) αποτελούν πολύ συχνά αλληλοεξαρτώμενους παράγοντες οι οποίοι συχνά ενισχύουν ο ένας την δράση του άλλου, οδηγώντας σε έναν φαύλο κύκλο που σαν αποτέλεσμα έχει την περαιτέρω διεύρυνση των ανισοτήτων και του κοινωνικού αποκλεισμού. 7

8 1.2 Περιβάλλον και Ενέργεια Η σχέση της κοινωνικής και οικονομικής σύγκλισης των περιφερειών με το πανταχού παρόν και φλέγον ζήτημα της βιώσιμης ανάπτυξης και της προστασίας του περιβάλλοντος δεν θα μπορούσε παρά να είναι εξαιρετικής σημασίας. Στην πραγματικότητα μάλιστα σύγκλιση και προστασία του περιβάλλοντος είναι στόχοι συμπληρωματικοί και αλληλοεξαρτώμενοι. Το αρχικό πρόβλημα είναι να ξεπεραστεί η αντίληψη ότι η προστασία του περιβάλλοντος ισοδυναμεί εξ ορισμού με αυξήσεις στο κόστος και περιορισμούς στην παραγωγή. Δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να παραβλέπεται ότι την ίδια στιγμή οδηγεί σε καλύτερη ποιότητα ζωής, ιδιαίτερα σε προβληματικές αστικές περιοχές. Οι προσπάθειες για αύξηση της παραγωγής και της παραγωγικότητας θα πρέπει πάντα να είναι σε αρμονία με το φυσικό περιβάλλον κατά τον ίδιο τρόπο που η οικονομική ανάπτυξη της μιας γενιάς θα πρέπει να προβλέπει και να σέβεται την ποιότητα ζωής των γενεών που θα ακολουθήσουν πράγμα που αποτελεί και την κεντρική ιδέα της βιώσιμης ανάπτυξης. Εξάλλου η στενότητα και το πεπερασμένο των φυσικών πόρων, ανανεώσιμων και μη, είναι πλέον μια απτή και πέραν πάσης αμφιβολίας πραγματικότητα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Στον τομέα αυτό είχαμε την εφαρμογή των οδηγιών για το νερό και τα απόβλητα για την οποία η Second Report on Economic and Social Cohesion (Ιαν. 2001) τονίζει ότι στοίχισε μόλις το 0.5% του Κοινοτικού ΑΕΠ. Αναφορικά με αυτό το πρόβλημα θα πρέπει να ακολουθηθούν πολιτικές που θα βοηθούν να αντιμετωπιστεί στις χώρες συνοχής και ιδιαίτερα στις περιοχές που καθυστερούν στην ανάπτυξη ώστε να φτάσουν τα στάνταρντ των υπόλοιπων περιοχών το συντομότερο δυνατό. Οι δύο αυτές οδηγίες είναι απόλυτα σύμφωνες με το πνεύμα της εξοικονόμησης και της φρόνιμης χρήσης και εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων και αφορούν ιδιαίτερα την Μεσόγειο και κυρίως τα μικρά νησιά. Με αυτό το σκοπό επιβάλλεται η διακρατική συνεργασία όχι μόνο σε θέματα διαχείρισης των αποθεμάτων αλλά και τιμολόγησης και ελέγχου μόλυνσης του νερού. Έτσι είναι απαραίτητο να προωθηθούν στρατηγικές που θα ευνοήσουν επενδύσεις οι οποίες θα ελαχιστοποιούν την περιβαλλοντική ζημιά από τις βιομηχανίες, όπως μονάδες επεξεργασίας λυμάτων. 8

9 Η αλήθεια είναι ότι δυστυχώς αρκετές φορές το κόστος τέτοιων πολιτικών και μέτρων τελικά βαρύνει το ασθενέστερο οικονομικά κομμάτι του πληθυσμού λόγω της μετακύλιση του κόστους ή μέρους αυτού στους χρήστες ή τους τελικούς καταναλωτές δηλαδή τους αγρότες και τα νοικοκυριά παρακάμπτοντας έτσι εν μέρει την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τέτοια μέτρα υπηρετούν την κοινωνική συνοχή και μακροπρόθεσμα την οικονομική σύγκλιση με την μορφή της βελτίωσης της δημόσιας υγείας και της δημιουργίας πολλών νέων θέσεων εργασίας. Αν και η αύξηση της απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι οριακή, αρκετές δεκάδες χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας θα μπορούσαν να δημιουργηθούν μακροπρόθεσμα από την εφαρμογή περιβαλλοντικών οδηγιών όπως αυτές του νερού και των απορριμμάτων. Η ενέργεια είναι ένας άλλος νευραλγικός τομέας άμεσα συγγενής με το περιβάλλον και την βιώσιμη ανάπτυξη, όπου η σύγκλιση αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Θεωρητικά, δεν θα έπρεπε να έχουμε διαφορές μεταξύ των περιοχών όσον αφορά την διαθεσιμότητα και τις τιμές της ενέργειας. Όμως η προσπάθειες για την δημιουργία μιας ενιαίας ενεργειακής Ευρωπαϊκής αγοράς δεν έχουν ακόμα ευδοκιμήσει. Μόλις τώρα γίνονται τα πρώτα ουσιαστικά βήματα στην ηλεκτρική ενέργεια και το φυσικό αέριο ακολουθεί με κάποια χρονική υστέρηση. Το πρόβλημα εδώ εστιάζεται στις πολύ μεγάλες απαιτούμενες επενδύσεις και στο γεγονός ότι πρέπει να βρεθεί ένας δίκαιος με όρους αγοράς τρόπος από την μία να χρησιμοποιούνται τα υπάρχοντα δίκτυα ισότιμα απ όλους τους παίκτες της αγοράς, και από την άλλη να μπορέσουν να επεκταθούν ώστε να καλύπτουν ολόκληρο το φάσμα των πιθανών καταναλωτών. Άλλος σημαντικός λόγος καθυστέρησης στον τομέα αυτό είναι και η εξασφάλιση της διαλειτουργικότητας των δικτύων, πράγμα το οποίο σε τομείς όπως το φυσικό αέριο αποδεικνύεται ότι δεν είναι και τόσο απλό. Το αρχικό συμπέρασμα της έκθεσης του Gas Transmission Europe (GTE) για την διαλειτουργικότητα είναι ότι αυτή, με τη βασική της έννοια, αποτελεί ήδη μια πραγματικότητα για την Ευρωπαϊκή Ένωση αφού μεγάλο ποσοστό του καταναλισκόμενου φυσικού αερίου περνάει ήδη τουλάχιστον ενδοκοινοτικό σύνορο με αποτέλεσμα τα επιμέρους δίκτυα να έχουν ήδη με την πάροδο των 9

