Π.β.1.2 Έκθεση αξιολόγησης των παρεμβάσεων εφαρμογής της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης έτους 2012

Transcript

1 ΠΑΡΑ ΟΤΕΟ Π.β.1.2: «Έκθεση αξιολόγησης των παρεµβάσεων εφαρµογής της Ψυχιατρικής Μεταρρύθµισης έτους 2012» Στο πλαίσιο του έργου: «Αξιολόγηση κατά την διάρκεια (on going) της εφαρµογής του Εθνικού Σχεδίου ράσης ΨΥΧΑΡΓΩΣ από το 2011µέχρι και το 2015» Εκπόνηση: Μάιος 2013

2 Πληροφορίες εγγράφου Έργο: Αξιολόγηση κατά τη διάρκεια (on going) της εφαρμογής του Εθνικού Σχεδίου Δράσης ΨΥΧΑΡΓΩΣ από το 2011 μέχρι και το 2015 Αριθμός Παραδοτέου: Π.β.1.2 Τίτλος Παραδοτέου: Έκθεση αξιολόγησης των παρεμβάσεων εφαρμογής της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης έτους 2012 Συμβατική ημερομηνία παράδοσης: 31/05/2013 Πραγματική ημερομηνία παράδοσης: 31/05/2013 Υπεύθυνος σύνταξης εγγράφου: Γεώργιος Μπραουδάκης Συμμετέχοντες στη σύνταξη του Νίκανδρος Μπούρας, Γεώργιος Μπραουδάκης, εγγράφου: Αναστάσιος Μαστρογιαννάκης MSc, Ιωάννης Νικολακόπουλος PhD, Ευαγγελία Λουκίδου PhD, Εμμανουέλα Μπραουδάκη, Σωτήριος Κουπίδης PhD, Ηλίας Γραμματικόπουλος PhDc, Tracey Power, Tom Craig, Graham Thornicroft Διανομή: Επιτροπή Παρακολούθησης και Παραλαβής Έργου Έκδοση/Αναθεώρηση: 1 η Σχέδιο/Τελικό: Τελικό Συνολικός αριθμός σελίδων (με 216 εξώφυλλο): Λέξεις κλειδιά: Αξιολόγηση, Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση, Ψυχική Υγεία 1

3 ΕΠΙΤΕΛΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ 1. Εισαγωγικά Το πρόγραμμα Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση (ΨΜ) αφορά στον εκσυγχρονισμό του συστήματος υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας (ΨΥ) και αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις που συντελούνται στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, με πολλαπλές θετικές συνέπειες. Η Ελληνική πολιτεία δεσμεύεται διαχρονικά και ανεξάρτητα από πολιτικές και διοικητικές αλλαγές στο Υπ. Υγείας, από τα προγράμματα Ψυχαργώς που ολοκληρώθηκαν τα προηγούμενα χρόνια, από το Σύμφωνο Spidla καθώς και από το γεγονός ότι η ΨΜ χρηματοδοτήθηκε και χρηματοδοτείται από τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ (κυρίως η ανάπτυξη νέων δομών). Ιδιαίτερα η αξιοποίηση των ευρωπαϊκών πόρων, ενώ έχει συμβάλλει τα μέγιστα στην υλοποίηση της ΨΜ, παράλληλα δεσμεύει τη χώρα μας στην λειτουργία των δομών και μετά την περίοδο της συγχρηματοδότησης, που δεδομένης της τρέχουσας δημοσιονομικής συγκυρίας αποδεικνύεται αβέβαιη. Το 2010 σηματοδότησε τη λήξη του δεκαετούς προγράμματος Ψυχαργώς Β, στο οποίο στηρίχτηκε σε μεγάλο βαθμό η μεταρρυθμιστική προσπάθεια της ψυχιατρικής περίθαλψης στη χώρα. Η πρόοδος που σημειώθηκε τη τελευταία δεκαετία ήταν σημαντική. Αρκετές Κοινοτικές Δομές δημιουργήθηκαν με στόχο να αντικαταστήσουν τα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία (ΨΝ) και πολλά νέα είδη υπηρεσιών αναπτύχθηκαν προκειμένου να ανταποκριθούν σε ένα ευρύ φάσμα ψυχικών διαταραχών. Τη διετία , η πολιτική της χώρας μας σκιαγραφείται κυρίως μέσω των αποφάσεων σκοπιμότητας που έχουν τη λογική έγκρισης ενός μεγάλου αριθμού νέων υπηρεσιών ΨΥ και που αποτελούν συνέχεια της πολιτικής της προηγούμενης δεκαετίας. Όμως η έλλειψη στρατηγικής και σχεδιασμού, ως έκφρασης σαφούς πολιτικής βούλησης κατά τη διάρκεια αυτής της διετίας, προκάλεσε αρκετές δυσκολίες και στρεβλώσεις στην πορεία της ΨΜ. Ο Νοέμβριος του 2011, με την κατάθεση των προτάσεων της επιτροπής αναθεώρησης και στη συνέχεια ο Μάρτιος του 2012, όπου εγκρίθηκε και δημοσιεύτηκε η απόφαση για το Ψυχαργώς Γ, σηματοδότησαν την έναρξη μιας νέα περιόδου στο τομέα της ΨΜ, με την υλοποίηση του δεκαετούς προγράμματος «Ψυχαργώς Γ ». Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης Ψυχαργώς Γ αποτελεί ένα χρήσιμο οραματικό και στρατηγικό πλαίσιο αναφοράς για την επόμενη περίοδο, που όμως υπολείπεται ενός ολοκληρωμένου επιχειρησιακού σχεδιασμού. Τα ανωτέρω καθώς και οι νεότερες εξελίξεις που πραγματοποιούνται κατά το έτος 2013, με την κυοφόρηση του νέου Συμφώνου Andor - Λυκουρέντζου και το σχετικό σχέδιο δράσης, διαμορφώνουν ένα δεσμευτικό πλαίσιο για την πολιτική ΨΥ της χώρας κατά τη δεκαετία

4 Στο πλαίσιο αυτό, το Υπ. Υγείας αποφάσισε τη διεξαγωγή έργου, το οποίο εξελίσσεται με σκοπό τη συνεχή (ongoing) αξιολόγηση της εφαρμογής του Εθνικού Σχεδίου Δράσης Ψυχαργώς μέχρι το 2015, ημερομηνία ολοκλήρωσης του ΕΣΠΑ, που αποτελεί και τη βασική πηγή χρηματοδότησης. Σκοπός του έργου είναι η συνεχής (ongoing) αξιολόγηση του εθνικού σχεδίου δράσης για την ΨΜ «Ψυχαργώς Γ » και η υποστήριξη της Αναθέτουσας αρχής στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Πιο συγκεκριμένα, το έργο αφορά στα ακόλουθα: 1. Αξιολόγηση Πολιτικής και Στρατηγικού Σχεδιασμού της ΨΜ 2. Αξιολόγηση εφαρμογών και υλοποίησης της ΨΜ 3. Αξιολόγηση διοίκησης της ΨΜ 2. Υφιστάμενη κατάσταση συστήματος παροχής και διοίκησης υπηρεσιών ψυχικής υγείας Όπως έχει αναλυτικά αποτυπωθεί στην προηγούμενη αξιολογητική έκθεση αλλά και στην ex-post αξιολόγηση, το σύστημα παροχής υπηρεσιών ΨΥ χαρακτηρίζεται από τα «υποσυστήματα» που παρουσιάζονται στη συνέχεια. Η κατάσταση είναι ίδια με αυτή που παρουσιάστηκε κατά την προηγούμενη αξιολογητική περίοδο (μέχρι 31/12/2011), καθώς διαφορές μικρής κλίμακας έχουν πραγματοποιηθεί, οι οποίες όμως δεν αποτελούν υλοποίηση συγκεκριμένου επιχειρησιακού σχεδιασμού και επίσης δεν έχουν επηρεάσει την εικόνα που παρουσιάζει το σύστημα παροχής υπηρεσιών ΨΥ. Επιπρόσθετα, η έλλειψη επιδημιολογικών μελετών που θα πραγματοποιούνταν σε σταθερή χρονική βάση επιτείνει την αδυναμία επιμέτρησης της συνεισφοράς των δομών σύμφωνα με γεωγραφικούς και λοιπούς συσχετισμούς (ύπαρξη επιδημιολογικής μελέτης ενηλίκων, η αξιοποίηση της οποίας από το Υπ. Υγείας δεν έχει ακόμα διαπιστωθεί). Στη συνέχεια, παρουσιάζονται οι βασικοί πυλώνες του συστήματος: 1. Δημόσιες Υπηρεσίες o Ψυχιατρικά Νοσοκομεία, με: i. μονάδες ενδονοσοκομειακής νοσηλείας, ii. μονάδες ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, iii. iv. πρωτοβάθμιες υπηρεσίες ΨΥ (ΚΨΥ, Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα) καθώς επίσης, και εξειδικευμένα κέντρα (Κέντρα Ημέρας, κλπ). o Ψυχιατρικά Τμήματα ΓΝ, με: 1. μονάδες Νοσηλείας Ενηλίκων / Εφήβων / Παιδιών, 2. μονάδες Βραχείας Νοσηλείας Ενηλίκων / Εφήβων, 3. τμήματα Οξέων Περιστατικών Ενηλίκων / Εφήβων, 3

5 4. μετανοσοκομειακούς Ξενώνες / Ξενώνες βραχείας παραμονής, 5. εξωτερικά ιατρεία. 2. Ιδιωτικοί - Μη κερδοσκοπικοί φορείς, με: A. Κέντρα Ημέρας, Προστατευμένα Διαμερισμάτων, Οικοτροφεία, Ξενώνες, Ειδικά Κέντρα Κοινωνικής Επανένταξης και Ειδικές Μονάδες Αποκατάστασης και Επαγγελματικής Επανένταξης καθώς και Κινητές ΜΨΥ 3. Ιδιωτικοί φορείς: A. Ιδιωτικά ΨΝ και κλινικές B. Ιδιώτες ψυχίατροι, ψυχολόγοι κτλ 4. ΕΟΠΥΥ (μονάδες και δομές πρώην ΙΚΑ ) 5. Λοιποί πάροχοι υπηρεσιών, με ενδεικτικά A. ΟΤΑ, ΜΨΥ των Ενόπλων Δυνάμεων, εκκλησία, κατά τόπους οργανώσεις κ.α. Σημαντική παρατήρηση που πρέπει να τονισθεί είναι η ενεργοποίηση και η ανάδειξη ενός επιπλέον «παίκτη» στο σύστημα της ΨΥ, του ΕΟΠΥΥ. Ο ΕΟΠΥΥ, στην παρούσα φάση, λειτουργεί ως αγοραστής καθώς χρηματοδοτεί από τη μεριά των ασφαλιστικών ταμείων τις δαπάνες των ΝΠΔΔ αλλά και του ιδιωτικού τομέα κι επίσης ως πάροχος υπηρεσιών ΨΥ καθώς έχει ενσωματώσει τις δομές και τις μονάδες παροχής υπηρεσιών του ΙΚΑ. Στον πίνακα που ακολουθεί αποτυπώνονται τα θεσμικά όργανα καθώς και μία συνοπτική περιγραφή του βασικού ρόλου που διαδραματίζουν με αντίστοιχη επισήμανση στις αρμοδιότητες που σχετίζονται με τη διοίκηση του συστήματος ΨΥ και ΨΜ. 4

6 Πίνακας 1: Θεσμικά όργανα της διοίκησης του συστήματος ΨΥ και ΨΜ Θεσμικά όργανα Υπουργείο Υγείας (Υπ. Υγείας) Πολιτική Ηγεσία Κεντρικό Συμβούλιο Υγείας Εθνικός Οργανισμός Παροχής Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΥΥ) Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας (ΔΨΥ) Υγειονομικές (Υ.Πε) Περιφέρειες Τομεακή Επιτροπή Ψυχικής Υγείας (ΤΕΨΥ) Τομεακή Επιτροπή Ψυχικής Υγείας Παιδιού και Εφήβου (ΤΕΨΥΠΕ) Ειδική Υπηρεσία Εφαρμογής Τομέα Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΥΕφτΥΚΑ) Ειδική Υπηρεσία Τομέα Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΥΤΥΚΑ) Περιγραφή ρόλου Αποφασίζει για θέματα πολιτικών και εθνικής στρατηγικής για την υγεία, καθώς επίσης θέτει προτεραιότητες σε εθνικό επίπεδο, καθορίζει το μέγεθος της χρηματοδότησης για τις προτεινόμενες δράσεις και παρέχει τους πόρους. Συμβουλευτικό/γνωμοδοτικό όργανο σε θέματα δομής και λειτουργίας του συστήματος υγείας καθώς επίσης πολιτικής και έρευνας της υγείας. Ο ΕΟΠΥΥ στην παρούσα φάση έχει διττό ρόλο. Λειτουργεί ως αγοραστής καθώς χρηματοδοτεί από τη μεριά των ασφαλιστικών ταμείων τις δαπάνες των ΝΠΔΔ αλλά και του ιδιωτικού τομέα κι επίσης ως πάροχος υπηρεσιών ΨΥ καθώς έχει ενσωματώσει τις δομές και τις μονάδες παροχής υπηρεσιών του ΙΚΑ. Η δημιουργία ενός ενιαίου φορέα, που συγκεντρώνει τις ασφαλιστικές εισφορές του κλάδου υγείας της πλειονότητας των ασφαλιστικών ταμείων, διαμορφώνει μια νέα κατάσταση στην χρηματοδότηση τόσο των ιδιωτικών κλινικών και ελεύθερων επαγγελματιών όσο και των Νομικών προσώπων Δημόσιου και Ιδιωτικού δικαίου αλλά και των νοσοκομείων του ΕΣΥ. Η ΔΨΥ έχει κυρίαρχο ρόλο με εκτελεστικές αρμοδιότητες στον σχεδιασμό και στην πολιτική, στην παρακολούθηση και υποστήριξη και τέλος στην αξιολόγηση και στον έλεγχο όλων των διαστάσεων του συστήματος ΨΥ και ΨΜ. Επίσης, ασχολείται με τον σχεδιασμό, τον προγραμματισμό της ανάπτυξης και την εποπτεία των δομών και υπηρεσιών ΨΥ. Τέλος, συνεργάζεται με Εθνικά και Διεθνή Όργανα και Υπηρεσίες. Οι Υ.Πε παρακολουθούν, εποπτεύουν και ελέγχουν τη λειτουργία και την εφαρμογή από τους φορείς παροχής υπηρεσιών Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης της πολιτικής που χαράσσεται από το Υπ Υγείας, εντός των ορίων της συγκεκριμένης υγειονομικής περιφέρειας. Οι Υ.Πε δεν ασκούν κανένα ρόλο στη διοίκηση της ΨΜ και στη διοίκηση της ΨΥ εμπλέκονται μόνο κατά το τμήμα που αναφέρεται στα ΓΝ, τα Ψυχιατρεία και τις εποπτευόμενες από αυτά δομές. Οι ΤΕΨΥ και οι ΤΕΨΥΠΕ δεν επιχειρούν να συντονίσουν τους φορείς και τις παρεχόμενες υπηρεσίες ΨΥ στον τομέα τους αλλά ούτε ασκούν τις γνωμοδοτικές και εισηγητικές αρμοδιότητες που τους αναθέτει ο νομοθέτης. Η Υπηρεσία είναι αρμόδια για την άσκηση των αρμοδιοτήτων του Υπ. Υγείας ως Δικαιούχου υλοποίησης πράξεων των ΕΠ του ΕΣΠΑ. Η Υπηρεσία είναι αρμόδια για την παρακολούθηση και την εφαρμογή του στρατηγικού σχεδιασμού και τεσσάρων (4) επιχειρησιακών Σχεδίων Δράσης ανάπτυξης της Υγείας & της Κοινωνικής Αλληλεγγύης, καθώς και για τη διαχείριση ή το συντονισμό παρεμβάσεων του τομέα, που συγχρηματοδοτούνται από τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ. 5

7 3. Αξιολόγηση της πολιτικής για την ΨΜ Η πολιτική ΨΥ στην Ελλάδα βασίζεται στο μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα που ξεκίνησε το 1984 και πήρε την παρούσα μορφή και κατεύθυνση το 1999 με την ανάπτυξη του προγράμματος Ψυχαργώς, το οποίο επίσημα ολοκληρώθηκε το 2009 (Ψυχαργώς β φάση). Η ανάγκη επικαιροποίησης της πολιτικής με την εκπόνηση ενός νέου σχεδίου, θα έθετε τις προοπτικές και θα προσδιόριζε τις μελλοντικές κατευθύνσεις του συστήματος. Το 2010 το Υπ. Υγείας ξεκίνησε τις διεργασίες για την αναθεώρηση της πολιτικής για την ΨΜ και για το λόγο αυτό συστάθηκε σχετική επιτροπή εμπειρογνωμόνων που ολοκλήρωσε το έργο της στο τέλος του Η πολιτική αυτή επικυρώθηκε με υπουργική απόφαση τον Μάιο Η πολιτική του 2012 αφορά ουσιαστικά τη συνέχιση, επικαιροποίηση και ολοκλήρωση της ΨΜ. Η κατεύθυνση προς ένα «Κοινοτικό Σύστημα Ψυχικής Υγείας», το οποίο θα καλύπτει τις ανάγκες τόσο του ευρύτερου, όσο και ειδικών ομάδων του πληθυσμού, συνεχίστηκε με τη νέα πολιτική για το Ψυχαργώς Γ φάση. Πιο συγκεκριμένα η νέα πολιτική φαίνεται να δίνει μεγαλύτερη έμφαση σε ένα ευρύτερο πεδίο, που πλέον περιλαμβάνει, όχι μόνο τους αποασυλοποιημένους ασθενείς, αλλά και άλλες ομάδες του πληθυσμού (ηλικιωμένους, παιδιά, άνεργους κτλ). Η νέα πολιτική αναγνωρίζει προβλήματα και δημιουργεί μια βάση κι ένα πλαίσιο αναφοράς για την αντιμετώπιση τους. Ένα τέτοιο παράδειγμα, αποτελεί η ανάγκη για διεύρυνση του συστήματος ψυχικής υγείας μέσω διατομεακών συνεργασιών, για την οργάνωση και τον συντονισμό του, για την συστηματική παρακολούθηση του και για την εκπαίδευση των στελεχών του. Είναι σημαντικό ότι όλα τα προαναφερθέντα ζητήματα, θέτονται σε ένα επίπεδο γενικής αναδιοργάνωσης του συστήματος και αφορούν μακροπρόθεσμα αποτελέσματα. Η πολιτική του 2012 πλαισιώθηκε κυρίως από τρία οριζόντια εθνικά προγράμματα, τα οποία συνδέονταν α) με την αποασυλοποίηση, β) τη μετανοσοκομειακή παρακολούθηση των νέων χρόνιων ασθενών και γ) την ψυχοκοινωνική υποστήριξη των ανέργων. Τα έργα ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης και ολοκληρωμένης κοινοτικής θεραπείας απεντάχθηκαν στις αρχές του 2013 λόγω καθυστερήσεων στην υλοποίηση, οπότε η μελέτη προσανατολίζεται στην αξιολόγηση του κειμένου πολιτικής Ψυχαργώς Γ φάση. Αν και η νέα πολιτική του Ψυχαργώς Γ ενσωματώνει αρχές, αξίες και πρακτικές διεθνών οργανισμών, φαίνεται να αποτελεί ένα οραματικό κείμενο χωρίς να διαφαίνεται η τάση για μετατροπή του σε συγκεκριμένους μετρήσιμους στόχους και ενέργειες προς τις κατευθύνσεις τις οποίες θέτει. Πιο συγκεκριμένα, η ενσωμάτωση της ψυχικής υγείας στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ) αποτελεί έναν βασικό στόχο και μια ευρύτερη τάση των σύγχρονων συστημάτων ψυχικής υγείας. Ωστόσο, η πολιτική δεν προσδιορίζει τον τρόπο με τον οποίο θα υλοποιηθεί μια τέτοια μετάβαση, ούτε και ποιος είναι ο απώτερος σκοπός της ή ο ρόλος της ΠΦΥ στην ψυχική υγεία. Επίσης, η εκπαίδευση των επαγγελματιών της ΠΦΥ είναι μια βασική ενέργεια για την αναγνώριση ψυχικών διαταραχών και την άμεση διαχείριση τους. Όμως εξακολουθούν να παραμένουν ζητήματα 6

