Α.Π.Θ. Πανεπιστηµιούπολη. Θυρίδα 483, Θεσσαλονίκη. Τηλ/Fax: , {vepitrop, abas,

Transcript

1 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΑΝΟΙΚΤΟΥ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΜΗΣΗ ΚΑΙ ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ Ε ΑΦΟΛΟΓΙΚΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΣΕ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΠΙΠΕ Ο ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ Ο ΗΓΙΑ INSPIRE: ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΓΟ GS-SOIL Επιτρόπου Β. 1, Μπασούκος Α. 1 και Καρατζάς Κ. 1 1 ISAG- Οµάδα Εφαρµογών Συστηµάτων Πληροφορικής, Τµήµα Μηχανολόγων Μηχανικών Α.Π.Θ. Πανεπιστηµιούπολη. Θυρίδα 483, Θεσσαλονίκη. Τηλ/Fax: , {vepitrop, abas, kostas}@isag.meng.auth.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο κατακερµατισµός των περιβαλλοντικών γεωδεδοµένων και των συναφών µεταδεδοµένων µεταξύ διαφορετικών φορέων και παρόχων υπηρεσιών σε παγκόσµιο επίπεδο, είναι ένα από τα κυριότερα προβλήµατα τα οποία συναντά κάθε προσπάθεια ενοποιηµένης παρουσίασης και επεξεργασίας τους. Επιπλέον, παρατηρείται µια µεγάλη διασπορά και διαφοροποίηση στις χρησιµοποιούµενες µορφές αρχείων και στον τρόπο παρουσίασης των δεδοµένων, ειδικά σε επίπεδο διαδικτυακών υπηρεσιών και ιστορικών αρχείων ηλεκτρονικών δεδοµένων. Η οδηγία INSPIRE της Ε.Ε. αποσκοπεί στον ορισµό ενός προτύπου για την µορφή των µεταδεδοµένων που αφορούν τις γεωγραφικά προσδιορισµένες περιβαλλοντικές πληροφορίες. Συγκεκριµένα, ορίζονται τα υποχρεωτικά πεδία και τα ελάχιστα αποδεκτά περιεχόµενά τους, ώστε να εξασφαλίζεται η χρησιµότητα, η διαλειτουργικότητα και η οµοιογένεια των ίδιων των µεταδεδοµένων. OPEN TOOLS AND SERVICES FOR THE CREATION AND HARMONIZATION OF INSPIRE COMPLIANT ENVIRONMENTAL DATA: EXPERIENCES WITHIN THE GS SOIL PROJECT Epitropou V. 1, Bassoukos A. 1 and Karatzas K. 1 1 ISAG - Informatics Systems & Applicationσ Group, Mechanical Engineering dept. of A.U.Th. Univercity. P.B. 483, Thessaloniki, Greece. Tel/Fax: , e- mail: {vepitrop, abas, kostas}@isag.meng.auth.gr ABSTRACT The scattering of environmental geographic data and their associated metadata across numerous data providers around the world or just within a country/federation (including the EU), as well as the large variability in the used formats and presentation/delivery methods, is one of the main obstacles encountered during efforts at unified data processing and presentation. The EU INSPIRE directive aims at standardizing at least the metadata format and its minimum mandatory contents, defining a minimum common degree of information interoperability and interchange in order to maximize the homogeneity and usability of metadata. Within the framework of the GS Soil project, a set of essential Free and Open Source Software tools to be used by participating partners were evaluated and tested, in order to identify and provide a free, standards-compliant set of tools to similar future geospatial environmental projects within the EU.

