ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΧΑΡΤΩΝ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΧΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΧΑΡΤΩΝ Επιμέλεια: Βαΐτης Μιχαήλ ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2014

2 2 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η Υποδομή Χωρικών Δεδομένων του Πανεπιστημίου Αιγαίου έχει σκοπό την υποστήριξη της συλλογής, οργάνωσης, τεκμηρίωσης, επεξεργασίας, ανάλυσης, αναζήτησης, απεικόνισης και διάθεσης χωρικών δεδομένων που παράγονται ή χρησιμοποιούνται από την πανεπιστημιακή κοινότητα. Υλοποιήθηκε μέσω της Πράξης «Υποδομή Χωρικών Δεδομένων Πανεπιστημίου Αιγαίου» του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ψηφιακή Σύγκλιση» (Άξονας Προτεραιότητας 02 «ΤΠΕ και βελτίωση της ποιότητας ζωής») και του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Κρήτη και Νήσοι Αιγαίου» (Άξονας Προτεραιότητας 06 «Ψηφιακή Σύγκλιση & Επιχειρηματικότητα Περιφ. Νοτίου Αιγαίου»), με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 3 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

4 ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΟΦΕΛΗ Οι στόχοι και τα αναμενόμενα οφέλη του συγκεκριμένου εγχειριδίου περιλαμβάνουν: Οι χρήστες να εξοικειωθούν με τα δεδεμένα και τις λειτουργίες της Υποδομής Χωρικών Δεδομένων Πανεπιστημίου Αιγαίου. Οι χρήστες της Υποδομής Χωρικών Δεδομένων να κατανούν τις βασικές έννοιες γεωχωρικών δεδομένων Οι χρήστες της Υποδομής Χωρικών Δεδομένων να εκτιμούν και να κρίνουν την καταλληλότητα της εκάστοτε διαδικασίας επεξεργασίας χωρικών δεδομένων Οι χρήστες της Υποδομής Χωρικών Δεδομένων να αναλύουν μέσω απλών διαδικασιών διανυσματικά κοινωνικο-οικονομικά δεδομένα Οι χρήστες της Υποδομής Χωρικών Δεδομένων να επιλέγουν τις κατάλληλες χαρτογραφικές μεθόδους για την απεικόνιση των κοινωνικο-οικονομικών δεδομένων Οι χρήστες της Υποδομής Χωρικών Δεδομένων να είναια σε θέση να φτιάξουν ορθούς θεματικούς χάρτες με τη χρήση του λογισμικού ArcGIS. Οι χρήστες της Υποδομής Χωρικών Δεδομένων να κατανοούν και να δημικουργούν μεταδεδομένα 4 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΟΦΕΛΗ... 4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 5 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΛΕΓΧΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ... 7 Εφαρμογή χαρτογραφικής απεικόνισης Εργαλεία Χαρτογραφικού Χειρισμού Επιλογή Υποβάθρου Μενού Εργαλείων Χωρικοί Δείκτες Γεωευρετήριο Σχεδίαση και Μετρήσεις Εκτύπωση Υπερσύνδεσμοι Επιλογή χαρτογραφικών επιπέδων Δεδομένα Ελλάδας Δεδομένα ερευνητικών έργων Γεωπύλη Εισαγωγικά Αναζήτηση Προβολή περιεχομένου Σύνθετη αναζήτηση Πλοήγηση Θεωρητικό υπόβαθρο Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (ΓΣΠ) Συλλογή Δεδομένων Πρωτογενή Δεδομένα Δευτερογενή Δεδομένα Γεωγραφικά Δεδομένα Γεωγραφικά φαινόµενα και γεωγραφικά δεδοµένα Τύποι Γεωγραφικών (Κοινωνικο-οικονομικών) Δεδοµένων Ταξινόµηση Γεωγραφικών Δεδοµένων-Φαινομένων Οργάνωση γεωγραφικών δεδοµένων Επίπεδα γεωγραφικής πληροφορίας Κλίµακες μέτρησης γεωγραφικών φαινοµένων Σύγκριση Κλιμάκων Μέτρησης Γεωγραφικών Δεδομένων Οµαδοποίηση Γεωγραφικών Δεδοµένων Πλήθος και Όρια Κατηγοριών Κριτήρια για την επιλογή κατάλληλης µεθόδου Γραφισμός και Χαρτογραφία Αρχές Οπτικοποίησης Οπτική αντίληψη και ανάγνωση χάρτη Η χαρτογραφική γλώσσα ως μέσο μετάδοσης πληροφορίας Τα Χαρτογραφικά Σύμβολα Οπτικές μεταβλητές Σχεδιασµός θεµατικού χάρτη Ειδικά χαρακτηριστικά του σχεδιασµού Προβλήµατα σχεδιασµού ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

6 3.6.3 Βασικά περιεχόµενα στοιχεία ενός χάρτη Συνδυασμοί οπτικών μεταβλητών Ανάλυση και επεξεργασία κοινωνικό-οικονομικων δεδομένων και ανάπτυξη Η δομή του ArcGIS: Το περιβάλλον του Arc Map: Εκκίνηση και αρχικές εργασίες με το Arc Map Εισαγωγή-Επεξεργασία δεδομένων: Ανάλυση δεδομένων Δημιουργία των βασικών τμημάτων ενός θεματικού χάρτη με την χρήση του Arc Map Βασικά τμήματα ενός θεματικού χάρτη Layers - επίπεδα πληροφορίας Ρύθμιση της διάστασης του θεματικού Χάρτη Μεθοδολογία ταξινόμησης γεωγραφικών (κοινωνικο-οικονομικών δεδομένων) Στοιχεία ελέχγου χαρτών Δημιουργία μεταδεδομένων Τι είναι τα μεταδεδομένα Πρότυπα μεταδεδομένων Η οδηγία INSPIRE Στοιχεία μεταδεδομένων Μεταδεδομένα για σύνολα χωρικών δεδομένων και σειρές συνόλων χωρικών δεδομένων Υποχρεωτικά στοιχεία Υπό προϋποθέσεις υποχρεωτικά στοιχεία Πεδία τιμών Μεταδεδομένα για υπηρεσίες χωρικών δεδομένων Υποχρεωτικά στοιχεία Υπό προϋποθέσεις υποχρεωτικά στοιχεία Πεδία τιμών Τεκμηρίωση συνόλων χωρικών δεδομένων και σειρών συνόλων χωρικών δεδομένων με τη χρήση του ArcCatalog Παραμετροποίηση του ArcCatalog για τη δημιουργία μεταδεδομένων INSPIRE Το περιβάλλον εργασίας Επεξεργασία μεταδεδομένων Επικύρωση μεταδεδομένων Βιβλιογραφία ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