8 όπως: η δυνατότητα περισσότερων παρεμβάσεων μέσα στην ΠΦΥ (π.χ. πρόληψη, συνταγογράφηση, παρακολούθηση μετά την έξοδο από το σύστημα ψυχικής υγείας-κυρίως για ασθενείς με ένα μόνο επεισόδιο ψυχικής διαταραχής) και η αλλαγή κουλτούρας όχι μόνο των επαγγελματιών αλλά κυρίως του πληθυσμού, που θεωρεί το σύστημα ψυχικής υγείας, αποκομμένο και αυστηρά οριοθετημένο. Επιπλέον, αν και σε μεγάλο βαθμό, η νέα πολιτική καλύπτει την κατευθυντήρια γραμμή και τα διεθνή πρότυπα για έμφαση σε δράσεις πρόληψης και προαγωγής, ωστόσο οι δράσεις που προτείνονται φαίνεται να είναι αποσπασματικές και όχι μακροπρόθεσμες. Η πρόληψη δεν αφορά μόνο ενημέρωση ή ευαισθητοποίηση αλλά και τους υποστηρικτικούς μηχανισμούς που θα παρεμβαίνουν έγκαιρα, όταν εντοπίζονται επιβαρυντικοί παράγοντες για την ψυχική υγεία. Πρέπει να τονισθεί, ότι η πολιτική του 2012 δεν περιλαμβάνει δυο βασικές και καίριες συνιστώσες της οικονομικής διάστασης της ψυχικής υγείας. Η πρώτη είναι η μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση του συστήματος (και ειδικότερα των νέων υπηρεσιών και δράσεων που προτείνονται) έτσι ώστε να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα του συστήματος. Ο δεύτερος παράγοντας αφορά την ποιοτική και οικονομική αξιολόγηση των μονάδων, των υπηρεσιών και των παρεμβάσεων, όπου θα συσχετίζονται παράμετροι κόστους βάσει μοντέλων αξιολόγησης που θα συνυπολογίζουν την αποτελεσματικότητα, την αποδοτικότητα, την οικονομικότητα υλοποίησης καθώς και την ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών. Η ανάγκη αυτή είναι επιτακτική, δεδομένων των μειωμένων πόρων που διατίθενται για την ψυχική υγεία αλλά και της ευρύτερης δυσμενούς οικονομικής περιόδου της χώρας. Επίσης, η διαχείριση και οργάνωση του συστήματος, αν και τίθεται για πρώτη φορά σαν ανάγκη, δεν αντανακλάται σε συγκεκριμένους στόχους. Σήμερα το το σύστημα διοίκησης παραμένει κατακερματισμένο και υπερ-συγκεντρωτικό σε κεντρικό επίπεδο, με ανύπαρκτο περιφερειακό και «οριακά ανενεργό» τομεακό επίπεδο. Συνεπώς, χρειάζεται να προσδιοριστούν οι αρχές και το μοντέλο διοίκησης σε όλα τα επίπεδα λειτουργίας του με ύπαρξη διακριτών λειτουργιών και αρμοδιοτήτων ανά επίπεδο (κεντρικό, περιφερειακό, τομεακό και τοπικό) και με αυστηρά καθορισμένες διαδικασίες συλλειτουργίας των φορέων και των οργάνων διοίκησης. Η ενδυνάμωση των ΤΕΨΥ για παράδειγμα δεν επιλύει το πρόβλημα της συγκεντρωτικότητας του συστήματος, και δεν θα επιφέρει ουσιαστικά αποτελέσματα, αν α) δεν αποσαφηνιστεί ο ρόλους τους (συμβουλευτικός έναντι (vs) αποφασιστικού), β) δεν προσδιοριστούν οι αρμοδιότητες, οι ευθύνες και η δικαιοδοσία τους και γ) δεν υποστηριχθούν από την απαιτούμενη διοικητική δομή/υπόσταση για την ικανοποίηση του ρόλου τους και την εκτέλεση των αρμοδιοτήτων τους. Επιπλέον, σημαντικό για τη διαχείριση και οργάνωση των υπηρεσιών και κατά συνέπεια ολόκληρου του συστήματος είναι η καθιέρωση προτύπων, κριτηρίων και διαδικασιών, βάσει των οποίων θα λειτουργούν και θα ελέγχονται οι μεμονωμένες μονάδες, φορείς, όργανα διοίκησης και παροχής υπηρεσιών. Επιπρόσθετα, ένα από τα σημαντικότερα μειονεκτήματα της πολιτικής του Ψυχαργώς Γ είναι ότι δεν θέτει το πλαίσιο ενσωμάτωσης και συλλειτουργίας των παράλληλων συστημάτων παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας που λειτουργούν στη χώρα. Οι ιδιωτικές 7

9 κλινικές ανά νομό έχουν σημαντική παρουσία και διαθέτουν μεγάλο αριθμό κλινών, καλύπτοντας υψηλό αριθμό νοσηλειών μέσης και μεγάλης χρονικής διάρκειας. Επίσης, οι ελεύθεροι επαγγελματίες ψυχίατροι και συναφείς ειδικότητες παρέχουν επί της ουσίας πρωτοβάθμιες υπηρεσίες περίθαλψης αλλά και μετανοσοκομειακή παρακολούθηση σε σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού της χώρας. Παρόλα αυτά, δεν υπάρχει ένταξη των ανωτέρω υπηρεσιών σε ενεργά «Δίκτυα φροντίδας των ασθενών» και συνολικά ο ιδιωτικός τομέας δεν παρακολουθείται και δεν λαμβάνεται σε κανένα βαθμό υπόψη κατά το σχεδιασμό και τη λειτουργία του συστήματος παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Με δεδομένο μάλιστα ότι δεν εφαρμόζονται πρωτόκολλα παρακολούθησης και αξιολόγησης των παρεχόμενων υπηρεσιών, ο ιδιωτικός τομέας, εν αγνοία του συστήματος, μπορεί να αποτελέσει οδό επαναφοράς της ιδρυματοποίησης. Τέλος, πρέπει να τονισθεί η απουσία καθορισμού πλάνου της πολιτικής του Ψυχαργώς σχετικά με τον ΕΟΠΥΥ (πάροχος και αγοραστής), όπου έχει ενεργοποιηθεί και αναδειχθεί σε σημαντικό φορέα του συστήματος ΨΥ, όπως παρουσιάστηκε και ανωτέρω. Ακριβώς οι ίδιες συνθήκες ισχύουν και για τα υπόλοιπα ανεξάρτητα συστήματα που παρέχουν υπηρεσίες ψυχικής υγείας, δηλαδή αυτά των ΟΤΑ, ΜΨΥ των Ενόπλων Δυνάμεων κ.τ.λ., όπου δεν καθορίζονται σαφώς τα όρια συλλειτουργίας, η συμπληρωματικότητα τους και πλάνο διαλειτουργικότητας. 4. Αξιολόγηση της εφαρμογής - υλοποίησης της ΨΜ Η αποτίμηση της φυσικής και οικονομικής προόδου υλοποίησης της ΨΜ πραγματοποιείται στα ακόλουθα επίπεδα: Χρηματοδοτική πορεία (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού, Περιφερειακά Επιχεισησιακά Προγράμματα, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ψηφιακής Σύγκλισης, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Διοικητικής Μεταρρύθμισης) Αποτελέσματα επιπτώσεις - υλοποίηση στόχων ΨΜ. Τα στοιχεία χρηματοοικονομικής και φυσικής ολοκλήρωσης που αναλύονται συλλέχθηκαν από το Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα (ΟΠΣ) της ΕΥΤΥΚΑ με ημερομηνία αναφοράς μέχρι και την 31/12/2012. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί και να αποσαφηνιστεί ένα πολύ σημαντικό μεθοδολογικό κενό που δημιουργείται και επί της ουσίας αναδεικνύει μια από τις ουσιαστικότερες αδυναμίες του συστήματος και διαμορφώνει την αντίστοιχη πρόταση. Την παρούσα χρονική στιγμή δεν υπάρχει η δυνατότητα αξιολόγησης της υλοποίησης της ΨΜ σύμφωνα με δείκτες αποτελεσματικότητας, αποδοτικότητας, ποσοστών ολοκλήρωσης των επιθυμητών στόχων και οικονομικότητας υλοποίησης. Η ανωτέρω αδυναμία οφείλεται στην έλλειψη ενός αυστηρά οριοθετημένου επιχειρησιακού σχεδιασμού υπό το πρίσμα των διαθέσιμων οικονομικών πόρων, χρονικών περιορισμών και επιθυμητών στόχων υλοποίησης, ο οποίος θα περιλαμβάνει με ενιαίο τρόπο το σύνολο των χρηματοδοτικών δυνατοτήτων (εθνικοί και κοινοτικοί πόροι). Οι τιμές 8

10 στόχοι που παρουσιάζονται από το ΟΠΣ των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων (ΕΠ) δεν συμβαδίζουν με τη σημερινή πραγματικότητα, δεν έχουν επικαιροποιηθεί και δεν μπορούν να θεωρηθούν ως οι στόχοι υλοποίησης του Ψυχαργώς Γ. Επίσης, η έλλειψη επιδημιολογικών και λοιπών στατιστικών δεδομένων αποκλείει από τον αξιολογητή τη δυνατότητα αξιολόγησης των έργων υπό την έννοια της χρονικής και χρηματοδοτικής προτεραιοποίησης των καθορισμένων στόχων σύμφωνα με γεωγραφικούς και λοιπούς παράγοντες. Τέλος, οι δείκτες εκροών και αποτελεσμάτων των ΕΠ χρήζουν άμεσης αναθεώρησης και προσαρμογής σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο Ψυχαργώς Γ, με σκοπό την επί της ουσίας επιμέτρηση της υλοποίησης και των επιθυμητών αποτελεσμάτων της ΨΜ. 4.1 Αξιολόγηση χρηματοοικονομικής πορείας χρηματοδοτικών προγραμμάτων ΨΜ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού (ΕΠΑΝΑΔ) Ο συνολικά κατανεμημένος προϋπολογισμός στην υπό εξέταση κατηγορία παρέμβασης (5.1) του ΕΠΑΝΑΔ είναι (προγραμματική δημόσια δαπάνη) και η κατάσταση της χρηματοοικονομικής πορείας σε απόλυτα νούμερα και ποσοστά παρουσιάζεται ακολούθως: Ο συνολικός προϋπολογισμός των προσκλήσεων (δεν ενεργοποιήθηκαν προσκλήσεις κατά το έτος 2012) που έχουν ενεργοποιηθεί αγγίζει το ποσό των ,99, ήτοι ποσοστό ενεργοποίησης 250,86%. Ο συνολικός προϋπολογισμός των ενταγμένων έργων που χρηματοδοτούνται είναι ,54, ήτοι το ποσοστό του ενταγμένου προϋπολογισμού ανέρχεται στο 69,21 % της προγραμματικής δημόσιας δαπάνης και αναφέρεται σε 124 έργα. Οι συμβάσεις που έχουν συναφθεί αγγίζουν το ποσό των ,00 ήτοι ποσοστό 20,42 % περίπου επί της προγραμματικής δημόσιας δαπάνης. Η συμβασιοποίηση αφορά 75 έργα. Οι δηλωμένες δαπάνες που έχουν καταβληθεί ανέρχονται στο ποσό των ,99 και αντιστοιχούν σε ποσοστό απορρόφησης 7,62 % και αφορούν 71 έργα. Στο γράφημα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα ανωτέρω χρηματοοικονομικά μεγέθη σε ποσοστά, συγκριτικά σε σχέση με την εικόνα που αποτυπώθηκε στις 31/12/2011. Αξίζει επίσης να σημειωθεί η περιορισμένη εμπλοκή του Δημόσιου Τομέα στην ανάληψη και υλοποίηση σύγχρηματοδοτούμενων έργων. 9

11 Διάγραμμα 1: Χρηματοοικονομικά στοιχεία των έργων της κατηγορίας παρέμβασης ,00 250,00 200,00 150,00 100,00 50,00 0,00 ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΝΤΑΓΜΕΝΩΝ ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΣΜΕΥΣΗΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗΣ 31/12/ ,86 21,65 8,82 2,90 31/12/ ,86 69,21 20,42 7,62 31/12/ /12/2012 Όπως γίνεται αντιληπτό, το πλήθος των έργων ΨΥ, ξεκινώντας από το 2010 με 25 ενταγμένα έργα και στις 31/12/2011 φθάνοντας τα 63, έχει συνεχίσει την ανοδική του πορεία με 124 έργα στις 31/12/2012. Στο διάγραμμα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα χρηματοοικονομικά μεγέθη ανά άξονα προτεραιότητας του εθνικού σχεδίου δράσης Ψυχαργώς Γ για το συνολικό ποσό των εγκεκριμένων προϋπολογισμών, συμβάσεων και δαπανών των έργων του τομέα ΨΥ. Διάγραμμα 2: Χρηματοοικονομικά στοιχεία των έργων ανά άξονα προτεραιότητας , , , , , ,00 ΕΝΤΑΞΕΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΑΠΑΝΕΣ , ,00 0, ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΙΚΤΥΟ 2 - ΠΡΟΑΓΩΓΗ - ΠΡΟΛΗΨΗ 3 - ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟ 4 - ΣΥΝΗΓΟΡΙΑ, ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 5 - ΕΚΠΑΙ ΕΥΣ Η - ΕΡΕΥΝΑ - ΕΝΤΑΞΕΙΣ , , , , ,58 ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ , , , , ,63 ΑΠΑΝΕΣ , , , , ,05 Όπως γίνεται αντιληπτό από τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν ανωτέρω, υπάρχει σαφής βελτίωση σε όλα τα χρηματοοικονομικά μεγέθη αλλά και τη φυσική υλοποίηση των έργων που χρηματοδοτούνται από το ΕΠΑΝΑΔ σε σχέση με την κατάσταση που αποτυπώθηκε κατά την προηγούμενη έκθεση αξιολόγησης ( ). Το ΕΠΑΝΑΔ με βεβαιότητα αποτελεί την ισχυρότερη οδό χρηματοδότησης και υλοποίησης έργων ΨΥ και της ΨΜ. Παρόλα αυτά για την επί της ουσίας αξιοποίηση των χρηματοδοτικών δυνατοτήτων που προσφέρει θα πρέπει να αντιμετωπισθούν άμεσα και αποτελεσματικά όλοι οι περιορισμοί που συνοπτικά αναφέρονται στη συνέχεια και αυτή τη στιγμή υπονομεύουν την αξιοποίησή του. 10

12 Η διάρθρωση του ΕΠΑΝΑΔ κατά το σκέλος που αναφέρεται στον τομέα της ΨΥ θα πρέπει να επαναπροσδιορισθεί σύμφωνα με τον ακριβή επιχειρησιακό σχεδιασμό που θα προκύψει σε συνέχεια του εθνικού σχεδίου δράσης Ψυχαργώς Γ. Κάθε έργο που θα εντάσσεται θα πρέπει: Να αποτελεί υλοποίηση ενός συγκεκριμένου στόχου με βάση το σύνολο των κανόνων προτεραιοποίησης και πάντα σύμφωνα με επιδημιολογικά και λοιπά δεδομένα. Εκ των προτέρων να έχει αξιολογηθεί η βιωσιμότητα του σε βάθος χρόνου και μετά την περίοδο χρηματοδότησης. Οι διαδικασίες αξιολόγησης και ένταξης να πραγματοποιούνται σε όσο το δυνατόν πιο σύντομο χρονικό διάστημα και η υλοποίηση να ακολουθεί την πιο σύντομη οδό που εξασφαλίζει το επιθυμητό αποτέλεσμα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ) Στο πλαίσιο των ΠΕΠ έχουν ενταχθεί μέχρι το τέλος του 2012, εικοσιτέσσερα (24) έργα που σχετίζονται με την ΨΥ σε διάφορες περιφέρειες της χώρας, για τα οποία διαπιστώνονται τα εξής: Ο συνολικός προϋπολογισμός των ενταγμένων έργων που χρηματοδοτούνται από τα ΠΕΠ είναι ,49. Οι συμβάσεις που έχουν συναφθεί αγγίζουν το ποσό των ,17 ήτοι ποσοστό 35,70 % περίπου επί του συνολικού προϋπολογισμού. Η συμβασιοποίηση αφορά δέκα (10) έργα. Οι δαπάνες που έχουν καταβληθεί ανέρχονται στο ποσό των ,76 και αντιστοιχούν στο 16,34 % του συνολικού προϋπολογισμού των ενταγμένων έργων και αφορούν οκτώ (8) έργα. Η χρηματοοικονομική πορεία των ενταγμένων έργων φαίνεται στο διάγραμμα που ακολουθεί, όπου παρέχεται η δυνατότητα συγκριτικής αξιολόγησης της κατάστασης που αποτυπώνεται με ημερομηνία αναφοράς 31/12/2012 και της αντίστοιχης με ημερομηνία αναφοράς 31/12/2011: 11

