ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ ΥΠΗΚΟΩΝ ΤΡΙΤΩΝ ΧΩΡΩΝ

Transcript

1 ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ ΥΠΗΚΟΩΝ ΤΡΙΤΩΝ ΧΩΡΩΝ

2 ιεθνής Οργανισµός Μετανάστευσης ( OM) 2014 ιεθνής Οργανισµός Μετανάστευσης ( ΟΜ) Απαγορεύεται η κάθε είδους αναδηµοσίευση ή η αποσπασµατική µεταφορά του περιεχοµένου της έκδοσης σε έντυπα ή ηλεκτρονικά µέσα χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη. Οι παραβάτες διώκονται ποινικά βάσει του νόµου περί προστασίας της πνευµατικής ιδιοκτησίας. Τα ενυπόγραφα κείµενα απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των συντακτών τους και όχι κατ ανάγκην αυτές του ιεθνούς Οργανισµού Μετανάστευσης ( ΟΜ). Οι ορισµοί που χρησιµοποιούνται σ αυτό το έντυπο καθώς και η παρουσίαση του υλικού σε καµιά περίπτωση δεν εκφράζουν άποψη ή θέση του ΟΜ είτε σε σχέση µε τη νοµική υπόσταση οποιουδήποτε κράτους ή επικράτειας ή πόλης ή περιοχής είτε σε σχέση µε τις Αρχές, µε τα όρια ή τα σύνορά τους. 1

3 Πίνακας Περιεχοµένων 1. Πρόλογος Ο ιεθνής Οργανισµός Μετανάστευσης Ο ιεθνής Οργανισµός Μετανάστευσης Γραφείο στην Ελλάδα Η Μετανάστευση στην Ελλάδα Η Εθελοντική Επιστροφή και Επανένταξη Το Ευρωπαϊκό Ταµείο Επιστροφής ράσεις Ενηµέρωσης, Ενηµερωτικές Επισκέψεις και Συνεργασία µε ιπλωµατικές Αρχές Ενηµέρωση και Ευαισθητοποίηση Ενηµερωτικό Υλικό Εκστρατείες Ενηµέρωσης Περιφερειακοί Υπάλληλοι ΟΜ Επισκέψεις Επισήµων και Ενηµερωτικές Επισκέψεις Επίσηµη Επίσκεψη της Αναπληρώτριας Γενικής ιευθύντριας του ΟΜ πρέσβειρας Λάουρας Τόµπσον Συνεργασία µε Πρεσβείες ράσεις του Προγράµµατος Εθελοντικής Επιστροφής και Επανένταξης Εθελοντική Επιστροφή: Εγγραφή στο Πρόγραµµα Κύριες ιαδικασίες πριν την Αναχώρηση, σε Ενδιάµεσους Σταθµούς και κατά την Άφιξη Προαναχωρησιακά Κέντρα Βοήθεια Επανένταξης: Στόχοι και Προτεραιότητες Τύποι Επανένταξης ιαδικασία Ελέγχου Ιστορίες από την Πατρίδα Οι Επωφελούµενοι του Προγράµµατος και ο ΟΜ θυµούνται Στατιστικό Παράρτηµα Εγγραφών και Αναχωρήσεων ανά Χώρα Προέλευσης

4 1. Πρόλογος Ο ΟΜ ως διακυβερνητικός οργανισµός παραµένει προσηλωµένος στην αρχή πως η οργανωµένη µετανάστευση προσπορίζει οφέλη τόσο στις χώρες υποδοχής όσο και στις χώρες προέλευσης και, το πιο σηµαντικό, στους ίδιους τους µετανάστες. Από την ίδρυσή του το 1951, η τότε.ε.μ.ε. µετονοµάστηκε σε ιεθνή Οργανισµό Μετανάστευσης και παράλληλα διεύρυνε τη δυναµική, τις εταιρικές συνεργασίες και το πεδίο των δραστηριοτήτων του. Ωστόσο, αυτό που παραµένει ως σταθερή αξία στο χρόνο είναι η παροχή εξειδικευµένης τεχνογνωσίας, το αίσθηµα ευθύνης απέναντι σε ανθρώπους που µας εµπιστεύονται κάποιες από τις πιο σηµαντικές αποφάσεις της ζωής τους και η τιµή τού να έχουµε επιλεγεί από τις Αρχές ως βασικός εταίρος τους. Συνεχίζουµε λοιπόν να εργαζόµαστε, προσηλωµένοι στις αρχές των διεθνώς αποδεκτών ανθρωπίνων δικαιωµάτων, συµπεριλαµβανοµένου του δικαιώµατος της ελεύθερης µετακίνησης. Πιστεύουµε ότι η οργανωµένη µετανάστευση συνδέεται άµεσα µε την οικονοµική, την πολιτιστική και την κοινωνική ανάπτυξη της κάθε χώρας. Κατά τη διάρκεια της τρέχουσας περιόδου αναφοράς, το Γραφείο του ΟΜ στην Ελλάδα παρείχε ζωτικής σηµασίας βοήθεια σε µετανάστες που δεν είχαν τη δυνατότητα νόµιµης παραµονής στην Ελλάδα καθώς και σε ευάλωτες οµάδες, σε θύµατα εµπορίας ανθρώπων, σε µονογονεϊκές οικογένειες, σε ασυνόδευτους ανηλίκους καθώς και σε µετανάστες µε προβλήµατα υγείας, προκειµένου να επιστρέψουν στη χώρα καταγωγής τους µε ασφάλεια και αξιοπρέπεια. Η παρούσα έκδοση αποτελεί ένα πολύτιµο εργαλείο, το οποίο παρουσιάζει σηµαντικά στοιχεία για τις µορφές και τις τάσεις της µετανάστευσης στη χώρα ενώ παράλληλα περιγράφει τις δραστηριότητες που υλοποιήθηκαν από το γραφείο του ΟΜ Ελλάδας για την επιτυχή υλοποίηση, στο πλαίσιο του Ετήσιου Προγράµµατος 2012, της Εθελοντικής Επιστροφής και Επανένταξης υπηκόων τρίτων χωρών. Εξίσου σηµαντικό είναι το ότι η συγκεκριµένη έκδοση µας δίνει την ευκαιρία να µοιραστούµε µαζί σας τις σκέψεις των µεταναστών για τις εµπειρίες τους τόσο στην Ελλάδα όσο και κατά την επιστροφή τους στη χώρα τους. Τέλος, θα επιθυµούσα ιδιαίτερα να ευχαριστήσω το Υπουργείο ηµόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη για την εµπιστοσύνη και την συνεπή συνεργασία. Και βέβαια, θα ήθελα να ευχαριστήσω το προσωπικό του ΟΜ Ελλάδας για την αφοσίωση και τον επαγγελµατισµό µε τον οποίο παρέχει τις υπηρεσίες του στους µετανάστες. ανιήλ Εσδράς Επικεφαλής Γραφείου Ελλάδας ιεθνής Οργανισµός Μετανάστευσης 3