2 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ένας από τους στόχους του έργου GS Soil [1] είναι η δηµιουργία µιας κεντρικής Ευρωπαϊκής ιαδικτυακής πύλης (portal) η οποία θα συγκεντρώνει τους υπάρχοντες παρόχους δεδοµένων και µεταδεδοµένων σε έναν ενοποιηµένο κατάλογο περιεχοµένου και υπηρεσιών, παρέχοντας ταυτόχρονα και διασυνδέσεις (links) σε εξωτερικό περιεχόµενο και υπηρεσίες αναζήτησης, όπου αυτό είναι εφικτό. Η διαδικτυακή πύλη GS Soil θα έχει διπλό ρόλο, ως υπηρεσία στέγασης µεταδεδοµένων (κάποια από αυτά θα στεγάζονται αποκλειστικά στην ίδια πληροφορική υποδοµή) καθώς και σαν διαµεσολαβητής για εξωτερικούς καταλόγους µεταδεδοµένων. Τα ίδια τα µεταδεδοµένα θα παρέχονται κατά προτίµηση σε µια µορφή συµµορφωµένη ως προς την Ευρωπαϊκή οδηγία INSPIRE [2]. Η τελευταία αποσκοπεί στην εγκαθίδρυση µιας κοινής υποδοµής αναφοράς για την Ευρωπαϊκή χωρική πληροφορία, περιλαµβάνοντας από κοινά συστήµατα συντεταγµένων και πλεγµάτων αναφοράς (Παράρτηµα I) κτλ. έως και ενοποιηµένα σχήµατα µεταδεδοµένων, όπως αυτά για την εδαφική σύσταση (Παράρτηµα III), η οποία ενδιαφέρει άµεσα το έργο Gs Soil. Το Παράρτηµα III (Annex III) ορίζει τον τρόπο µε τον οποίον θα πρέπει να δοµηθούν τα µεταδεδοµένα, σύµφωνα µε το υπάρχον πρότυπο ISO19115 για µεταδεδοµένα. Η κύρια διαφορά του προτύπου που ορίζει η οδηγία INSPIRE σε σχέση µε προηγούµενα πρότυπα είναι ότι καθίστανται υποχρεωτικά ορισµένα πεδία και ένας ελάχιστος βαθµός περιεχοµένου, αλλά και ο ορισµός εξειδικευµένων επεκτάσεων για ορισµένα πεδία εφαρµογών, όπως π.χ. η εδαφολογική πληροφορία (Annex III της οδηγίας INSPIRE). Ο ορισµός συγκεκριµένων σχηµάτων XML για µεταδεδοµένα είναι ευθύνη του Work Package 3 (WP3) του Gs Soil. Η επίτευξη αυτών των στόχων θέτει κάποιες προϋποθέσεις στους τεχνικούς συνεργάτες και παρόχους/κατόχους περιεχοµένου που συµµετέχουν στο έργο, µια εκ των οποίων είναι η διαθεσιµότητα µεταδεδοµένων (metadata) σε µια µορφή σύµφωνη µε την οδηγία INSPIRE, και η δυνατότητα δηµοσίευσής τους µέσω µιας υπηρεσίας καταλόγου (catalogue service) όπως η CSW (Catalogue Service for Web) του OGC (Open Geospatial Consortium) ή της εφαρµογής ArcCatalog της ESRI. Αν και η ίδια η κεντρική υπηρεσία GS Soil βασίζεται πάνω στην ιδιόκτητη πλατφόρµα InGrid [3,4]του Υπουργείου Περιβάλλοντος της Κάτω Σαξωνίας στη Γερµανία, κρίθηκε αναγκαία η παράλληλη διερεύνηση και χρήση Ελεύθερου Λογισµικού Ανοικτού Κώδικα (ΕΛΑΚ, Free and Open Source Software) ώστε να είναι διαθέσιµη µια ελκυστική εναλλακτική λύση για όσους παρόχους δεδοµένων επιθυµούσαν να αποκτήσουν τις δικές τους υποδοµές δηµοσίευσης. 2. ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΥΠΟ ΟΜΩΝ ΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΕΤΑ Ε ΟΜΕΝΩΝ Ενώ η διαδικασία ανεύρεσης µεταδεδοµένων και η χρήση λογισµικών WebGIS είναι σχετικά απλή από την οπτική γωνία των τελικών χρηστών, ανεξαρτήτως του πώς ακριβώς λειτουργεί το κάθε σύστηµα και του πως µπορούν να το χειριστούν οι εκάστοτε χρήστες, τα πράγµατα από την πλευρά των παρόχων δεδοµένων δεν είναι εξίσου απλά. Μέρος των προβληµάτων που πρέπει να αντιµετωπίσουν είναι οι αποδεκτές µορφές δεδοµένων και η συµµόρφωση µε συγκεκριµένα πρότυπα. Οι ανάγκες των προµηθετών δεδοµένων (data partners) εντός του GS Soil µπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