13 Διάγραμμα 3: Ενταγμένα έργα στο πλαίσιο των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων Από τα συγκριτικά στοιχεία που παρουσιάστηκαν ανωτέρω φαίνεται μια μικρή πρόοδος στη διαδικασία των εντάξεων, καθώς κατά το προηγούμενο ημερολογιακό έτος, εντάχθηκαν δεκατρία (13) επιπλέον έργα τα οποία όπως αποτυπώνεται ανήκουν στη συντριπτική τους πλειοψηφία στα ΕΠ Κρήτης & Νήσων Αιγαίου και Μακεδονίας Θράκης, όπου οι εντάξεις ήταν ελάχιστες (μόνο μία). Επίσης, φαίνεται ότι έμφαση δόθηκε σε έργα που ανήκουν στις κατηγορίες πράξης, εξασφάλιση του συνεχούς της φροντίδας (μετασχηματισμός ΨΝ - ολοκλήρωση της κάλυψης των αναγκών περίθαλψης σε κοινοτικές δομές) και στην ανάπτυξη δομών για την προώθηση της κοινωνικής ενσωμάτωσης. Όπως αποτυπώθηκε και στην προηγούμενη έκθεση αξιολόγησης, είναι εμφανές ότι η συμβολή των ΠΕΠ στην υλοποίηση της ΨΜ είναι περιορισμένη. Επιπρόσθετα, διαφαίνεται μια σταδιακή μετατόπιση του σχεδιασμού από την ανάπτυξη του δικτύου των παρεχόμενων υπηρεσιών μέσω του δημόσιου τομέα, σε πιο «ευέλικτους» τρόπους υλοποίησης εστιασμένη κυρίως στους διαθέσιμους πόρους του ΕΠΑΝΑΔ. Σε αυτό το πλαίσιο αξιοποιήθηκε η ρήτρα ευελιξίας (Άρθρο 34, παρ.2 του Γενικού Κανονισμού 1083/2006), δηλαδή η χρηματοδότηση με πόρους του ΕΚΤ, δράσεων, που εμπίπτουν στο πεδίο ενίσχυσης του ΕΤΠΑ, άρα των ΠΕΠ. Έτσι μέσα από την υλοποίηση των έργων του ΕΠΑΝΑΔ καλύπτεται και η ανάγκη χρηματοδότησης δράσεων προμήθειας και εγκατάστασης εξοπλισμού. Λαμβάνοντας υπόψη την τρέχουσα κοινωνικοοικονομική κατάσταση και το βαθμό ωρίμανσης, ένταξης και υλοποίησης έργων στα περιφερειακά ΕΠ, δε διαβλέπεται πιθανότητα για περαιτέρω σημαντική αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων. Η συντριπτική πλειοψηφία των έργων παραμένει ανενεργή, χωρίς σύμβαση και οι δαπάνες δεν παρουσιάζουν ουσιαστικά καμία μεταβολή. 12

14 Έμφαση πρέπει να δοθεί στην προετοιμασία για την επόμενη προγραμματική περίοδο μέσω της ωρίμανσης έργων και φυσικά στην εξασφάλιση πόρων μετά το 2015 καθώς επίσης και στην επί της ουσίας «ένταξη» των χρηματοδοτικών δυνατοτήτων μέσω ΠΕΠ στο σχεδιασμό για την ΨΜ Τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα Ψηφιακή Σύγκλιση & Διοικητική Μεταρρύθμιση Μέχρι τις 31/12/2012 είχαν ενταχθεί τέσσερα (4) έργα του τομέα ΨΥ από το ΕΠ «Ψηφιακή Σύγκλιση» και δύο (2) έργα από το ΕΠ «Διοικητική Μεταρρύθμιση». Πιο αναλυτικά, η κατάσταση αποτυπώνεται ακολούθως: ΕΠ «Ψηφιακή Σύγκλιση» Ο συνολικός προϋπολογισμός των ενταγμένων έργων είναι ,31 και αντιστοιχεί σε τέσσερα (4) έργα. Οι συμβάσεις που έχουν συναφθεί αγγίζουν το ποσό των ,23, ήτοι ποσοστό 40,30 % περίπου επί του συνολικού προϋπολογισμού των ενταγμένων έργων. Η συμβασιοποίηση αφορά δύο (2) έργα. Οι δαπάνες που έχουν καταβληθεί ανέρχονται στο ποσό των ,99 και αντιστοιχούν στο 4,68% περίπου επί του συνολικού προϋπολογισμού των ενταγμένων έργων και αφορούν ένα (1) έργο. (Οι δαπάνες παρέμειναν αμετάβλητες κατά το έτος 2012). Στο διάγραμμα που ακολουθεί αποτυπώνεται η χρηματοδοτική κατάσταση των έργων στο υπό εξέταση ΕΠ σύμφωνα με τις δύο ημερομηνίες αναφοράς (31/12/2012 και 31/12/2011). Ο αριθμός των έργων που αντιστοιχούν σε κάθε κατηγορία παρέμεινε σταθερός μεταξύ των δύο χρονικών διαστημάτων. 13

15 Διάγραμμα 4: Ενταγμένα έργα στο πλαίσιο των Τομεακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων Ψηφιακή Σύγκλιση & Διοικητική Μεταρρύθμιση ΕΠ «Διοικητική Μεταρρύθμιση» Ο συνολικός προϋπολογισμός των ενταγμένων έργων είναι ,00 και αντιστοιχεί σε δύο (2) έργα. Δεν έχουν συναφθεί συμβάσεις και συνακόλουθα δεν έχουν πραγματοποιηθεί και δαπάνες στα αντίστοιχα έργα. Η κατάσταση στο ανωτέρω ΕΠ παραμένει αμετάβλητη σε σχέση με την αποτύπωση που πραγματοποιήθηκε στις 31/12/2011. Από τα συγκριτικά στοιχεία που παρουσιάστηκαν ανωτέρω, προκύπτει ότι τα ΕΠ Ψηφιακή Σύγκλιση & Διοικητική Μεταρρύθμιση δεν αξιοποιήθηκαν στο πλαίσιο του ευρύτερου σχεδιασμού και υλοποίησης της ΨΜ. Όλα τα παραπάνω ενταγμένα έργα αποτελούν αποσπασματικές χρηματοδοτικές πράξεις, που δεν συμβάλλουν με ένα ολοκληρωμένο και συνεκτικό τρόπο στα προβλήματα της οργάνωσης και της θεσμικής ολοκλήρωσης της ΨΜ και των υπηρεσιών ΨΥ. Επίσης, όπως αποτυπώνεται δεν υπάρχει ουσιαστικά κάποια εξέλιξη σε σχέση με την προηγούμενη αποτύπωση, παρά μόνο η συμβασιοποίηση ενός έργου. Τα δύο ανωτέρω ΕΠ, σχετικά με την ΨΜ, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως χρηματοδοτικές «νησίδες» αποκομμένες από το γενικότερο σχεδιασμό, όπου παρέχουν ευκαιρίες χρηματοδότησης έργων μη εντασσόμενων σε τομείς ενδιαφέροντος του Ψυχαργώς. Η ανωτέρω διαπίστωση, αξιολογητικά θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σημαντικό κενό του γενικότερου πλαισίου της ΨΜ, καθώς θεματικά τα δύο αυτά ΕΠ καλύπτουν έργα (ψηφιακές υπηρεσίες, διοικητική αναδιοργάνωση) με πολύ υψηλό βαθμό επικαιρότητας που υιοθετούν εύστοχες παρεμβάσεις και εισάγουν αντιλήψεις (πχ 14

16 απλούστευση διαδικασιών, εξορθολογισμό κόστους, ψηφιοποίηση λειτουργίας) που αναφέρονται στη σύγχρονη πραγματικότητα στον τομέα παροχής υπηρεσιών υγείας. Πιο συγκεκριμένα, το ΕΠ ΨΣ θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για τη χρηματοδότηση κρίσιμων για την ΨΜ έργων, όπως ηλεκτρονικός φάκελος ασθενούς πλήρως δυσλειτουργικός και προσπελάσιμος από κάθε δομή ΨΥ, πληροφοριακό σύστημα διαχείρισης κλινών και δομών, και για την υλοποίηση συστηματικής βάσης δεδομένων για την αποθήκευση επιδημιολογικών, κλινικών και λοιπών δεδομένων. Επίσης, το ΕΠ ΔΜ με σωστό προγραμματισμό και σχεδιασμό θα μπορούσε να λειτουργήσει καταλυτικά στην υλοποίηση έργων αναδιοργάνωσης των υπηρεσιών και του συνολικού συστήματος (κεντρικό, περιφερειακό, τομεακό και τοπικό επίπεδο). Τέλος, αξίζει να τονισθεί η ύπαρξη σχετικών ειδικών δράσεων του δεκαετούς προγράμματος Ψυχαργώς Γ, που θα μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν από τα ανωτέρω ΕΠ, όπως η ανάπτυξη και λειτουργία συστήματος παρακολούθησης της πορείας της ΨΜ, η υλοποίηση ηλεκτρονικού ψυχιατρικού φακέλου ασθενούς κ.α. 4.2 Αποτελέσματα αξιολόγησης εφαρμογής υλοποίησης της ΨΜ Το δεύτερο σκέλος της αξιολόγησης της υλοποίησης της ΨΜ μέσω των αποτελεσμάτων και των επιπτώσεων των στόχων της στηρίζεται στην κριτική και συνδυαστική περιγραφή των ακόλουθων θεματικών περιοχών καθώς και στην ουσιαστική αξιολόγησή τους. Οι θεματικές περιοχές που αναλύονται ενδελεχώς στην παρούσα έκθεση, υπό το πρίσμα της αξιολόγησης της παρούσας κατάστασης, παράθεσης διεθνούς εμπειρίας και συμπερασμάτων και προτάσεων, παρουσιάζονται εδώ με έμφαση στα κυριότερα αξιολογητικά συμπεράσματα και είναι οι ακόλουθες: 1. Οργάνωση και διοίκηση συστήματος Ψυχικής Υγείας 2. Δίκτυο Παρεχόμενων Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας 3. Λήπτες Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας (ΛΥΨΥ) 4. Απασχόληση και αποκατάσταση ΛΥΨΥ 5. Ανθρώπινο δυναμικό - κατάρτιση επαγγελματιών ΨΥ 6. Διατομεακή συνεργασία - Έρευνα - Νομοθεσία 15

17 4.2.1 Οργάνωση και διοίκηση συστήματος ψυχικής υγείας Η οργάνωση και η διοίκηση του συστήματος δεν παρουσιάζει ουσιαστικά κανένα σημείο βελτίωσης σε σχέση με το 2011, ήτοι το σύστημα διοίκησης παραμένει υπερσυγκεντρωτικό σε κεντρικό επίπεδο, με ανύπαρκτο περιφερειακό και «οριακά ανενεργό» τομεακό επίπεδο, χωρίς να λαμβάνει καθόλου υπόψη του κατά το σχεδιασμό και την άσκηση της διοίκησης τα παράλληλα συστήματα παροχής υπηρεσιών ΨΥ που έχουν αναπτυχθεί όπως αυτό του ιδιωτικού τομέα, του ΕΟΠΥΥ, των ΟΤΑ κτλ. Επίσης, δεν χρησιμοποιείται ηλεκτρονικό πληροφοριακό σύστημα πλήρους παρακολούθησης των φορέων με σκοπό την άσκηση αποτελεσματικής διοίκησης και παροχή αξιολογητικών δυνατοτήτων προς τα κέντρα αποφάσεων και δεν έχει καθορισθεί η μεθοδολογία και οι μετρικές επιμέτρησης και αξιολόγησης των φορέων ως προς το κλινικό τους έργο αλλά και την υπόλοιπη λειτουργία τους, δηλαδή διοικητική, οργανωτική και επιχειρησιακή. Θετική κρίνεται η διαδικασία ανάπτυξης συστήματος παρακολούθησης των φορέων από το έργο του Μηχανισμού Υποστήριξης (ΜΥΠ) της ΔΨΥ, που αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε διαδικασία εκπαίδευσης των φορέων. Τα ανωτέρω αποτελούν διαχρονικές παθογένειες του συστήματος ψυχική υγείας, καθώς αιτίες όπως η ασυνέχεια στις πολιτικές σχεδιασμού και υλοποίησης, η έλλειψη συνεργασίας των εμπλεκόμενων στη χάραξη πολιτικής και καθυστερήσεις στις διαδικασίες εκπόνησης και υλοποίησης, καθιστούσαν ανενεργές και αναποτελεσματικές τις όποιες προσπάθειες πραγματοποιούνταν. Στις υπάρχουσες ΜΨΥ, διαπιστώθηκε η απουσία καταγεγραμμένων κανονισμών λειτουργίας και θεραπευτικών πρωτοκόλλων και η απουσία τήρησης ενιαίου ψυχιατρικού φακέλου και κωδικοποίησης των τηρουμένων στοιχείων ώστε να είναι προσβάσιμα από διαφορετικές υπηρεσίες και να διασφαλίζεται το συνεχές της φροντίδας. Οι επιδημιολογικές μελέτες σχετικά με την ΨΥ είναι περιορισμένες και δεν υπάρχουν δεδομένα για το εάν και σε ποιο βαθμό τα αποτελέσματά τους αξιοποιούνται στο σχεδιασμό νέων υπηρεσιών και προγραμμάτων. Επίσης, καταγράφηκαν σημαντικές καθυστερήσεις στη χρηματοδότηση των ΜΨΥ γεγονός που προκαλεί και σημαντικά οργανωτικά προβλήματα στο σύστημα κι επίσης ότι δεν υπάρχει μεθοδολογία αναλυτικού προσδιορισμού του ποσού χρηματοδότησης κάθε φορέα καθώς και η ενδεχόμενη εξάρτησή του από άλλες σημαντικές παραμέτρους, όπως η ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών, το ποσοστό πληρότητας και οι ωφελούμενοι, κριτήρια μέτρησης αποδοτικότητας ανά τύπο μονάδας κ.α Δίκτυο Υπηρεσιών ψυχικής υγείας Τα κοινοτικά δίκτυα αυτή τη στιγμή για πληθώρα λόγων (γεωγραφική κατανομή, δυναμικότητα, επίπεδο ανθρώπινου δυναμικού, υποδομές κτλ) δεν μπορούν να αναλάβουν το ρόλο που τους αντιστοιχεί και με αυτό τον τρόπο θέτουν σε κίνδυνο την υλοποίηση του βασικού οράματος που είναι η επίτευξη της αποασυλοποίησης και ποιοτικής κοινοτικής φροντίδας ικανής να αντιμετωπίσει τις ανάγκες του πληθυσμού. 16

18 Όπως αποτυπώθηκε υπάρχουν ΤΟΨΥ που δε διαθέτουν όλες τις προβλεπόμενες δομές παροχής υπηρεσιών ΨΥ ενηλίκων, ήτοι ψυχιατρικό τμήμα ΓΝ, ΚΨΥ, μονάδες ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, ΚΟΙΣΠΕ, για να λειτουργήσουν επαρκώς. Σύμφωνα με τα ενταγμένα έργα, στο υπό εξέταση χρονικό διάστημα, το κοινοτικό δίκτυο υπηρεσιών ιδιαίτερα σε κάποιες περιφέρειες (π.χ. Πελοπόννησος) φαίνεται να ενισχύθηκε αν και η μη συστηματική τήρηση στοιχείων δεν μπορεί να συνηγορήσει επ αυτού. Παρόλα αυτά, γεγονός αποτελεί ότι τα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία παραμένουν ο κύριος φορέας παροχής ψυχιατρικής περίθαλψης κι ότι η αδυναμία προσλήψεων, έχει ιδιαίτερα δυσμενείς επιπτώσεις στις παρεχόμενες υπηρεσίες από τις υφισταμενες ψυχιατρικες μοναδες. Επίσης, έμφαση απαιτείται να δοθεί στο σύστημα παροχής υπηρεσιών ΨΥ παιδιών και εφήβων, όπου παρατηρούνται σημαντικότατες ελλείψεις και ενδεικτικά στις ακόλουθες κατηγορίες δεν έχουν πραγματοποιηθεί έργα, πχ παιδιά με γονείς ψυχικά πάσχοντες, με νευρογενή ανορεξία, πρόσφυγες-μετανάστες, με προβλήματα κακοποίησης. Σχετικά με τις υπηρεσίες για αυτισμό και σύμφωνα με τα ενταγμένα έργα, σημειώνεται ενίσχυση του υφιστάμενου δικτύου με την ανάπτυξη νέων στεγαστικών δομών. Αντιληπτή γίνεται και η αναγκαιότητα καθορισμού καθολικού πλάνου σε σχέση με την παροχή υπηρεσιών ΨΥ σε άτομα τρίτης ηλικίας και ειδικές ομάδες (άστεγοι, άνεργοι, μετανάστες), συγκεκριμενοποίηση των προτάσεων του Ψυχαργώς Γ και προτεραιοποίηση στα πλαίσια της υλοποίησής τους. Ενδεικτικό είναι ότι παραμένει μετέωρη η απόπειρα επέκτασης των υπηρεσιών που απευθύνονται στους πάσχοντες από άνοια στο πλαίσιο της υλοποίησης του προγράμματος διασύνδεσης των Κέντρων Ημέρας με αντίστοιχες δομές των ΟΤΑ. Ιδιαίτερης αναφοράς χρήζει το γεγονός ότι δεν υπάρχει ακόμη ικανοποιητική ανάπτυξη του συστήματος ΠΦΥ, δημιουργώντας σημαντικό κενό στην παροχή υπηρεσιών ΨΥ. Επιπρόσθετα, η υλοποίηση δράσεων πρόληψης και προαγωγής υστερεί σε σημαντικό βαθμό. Προγράμματα όπως η καταπολέμηση του σχολικού εκφοβισμού, η πρόληψη της παιδικής κακοποίησης, η σχολική ένταξη των παιδιών με αυτισμό είτε παρέμειναν στο σταδιο του σχεδιασμού είτε αποτελούν αποσπασματικές πρωτοβουλίες με περιορισμένα αποτελέσματα. Όπως γίνεται κατανοητό, η υλοποίηση σχετικών προγραμμάτων προϋποθέτει διατομεακό επιχειρησιακό σχεδιασμό και συνεργασία, ώστε να προαχθεί η αποδοτικότητα, να αποφευχθούν οι αλληλοεπικαλύψεις και να διασφαλιστεί η συνεχεια στην υλοποιηση τους και η αποτελεσματικότητα με όρους επίδρασης και επιρροής στον πληθυσμό της χώρας. Η αναγκαιότητα προσθήκης ενεργειών με σκοπό τον εξορθολογισμό της παροχής υπηρεσιών από ΝΠΙΔ, πρέπει να εκλάβει όχι μόνο διαχειριστικό και οικονομικό χαρακτήρα, αλλά και να προσανατολισθεί στην αποσαφήνιση του ρόλου των φορέων αυτών, του εύρους των παρεχόμενων από αυτά υπηρεσιών καθώς και της ακριβής του θέσης στη διαδρομή του ΛΥΨΥ. Θέματα ποιότητας υπηρεσιών και αξιολόγησης του έργου που προσφέρεται, σε συνδυασμό με τη χρηματοδότησή τους, είναι επίκαιρα και αποτελούν αναγκαιότητα και φυσική απόρροια των συνθηκών που επικρατούν. 17