10 χρόνων αναπτύξει μηχανισμούς διαλειτουργικότητας. Επειδή όμως το ποσοστό του φυσικού αερίου που θα προέρχεται από τρίτους αναμένεται να αυξηθεί καθώς η ενιαία αγορά θα γίνεται όλο και πιο ρευστή με την απελευθέρωσή της, οι διαχειριστές των δικτύων θα πρέπει εν καιρώ να κάνουν νέες τροποποιήσεις που θα επιτρέπουν την απρόσκοπτη και χωρίς διακρίσεις ροή του φυσικού αερίου σε ολόκληρη την αγορά. Πάντως το ζήτημα της διαλειτουργικότητας είναι από την φύση του σύνθετο και απαιτεί σύμφωνα με το GTE περαιτέρω έρευνα η οποία υπολογίζεται να διαρκέσει κάπου δύο χρόνια για θέματα που δεν απαιτούν μεγάλες νέες επενδύσεις, και ακόμα περισσότερο για θέματα που απαιτούν τέτοιες επενδύσεις. Προβλήματα όπως η διαλειτουργικότητα και κυρίως η εξασφάλιση των ίσων ευκαιριών στους παίκτες μιας ενιαίας Ευρωπαϊκής αγοράς, αλλά και η θεσμοθέτηση ενιαίων οργάνων με συγκεκριμένες διαιτητικές και αποφασιστικές ή όχι αρμοδιότητες (όπως η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας στην Ελλάδα) έχουν καθυστερήσει μέχρι τώρα την απελευθέρωση της αγοράς του φυσικού αερίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ και η αγορά ηλεκτρική ενέργεια που χρονικά βρίσκεται πιο μπροστά μόλις τώρα κάνει τα πρώτα της ανεξάρτητα βήματα. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι να μην μπορούν να εφαρμοστούν ενιαία προγράμματα αύξησης της ενεργειακής αποτελεσματικότητας, ενώ και οι κοινοί κανόνες που αφορούν την σχετική προστασία του περιβάλλοντος βρίσκονται ακόμα σε εμβρυακό στάδιο. Είναι σαφές ότι για την όποια επίτευξη σύγκλισης στον ενεργειακό τομέα επιβάλλεται η προώθηση πολιτικών και προγραμμάτων τα οποία θα βελτιώσουν τα μέσα για τον έλεγχο και την μείωση των ατμοσφαιρικών ρύπων αλλά συγχρόνως θα δημιουργήσουν και τους μηχανισμούς αγοράς οι οποίοι θα ενθαρρύνουν κάτι τέτοιο. Επίσης ιδιαίτερα σημαντική κρίνεται η εισαγωγή και χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας οι οποίες συνήθως λόγω της μικρής απόδοσής τους δεν φαίνονται πολύ ελκυστικές όσον αφορά τις επενδύσεις, κάτι που υποδεικνύει ότι θα πρέπει να ενισχυθούν με κατάλληλα προγράμματα και δράσεις που να δίνουν κίνητρα ικανά για την ανάπτυξή τους. Τέλος δεν θα πρέπει να υποτιμάται ο ρόλος κλειδί που καλείται να παίξει στον χώρο αυτό η νομοθεσία ή οποία δυστυχώς έχει μείνει πολύ πίσω τόσο σε προληπτικό όσο και σε κατασταλτικό επίπεδο. 10

11 1.3 Περιοχές με ιδιαίτερα προβλήματα Πάντα όσον αφορά την σύγκλιση, παρατηρείται ότι οι περιοχές που βρίσκονται κοντά στα σύνορα των κρατών μελών, τείνουν να υστερούν οικονομικά, λόγω του κοντινού σ αυτές εμπόδιου των συνόρων, το οποίο έχει σαν συνέπεια χαμηλή προσβασιμότητα και κατ επέκταση μειωμένες ευκαιρίες. Φυσικά, μετά την εφαρμογή της ελεύθερης διακίνησης προσώπων και αγαθών μέσα στην Ένωση, την δημιουργία της ενιαίας αγοράς και με την εφαρμογή διασυνοριακών προγραμμάτων συνεργασίας υποστηριζόμενα από κοινοτικά κονδύλια όπως το INTERREG, το φαινόμενο αυτό, έστω και σταδιακά, αμβλύνθηκε έτσι ώστε τώρα πολλές περιοχές εσωτερικών συνόρων της Ένωσης να παρουσιάζουν κατά κεφαλήν εισόδημα, απασχόληση και ανεργία στα μέσα επίπεδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και γενικότερα η κοινωνική και οικονομική τους κατάσταση να έχει βελτιωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Γενικά το ίδιο ισχύει και για τις περιοχές που συνορεύουν με υποψήφιες προς ένταξη χώρες, αν και εκεί οι ανισότητες είναι μεγαλύτερες από ότι μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η κατάσταση και σ αυτές τις περιοχές αναμένεται να αλλάξει προς το καλύτερο ακολουθώντας τις επιδράσεις και τα αποτελέσματα των διαδικασιών ένταξης των χωρών αυτών, πράγμα που αφήνει το πρόβλημα στις περιοχές που συνορεύουν με τρίτες, όχι προς ένταξη χώρες. Επίσης υπάρχουν περιοχές, όπως τα νησιά, τα αρχιπελάγη, τα βουνά και περιοχές με χαμηλή πυκνότητα πληθυσμού, οι οποίες ενώ ίσως δεν συνορεύουν με τρίτη χώρα, έχουν συγκεκριμένο γεωμορφολογικό χαρακτήρα που επιβάλλει χαμηλή προσβασιμότητα, δυσχεραίνοντας έτσι την οικονομική τους ολοκλήρωση με την υπόλοιπη Ένωση. Σε τέτοιες περιοχές είναι συνηθισμένο το φαινόμενο να παρουσιάζονται σημαντικές δυσκολίες στο να διατηρηθεί ο πληθυσμός, ενώ τα όχι ευκαταφρόνητα επιπλέον κόστη ακόμα και στις βασικές υπηρεσίες όπως η μεταφορές τείνουν να αποτελούν τροχοπέδη στην οικονομική τους ανάπτυξη. Κατά συνέπεια ένας μεγάλος αριθμός τέτοιων περιοχών προβλέπεται να λάβει κοινοτική βοήθεια από περιφερειακά κονδύλια. Παρόλ αυτά οι 11