3 1. Η δηµοσίευση µέσω διαδικτύου ήδη διαθέσιµων δεδοµένων και µεταδεδοµένων στις αρχικές τους µορφές όπου αυτό είναι τεχνικά εφικτό. Πολλά από αυτά τα δεδοµένα βρίσκονται σε µορφές που είναι κατάλληλες µόνο για απ ευθείας µεταφόρτωση (download) όπως αρχεία ακατέργαστων δεδοµένων, υπολογιστικά φύλλα, βάσεις δεδοµένων. Ένα σηµαντικό µέρος τους όµως µπορεί να προβληθεί ως χάρτης µέσω µιας κατάλληλης ιαδικτυακής υπηρεσίας (π.χ. ESRI Shapefiles, αρχεία bitmap, διανυσµατικά δεδοµένα κτλ.) 2. Η δηµιουργία και διαχείριση µεταδεδοµένων σε µια INSPIRE συµβατή µορφή. Όπως αναφέρθηκε προηγουµένως, η διαθεσιµότητα πρωταρχικών µεταδεδοµένων είναι συνήθως ανεπαρκής, οπότε αναζητούνται εργαλεία που θα διευκόλυναν την δηµιουργία νέων και την µετατροπή ήδη υπάρχοντων µεταδεδοµένων. 3. Η χρήση νέων συστηµάτων λογισµικού παράλληλα µε ενδεχοµένως- ήδη υπάρχοντα ή και πλήρη αντικατάσταση αυτών. 3. ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ Οι διάφοροι προµηθευτές δεδοµένων (data partners) που συµµετέχουν στο έργο GS Soil βρέθηκαν να ανήκουν ως επί το πλείστον σε µια από τις παρακάτω κατηγορίες: 1. Αυτοί που ήδη κατέχουν την δική τους γεωπληροφορική υποδοµή δηµοσίευσης και µπορούν ως εκ τούτου να δηµοσιεύουν αυτόνοµα τα δικά τους δεδοµένα και µεταδεδοµένα. Σε αυτή κατηγορία, διακρίνονται οι περιπτώσεις: a. Όσοι ήδη χρησιµοποιούν συστήµατα γεωπληροφορικής συµµορφωµένα µε τα πρότυπα OGC, ISO και INSPIRE, τα οποία χαίρουν ευρείας αποδοχής. Αυτές οι περιπτώσεις είναι και οι πιο εύκολα αφοµοιώσιµες στο GS Soil. b. Όσοι χρησιµοποιούν εµπορικά συστήµατα τα οποία τυγχάνουν ευρείας αποδοχής και είναι de-facto πρότυπα στον χώρο της γεωπληροφορικής, όπως το πακέτο ArcGIS της ESRI. Ένα σηµαντικό ποσοστό των προµηθευτών δεδοµένων (άνω του 30%) που συµµετέχουν στο έργο βρέθηκαν να χρησιµοποιούν λύσεις λογισµικού της ESRI. c. Όσοι χρησιµοποιούνε παρωχηµένα, µη τυποποιηµένα ή εξειδικευµένα συστήµατα µε πολύ µικρή ή και καθόλου συµβατότητα µε τα σύγχρονα πρότυπα. Σε αυτήν την κατηγορία βρίσκονται και ασυνίθιστα συστήµατα όπως π.χ. υπηρεσίες προβολής χαρτών υλοποιηµένες µέσω προβολής αρχείων PDF σε έναν φυλλοµετρητή (όπως το Geochemical Atlas of Europe, 2010, [5]). d. Περιπτώσεις που συνδυάζουν πολλά από τα παραπάνω στοιχεία. 2. Αυτοί που αναθέτουν την δηµοσίευση των δεδοµένων τους σε τρίτους φορείς, χωρίς άµεσο έλεγχο της γεωπληροφορικής υποδοµής. Οι ίδιοι οι τρίτοι φορείς µπορούν να ανήκουν σε οποιαδήποτε από τις παραπάνω κατηγορίες, µε τη διαφορά ότι δεν έχουν την κυριότητα των δεδοµένων και οι όποιες ανάγκες για αλλαγές ή ενηµερώσεις γίνονται πλέον έµµεσα. 3. Αυτοί που ενώ διαθέτουν δεδοµένα, δεν τα δηµοσιεύουν για διάφορους λόγους όπως εµπιστευτικότητα των τελευταίων, δικαιώµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας, έλλειψη υποδοµής, δύσκολες µορφές κτλ. Επιπλέον, µεταξύ όσων ήδη δηµοσιεύουν δεδοµένα και µεταδεδοµένα, µπορούν να γίνουν οι ακόλουθες διακρίσεις: i. ηµοσίευση αποκλειστικά µέσω υπηρεσιών που συµµορφώνονται µε τα πρότυπα ISO/OGC, χωρίς κάποιο web interface (π.χ. µόνο υπηρεσίες WMS). ii. ηµοσίευση µόνο µέσω κάποιου διαδεδοµένου αλλά ιδιότυπου προτύπου όπως το ArcGIS/ArcSDE iii. Όπως στις παραπάνω, αλλά µε επιπλέον διαθέσιµο ένα φιλικό προς τον χρήση web interface (π.χ. προβολή χαρτών, µηχανές αναζήτησης).