19 Τέλος, αν και υπάρχει σημαντική διάρθρωση ιδιωτικών κλινικών (υψηλός αριθμών κλινών, πολύ υψηλός αριθμός νοσηλειών μέσης και μεγάλης χρονικής διάρκειας) αλλά και εκτενές δίκτυο ελεύθερων επαγγελματιών (ψυχίατροι και συναφείς ειδικότητες) δεν συνυπολογίζονται στο δίκτυο των παρεχομένων υπηρεσιών. Τομεοποίηση: Όπως έγινε αντιληπτό η παρουσίαση και η αξιολόγηση της τομεοποίησης στη χώρα, μπορεί να πραγματοποιηθεί υπό το πρίσμα δύο κύριων διαστάσεων, της τομεοποίησης στη διοίκηση του συστήματος ΨΜ και ΨΥ και της τομεοποίηση κατά την παροχή των υπηρεσιών ΨΥ. Γενικά, ενδεικτικό στοιχείο του μειωμένου «θεσμικού» ενδιαφέροντος για τους ΤΟΨΥ αποτελεί και το γεγονός ότι ενώ οι θητείες των μελών ορισμένων ΤΕΨΥ είχαν λήξει από τις , η θητεία τους ανανεώθηκε έως και το τέλος του 2012 με απόφαση που εκδόθηκε στις 15/6/2012 (Αρ.Πρωτ.: ΔΥ1δ/Γ.Π. οικ.60902). Σύμφωνα και με τις δυο ανωτέρω παραγράφους, στη χώρα αυτή τη στιγμή η τομεοποίηση δεν υλοποιείται σε κανένα από τα δύο επίπεδα. Σχετικά με το επίπεδο της διοίκησης, η πλειοψηφία των ΤΕΨΥ και των ΤΕΨΥΠΕ δεν έχουν ενεργοποιηθεί και συνεχίζουν να μην ασκούν επί της ουσίας καμία από τις αρμοδιότητες που προέβλεψε ο νομοθέτης. Δεν έχει ληφθεί μέριμνα για το συντονισμό των παρεχόμενων υπηρεσιών στη λογική και στο πλαίσιο του τομέα, με σκοπό τον έλεγχο και την εποπτεία των δομών αλλά και την αξιολόγησή τους. Επίσης, οι επιτροπές δεν παρεμβάλλονται σε κανένα στάδιο της ΨΜ (πχ σχεδιασμό, παρακολούθηση, εποπτεία, αξιολόγηση). Επίσης, δεν τηρείται κάποιο πρωτόκολλο επικοινωνίας των φορέων με τις κεντρικές υπηρεσίες που να περιλαμβάνει τις επιτροπές και δεν είναι καθορισμένες οι σχέσεις με τις ΥΠΕ. Σχετικά και με τον δεύτερο άξονα, η τομεοποίηση των υπηρεσιών ΨΥ δεν έχει γίνει δυνατό να υλοποιηθεί. Οι υπηρεσίες που παρέχονται από τους φορείς δεν τηρούν στην πλειοψηφία τους, τους γεωγραφικούς περιορισμούς. Ιδιαίτερα οι υπηρεσίες των ΨΝ και των ψυχιατρικών τμημάτων των ΓΝ παρέχονται χωρίς κανένα κριτήριο τομεοποίησης. Επιπρόσθετα, η οριζόντια διασύνδεση και επικοινωνία των εξωνοσοκομειακών υπηρεσιών που ανήκουν στον ίδιο τομέα και παρέχονται από διαφορετικούς φορείς πραγματοποιείται σε μικρό βαθμό και εξαρτάται κατά κύριο λόγο στα πρόσωπα και τις διαπροσωπικές σχέσεις κι όχι σε προκαθορισμένες ροές επικοινωνίας, λειτουργίας και πρωτόκολλα επικοινωνίας και διαχείρισης των ασθενών Δικαιώματα, ικανοποίηση Ληπτών Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας (ΛΥΨΥ), συνηγορία και εκπροσώπηση Αναφορικά με τα ζητήματα που αφορούν τους ΛΥΨΥ, αν και διαπιστώθηκε αύξηση της εμπλοκής των χρηστών των υπηρεσιών ΨΥ με τη δημιουργία συλλόγων και σωματείων εκπροσώπησης, προάσπισης των δικαιωμάτων (επιτροπή ελέγχου προστασίας των δικαιωμάτων ατόμων με ψυχικές διαταραχές) και συλλόγων οικογενειών και φίλων δε σημειώθηκε εξίσου μεγάλη εμπλοκή τους σε διαδικασίες ελέγχου και λήψης αποφάσεων. Το σύνολο των ενταγμένων έργων αυτής της κατηγορίας ανήκει σε είδη παρέμβασης 18

20 σχετικών με τη συνηγορία και τη δικτύωση των ΛΥΨΥ και παρουσιάζει υψηλό βαθμό συμβασιοποίησης και δαπάνες (εκτός από ένα). Παρόλα αυτά, οι ενέργειες και οι δράσεις που υλοποιούνται δεν αποτελούν μέρος ενός γενικότερου σχεδιασμού. Επίσης, διαπιστώνεται έλλειψη ενιαίων κανονισμών λειτουργίας για πολλούς τύπους ΜΨΥ, έλλειψη θεραπευτικών πρωτοκόλλων και κλινικών οδηγιών κατά τη νοσηλεία καθώς και η μη εφαρμογή ενιαίου ψυχιατρικού φακέλου. Οι σύλλογοι και τα σωματεία αυτοεκπροσώπησης, εκπροσώπησης (οικογένειες και φίλοι), προάσπισης των δικαιωμάτων και οι λήπτες εξακολουθούν να μην έχουν συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων, στον έλεγχο των μονάδων και στις ΤΕΨΥ. Σημαντικό στοιχείο, επίσης, αποτελεί η μη ύπαρξη διαδικασιών για τη συλλογή και επεξεργασία δεδομένων σχετικών με την ικανοποίηση των ληπτών από τις παρεχόμενες υπηρεσίες τόσο σε δομές ΝΠΔΔ, ΝΠΙΔ αλλά και του ιδιωτικού τομέα. Η μη ύπαρξη συστηματικών διαδικασιών επιμέτρησης, εγείρει ερωτηματικά σχετικά με τη διαφύλαξη των δικαιωμάτων, καθώς οι έλεγχοι που διενεργούνται από τις αντίστοιχες αρχές σε συνέχεια καταγγελιών ή δειγματοληπτικά δεν διασφαλίζουν την επιθυμητή και διεθνώς προσδιορισμένη εμπειρία που πρέπει να βιώνει ο χρήστης κατά τη διάρκεια του «ταξιδιού» του στο σύστημα παροχής υπηρεσιών. Τέλος, θέματα όπως ο υπερβολικά υψηλός αριθμός ακούσιων νοσηλειών αλλά και το γενικότερο ισχύον νομικό και θεσμικό πλαίσιο απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή, διερεύνηση και προσαρμογή στις επικρατούσες συνθήκες σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, σύμφωνα με τις ιδιαίτερες καταστάσεις και ανάγκες που απαντώνται στην Ελλάδα Απασχόληση και αποκατάσταση ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας Οι ΚΟΙΣΠΕ φαίνεται να είναι η μοναδική διέξοδος για την απασχόληση και επαγγελματική αποκατάστασης των ΛΥΨΥ. Παρόλα αυτά, η ανάπτυξη των ΚΟΙΣΠΕ είναι ελλιπής, με αποτέλεσμα να μην καλύπτονται ευρύτερα τμήματα της επικράτειας. Από το 2002 έως σήμερα έχουν συσταθεί 17 ΚΟΙΣΠΕ αριθμός ιδιαίτερα χαμηλός σε σχέση με τον συνολικό προβλεπόμενο αριθμό (ήτοι 58, δηλαδή ένας ανά ΤΟΨΥ) και ιδιαίτερα χαμηλό εκτιμάται ότι είναι και το σύνολο των ψυχικά σθενών που εργάζονται. Στην υπό εξέταση περίοδο αναφοράς, σημαντικός αριθμός έργων (13) αναφέρεται σε «ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΚΟΙΣΠΕ» και ολοκληρωμένο από την προηγούμενη αξιολογητική περίοδο είναι το έργο για τη σύσταση του δευτεροβάθμιου οργάνου των ΚΟΙΣΠΕ. Επιπλέον, διαπιστώθηκε απουσία αναλυτικών στοιχείων για την περαιτέρω προώθηση στην ελεύθερη αγορά ατόμων που εκπαιδεύτηκαν και εργάστηκαν σε ΚΟΙΣΠΕ, καθώς και ανάγκη για αναπροσαρμογή του θεσμικού πλαισίου σχετικά με την απασχόληση των ατόμων που προέρχονται από ΚΟΙΣΠΕ. Τέλος, σημειώθηκε σημαντική καθυστέρηση στην ανάπτυξη άλλων εναλλακτικών μοντέλων απασχόλησης και επαγγελματικής αποκατάστασης ΛΥΨΥ. μέσω άλλων προγραμμάτων και δράσεων (πχ ΟΑΕΔ, δράσεις για την κοινωνική οικονομία, EQUAL κλπ). 19

21 4.2.5 Ανθρώπινο δυναμικό - κατάρτιση επαγγελματιών ψυχικής υγείας Η διαδικασία της εκπαίδευσης και της κατάρτισης του ανθρώπινου δυναμικού σε συνάρτηση με τους οικονομικούς περιορισμούς και την αδυναμία νέων προσλήψεων καθίσταται ως κομβικό θέμα και πρέπει να αποτελεί ζήτημα γενικότερου σχεδιασμού της ΔΨΥ. Παρουσιάζεται ελλιπής κατάρτιση του προσωπικού σε θέματα ΨΥ, με εξαίρεση τους ψυχιάτρους και παιδοψυχίατρους στην εκπαίδευση των οποίων έχουν σημειωθεί σημαντικά θετικά βήματα, και συγκεκριμένα: Έλλειψη εξειδίκευσης στην ΨΥ σε σημαντικό ποσοστό του μη ιατρικού προσωπικού, κυρίως των νοσηλευτών. Έλλειψη εξειδίκευσης των περισσοτέρων ψυχολόγων στην κλινική ή συμβουλευτική ψυχολογία, εφόσον για το διορισμό μέσω ΑΣΕΠ απαιτείται μόνο η άδεια άσκησης επαγγέλματος που δίδεται με το βασικό πτυχίο ΑΕΙ. Τέλος, δεν διαπιστώθηκε κάποιο καθορισμένο πλάνο εκπαίδευσης και κατάρτισης του ανθρώπινου δυναμικού, το οποίο θα έπρεπε να αποτελεί προτεραιότητα. Σχετικά με θέματα επαγγελματιών στο χώρο της ΨΥ, όπως αποτυπώθηκε παρουσιάζονται σημαντικά ζητήματα υποστελέχωσης σε ΝΠΔΔ λόγω των δεσμεύσεων της χώρας (αδυναμία προσλήψεων) και των συνταξιοδοτήσεων, αλλά και προβλήματα που δημιουργούνται στους φορείς ΝΠΙΔ λόγω της μη τακτικότητας των χρηματοδοτήσεων από το κράτος Διατομεακή συνεργασία Έρευνα - Νομοθεσία Τέλος, θέματα σχετικά με τη νομοθεσία, την έρευνα και τη διατομεακή συνεργασία που θα έπρεπε να πραγματοποιείται στο χώρο, επί της ουσίας δεν έχουν εξελιχθεί καθόλου και ούτε διαφαίνεται κάποιο σαφές πλάνο από τη κεντρική ηγεσία που να αποτελεί οριοθετημένη συνέχεια του πνεύματος που διατρέχει το κείμενο του Ψυχαργώς Γ. 5. Αξιολόγηση της διοίκησης της ΨΜ Σε υπηρεσιακό επίπεδο η ΔΨΥ έχει κυρίαρχο ρόλο με εκτελεστικές αρμοδιότητες στον σχεδιασμό και στην πολιτική, στην παρακολούθηση και υποστήριξη και τέλος στην αξιολόγηση και στον έλεγχο. Πιο συγκεκριμένα, διαπιστώθηκε ότι η ΔΨΥ έχει ευρύ φάσμα αρμοδιοτήτων και μάλιστα διευρυμένο σε σχέση με τις συνήθεις αρμοδιότητες των διευθύνσεων του Υπ. Υγείας (πχ η ΔΨΥ έχει ακόμα και οικονομικές αρμοδιότητες). Η δομή και οι αρμοδιότητες της ΔΨΥ όπως αποτυπώνονται στο υφιστάμενο οργανόγραμμα του Υπουργείου, δεν καλύπτουν τις ανάγκες όχι μόνο για την πραγματοποίηση μιας μεταρρυθμιστικής πολιτικής αλλά και τις ανάγκες εκτέλεσης των τυπικών καθημερινών καθηκόντων των στελεχών της. Επίσης αφενός δεν εφαρμόζονται με ολοκληρωμένο τρόπο 20

22 μηχανισμοί άσκησης ελέγχου και αξιολόγησης διαχειριστικών, διοικητικών και οικονομικών θεμάτων καθώς και θεμάτων ποιότητας υπηρεσιών, αφετέρου δεν ακολουθούνται πρόσθετες διαδικασίες διοίκησης σε περιφερειακό επίπεδο, με αποτέλεσμα την μετατροπή της ΔΨΥ στην πράξη σε ένα μηχανισμό διεκπεραίωσης της καθημερινότητας. Η πολιτική ηγεσία δεν έχει αναλάβει μέχρι στιγμής, δράση επιχειρησιακής κατεύθυνσης με σκοπό την εξειδίκευση της πολιτικής για την ΨΜ στη χώρα και την ενεργοποίηση της λειτουργίας των κεντρικών, περιφερειακών και τομεακών υπηρεσιών, οι οποίες θα αναλάβουν τη διεκπεραίωση του επιχειρησιακού σχεδιασμού αλλά και την άσκηση του ρόλου τους στη διοίκηση της ΨΜ. Η εκάστοτε πολιτική ηγεσία του Υπ. Υγείας επιτελεί το έργο της με μετακλητούς συνεργάτες οι οποίοι αποχωρούν με την αντικατάσταση του αρμόδιου πολιτικού προσώπου, γεγονός που διαμορφώνει ένα ασταθές περιβάλλον πολιτικής και διοίκησης, που τελικά επιδρά αρνητικά στην υλοποίηση της ΨΜ. Επίσης, ερωτηματικά εγείρονται σχετικά με το βαθμό διασύνδεσης και συλλειτουργίας της Πολιτικής Ηγεσίας, της ΔΨΥ και της ΕΥΤΥΚΑ. Οι Υ.Πε και οι ΤΕΨΥ/ΤΕΨΥΠΕ δεν δραστηριοποιούνται σε καμία κατεύθυνση της διάστασης της διοίκησης της ΨΜ. Η ΕΥΤΥΚΑ και η ΕΥΕφτΥΚΑ υλοποιούν το ρόλο τους στο πλαίσιο των συγχρηματοδοτούμενων έργων, χωρίς αυστηρό προσανατολισμό προς την ΨΜ και σύμφωνα με τις αδυναμίες που παρουσιάζονται εξαιτίας της έλλειψης επιχειρησιακού σχεδιασμού. Τέλος, η έλλειψη ενός σαφούς επιχειρησιακού σχεδιασμού με καθορισμένους στόχους σύμφωνα με γεωγραφικά και λοιπά κριτήρια οδηγεί σε κύμα παρενεργειών το οποίο επηρεάζει ουσιαστικά και τη διοίκηση της ΨΜ. Σε επίπεδο φορέων και ΜΨΥ ανάγεται εμμέσως πολλές φορές η λήψη αποφάσεων για την εκτέλεση έργων ΨΜ. Το ανωτέρω πραγματοποιείται καθώς τα επιθυμητά έργα δεν έχουν καθορισθεί και συνακόλουθα δεν έχει υπάρξει προτεραιοποίησή τους. Οι δύο αυτές ενέργειες θα οδηγούσαν σε συντονισμένη δράση όλων των εμπλεκομένων με σκοπό την ωρίμανση στοχευμένων έργων. Υπό τις τρέχουσες συγκυρίες, οι πιο ενεργοί και «δραστήριοι» φορείς φαίνεται ότι διεκπεραιώνουν τις σχετικές διαδικασίες κι είναι πιο πιθανό να αναλάβουν την εκτέλεση έργων ΨΜ, δρομολογώντας επί της ουσίας την υλοποίηση της ΨΜ και στερώντας το δικαίωμα άσκησης ορθής διοίκησης. Η ανωτέρω διάρθρωση, έρχεται σε πλήρη αντιδιαστολή με τα τεκταινόμενα στη διοίκηση του τομέα της Υγείας όπου υπάρχει περιφερειοποίηση για περισσότερο από μια δεκαετία. Αυτή η «κεντρικά» ελεγχόμενη διοίκηση ήταν κατάλληλη στις αρχικές φάσεις της ΨΜ, όταν δεν είχε αναπτυχθεί το σημερινό πλέγμα δομών και είδους υπηρεσιών σε όλη τη χώρα, αλλά πλέον έχει ξεπεραστεί και είναι εμφανές ότι απαιτείται η αναδιάρθρωση της οργάνωσης και της διοίκησης του συστήματος παροχής υπηρεσιών ΨΥ. Σε αυτή την κατεύθυνση είναι άλλωστε και τα πορίσματα της ex post αξιολόγησης, καθώς και οι προτάσεις της Επιτροπής Αναθεώρησης του Ψυχαργώς. 21