7 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΛΕΓΧΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Εφαρμογή χαρτογραφικής απεικόνισης Η εφαρμογή χαρτογραφικής απεικόνισης (εικόνα 1) του Διαδικτυακού Συστήματος Γεωγραφικών Πληροφοριών (webgis) δίνει τη δυνατότητα οπτικοποίησης των δεδομένων που περιέχονται στην Υποδομή Χωρικών Δεδομένων. Εικόνα 1: Εφαρμογή χαρτογραφικής απεικόνισης (webgis) Η εκκίνηση της εφαρμογής είναι δυνατή μέσω της αρχικής ιστοσελίδας της Υποδομής (sdi.aegean.gr), αφού επιλεγεί το Διαδικτυακό Σύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών (εικόνα 2) και στη συνέχεια το Υποσύστημα Χαρτογραφικής Απεικόνισης (εικόνα 3). Το βασικότερο στοιχείο της εφαρμογής αποτελεί ο δυναμικός και διαδραστικός χάρτης που καταλαμβάνει το κύριο μέρος της. Ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να περιηγηθεί και να προβάλει πληροφορίες σε αυτόν μέσω των χειριστηρίων και εργαλείων της εφαρμογής. Στη συνέχεια περιγράφεται αναλυτικά η λειτουργικότητα της εφαρμογής. 1.1 Εργαλεία Χαρτογραφικού Χειρισμού Ο χρήστης μπορεί να πλοηγηθεί στον χάρτη (ζουμ και μετακίνηση) με τη χρήση του ποντικιού και του πληκτρολογίου. Επιπροσθέτως μπορεί να χρησιμοποιήσει το μενού πλοήγησης (εικόνα 4) που βρίσκεται στο επάνω αριστερά μέρος της οθόνης. Οι λειτουργίες που είναι διαθέσιμες μέσω του μενού πλοήγησης είναι: 7 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

8 Μετακίνηση πάνω/κάτω/δεξιά/αριστερά Ζουμ σε πλήρη έκταση Επόμενη/ Προηγούμενη όψη Μετακίνηση Zoom in/out Εικόνα 2: Κεντρική ιστοσελίδα Υποδομής Χωρικών Δεδομένων 8 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

9 Εικόνα 3: Διαδικτυακό Σύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών Στο κάτω αριστερά μέρος της οθόνης βρίσκεται μία δυναμική κλίμακα όπου αποτυπώνεται η κλίμακα του χάρτη και οι συντεταγμένες (σε WGS84) όπου βρίσκεται ο κέρσορας του ποντικιού. Στο κάτω δεξιά μέρος της οθόνης βρίσκεται ο χάρτης προεπισκόπισης, που βοηθάει τη πλοήγηση του χρήστη υποδεικνύοντας την περιοχή εστίασης με ένα κόκκινο ορθογώνιο. Επιπροσθέτως, ο χρήστης μπορεί να πλοηγηθεί στον χάρτη μετακινώντας με το ποντίκι το κόκκινο ορθογώνιο. 9 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

10 Εικόνα 4: Μενού Πλοήγησης, Δυναμική Κλίμακα και Χάρτης Προεπισκόπησης Επιλογή Υποβάθρου Τα υπόβαθρα αποτελούν τον χάρτη πάνω στον οποίο θα προβάλλονται τα επίπεδα (layers) πληροφοριών. Μέσω της εφαρμογής είναι διαθέσιμα τρία υπόβαθρα, από τα οποία ο χρήστης μπορεί να επιλέξει ένα κάθε φορά μέσω του μενού "Υπόβαθρα" στο πάνω δεξιά μέρος της οθόνης. Τα υπόβαθρα που παρέχονται είναι: Τοπογραφικό Υπόβαθρο Δορυφορικός Χάρτης OpenStreetMaps Μενού Εργαλείων Οι επισκέπτες έχουν πρόσβαση σε διάφορα εργαλεία μέσω του μενού εργαλείων που βρίσκεται στο πάνω μέρος της εφαρμογής (εικόνα 5). Στη συνέχεια περιγράφονται αναλυτικά τα εργαλεία του μενού. Εικόνα 5: Γραμμή Εργαλείων Χωρικοί Δείκτες Στο μενού "Χωρικοί Δείκτες" υπάρχουν κάποιες προκαθορισμένες θέσεις τις οποίες οι χρήστες μπορούν χρησιμοποιήσουν για γρήγορη μετάβαση σε μία περιοχή (εικόνα 6). Οι χρήστες μπορούν να προσθέσουν δικούς τους σελιδοδείκτες, οι 10 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

11 όποιοι είναι διαθέσιμοι μόνο κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης χρήσης της εφαρμογής. Εικόνα 6: Χωρικοί Δείκτες Γεωευρετήριο Οι χρήστες μπορούν να πραγματοποιήσουν αναζήτηση στο περιεχόμενο της Γεωπύλης (βλ. επόμενο κεφάλαιο) μέσω του μενού "Γεωευρετήριο" (εικόνα 7) που είναι προσβάσιμο από τη γραμμή εργαλείων. Οι χρήστες μπορούν να εισάγουν στο παράθυρο αναζήτησης ένα κείμενο και να πατήσουν το κουμπί "Αναζήτηση". Επιπλέον μπορούν να εφαρμόσουν και κάποιο χωρικό φίλτρο από τα διαθέσιμα. Εικόνα 7: Γεωευρετήριο Αν η αναζήτηση επιστρέψει αποτελέσματα, αυτά εμφανίζονται σε μία λίστα όπως απεικονίζεται στην εικόνα 8. Επιλέγοντας κάποιο από τα αποτελέσματα, ανοίγει ένα παράθυρο με διάφορες ενέργειες που είναι διαθέσιμες για το συγκεκριμένο αποτέλεσμα (εικόνα 9). 11 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

12 Εικόνα 8: Αποτελέσματα αναζήτησης γεωευρετηρίου Εικόνα 9:Επιλογές αποτελεσμάτων Οι διαθέσιμες επιλογές είναι αντίστοιχες με αυτές που περιγράφονται στην ενότητα Προβολή Περιεχομένου (του επόμενου κεφαλαίου) και είναι οι εξής: Ανοιγμα Globe (.kml) ArcGIS (.nmf) ArcGIS (.lyr) Λεπτομέρειες Metadata Προσθήκη στον Χάρτη Σχεδίαση και Μετρήσεις Μέσω του μενού "Σχεδίαση και Μετρήσεις" (εικόνα 10), ο χρήστης μπορεί να σχεδιάσει πάνω στο χάρτη διάφορα σχήματα (π.χ. γραμμές, ορθογώνια, κύκλους κ.τλ.) και να υπολογίσει αποστάσεις και εκτάσεις. Ο χρήστης μπορεί να ενεργοποιήσει το μενού "Σχεδίαση και Μετρήσεις" μέσω της γραμμής εργαλείων. Αφού επιλέξει το σχήμα που θέλει να σχεδιάσει και κάποια στοιχεία εμφάνισης, όπως χρώμα και πάχος γραμμής, μπορεί να σχεδιάσει το επιθυμητό σχήμα πάνω στο χάρτη. Επιπροσθέτως, ενεργοποιώντας την επιλογή "Προβολή μέτρησης" εμφανίζονται στο χάρτη το εμβαδόν ή το μήκος (περίμετρος) του σχήματος. 12 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

13 Εικόνα 10: Μενού σχεδίασης και μετρήσεων 1.2 Εκτύπωση Οι χρήστες μπορούν να εκτυπώσουν την συγκεκριμένη όψη του χάρτη μέσω του μενού "Εκτύπωση" που βρίσκεται στη γραμμή εργαλείων. 1.3 Υπερσύνδεσμοι Μέσω της συγκεκριμένης επιλογής οι χρήστες έχουν πρόσβαση σε διαφόρους χρήσιμους υπερσυνδέσμους. 1.4 Επιλογή χαρτογραφικών επιπέδων Δεδομένα Ελλάδας Η επιλογή Δεδομένα Ελλάδας δίνει πρόσβαση σε κάποια σύνολα δεδομένων (επίπεδα) που αφορούν την Ελλάδα (εικόνα 11). Οι χρηστές μπορούν να ορίσουν την ορατότητα ενός επιπέδου κάνοντας κλικ στο κουτί επιλογής που βρίσκεται στα αριστερά του τίτλου. Επίσης μπορούν να εμφανίσουν το υπόμνημα που σχετίζεται με το κάθε σύνολο δεδομένων, κάνοντας κλικ στο βελάκι που βρίσκεται αριστερά από τον τίτλο. Τέλος, δίνεται η πρόσβαση σε ένα μενού επιλογών κάνοντας κλικ στο βελάκι που βρίσκεται δεξιά από τον τίτλο (εικόνα 12). Το συγκεκριμένο μενού περιέχει τις παρακάτω λειτουργίες: εστίαση στο συγκεκριμένο επίπεδο ορισμός της διαφάνειάς του μετακίνηση του πάνω ή κάτω στη σειρά των επιπέδων προβολή πληροφοριών για το επίπεδο Δεδομένα ερευνητικών έργων 13 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