4 iv. ηµοσίευση αποκλειστικά µέσω ενός web interface (οπότε και γίνεται απόκρυψη των πραγµατικών δεδοµένων άσχετα τις αρχικής τους µορφής και της υπηρεσίας που χρησιµοποιείται). Αξίζει να σηµειωθεί ότι στην πράξη, η συµµόρφωση µε την οδηγία INSPIRE στα περισσότερα υπάρχοντα συστήµατα γεωπληροφορικής είναι µόνο µερική, ακόµη και σε συστήµατα που ακολουθούν τα πρότυπα ISO/OGC, και ακόµη και σε αυτή την περίπτωση περιορίζεται στον βαθµό που τα πρότυπα και η οδηγία επικαλύπτονται. Προς το παρόν, ο αριθµός εξειδικευµένων εργαλείων µε εγγενή υποστήριξη INSPIRE, τα οποία να καλύπτουν όλες τις πτυχές της δηµοσίευσης και δηµιουργίας µεταδεδοµένων είναι αρκετά περιορισµένος, καθώς η οδηγία INSPIRE αφορά κυρίως τον χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έχει µόνο πρόσφατα οριστικοποιηθεί [2]. Αντιθέτως, τα περισσότερα λογισµικά γεωπληροφορικής απευθύνονται σε ένα πιο διεθνές κοινό. Επίσης, είναι µάλλον απίθανο οι υπάρχοντες χρήστες λογισµικών τα οποία είναι de-facto πρότυπα στον χώρο της γεωπληροφορικής, να τα εγκαταλείψουν προς χάρη κάποιου νέου συστήµατος, ειδικά εάν ο αριθµός των ήδη υπάρχοντων δεδοµένων είναι µεγάλος και δεν υπάρχουν εγγυήσεις συµβατότητας ή εύκολης µετάβασης. Οι παραπάνω παρατηρήσεις δεν σηµαίνουν όµως ότι δεν υπάρχει ζήτηση για ελεύθερες και δωρεάν λύσεις λογισµικού µε λιγότερο ασφυκτικές άδειες χρήσης, οι οποίες θα µπορούσαν να καλύψουν κάποιες από τις παραπάνω ανάγκες (ειδικά για όσους προµηθευτές δεδοµένων ξεκινούν από µηδενική βάση). Γι αυτόν τον λόγο, έγινε µια εκλογή λογισµικών GeoFOSS (Geographical Free and Open Source Software) τα οποία µελετήθηκαν και αξιολογήθηκαν γι αυτήν την δηµοσίευση, εντός των πλαισίων του έργου GS Soil. 4. ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΥΠΑΡΧΟΝΤΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ Ε ΟΜΕΝΩΝ Ε ΑΦΟΥΣ Το πλέον κοινό πρόβληµα που διαπιστώθηκε κατά την φάση προετοιµασίας και αξιολόγησης στο έργο GS Soil ήταν ο κατακερµατισµός και η ανοµοιογένεια στην διαθεσιµότητα εδαφολογικών δεδοµένων. Τα εδαφολογικά δεδοµένα, από τη φύση τους, έχουν ισχυρά τοπικό χαρακτήρα και καλύπτουν χωρικά µόνο µικρές συνήθως- εκτάσεις σε σχέση µε την εθνική εδαφική έκταση (π.χ. νοµούς ή περιοχές εντός νοµών), και συνήθως βρίσκονται στην κυριότητα διαφορετικών φορέων όπως δηµόσιες υπηρεσίες, εκπαιδευτικά ή ερευνητικά ιδρύµατα, ιδιώτες, κτλ. Η ποικιλία στις µορφές δεδοµένων που χρησιµοποιούνται είναι επίσης µεγάλη: τα αρχικά εδαφολογικά δεδοµένα µπορούν να είναι αποθηκευµένα σε µορφές αρχείων όπως απλό κείµενο ή αρχεία των Microsoft Excel και Access, ή ακόµη και άγνωστες, ιδιότυπες µορφές. Η ποιότητα των ίδιων των δεδοµένων από απλές συνοπτικές λίστες χαρακτηριστικών του εδάφους, έως πολύ λεπτοµερείς καταγραφές, ενώ υπάρχει και το επιµέρους πρόβληµα της ασυµφωνίας των διαφόρων εµπειρικών µονάδων µέτρησης, εθνικών συστηµάτων ταξινόµησης κτλ. µε τα οποία κωδικοποιήθηκαν τα δεδοµένα. Αυτή η κατάσταση δηµιουργήθηκε σταδιακά: κάποια από αυτά τα δεδοµένα µπορεί να έχουν συλλεχθεί κατά την πάροδο αρκετών ετών και η καταγραφή τους µπορεί να προηγείται ιστορικά των σύγχρονων ηλεκτρονικών συστηµάτων µηχανοργάνωσης και αρχειοθέτησης µε Η/Υ, ή, ακόµη, να έγινε χρησιµοποιώντας απαρχαιωµένα πλέον συστήµατα και µορφές αρχείων. Σε κάθε περίπτωση, η οδηγία INSPIRE αποσκοπεί περισσότερο στην οµογενοποίηση της µορφής και της ποιότητας των µεταδεδοµένων (metadata), παρά σε εκείνη των αρχικών δεδοµένων που υποστηρίζονται από τα µεταδεδοµένα. Η κατάσταση µε τα ίδια τα µεταδεδοµένα είναι παρόµοια: ακόµη και σε περιπτώσεις όπου έγινε µια αρχική προσπάθεια περιγραφής και καταγραφής των ίδιων των δεδοµένων (τα λεγόµενα «αρχικά» µεταδεδοµένα), οι µεθοδολογίες που ακολουθήθηκαν και οι µορφές αρχείων που χρησιµοποιήθηκαν είναι ποικιλότροπες. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι οι