12 κοινωνικές και οικονομικές τους συνθήκες ποικίλουν πολύ και είναι χαρακτηριστικό ότι δύο από τις περισσότερο ακμάζουσες οικονομικά υποψήφιες προς ένταξη χώρες είναι νησιά (Κύπρος και Μάλτα). Συγκεκριμένα τα νησιά παρουσιάζουν κατά κεφαλήν εισόδημα από 45% ως 110% του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ακόμα πιο τρωτά είναι εκείνα που έχουν περισσότερα από ένα ή και όλα τα χαρακτηριστικά εκείνα τα οποία είναι υπεύθυνα για την καθυστέρηση της οικονομικής ανάπτυξης: Υπάρχουν δηλαδή νησιά, με χαρακτηριστικότερα εκείνα της Ελλάδας, που είναι μικρά σε μέγεθος, απέχουν πολύ από την κοντινότερη στεριά, έχουν επιπλέον ορεινό χαρακτήρα και φιλοξενούν έναν μικρό και πολλές φορές φθίνοντα πληθυσμό. Μολοταύτα, όπως αναφέρει η First Progress Report on Economic and Social Cohesion (Ιαν.2002), πιλοτικά, πλήρως τοπικά χρηματοδοτούμενα προγράμματα σε πέντε νησιά Bornholm (Δανία), Κρήτη, Βαλεαρίδες Νήσοι (Ισπανία), Αζόρες (Πορτογαλία) και Highlands and Island (Ηνωμένο Βασίλειο) καταδεικνύουν συγκεκριμένους περιοδικά παρουσιαζόμενους παράγοντες οι οποίοι τείνουν να ευνοούν την οικονομική ανάπτυξη: Η ανάπτυξη των τηλεπικοινωνιών, η οποία είναι ζωτικής σημασίας για να καταπολεμηθεί η απομόνωση και οι κίνδυνοι που την συνοδεύουν (ειδικά προγράμματα στη Δανία και στην Κρήτη). Η προώθηση των καθαρών μορφών ενέργειας (Δανία, Κρήτη, Αζόρες) και οι συνδέσεις μεταξύ των νησιών και της ηπειρωτικής χώρας με υποθαλάσσια καλώδια για την αντιμετώπιση του προβλήματος της ικανής παροχής ηλεκτρικής ενέργειας (Ελλάδα). Αποτελεσματική διαχείριση των αποβλήτων, συμβατή με τον οικολογικά ευαίσθητο χαρακτήρα των μικρών νησιών. Στη Δανία ο νόμος προβλέπει πρόγραμμα οικονομικής βοήθειας ώστε να προωθηθούν λύσεις όσο το δυνατόν πιο φιλικές στο περιβάλλον. Ικανή διάθεση και παροχή πόσιμου νερού. Το πρόβλημα αυτό είναι ιδιαίτερα οξύ σε μεσογειακά νησιά και σε πολύ απομακρυσμένες περιοχές. Οι Βαλεαρίδες Νήσοι έχουν επιλέξει την λύση της αφαλάτωσης του θαλασσινού νερού. Οικονομική ποικιλομορφία ή οποία είναι απαραίτητη για την προώθηση της ανάπτυξης στα νησιά σε τομείς διαφορετικούς από τον τουρισμό και το ψάρεμα. 12

13 1.4 Οικονομική και Νομισματική Ένωση Ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία στον εντοπισμό των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων στις περιφέρειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και συγχρόνως ένας από τους ισχυρότερους και περισσότερα υποσχόμενους μοχλούς σύγκλισης των οικονομιών της Ένωσης, είναι η Οικονομική και Νομισματική Ένωση. Είναι προφανές ότι για να επιτευχθούν και να διατηρηθούν υψηλότερες επιδόσεις οικονομικής ανάπτυξης στις λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές πρέπει οι θεσμικές πολιτικές να είναι σε σύμπνοια με τις μακροοικονομικές πολιτικές οι οποίες εξασφαλίζουν την οικονομική σταθερότητα. Η καθιέρωση ενός κοινού νομίσματος δεν μπορεί παρά να καθιστά πιο εύκολη και σίγουρη την διατήρηση μιας τέτοιας επιθυμητής οικονομικής σταθερότητας. Όπως είναι γνωστό, σε όλη την διάρκεια της δεκαετίας του 1990, στο δρόμο προς την Οικονομική και Νομισματική Ένωση, ο πληθωρισμός μειώθηκε δραστικά σε όλες τις χώρες συνοχής και ιδιαίτερα στην Ελλάδα και την Πορτογαλία, από πολύ πιο πάνω από τον μέσο όρο της Ένωσης στο 2.5%. Την ίδια εποχή οι ρυθμοί ανάπτυξης και των τεσσάρων χωρών συνοχής ήταν πάνω από τον μέσο όρο της Ένωσης στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1990, καθιστώντας έτσι την σύγκλιση μια απτή πραγματικότητα. Η τάση αυτή παρατηρήθηκε πιο εντυπωσιακά στην Ιρλανδία, ενώ η σύγκλιση έκανε την εμφάνισή της κάπως αργότερα στην Ισπανία και την Πορτογαλία και τελευταία στην Ελλάδα. Με την καθιέρωση του ευρώ ως κοινού νομίσματος στις χώρες της ευρωζώνης αναμένεται να αυξηθεί ο ανταγωνισμός και συνεπώς να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα της αγοράς και η κινητικότητα του κεφαλαίου. Με την μείωση του κόστους των συναλλαγών και των διαφορών στα επιτόκια θα οδηγηθούμε σε μια μείωση της τιμής του κεφαλαίου και ταυτόχρονη αύξηση της διαθεσιμότητάς του σε λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές. Το κεφάλαιο αναμένεται να μετακινείται φθηνότερα και συνεπώς ευκολότερα προς τις περιοχές που θα δίνουν τα μεγαλύτερα ανταλλάγματα, οπότε οι λιγότερο ανταγωνιστικές περιοχές θα ξεχωρίσουν έτσι πιο εύκολα, επιτρέποντας μ 13

14 αυτό τον τρόπο μια πιο άμεση, έγκαιρη και αποτελεσματική επέμβαση, μέσω πολιτικών που θα ενισχύσουν τις οικονομίες των περιοχών αυτών. Εξίσου σημαντικό θεωρείται το ότι το κοινό νόμισμα θα κάνει πιο σαφείς τις διαφορές τόσο στο κόστος εργασίας όσο και στην κινητικότητά της, εντοπίζοντας έτσι και τις αντίστοιχες διαφορές στην παραγωγικότητα, η οποία αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους παράγοντες της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας. 1.5 Παράγοντες Σύγκλισης Ανάμεσα στους πολλούς και διάφορους παράγοντες που προωθούν την σύγκλιση, ένας από τους σημαντικότερους είναι και το εργατικό δυναμικό, η σχετική ποιότητα του οποίου στις διάφορες περιφέρειες καθορίζει άμεσα τις τάσεις σύγκλισης ή απόκλισης ανάμεσα σε αυτές. Η ίδια η ποιότητα του εργατικού δυναμικού εξαρτάται τόσο από το επίπεδο μόρφωσης, όσο και από την επιμόρφωση και την ενημέρωση σχετικά με τις εξελίξεις του κάθε τομέα και την εργασιακή συσσωρευώμενη πείρα. Οι ενδείξεις που έχουμε μέχρι τώρα είναι ότι το πάντρεμα των διαθέσιμων ικανοτήτων και δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού με τις πραγματικές ανάγκες μιας συνεχώς μεταβαλλόμενης οικονομίας είναι ένα εξαιρετικά δύσκολο έργο το οποίο στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 15 δυσχεραίνεται σημαντικά από το δημογραφικό πρόβλημα. Ο ρυθμός γήρανσης του πληθυσμού στην Ευρώπη είναι μεγαλύτερος του ρυθμού αύξησής του με αποτέλεσμα να αναμένεται μείωση του εργατικού δυναμικού την επόμενη δεκαετία. Ενδιαφέρον έχει ότι στον τομέα αυτό μια Ευρωπαϊκή Ένωση των 25 θα αντιμετώπιζε μικρότερο πρόβλημα λόγω της εισαγωγής στην Ευρωπαϊκή αγορά εργασίας του αυξανόμενου εργατικού δυναμικού των υποψήφιων προς ένταξη χωρών όπου ο ρυθμός αύξησης του πληθυσμού τους είναι μεγαλύτερος εκείνου της γήρανσής του. Γίνεται λοιπόν προφανές ότι η βέλτιστη δυνατή εκμετάλλευση και διαχείριση του εργατικού δυναμικού στις διάφορες περιφέρειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα πρέπει να αποτελέσει κύριο μέλημα και βασικό μοχλό προώθησης της οικονομικής και κοινωνικής σύγκλισης. 14