14 Η επιλογή «Δεδομένα ερευνητικών έργων» δίνει πρόσβαση σε κάποια σύνολα δεδομένων που έχουν παραχθεί από διάφορα ερευνητικά έργα του Πανεπιστημίου Αιγαίου (εικόνα 13). Η διαχείριση των επιπέδων είναι αντίστοιχη με αυτή που περιγράφηκε για τα δεδομένα της Ελλάδας. Εικόνα 11: Δεδομένα Ελλάδας Εικόνα 12: Επιλογές επιπέδων (layers) Εικόνα 13: Δεδομένα ερευνητικών έργων 14 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

15 2 Γεωπύλη 2.1 Εισαγωγικά Η Γεωπύλη αποτελεί μέρος της Υποδομής Χωρικών Δεδομένων του Πανεπιστημίου Αιγαίου και έχει σκοπό την αναζήτηση, απεικόνιση και διάθεση χωρικών δεδομένων που παράγονται ή χρησιμοποιούνται από την πανεπιστημιακή κοινότητα. Η γεωπύλη περιλαμβάνει χωρικά δεδομένα (όπως Shapefiles, αρχεία Raster κ.ά.) και διαδικτυακές υπηρεσίες χωρικών δεδομένων (geographic web services) που καθιστούν τα χωρικά δεδομένα διαθέσιμα μέσω διαδικτύου. Το χωρικά δεδομένα και οι υπηρεσίες περιγράφονται αναλυτικά μέσω μεταδεδομένων (metadata) και συγκεκριμένα με το πρότυπο INSPIRE της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι επισκέπτες της εφαρμογής έχουν τη δυνατότητα να πλοηγηθούν στα δεδομένα και να πραγματοποιήσουν απλές και σύνθετες αναζητήσεις. Με τον τρόπο αυτό μπορούν να ανακαλύψουν, να προβάλλουν και να μεταφορτώσουν (download) περιεχόμενο που περιέχεται στην Υποδομή Χωρικών Δεδομένων. Η Γεωπύλη είναι προσβάσιμη μέσω της αρχικής ιστοσελίδας (εικόνα 14). Εικόνα 14: Αρχική ιστοσελίδα Υποδομής Χωρικών Δεδομένων 15 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

16 Το παρόν κεφάλαιο αποτελεί τον οδηγό χρήσης της Γεωπύλης. Παρουσιάζονται οι βασικές λειτουργίες της Γεωπύλης με σκοπό να βοηθήσει τον επισκέπτη-χρήστη. Οι ενότητες του εγγράφου είναι οι παρακάτω: Αναζήτηση - Περιγράφεται η διαδικασία απλής αναζήτησης στο περιεχόμενο της Γεωπύλης Προβολή Περιεχομένου - Περιγράφεται ο πίνακας αποτελεσμάτων και ενέργειες που μπορεί να κάνει ο χρήστης επί του περιεχομένου της Γεωπύλης Σύνθετη Αναζήτηση - Περιγράφεται η λειτουργικότητα για την πραγματοποίηση σύνθετών αναζητήσεων Πλοήγηση - Περιγράφεται η διαδικασία πλοήγησης στα περιεχόμενα της Γεωπύλης Χαρτογραφική Απεικόνιση - Περιγράφεται η εφαρμογή χαρτογραφικής απεικόνισης για την οπτικοποίηση των περιεχομένων της Γεωπύλης 2.2 Αναζήτηση Οι επισκέπτες μπορούν να πραγματοποιήσουν αναζήτηση στα περιεχόμενα της Γεωπύλης πληκτρολογώντας το κείμενο που τους ενδιαφέρει στο πλαίσιο αναζήτησης της αρχικής οθόνης (εικόνα 15) και στη συνέχεια πατώντας το κουμπί "Αναζήτηση". Εικόνα 15. Αρχική ιστοσελίδα Γεωπύλης 16 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

17 Η Γεωπύλη θα αναζητήσει το κείμενο που εισήγαγε ο χρήστης στα μεταδεδομένα των χωρικών δεδομένων και υπηρεσιών και θα επιστρέψει μία σελίδα αποτελεσμάτων που ικανοποιούν το κείμενο αναζήτησης. Για παράδειγμα, εισάγοντας τη λέξη "Λέσβος" επιστρέφονται χωρικά δεδομένα και υπηρεσίες που περιέχουν τη λέξη "Λέσβος" στα μεταδεδομένα τους (εικόνα 16). Οι επισκέπτες στη συνέχεια μπορούν να περιηγηθούν στον πίνακα αποτελεσμάτων και να εκτελέσουν διάφορες ενέργειες που αφορούν την προβολή πληροφοριών, την οπτικοποίηση και τη λήψη των δεδομένων που τους ενδιαφέρουν. Εικόνα 16: Πίνακας αποτελεσμάτων αναζήτησης 2.3 Προβολή περιεχομένου Το περιεχόμενο της Γεωπύλης αποτελείται από χωρικά δεδομένα και διαδικτυακές υπηρεσίες. Τα χωρικά δεδομένα αφορούν σύνολα χωρικών δεδομένων που είναι αποθηκευμένα σε διάφορα μορφότυπα, όπως αρχεία Shapefile και Raster. Οι διαδικτυακές υπηρεσίες αφορούν υπηρεσίες που επιτρέπουν τη διάθεση των παραπάνω χωρικών δεδομένων μέσω του διαδικτύου. Η αναζήτηση στη Γεωπύλη επιστρέφει αποτελέσματα που αφορούν τόσο χωρικά δεδομένα όσο και διαδικτυακές υπηρεσίες. Τα αποτελέσματα που αφορούν αποτελέσματα δεδομένων απεικονίζονται στον πίνακα αποτελεσμάτων με το εικονίδιο στα 17 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

18 δεξιά του τίτλου, ενώ τα αποτελέσματα που αφορούν υπηρεσίες απεικονίζονται με το εικονίδιο. Κάνοντας κλικ στο τίτλο ενός πόρου στον πίνακα αποτελεσμάτων, οι χρήστες λαμβάνουν την περιγραφή του πόρου και πρόσβαση σε ένα μενού για την πραγματοποίηση διάφορων ενεργειών επί των δεδομένων (εικόνες 17, 18). Εικόνα 17: Μενού πόρου (χωρικά δεδομένα) Εικόνα 18: Μενού πόρου (διαδικτυακή υπηρεσία) Οι επιλογές που δίνονται στον επισκέπτη μέσω του μενού πόρου είναι οι εξής: Άνοιγμα: Στην περίπτωση που ο πόρος αφορά χωρικά δεδομένα, γίνεται μεταφόρτωση (download) των δεδομένων στον τοπικό υπολογιστή σε αρχείο zip. Σε περίπτωση που ο πόρος αναφέρεται σε διαδικτυακή υπηρεσία, ο χρήστης οδηγείται στην ιστοσελίδα του εξυπηρετητή (map server) που φιλοξενεί τη συγκεκριμένη υπηρεσία. Λεπτομέρειες: Ο επισκέπτης οδηγείται στη σελίδα μεταδεδομένων (metadata) του συγκεκριμένου πόρου (εικόνα 19). Στη συγκεκριμένη σελίδα, ο χρήστης μπορεί να πληροφορηθεί για το σύνολο των μεταδεδομένων που είναι διαθέσιμα για τον συγκεκριμένο πόρο. Οι πόροι που περιέχονται στη Γεωπύλη περιγράφονται σύμφωνα με το πρότυπο INSPIRE. 18 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