5 προµηθευτές δεδοµένων που συµµετέχουν στο έργο GS Soil χρησιµοποιούσαν µεταξύ άλλων: απλά αρχεία κειµένου, αρχεία XML σε µορφή ISO-19115/39, ιστοσελίδες HTML, αρχεία Microsoft Excel, Word και Access καθώς και εµπορικά συστήµατα όπως το ArcCatalog 5. Η ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ GEOFOSS Πρόσφατα, παράλληλα µε τις πολυάριθµες προσφερόµενες ιδιάζουσες και εµπορικές λύσεις στα συστήµατα GIS, εµφανίστηκαν αξιόλογες λύσεις βασισµένες σε Ανοικτό και Ελεύθερο Λογισµικό (FOSS) οι οποίες µάλιστα ακολουθούν Ανοικτά Πρότυπα (Open Standards) Γεωπληροφορικής, όπως αυτά θεσπίζονται από φορείς όπως ο OGC (Open Geospatial Consortium). Αυτές περιλαµβάνουν υπηρεσίες WxS για servers, υπηρεσίες καταλόγων µεταδεδοµένων, services, catalog services, και εφαρµογές εµφάνισης χαρτών µέσω ιαδικτύου. Αντιθέτως, οι γνωστότερες εµπορικές εφαρµογές GIS όπως ειδικά ταarcgis, ArcSDE τείνουν να αποτελούν πιο δηµοφιλείς λύσεις για εφαρµογές τελικού χρήστη, επεξεργασία γεωδεδοµένων, ενδοεταιρική χρήση και γενικά όπου απαιτείται απόλυτη συµβατότητα µε τα αρχεία και τις υπηρεσίες τους. Αυτή η τάση είναι σηµαντική για τους παρόχους γεωδεδοµένων εν γένει, ακόµα και πέρα από τα πλαίσια του έργου GS Soil, διότι οι εφαρµογές GeoFOSS τείνουν να ρίχνουν το βάρος της ανάπτυξης προς την κατεύθυνση των υπηρεσιών µέσω ιαδικτύου και την υποστήριξη ανοικτών και ελεύθερων προτύπων, επιτρέποντας έτσι στον καθένα την δηµιουργία των δικών του υπηρεσιών GIS µέσω ιαδικτύου χρησιµοποιώντας πρότυπες και ανοικτές τεχνολογίες όπως το Linux, η Java και εφαρµογές AJAX για φυλλοµετρητές. 6. ΕΙ ΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ GEOFOSS ΠΟΥ ΥΙΟΘΕΤΗΘΗΚΑΝ Τα πλέον δηµοφιλή προϊόντα GEOFOSS είναι τα GeoNetwork-opensource, GeoServer, GeoTools (αυτά τα δύο τελευταία συνήθως έρχονται ενσωµατωµένα στο GeoNetwork) και εφαρµογές εµφάνισης χαρτών όπως τα MapBender, InterMap Viewer και το OpenLayers. Εκ αυτών, αξίζει ιδιαίτερη αναφορά το GeoNetwork-opensource. 6.1 GEONETWORK-OPENSOURCE Το GeoNetwork-opensource είναι το πλέον ολοκληρωµένο και σηµαντικό ελεύθερο λογισµικό από την άποψη του έργου GS Soil, καθώς ενσωµατώνει τις λειτουργίες ενός server WxS (µέσω του GeoServer), ενός server CSW καθώς και µιας έτοιµης προς χρήση διαδικτυακής πύλης, σε ένα και µόνο προϊόν. Αυτό το καθιστά την πλέον ελκυστική λύση για όσους παρόχους δεδοµένων επιθυµούν να κατασκευάσουν την δικιά τους υποδοµή υπηρεσιών GIS από το µηδέν, ή να αλλάξουν την υπάρχουσα τους υποδοµή σε µία αντίστοιχη µε την χρήση ελεύθερου λογισµικού. Επιπλέον, το GeoNetwork-opensource εµπεριέχει ένα λογισµικό προβολής χαρτών από υπηρεσίες WMS το οποίο του επιτρέπει επίσης να προβάλλει δεδοµένα τύπου ESRI ArcIMS, καθώς και την δυνατότητα να συλλέγει µεταδεδοµένα από εξωτερικούς κόµβους τύπου ArcSDE, χαρακτηριστικά τα οποία το κάνουν ελκυστικό για όσους παρόχους δεδοµένων θέλουν να συνδυάσουν την χρήση του µε µια υπάρχουσα υποδοµή GIS βασισµένη σε προϊόντα της ESRI (σχεδόν το 50% των εµπλεκοµένων). Από πολλές απόψεις το GeoNetwork-opensource είναι πανοµοιότυπο σε χαρακτηριστικά και λειτουργικότητα µε το InGrid, καθώς και τα δύο επιτρέπουν την δηµοσίευση και την διαχείριση µεταδεδοµένων, την διαχείριση χρηστών και οµάδων, την προβολή εξωτερικών υπηρεσιών WMS κ.α., αν και διαφέρουν σε αρκετά σηµεία όπως οι τύποι υποστηριζόµενων