5 2. Ο ιεθνής Οργανισµός Μετανάστευσης Ο ιεθνής Οργανισµός Μετανάστευσης ( ΟΜ) ιδρύθηκε το 1951 και είναι ο κορυφαίος διακυβερνητικός οργανισµός που ηγείται στο χώρο της µετανάστευσης. Συνεργάζεται στενά µε κυβερνητικούς, διακυβερνητικούς και µη κυβερνητικούς εταίρους και αφιερώνει τη δράση του στην ανθρωπιστική και οργανωµένη µετανάστευση προς όφελος όλων των µερών. Αυτό το επιτυγχάνει παρέχοντας έργο και συµβουλευτικές υπηρεσίες τόσο στις κυβερνήσεις όσο και στους ίδιους τους µετανάστες. Συνεργάζεται στενά µε µετανάστες και κυβερνήσεις προκειµένου ν αντιµετωπιστούν οι προκλήσεις που θέτει η µετανάστευση, εκτιµώντας πως η ίδια συνιστά δυνητικά ένα τεράστιο πλεονέκτηµα και για τις χώρες προορισµού και για τους ίδιους τους µετανάστες αλλά και για τις χώρες προέλευσης. Με όπλο την τεχνογνωσία και την εµπειρία ο ΟΜ δρα µε τους εταίρους του στη διεθνή κοινότητα προωθώντας την διεθνή συνεργασία στα ζητήµατα που προκύπτουν από την µετανάστευση, βοηθώντας στην αναζήτηση και εύρεση πρακτικών λύσεων στα προβλήµατα της µετανάστευσης και παρέχοντας ανθρωπιστική βοήθεια σε µετανάστες που την έχουν ανάγκη, συµπεριλαµβάνοντας σ αυτούς πρόσφυγες και στο εσωτερικό µετακινηθέντες πληθυσµούς. Πέραν των πολλών άλλων δραστηριοτήτων ο ΟΜ εργάζεται σε τέσσερις µεγάλους τοµείς: Μετανάστευση και Ανάπτυξη ιευκόλυνση της Μετανάστευσης Ρύθµιση της Μετανάστευσης Αντιµετώπιση των συνεπειών της αναγκαστικής µετανάστευσης Στο Καταστατικό του ΟΜ αναγνωρίζεται η σχέση µεταξύ Μετανάστευσης και Οικονοµικής, Κοινωνικής και Πολιτιστικής Ανάπτυξης καθώς επίσης και το δικαίωµα της ελεύθερης κυκλοφορίας. Η δράση του ΟΜ που τέµνει αυτούς τους τοµείς περιλαµβάνει την προώθηση του ιεθνούς Μεταναστευτικού ικαίου, τον διάλογο για την εξεύρεση κατευθύνσεων και πολιτικών σε θέµατα µετανάστευσης καθώς επίσης και µέριµνα για την προστασία των δικαιωµάτων των µεταναστών. 155 Κράτη Μέλη και 11 Κράτη Παρατηρητές Κράτη µη Μέλη Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά µε τον ΟΜ και το έργο του σε όλο τον κόσµο επισκεφθείτε το 4

6 3. Το Γραφείο του ΟΜ στην Ελλάδα Η Ελλάδα είναι ιδρυτικό µέλος του ΟΜ. Το Γραφείο του ΟΜ στην Ελλάδα λειτουργεί µε βάση τη Σύµβαση της 17 ης Απριλίου 1952 που υπέγραψαν από κοινού η Ελληνική Κυβέρνηση και ο ΟΜ. Η Ελλάδα µετά τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο κατέστη χώρα εξαγωγής µεταναστών. Η µεταναστευτική ροή διήρκεσε από το 1952 έως τα µέσα του Το 1954 ο ΟΜ προσέφερε επαγγελµατική κατάρτιση σε Έλληνες εργάτες, προσανατολίζοντάς τους επαγγελµατικά και πολιτιστικά για να διευκολύνει την ένταξή τους στις κοινωνίες υποδοχής. Το Γραφείο Ελλάδας του ΟΜ βοήθησε πάνω από Έλληνες µετανάστες να εγκατασταθούν στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στην Αυστραλία και σε άλλες υπερπόντιες χώρες. IOM INT. OM ΕΛΛΑ ΑΣ IOM INT. Στη δεκαετία του 1980 η Ελλάδα έγινε χώρα διέλευσης µεταναστών από την Ανατολική Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Το Γραφείο του ΟΜ στην Ελλάδα οργάνωσε και υλοποίησε την µετεγκατάσταση αλλοδαπών µεταναστών και προσφύγων, κυρίως στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στην Αυστραλία και στην Νέα Ζηλανδία. Αλλαγή υπήρξε στις αρχές του 1990 όταν η Ελλάδα κατέστη προορισµός για µετανάστες µε προέλευση κυρίως από την Κεντρική και την Ανατολική Ευρώπη και για µεγάλο αριθµό µεταναστών από την Αλβανία. Από το 2007 που άρχισαν οι µετανάστες να φθάνουν στην Ελλάδα µε πλοίο, κυρίως από το Πακιστάν, το Μπαγκλαντές, το Ιράκ και το Αφγανιστάν διαµέσου του Αιγαίου, ο αριθµός τους αυξάνονταν συνεχώς. Ωστόσο, το 2010, υπήρξε µια αλλαγή εισόδου από τα θαλάσσια στα χερσαία σύνορα µε αποτέλεσµα την αύξηση παράτυπων συνοριακών διαβάσεων στην περιοχή του Έβρου, στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Η Frontex, εκτιµά ότι το 85% περίπου του συνόλου των καταγεγραµµένων παράνοµων εισόδων στην Ε.Ε. έγιναν από τον Έβρο. Αυτός ο µεγάλος αριθµός παράτυπων µεταναστών από την Ασία και την Αφρική, έβλεπε την Ελλάδα ως πύλη εισόδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά συχνά κατέληγαν να παραµένουν εγκλωβισµένοι στη χώρα. IOM INT. Η Ελλάδα είναι επίσης χώρα προορισµού θυµάτων εµπορίας ανθρώπων. Τα περισσότερα αναγνωρισµένα ως θύµατα εµπορίας ανθρώπων άτοµα προέρχονται από τη Ρωσία, την Ουκρανία, τη Μολδαβία, τη Βουλγαρία και τη Νιγηρία. Είναι θύµατα εµπορίας για σεξουαλική και εργασιακή εκµετάλλευση. 5