23 EXECUTIVE SUMMARY 1. Introduction The Psychiatric Reform program is about the modernization of the Mental Health services system. It is one of the largest and most important reforms that are taking place in Greece in recent years and it has multiple positive effects. The Greek state is committed over time, regardless of the political and administrative changes, to the Ministry of Health through the Psychargos programs completed in previous years; to the Memorandum Spidla and to the fact that the Psychiatric Reform is supported and financed by the EU structural funds (mainly the development of new structures). Although the use of European funds has contributed a lot to the implementation of the Psychiatric Reform, it simultaneously commits our country to the function of the units even after the period of co-financing, which seems to be uncertain, given the current fiscal conditions of the country.. The 2010 has marked the end of the ten years Psychargos Β program, which has been the base of the reform of the psychiatric care in the country. The progress made in the last decade was very important, as many community based structures and new services types, aiming to replace the Psychiatric Hospitals, have been developed so as to meet a wide range of mental disorders. During the period of , the policy of our country was mainly outlined through the feasibility decisions that follow the logic of approving a large number of new Mental Health services and they continue carrying the main idea of the previous decade s policy. However, the lack of a common strategy and planning during this decade has caused several difficulties and distortions in the progress of the Psychiatric Reform. In November of 2011 and March of 2012, new proposals of the review committee were submitted and the decision about the Psychargos C was approved and published. These two months in combination with the implementation of the Psychargos C have marked the beginning of a new period in the Psychiatric Reform. The National Action Plan Psychargos C is a useful, visionary and strategic reference framework for the next period, but it lacks a comprehensive business plan. These and the latest evolutions that are taking place during 2013, the new Andor- Lykourentzos Memorandum and the associated action plan, form a binding framework for the Mental Health policy of the country during the decade In this context, the Ministry of Health decided to conduct a project that will include the ongoing evaluation of the implementation of the National Action Plan Psychargos, until 2015 (the year of the completion of the NSRF, which is the main source of funding). 22

24 The aim of this project is the ongoing evaluation of the National Action Plan of the Psychiatric Reform Psychargos C and the support of the relative authority in the decision making process. More specifically the project includes the following: 1. Evaluation of the overall policy and the Strategic Planning of the Psychiatric Reform 2. Evaluation of the applications and the implementation of the Psychiatric Reform 3. Evaluation of the management of the Psychiatric Reform 2. Current condition of the system of supply and management of Mental Health services As it has been fully shown in the previous evaluation report and in the ex-post evaluation, the system of provision of Mental Health services includes the following subsystems. The situation is relatively the same as the one presented in the previous evaluation period (until 31/12/2011), as the few changes occurred are not due to the implementation of a specific business plan and have not affect the overall Mental Health Services provision system. Moreover, the lack of epidemiological studies, that would take place at a constant time bases, worsens the weakness of measuring the contribution of each unit according to geographical and other factors (epidemiological adult studies). The main components of the overall system of Mental Health services provision are below: 1. Public Services o Psychiatric Hospitals with: i. Units of inpatient treatment, ii. iii. iv. psychosocial Rehabilitation Units, primary Mental Health Services (Mental Health Centers, Medicodevelopmental centers) specialized centers (Day centers etc). o Psychiatric Departments in General Hospitals, with: 1. Units for adults / adolescents and children treatment, 2. Units of short treatment for adults and adolescents, 3. Acute care departments for Adults and adolescents, 4. Post Clinic hospices/ short stay, 5. Mobile units. 2. Private Non profit organizations, with: A. Day Centres-, Protected apartments, residencies, hostels, Special Units for Social and Vocational Rehabilitation and mobile Mental Health units. 3. Private sector: 23

25 A. Private Psychiatric Hospitals-clinics B. Private psychiatrists, psychologists etc 4. EOPYY (National Organization for Health Care) (Social Insurance Institution s ex-units) 5. Other services and special units, such as: A. Municipalities, Mental Health units of the church, the armed forces, local association etc. An important observation to be noted is the activation and the highlight of an additional "player" in the system of Mental Health, National Organization for Health Care. At this moment, it operates as a buyer of Mental Health services, as it finances the expenditures of the public entities and the rest of the private sector from the insurance funds side. Moreover, it acts as a supplier of Mental Health services, as it has integrated the structures and the units that provide these services which belong to Social Insurance Institution (IKA). In the following table, the institutional bodies and their role, regarding the management of the Mental Health system and the Psychiatric Reform, are given. Institutional bodies Ministry of Health Central Health Council National Organization for Health Care (ΕΟΠΥΥ) Mental Health Directorate Health Regions Table 1: Institutional bodies and their role Description of their role It takes decisions about policy and national strategy issues in the health sector. Also, it sets the priorities at a national level; it determines the size of the funding for the suggested actions and it supplies the system with the necessary resources. A consultative/advisory body focusing on the structure and function of the health system; and the health policy and research. At this stage, EOPYY has a double role. It operates as a buyer of Mental Health services, as it finances the expenditures of the public entities and the rest of the private sector from the insurance funds side. Moreover, it acts as a supplier of Mental Health services, as it has integrated the structures and the units that provide these services which belong to Social Insurance Institution (IKA). The establishment of an integrated body that brings together the insurance contributions of most of the insurance funds in the health sector, forms a new situation in the funding of the private clinics, of the freelancers, the private and public entities and of the national health system s hospitals. The MH Directorate has the fundamental role in planning and policy making; in monitoring, supporting; and finally has the main role in evaluating and inspecting the Mental Health System and the Psychiatric Reform. Moreover, it deals with the planning and the scheduling of the development and the monitoring of the structures and of the Mental Health services. Finally, it cooperates with National and International Bodies and Services. The Health Regions observe, monitor and inspect the operation and implementation of the common policy by the local health services providers. They have no role in the management of the Psychiatric Reform and the Mental Health. They just get involved in issues regarding the General Hospitals and Psychiatric Hospitals. Sector Mental Health Both the two commissions do not try to coordinate the bodies and the 24

26 Institutional bodies Commission and Sector Mental Health Commission for children and adolescents Applied Special Service Health & Social Solidarity Special Service Health & Social Solidarity Description of their role provided Mental Health services in their sector; and they do not carry out the advisory role that has been delegated to them. EYEftYKA is responsible for exercising the powers of the Ministry of Health as a beneficiary it implements the acts of the Operational Programs and the NSRF. The Service is responsible for the monitoring and the implementation of the strategic planning and of 4 (four) Operational Action Plans that aim to develop the Sector of Health & Social Solidarity. Moreover, it has undertaken the management or the coordination of the sector s interventions that are coofinanced by the EU coofinanced Structural Funds. 25

27 3. Evaluation of the policy used in the Psychiatric Reform The Mental Health policy in Greece is based upon the reform program that started in 1984, and adopted its current form in 1999, following the development of the Psychargos program that was completed in The need to update the policy by developing a new plan would set the priorities and would identify the future directions for the system. In 2010, the Ministry of Health launched the processes for reviewing the policy of the Psychiatric Reform. For this reason, a relevant expert committee, that completed its work in late 2011, was established. This policy was validated with a Ministry s decision in May The policy of 2012 mainly regards the continuity, update and completion of the Psychiatric Reform. The direction towards a community Mental Health System that will cover the needs of all groups, continued to exist due to the new policy of the Psychargos C. More specifically, the new policy seems to emphasize on a broader field that now includes not only the deinstitutionalized patients, but also other population groups, such as the elderly, children, the unemployed, etc. The new policy recognizes the problems and it creates a base and a frame of reference for addressing these problems. A relative example is the need to broaden the Mental Health System through intersectoral collaboration, in relation to the organization, coordination of the system; and the systematic monitoring and training of its executives. It is highly important to mention, that all the above issues, are set to a general reform of the system and to a long term results bases. The policy of 2012 was mainly framed by three horizontal national programs that were linked to a) the deinstitutionalization, b) the post- hospital observation of the new chronic patients and c) the psycho-social support of the unemployed. The projects regarding psychosocial rehabilitation and integrated community treatment were not included in the beginning of 2013 due to delays in the implementation; hence this report orientates itself towards the implementation of the policy document of Psychargos C phase. Although the new policy includes principles, values and practices of international organizations, it seems to be a visionary text without an apparent trend for conversion into specific measurable goals and actions towards the desired directions. More specifically, the inclusion of the Mental Health in the Primary Health Care is considered to be the main aim and a wider trend of the modern Mental Health Systems. However, the policy does not determine either the way by which such a transition will occur, or the further objective/ role of the Primary Health Care into the Mental Health. Moreover, the training of the primary care professionals is a key action for the recognition of mental disorders and their direct management. However, issues such as: the possibility of more interventions in the primary care (e.g., prevention, prescriptions, monitoring after leaving the Mental Health systemespecially for patients with a single episode of mental disorder) and the change of way of thinking of the professionals and the rest of the population who consider the Mental Health System as detached and strictly delimited, still remain in the system. Also, although to a large extent, the new policy covers guidelines and international standards placed on 26

28 preventive actions and promotion, the proposed actions appear to be fragmented and not long term. Prevention is not only information or raising awareness, but it also includes supportive mechanisms that will promptly intervene when the factors that affect Mental Health are found. It has to be noted that the policy of 2012 does not include two basic and key factors of the economic dimension of Mental Health. The first is the long term funding of the system (especially of the new services and activities proposed), so as to ensure the sustainability of the system. The second factor regards the qualitative and economic evaluation of the units, services and the intervention, which will be associated with the cost parameters based on a common assessment model, which will take into account the effectiveness, efficiency, cost effectiveness of the implementation and the quality of services. The need for data regarding the reduced resources seems to be urgent, given the reduced available resources for the Mental Health and the wider difficult economic conditions in the country. Furthermore, the management and the organization of the system, although it is the first time that it is set as necessary, it is not reflected in specific goals. Today, the administration system remains fragmented and over-centralized at the central level with a nonexistent regional and an inactive sector level. Therefore, it is necessary to identify the principles and the management model at all levels of operation, with the existence of discrete functions and responsibilities per level (central, regional, sector and local) and with strictly defined collaboration procedures between the entities and the administrative bodies. For example, empowering the Sector Mental Health Commissions, does not solve the problem of centralization of the system, and it will not lead to meaningful results if a) the roles are not being clarified (advisory versus (vs.) deciding), b) their powers, role and responsibilities are not defined c) if the Sector Mental Health Commissions are not supported by the necessary administrative body for the satisfaction of their role and the performance of their responsibilities. Moreover, the establishment of standards, criteria and procedures by which the individual units, institutions, administrative bodies and services, will operate and will be controlled, is very important for the management and organization of services and, thus the whole system. Additionally, one of the major disadvantages of the policy of Psychargos C is the fact that it does not set the framework under which the subsystems, operating in the country, will be integrated and will collaborate with each other. The private clinics per county have a significant role and have a large number of beds by covering a great amount of long and medium term treatments. Also, the freelancers, the psychiatrists and the related disciplines provide substantive primary care services and post-hospital observation in a substantial part of the population. However, there is no induction of these services in active networks of patient care. Also, in overall, the private sector is not monitored and it is not considered, at any level, during the planning and the operation of the system of Mental Health Services provision. Moreover, given the fact that no monitoring and evaluation protocols of the provided services are applied, it seems possible that the private sector can potentially be the way of restoring institutionalization into the system. 27

29 Finally, it has to be noted that there is an absence of a determined policy plan of Psychargos regarding EOPYY (buyer and provider), which has been activated and noted as an important player of the Mental Health System, as it was previously shown. The exact same conditions exist for the rest of the independent systems that provide Mental Health Services, i.e. those of Municipalities, Mental Health units of the Military Services etc, where their cooperation borders, their complementarity and a plan for their interoperability are not determined. 4. Evaluation of the application implementation of the Psychiatric Reform The assessment of the physical and financial progress of the implementation of the Psychiatric Reform is performed by the following levels: Financial progress (EPANAD: Operational Program for the Development of Human Resources, Regional Operational Programs), the Operational Programs Digital Convergence and Administrative Reform ) Results impact implementation of the aims of the Psychiatric Reform. The data of the physical and financial completion has been collected by the Integrated Information System (IIS) of the Special Service Health & Social Solidarity with a reference date until 31/12/2012. At this point, a very important methodological gap has to be noted, as it basically highlights one the most important weaknesses of the system and it forms the relative proposal. At this moment, there is no possibility for evaluating the implementation of the Psychiatric Reform according to indicators of effectiveness, efficiency, completion rates of the desired objectives and of cost effectiveness of the implementation. The above weakness is due to the lack of a strictly limited operational plan in light of available financial resources, time constraints and desired implementation goals, which will include all the funding opportunities in a uniform way (national and community resources - OP). The target values presented by the Integrated Information System of the Operational Programs are not consistent with the current reality and they cannot be seen as implementation targets of the Psychargos C. Moreover, the lack of epidemiological and other statistical data precludes the possibility of evaluating the projects, in terms of time and financial priorities of the determined targets, according to geographical and other factors. Finally, the output and results indicators of the operational programs require immediate review and adjustment, as provided in Psychargos C, so as to actually measure the implementation and the desired outcomes of the Psychiatric Reform. 28

30 4.1 Evaluation of the financial progress of the funding Psychiatric Reforms Programs Operational Program Human Resources Development The total allocated budget within the intervention category (5.1) of EPANAD is 241,186,513 (programming public expenditure) and the state of the financial progress in absolute numbers and percentages is shown below: The budget of call for proposals (no proposal has been activated in 2012) that have been activated reaches the 605,047,428.99, which is equivalent to %. The total budget of the approved projects that got financed is 166,923,576.54, i.e. the percentage of the approved budget reaches % of the programming public expenditure and it regards 124 projects. The legal obligations/commitments of the approved projects reach 49,254, i.e. approximately % of the programming public expenditure. It regards 75 projects. The declared expenditures reach the amount of 18,384, which corresponds to an absorption rate of 7.62% and they regard 71 projects. In the following diagram the financial data above are shown in percentage form and in relation to the image captured on 31/12/2011. Diagram 1: Financial data of the projects of the intervention category ,00 250,00 200,00 150,00 100,00 50,00 0,00 ACTIVATION RATE APPROVED PROJECTS RATE LEGAL COMMITMENTS RATE ABSORPTION RATE 31/12/ ,86 21,65 8,82 2,90 31/12/ ,86 69,21 20,42 7,62 31/12/ /12/2012 As it can be seen, the number of Mental Health projects, by starting with 25 included projects on 2010 and by reaching the 63 on 31/12/2011 has continued its upward trend with 124 projects on 31/12/2012. In the following diagram, the financial data per priority axis of the National Action Plan Psychargos C are shown for the total amount of approved budgets, contracts and expenditures of the Mental Health projects. 29

31 Diagram 2: Financial data of the projects per priority axes , , , , , , , ,00 0,00 COMMUNIT Y AWARENE SS & MENTAL HEALTH ADVOCACY & RIGHTS TRAINING - RESEARCH APPROVED BUDGET , , , , ,58 CONTRACTS , , , , ,63 EXPENSES , , , , ,05 As it can be seen by the data above, there is a clear improvement in all the financial figures and the physical implementation of the projects financed by EPANAD, in relation to the image presented in the previous evaluation report ( ). Hence, EPANAD is the most powerful funding and implementation path for the Psychiatric Reform. However, in order to take advantage of the financial opportunities provided, all the restrictions below should be faced immediately and effectively. The structure of EPANAD, regarding Mental Health, should be redefined according to the business plan, which will result from the National Action Plan Psychargos C. Each approved project should: represent the implementation of one specific target based on the set of priority rules that will have been set according to epidemiological and other data. Ex-post evaluation of its sustainability in long term and after the funding process. The evaluation and induction process of the project should be performed as soon as possible, and the implementation should follow the shortest route that will reassure the desired result Regional Operational Programs Under the ROP, 24 projects, related to Mental Health, have been approved by the end of 2012 in different regions. Regarding these projects, the following has been observed: The total budget of the approved projects is being funded by the regional operational programs and it reaches the amount of 50,261,

32 The legal obligations/commitments of the approved projects reach 17,936, i.e. approximately % of the programming public expenditure. It regards 10 projects. The declared expenditures reach the amount of 8,212, which corresponds to an absorption rate of % and they regard 8 projects. The financial progress of the approved projects is shown in the diagram below, which gives the opportunity to contrast the situation on the 31/12/2012 and the 31/12/2011: , , , , , ,00 0,00 Diagram 3: Approved projects of the Regional Operational Programs MH Projects - R.O.P APPROVED BUDGET CONTRACTS EXPENSES 31/12/ , , ,76 31/12/ , , ,39 From the comparative data presented above, it seems that there is a little progress in the process of approving new projects. During the previous calendar year, thirteen (13) additional projects, that mainly belong to the OPs of Crete and the Aegean islands; and Macedonia Thrace, where there was only one new approved project. Also, it seems that the emphasis is given to the projects that belong to the act category reassuring the continuity of the care and to the development of structures that promote the social inclusion. As it was shown in the previous evaluation report, it is clear that the contribution of ROP in the implementation of the Psychiatric Reform is limited. Moreover, it seems that there is a gradual shift of the planning from the development of network of services to more 'flexible' ways of a more focused implementation on the available resources of EPANAD. In this context, the flexibility clause was used (Article 34, paragraph 2 of the General Regulation 1083/2006), i.e. the financing of actions of the ROPs, by using the European Social Funds resources. Hence, the need for funding the supply and installation of equipment actions is covered through the implementation of EPANAD projects. By considering the current socio-economic situation and the degree of maturity, approving and implementing the projects in the ROP, it seems that there is no possibility for further use of the available resources. The vast majority of projects remain inactive without a contract. Also, the expenditures show no actual change. 31

33 Emphasis should be given to the preparation of the next programming period through the maturity of projects and to the securing available resources after Also, a focus is needed on the actual induction of the financial opportunities on the planning process of the Psychiatric Reform, through the ROPs Sector Operational Programs Digital Convergence & Administrative Reform In the sector of Mental Health, 4 projects of OP Digital Convergence and 2 of OP Administrative Reform had been induced until 31/12/2012. More specifically: OP Digital Convergence The total budget of the approved projects reaches the amount of 703,475.31, which corresponds to 4 projects. The legal obligations/commitments of the approved projects reach ,23, i.e. approximately 40.30% of the total budget of the approved projects; and it regards 2 projects. The declared expenditures reach the amount of 32, and it corresponds to 4.68% approximately of the total budget of the approved projects and it regards 1 project. (The expenditures remained unchanged during 2012). In the following diagram, the financial situation of the projects under this OP can be seen for the 31/12/2012 and the 31/12/2011. The number of the projects that corresponds to this category remained the same between the two time periods. Diagram 4: Approved projects in the context of Sectoral Programs Digital Convergence & ,00 Administrative MH Projects - O.P. Digital concergence , , ,00 0,00 APPROVED BUDGET CONTRACTS EXPENSES 31/12/ , , ,99 31/12/ , , ,99 32

34 OP Administrative Reform The total budget of the approved projects is 240, and it corresponds to 2 projects. There are no contracts and no expenses for these projects yet. The situation for the OP above remains unchangeable on 31/12/2011. From the data above, it is shown that the OP Digital Convergence and Administrative Reform have not been fully exploited in the context of the overall planning and implementation of the Psychiatric Reform. All the above approved projects do not contribute to the organization problems of the Psychiatric Reform and Mental Health Services, with an integrated and coherent way. Moreover, there is no progress compared to the previous data presentation, apart from the contracting of one project. The two above OPs, regarding the Psychiatric Reform, could be characterized as separate funding units that provide funding opportunities for the projects that are not of the direct interest of the program Psychargos. The above finding could be considered as an important gap of the general context of the Psychiatric Reform, as the these two OPs cover highly up-to date projects (digital services, managerial reconstruction) that adopt interventions and introduce beliefs (simplified processes, streamline of the costs, digitalization of the operation) about the current reality of the Mental Health Services provision sector. More specifically, the OP Digital Convergence could be used to fund critical projects, such as electronic patient record, an information system for the management of beds and of the structures, and to implement a systematic database for storing epidemiological, clinical and other data. Also, after proper planning and design, the OP Administrative Reform could play the main role in the implementation of reorganizing the services and the overall system (central, regional, sector and local level) with proper planning and design could be the catalyst for projects and reorganization of the entire system (central, regional, sectoral and local level). Finally, the existence of specific actions of the 10-years program Psychargos III, which could be funded from the above OPs, is examined. Such specific actions are the development and the operation of the system of monitoring the Psychiatric Reform; the implementation of electronic patient record. 4.2 Results from the evaluation of the application implementation of the Psychiatric Reform The second part of the evaluation of the implementation of the Psychiatric Reform, through the results and the impact of its aims, is based upon the review and the description of the subject areas below and upon their substantial evaluation. The subject areas that are analyzed in depth in this report and regard the current situation, the international experience, the results and suggestions, can be seen below: 33

35 1. Organization and Management of the Mental Health System 2. Network of the provided Mental Health Services 3. Receivers of Mental Health Services 4. Employment and rehabilitation of the receivers of Mental Health Services 5. Human Resources training of the Mental Health professionals 6. Intersectoral collaboration, Research- Legislation Organization and Management of the Mental Health System The organization and the management of the system do not show any substantial improvement, i.e. the management system remains over-centralized at a central level, with an almost inactive and absent regional level, without considering all the sub-systems (EOPYY, private sector) of providing Mental Health Services during the planning and the management process Also, an electronic information system for monitoring the bodies is not used, so as the effective management of full-time actors in pursuit of effective administration and provide potential evaluators to decision-makers and not fixed methodology and metrics for measuring and evaluating entities as to their clinical work but also the rest of the operation, i.e. administrative, organizational and operational. The procedure of developing the system of monitoring the institutions by the Mechanism of Support of the Mental Health Directorate is considered positive, as it is in process of training the institutions. The above are intertemporal problems of the Mental Health System, as the discontinuity in the planning and implementation policies, the lack of cooperation between the involved parties in the determination of the policy, and the delays in the implementation processes set all the efforts inactive and ineffective. In the existing Mental Health Units, it was found that there is a lack of recorded operating regulations and critical pathways; absence of keeping an integrated psychiatric record and of coding compliance data that can be accessed from different services so as to ensure the continuity of care. The epidemiological studies regarding Mental Health are limited and there is no data on whether and to what extent their results are used in the design of new services and programs. Moreover, significant delays in financing the Mental Health units were noticed, which caused significant organizational problems in the system. Also, the fact that there is no analytical methodology for determining the amount of funding for each institution and their potential dependence on other important parameters, such as quality of service, the occupancy rate and the beneficiaries, criteria for measuring efficiency per unit type had a huge negative effect. 34

36 4.2.2 Mental Health Services Network For many reasons (geographical distribution, capacity, the level of manpower, infrastructure etc, at this moment the community networks can not undertake their role, which sets in danger their main idea, i.e. the deinstitutionalization and the achievement of the quality of community care designed to meet the needs of the population. As it was previously shown, the Sector Mental Health Commissions for children and adolescents do not hold all the expected units for Mental Health services provision for adults, psychiatric departments of General Hospitals, Mental Health Centres, psychosocial rehabilitation units and Social Cooperatives in order to operate adequately. According to the approved projects of the time period examined, the services community network seems to have been strengthened, especially in some regions (e.g. Peloponnesus), although this cannot be proved due to the lack of a systematic record keeping. However, it is a fact that the Psychiatric Hospitals remain the main providers of psychiatric care services and that the weakness of hiring labour has adverse effects on the provided services under the current psychiatric units. Also, emphasis must be given the system of provision of Mental Health Services for children and adolescents, where there are huge gaps. Indicatively, in the following categories there are no implemented projects, e.g. children with mentally ill parents with anorexia nervosa, refugees-migrants, and problems with abuse. Regarding the autism services and according to the approved projects, a strengthening of the current network is noticed, through the development of new residential housing structures. Moreover, it is clear that there is a need for clarifying the overall plan in relation with the provision of Mental Health Services to older people and special groups (homeless people, unemployed, and immigrants);the specification of the Psychargos C proposals and the prioritization in terms of their implementation. It is, also, indicative the fact that the trial for extending the services provided to people, who suffer from dementia, has not yet been implemented. The idea of extension has started under the implementation of the programme about the connection of the Day Centres with the corresponding Municipalities units. It is important to be noted, that there is not yet a satisfactory development of the primary health care system, leading to a significant gap in the provision of Mental Health Services. Additionally, the implementation of prevention and promotion actions lacks at a significant level. The programs, such as the fight against the bullying in schools, the prevention against children abuse and the school integration of children who suffer from autism, remain in the planning stage or they are fragmented initiatives with limited results. It is clear that the implementation of related programs assumes intersectoral business planning and collaboration in order for the efficiency to be promoted, the overlaps to be avoided and the continuity of the implementation and the effectiveness to be reassured, in terms of impact to the population of the country. 35

37 The need for the addition of actions to streamline the provision of services by private entities, should consider not only the management and financial operations, but also to be directed at clarifying the role of these institutions, the range of their services and their clear position at the receivers pathway. Issues regarding quality of service and evaluation of the project that is offered in conjunction with the funding are current and they consist a need and a natural consequence of the prevailing conditions. Finally, although there is considerable structure in private clinics (great number of beds, huge number of long and medium term treatments) and an extensive network of professionals (psychiatrists and related disciplines) are not included in the network of services. Sectorization: As it was previously seen, the presentation and evaluation of sectorization in the country can be made under two main dimensions: sectorization in the management of the Psychiatric and Mental Health system and sectorization in the provision of Mental Health services. In general, an indicative element of the reduced 'institutional' interest of the Sector Mental Health Commissions is the fact that while the contracts of the members of the Sector Mental Health Commissions for children and adolescents had expired on , their contract was renewed until the end of 2012 with a decision issued on 15/6/2012. According to the two previous paragraphs, the sectorization is not implemented in any of the two levels, at least at this moment. Regarding management, the majority of the Sector Mental Health Commissions and the Sector Mental Health Commissions for children and adolescents have not been activated and they continue not to actually undertake their role. There is no care for the coordination of the provided services in terms of sector, so as to achieve the control, monitor and the evaluation of the structures. Moreover the committees do not intervene at any stage of the Psychiatric Reform (e.g. planning, monitoring or evaluation). Also, there is no communication protocol between the bodies and the central services that would include the committees; and finally there are no determined relations with the Health Regions. Regarding the second axis, the sectorization of the Mental Health Services did not manage to be implemented. The services provided by many entities do not respect geographical restrictions. Especially the services of the Psychiatric Hospitals and of the psychiatric departments of the General Hospitals are provided without any sectorization criterion being in place. Additionally, the horizontal connection and communication of the out of hospital services that belong to the same sector and they are provided by different agencies is performed inefficiently. It mainly depends upon the individuals, the personalized relations and not upon predetermined ways of communication, operation; protocols of communication and managing of patients. 36

38 4.2.3 Rights, satisfaction of the receivers of Mental Health Services, advocacy and representation Regarding the issues affecting the receivers, although it was seen that there was an increase in the receivers participation, as a result of the development of representation and advocacy of rights associations and units, (audit committee to protect the rights of people with mental disorders) and associations of family and friends; it was noted that there was not an equivalent participation of receivers in monitoring and decision making processes. Most of the approved projects of this category belong to the interventions types related to advocacy and to the network of the receivers of Mental Health Services. They, also, show expenses and a high level of contracting (apart from one project). However, the implemented actions are not part of a more general planning. Also, there is a lack of uniform operation regulations for most types of Mental Health units; a lack of treatment protocols and clinical guidelines during the treatment; and there is no psychiatric record used in common by all the Mental Health units. The associations and the groups of self-representation, representation (families and friends), and of defence for the rights of the recipients still have no participation in decision-making, monitoring the units and to the Sector Mental Health Commissions. An additionally important part is the lack of procedures for collecting and processing the data regarding the satisfaction of the receivers in both the public and private entities, but also in the private sector. The lack of systematic measuring procedures raises questions about the preservation of the receivers rights, as the controls carried out by the respective authorities, following complaints, did not reassure the desired and internationally accepted experience that a user should have. Finally, issues such as an excessively high number of involuntary treatment, and the widespread current legal and institutional framework require special attention, investigation and adjustment to prevailing conditions at European and international level, according to the specific situations and needs encountered in Greece Employment and Rehabilitation of the receivers of Mental Health Services Τhe Social Cooperatives (KOISPE) seem to be the only way out for the employment and vocational rehabilitation of the receivers of Mental Health Services. However, the development of KOISPE is inadequate, leading to many parts of the country not to be covered. From 2002 till today, 17 Social Cooperatives have been established, a number which is very low compared to the estimated 58 (one per sector). Moreover, it is appreciated that the number of patients that work in them is relatively low. During the examined time period, an important amount of 13 projects can be seen in the Activities of the Social Cooperatives. Also, from the previous time period being examined there is one project that has finished, which is the one about the establishment of the secondary body of Social Cooperatives. 37

39 Moreover, the absence of detailed data for the promotion, in the free market, of those who worked and were trained in KOISPE was recorded. Also, the need for adjustment of the legal framework, regarding the employment of those coming from a KOISPE, was noted. Finally, an important delay of the development of alternative employment and vocational rehabilitation models, through other programs and actions (eg OAED, actions for social economy, EQUAL, etc), was noticed Human Resources training of Mental Health professionals The process of education and training of human resources in relation to the financial constraints and the inability to hire new people is a key issue and should be a matter of general design of Mental Health Directorate. An inefficient training of the staff, in Mental Health issues, is noted, apart from the psychiatrists and child psychiatrists, who have made important improvements. More specifically: Lack of specialization, regarding Mental Health, in a large percentage of the medical staff, and mainly in the nursing staff. Lack of specialization of most of the psychologists, in clinics and consultant psychology. Finally, no predetermined education and training plan exists, although it should have been considered as a priority. Regarding issues of professionals of the Mental Health sector, important problems of inadequate staffing in public entities is noticed because of the country's commitments (weakness of recruiting), because of retirement, and problems created by the private entities due to their non-regular funding by the state Intersectoral collaboration - Research Legislation Finally, issues related to legislation, research and intersectoral collaboration have not evolved at all; and it seems that there will not be any clear plan, issued by the central leadership, that could be the defined continuity of the main idea of Psychargos C. 5. Evaluation of the management in the Psychiatric Reform The Mental Health Directorate has a dominant role with executive responsibilities in planning and policy, monitoring and support, and finally in the evaluation and the control. More specifically, it was found that the Mental Health Directorate has a wider range of responsibilities, which is a large burden compared to the usual responsibilities of the Directorates of the Ministry of Health (eg the Mental Health Directorate in Greece has even a financial responsibility). The structure and the responsibilities of the Mental Health Directorate, as reflected in the existing organizational structure of the Ministry, do not cover 38

40 the needs for carrying out a reform policy and the implementation requirements of typical daily tasks of the executives. Also, on the one hand, no mechanism for monitoring and evaluating the managerial, administrative, financial and quality issues, exists. On the other hand, no further managerial processes are followed at a regional level, leading to a reform of the Mental Health Directorate into a mechanism that handles the everyday issues. So far, the political leadership has not undertaken any action of operational guideline in order to specify the policy of the Psychiatric Reform in the country and to enable the function of central, regional and sector services, which will undertake the process of operational planning and exercise their role in the administration of Psychiatric Reform. Each political leadership of the Ministry of Health carries out its work with revocable partners, who withdraw when the responsible politician is replaced. This creates an unstable environment in the policy and administration, leading to a negative impact on the implementation of the Psychiatric Reform. Moreover, there are questions regarding the level of connection and cooperation between the political leadership, the Mental Health Directorate and the Special Service of Health & Social Solidarity. The Health Regions and the TEPSY / TEPSYPE are not active in any direction of the administration of the Psychiatric Reform. The EFTYKA and EYEftYKA undertake their role in the context of co-financed projects without a strict orientation towards the Psychiatric Reform and according to the weaknesses that exist because of the lack of an operational plan. Finally, the lack of a clear business plan with targets set according to geographic and other criteria, leads to a many effects, which substantially affect and administration of the Psychiatric Reform. At a bodies and Mental Health units level, the need for decision making in projects of the Psychiatric Reform seems the most important. The above results as the desired projects have not been determined and consequently there is no prioritization of them. These two actions would lead to a coordinated action of the maturation of the approved projects, by all parties. Under the current circumstances, the most players seem to handle the relevant procedures and are more likely to be responsible for implementing the projects of the Psychiatric Reform, by actually launching the implementation of the Psychiatric Reform and depriving the right of exercising good administration. The above structure is in contrast to what happens in the administration of the health sector where regionalization exists for more than a decade. This centrally controlled administration was appropriate in the early stages of the Psychiatric Reform, when the new structures and services types had not yet be developed. However, this type of administration has now been overcome and a reconstruction of the organization and the management of the system of providing Mental Health Services is needed. After all, this was one of the main findings of the ex-post evaluation and the recommendations of the Review Committee of Psychargos. 39

41 Πίνακας Περιεχομένων ΕΠΙΤΕΛΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ...2 EXECUTIVE SUMMARY...22 Συντομογραφίες...48 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...49 ΜΕΡΟΣ Α: Αξιολόγηση του στρατηγικού σχεδιασμού και της πολιτικής για την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση...52 Α1. Εισαγωγή...52 Α1.1 Πλαίσιο και δομή της αξιολόγησης...52 Α2. Eπικαιροποίηση της υφιστάμενης κατάστασης...53 Α2.1 Κοινωνικοοικονομικές συνθήκες...53 Α2.2 Σύστημα παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας...58 Α2.3 Επικαιροποίηση ανάλυσης SWOT...60 Α3. Πολιτική έτους Α3.1 Εισαγωγή - Σύντομο Ιστορικό...63 Α3.2 Πολιτική Γ Φάσης Ψυχαργώς Α3.3 Εγκρίσεις σκοπιμότητας...66 Α3.4 Πλαίσιο πολιτικής Σύμφωνο Spidla...67 Α4. Αξιολόγηση της εσωτερικής συνοχής του Εθνικού Σχεδίου Δράσης ΨΥΧΑΡΓΩΣ Α5. Αξιολόγηση της συνέχειας του Εθνικού Σχεδίου Δράσης ΨΥΧΑΡΓΩΣ Α6. Αξιολόγηση της εσωτερικής λογικής του Εθνικού Σχεδίου Δράσης ΨΥΧΑΡΓΩΣ Α7. Αξιολόγηση της επικαιρότητας της πολιτικής...71 Α7.1 Διεθνείς πολιτικές και κατευθύνσεις για την Ψυχική Υγεία...71 Α7.2 Πολιτικές άλλων χωρών...73 Α8. Αξιολόγηση της εξωτερικής συνοχής - συνεκτικότητα και συμπληρωματικότητα...77 Α9. Τελικά αξιολογητικά συμπεράσματα...82 Α9.1 Αξιολόγηση με βάση τα κριτήρια του ΠΟΥ...82 A9.2 Συμπεράσματα αξιολόγησης πολιτικής...94 ΜΕΡΟΣ Β: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ - ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ...96 Β1. Εισαγωγή...96 Β1.1 Γενικό πλαίσιο προσέγγισης αξιολόγησης...96 Β1.2 Δομή αξιολόγησης

42 Β.2 Αξιολόγηση χρηματοοικονομικής πορείας χρηματοδοτικών προγραμμάτων ΨΜ...97 Β.2.1 Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού...98 Β.2.2 Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα Β.2.3 Τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα Ψηφιακή Σύγκλιση & Διοικητική Μεταρρύθμιση Β.3 Αξιολόγηση υλοποίησης αποτελεσμάτων επιπτώσεων-στόχων ΨΜ Β.3.1 Οργάνωση και διοίκηση συστήματος ψυχικής υγείας Β Επίπεδα διοίκησης και οργάνωσης Β Ενταγμένα έργα Β Αξιολόγηση θεματικών περιοχών οργάνωσης Β Διεθνής εμπειρία και πρακτικές Β Συμπεράσματα - Προτάσεις Β.3.2 Δίκτυο Παρεχόμενων Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας Β Παρουσίαση υφιστάμενης κατάστασης δικτύου Β Ενταγμένα έργα Β Αξιολόγηση θεματικών περιοχών Β Διεθνής εμπειρία και πρακτικές Β Συμπεράσματα - Προτάσεις Β.3.3 Λήπτες Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας (ΛΥΨΥ) Β Πλαίσιο και Φορείς Β Ενταγμένα έργα Β Αξιολόγηση θεματικών περιοχών Β Διεθνής εμπειρία και πρακτικές Β Συμπεράσματα - Προτάσεις Β.3.4 Απασχόληση και αποκατάσταση ΛΥΨΥ Β Παρουσίαση και αξιολόγηση υφιστάμενης κατάστασης Β Ενταγμένα έργα Β Διεθνής εμπειρία και πρακτικές Β Συμπεράσματα - Προτάσεις Β.3.5 Ανθρώπινο δυναμικό - κατάρτιση επαγγελματιών ψυχικής υγείας Β Υφιστάμενη κατάσταση Β Ενταγμένα έργα

43 Β Αξιολόγηση θεματικών περιοχών Β Συμπεράσματα Προτάσεις Β.3.6 Διατομεακή συνεργασία Έρευνα - Νομοθεσία Β.4 Τελικά αξιολογητικά συμπεράσματα Β Μέρους Β.4.1 Αποτύπωση κριτηρίων και δεικτών Β.4.2 Συνθετική αξιολόγηση υλοποίησης ΜΕΡΟΣ Γ: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ Γ1. Εισαγωγή Γ1.1 Μεθοδολογική προσέγγιση Γ1.2 Μεθοδολογικά εργαλεία και τεχνικές Γ2. Οργανωτική δομή διοίκησης της ΨΜ Γ3. Επίπεδο Πολιτικής Ηγεσίας Γ4. Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας (ΔΨΥ) Γ5. Υγειονομικές Περιφέρειες (ΥΠΕ) Γ6. Τομεακές Επιτροπές ΤΕΨΥ / ΤΕΨΥΠΕ Γ7. Ειδική Υπηρεσία Τομέα Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΥΤΥΚΑ) Γ8. Ειδική Υπηρεσία Εφαρμογής Τομέα Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΥΕφτΥΚΑ) Γ9. Μηχανισμός Υποστήριξης των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας και Δικτύωσης- Συνεργασίας σε Τομεακό και Περιφερειακό Επίπεδο Γ10. Φορείς και Μονάδες Ψυχικής Υγείας Γ11. Αξιολόγηση Κριτηρίων και Δεικτών σχετικών με την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση Γ11.1 Υφιστάμενο πλαίσιο Γ11.2 Μεθοδολογικό πλαίσιο καθορισμού διαδικασίας παρακολούθησης και αξιολόγησης181 Γ11.3 Προτάσεις για ενσωμάτωση δεικτών Γ12. Τελικά αξιολογητικά συμπεράσματα Γ Μέρους Γ12.1 Αποτύπωση κριτηρίων και δεικτών Γ12.2 Συνθετική αξιολόγηση διοίκησης Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης Γ12.3 Προτάσεις ΜΕΡΟΣ Δ: ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Δ1. Πολιτική της ΨΜ Δ1. 1. Η εθνική στρατηγική και πολιτική του σχεδίου δράσης ΨΥΧΑΡΓΩΣ Γ ΦΑΣΗ είναι επίκαιρη σε σχέση με τις πολιτικές της ΕΕ / του ΠΟΥ/ άλλων χωρών για την ψυχική υγεία; Δ1. 2. Η εθνική στρατηγική και πολιτική του σχεδίου δράσης ΨΥΧΑΡΓΩΣ Γ ΦΑΣΗ είναι κατάλληλη για το πρόβλημα που καλείται να αντιμετωπίσει;

44 Δ1.3 Η εθνική στρατηγική και πολιτική του σχεδίου δράσης ΨΥΧΑΡΓΩΣ Γ ΦΑΣΗ είναι συνεκτική με την στρατηγική «Ευρώπη 2020» / το εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων / το μνημόνιο οικονομικής και χρηματοπιστωτικής σταθερότητας/ το ΕΣΠΑ και τα επιμέρους επιχειρησιακά προγράμματα/ τις γενικότερες πολιτικές του τομέα υγείας; Δ1.4 Η εθνική στρατηγική και πολιτική του σχεδίου δράσης ΨΥΧΑΡΓΩΣ Γ ΦΑΣΗ είναι συμπληρωματική με τις εθνικές πολιτικές για την ανάπτυξη και την απασχόληση / με τις εθνικές πολιτικές καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού; Δ1.5. Οι στόχοι που έχουν τεθεί στο σχέδιο δράσης είναι ρεαλιστικοί και πραγματοποιήσιμοι; Είναι μετρήσιμοι; Δ1.6 Προτάσεις για την επικαιροποίηση της στρατηγικής και των πολιτικών (μελλοντικό προγραμματισμό, την στρατηγική και στοχοθεσία που θα απαιτηθούν για την προγραμματική περίοδο ) με σκοπό την βέλτιστη αξιοποίηση των πόρων για την περαιτέρω ανάπτυξη, ολοκλήρωση και εδραίωση της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης; Δ2. Εφαρμογές και υλοποίηση της ΨΜ Δ2.1 Ποια είναι τα αποτελέσματα από την υλοποίηση του προγράμματος της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στη χώρα μας; Υπάρχουν αποκλίσεις σε σχέση με τη βασική φιλοσοφία της αποϊδρυματοποίησης; Δ2.2 Ποιες είναι οι μακροχρόνιες επιπτώσεις των παρεμβάσεων της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης; Δ2.3 Αντιμετωπίζονται σφαιρικά θέματα χρηματοδότησης και βιωσιμότητας των εφαρμογών του σχεδίου; Δ2.4 Σε ποιο βαθμό έχει επηρεάσει η Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση την ποιότητα ζωής των ασθενών και των οικογενειών τους / των επαγγελματιών ψυχικής υγείας; Δ3. Διοίκηση της ΨΜ Δ3.1 Υπάρχουν διαδικασίες διαχείρισης διοίκησης και μηχανισμοί παρακολούθησης της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης σε κεντρικό επίπεδο/σε περιφερειακό επίπεδο /στο επίπεδο των ΕΠ του ΕΣΠΑ; Δ3.2 Έχουν προβλεφθεί μηχανισμοί και διαδικασίες υποστήριξης των δικαιούχων / των κεντρικών και περιφερειακών υπηρεσιών του συστήματος;

45 Δ3.3 Έχουν προβλεφθεί μηχανισμοί ελέγχου και εσωτερικής αξιολόγησης των διαδικασιών; ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

46 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1: Εξέλιξη βασικών οικονομικών δεικτών...54 Πίνακας 2: Εξέλιξη στοιχείων απασχόλησης ανεργίας, Πίνακας 3: Δυνατότητες και Αδυναμίες του συστήματος ψυχικής υγείας...61 Πίνακας 4: Κίνδυνοι και Ευκαιρίες του συστήματος ψυχικής υγείας...62 Πίνακας 5: Άξονες δράσης και αντίστοιχες ειδικές δράσεις...64 Πίνακας 6: Κριτήρια της πολιτικής και αξιολογητικά σχόλια ως προς την εσωτερική συνοχή...69 Πίνακας 7: Κριτήρια της πολιτικής και αξιολογητικά σχόλια ως προς τη συνέχεια του Εθνικού Σχεδίου Δράσης...70 Πίνακας 8: Κριτήρια της πολιτικής και αξιολογητικά σχόλια ως προς την εσωτερική λογική του Εθνικού Σχεδίου Δράσης...71 Πίνακας 9: Διαστάσεις της ψυχικής υγείας για τις οποίες συλλέγει στοιχεία ο Παγκόσμιος Χάρτης Ψυχικής Υγείας...73 Πίνακας 10: Κριτήρια της πολιτικής και αξιολογητικά σχόλια ως προς την επικαιρότητα της πολιτικής...76 Πίνακας 11:Α Κριτήρια της πολιτικής και αξιολογητικά σχόλια ως προς την εξωτερική συνοχή της πολιτικής και τη συνεκτικότητα συμπληρωματικότητα της πολιτικής...80 Πίνακας 12: Κλίμακα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τη βαθμολόγηση σε κάθε πεδίο της αξιολόγησης...82 Πίνακας 13: Τελικά αξιολογητικά συμπεράσματα με τη χρήση κριτηρίων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας...83 Πίνακας 14: Προσκλήσεις για υποβολή προτάσεων στο ΕΠΑΝΑΔ...99 Πίνακας 15: Κατηγορίες πράξεων Πίνακας 16: Πλήθος ενταγμένων έργων ανά άξονα παρέμβασης Πίνακας 17: Συνολικό ποσό των εγκεκριμένων προϋπολογισμών, συμβάσεων και δαπανών των έργων του τομέα ΨΥ Πίνακας 18: Έργα ΨΥ χρηματοδοτούμενα μέσω ΠΕΠ ανά κατηγορία πράξης Πίνακας 19: Αριθμός έργων ΨΥ ανά ΠΕΠ Πίνακας 20: Ετήσιος προϋπολογισμός και επιχορηγήσεις από το 2008 εώς και το Πίνακας 21: Νέες δομές ΨΥ που λειτούργησαν μέχρι και τις 31/12/ Πίνακας 22: Περιγραφή SLAM Πίνακας 23: Φορείς / Επιτροπές για τα δικαιώματα

47 Πίνακας 24: Πλήθος στελεχών που συμμετείχαν ενέργειες κατάρτισης και σε θέματα της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης Πίνακας 25: Θέσεις εργασίας κατά τη διάρκεια υλοποίησης Πίνακας 26: Δείκτες εκροών και αποτελεσμάτων των ΕΠ Πίνακας 27: Περιγραφή μεθοδολογικών εργαλείων Πίνακας 28: Περιγραφή θεσμικών οργάνων διοίκησης ψυχιατρικής μεταρρύθμισης Πίνακας 29: Οργανόγραμμα της ΕΥΕφτΥΚΑ Πίνακας 30: Κριτήρια και δείκτες αξιολόγησης της διοίκησης της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης Πίνακας 31: αξιολογητικά ερωτήματα Πίνακας 32: Παρούσα κατάσταση στην κάθε ειδική δράση ανά άξονα δράσης ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1: Δομή της χρηματοδότησης της Ψυχικής Υγείας στην Αγγλία Εικόνα 2: Παρακολούθηση της ποιότητας των υπηρεσιών Εικόνα 3: Επίπεδα διοίκησης και διαλειτουργικότητα συστήματος ΨΥ Εικόνα 4: Βασικοί πυλώνες παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας Εικόνα 5: Βασικές κατηγορίες υπηρεσιών ΨΥ Εικόνα 6: Οργανωτική και διοικητική δομή του SLAM Εικόνα 7: Κοινοτικές δομές εντός του SLAM Εικόνα 8: Το ταξίδι του λήπτη στο σύστημα παροχής υπηρεσιών Εικόνα 9: Κλινικά πρωτόκολλα Εικόνα 10: Οργανόγραμμα ΕΥΤΥΚΑ Εικόνα 11: Χρηματοοικονομικά δεδομένα για τα προστατευμένα διαμερίσματα Διάγραμμα 1: Εξέλιξη στοιχείων απασχόλησης ανεργίας, Διάγραμμα 2: Κατανεμημένος προϋπολογισμός, συμβάσεις και δηλωμένες δαπάνες στην κατηγορία παρέμβασης 5.1 του ΕΠΑΝΑΔ, σε απόλυτα νούμερα Διάγραμμα 3: Κατανεμημένος προϋπολογισμός, συμβάσεις και δηλωμένες δαπάνες στην κατηγορία παρέμβασης 5.1 του ΕΠΑΝΑΔ (%)

48 Διάγραμμα 4: Κατανεμημένος προϋπολογισμός, συμβάσεις και δηλωμένες δαπάνες στην κατηγορία παρέμβασης 5.1 του ΕΠΑΝΑΔ σχετικά με το πλήθος των έργων Διάγραμμα 5: Κατανομή έργων ανά κατηγορία πράξεων Διάγραμμα 6: Ενταγμένα έργα ανά άξονα προτεραιότητας (πλήθος έργων) Διάγραμμα 7: Ενταγμένες ΜΨΥ ανά είδος δομής Διάγραμμα 8: Χρηματοοικονομικά μεγέθη ανά άξονα προτεραιότητας του εθνικού σχεδίου δράσης Ψυχαργώς Γ Διάγραμμα 9: Ποσοστό συμβάσεων επί των εντάξεων ανά άξονα προτεραιότητας Διάγραμμα 10: Έργα που ολοκληρώθηκαν ανά άξονα προτεραιότητας Διάγραμμα 11: Συνολικά οικονομικά μεγέθη ενταγμένων έργων ΨΥ στα ΠΕΠ (31/12/ /12/2011) Διάγραμμα 12: Συνολικός αριθμός ενταγμένων έργων ΨΥ στα ΠΕΠ (31/12/ /12/2011) Διάγραμμα 13: Χρηματοδοτική κατάσταση των έργων στο ΕΠ «Ψηφιακή Σύγκλιση» Διάγραμμα 14: Χρηματοδοτική κατάσταση των έργων στο ΕΠ «Διοικητική Μεταρρύθμιση»..112 Διάγραμμα 15: Χρηματοοικονομικά στοιχεία των ενταγμένων έργων Διάγραμμα 16: Χρηματοοικονομικά στοιχεία ενταγμένων έργων Διάγραμμα 17: Ενταγμένα έργα κατανεμημένα σύμφωνα με το είδος της παρέμβασης Διάγραμμα 18: Χρηματοοικονομικά στοιχεία των ενταγμένων έργων Διάγραμμα 19: Χρηματοοικονομικά στοιχεία των ενταγμένων έργων της κατηγορίας 4 του ΕΠΑΝΑΔ Διάγραμμα 20: Χρηματοοικονομικά στοιχεία των ενταγμένων έργων του άξονα παρέμβασης «ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΚΟΙΣΠΕ» Διάγραμμα 21: Χρηματοοικονομικά στοιχεία των έργων της κατηγορίας «5-ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ- ΕΡΕΥΝΑ-ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ» Διάγραμμα 22: Χρηματοοικονομικά στοιχεία των έργων του είδους παρέμβασης «ΣΥΝΕΔΡΙΑ- ΗΜΕΡΙΔΕΣ»

49 Συντομογραφίες ΓΝ Γενικό Νοσοκομείο ΔΕ Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση ΔΨΥ Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας ΕΟΠΥΥ Εθνικός Οργανισμός Παροχής Υπηρεσιών Υγείας ΕΠ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΕΠΑΝΑΔ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού ΕΣΠΑ Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς ΕΣΥ Εθνικό Σύστημα Υγείας ΕΥΕφτΥΚΑ Ειδική Υπηρεσία Εφαρμογής Τομέα Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης ΕΥΤΥΚΑ Ειδική Υπηρεσία Τομέα Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης ΚΕΣΥ Κεντρικό Συμβούλιο Υγείας ΜΥΠ Μηχανισμός Υποστήριξης και Παρακολούθησης ΝΠΔΔ Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου ΝΠΙΔ Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου ΟΚΓΑΑ Ολοκληρωμένες Κατευθυντήριες Γραμμές για την Ανάπτυξη και την Απασχόληση ΠΔ Προεδρικό Διάταγμα ΠΕ Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση ΠΕΠ Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΠΟΥ Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ΣΑ Σύμβουλος Αξιολόγησης ΤΕ Τεχνική Εκπαίδευση ΤΕΨΥ Τομεακή Επιτροπή Ψυχικής Υγείας ΤΟΨΥ Τομέας Ψυχικής Υγείας ΤΟΨΥΠΕ Τομέας Ψυχικής Υγείας Παιδιού και Εφήβου Υ.Πε Υγειονομική Περιφέρεια ΥΕ Υποχρεωτική Εκπαίδευση ΥΥΚΑ Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης ΨΜ Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση ΨΝ Ψυχιατρικό Νοσοκομείο ΨΤ Ψυχιατρικό Τμήμα 48

50 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το πρόγραμμα Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης (ΨΜ) αφορά στον εκσυγχρονισμό του συστήματος υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας (ΨΥ) και αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις που συντελούνται στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, με πολλαπλές θετικές συνέπειες. Η Ελληνική πολιτεία δεσμεύεται διαχρονικά και ανεξάρτητα από πολιτικές και διοικητικές αλλαγές στο Υπουργείο Υγείας (Υπ. Υγείας), από τα προγράμματα Ψυχαργώς που ολοκληρώθηκαν τα προηγούμενα χρόνια, από το Σύμφωνο Spidla καθώς και από το γεγονός ότι η ΨΜ χρηματοδοτήθηκε και χρηματοδοτείται από τα διαρθρωτικά ταμεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) (κυρίως η ανάπτυξη νέων δομών). Ιδιαίτερα η αξιοποίηση των ευρωπαϊκών πόρων, ενώ έχει συμβάλλει τα μέγιστα στην υλοποίηση της ΨΜ, παράλληλα δεσμεύει την χώρα μας στη λειτουργία των δομών και μετά την περίοδο της συγχρηματοδότησης, που δεδομένης της τρέχουσας δημοσιονομικής συγκυρίας αποδεικνύεται εξαιρετικά αβέβαιη. Το 2010 σηματοδότησε τη λήξη του δεκαετούς προγράμματος Ψυχαργώς Β, στο οποίο στηρίχτηκε σε μεγάλο βαθμό η μεταρρυθμιστική προσπάθεια της ψυχιατρικής περίθαλψης στη χώρα. Η πρόοδος που σημειώθηκε την τελευταία δεκαετία ήταν σημαντική. Αρκετές κοινοτικές δομές δημιουργήθηκαν με στόχο να αντικαταστήσουν τα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία (ΨΝ) και πολλά νέα είδη υπηρεσιών αναπτύχθηκαν προκειμένου να ανταποκριθούν σε ένα ευρύ φάσμα ψυχικών διαταραχών. Τη διετία η πολιτική της χώρας μας αποσαφηνίζεται κυρίως μέσω των αποφάσεων σκοπιμότητας που έχουν τη λογική έγκρισης ενός μεγάλου αριθμού νέων υπηρεσιών ΨΥ και που αποτελούν συνέχεια της πολιτικής της προηγούμενης δεκαετίας. Η έλλειψη στρατηγικής και σχεδιασμού ως έκφρασης σαφούς πολιτικής βούλησης κατά τη διάρκεια αυτής της διετίας προκάλεσε αρκετές δυσκολίες και στρεβλώσεις στην πορεία της ΨΜ. Ο Νοέμβριος του 2011, με την κατάθεση των προτάσεων της επιτροπής αναθεώρησης και στη συνέχεια ο Μάρτιος του 2012, όπου εγκρίθηκε και δημοσιεύτηκε η απόφαση για το Ψυχαργώς Γ, σηματοδότησαν την έναρξη μιας νέα περιόδου στον τομέα της ΨΜ, με την υλοποίηση του δεκαετούς προγράμματος «Ψυχαργώς Γ ». Το εθνικό σχέδιο δράσης Ψυχαργώς Γ αποτελεί ένα χρήσιμο οραματικό και στρατηγικό πλαίσιο αναφοράς για την επόμενη περίοδο, που όμως υπολείπεται ενός ολοκληρωμένου επιχειρησιακού σχεδιασμού. Τα ανωτέρω καθώς και οι νεότερες εξελίξεις που πραγματοποιούνται κατά το έτος 2013, με την κυοφόρηση του νέου συμφώνου Andor - Λυκουρέντζου και το σχετικό σχέδιο δράσης, διαμορφώνουν ένα δεσμευτικό πλαίσιο για την πολιτική ΨΥ της χώρας κατά τη δεκαετία Στο πλαίσιο αυτό, το Υπ. Υγείας αποφάσισε τη διεξαγωγή έργου με σκοπό τη συνεχή (ongoing) αξιολόγηση της εφαρμογής του Εθνικού Σχεδίου Δράσης Ψυχαργώς μέχρι το 2015, ημερομηνία ολοκλήρωσης του ΕΣΠΑ, που αποτελεί και τη βασική πηγή χρηματοδότησης. 49

51 Πιο συγκεκριμένα, το έργο αφορά στην αξιολόγηση της συνολικής μεταρρυθμιστικής πολιτικής, του βαθμό υλοποίησής της αλλά και τη διαχείριση διοίκηση της εφαρμογής της. Δεν εντάσσονται στις δράσεις του έργου η αξιολόγηση των επιμέρους δομών, ή υπηρεσιών ούτε και η αξιολόγηση του συστήματος ΨΥ της χώρας μας. Παρόλα αυτά, με σκοπό την ολοκληρωμένη προσέγγιση και επίτευξη των στόχων του έργου λαμβάνονται υπόψη τόσο η μίκρο-διάσταση επιλεγμένων δομών και δράσεων όσο και η μάκρο-διάσταση του συνολικού συστήματος ΨΥ και επίσης παρουσιάζονται πρακτικές και στοιχεία από τη διεθνή εμπειρία. Η παρούσα έκθεση αποτελεί το παραδοτέο «2η Έκθεση αξιολόγησης των παρεμβάσεων εφαρμογής της ΨΜ έτους 2012» και διαμορφώνεται σύμφωνα με τους στόχους και το μεθοδολογικό σχεδιασμό στις ακόλουθες τρεις αξιολογητικές διαστάσεις, έχοντας ως έτος αναφοράς το 2012: 1. Αξιολόγηση της Πολιτικής και του Στρατηγικού Σχεδιασμού της ΨΜ 2. Αξιολόγηση των εφαρμογών και της υλοποίησης της ΨΜ 3. Αξιολόγηση της διοίκησης της ΨΜ Το έργο υλοποιήθηκε από ομάδα εμπειρογνωμόνων, επιστημόνων και επαγγελματιών από την εταιρία CMT Προοπτική ΕΠΕ και το Maudsley International. Συνοπτικά, η έκθεση περιλαμβάνει τα βασικά κεφάλαια και υποενότητες που παρουσιάζονται ακολούθως. Κεφάλαιο Α: Αξιολόγηση του Στρατηγικού σχεδιασμού και της πολιτική της ΨΜ. Οι βασικές ενότητες του πρώτου κεφαλαίου είναι οι ακόλουθες: Αποτύπωση - επικαιροποίηση της υφιστάμενης κατάστασης. Παρουσίαση πολιτικής Γ Φάσης Ψυχαργώς Αξιολόγηση της συνέχειας της πολιτικής Γ Φάσης Αξιολόγηση της εσωτερικής συνοχής του Εθνικού Σχεδίου Δράσης ΨΥΧΑΡΓΩΣ Αξιολόγηση της εσωτερικής λογικής του Εθνικού Σχεδίου Δράσης ΨΥΧΑΡΓΩΣ Αξιολόγηση της επικαιρότητας της πολιτικής με διεθνείς πολιτικές ΨΥ. Αξιολόγηση της εξωτερικής συνοχής (συνεκτικότητα και συμπληρωματικότητα) του Εθνικού Σχεδίου Δράσης ΨΥΧΑΡΓΩΣ Συμπεράσματα Κεφάλαιο Β: Αξιολόγηση της εφαρμογής υλοποίησης της ΨΜ. Στο δεύτερο κεφάλαιο πραγματοποιείται η αποτίμηση της φυσικής και οικονομικής προόδου υλοποίησης της ΨΜ στα ακόλουθα επίπεδα: Χρηματοδοτική πορεία (ΕΠΑΝΑΔ, ΠΕΠ, ΨΣ, ΔΜ) Αποτελέσματα επιπτώσεις - υλοποίηση στόχων ΨΜ. 50

52 Τα στοιχεία χρηματοοικονομικής και φυσικής ολοκλήρωσης προέρχονται από το Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα της ΕΥΤΥΚΑ με ημερομηνία αναφοράς μέχρι και την 31/12/2012. Το δεύτερο και ουσιαστικό σκέλος αυτού του κεφαλαίου αποτελεί αξιολόγηση της υλοποίησης της ΨΜ μέσω των αποτελεσμάτων και των επιπτώσεων των στόχων της και στηρίζεται στην κριτική και συνδυαστική περιγραφή των ακόλουθων θεματικών περιοχών καθώς και στην ουσιαστική αξιολόγησή τους, και την παράθεση προτάσεων και συμπερασμάτων: Οργάνωση και διοίκηση συστήματος ΨΥ Δίκτυο Παρεχόμενων Υπηρεσιών ΨΥ Τομεοποίηση Δικαιώματα, συνηγορία, απασχόληση και αποκατάσταση ΛΥΨΥ Εκπαίδευση, κατάρτιση και απασχόληση επαγγελματιών ΨΥ Διατομεακή συνεργασία, έρευνα και νομοθεσία Κεφάλαιο Γ: Αξιολόγηση της Διοίκησης της ΨΜ Το τρίτο κεφάλαιο περιλαμβάνει την αποτύπωση και αξιολόγηση της διοίκησης της ΨΜ με όρους μηχανισμών, διαδικασιών και κριτηρίων διαχείρισης. Υπό αυτή την έννοια, αποτυπώνεται η αξιολόγηση του πλέγματος των μηχανισμών παρακολούθησης, διαχείρισης και ελέγχου της ΨΜ καθώς και των κριτηρίων - δεικτών που χρησιμοποιούνται για την μέτρηση της εφαρμογής της. Η αξιολόγηση λαμβάνει χώρα στην οργανωτική δομή του συστήματος διοίκησης σύμφωνα με τη διάρθρωσή του σε πολλαπλά επίπεδα: κεντρικό, περιφερειακό, τοπικό. Η αξιολόγηση εστιάζεται σε όσους φορείς διαδραματίζουν είτε κεντρικό ρόλο στη διοίκηση της ΨΜ (σχεδιασμό, πολιτική, υλοποίηση), είτε στη χρηματοδότηση, είτε στην υποστήριξη της άσκησή της (Πολιτική Ηγεσία, Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας (ΔΨΥ), ΕΥΤΥΚΑ, ΕΥΕφτΥΚΑ, ΜΥΠ, άλλοι φορείς). Κεφάλαιο Δ: Αξιολογητικά Ερωτήματα Ειδικά αξιολογητικά ερωτήματα απαντώνται σε αυτό το κεφάλαιο της έκθεσης, τα οποία δίνουν μια σφαιρική εικόνα στην αξιολόγηση της ΨΜ. Τα ερωτήματα αυτά προβλέπονταν στην διακήρυξη του έργου και εμπλουτίσθηκαν με πρόσθετα ερωτήματα που αφορούν κυρίως την πολιτική και τη διαχείριση - διοίκηση της εφαρμογής της. Τέλος, ακολουθούν τα παραρτήματα της μελέτης όπου είναι τα ακόλουθα: Παράρτημα Α1 Παρουσίαση διαστάσεων αξιολόγησης της πολιτικής Παράρτημα Α2 Αναλυτικά αξιολογητικά σχόλια θεματικών ενοτήτων αξιολόγησης της πολιτικής Παράρτημα Α3 Μήτρες συνάφειας για την αξιολόγηση της πολιτικής Παράρτημα B Υποστηρικτικό υλικό δεύτερου αξιολογητικού πυλώνα 51

53 ΜΕΡΟΣ Α: Αξιολόγηση του στρατηγικού σχεδιασμού και της πολιτικής Α1. Εισαγωγή για την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση Η παρούσα ενότητα αποτελεί τον πρώτο πυλώνα της on going αξιολόγησης της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης, όπως καθορίζεται και στο επιχειρησιακό σχέδιο πρόγραμμα δράσης του συγκεκριμένου έργου. Ειδικότερα, στον πρώτο πυλώνα του έργου περιλαμβάνονται όλες εκείνες οι εργασίες που αφορούν στην αξιολόγηση των πολιτικών και του στρατηγικού σχεδιασμού της ΨΜ ώστε να εκτιμηθεί η ορθότητα, σχετικότητα, επικαιρότητα, συνοχή και συμπληρωματικότητα της στρατηγικής για την ΨΜ. Α1.1 Πλαίσιο και δομή της αξιολόγησης Οι απαιτούμενες εργασίες που πραγματοποιήθηκαν με σκοπό την υλοποίηση αυτού του τμήματος της αξιολόγησης είναι συνοπτικά οι ακόλουθες: Έρευνα γραφείου (desk research) Συνεντεύξεις με διαμορφωτές πολιτικής (policy makers) Ομάδες εστιασμένης ανάλυσης (focus groups) με πρόσωπα κλειδιά στην ΨΥ Αξιολόγηση των διαφόρων διαστάσεων της πολιτικής μέσα από τη χρήση μητρών συνάφειας. Πιο συγκεκριμένα, η μεθοδολογική προσέγγιση υλοποίησης συνίσταται στην υλοποίηση δράσεων αξιολόγησης μέσω μητρών συνάφειας σχετικά με την συνέχεια, την εσωτερική συνοχή, την εσωτερική λογική, την επικαιρότητα και την εξωτερική συνοχή του Εθνικού Σχεδίου Δράσης ΨΥΧΑΡΓΩΣ Οι μήτρες συνάφειας που χρησιμοποιήθηκαν και παρουσιάζονται αναλυτικά στο παράρτημα, μαζί με τα κύρια αξιολογητικά σχόλια, αποτελούν εργαλείο συσχέτισης και αξιολόγησης δύο διαστάσεων (στοιχεία οριζόντιας και κατακόρυφης διάστασης μήτρας) με βάση συγκεκριμένη βαθμολογική κλίμακα που υποδηλώνει το βαθμό συνάφειας των διαστάσεων. Η αξιολόγηση πραγματοποιείται με βάση τους ακόλουθους κεντρικούς άξονες, όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω: Αποτύπωση - επικαιροποίηση της υφιστάμενης κατάστασης. Παρουσίαση πολιτικής Γ Φάσης Ψυχαργώς Αξιολόγηση της συνέχειας της πολιτικής Γ Φάσης Αξιολόγηση της εσωτερικής συνοχής του Εθνικού Σχεδίου Δράσης ΨΥΧΑΡΓΩΣ

54 Αξιολόγηση της εσωτερικής λογικής του Εθνικού Σχεδίου Δράσης ΨΥΧΑΡΓΩΣ Αξιολόγηση της επικαιρότητας της πολιτικής με διεθνείς πολιτικές ΨΥ. Αξιολόγηση της εξωτερικής συνοχής (συνεκτικότητα και συμπληρωματικότητα) του Εθνικού Σχεδίου Δράσης ΨΥΧΑΡΓΩΣ Α2. Eπικαιροποίηση της υφιστάμενης κατάστασης Στόχος της παρούσας ενότητας αποτελεί η επικαιροποίηση της κατάστασης σε σχέση με τις θεματικές ενότητες που παρουσιάζονται στη συνέχεια, κατά το βαθμό που υπήρξε κάποια ουσιαστική μεταβολή, η οποία χρήζει αναφοράς εξαιτίας της επίδρασης που προκαλεί στο χώρο της ΨΥ και της ζητούμενης ΨΜ. Οι θεματικές ενότητες είναι οι ακόλουθες: Επικρατούσες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες Σύστημα παροχής υπηρεσιών ΨΥ Ανάλυση SWOT Α2.1 Κοινωνικοοικονομικές συνθήκες (α) Γενικά στοιχεία Η ελληνική οικονομία, έχοντας σημειώσει υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης έως το έτος 2008, έδειξε σημεία ύφεσης το 2009, ως αποτέλεσμα της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης, ενώ από το έτος 2010 και μετά η ύφεση εντάθηκε σημαντικά λόγω δημοσιονομικών ανισορροπιών. Η ανάγκη εξυγίανσης οδήγησε τη χώρα στην ένταξή της σε τριμερή μηχανισμό οικονομικής στήριξης, αποτελούμενο από την ΕΕ, το ΔΝΤ και την ΕΚΤ. Οι μεταρρυθμίσεις που έγιναν και η περιοριστική πολιτική που ακολουθήθηκε συνέβαλλαν στη βελτίωση των δημοσιονομικών μεγεθών. Το δημόσιο έλλειμμα μειώθηκε κατά 30,8% το 2010, κατά 12% το 2011 και κατά 30,2% κατά το 2012, σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος (χωρίς να συμπεριλαμβάνονται τα ποσά που διατέθηκαν για τη στήριξη των τραπεζών). Η ολοκλήρωση του PSI εντός του 2012 μείωσε το δημόσιο χρέος από 170,3 % του ΑΕΠ το 2011 σε 156,9% του ΑΕΠ το 2012 (Eurostat, 2013), συμβάλλοντας στη δημιουργία σταθερότερου μακροοικονομικού πλαισίου. Στον πίνακα που ακολουθεί, παρουσιάζεται η εξέλιξη Βασικών Οικονομικών Δεικτών: 53

55 Πίνακας 1: Εξέλιξη βασικών οικονομικών δεικτών Εξέλιξη ΑΕΠ (σταθερές τιμές 2005) -3,1% -4,9% -7,1 % -6,4% Πληθωρισμός: Μέσος Ετήσιος 1,2% 4,7% 3,3% 1,5% Πληθωρισμός: Μεταβολή: Δεκέμβριος - Δεκέμβριος Παραγωγικότητα εργασίας (EU- 27=100)** 2,6% 5,2% 2,4% 0,8% 98,2 93,3 90,1 n.a. Ποσοστό ανεργίας 9,5% 12,5% 17,7% 24,2% Δημόσιες επενδύσεις (% ΑΕΠ)** 3,1% 2,3% 1,6% n.a Εξαγωγές (αγαθά- τρέχουσες τιμές)* 17,5 21,1 24,3 27,6 Εισαγωγές (αγαθά- τρέχουσες τιμές)* 51,9 50,4 48,4 49,1 *δισεκατομμύρια ** Πηγή: Eurostat Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή, 2012 (β) Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) Η αυστηρή εισοδηματική πολιτική και ο δραστικός περιορισμός των δημοσίων δαπανών που ασκήθηκαν κατά τα τελευταία 3 έτη επηρέασαν, όπως ήταν αναμενόμενο, αρνητικά την εξέλιξη του ΑΕΠ, με αποτέλεσμα το μέγεθός του να σημειώσει μείωση κατά 4,9% το 2010, κατά 7,1% το 2011 και κατά 6,4% το 2012 (σταθερές τιμές έτους 2005). Για το 2013 εκτιμάται συνέχιση της μείωσης του ΑΕΠ κατά 4,4 % (Εurostat, 02/13), ενώ για το 2014 προβλέπεται η οικονομία να επιστρέψει σε ρυθμούς ανάπτυξης της τάξης του 0,6%. (γ) Απασχόληση Ανεργία Σύμφωνα, με το Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας Β διμ της Τράπεζας της Ελλάδος για το έτος 2010, η απασχόληση το 2012 ήταν μειωμένη κατά 8% έναντι του 2011, υποδηλώνοντας την απώλεια θέσεων εργασίας, ενώ το ποσοστό ανεργίας έφθασε το 24,3% του εργατικού δυναμικού, αυξημένο κατά 6,7 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με το 2011 (17,6%) και 12 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με το 2010 (12,5%). Σε μόλις 2 δηλαδή έτη, η βαθιά οικονομική ύφεση οδήγησε στο διπλασιασμό του ποσοστού ανεργίας. Αντίστοιχα ο αριθμός ανέργων αυξήθηκε κατά 37,3% σε σχέση με το 2011, προσεγγίζοντας τους Στον πίνακα που ακολουθεί καθώς και στα αντίστοιχα διαγράμματα παρατίθενται, η εξέλιξη του αριθμού του εργατικού δυναμικού, των απασχολουμένων, των ανέργων και τους ποσοστού ανεργίας για την περίοδο

56 Πίνακας 2: Εξέλιξη στοιχείων απασχόλησης ανεργίας, Διάγραμμα 1: Εξέλιξη στοιχείων απασχόλησης ανεργίας,