6 προτύπων, ο χειρισµός των εξωτερικών πηγών δεδοµένων, η ευκολία συντήρησης και ρύθµισης τους γενικά, καθένα έχει τα σχετικά πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα του. Τελικά, αυτό που καθιστά το GeoNetwork-opensource ελκυστικό για τους παρόχους δεδοµένων είναι ο µοναδικός του συνδυασµός καταλόγου µεταδεδοµένων, server WxS (µέσω του GeoServer) και λογισµικού εµφάνισης χαρτών συν µια έτοιµη υποδοµή ιαδικτυακής πύλης (portal) αλλά και η εύκολη, web-based διαχείριση. Αυτά τα χαρακτηριστικά επιτρέπουν σε κάθε φορέα να µετασκευάσει το GeoNetwork-opensource ώστε να περέχει τις δικές του, προσαρµοσµένες υπηρεσίες καθώς και να δεικτοδοτεί και να δηµοσιεύει εύκολα τα δικά του δεδοµένα ή και δεδοµένα τρίτων, τελείως ανεξάρτητα. Επίσης, υποστηρίζει τόσο λειτουργικά της Microsoft (Windows) όσο και Linux, καθιστώντας το προσιτό στην εγκατάσταση και την λειτουργία ακόµη και από φορείς χωρίς µεγάλη εµπειρία ή εξειδικευµένο προσωπικό σε θέµατα διαχείρισης συστηµάτων server [6]. 6.2 GEOSERVER Το GeoServer διατίθεται σαν αυτόνοµο λογισµικό και έχει τα δικά του συστήµατα διαχείρισης, ορισµένοι δε παροχείς δεδοµένων και τεχνικοί συνεργάτες το χρησιµοποιούν ήδη µεµονωµένα σε δικές τους πρωτοβουλίες. Ωστόσο, οι περισσότεροι νέοι παροχείς δεδοµένων και τεχνικοί συνεργάτες θα το συναντήσουν κυρίως ως τµήµα του «πακέτου» λύσεων του GeoNetwork-opensource, παρά σαν αυτόνοµο λογισµικό. Αυτό οφείλεται στο ότι τις περισσότερες φορές που υπάρχει ζήτηση για δηµοσίευση µεταδεδοµένων, υπάρχουν και άλλες συνυφασµένες υπηρεσίες, δεδοµένα και επίπεδα (layers) WxS (WMS, WFS, WCS) για παράλληλη δηµοσίευση. Ανταποκρινόµενο στην ανάγκη δηµοσίευσης ήδη υπάρχοντων δεδοµένων, το GeoServer είναι ικανό να δηµοσιεύσει, µεταξύ άλλων, και αρχεία τύπου ESRI Shapefile, τα οποία είναι µια από τις πιο διαδεδοµένες µορφές αρχείων µε τα οποία αναπαρίστανται οι δοµηµένες πληροφορίες µε γεωγραφική σήµανση (georeferenced data). Ένα παράδειγµα µιας τέτοιας εφαρµογής σε Ελληνικά δεδοµένα δίδεται από τα εδαφολογικά δεδοµένα του φορέα NAGREF σχετικά µε την Περιφέρεια της Βοιωτίας (που δόθηκαν σε µορφή ESRI Shapefiles) και δηµοσιεύονται από τον φορέα ISAG στον ιστότοπό του, βασισµένο σε GeoNetworkopensource και GeoServer [7]. 6.3 ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΛΟΓΙΣΜΙΚΩΝ GEOFOSS ΜΕ ΙΕΘΝΗ ΠΡΟΤΥΠΑ Γενικά, τα επίπεδα συµµόρφωσης των GeoFOSS µε τα διάφορα ανοικτά πρότυπα (open standards) όπως εκείνα τους Open Geospatial Consortium (OGC) είναι υψηλά, ειδικά για όσα από αυτά τα λογισµικά υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο έργων του ίδιου του OGC. Σε αυτά περιλαµβάνονται, ενδεικτικά, το ίδιο το GeoNetwork-opensource, το MapBender, το OpenLayers και πολλά άλλα κάποια από αυτά τα εργαλεία αποτελούν µάλιστα υλοποιήσεις αναφοράς των προτύπων αυτών, π.χ. το GeoNetwork αποτελεί την υλοποίηση αναφοράς της υπηρεσιάς CSW (Catalog Service for Web) του OGC, ενώ το GeoServer αποτελεί την υλοποίηση αναφοράς των υπηρεσιών WxS (Web Map Service, Web Feature Service, Web Coverage Service). Το επίπεδο συµβατότητας και συµµόρφωσης ωστόσο τείνει να ελαττώνεται όταν εµπλέκονται ιδιότυπες µορφές γεωδεδοµένων (π.χ. απ όλες τις διαθέσιµες FOSS εφαρµογές προβολής χαρτών, µόνο το InterMap Viewer είναι ικανό να προβάλλει άµεσα εικόνες και χάρτες σε µορφή ArcIMS). Παρόλα αυτά, η συµβατότητα σε αυτόν τον τοµέα βελτιώνεται συνεχώς. Η συµµόρφωση µε τις επιταγές της οδηγίας INSPIRE σε ότι αφορά τα µεταδεδοµένα σε µορφή XML είναι ένα άλλο µείζον θέµα. Καθώς η οδηγία INSPIRE αφορά µόνο την ΕΕ ενώ