7 OM ΕΛΛΑ ΑΣ Το Γραφείο του ΟΜ στην Ελλάδα λειτουργεί µε πάνω από 70 άτοµα προσωπικό και υλοποιεί δράσεις και προγράµµατα, προς όφελος των µεταναστών, σε στενή συνεργασία µε τις Κοινότητές τους αλλά και την Κυβέρνηση της Ελλάδας. Παρατίθενται τα πρόσφατα προγράµµατα που υλοποίησε ο ΟΜ Ελλάδας. Προγράµµατα Εθελοντικής Επιστροφής και Επανένταξης «Εθελοντική Επιστροφή και Επανένταξη υπηκόων τρίτων χωρών» µε συγχρηµατοδότηση του Ευρωπαϊκού Ταµείου Επιστροφής και της Ελληνικής Κυβέρνησης ( ). «Εθελοντική Επιστροφή και Επανένταξη υπηκόων τρίτων χωρών από την Ελλάδα» χρηµατοδοτούµενο από την Κυβέρνηση του Ηνωµένου Βασιλείου ( ). «Αντιµετώπιση αναγκών των ασυνόδευτων ανηλίκων» µε συγχρηµατοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Σουηδίας, ανίας και Ηνωµένου Βασιλείου ( ). «Πρόγραµµα Εθελοντικής Επιστροφής» χρηµατοδοτούµενο από την Υπηρεσία Συνοριακής Φύλαξης του Ηνωµένου Βασιλείου ( ). «Υποστηρίζοντας Οργανώσεις που βοηθούν µεταναστευτικό πληθυσµό που αναζητά άσυλο στην Ελλάδα», χρηµατοδοτούµενο από τον Ευρωπαϊκό Οικονοµικό Χώρο (Ισλανδία, Λιχτενστάιν, Νορβηγία). «Πρόγραµµα Εθελοντικής Επιστροφής» χρηµατοδοτούµενο από τον Ευρωπαϊκό Οικονοµικό Χώρο. «Εθελοντική Επιστροφή αιτούντων άσυλο και προσφύγων» συγχρηµατοδοτούµενο από το Ευρωπαϊκό Ταµείο Προσφύγων και την Ελληνική Κυβέρνηση (2006, 2007, 2008). Σε συνεργασία µε το Υπουργείο ηµόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη ο ΟΜ Ελλάδας υλοποιεί ένα πρόγραµµα συγχρηµατοδοτούµενο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Κυβέρνηση της Ελλάδας. Το πρόγραµµα «Ανοιχτό Κέντρο Φιλοξενίας για µετανάστες εγγεγραµµένους για Εθελοντική Επιστροφή και Επανένταξη» θα παρέχει διαµονή και άλλες υπηρεσίες σε επιστρέφοντες µετανάστες δίνοντας προτεραιότητα σε ευπαθείς οµάδες, όπως µονογονεϊκές οικογένειες, εγκύους, µετανάστες µε προβλήµατα υγείας, θύµατα εµπορίας ανθρώπων και ασυνόδευτους ανήλικους. 6

8 Αντιµετώπιση Εµπορίας Ανθρώπων Ως διεθνής οργανισµός ο ΟΜ έχει γραφεία στις χώρες καταγωγής, διέλευσης και προορισµού και διαθέτει την ικανότητα να παρέχει άµεση βοήθεια στα θύµατα εµπορίας ανθρώπων όπως και να προωθεί τη διασυνοριακή συνεργασία όλων των εµπλεκόµενων φορέων. Στην Ελλάδα ο ΟΜ δραστηριοποιείται προς τις εξής κατευθύνσεις για την αντιµετώπιση της εµπορίας ανθρώπων: Παροχή εθελοντικής βοήθειας κατά την επιστροφή των θυµάτων εµπορίας ανθρώπων, σε συνεργασία µε τις αποστολές του ΟΜ στις χώρες καταγωγής µε σκοπό την παροχή βοήθειας κατά την άφιξη του θύµατος εκεί. Συλλογή πληροφοριών και δεδοµένων, σύµφωνα µε την πολιτική προστασίας δεδοµένων του ΟΜ, για την καλύτερη κατανόηση του προφίλ των θυµάτων και την στήριξη των εθνικών στρατηγικών για την πρόληψη και την προστασία του πληθυσµού. Ο ΟΜ διαθέτει τη µεγαλύτερη βάση δεδοµένων παγκοσµίως για τα θύµατα εµπορίας ανθρώπων. Συντονισµός του Εθνικού ικτύου για την καταπολέµηση της εµπορίας ανθρώπων, σε συνεργασία µε τον Εθνικό Συντονιστικό Μηχανισµό Παρακολούθησης και Καταπολέµησης της Εµπορίας Ανθρώπων. Στο δίκτυο αυτό περιλαµβάνονται Υπουργεία, Πρεσβείες και φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών. Οργάνωση και συµµετοχή σε διασυνοριακές, διεπιστηµονικές συναντήσεις για την προώθηση της πληροφόρησης και την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών. Ενηµερωτικές εκστρατείες και δραστηριότητες ευαισθητοποίησης. Ανάπτυξη ικανοτήτων µέσω της κατάρτισης των επαγγελµατιών της πρώτης γραµµής για τον έγκαιρο εντοπισµό των θυµάτων εµπορίας ανθρώπων. Στους συµµετέχοντες περιλαµβάνονται οι υπεύθυνοι για την επιβολή του Νόµου, ικαστές, Εισαγγελείς, Επιθεωρητές Εργασίας και Επαγγελµατίες της Υγείας. Πληροφόρηση και Ευαισθητοποίηση Συνεργασία σε διακρατικά προγράµµατα για την καταπολέµηση φαινοµένων όπως το οργανωµένο έγκληµα, η ξενοφοβία, οι διακρίσεις και ο κοινωνικός αποκλεισµός. 7