15 Σε κάθε περίπτωση ο ανθρώπινος παράγοντας παραμένει ο κυριότερος και αποφασιστικότερος παράγοντας ο οποίος μπορεί να δώσει στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές την δυνατότητα να προλάβουν την υπόλοιπη Ευρώπη. Γι αυτό και η εκπαίδευση και η επιμόρφωση θα παραμένουν πάντα δυο ζωτικής σημασίας θέματα. Η πρόσβαση στην γνώση και την εξειδίκευση πρέπει να εξασφαλίζεται σε κάθε Ευρωπαίο, και όχι μόνο ούτε κυρίως σ αυτούς που ήδη βρίσκονται στα πλέον εξειδικευμένα και ανώτερα πόστα, μέσα σε μια κοινωνία πληροφορίας η οποία όμως θα πρέπει να έχει πριν απ όλα διασφαλίσει ότι οι διάφορες περιφέρειες θα έχουν αναπτύξει τις κατάλληλες τεχνικές υποδομές ώστε να βελτιώσουν τις δυνατότητές τους για έρευνα και καινοτομία. Η επένδυση στην γνώση και στις νέες τεχνολογίες φαίνεται ότι θα παραμείνει ο κύριος μελλοντικός μοχλός οικονομικής ανάπτυξης στην Ευρώπη. Και ενώ αυτό από τη μία μεριά είναι σίγουρα θετικό, από την άλλη εμπεριέχει το πρόβλημα ότι τέτοιου είδους δραστηριότητες που συνδέονται με την κοινωνία της γνώσης τείνουν να συγκεντρώνονται στα μεγάλα αστικά κέντρα φτιάχνοντας έτσι ένα πυκνό δίκτυο που διασυνδέει τις οικονομίες στην καρδιά της Ευρώπης, αλλά λίγο πολύ αφήνει έξω από την κύρια σκηνή την περιφέρεια. Έτσι με σκοπό να αποφευχθεί το άνοιγμα μιας τέτοιας ψαλίδας μεταξύ του κέντρου και της περιφέρειας, πράγμα που αποτελεί διαχρονικό χαρακτηριστικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρέπει να συνεχιστούν οι επενδύσεις που θα συνδέσουν τις περιοχές της περιφέρειας με το μεγάλα ευρωπαϊκά δίκτυα συμπεριλαμβάνοντας και την «νέα περιφέρεια» που θα δημιουργηθεί μετά την διεύρυνση. Η μετάβαση σε μία τέτοια κοινωνία της γνώσης απαιτεί και εξαρτάται από μια ολοκληρωμένη προσέγγιση η οποία θα περιλαμβάνει διαστάσεις όπως η εκπαίδευση, η επιμόρφωση, η έρευνα και η ανάπτυξη, η καινοτομία και φυσικά η κοινωνία της πληροφορίας. Γυρνώντας στις απαιτούμενες για μια κοινωνία της γνώσης τεχνικές υποδομές, παρατηρούμε ότι η πρόσβαση στο Internet από το σπίτι είναι κάτω από το 30% στις χώρες συνοχής την ίδια στιγμή που στις βόρειες χώρες και στην Ολλανδία φτάνει περίπου το % (Ευρωβαρόμετρο 112- Νοέμβριος 2001). Κατά τον ίδιο τρόπο το ποσοστό του ΑΕΠ που δαπανάται σε έρευνα και ανάπτυξη είναι λιγότερο από 1% στις νότιες χώρες ενώ ξεπερνάει το 3% στις βόρειες. Παρόμοια ο αριθμός των ευρεσιτεχνιών καταδεικνύει την ίδια 15

16 ανισότητα: λιγότερες από 20 ανά εκατομμύριο κατοίκων στις νότιες χώρες και πάνω από 300 ανά εκατομμύριο κατοίκων στις βόρειες. Παρά το ότι ο χρόνος που απαιτείται για να μειωθούν τέτοια χάσματα είναι σαφώς μικρότερος στις νέες τεχνολογίες παρά στις παραδοσιακές υποδομές όπως οι μεταφορές και η ενέργεια, χρειάζεται να ακολουθηθεί μια αποφασιστική πολιτική η οποία θα είναι σε συνέργια με τις αντίστοιχες στρατηγικές συνοχής και τους στόχους του Σχεδίου Δράσης eeurope Οι υποδομές και η αναγκαιότητα της ύπαρξης και βελτίωσής τους σε περιφερειακό επίπεδο είναι ένα άλλο μεγάλο ζήτημα. Θα ήταν κοινός τόπος να επαναλάβουμε την σπουδαιότητα των πάσης φύσεως υποδομών και την μεγάλη επίδρασή τους στην οικονομική ανάπτυξη των περιοχών. Και ενώ έχουν γίνει σημαντικές πρόοδοι σε πολλούς τομείς όπως οι τηλεπικοινωνίες ή οι μεταφορές, σε πολλούς άλλους όπως τα σιδηροδρομικά δίκτυα ή τα ερευνητικά κέντρα μένουν πολλά να γίνουν ακόμα, ιδιαίτερα στις λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές. Τα πράγματα είναι ακόμα δύσκολα στις υποψήφιες προς ένταξη χώρες όπου οι ελλείψεις σε υποδομές ζωτικής οικονομικής σημασίας είναι συχνά τεράστιες. Επιβάλλεται έτσι η προώθηση της ανάπτυξης των μεγάλων διευρωπαϊκών δικτύων σε νευραλγικούς τομείς όπως οι μεταφορές, οι τηλεπικοινωνίες, η ενέργεια, και φυσικά στα πλαίσια της προσπάθειας για περιφερειακή σύγκλιση, η εξασφάλιση της σύνδεσης των διευρωπαϊκών δικτύων με τα τοπικά δευτερεύοντα δίκτυα. 1.6 Μέθοδοι και Κριτήρια Επιλεξιμότητας Κλείνοντας με τις προσπάθειες σύγκλισης σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, είναι αναγκαίο να αναφερθούμε στις μεθόδους και τα κριτήρια επιλεξιμότητας των περιφερειών συνοχής που χρησιμοποιούνται μέχρι τώρα και αν και πώς αυτά πρέπει ή όχι να αλλάξουν μετά την διεύρυνση. Το μεγάλο ζήτημα που τίθεται είναι ότι αν διατηρηθεί το παρόν κριτήριο που ορίζει ότι επιλέξιμες για τα Κοινοτικά Ταμεία Συνοχής είναι οι περιοχές των οποίων το κατά κεφαλήν ΑΕΠ βρίσκεται κάτω από το 75% του αντίστοιχου μέσου κοινοτικού, τότε μετά την διεύρυνση και την παρεπόμενη δραστική μείωση του μέσου κοινοτικού κατά κεφαλήν εισοδήματος, πάνω από το 50% του πληθυσμού των 15 μελών που λαμβάνει τώρα κοινοτική βοήθεια 16

17 θα βρεθεί αυτόματα σε περιοχές με πάνω από το 75% του νέου μέσου κοινοτικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ, οι οποίες και δεν θα είναι πλέον επιλέξιμες. Κάτι τέτοιο εγείρει το ερώτημα του πώς θα πρέπει να αντιμετωπιστούν περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 15 οι οποίες έχουν μεν σχετικά προοδεύσει αλλά παραμένουν πίσω στην ανάπτυξη σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση των 15. Επιπλέον είναι φανερό ότι οι ανισότητες σε μια διευρυμένη Ευρωπαϊκή Ένωση θα είναι τόσο μεγαλύτερες και βαθύτερες από πριν, ώστε θα υπάρχουν περιοχές που όχι μόνο θα είναι κάτω του 75% του νέου μέσου κοινοτικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ, αλλά θα κινούνται κοντά στο ένα τέταρτο αυτού. Αν η Ευρωπαϊκή Ένωση διευρυνθεί σε 25 κράτη μέλη, τότε σύμφωνα με τα στοιχεία των τελευταίων τριών ετών ο πληθυσμός ο οποίος θα κατοικεί σε περιοχές επιλέξιμες κάτω από τον Στόχο 1 θα ανέρχεται σε 115 εκατομμύρια, 25% του συνόλου (Χάρτης: Regions whose per capita GDP is less than 75% of the average, ). Αν αναλογιστούμε ότι έξι στους δέκα από αυτούς θα κατοικούν σε περιοχές που ανήκουν σε χώρες που τώρα είναι υποψήφιες προς ένταξη και μόνο τέσσερεις στους δέκα θα κατοικούν σε περιοχές που ανήκουν σε χώρες είναι ήδη κράτη μέλη, καταλαβαίνουμε το μέγεθος της γεωγραφικής ανακατάταξης των οικονομικών ανισοτήτων μετά την διεύρυνση. Σήμερα ο πληθυσμός ο οποίος κατοικεί σε περιοχές επιλέξιμες κάτω από τον Στόχο 1 ανέρχεται σε 37 εκατομμύρια και περίπου το ένα τρίτο αυτού ζει σε περιοχές που θα πάψουν να είναι επιλέξιμες αφού θα βρεθούν πάνω από το 75% του μέσου κοινοτικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ ανεξάρτητα από την διεύρυνση μέχρι το τέλος της παρούσας προγραμματικής περιόδου , πράγμα που αποδεικνύει ότι την επίτευξη πραγματικής σύγκλισης σε κάποιες περιοχές των 15 κρατών μελών (Χάρτης: Regions whose per capita GDP is less than 75% of the average, ). 17

18 Δύο είναι οι μέθοδοι που ακολουθούνται για τον καθορισμό της επιλεξιμότητας σε τέτοιου είδους προγράμματα και χρηματοδοτήσεις: Άμεση περιφερειακή κατηγοριοποίηση από την Επιτροπή η οποία καταρτίζει αποκλειστική λίστα με τις επιλέξιμες περιοχές, είτε σε συνεργασία με τις εθνικές αρχές, είτε μόνη της βασιζόμενη σε στατιστικά κριτήρια εφαρμοζόμενα στην Ένωση σαν σύνολο. Έμμεση περιφερειακή κατηγοριοποίηση από τις εθνικές κυβερνήσεις βάσει παραμέτρων και κριτηρίων που δίνονται από την Επιτροπή σ αυτές. Η Άμεση κατηγοριοποίηση επιτρέπει να συγκεντρώνεται η βοήθεια στις επιλέξιμες περιοχές με άμεσο και διαφανή τρόπο. Είναι η μέθοδος που χρησιμοποιείται μέχρι τώρα για τον Στόχο 1 με κριτήριο το 75% του μέσου κοινοτικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ εκφρασμένο σε μονάδες αγοραστικής δύναμης το οποίο είναι ένας απλός, συγκρίσιμος και σχετικά αξιόπιστος και σταθερός δείκτης βάσει του οποίου καταρτίστηκε με αντικειμενικό τρόπο η λίστα των επιλέξιμων περιοχών για την περίοδο Το κύριο μειονέκτημά της είναι ότι της λείπει η ελαστικότητα στο να αντιμετωπίζει αλλαγές στις συνθήκες που ισχύουν σε κάθε περιφέρεια, κάτι που στην περίπτωση του Στόχου 2 οδήγησε την Επιτροπή στο να καταρτίσει πολύ λεπτομερείς χάρτες πράγμα για το οποίο αμφισβητήθηκε τόσο η ικανότητα όσο και η νομιμότητά της. Επιπλέον πέραν από τις μεγαλύτερες λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές της Ένωσης, η Επιτροπή έχει έλλειψη ικανοποιητικών στατιστικών στοιχείών και άλλών χρήσιμών πληροφοριών απαραίτητων για να διαγνώσει και να αναγνωρίσει τις περιοχές που όντως χρειάζονται βοήθεια, μια έλλειψη η οποία συνδυάζεται με την αυξανόμενη περιπλοκότητα των ίδιων των προβλημάτων και την χωρική διασπορά τους. Η Έμμεση κατηγοριοποίηση έχει ακριβώς αυτό το πλεονέκτημα της ελαστικότητας και επιπλέον μπορεί να εφαρμοστεί σε οριζόντια προσανατολισμένες πολιτικές με αποτέλεσμα κάποια κράτη μέλη να την έχουν επιλέξει με δική τους πρωτοβουλία για τον Στόχο 3. Για την ώρα προτείνονται τέσσερεις διαφορετικές αντιμετωπίσεις στο ερώτημα της επιλεξιμότητας των περιφερειών συνοχής μετά την διεύρυνση: 18

19 1. Η εφαρμογή του παρόντος κριτηρίου του 75%, ανεξάρτητα από τον αριθμό των κρατών που θα ενταχθούν. Αυτή η επιλογή από μόνη της θα έχει όπως αναφέρθηκε σαν αποτέλεσμα τον αυτόματο αποκλεισμό ενός μεγάλου αριθμού περιοχών από της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 15 και η μελλοντική πιθανή τους επιλεξιμότητα για κοινοτική βοήθεια θα εξαρτάται αποκλειστικά από κριτήρια και προτεραιότητες που θα τεθούν εκτός των λιγότερο ανεπτυγμένων περιοχών. 2. Η ίδια προσέγγιση με τη διαφορά ότι οι περιοχές πάνω από το όριο που σήμερα είναι επιλέξιμες κάτω από τον Στόχο 1 θα συνεχίσουν να λαμβάνουν μια προσωρινή βοήθεια το ύψος της οποίας θα καθορίζεται από την απόσταση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ τους από το όριο. Θα υπάρχουν δύο επίπεδα προσωρινής βοήθειας: Το ένα για περιοχές που λόγω της επίτευξης σύγκλισης στο τέλος της περιόδου δεν θα θεωρούνται ότι υστερούν σε ανάπτυξη σε μια Ευρωπαϊκή Ένωση των 15 και το δεύτερο και μεγαλύτερο για περιοχές που θα εξακολουθούσαν να είναι κάτω από το 75% χωρίς την διεύρυνση. 3. Η αύξηση του ορίου του 75% σε επίπεδο τέτοιο που θα μείωνε ή και θα εξάλειφε την αυτόματη επίδραση του αποκλεισμού τέτοιων περιοχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 15 απλώς και μόνο λόγω της μείωσης του μέσου κοινοτικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ μετά την διεύρυνση. Θα έπρεπε παρ όλ αυτά θα τεθεί σε τέτοιο επίπεδο ώστε να αποκλείει όλες εκείνες τις περιοχές που μετά το τέλος της περιόδου δεν θα ήταν επιλέξιμες σε μια Ευρωπαϊκή Ένωση των 15 χωρίς διεύρυνση. 4. Η δημιουργία δύο ορίων επιλεξιμότητας, ένα για τις περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 15 και ένα για τις υποψήφιες προς ένταξη χώρες, η οποία θα οδηγούσε αυτόματα σε δύο κατηγορίες λιγότερο ανεπτυγμένων περιοχών. Κάτι τέτοιο θα είχε παρόμοιες αποτελέσματα με την προηγούμενη πρόταση, στο βαθμό που η ένταση της κοινοτικής κατά κεφαλήν βοήθειας θα εξαρτιόταν από την οικονομική κατάσταση των περιφερειών. Στο σημείο αυτό η Ένωση θα πρέπει να απαντήσει επίσης σε μια σειρά ερωτημάτων που εγείρονται όπως αν τα θεσμικά χάσματα θα πρέπει επίσης 19

20 να αποτελέσουν κριτήριο για την κατανομή των κονδυλίων ή αν στα ήδη χρησιμοποιούμενα κριτήρια, όπως πληθυσμός, περιφερειακή και εθνική οικονομική κατάσταση, και ανεργία, θα πρέπει να προστεθεί και το ποσοστό της απασχόλησης με δεδομένες τις προοπτικές στον τομέα αυτό αλλά και τα συμπεράσματα του Συμβουλίου στη Λισαβώνα, και έχοντας υπόψη ότι προς το παρόν πολλές από τις περιοχές κάτω από τον Στόχο 1 έχουν ακόμα πολύ υψηλά ποσοστά ανεργίας. Το Δεύτερο Forum για την Ευρωπαϊκή Συνοχή (20 21 Μαΐου 2001), σηματοδότησε την αρχή των συζητήσεων πάνω στην συνοχή και συμμετείχαν σ αυτό πάνω από 10 πολιτικοί αρχηγοί από τα κράτη μέλη και τις υποψήφιες προς ένταξη χώρες. Όπως πολλοί συμμετέχοντες κατέδειξαν, οι πολιτικές συνοχής δεν ωφελούν μόνο τις βοηθούμενες περιοχές αλλά την Ευρωπαϊκή Ένωση σαν σύνολο αφού ενισχύουν την ζήτηση και αυξάνουν τον συνολικό ανταγωνισμό παρέχοντας έτσι ευκαιρίες για βιώσιμη ανάπτυξη. Πάνω στο ζήτημα των επιλέξιμων περιοχών μετά την διεύρυνση, ο κ. Barnier στην περίληψη του Forum αναφέρει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ανάγκη από πολιτικές συνοχής οι οποίες να μεριμνούν για τρία είδη περιοχών: 1. Περιοχές οι οποίες καθυστερούν πάρα πολύ σε ανάπτυξη και βρίσκονται οι περισσότερες αλλά όχι όλες στις υποψήφιες προς ένταξη χώρες. Οι αντιπρόσωποί τους στο Forum ζήτησαν ευέλικτη συγχρηματοδότηση και εξέφρασαν την επιθυμία να σηκώσουν το δικό τους μερίδιο από το οικονομικό φορτίο καθώς και την βεβαιότητα ότι θα μπορέσουν να απορροφήσουν τα κοινοτικά κονδύλια ακόμα και πέρα από το όριο του 4% του εθνικού τους ΑΕΠ. Σε αυτό το μεταβατικό στάδιο πάντως θα ήταν ίσως απαραίτητο, σύμφωνα με τον κ. Barnier, να διασφαλίσουμε μαζί με την αποκέντρωση της διαχείρισης των κονδυλίων και την και βεβαιότητα της επιτυχούς απορρόφησής τους. 2. Περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 15 οι οποίες δεν έχουν ολοκληρώσει τις διαδικασίες της πραγματικής σύγκλισης. Οι ανάγκες τους πρέπει να αναγνωριστούν και να αντιμετωπιστούν ανάλογα. 3. Περιοχές που αντιμετωπίζουν σοβαρά θεσμικά και λειτουργικά προβλήματα, και συγκεκριμένα αστικές περιοχές, αγροτικές περιοχές που εξαρτώνται ακόμα σε μεγάλο βαθμό από την γεωργία, ορεινές 20

21 περιοχές, νησιά και άλλες περιοχές που έχουν σημαντικά φυσικά ή δημογραφικά προβλήματα. Αυτή η τρίτη ομάδα περιλαμβάνει επίσης και τις περιοχές που έχουν επηρεαστεί από βιομηχανική αναδιάρθρωση καθώς και εκείνες που αντιμετωπίζουν προβλήματα με τον τομέα των υπηρεσιών. Τέλος ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι θέσεις δύο τουλάχιστον επιτροπών όσον αφορά το θέμα της επιλεξιμότητας. Η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή στην αρχική της έκθεση για το Δεύτερο Forum για την Ευρωπαϊκή Συνοχή (25 Απριλίου 2001) απαντώντας μεταξύ άλλων και στο θέμα της επιλεξιμότητας των περιοχών συνοχής μετά την διεύρυνση, προκρίνει την αύξηση του ορίου του 75% έτσι ώστε να συνεχιστεί η κοινοτική βοήθεια σε περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 15 που θα ανέβουν πάνω από το όριο αυτό λόγω της σημαντικής μείωσης του μέσου κοινοτικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ μετά την διεύρυνση. Η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή τίθεται δηλαδή υπέρ της τρίτης πρότασης. Παρόμοια στάση υιοθετεί και η Επιτροπή των Περιφερειών στην γνώμη της για την Second Report on Economic and Social Cohesion τον Νοέμβριο του Η Επιτροπή θεωρεί ότι «Περιοχές οι οποίες αν δεν ήταν η διεύρυνση θα ήταν επιλέξιμες για κοινοτική βοήθεια και μετά το 2006, πρέπει να διατηρήσουν την επιλεξιμότητά τους στο πλαίσιο μιας διευρυμένης Ευρωπαϊκής Ένωσης» καθώς επίσης και ότι «καμία τέτοια περιοχή δεν πρέπει να δει την βοήθεια των Διαρθρωτικών Ταμείων να κόβεται ξαφνικά. Σε όλες τις περιπτώσεις πρέπει να υπάρξει ένα δίχτυ προστασίας και ένα κατάλληλο σύστημα σταδιακής διακοπής». Επίσης θεωρεί ότι «είναι απαραίτητο να συνεχίσουμε να λαμβάνουμε υπόψη μας τις ιδιαιτερότητες περιοχών με μόνιμα γεωγραφικά μειονεκτήματα, όπως νησιωτικές, ορεινές, αραιοκατοικημένες και πολύ απομακρυσμένες περιοχές, όπως ακριβώς κάναμε μέχρι τώρα». Από την άλλη μεριά το ζήτημα της επανεκτίμησης των στόχων της πολιτικής συνοχής έτσι ώστε να αντιμετωπίσουν τις αυξημένες περιφερειακές ανισότητες σε μια διευρυμένη Ευρωπαϊκή Ένωση καθώς και την νέα πραγματικότητα της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης έχει προκαλέσει πολλές και ποικίλες αντιδράσεις και θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε 21