7 τα πρότυπα του OCG έχουν πιο διεθνή προσανατολισµό, είναι αναµενόµενο ότι τα περισσότερα λογισµικά GeoFOSS δεν της δίνουν ιδιαίτερη προτεραιότητα. Για παράδειγµα, το GeoNetwork-opensource απέκτησε σχήµατα µεταδεδοµένων (metadata schemas) εν µέρει συµβατά µε INSPIRE µόνο µε τις εκδόσεις v2.6.x και µεγαλύτερες (κατά τον καιρό της συγγραφής η πιο πρόσφατη είναι η 2.6.2), ενώ παλαιότερα έπρεπε να δηµιουργηθούν εκ νέου στο χέρι από µέλη του έργου GS Soil. 7. ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑ Ε ΟΜΕΝΩΝ Ένας από τους τοµείς όπου η πλατφόρµα InGrid υπερτερεί στα πλαίσια του έργου GS Soil project, είναι η συµµόρφωση µε τις επιταγές της οδηγίας INSPIRE για τα µεταδεδοµένα: το InGrid περιλαµβάνει ένα σύστηµα δηµιουργίας µεταδεδοµένων, το λεγόµενο InGrid-Editor, το οποίο στην ειδικά διαµορφωµένη έκδοση για το GS Soil περιλαµβάνει όλα τα υποχρεωτικά πεδία όπως αυτά ορίζονται στο Annex I του INSPIRE, και επιβάλλει την συµπλήρωση τους. Από την άλλη, το GeoNetwork-opensource δεν περιλαµβάνει κάποια αντίστοιχη σταθερή λειτουργικότητα (όχι µε τις αρχικές του ρυθµίσεις, τουλάχιστον) αλλά µπορεί να χρησιµοποιήσει εξωτερικά αρχεία XML και XSD τα οποία, εφόσον είναι ορθά συντεταγµένα, µπορούν να χρησιµοποιηθούν σαν πρότυπα για την εισαγωγή νέων, σε µεγάλο βαθµό συµµορφωµένων µεταδεδοµένων. Γενικά, στα πλαίσια του έργου, εκτός InGrid χρησιµοποιείται ένας συνδυασµός από XML templates για το GeoNetwork γραµµένα ειδικά για το έργο. Επίσης χρησιµοποιείται η χειροκίνητη συγγραφή αρχείων µεταδεδοµένων XML καθώς και ειδικά εργαλεία για τον έλεγχο και την συµπλήρωση της συµβατότητας µε την οδηγία INSPIRE. Ένα πρακτικό παράδειγµα του πώς αυτές οι τεχνικές έχουν χρησιµοποιηθεί ώστε να µετατρέψουν ανοµοιογενή, µη-συµµορφωµένα µεταδεδοµένα σε µια µορφή XML η οποία είναι αρκετά κοντά στα πρότυπα της INSPIRE, φαίνεται στην χρήση του GeoNetworkopensource για την δηµιουργία του ιστοτοπου του τεχνικού συνεργάτη ISAG στα πλαίσια του έργου [7]. 8. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Κατά την διάρκεια του έργου GS Soil, πραγµατοποιήθηκαν έρευνες µέσω ερωτηµατολογίων, συνεντεύξεων κτλ. µεταξύ των τεχνικών συνεργατών και κατόχους δεδοµένων, ώστε να διαπιστωθούν οι ανάγκες και οι ελλείψεις τους στους κρίσιµους γι αυτούς τοµείς. Από αυτές τις έρευνες διαπιστώθηκε ότι οι περισσότεροι κάτοχοι γεωδεδοµένων στερούνταν οποιασδήποτε δηµόσιας γεωπληροφορικής υποδοµής, όποτε µια από τις προτεραιότητες εντός του έργου GS Soil ήταν η εύρεση εργαλείων, ει δυνατόν χωρίς κόστος, τα όποια θα µπορούσαν ταυτόχρονα να προσφέρουν και κάποιο βαθµό συµµόρφωσης µε την οδηγία INSPIRE για τα εδαφολογικά µεταδεδοµένα. Μια άλλη διαπίστωση ήταν ότι τα δεδοµένα που βρίσκονταν στην κατοχή των διαφόρων µελών του έργου ήταν συνήθως πολύ τοπικού χαρακτήρα, µε µεγάλες διαφορές όσον αφορά την ποιότητα και την ποσότητα τους, και πολλές φορές υπήρχαν εµπόδια στην ελεύθερη χρήση τους όπως πνευµατικά δικαιώµατα, ατελής ψηφιοποίηση τους ή η χρήση µη πρακτικών µορφών αρχείων. Επιπλέον, βρίσκονται ακόµη σε χρήση αρκετά παρωχηµένα, ασύµβατα ή µε άλλους τρόπους περιοριστικά συστήµατα GIS, τα οποία δυσκολεύουν περεταίρω την δηµοσίευση των δεδοµένων σε σύγχρονα, βασισµένα σε ανοικτά πρότυπα συστήµατα, ιδίως στο ιαδίκτυο. Μια πιθανή λύση που ερευνήθηκε σε βάθος ήταν η χρήση του GeoNetwork-opensource ως ενιαία λύση για µια σειρά αναγκών, από την απλή δηµοσίευση µεταδεδοµένων έως την παροχή των λεγόµενων view services (προβολή χαρτών και εικόνων) για ήδη υπάρχοντα δεδοµένα, χάρη και στην υποστήριξη του για την µορφή αρχείων ESRI Shapefiles, τα οποία