9 4. Η Μετανάστευση στη Ελλάδα Στη δεκαετία του 1960 η Ελλάδα ήταν χώρα που χαρακτηρίστηκε από µαζικές µετακινήσεις Ελλήνων. Ο ΟΜ βοήθησε τους Έλληνες πολίτες να µεταναστεύσουν στην Γερµανία, την Αυστραλία, τον Καναδά και τις Ηνωµένες Πολιτείες. Μετά την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα το 1981, την κατάρρευση των καθεστώτων στην Ανατολική και την Κεντρική Ευρώπη στη δεκαετία του 1990 και µε γεωγραφική θέση-πύλη προς την υπόλοιπη Ευρώπη, η Ελλάδα µετατράπηκε σε χώρα υποδοχής µεταναστών. Μέχρι το 2009 οι µετανάστες στην Ελλάδα έβρισκαν εργασία, έστω και αδήλωτη. Ωστόσο, η οικονοµική κρίση και τα µέτρα λιτότητας που ακολούθησαν άλλαξαν την οικονοµική και κοινωνικοπολιτική κατάσταση στη χώρα. Πολλοί µετανάστες έµειναν άνεργοι. Ταυτόχρονα, σε συνεργασία µε την Frontex, η Ελληνική Κυβέρνηση σφράγισε τα θαλάσσια σηµεία εξόδου από την Ελλάδα καθιστώντας πιο δύσκολο για τους µετανάστες να ταξιδέψουν στην υπόλοιπη Ευρώπη. Κατά συνέπεια, οι παράτυποι µετανάστες δεν είχαν την δυνατότητα να ταξιδέψουν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, δεν διέθεταν τους απαραίτητους πόρους ή τα ταξιδιωτικά έγγραφα για να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Το 2011 το ικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων διαπίστωσε ότι το 90% του συνόλου των παράτυπων εισροών προς την Ευρώπη είχε πραγµατοποιηθεί µέσα από τα ελληνικά σύνορα. Σύµφωνα µε τα στοιχεία της Frontex, η Ελλάδα είναι µία από τις κύριες πύλες εισόδου των παράτυπων µεταναστών όπως και των αιτούντων άσυλο από την Αφρική και την Ασία προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα σηµεία όµως εισόδου στην Ελλάδα έχουν αλλάξει. Στο παρελθόν η συνήθης διαδροµή ήταν µέσω του Αιγαίου Πελάγους. Η συνεισφορά της Frontex µε τις περιπολίες στα θαλάσσια σύνορα οδήγησε σε µια στροφή προς την είσοδο από τον Έβρο στα σύνορα µε την Τουρκία. Το 2012, η Κυβέρνηση της Ελλάδα ξεκίνησε την κατασκευή ενός φράχτη 12 χιλιοµέτρων, ο οποίος εµπόδισε την είσοδο από τον Έβρο και ώθησε τη µεταναστευτική ροή πάλι στο Αιγαίο Πέλαγος. Συµφωνήθηκε από όλους τους υπεύθυνους πως η πιο ανθρώπινη λύση ήταν η εφαρµογή των προγραµµάτων εθελοντικής επιστροφής και επανένταξης. Ο ΟΜ Ελλάδας ξεκίνησε το πρώτο πιλοτικό πρόγραµµα το 2010 µε την εθελοντική επιστροφή 370 µεταναστών. Το πρόγραµµα επεκτάθηκε και αναµένεται ότι µέχρι το τέλος του 2014 ο ΟΜ Ελλάδας θα έχει βοηθήσει πάνω από µετανάστες να επιστρέψουν στην πατρίδα τους µε ασφάλεια και αξιοπρέπεια. 8