19 Εικόνα 19: Προβολή μεταδεδομένων Εικόνα 20: Προβολή μεταδεδομένων σε μορφή XML Μεταδεδομένα: Ο επισκέπτης οδηγείται στη σελίδα μεταδεδομένων του συγκεκριμένου πόρου σε μορφή XML (εικόνα 20). Προεπισκόπηση: Ο επισκέπτης λαμβάνει μία προεπισκόπηση των δεδομένων σε χάρτη (εικόνα 21). Η επιλογή είναι διαθέσιμη μόνο στην περίπτωση διαδικτυακών υπηρεσιών. Στο πεδίο URL παρέχεται η διεύθυνση της υπηρεσίας που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ανάκληση της από άλλες εφαρμογές. Στο πεδίο Embed παρέχεται ο HTML κώδικας για την ενσωμάτωση του πλαισίου χάρτη σε ιστοσελίδες. Προσθήκη στο Χάρτη: Ενεργοποιείται η εφαρμογή χαρτογραφικής απεικόνισης, όπου οπτικοποιείται η συγκεκριμένη υπηρεσία (εικόνα 22). Η επιλογή είναι διαθέσιμη μόνο στην περίπτωση διαδικτυακών υπηρεσιών. Η εφαρμογή αυτή περιγράφεται αναλυτικά στο κεφάλαιο «Εφαρμογή Χαρτογραφικής Απεικόνισης». 19 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

20 Εικόνα 21: Σελίδα προεπισκόπησης υπηρεσίας Εικόνα 22: Απεικόνιση υπηρεσίας στη Εφαρμογή Χαρτογραφικής Απεικόνισης Globe(.kml): Μεταφόρτωση (download) των δεδομένων σε αρχείο KML. Η επιλογή είναι διαθέσιμη μόνο στην περίπτωση διαδικτυακών υπηρεσιών. ArcGIS(.nmf): Μεταφόρτωση (download) των δεδομένων σε αρχείο nmf. Η επιλογή είναι διαθέσιμη μόνο στην περίπτωση διαδικτυακών υπηρεσιών. 20 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

21 ArcGIS(.lyr): Μεταφόρτωση (download) των δεδομένων σε αρχείο lyr. Η επιλογή είναι διαθέσιμη μόνο στην περίπτωση διαδικτυακών υπηρεσιών. Εστίαση σε: Μετακίνηση και εστίαση του χάρτη αναζήτησης στα όρια του περιγράμματος συντεταγμένων του συγκεκριμένου συνόλου δεδομένων (εικόνα 23). Στον χάρτη αναζήτησης απεικονίζονται τα περιγράμματα των συντεταγμένων των αποτελεσμάτων μίας αναζήτησης. Η λειτουργία του χάρτη αναζήτησης περιγράφεται αναλυτικά στην ενότητα Σύνθετη Αναζήτηση. Εικόνα 23: Περιγράμματα αποτελεσμάτων στον Χάρτη Αναζήτησης 2.4 Σύνθετη αναζήτηση Οι επισκέπτες της Γεωπύλης έχουν τη δυνατότητα να συνδυάσουν διάφορα κριτήρια ή λέξεις-κλειδιά με χωρική αναζήτηση, πραγματοποιώντας έτσι σύνθετες αναζητήσεις επί του περιεχομένου της Γεωπύλης. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της φόρμας σύνθετης αναζήτησης που είναι διαθέσιμη μέσω του συνδέσμου "Αναζήτηση" που βρίσκεται στο μενού επιλογών της εφαρμογής (εικόνα 24). Η φόρμα αναζήτησης αποτελείται από διάφορα μέρη, τα οποία μπορεί να χρησιμοποιηθούν μεμονωμένα ή συνδυαστικά από τον χρήστη, έτσι ώστε να 21 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

22 διαμορφώσει τα κριτήρια αναζήτησης. Στο πλαίσιο "Κείμενο" ο χρήστης μπορεί να εισάγει ένα κείμενο (λέξεις-κλειδιά), το οποίο θα αναζητηθεί στα μεταδεδομένα του περιεχομένου της Γεωπύλης. Εικόνα 24 Φόρμα σύνθετης αναζήτησης Οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα να ορίσουν τον κατάλογο στον οποίο θα πραγματοποιηθεί η αναζήτηση (εικόνα 25). Αυτή τη στιγμή υποστηρίζεται η αναζήτηση στα περιεχόμενα της Γεωπύλης (Κατάλογος του Παν. Αιγαίου) και στα περιεχόμενα της ιστοσελίδας ArcGIS.com. Εικόνα 25: Επιλογή καταλόγου αναζήτησης Κάνοντας κλικ στην επιλογή "Πρόσθετες Επιλογές" (εικόνα 26) οι χρήστες μπορούν να επιλέξουν διάφορα κριτήρια αναζήτησης τα οποία είναι: 22 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

23 Τύπος Περιεχομένου: Επιλογή δεδομένων βάσει συγκεκριμένου τύπου περιεχομένου που θα περιλαμβάνεται στα αποτελέσματα. Κατηγορία Δεδομένων: Επιλογή συγκεκριμένων κατηγοριών δεδομένων που θα περιέχονται στα αποτελέσματα. Για παράδειγμα, αν ο χρήστης επιλέξει την κατηγορία "Γεωργία και Καλλιέργια" θα εμφανιστούν μόνο δεδομένα που ανήκουν στη συγκεκριμένη κατηγορία. Η Κατηγορία Δεδομένων ορίζεται στα μεταδεδομένα των δεομένων. Ημερομηνία Τροποποίησης: Αν οριστούν οι συγκεκριμένες ημερομηνίες,επιστρέφονται δεδομένα που τροποποιήθηκαν σύμφωνα με τις ημερομηνίες που ορίστικαν. Τέλος, οι χρήστες έχουν την δυνατότητα να καθορίσουν την ταξινόμηση των αποτελεσμάτων βάση διάφορωνν παραγόντων όπως σχετικότητα, τίτλος και ημερομηνία. Εικόνα 26: Μενού πρόσθετων επιλογών αναζήτησης Η χωρική αναζήτηση χρησιμοποιεί μία ειδική φόρμα αναζήτησης, καθώς πραγματοποιεί αναζήτηση βάσει του περιγράμματος των συντεταγμένων που έχουν οριστεί για το κάθε πόρο. Για την πραγματοποίηση χωρικής αναζήτησης, ο χρήστης θα πρέπει να επιλέξει την επιλογή "Περιλαμβάνει" και να περιηγηθεί στον χάρτη 23 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