8 αποτελούν ένα de-facto πρότυπο στον χώρο. Σηµαντική είναι και η ικανότητά του να δέχεται metadata σχεδόν σε κάθε διαθέσιµη µορφή XML, εφόσον υπάρχει και το κατάλληλο σχήµα µε τις οδηγίες µορφοποίησης. Στην περίπτωση κατόχων δεδοµένων χωρίς καθόλου υποδοµές GIS για την δηµοσίευση δεδοµένων, το GeoNetwork-opensource θα µπορούσε να καλύψει τις περισσότερες αν όχι όλες τις ανάγκες δηµοσίευσης δεδοµένων και µεταδεδοµένων. Ακόµη και στην περίπτωση που ήδη χρησιµοποιείται κάποιο άλλο κατάλληλο λογισµικό, τις περισσότερες φορές είναι δυνατή η αντικατάσταση του ή η συνύπαρξη µε το GeoNetwork-opensource. Αξίζει να σηµειωθεί ότι το GeoNetwork-opensource µπορεί επίσης να εισάγει µεταδεδοµένα σε µηπρότυπες (non-iso) µορφές εφόσον υπάρχουν τα κατάλληλα φίλτρα εισαγωγής µε κανόνες παρσίµατος σε µορφή XSL. Παρόλη την διαθεσιµότητα δωρεάν και ελεύθερων εργαλείων λογισµικού, παραµένει όµως το πρόβληµα της ανάγκης για χειροκίνητη διαµόρφωση και προσαρµογή ενός µεγάλου αριθµού µεταδεδοµένων, καθώς κανένα αυτοµατοποιηµένο εργαλείο δεν µπορεί να αντιπαλέψει τον µεγάλο βαθµό αρρύθµιστης ανοµοιογένειας και διαφοροποίησης που υφίσταται στις µορφές των µεταδεδοµένων. Το µεγαλύτερο πρόβληµα όσων λογισµικών εξετάστηκαν, είτε GeoFOSS είτε γνωστότερων εµπορικών λύσεων, ήταν η σχεδόν πλήρης παράβλεψη ή ελλιπής εναρµόνισης µε την οδηγία INSPIRE, η οποία ήταν αναµενόµενη καθώς η οδηγία αφορά κυρίως την ΕΕ, ενώ τα περισσότερα λογισµικά GIS απευθύνονται στην διεθνή αγορά. Παρόλα αυτά, τα αποτελέσµατα από την χρήση των λογισµικών που προτάθηκαν δείχνουν ότι αυτά είναι ικανά να διευκολύνουν σηµαντικά την υλοποίηση µιας ιαδικτυακής πύλης και την δηµοσίευση γεωδεδοµένων και µεταδεδοµένων, και την εισαγωγή φορέων και ιδρυµάτων του χώρου στο ιαδίκτυο µε δική τους, αυτόνοµη υποδοµή δηµοσίευσης. 9. ΜΝΗΜΟΝΕΥΣΕΙΣ Το έργο GS Soil συγχρηµατοδοτείται από το πρόγραµµα econtentplus της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Το έργο που παρουσιάστηκε σε αυτήν την δηµοσίευση αποτελεί προϊόν συνεργασίας εντός του GS Soil consortium. Οι συγγραφείς είναι υπεύθυνοι της δηµιουργίας της τεχνικής υποδοµής ανοικού λογισµικού για το GS Soil και έχουν υλοποιήσει την σχετική διαδικτυακή πλατφόρµα για την Ελλάδα. Για περισσότερες πληροφορίες για το έργο, µπορείτε να ανατρέξετε στην ιστοσελίδα: και στο [8] ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. econtentplus GS Soil, Internet: 2. Directive 2007/2/EC of the European Parliament and of the Council of 14 March 2007 establishing an Infrastructure for Spatial Information in the European Community (INSPIRE), 3. Klenke, M., Kruse, F., Lehmann, H., Riegel, T., and Vögele, T.(2006): InGrid The Nuts and Bolts of PortalU. - EnviroInfo 2006, Graz. 4. Klenke, M., Kruse, F., Uhrich, S., Giffei, C., and Peters, S. (2008): Shaping PortalU /InGrid to meet the INSPIRE requirements - First experiences and some considerations on how to efficiently organize the German spatial data infrastructure as INSPIRE node, in: Proceedings EnviroInfo 2008, Lüneburg. 5. Geochemical Atlas of Europe, 2010, 6. Epitropou V., Karatzas K. and Bassoukos A. (2010), Open tools and services for INSPIRE related environmental data and metadata: reporting on experiences gained in GS SOIL, Proceedings of the

9 24 th International Conference on Informatics for Environmental Protection (EnviroInfo2010), Greve K. and Cremers A. eds., pp GEO-ISAG, ISAG s GeoNetwork prototype installation, Internet: 8. GS Soil portal prototype, Internet: