"Γεωπεριβαλλοντικές επιπτώσεις των πυρκαγιών στον ευρύτερο χώρο της Αρχαίας Ολυµπίας, Κρόνιος λόφος - Προτάσεις µέτρων."

Transcript

1 "Γεωπεριβαλλοντικές επιπτώσεις των πυρκαγιών στον ευρύτερο χώρο της Αρχαίας Ολυµπίας, Κρόνιος λόφος - Προτάσεις µέτρων." Dr. rer nat. ΗΛΙΑΣ ΜΑΡΙΟΛΑΚΟΣ, Οµότιµος Καθηγητής Γεωλογίας* Dr. ΙΩΑΝΝΗΣ ΦΟΥΝΤΟΥΛΗΣ, Επίκουρος Καθηγητής Τεκτονικής & Εφαρµοσµένης Γεωλογίας* Ο Αρχαιολογικός χώρος της Ολυµπίας είναι ένας από τους σηµαντικότερους της Ελλάδας και το παγκόσµιο σηµείο αναφοράς των Ολυµπιακών Αγώνων και κατά την τουριστική περίοδο, ο αριθµός των επισκεπτών ανέρχεται σε χιλιάδες ηµερησίως και αναµένεται να αυξηθεί θεαµατικά κατά τα επόµενα χρόνια. Επιπλέον, η Ολυµπία είναι ο πιο γνωστός τόπος από την αρχαιότητα, σε παγκόσµια κλίµακα. Οι επιπτώσεις των πυρκαγιών στην ευρύτερη περιοχή της Αρχαίας Ολυµπίας µπορούν να διακριθούν σε δύο µεγάλες κατηγορίες: (ι) τις Άµεσες και (ιι) τις Έµµεσες ή Γεωπεριβαλλοντικές. Από τις γενικά προβλεπόµενες Γεωπεριβαλλοντικές επιπτώσεις, στην Αρχαία Ολυµπία θα είναι πιο έντονα τα φαινόµενα διάβρωσης, οι ερπυσµοί, οι κατολισθήσεις, και οι πληµµύρες. Είναι γνωστό ότι, τόσο ο ίδιος ο Αρχαιολογικός χώρος, όσο και ο ευρύτερος περιβάλλων χώρος, έχει διάφορα τεχνικογεωλογικά προβλήµατα, τα οποία συνδέονται µε: (i) τη γεωλογική δοµή της ευρύτερης περιοχής, (ii) τα ενεργά ρήγµατα που διασχίζουν την περιοχή, (iii) το έδαφος θεµελίωσης, (iv) το σεισµικό καθεστώς της περιοχής, (v) τη µορφολογία του αναγλύφου της περιοχής, (vi) το υδρογεωλογικό καθεστώς (vii) τον ποταµό Αλφειό και τον παραπόταµό του Κλαδέο που διασχίζει σχεδόν ολόκληρο τον αρχαιολογικό χώρο. Εικόνα 1. Το ανάγλυφο του ευρύτερου χώρου της Αρχαίας Ολυµπίας Πληµµύρες - Αντιπληµµυρική προστασία Επειδή οι συνθήκες µετά τις πυρκαγιές στον ευρύτερο χώρο της Ολυµπίας έχουν αλλάξει κατά πολύ, επί το δυσµενέστερο, το καθεστώς της διάβρωσης, των φαινοµένων κατολισθήσεων και ερπυσµού και κυρίως των πληµµυρών, γίνεται αντιληπτό ότι µε την πρώτη νεροποντή ο χώρος της Ολυµπίας θα κατακλυστεί από τα νερά του Κλαδέου, που είτε θα παρασύρουν ό,τι βρουν µπροστά τους προκαλώντας ίσως µεγάλες καταστροφές, είτε τµήµα του θα καταχωθεί κάτω από τις φερτές ύλες (Εικόνα 1).

2 Γι αυτό πρέπει να ληφθούν άµεσα πρόσθετα µέτρα αντιπληµµυρικής προστασίας, τουλάχιστον από τα νερά του Κλαδέου σε πρώτη φάση και στη συνέχεια να µελετηθεί η περίπτωση της ενίσχυσης του υφισταµένου αναχώµατος στον Αλφειό ποταµό. Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να σηµειωθεί ότι στην Ολυµπία έχουν εντοπιστεί στο µεν Κλαδέο ένα τείχος µήκους 800 µέτρων περίπου, πλάτους 3 µέτρων και ύψους 3 µέτρων στο δε Αλφειό ένα ανάχωµα, που εκτιµάται ότι πρέπει να είχε µήκος 1000 µέτρα περίπου, ύψος 2 µέτρα τουλάχιστον και πλάτος γύρω στα 30 µέτρα, έργο των Μινυών. Σχετικά µε το πόσο παλαιά είναι τα αντιπληµµυρικά έργα υπάρχουν διαφορετικές απόψεις (1500 π.χ. ή και παλαιότερα) και επιπλέον ότι ήδη Ρωµαϊκές εγκαταστάσεις εντός του αρχαιολογικού χώρου έχουν καταχωθεί από φερτές ύλες παλαιότερων πληµµυρών. Λαµβάνοντας υπ όψη, λοιπόν όλα αυτά, κρίνεται ότι είναι απολύτως απαραίτητο να ληφθούν πρόσθετα µέτρα αντιπληµµυρικής προστασίας από τα νερά του Κλαδέου σ αυτή τη φάση, αφού είναι βέβαιο ότι οι πληµµύρες θα είναι πολύ µεγαλύτερες από τις συνηθισµένες και συνεπώς πιο καταστροφικές. Σηµειωτέον ότι λόγω της σηµασίας του αρχαιολογικού χώρου, τα όποια αντιπληµµυρικά έργα ή µέτρα που θα ληφθούν στον στενό αρχαιολογικό χώρο, θα πρέπει να συνδυαστούν µε έργα που θα γίνουν στον άνω ρου του Κλαδέου, έτσι ώστε να ελαττωθούν κατά το δυνατόν οι ποσότητες των πληµµυρικών υδάτων που θα φθάσουν στην περιοχή της συµβολής του Κλαδέου µε τον Αλφειό. ιαβρώσεις κατολισθήσεις ερπυσµοί Ο αναληµµατικός τοίχος στο Άνδηρο των Θησαυρών κτίστηκε και λειτουργεί µέχρι σήµερα σαν τοίχος αντιστήριξης για να προστατεύει το ιερό που βρίσκεται κατάντη από κατολισθήσεις των επιφανειακών µαζών στο λόφο (Εικόνα 2). εν υπάρχουν σαφείς πληροφορίες για το πότε ακριβώς κτίστηκε, σύµφωνα όµως µε αρχαιολογικά ευρήµατα η περιοχή του Κρονίου λόφου είχε κατοικηθεί από την 3η χιλιετία π.χ. Η τεχνοτροπία της κατασκευής του σε συνδυασµό µε τη χρήση ίδιου υλικού κατασκευής (βιοκλαστικός ασβεστόλιθος) υλικό µε το οποίο έχουν κατασκευαστεί αρκετοί ναοί στην Ελλάδα αλλά και ο ναός του ία στον ίδιο αρχαιολογικό χώρο, υποδηλώνει ότι πρέπει να κτίστηκε είτε µεταξύ π.χ είτε µεταξύ π.χ. Μετά την καταστροφή του Ιερού της Ολυµπίας, οι κατολισθήσεις του Κρονίου λόφου και οι πληµµύρες του παρακείµενου Κλαδέου ποταµού κάλυψαν µε παχύ στρώµα προσχώσεων όλα τα ερειπωµένα µνηµεία και µαζί τον αναληµµατικό τοίχο, ο οποίος ήρθε ξανά στην επιφάνεια µετά τις πρώτες συστηµατικές αρχαιολογικές ανασκαφές το που έγιναν από το Γερµανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο. Αυτή είναι και η περίοδος όπου φυτεύτηκαν τα πεύκα ανάντη του πρόσφατα ανασκαφέντος αναληµµατικού τοίχου στον Κρόνιο λόφο. Ο αναληµµατικός τοίχος είναι κτισµένος χτισµένος από παραλληλεπίπεδα τεµάχη βιοκλαστικού ασβεστόλιθου διαστάσεων 0,5µ Χ 0,5µ Χ 1,0µ. η όλη κατασκευή ενισχύεται µε αντηρίδες από το ίδιο υλικό σε αποστάσεις 5 περίπου µέτρων. Τόσο ο χώρος θεµελίωσης του τοίχου, όσο και το πρανές στην ανάντη περιοχή συγκεντρώνουν ιδιαίτερα δυσµενείς τεχνικογεωλογικές συνθήκες, που έχουν οδηγήσει τα τελευταία χρόνια στην επιδείνωση των βλαβών που παρατηρούνται στον τοίχο. Τα τελευταία χρόνια πριν τις πυρκαγιές άρχισαν να εµφανίζονται πιο έντονα προβλήµατα ευστάθειας των πρανών του Κρονίου λόφου και του τοίχου (Εικόνα 3).

3 Εικόνα 2. Γεωλογικός χάρτης της Αρχαίας Ολυµπίας Η λεπτοµερής µελέτη κατέδειξε ότι τα φαινόµενα ερπυσµού και γενικότερα µετακίνησης των ασταθών εδαφικών µαζών που παρατηρούνται στην εγγύς περιοχή συνιστούν ένα σύνθετο πολύπλοκο τεχνικογεωλογικό πρόβληµα στο οποίο υπεισέρχονται πολλοί παράγοντες όπως: (1) η λιθοστρωµατογραφική διάρθρωση του υπεδάφους, (2) οι σχετικά µεγάλες µορφολογικές κλίσεις του Κρονίου λόφου, (3) η δράση του ριζικού συστήµατος των πεύκων, (4) η νεοτεκτονική παραµόρφωση που έχει υποστεί η περιοχή, (5) η υδρολιθολογική συµπεριφορά των γεωλογικών σχηµατισµών και η κίνηση του υπόγειου νερού, (6) η έντονη σεισµικότητα της ευρύτερης περιοχής της Ολυµπίας, (7) οι κραδασµοί από την κίνηση βαρέων φορτηγών στο δρόµο που βρίσκεται µεταξύ του τοίχου και του λόφου του Κρονίου, (8) η απώλεια στήριξης του πρανούς λόγω εκσκαφών. Επιπλέον η ανάλυση της ευστάθειας του πρανούς µε τη µέθοδο Bishop, έδωσε µία κυκλική επιφάνεια ολίσθησης µε συντελεστή ασφάλειας µικρότερο της µονάδας. Για τη θέση προτάθηκαν συγκεκριµένα µόνιµα µέτρα, περιλαµβανοµένης και της κοπής και αποµάκρυνσης των πεύκων που βρίσκονται πολύ κοντά και τα οποία µε το ριζικό τους σύστηµα επηρεάζουν τον αναληµµατικό τοίχο, κάλυψη του µαργαϊκού πρανούς βόρεια του τοιχίου µε θαµνώδη φυτά µικρού ριζικού συστήµατος, όµοια µε αυτά που ευδοκιµούν ήδη στην περιοχή, που θα οδηγήσει στη µείωση του ρυθµού διάβρωσης της µάργας και κατείσδυσης στο υπέδαφος, αποστράγγιση του νερού της βροχής που πέφτει στην επιφάνεια µαργαϊκού πρανούς, η οποία θα συνοδεύεται από έργα απαγωγής των υδάτων από στεγανές τάφρους, και τέλος κατασκευή ενός εσωτερικού τοιχίου αντιστήριξης µε τοποθέτηση περατού υλικού στο διάστηµα µεταξύ των δύο τοιχίων. Μετά τις πυρκαγιές, είναι πραγµατικά πολύ σηµαντικό το γεγονός ότι το ΚΑΣ έλαβε σε τόσο σύντοµο χρονικό διάστηµα την απόφαση να ξεκινήσουν άµεσα οι διάφορες εργασίες. Συµφωνούµε µε τα περισσότερα µέτρα που αποφασίστηκαν. ΙΑΦΩΝΟΥΜΕ όµως µε το φύτεµα µεγάλων δένδρων, µόνον και µόνον επειδή πρέπει να διαµορφωθεί το «σκηνικό» για την αφή της Ολυµπιακής φλόγας. Η διαφωνία µας συνδέεται µε το γεγονός ότι για να φυτευτούν µεγάλα δένδρα πρέπει να διανοιγούν λάκκοι µεγάλης διαµέτρου και σχετικά αρκετού βάθους. Η διατάραξη αυτή της συνέχειας του φυσικού καθαρού εδάφους που έχει ήδη υποστεί φαινόµενα ερπυσµού, όπως φαίνεται και από τις Εικόνες 3 και 4. και το υποχρεωτικό πότισµα, αλλά και η συγκέντρωση του νερού της βροχής θα έχει ως αποτέλεσµα την διαταραχή, της ευαίσθητης τεχνικογεωλογικά ισορροπίας των επιφανειακών γεωλογικών σχηµατισµών (έδαφος, διαφορετικής λιθολογικής σύστασης µητρικά πετρώµατα) που δοµούν τον λόφο και τα οποία σηµειωτέον έχουν διαταραχθεί και από ορισµένα ρήγµατα που διασχίζουν τον λόφο αφού τα έχουν κατακερµατίσει.

4 Εικόνα 3: Σχηµατικό στερεοδιάγραµµα των τεχνικογεωλογικών συνθηκών που επικρατούν στον Κρόνιο λόφο Κατά την άποψή µας λοιπόν πρέπει µεν να φυτευτεί το Κρόνιον, αλλά σ αυτή τη φάση µε νεαρά φυτά που δεν χρειάζεται να διανοιγούν µεγάλοι λάκκοι και µε έρπουσα βλάστηση που θα προστατεύσουν την επιφάνεια. Όταν αυτά βλαστήσουν και αναπτυχθεί το ριζικό τους σύστηµα και αφού προηγουµένως διαπιστωθεί ότι η τεχνικογεωλογική συµπεριφορά του λόφου ήταν καλή τότε και µόνον τότε θα πρέπει να γίνει σκέψη για φύτεµα λίγο µεγαλύτερων δενδρυλλίων. Εικόνα 4: Φαινόµενα ερπυσµού στα πρανή του Κρόνιου λόφου (πριν την εκδήλωση της πυρκαγιάς) Όσον αφορά το «σκηνικό» που πρέπει να ετοιµαστεί για την αφή της φλόγας θα µπορούσε να δηµιουργηθεί τοποθετώντας µεγάλα δένδρα µε τις γλάστρες τους σε µικρό τµήµα του πρανούς του Κρονίου. Η λύση βεβαίως δεν είναι ίσως η καλύτερη αλλά πιστεύω ότι η σωτηρία του Κρονίου είναι σηµαντικότερη. υστυχώς αυτή είναι η τεχνικογεωλογική πραγµατικότητα. Προτάσεις Εµείς πιστεύουµε ότι, παρ όλες τις µελέτες και τα έργα που γίνονται ή έχουν γίνει για την προστασία του µοναδικού αυτού Αρχαιολογικού χώρου, είναι αναγκαία µία ολοκληρωµένη µελέτη που θα πρέπει να περιλαµβάνει τα ακόλουθα: Εντοπισµός και αποτύπωση όλων των τεχνικογεωλογικών προβληµάτων, αλλά και του σύγχρονου δυναµικογεωλογικού καθεστώτος του ευρύτερου Αρχαιολογικού χώρου. Στην προκειµένη περίπτωση, ευρύτερος χώρος νοείται οπωσδήποτε ολόκληρη η λεκάνη απορροής του Κλαδέου. Για να επιτευχθούν όλα αυτά, πρέπει να γίνουν απαραίτητα οι ακόλουθες εργασίες: Καταγραφή και χαρτογράφηση της υφιστάµενης κατάστασης, από άποψη ευστάθειας των αναχωµάτων, και προστατευτικών έργων, σύγχρονων, παλαιότερων αλλά και αρχαίων.

5 Υπολογισµός της ενέργειας αναγλύφου και θεωρητική εκτίµηση της στερεοπαροχής. Χαρτογράφηση των ενεργών ρηγµάτων. Μορφοτεκτονική ανάλυση της τεταρτογενούς παραµόρφωσης. Μεταβολές των ενεργών κοιτών του Αλφειού και του Κλαδέου, όπως προκύπτουν από τη µελέτη διαφόρων αεροφωτογραφιών και άλλων φωτογραφιών (αν υπάρχουν), κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Εντοπισµός των συγχρόνων ή παλαιότερων πλευρικών διαβρώσεων των παλαιότερων αναβαθµίδων ή/και πρανών. Εντοπισµός των θέσεων κατολισθήσεων και ερπυσµού, που είναι δυνατόν σε κάποια στιγµή στο µέλλον, να ενεργοποιηθούν και να επηρεάσουν τη ροή. Λεπτοµερής γεωλογική χαρτογράφηση των πρανών των δύο ποταµών στην περιοχή του κάτω ρου. Ποσοτική µορφολογική ανάλυση και κατασκευή χάρτη (ή χαρτών) µορφολογικών κλίσεων. Κατασκευή των υδρογραφηµάτων. Υδραυλικός Σχεδιασµός των κοιτών του Αλφειού και του Κλαδέου που θα περιλαµβάνει: 1. Εξέταση της υφιστάµενης κατάστασης της κοίτης i. Έλεγχος διείσδυσης πληµµυρικών παροχών. ii. Εκτίµηση ενδεχόµενων ζηµιών. iii. Θεωρητικός υπολογισµός στερεοπαροχής. 2. Προτεινόµενη διαµόρφωση κοίτης i. Ενίσχυση αντιπληµµυρικών αναχωµάτων κυρίως στον Αλφειό ii. Μελέτη τρόπου προστασίας οχθών και κοίτης. iii. Εντοπισµός διατοµών συγκέντρωσης και αφαίρεσης φερτών υλικών. Προτάσεις για την διαµόρφωση και ενίσχυση των αναχωµάτων προστασίας του αρχαιολογικού χώρου, συµπεριλαµβανοµένου και του σταδίου, ή άλλων µέτρων.