10 5. Η Εθελοντική Επιστροφή και Επανένταξη Η εθελοντική επιστροφή και επανένταξη αποτελεί µία από τις βασικές δραστηριότητες του ιεθνούς Οργανισµού Μετανάστευσης ( ΟΜ) και έχει προσφέρει ζωτικής σηµασίας βοήθεια σε δεκάδες χιλιάδες µετανάστες να επιστρέψουν στην χώρα τους κάθε χρόνο. Αποτελεί παράλληλα µια αναπτυσσόµενη δραστηριότητα καθώς ένας αυξανόµενος αριθµός κρατών - τόσο αυτών που φιλοξενούν µετανάστες όσο και των χωρών προέλευσης - αναγνωρίζουν την αξία της Εθελοντικής Επιστροφής και Επανένταξης ως βασικό στοιχείο για µια αποτελεσµατική και ανθρώπινη διαχείριση της µετανάστευσης. Ο ΟΜ εφαρµόζει σήµερα προγράµµατα Εθελοντικής Επιστροφής σε όλες τις ηπείρους και προς ποικίλες κατευθύνσεις: από Βορρά προς Νότο και από Νότο προς Νότο. Από το 1979, µε την ίδρυση του γερµανικού προγράµµατος Επανένταξης και Μετανάστευσης για τους Αιτούντες Άσυλο στη Γερµανία, οι δραστηριότητες του ΟΜ για την εθελοντική επιστροφή και επανένταξη έχουν διευρυνθεί και περιλαµβάνουν περισσότερα από 100 προγράµµατα, βοηθώντας µετανάστες να επιστρέψουν σε περίπου 160 χώρες σε όλο τον κόσµο. Κατά την τελευταία δεκαετία µόνο ο ΟΜ βοήθησε πάνω από µετανάστες να επιστρέψουν οικειοθελώς στις χώρες καταγωγής τους. Ο ΟΜ θεωρεί την εθελοντική επιστροφή και επανένταξη ως αναπόσπαστο µέρος µιας συνεκτικής προσέγγισης για τη διαχείριση της µετανάστευσης, η οποία συνδυάζει την αποτελεσµατική διαχείριση των συνόρων, τις αποτελεσµατικές δοµές διεκπεραίωσης των αιτήσεων ασύλου, και τον σεβασµό των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, διευκολύνοντας την ασφαλή και αξιοπρεπή επιστροφή των µεταναστών και την ενθάρρυνση της βιώσιµης επανένταξής τους στην χώρα καταγωγής τους. Οι Εθελούσιες Επιστροφές στον Ευρωπαϊκό Οικονοµικό Χώρο (Ε.Ο.Χ.) και την Ελβετία Στην Ευρωπαϊκή Ένωση τα περισσότερα από τα προγράµµατα εθελοντικής επιστροφήςς έχουν πρωτίστως βοηθήσει τους αιτούντες άσυλο των οποίων η αίτηση έχει απορριφθεί ή έχουν εγκαταλείψει το αίτηµά τους, τους µετανάστες των οποίων η προσωρινή διαµονή ή το καθεστώς προστασίας έχει λήξει και δεν έχει ανανεωθεί και τους παράτυπους µετανάστες. Το 2012 ο ΟΜ υλοποίησε πάνω από 60 προγράµµατα σε 26 χώρες της Ε.Ε., συµπεριλαµβανοµένης της Νορβηγίας και της Ελβετίας. Η περιοχή αποτελεί µία από τις πιο σηµαντικές από την άποψη των µεταναστευτικών ροών, ενώ τα γεγονότα στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή συνεχίζουν να έχουν αντίκτυπο στη διαµόρφωση των νέων τάσεων της µετανάστευσης. 9

11 6. Το Ευρωπαϊκό Ταµείο Επιστροφής Το Ευρωπαϊκό Ταµείο Επιστροφής αποτελεί ένα από τα τέσσερα Ταµεία Αλληλεγγύης του γενικού προγράµµατος «Αλληλεγγύη και ιαχείριση των Μεταναστευτικών Ροών» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την περίοδο και συστάθηκε για να στηρίξει τις κοινές προσπάθειες των κρατών- µελών για τη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε. και να συµβάλει στην υλοποίηση των κοινών πολιτικών ασύλου. Το κλειδί για την επίτευξη του στόχου αυτού είναι η αποτελεσµατικότητα της εθελοντικής επιστροφής, σύµφωνα πάντα µε την Χάρτα των Θεµελιωδών ικαιωµάτων της Ε.Ε. Γενικό στόχο του Ευρωπαϊκού Ταµείου Επιστροφής αποτελεί η στήριξη των προσπαθειών των κρατών-µελών για τη βελτίωση της διαχείρισης των επιστροφών σε κάθε επίπεδο προωθώντας δράσεις κοινής εφαρµογής από τα κράτη-µέλη. Το Ταµείο υποστηρίζει επίσης εθνικές δράσεις που συγκλίνουν µε τους στόχους της Κοινότητας στο πλαίσιο της αρχής της αλληλεγγύης. Παράλληλα, χορηγείται οικονοµική ενίσχυση στα κράτη-µέλη για την προώθηση µιας ολοκληρωµένης διαχείρισης των επιστροφών καθώς επίσης και για την ενίσχυση της συνεργασίας µεταξύ των κρατών µελών. Το Ταµείο ενθαρρύνει τη συνεργασία µεταξύ των κρατών-µελών της Ε.Ε. και των χωρών επιστροφής συγχρηµατοδοτώντας προγράµµατα εθελοντικών επιστροφών και επανένταξης, ειδική βοήθεια σε ευάλωτες οµάδες, ανάπτυξη καινοτόµων εργαλείων και ενεργειών που υποστηρίζουν την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών µεταξύ των κρατών µελών της Ε.Ε. και άλλων κρατών. Το Ευρωπαϊκό Ταµείο Επιστροφών από το 2010 έχει χρηµατοδοτήσει προγράµµατα τα οποία έδωσαν τη δυνατότητα σε πάνω από µετανάστες να εγγραφούν και σε σχεδόν να επιστρέψουν στις χώρες καταγωγής τους από την Ελλάδα 10

12 7. ράσεις Ενηµέρωσης, Ενηµερωτικές Επισκέψεις και Συνεργασία µε ιπλωµατικές Αρχές 7.1. Εκστρατεία ενηµέρωσης και διάδοση της πληροφόρησης Οργανώθηκαν και πραγµατοποιήθηκαν δράσεις ενηµέρωσης, για το Πρόγραµµα Εθελοντικής Επιστροφής και Επανένταξης, προς όλους τους συνεργαζόµενους φορείς και τους επωφελούµενους του Προγράµµατος. Υλοποιήθηκαν παρεµβάσεις, όπως «street work», µε την συµβολή αντιπροσώπων από 9 κοινότητες µεταναστών σε διάφορες περιοχές της Αθήνας και των περιχώρων µε στόχο την ενηµέρωση πολιτών τρίτων χωρών που δεν γνώριζαν το Πρόγραµµα. Οι µεταναστευτικές κοινότητες ενηµέρωναν για τις περιοχές µε µεγάλο αριθµό µεταναστών, όπως χώροι εργασίας, συνάθροισης και κοινωνικής ζωής. Προσωπικό του ΟΜ και διαπολιτισµικοί µεσολαβητές επισκέφθηκαν τους χώρους αυτούς και ενηµέρωσαν τους µετανάστες για το πρόγραµµα. Ενηµερωτικά φυλλάδια µε πληροφορίες για το πρόγραµµα διανεµήθηκαν κατά την διάρκεια των παραπάνω δράσεων. Οι δράσεις ενηµέρωσης συνεχίζονται σε ιατρεία που εξυπηρετούν µετανάστες, σε φιλανθρωπικές οργανώσεις και σε ΜΚΟ που προσφέρουν υπηρεσίες σε πολίτες τρίτων χωρών. Στο τέλος Ιουνίου 2014, ο ΟΜ Ελλάδας θα έχει πραγµατοποιήσει 34 «street works» και 9 ενηµερωτικές συναντήσεις µε κοινότητες µεταναστών. Μια επιτυχηµένη συνάντηση µε την συµµετοχή εκπροσώπων Κοινοτήτων Μεταναστών οργανώθηκε στα γραφεία του ΟΜ στην Αθήνα, τον Μάρτιο του 2014, για την ανταλλαγή πληροφόρησης και εµπειριών, για την διασφάλιση της υποστήριξης και της συνεργασίας των Κοινοτήτων και την διάχυση της πληροφόρησης σχετικά µε το Πρόγραµµα. 11

13 7.2. Ενηµερωτικό Υλικό Ένα ενηµερωτικό τηλεοπτικό µήνυµα σχετικό µε το Πρόγραµµα Εθελοντικών Επιστροφών δηµιουργήθηκε και προβάλλεται σε εθνικής και τοπικής εµβέλειας, κρατικούς και ιδιωτικούς τηλεοπτικούς σταθµούς. Η προβολή του «σποτ» αποσκοπεί στην ενηµέρωση των µεταναστών, όσων αιτούνται άσυλο και της ελληνικής κοινωνίας για την ύπαρξη και τα οφέλη του προγράµµατος εθελοντικής επιστροφής. Η εκστρατεία ενηµέρωσης περιλαµβάνει και ανάρτηση σχετικών αφισών στους σταθµούς του Μετρό της Αθήνας αλλά και σε άλλους δηµόσιους χώρους. Επιπλέον, ενηµερωτικά φυλλάδια σε 15 γλώσσες διανέµονται σε ΜΚΟ, σε κοινωνικά ιατρεία και φαρµακεία και σε χώρους όπου παρέχεται υποστήριξη σε µετανάστες και αιτούντες άσυλο. Στο τέλος Ιουνίου 2014, ο ΟΜ Ελλάδας θα έχει πραγµατοποιήσει 34 «street works» και 9 ενηµερωτικές συναντήσεις µε κοινότητες µεταναστών. 12

14 7.3. Εκστρατείες Ενηµέρωσης Ένα άλλο συστατικό του Προγράµµατος περιλαµβάνει πληροφοριακές επισκέψεις σε γνωστά σηµεία εισόδου και εξόδου από την χώρα για την ενηµέρωση παράτυπων µεταναστών, κοινοτήτων µεταναστών, τοπικών ΜΚΟ καθώς και των τοπικών Αρχών. Μια από αυτές τις επισκέψεις πραγµατοποιήθηκε στην περιοχή της Πελοποννήσου. Λόγω της αυξηµένης παρουσίας µεταναστών στην περιοχή, ο ΟΜ οργάνωσε ενηµερωτικές συναντήσεις µε τις τοπικές Αρχές και ΜΚΟ στην Καλαµάτα, στον Πύργο, την Πάτρα και την Κόρινθο. Επίσης «street work», όπως στην Αθήνα, πραγµατοποιήθηκαν και σ αυτές τις περιοχές. Για την ενηµέρωση των υπό διοικητική κράτηση παράτυπων µεταναστών, ο ΟΜ επισκέφθηκε τα προ-αναχωρησιακά κέντρα κράτησης και τα Κέντρα Πρώτης Υποδοχής στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη. Το προσωπικό του ΟΜ συναντήθηκε µε κυβερνητικούς παράγοντες και µε εκπροσώπους εµπλεκόµενων τοπικών Αρχών και συνοµίλησε για τις προαπαιτούµενες διοικητικές και επιχειρησιακές διαδικασίες για την αναχώρηση των µεταναστών καθώς και για την πληροφόρηση για το Πρόγραµµα των νεοεισερχόµενων µεταναστών από τα χερσαία σύνορα της περιοχής. Το προσωπικό του ΟΜ επισκέφθηκε επίσης τα κέντρα Πρώτης Υποδοχής στα βασικότερα θαλάσσια σηµεία εισόδου µεταναστών, στα νησιά Λέσβο, Σάµο και Χίο, όπου και ενηµέρωσε για το Πρόγραµµα νεοεισελθέντες µετανάστες. 13

15 Οι ήµοι Θεσσαλονίκης και Πάτρας υποστήριξαν έµπρακτα την υλοποίηση του Προγράµµατος, παραχωρώντας χώρους γραφείων στα αντίστοιχα ηµαρχεία στον ιεθνή Οργανισµό Μετανάστευσης. Το Γραφείο ΟΜ Ελλάδας εγκαινίασε τα δύο γραφεία και κατά την δηµόσια τελετή αναγνώρισε την αδιάλειπτη υποστήριξη αυτών των ήµων και ευχαρίστησε γι αυτήν τόσο τον ήµαρχο Θεσσαλονίκης κ. Ιωάννη Μπουτάρη όσο και τον δήµαρχο Πάτρας κ. Ιωάννη ηµαρά Περιφερειακοί Υπάλληλοι ΟΜ Κατά τη διάρκεια υλοποίησης του τρέχοντος Προγράµµατος εννέα περιφερειακοί υπάλληλοι εγκαταστάθηκαν σε σηµεία συνοριακών εισόδων και εξόδων της χώρας καθώς και σε αγροτικές περιοχές ανά την Ελλάδα. Πιο συγκεκριµένα, οι υπάλληλοι του ΟΜ εργάζονται στην Ορεστιάδα, στην Αλεξανδρούπολη, στη ράµα, στην Θεσσαλονίκη, στα Ιωάννινα, στη Μυτιλήνη, στη Σάµο, στην Κρήτη, στην Κόρινθο και στην Πάτρα όπου συγκεντρώνεται αυξηµένος αριθµός παράτυπων µεταναστών. Οι περιφερειακοί υπάλληλοι του ΟΜ είναι επιφορτισµένοι µε το καθήκον της παροχής πληροφοριών στους µετανάστες σχετικά µε την ύπαρξη του Προγράµµατος «Επικουρούµενης Εθελοντικής Επιστροφής και Επανένταξης» καθώς και για τα πλεονεκτήµατα που προσφέρει το Πρόγραµµα σε εκείνους που θα επιλέξουν την εθελοντική επιστροφή στη χώρα καταγωγής τους. Σε όσους µετανάστες επιθυµούν να επιστρέψουν µέσω του Προγράµµατος παρέχεται η αρωγή και η βοήθεια των Περιφερειακών υπαλλήλων του ΟΜ για την ολοκλήρωση τόσο της εγγραφής όσο και των προαπαιτούµενων διαδικασιών για την επιστροφή τους. 14

16 7.5. Επισκέψεις Επισήµων και Ενηµερωτικές Επισκέψεις Στη διάρκεια της προετοιµασίας της 5 ης Προεδρίας της Ελλάδας στο Συµβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο Περιφερειακός ιευθυντής του ΟΜ Βρυξελλών, κ. Mπερντ Χεµινγουέι, η κα Άνα-Εύα Ραντιτσέτι, ιευθύντρια του Τµήµατος Υποστήριξης Προγραµµάτων και Πολιτικών και ο κ. Ευγένιος Αµπρόζι, Υπεύθυνος του Περιφερειακού Γραφείου στα κεντρικά του ΟΜ στη Γενεύη, ήλθαν στην Ελλάδα για επίσηµη επίσκεψη. Κατά την παραµονή τους είχαν συναντήσεις µε Έλληνες Υπουργούς και εκπροσώπους άλλων κυβερνητικών φορέων υπεύθυνων για την διαχείριση θεµάτων µετανάστευσης. Ο ΟΜ επιβεβαίωσε την δέσµευση του Οργανισµού για την διαρκή στήριξή του προς την Ελληνική Κυβέρνηση, τόσο κατά την διάρκεια της Ελληνικής Προεδρίας σε ζητήµατα µεταναστευτικής διαχείρισης όσο και πέραν της Προεδρίας, σε θέµατα που άπτονται του εθνικού σχεδίου δράσης για την µετανάστευση. Κατά την διάρκεια της συνάντησης ο ΟΜ υπογράµµισε ότι η προστασία των µεταναστών και των δικαιωµάτων τους πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα σε όλες τις παρούσες και τις µελλοντικές δραστηριότητες διαχείρισης της µετανάστευσης. Οι επισκέψεις ενηµέρωσης είναι ουσιώδεις για τη βελτίωση και την διατήρηση της συνεργασίας και της ανταλλαγής πληροφόρησης και βέλτιστων πρακτικών στην υλοποίηση του Προγράµµατος. Ο επικεφαλής του γραφείου του ΟΜ στην Ελλάδα και εκπρόσωποι του Υπουργείου ηµόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη, που συγχρηµατοδοτεί το Εθνικό Πρόγραµµα Εθελοντικών Επιστροφών και Επανένταξης, επισκέφθηκαν το γραφείο του ΟΜ στο Όσλο. Ο ΟΜ Νορβηγίας οργάνωσε συναντήσεις και µια παρουσίαση για την επιτυχή υλοποίηση του Προγράµµατος Εθελοντικών Επιστροφών και Επανένταξης σ αυτή τη χώρα. Κατά την διάρκεια της συνάντησης το προσωπικό των δύο Γραφείων ΟΜ είχε την ευκαιρία να ανταλλάξει εµπειρίες και διαδικασίες εφαρµογής του Προγράµµατος. Οι Έλληνες εκπρόσωποι επισκέφθηκαν επίσης Κέντρα Υποδοχής στο Όσλο κατανοώντας πιο εµπεριστατωµένα την διαχείριση της µετανάστευσης στην Νορβηγία. 15

17 7.6. Επίσηµη Επίσκεψη της Αναπληρώτριας Γενικής ιευθύντριας του ΟΜ, πρέσβειρας Λάουρας Τόµπσον Η Αναπληρώτρια Γενική ιευθύντρια του ΟΜ, πρέσβειρα Λάουρα Τόµπσον επισκέφθηκε την Ελλάδα το Φεβρουάριο του Κατά την διάρκεια της επίσκεψής της είχε συναντήσεις µε τον Υπουργό ηµόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη κ. Νίκο ένδια, τον Υπουργό Υγείας κ. Άδωνη Γεωργιάδη όπως επίσης και µε πολλά υψηλόβαθµα κυβερνητικά στελέχη ενισχύοντας τις ήδη υπάρχουσες σχέσεις. Η Αναπληρώτρια Γενική ιευθύντρια παρουσίασε τις στρατηγικές του ΟΜ για το µέλλον. Επιβεβαίωσε την δέσµευσή της, όπως και την δέσµευση του Οργανισµού, για υποστήριξη των προσπαθειών της Ελληνικής Κυβέρνησης να αντιµετωπίσει τα ζητήµατα των µεταναστευτικών ροών προς τη χώρα σεβόµενη όλες τις διεθνείς και ευρωπαϊκές νοµικές δεσµεύσεις για τα δικαιώµατα των µεταναστών. Η κα Τόµπσον είχε επίσης την ευκαιρία να συναντήσει το προσωπικό του ΟΜ στα γραφεία της Αθήνας. Υπογράµµισε τον σκοπό της επίσκεψής της και παρουσίασε τον τρόπο που ο ΟΜ µπορεί να συµβάλλει στη διαχείριση της µετανάστευσης στην Ελλάδα. Οι εργαζόµενοι οµόθυµα εξέφρασαν την προσήλωσή τους στην προώθηση της αποστολής του ΟΜ. Η ιαχειριστική Αρχή του Εθνικού Προγράµµατος Εθελοντικών Επιστροφών και Επανένταξης, η Υπηρεσία ιαχείρισης Ευρωπαϊκών και Αναπτυξιακών Προγραµµάτων του Υπουργείου ηµόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη επισκέφθηκε τα κεντρικά γραφεία του ΟΜ στη Γενεύη όπου είχαν την ευκαιρία να ανταλλάξουν πληροφορίες, εµπειρίες και µεθοδολογία καλών πρακτικών µε τους εµπειρογνώµονες του ΟΜ, σε θέµατα όπως το ιεθνές Μεταναστευτικό ίκαιο, σε ζητήµατα υγείας των µεταναστών καθώς και για τα οφέλη της µετανάστευσης για τις χώρες προορισµού και τις χώρες προέλευσης αλλά και για τους µετανάστες τους ίδιους. 16

18 7.7. Η Συνεργασία µε τις Πρεσβείες Το Γραφείο Ελλάδας του ιεθνούς Οργανισµού Μετανάστευσης ( ΟΜ) φιλοξένησε στις 10 Απριλίου 2014 µια συζήτηση στρογγυλής τραπέζης µε τη συµµετοχή Πρέσβεων, Προξένων, Επίτιµων Προξένων και Επικεφαλής Προξενικών Υπηρεσιών. Σκοπός της συνάντησης ήταν η ενδυνάµωση της συνεργασίας ανάµεσα στο Γραφείο Ελλάδας του ΟΜ, τα ελληνικά Υπουργεία και τις Πρεσβείες και τα Προξενεία στην υλοποίηση του Ελληνικού Προγράµµατος Επικουρούµενης Εθελοντικής Επιστροφής και Επανένταξης, το οποίο χρηµατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Ταµείο Επιστροφών (75%) και το Υπουργείο ηµόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη (25%). Ο Επικεφαλής του Γραφείου Ελλάδας του ΟΜ κ. ανιήλ Εσδράς υπογράµµισε πως είναι σηµαντική η στήριξη του Προγράµµατος από τις ιπλωµατικές Αρχές, επισηµαίνοντας ακόµα πως η ανάγκη για µια ευρύτερη συµµαχία και ισχυρό συντονισµό µεταξύ όλων των εµπλεκόµενων φορέων είναι επιτακτικότερη περισσότερο από ποτέ σήµερα στην Ελλάδα. ΟΜ Ελλάδας Συζήτηση Στρογγυλής Τραπέζης για τις Εθελοντικές Επιστροφές µε τις ιπλωµατικές Αποστολές των Χωρών Προέλευσης Οι Εκπρόσωποι των Υπουργείων ηµόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη και ικαιοσύνης, οι κυρίες Καραγιώργου, Γαβουχίδου και η κα Ζωχιού, αντίστοιχα, ενηµέρωσαν τους συµµετέχοντες και έδωσαν διευκρινήσεις σχετικά µε το Εθνικό Νοµικό και ιοικητικό Σύστηµα. Η ανάγκη για διακρατική συνεργασία υπογραµµίστηκε από την Πρόεδρο του Προξενικού Σώµατος στην Ελλάδα, την κα Τερίνα Αρµενάκη, στην δήλωσή της ότι «η µετανάστευση είναι η δύναµή µας και η ανάγκη για ευρεία συνεργασία και ισχυρό συντονισµό µεταξύ όλων των µερών και των Αρχών είναι επιτακτικού χαρακτήρα". 17

19 8. Οι ράσεις του Προγράµµατος 8.1. Εθελοντική Επιστροφή: Εγγραφή στο Πρόγραµµα Στους µετανάστες που επιθυµούν να επωφεληθούν από το πρόγραµµα παρέχεται λεπτοµερής ενηµέρωση ώστε η απόφαση επιστροφής στην πατρίδα τους να εδράζεται σε τεκµηριωµένη πληροφόρηση. Με την βοήθεια εξειδικευµένων διαπολιτισµικών µεσολαβητών διασφαλίζεται η βεβαιότητα ότι οι µετανάστες αντιλαµβάνονται πλήρως τις απαιτούµενες διοικητικές διαδικασίες, προκειµένου να επιστρέψουν στις πατρίδες τους. Λαµβάνεται ειδική πρόνοια για ευάλωτες οµάδες, συµπεριλαµβανοµένων όσων έχουν ανάγκη ιατρικής βοήθειας, των µονογονεϊκών οικογενειών, των ηλικιωµένων και των ασυνόδευτων ανηλίκων. Οι υπηρεσίες αυτές είναι συµβατές τόσο µε το ιεθνές ίκαιο όσο και µε την αποστολή του ΟΜ και λαµβάνουν υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες των µεταναστών. Η πλειοψηφία των µεταναστών που επιθυµούν να επιστρέψουν δεν διαθέτουν άδεια παραµονής ούτε έγγραφα ταυτοποίησης ή ταξιδιωτικά έγγραφα. Σ αυτές τις περιπτώσεις, ο ΟΜ Ελλάδας συνεργάζεται στενά µε Προξενεία, Επίτιµα Προξενεία και Πρεσβείες για την έκδοση ταξιδιωτικών εγγράφων. Το Γραφείο ΟΜ στην Ελλάδα συνεργάζεται µε 52 Προξενεία, Επίτιµα Προξενεία και Πρεσβείες τόσο στην Ελλάδα όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Πριν την ηµέρα της αναχώρησης, όλοι οι µετανάστες που πρόκειται να ταξιδέψουν συµµετέχουν σε συνάντηση στο γραφείο του ΟΜ Ελλάδας. Ο σκοπός είναι η παροχή της απαραίτητης πληροφόρησης για την πτήση τους. Καθώς πολλοί µετανάστες δεν έχουν ταξιδέψει πριν αεροπορικώς, τους δίνεται η δυνατότητα να εκφράσουν τις απορίες τους και να βεβαιωθούν για την βοήθεια που θα έχουν στο ταξίδι τους, τόσο στο αεροδρόµιο της χώρας διέλευσης όσο και στον τελικό τους προορισµό. Πάνω από µετανάστες θα έχουν εγγραφεί και σχεδόν θα έχουν επιστρέψει στην χώρα προέλευσής τους έως την 30η Ιουνίου 18