22 ότι ακούγονται και απόψεις που υποστηρίζουν ότι οι τωρινές περιοχές συνοχής θα ίσως θα έπρεπε να πάψουν να είναι επιλέξιμες υπό το φως των σοβαρών προβλημάτων της οικονομικής μετάβασης και της δουλειάς που πρέπει να γίνει ώστε να επέλθει η σύγκλιση και στις χώρες που σήμερα είναι υποψήφιες προς ένταξη. 2. Κοινοτική Περιφερειακή Πολιτική και Ελλάδα 2.1 Λόγοι καθιέρωσης Κοινοτικής Περιφερειακής Πολιτικής Ο πρώτος και βασικότερος λόγος που όχι μόνο αιτιολογεί αλλά και επιβάλλει την καθιέρωση κοινοτικής περιφερειακής πολιτικής είναι η επίτευξη συνοχής μεταξύ των περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για την όποία δεσμεύθηκαν οι Εταίροι με το άρθρο 130α της Συνθήκης του Μάαστριχτ. Κι αυτό γιατί τόσο η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και η αναμενόμενη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκαλούν τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην διαδικασία της συνοχής, δηλαδή αύξηση των ανισοτήτων μεταξύ των περιφερειών της Ένωσης. Επιπλέον όμως, η κοινοτική περιφερειακή πολιτική αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό τμήμα του συνόλου όλων των κοινοτικών πολιτικών που στόχευαν στην καθιέρωση και στοχεύουν ακόμα στην ολοκλήρωση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης. Ο δεύτερος λόγος πηγάζει από το γεγονός ότι κάποιες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ιρλανδία, δεν διαθέτουν τους απαιτούμενους οικονομικούς πόρους για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που έχουν στις περιφέρειές τους και τα οποία είναι σαφώς περισσότερα και μεγαλύτερα από τα αντίστοιχα των πλουσιότερων χωρών. Χωρίς τις οικονομικές ενισχύσεις της κοινοτικής περιφερειακής πολιτικής τέτοιες περιφερειακές ανισότητες μπορούν μόνο να διευρυνθούν κι αυτό γιατί αντίθετα με τις χώρες που αναφέρθηκαν, οι πλουσιότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν την δυνατότητα να καλύψουν άμεσα και μόνες τους τις όποιες περιφερειακές ελλείψεις τους με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί στην περίπτωση αυτή ένας φαύλος κύκλος διεύρυνσης της ψαλίδας της ανταγωνιστικότητας μεταξύ των περιφερειών των πλουσιότερων και των 22

23 φτωχότερων χωρών. Έτσι γίνεται σαφές ότι η μεταφορά πόρων από τις πλουσιότερες περιφέρειες της Ένωσης προς τις φτωχότερες αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του προγράμματος της ευρωπαϊκής οικονομικής και κοινωνικής συνοχής, το οποίο σαν ενδιάμεσο στόχο του έχει την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των φτωχότερων περιφερειών. Ο τρίτος λόγος είναι η ανάγκη να υπάρχει ένας ευρύτερος και γενικότερος έλεγχος και συντονισμός των περιφερειακών πολιτικών των διαφόρων κρατών μελών κι αυτό γιατί αρκετά συχνά παρατηρείται το φαινόμενο να ασκούνται περιφερειακές πολιτικές που δεν λαμβάνουν υπόψη τους τις επιπτώσεις πάνω σε άλλα κράτη της Ένωσης ή και σε άλλες περιφέρειες του ίδιου κράτους. Επίσης επειδή επιπλέον δημιουργούνται και ειδικά προβλήματα με περιφερειακή διάσταση τα οποία πηγάζουν από την εφαρμογή άλλων κοινοτικών πολιτικών όπως η Κοινή Αγροτική Πολιτική, η εμπορική πολιτική της ενιαίας Αγοράς και η πολιτική ανταγωνισμού. Και ο τέταρτος και εξίσου σημαντικός λόγος έχει να κάνει με την ηθική και κοινωνική υπόσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι δεν επιδιώκεται μόνο η οικονομική ολοκλήρωση αλλά και η πολιτική και κοινωνική συνοχή. Έτσι ζητήματα όπως η κατά το δυνατόν ισότητα των πληθυσμών όσον αφορά όχι μόνο το εισόδημα αλλά και την απασχόληση, και την ανεργία, γίνονται εξίσου σημαντικά με την οικονομική αποτελεσματικότητα των φτωχότερων περιοχών. Στους χάρτες που ακολουθούν βλέπουμε χαρακτηριστικές ανισότητες στην Ευρωπαϊκή Ένωση καθώς και κατά κεφαλήν περιφερειακές ενισχύσεις τόσο στο σύνολο της Ένωσης όσο και στην Ελλάδα ειδικότερα (Καυκαλάς, Ανδρικοπούλου, 2000). 23

24 2.2 Οι Άξονες του Περιφερειακού Προβλήματος Το περιφερειακό πρόβλημα κινείται σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό χώρο και κατά συνέπεια και στην Ελλάδα στους εξής τέσσερεις άξονες: Στην μεταβλητότητα της αγοράς εργασίας η οποία πηγάζει κυρίως από την συνεχή και ταχύτητα τεχνολογική εξέλιξη, ιδιαίτερα στον χώρο της πληροφορικής και των πρακτικών εφαρμογών που αυτή έχει στην παραγωγή και στη διοίκηση. Οι εξελίξεις αυτές έχουν οξύνει τον διαχωρισμό του εργατικού δυναμικού σε εξειδικευμένο και ανειδίκευτο, προκαλώντας μία όλο και αυξανόμενη ζήτηση εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού παράλληλα με συνεχείς απώλειες θέσεων εργασίας ανειδίκευτων εργαζομένων, οι οποίες αυξάνουν τα ποσοστά ανεργίας, και δημιουργούν ανισότητες στην κατανομή εργασίας που μετατρέπονται τελικά σε εισοδηματικές και χωρικές ανισότητες. Στις εξελίξεις στο διεθνές εμπόριο και την οικονομία, οι οποίες κυριαρχούνται από έντονο ανταγωνισμό σε παγκόσμια κλίμακα, ο οποίος με την σειρά του προκαλεί σημαντικές ανακατατάξεις στη χωροθέτηση των παραγωγικών δραστηριοτήτων και κυρίως εκείνων που είναι έντασης εργασίας. Και εδώ το ακόμα πολύ χαμηλό κόστος εργασίας των αναπτυσσόμενων χωρών, καθιστά την ανεργία κυρίαρχη στο περιφερειακό πρόβλημα. Στην ανάδειξη του περιβαλλοντικού προβλήματος και της διαχείρισής του στα πλαίσια της βιώσιμης ανάπτυξης ως μιας αποδεκτής και αναμφισβήτητα αναγκαίας συνιστώσας στην διαδικασία της περιφερειακής ανάπτυξης. Στην κινητικότητα του πληθυσμού και κυρίως του εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού και τις επιπτώσεις του στην αναδιάρθρωση των οικιστικών συγκεντρώσεων στο χώρο. Οι οικονομικοί μετανάστες και το ρεύμα τους από τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης προς τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλάζουν τα δεδομένα μεταβάλλοντας σημαντικά τον ευρωπαϊκό χάρτη, κάτι που πρέπει οπωσδήποτε να ληφθεί σοβαρά υπόψη στην αντιμετώπιση του περιφερειακού προβλήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 24

25 2.3 Επιχειρησιακά Προγράμματα και Στόχοι Από το 1986 και την έναρξη της εφαρμογής των Μεσογειακών Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων, μέχρι την λήξη της παρούσας προγραμματικής περιόδου το 2006, η Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό Δημόσιο θα έχουν συνολικά καταρτίσει 45 προγράμματα περιφερειακής ανάπτυξης το συνολικό κόστος των οποίων θα ανέρχεται στο εντυπωσιακό ποσό των 7,7 τρισεκατομμυρίων δρχ σε τιμές 1999, με την ετήσια δημόσια δαπάνη για τα προγράμματα αυτά να βαίνει συνεχώς αυξανόμενη από 158 δις δρχ το 1986 σε 440 δις δρχ το 2006 (σε τιμές 1999) (Οικονομικός Ταχυδρόμος 17/2/2000). Για να γίνει καλύτερα κατανοητό το μέγεθος των ποσών αυτών αρκεί να πούμε ότι οι πόροι αυτοί τα τελευταία χρόνια αντιπροσωπεύουν ποσοστό που κυμαίνεται από 1,2% ως 5,9% του ΑΕΠ των ελληνικών περιφερειών πλην Αττικής. Σημαντικότατη επίσης περιφερειακή επίδραση έχουν και τα τομεακά επιχειρησιακά προγράμματα, τα οποία παρότι έχουν στόχο την ανάπτυξη και τον διαρθρωτικό εκσυγχρονισμό συγκεκριμένων τομέων της οικονομίας όπως γεωργία, τουρισμός και περιβάλλον και όχι συγκεκριμένων περιοχών, τα περισσότερα έργα που χρηματοδοτούν έχουν συγκεκριμένη χωροθέτηση και συνεπώς επηρεάζουν άμεσα τις αναπτυξιακές προοπτικές των περιφερειών της χώρας. Βλέποντας την εξέλιξη των στόχων και προτεραιοτήτων των διαδοχικών προγραμματικών περιόδων, διαπιστώνουμε ότι η περίοδος χαρακτηρίζεται από περιφερειακή πολιτική διασποράς μικρών υποδομών. Ο κύριος στόχος της ήταν η μείωση της υστέρησης των αγροτικών περιοχών της χώρας όσον αφορά τις βασικές υποδομές διευκόλυνσης της διαβίωσης και στήριξης της οικονομικής δραστηριότητας. Αντίθετα στους στόχους της δεν περιελάμβανε διαστάσεις όπως η παραγωγικότητα, η ποιότητα ή η αειφορία, αλλά κυρίως αφορούσε ποσοτική επέκταση σε ορισμένους τομείς των δημοσίων επενδύσεων (όπως οι μεταφορές) και των ιδιωτικών επενδύσεων (όπως οι νέες ξενοδοχειακές μονάδες), με αποτέλεσμα μεταξύ άλλων και να οδηγήσει και σε σοβαρή καθυστέρηση της έναρξης των μεγάλων έργων υποδομής τα οποία ήταν προ πολλού αναγκαία. 25

26 Την περίοδο χωρίς να εγκαταλειφθεί ο στόχος μια πιο ισόρροπης κατανομής της βασικής υποδομής και της ενίσχυσης των λιγότερο αναπτυγμένων περιοχών, δίνεται ιδιαίτερο βάρος στην συνολική οικονομική ανάπτυξη μέσω μεγάλων έργων εθνικής ή και υπερεθνικής εμβέλειας. Αν και στις επιλογές κυριαρχεί η Οικονομική και Νομισματική Ένωση, η περαιτέρω ανάπτυξη των προβληματικών περιοχών συνδέεται άμεσα με την συνολική βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της εθνικής οικονομίας. Τα προβλήματα μεγάλων αστικών κέντρων όπως το κυκλοφοριακό και το περιβαλλοντικό της Αθήνας έχουν γίνει πλέον τόσο πιεστικά που απαιτούν και κερδίζουν την προσοχή, ενώ παράλληλα η εντεινόμενη ανεργία εισάγει τις πολιτικές απασχόλησης στις περιφερειακές προτεραιότητες. Οι στόχοι της παρούσας προγραμματικής περιόδου έχουν σίγουρα συνέχεια με εκείνους των προηγούμενων, αλλά συγχρόνως μπορούμε να διακρίνουμε και κάποιες νέες προτεραιότητες: Η αντιμετώπιση προβλημάτων των περιφερειών γίνεται επιλεκτικότερη, καθώς δίνεται ιδιαίτερο βάρος στα ενδοπεριφερειακά προβλήματα και ανισότητες με έμφαση στον ορεινό και νησιωτικό χώρο. Η αναβάθμιση της ποιότητας του ανθρώπινου δυναμικού, κρίνεται πλέον απαραίτητη για την επίτευξη των αναπτυξιακών στόχων. Η εκπαίδευση και η αρχική επαγγελματική κατάρτιση προκρίνονται ως τομείς υψηλής προτεραιότητας. Η συμμετοχή της χώρας στην Κοινωνία της Πληροφορίας θεωρείται απαραίτητη για την αποφυγή νέων φαινομένων περιθωριοποίησης της εθνικής οικονομίας αλλά και των επιμέρους περιφερειών. Ο οργανωτικός εκσυγχρονισμός του δημόσιου τομέα είναι πλέον εμφανώς απαραίτητος. Τα δύο μητροπολιτικά κέντρα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης προωθούνται ως κόμβοι διεθνούς οικονομικής δραστηριότητας με κύριο ρόλο της ενίσχυση της εξωστρέφειας της ελληνικής οικονομίας. Οι επενδύσεις στον πολιτισμό ανάγονται σε αναπόσπαστο μέρος της αναπτυξιακής προσπάθειας λόγω της διεθνούς προβολής και των επιχειρηματικών πρωτοβουλιών που συνεπάγεται η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, σε συνδυασμό μάλιστα με την ευκαιρία των Ολυμπιακών Αγώνων του