24 αναζήτησης (εικόνα 27) εστιάζοντας στην γεωγραφική περιοχή που ενδιαφέρει. Ο χρήστης μπορεί να μετακινηθεί στο χάρτη με τη χρήση του ποντικιού και να εστιάσει σε μία περιοχή χρησιμοποιώντας τα κουμπιά που βρίσκονται στο επάνω αριστερά μέρος του χάρτη. Όταν είναι έτοιμος να πραγματοποιήσει την αναζήτηση, θα πρέπει να κάνει κλικ στο κουμπί "Αναζήτηση". Η Γεωπύλη θα επιστρέψει αποτελέσματα με πόρους που το περίγραμμα των γεωγραφικών τους συντεταγμένων περιλαμβάνονται πλήρως στην τρέχουσα όψη του χάρτη. Εναλλακτικά, μπορεί να πραγματοποιήσει χωρική αναζήτηση βάσει της χωρικής (τοπολογικής) σχέσης "Διασταύρωση" που επιστρέφει πόρους που το περίγραμμα των γεωγραφικών τους συντεταγμένων τέμνονται με την τρέχουσα όψη του χάρτη. Σε περίπτωση που ο χρήστης δεν επιθυμεί να πραγματοποιήσει αναζήτηση βάσει χωρικών σχέσεων, μπορεί να επιλέξει την επιλογή "Οπουδήποτε", οπότε και θα επιστραφούν αποτελέσματα χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το περίγραμμα γεωγραφικών συντεταγμένων. Εικόνα 27: Χάρτης χωρικής αναζήτησης Αφού ο χρήστης ορίσει το σύνολο των κριτηρίων που επιθυμεί, μπορεί να κάνει κλικ στο κουμπί "Αναζήτηση" για να δημιουργηθεί ο πίνακας αποτελεσμάτων. Ο χρήστης μπορεί να διαγράψει τα κριτήρια αναζήτησης που έχει επιλέξει κάνοντας κλικ στο κουμπί "Εκκαθάριση". 2.5 Πλοήγηση Εκτός από τη δυνατότητα αναζήτησης, οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να πλοηγηθούν στο σύνολο του περιεχόμενου της Γεωπύλης μέσω της επιλογής "Αναζήτηση μέσω Καταλόγου" που βρίσκεται στο μενού επιλογών (εικόνα 28). Το πλεονέκτημα της πλοήγησης είναι ότι δίνεται πρόσβαση στο σύνολο του περιεχομένου της Γεωπύλης, από όπου ο χρήστης μπορεί να επιλέξει συγκεκριμένα 24 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

25 κριτήρια για το φιλτράρισμα των αποτελεσμάτων. Συγκεκριμένα, δίνεται η δυνατότητα πλοήγησης βάση των εξής χαρακτηριστικών: Τύπος Περιεχομένου: Ο χρήστης μπορεί να επιλέξει την προβολή όλων των πόρων που ανήκουν σε έναν συγκεκριμένο τύπο περιεχομένου. Κατηγορία Θέματος ISO: Ο χρήστης μπορεί να επιλέξει την προβολή όλων των πόρων που ανήκουν σε μία συγκεκριμένη Κατηγορία Θέματος ISO (εικόνα 29). INSPIRE Data Theme: Ο χρήστης μπορεί να επιλέξει την προβολή όλων των πόρων που ανήκουν σε ένα συγκεκριμένο INSPIRE Data Theme. Εικόνα 28: Κατηγορίες πλοήγησης κατά το πρότυπο ISO Για παράδειγμα, αν ο χρήστης επιλέξει την κατηγορία "Υψομετρία και παράγωγα Προϊόντα" από την κατηγορία θέματος ISO, επιστρέφονται όλοι οι πόροι που ανήκουν στην συγκεκριμένη κατηγορία, όπως φαίνεται στην εικόνα 29. Εικόνα 29: Πλοήγηση στα δεδομένα 25 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

26 Εικόνα 29. Προβολή αποτελεσμάτων πλοήγησης 26 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

27 3 Θεωρητικό υπόβαθρο Η εξέλιξη των ηλεκτρονικών υπολογιστών, της τεχνολογίας λογισμικού και γενικότερα των εργαλείων παραγωγής και επεξεργασίας γεωχωρικών δεδομένων διεύρυνε το αντικείµενο της θεµατικής χαρτογραφίας ενώ η ανάπτυξη της τεχνικής ανατύπωσης και αναπαραγωγής χαρτών, η εξέλιξη της φωτογραφίας, η χρήση χρωµάτων στην εκτύπωση, έδωσαν τεράστια ώθηση στην οπτικοποίηση και την παραγωγής και χαρτογραφικών απεικονίσεων. Τέλος, η εµφάνιση ολοκληρωµένων πακέτων λογισµικού όπως τα Γεωγραφικά Συστήµατα Πληροφοριών (ΓΣΠ) και η σταδιακή αυτοµατοποίηση διαφόρων χαρτογραφικών διεργασιών, άλλαξαν τις µορφές των χαρτών, τις δυνατότητες απεικόνισης του αναγλύφου της Γης καθώς και της χαρτογραφικής οπτικοποίησης γεωχωρικών-χωροχρονικών δεδομένων. Σύμφωνα με την ευρύτητα των απεικονίσεων- οπτικοποιήσεων της θεµατικής χαρτογραφίας σε ότι αφορά την µετάδοση της πληροφορίας είναι µάλλον αδύνατο να θεσπιστούν γενικοί κανόνες που να δίνουν λύση σε όλα τα προβλήµατα που συναντά ο χαρτογράφος στη σύνταξη ενός θεµατικού χάρτη. Ταυτόχρονα όµως υπάρχουν ορισµένες τυπικές διαδικασίες που ακολουθούνται στις διάφορες φάσεις κατασκευής ενός θεµατικού χάρτη, έστω και αν αλλάζει ο τρόπος εφαρµογής του, ανάλογα µε τα δεδοµένα και τις απαιτήσεις κάθε περίπτωσης. Αυτές οι διαδικασίες θα αναπτυχθούν στις επόµενες ενότητες, µε προσπάθεια να περιληφθούν σ αυτές οι απαραίτητες γνώσεις που καλύπτουν τουλάχιστον τους βασικούς τοµείς της χαρτογραφικής οπτικοποίησης και της κατασκευής θεµατικών χαρτών. Το παρόν εγχειρίδιο θα εστιάσει στη δημιουργία κοινωνικο-οικονομικών δεδομένων, με την διεξοδική παρουσίαση των μεθόδων χαρτογραφικής απεικόνισης τέτοιου είδους δεδομένων. 3.1 Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (ΓΣΠ) Στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών διαπιστώθηκε σε πολλές χώρες ότι οι ανάγκες για αξιόπιστες κι ενημερωμένες πληροφορίες γύρω από τη γη, την κοινωνία και το περιβάλλον δεν μπορούσαν να ικανοποιηθούν με τους παραδοσιακούς τρόπους συλλογής, καταγραφής, ενημέρωσης κι επεξεργασίας πληροφοριών. Έτσι, ειδικά από τις αρχές της δεκαετίας του 80, γνώρισαν εξαιρετικά μεγάλη ανάπτυξη τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών ΓΣΠ. (Geographical Information Systems- G.I.S.) ή Σύστημα Πληροφοριών Γης - Σ.Π.Γ. (Land Information Systems - L.I.S.). Οι κυριότεροι λόγοι που ώθησαν την τεχνολογία των ΓΣΠ. στα μεγάλα άλματα των τελευταίων δεκαετιών ήταν: 27 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

28 Η μεγάλη ανάπτυξη της πληροφορικής και το διαρκώς μειούμενο κόστος των αντίστοιχων μηχανημάτων και προγραμμάτων Η βελτίωση των μαθηματικών μεθόδων ανάλυσης, ερμηνείας και πρόβλεψης των συνθηκών του γήινου περιβάλλοντος Η διαρκώς αυξανόμενη ανησυχία για την περιβαλλοντική υποβάθμιση τόσο σε τοπική, όσο και σε εθνική και υπερεθνική κλίμακα, και βεβαίως Η αδυναμία επεξεργασίας με παραδοσιακούς τρόπους του τεράστιου αριθμού στοιχείων και σύνθετων επεξεργασιών που απαιτούνται για τη μελέτη των φυσικών, κοινωνικών και οικονομικών μεγεθών των σύγχρονων πολύπλοκων προβλημάτων ανάπτυξης. Τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών ευρέως πλέον γνωστό ότι τα αποτελούν ένα πολύ ισχυρό εργαλείο, αποτέλεσμα της αλματώδους προόδου της επιστήμης και της τεχνογνωσίας, που παρέχει τη δυνατότητα συλλογής, διαχείρισης, αποθήκευσης, επεξεργασίας, ανάλυσης και οπτικοποίησης σε ψηφιακό περιβάλλον των δεδομένων που σχετίζονται με το χώρο. Ως εκ τούτου, βρίσκουν εφαρμογή όπου υπάρχει ανάγκη για διαχείριση χωρικών δεδομένων ή και ανάλυση της χωρικής διάστασης των δεδομένων και είναι ιδανικά για τη μελέτη, διαχείριση και εκτίμηση του Περιβάλλοντος. Γι άυτο ακριβώς το λόγο με το πέρασμα των χρόνων καταξιώθηκαν στο χώρο των επιστημών του περιβάλλοντος, με την ευρεία έννοια, δίνοντας λύση σε πολλά και πολύπλοκα προβλήματα. Σήμερα οι πρόσφατες εξελίξεις οδηγούν κάθε σύστημα να εμπλουτίζεται συνέχεια με τις δυνατότητες και τα πλεονεκτήματα των άλλων συστημάτων, με αποτέλεσμα να παρατηρείται μια ομογενοποίηση και μια σύγκλιση όλων των συστημάτων προς μια μορφή όπου η διαχείριση, η ανάλυση και ο σχεδιασμός αποτελούν αναπόσπαστα τμήματα τους, διαφοροποιούμενα μόνο στην έμφαση που δίνει κάθε σύστημα. Κατά καιρούς έχουν δοθεί διάφοροι ορισμοί για τα συστήματα αυτά. Σύμφωνα με τον ορισμό του Goodchild (1985), «Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών είναι ένα ολοκληρωμένο σύστημα συλλογής, αποθήκευσης, διαχείρισης, ανάλυσης και απεικόνισης πληροφοριών σχετικών με ζητήματα γεωγραφικής φύσης». Ο όρος «ολοκληρωμένος» σημαίνει ότι το ΓΣΠ αντιμετωπίζεται όχι μόνο ως ένα άθροισμα μηχανημάτων και προγραμμάτων, αλλά ως μια νέα, διαφορετική τεχνολογία. 3.2 Συλλογή Δεδομένων Τα γεωγραφικά δεδοµένα που συλλέγονται για χρήση σε ΓΣΠ είναι είτε ψηφιδωτής είτε διανυσµατικής µορφής και χωρίζονται, µε βάση την πηγή τους σε δύο κατηγορίες: στα πρωτογενή και τα δευτερογενή δεδοµένα. 28 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

29 Τα πρωτογενή δεδοµένα είναι αυτά που συλλέγονται σε ψηφιακή µορφή ειδικά για χρήση στο πλαίσιο ενός αντικειµένου ΓΣΠ και αφορούν σε άµεσες μετρήσεις (π.χ. απογραφή πληθυσμού), ενώ τα δευτερογενή δεδοµένα είναι ψηφιακά ή αναλογικά δεδοµένα που έχουν ήδη παραχθεί για άλλους σκοπούς και χρειάζονται µετατροπή προκειµένου να χρησιµοποιηθούν (π.χ. μεταβολή πληθυσμοού). Η διαδικασία της συλλογής δεδοµένων περιλαµβάνει µία σειρά διαδοχικών σταδίων. Ο σχεδιασµός είναι το πρώτο και πιο σηµαντικό στάδιο και αφορά σε ζητήµατα όπως ο προσδιορισµός των απαιτήσεων, η συγκέντρωση πόρων και η ανάπτυξη ενός σχεδίου. Ακολουθεί το στάδιο της προετοιµασίας, που αφορά σε εργασίες υποδοµής όπως η προετοιµασία του εξοπλισµού που θα υποδεχθεί τα δεδοµένα και η αντιµετώπιση κακής ποιότητας πηγών. Το επόµενο στάδιο είναι αυτό της ψηφιοποίησης (της µετατροπής σε ψηφιακή µορφή) και μεταφοράς, που είναι και το πιο χρονοβόρο. Ακολουθεί το στάδιο της επεξεργασίας και βελτίωσης των δεδοµένων, και τέλος το στάδιο της αξιολόγησης όπου εντοπίζονται τα σηµεία στα οποία η διαδικασία ήταν επιτυχής ή απέτυχε είτε ποιοτικά είτε ποσοτικά. Στα µεγάλα έργα, αυτή η ροή επαναλαµβάνεται σε κάθε φάση του έργου, ξεκινώντας συνήθως µε µία πρώτη, πιλοτική φάση, µε στόχο τη συνεχή βελτίωση Πρωτογενή Δεδομένα Τα πρωτογενή δεδοµένα αφορούν σε απευθείας µετρήσεις μεγεθών. Τα δεδοµένα που προκύπτουν µπορούν να εισαχθούν άµεσα στα ΓΣΠ και να αρχειοθετηθούν για µετέπειτα χρήση. Ψηφιδωτά Πρωτογενή Δεδοµένα Στην κατηγορία αυτή, τα πιο ευρέως χρησιµοποιούµενα δεδοµένα είναι τα δεδοµένα τηλεπισκόπησης, δηλαδή ψηφιακές εικόνες προερχόµενες από αισθητήρες που είναι τοποθετηµένοι σε δορυφόρους κινητής τροχιάς ή αεροσκάφη. Οι αισθητήρες αυτοί δεν καταγράφουν µόνον το ορατό φως αλλά λειτουργούν ο καθένας σε διάφορες περιοχές του φάσµατος, καταγράφοντας την ποσότητα ηλεκτροµαγνητικής ακτινοβολίας που εκπέµπεται ή ανακλάται. Με τον τρόπο αυτό είναι δυνατή η από απόσταση άντληση πληροφοριών, ακόµα και σε συνθήκες νύκτας ή κακοκαιρίας. Διανυσματικά Πρωτογενή Δεδοµένα Το µεγαλύτερο κοµµάτι της συλλογής δεδοµένων συνήθως αφορά τα διανυσµατικά πρωτογενή δεδοµένα. Τα δεδοµένα αυτά προέρχονται κυρίως από τοπογραφικές µετρήσεις πεδίου που εκτελούνται µε τη χρήση εξειδικευµένων οργάνων και µεθόδων μέτρησης. 29 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

30 Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται και οι µετρήσεις που εκτελούνται µε τη χρήση παγκόσµιων δορυφορικών συστηµάτων πλοήγησης (Global Navigation Satellite Systems) ένα εκ των οποίων είναι το αµερικανικής προέλευσης σύστηµα GPS. Παρόµοια συστήµατα είναι το ρωσικό σύστηµα GLONASS και το υπό ανάπτυξη ευρωπαϊκό σύστηµα GALILEO. Τα τελευταία χρόνια χρησιµοποιείται και η τεχνολογία LiDAR (Light Detection And Ranging), η οποία βασίζεται στη σάρωση του εδάφους (συνήθως µε ακτίνες LASER) από ελικόπτερο ή µικρό αεροσκάφος, παρέχοντας ακρίβειες της τάξης των 15cm. Περιγραφικά Πρωτογενή Δεδομένα Σε αυτήν την κατηγορία περιλαμβάνονται τα δεδομένα που συλλέγονται από ερωτηματολόγια ή απογραφές και στη συνέχεια μπορούν να συνδεθούν σε διανυσματικά πρωτογενή δεδομένα προκειμένου να είναι δυνατή η επεξεργασία τους με χρήση ΣΓΠ Δευτερογενή Δεδομένα Τα δευτερογενή δεδοµένα προκύπτουν από τη διαδικασία µετατροπής σε ψηφιδωτή ή διανυσµατική μορφή, αναλογικών µέσων όπως χάρτες σε χαρτί, τυπωµένες εικόνες, φιλµ ή άλλα αναλογικά έγγραφα. Ψηφιδωτά Δευτερογενή Δεδοµένα Για τη δηµιουργία των ψηφιδωτών δευτερογενών δεδοµένων χρησιµοποιούνται συσκευές σάρωσης, οι οποίες υποδέχονται ένα αναλογικό μέσο, και φωτίζουν σταδιακά όλη την επιφάνεια του µέσου σε διαδοχικές γραμμές, καταγράφοντας τις διακυµάνσεις του ανακλώµενου φωτός. Το ψηφιακό αρχείο που παράγεται εξαρτάται από τις ιδιότητες του αισθητήρα του σαρωτή και πιο ειδικά από το χρωµατικό βάθος και την ανάλυση σάρωσης. Πιο ειδικά οι εικόνες που παράγονται µπορεί να αποτελούνται από εικονοστοιχεία µε τιµές µαύρου και άσπρου (1 bit), ή διαβαθµίσεις του γκρίζου (8 bit, 16 bit ή 32 bit) ή στην περίπτωση των εγχρώµων σαρωτών να περιλαµβάνουν διαβαθµίσεις των βασικών χρωµάτων (κόκκινο, πράσινο, µπλε) ενώ η ανάλυση µπορεί να κυµαίνεται µεταξύ 200 και 2400 dpi (dots per inch) ή ακόµα παραπάνω σε μερικές περιπτώσεις. Διανυσματικά Δευτερογενή Δεδοµένα Η συλλογή διανυσµατικών δευτερογενών δεδοµένων εκτελείται µε την ψηφιοποίηση (digitizing) διανυσµατικών οντοτήτων από χάρτες ή άλλες πηγές. Η χειρωνακτική µέθοδος ψηφιοποίησης είναι η απλούστερη και έχει χαµηλό κόστος, συνίσταται δε στη χρήση ψηφιοποιητών. 30 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

31 Άλλη μέθοδο αποτελεί η ψηφιοποίηση σε οθόνη κατά την οποία η ψηφιοποίηση διανυσµατικών οντοτήτων πραγματοποιείται απευθείας από ψηφιδωτά αρχεία επάνω στην οθόνη ενός υπολογιστή, µε τη χρήση του ποντικιού ή ανάλογης συσκευής εισαγωγής. Συνήθως εκτελείται σε ψηφιδωτά θεµατικά επίπεδα, και χρησιµοποιείται για την επιλεκτική ψηφιοποίηση ορίων οικοπέδων, κτισµάτων ή υποδοµών. Εναλλακτική της ψηφιοποίησης σε οθόνη είναι η χρήση κατάλληλου λογισµικού µε τη βοήθεια του οποίου είναι εκτελείται η αυτόµατη ή ηµιαυτόµατη διανυσµατοποίηση ενός ψηφιδωτού αρχείου. Το λογισµικό αναλύει τα εικονοστοιχεία, αναγνωρίζει διανυσµατικές οντότητες και τις καταγράφει µε τον απλό τρόπο. Τα δεδοµένα που προέρχονται από ψηφιοποίηση ή διανυσµατοποίηση συχνά εµπεριέχουν σφάλµατα (π.χ. αλληλεπικάλυψη οντοτήτων, ανοικτά πολύγωνα ή εσφαλµένο ταίριασµα στα όρια τους) και για το λόγο ακολουθείται µία σειρά διαδικασιών για τον έλεγχο και διόρθωση αυτών των σφαλµάτων. Δεδομένα από Εξωτερικές Πηγές Στην αγορά διατίθεται µεγάλη γκάµα δεδοµένων για χρήση σε διάφορα επίπεδα, από απλά υπόβαθρα έως στοιχεία κρίσιµα για αναλύσεις σε ένα ΓΣΠ. Στον Ελλαδικό χώρο µπορεί κανείς να προµηθευτεί ψηφιακά δεδοµένα από ιδιωτικές εταιρίες που ειδικεύονται στο χώρο της παραγωγής ψηφιακών δεδοµένων, ή αναλογικά και σπανιότερα ψηφιακά δεδοµένα από κρατικές υπηρεσίες και οργανισµούς όπως: Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού (ΓΥΣ) Υδρογραφική Υπηρεσία του Πολεµικού Ναυτικού (ΥΥΠΝ) Υπουργείο Περιβάλλοντος Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΛΣΤΑΤ, πρώην ΕΣΥΕ) Κτηµατική Εταιρεία του Δηµοσίου (Κ.Ε..) Οργανισµός Κτηµατολογίου & Χαρτογράφησης Ελλάδος (ΟΚΧΕ) Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας (ΥΠΑ) Τοπογραφική Υπηρεσία Υπουργείου Γεωργίας Υπουργείο Γεωργίας Περιφέρειες, Νοµαρχίες & Τοπική Αυτοδιοίκηση 3.3 Γεωγραφικά Δεδομένα Οι χάρτες παρουσιάζουν µόνο δεδοµένα τα οποία έχουν συλλεχθεί µε σκοπό τη µελέτη και τη κατανόηση γεωγραφικών φαινοµένων, δηλαδή των ανθρωπογενών και φυσικών φαινοµένων καθώς και των αλληλεπιδράσεων τους. 31 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

32 Οι χάρτες ποτέ δεν απεικονίζουν απευθείας τα φαινόµενα, αντίθετα απεικονίζουν τα δεδοµένα που περιγράφουν τα φαινόµενα. Κάποιοι χάρτες σχεδιάζονται για να «µιµηθούν» τα φαινόµενα ενώ άλλοι χάρτες για να «µιµηθούν» τα δεδοµένα. Η ποικιλοµορφία των γεωγραφικών δεδοµένων που συλλέγονται µε σκοπό την κατανόηση των γεωγραφικών φαινόµενων που περιγράφουν θα ήταν αδύνατο να αποδοθούν χαρτογραφικά υπό µορφή θεµατικών χαρτών εάν προηγουµένως δεν υπήρχαν κάποιοι κανόνες ταξινόµησής τους. Έτσι, τα γεωγραφικά δεδοµένα ταξινοµούνται µε βάση τις διαστάσεις τους, την οµαλότητά τους, τη συνέχειά τους στο χώρο καθώς και την κλίµακα µέτρησης τους. Μπορούµε να χαρτογραφήσουµε σχεδόν όλα τα δεδοµένα που συλλέγονται στον γεωγραφικό χώρο. Μεταξύ της απόφασης: τι δεδοµένα χρειαζόµαστε να χαρτογραφήσουµε; και του χαρτογραφούµε τα δεδοµένα, υπάρχει ένα εξαιρετικά σηµαντικό στάδιο: το στάδιο της απόκτησης των δεδοµένων. Ποιες είναι οι σηµαντικότερες πηγές γεωγραφικών δεδοµένων, ποια η αξιοπιστία και η ακρίβεια των γεωγραφικών δεδοµένων που µας παρέχει η κάθε µία πηγή; Γεωγραφικά φαινόµενα και γεωγραφικά δεδοµένα Στη Γη, καθηµερινά λαµβάνουν χώρα φυσικά και ανθρωπογενή φαινόµενα τα οποία χρήζουν μελέτης, ανάλυσης αλλά και περαιτέρω διερεύνησης. Ως γεωγραφικό φαινόµενο θα µπορούσε να χαρακτηριστεί σχεδόν οτιδήποτε συµβαίνει στον πραγµατικό κόσµο. Όλα τα γεωγραφικά φαινόµενα µπορούν να αποτελέσουν αντικείµενο µιας ή περισσοτέρων χαρτογραφικών απεικονίσεων εφόσον αυτά αποτελούν αντικείµενα ανάλυσης για την διερεύνηση των σχέσεων τους µε άλλα χαρακτηριστικά ή φαινόµενα. Είτε εµπίπτουν αποκλειστικά στα φυσικά φαινόµενα είτε στα αµιγώς κοινωνικά, τα γεωγραφικά φαινόµενα είναι σύνθετα, πολύπλοκα και η προσέγγιση τους απαιτεί τη συλλογή µεγάλου όγκουαριθµού δεδοµένων. Τα φαινόµενα τα οποία είναι ακόµη πολυπλοκότερα είναι εκείνα τα οποία είναι αποτέλεσµα συνδυασµένης ανθρωπογενούς και φυσικής δραστηριότητας. Φαινόµενα των οποίων η ύπαρξη είναι το αποτέλεσµα σύνθεσης επιµέρους φυσικών και ανθρωπογενών φαινοµένων όπως π.χ. η αέρια ρύπανση αστικών περιοχών αποτελεί ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο φαινόµενο άρρηκτα συνδεδεµένο και µε ανθρώπινη δραστηριότητα π.χ. κυκλοφορία οχηµάτων, βιοµηχανία, µεγάλα έργα κ.α. και µε φυσικογεωγραφικούς παράγοντες π.χ. τοπογραφία, κλίµα, µετεωρολογία της περιοχής. 32 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

33 Για την µελέτη των γεωγραφικών φαινοµένων είναι απαραίτητη η συλλογή δεδοµένων που αφορούν τα γεωγραφικά στοιχεία και χαρακτηριστικά τα οποία συνθέτουν αυτό το γεωγραφικό φαινόµενο. Στην χαρτογραφία συνήθως συναντάµε δύο όρους: γεωγραφικά δεδοµένα και γεωγραφικές πληροφορίες Είναι γνωστό ότι για να µπορέσουµε να κατανοήσουµε, να περιγράψουµε, να αναλύσουµε κάποιο φαινόµενο θα πρέπει να συγκεντρώσουµε δεδοµένα τα οποία περιγράφουν το φαινόµενο αυτό. Τα γεωγραφικά δεδοµένα είναι όλα εκείνα τα πρωτογενή ή δευτερογενή σύνολα στοιχείων τα οποία προσδιορίζουν και περιγράφουν τα γεωγραφικά φαινόµενα στο σύνολό τους ή τµήµατα αυτών. Η ερµηνεία των γεωγραφικών δεδοµένων οδηγεί στην δηµιουργία γεωγραφικής πληροφορίας. Έτσι ως γεωγραφική πληροφορία θα µπορούσε να εννοηθεί οποιαδήποτε πληροφορία αφορά τον γεωγραφικό χώρο και είναι αποτέλεσµα ερµηνείας γεωγραφικών δεδοµένων. Οι δύο αυτοί όροι άλλες φορές αναφέρονται ως σχεδόν ταυτόσηµοι και άλλες ως διαφορετικοί. Η διάκρισή τους στις περισσότερες περιπτώσεις έγκειται και στον τρόπο µε τον οποίο χρησιµοποιούνται τα στοιχεία. Έτσι, η γεωγραφική πληροφορία που παράγει ένας ερευνητής µε την αξιοποίηση γεωγραφικών δεδοµένων, στην συνέχεια µιας έρευνας αποτελεί γεωγραφικό δεδοµένο για κάποιον άλλο επιστήµονα που θα τα χρησιµοποιήσει Τύποι Γεωγραφικών (Κοινωνικο-οικονομικών) Δεδοµένων Τα γεωγραφικά δεδοµένα µπορούν να ταξινοµηθούν σε δύο κατηγορίες: 1. τα ποιοτικά γεωγραφικά δεδοµένα, τα οποία φανερώνουν ποιοτικές διαφοροποιήσεις και 2. τα ποσοτικά γεωγραφικά δεδοµένα, τα οποία φανερώνουν ποσοτικές διαφοροποιήσεις. Αυτές οι κατηγορίες διαδραµατίζουν σηµαντικότατο ρόλο και στην απεικόνισή τους. Τα κοινωνικο-οικονομικά δεδομένα μπορεί να ανήκουν και στις 2 κατηγορίες. Ποιοτικά Γεωγραφικά Δεδοµένα Τα ποιοτικά δεδοµένα περιγράφουν τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά των γεωγραφικών φαινοµένων κατά τρόπο ποιοτικό, περιγραφικά και γενικά µη αριθµητικό. Έτσι οι γεωλογικοί σχηµατισµοί σε ένα γεωλογικό χάρτη αποτελούν ποιοτικά δεδοµένα, καθώς επίσης και οι τύποι βλάστησης σε ένα αντίστοιχο χάρτη βλάστησης. Παρόλα αυτά αρκετές φορές τα ποιοτικά δεδοµένα αναφέρονται και 33 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

34 υποδηλώνουν σηµαντικότητα, μέγεθος, σπουδαιότητα αλλά µε ποιοτικό χαρακτηρισµό και όχι µε κάποιο µετρήσιµο μέγεθος. Για παράδειγµα ένα χάρτης που απεικονίζει πληθυσμιακή πυκνότητα παρουσιάζει τις περιοχές οι οποίες παρουσιάζουν υψηλή, µέση και πληθυσμιακή πυκνότητα. Ποσοτικά Γεωγραφικά Δεδοµένα Τα ποσοτικά δεδοµένα περιγράφουν τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά των γεωγραφικών φαινοµένων µε τιµές κάποιας από τις ιδιότητές τους. Για παράδειγµα ένας πληθυσµιακός χάρτης παρουσιάζει τον αριθµό τον κατοίκων κάθε νοµού της Ελλάδας. Τα ποσοτικά δεδοµένα οι χαρτογράφοι τα αναλύουν στατιστικά προκειµένου να τα απεικονίσουν. Έτσι αθροίσµατα, πυκνότητες και λόγοι µπορούν να υπολογιστούν από αρχικά ποσοτικά δεδοµένα µε απόλυτες τιµές: Απόλυτες τιµές. Ο συνολικός αριθµός ενός φαινοµένου που συνδέεται µε ένα σηµείο π.χ. η τιµή της θερµοκρασίας του αέρα που µέτρησε ένας µετεωρολογικός σταθµός, µια γραµµή π.χ. ο αριθµός των αυτοκινήτων που υπάρχουν σε ένα δρόµο ή µια επιφάνεια. π.χ. αριθµός κατοίκων ενός νοµού. Μέσες τιµές. Το αποτέλεσµα της άθροισης όλων των τιµών δια το πλήθος των µετρήσεων που συνδέεται µε ένα σηµείο π.χ. η µέση µηνιαία τιµή θερµοκρασίας του αέρα σε ένα µετεωρολογικό σταθµό, µία γραµµή π.χ. µέσος µηνιαίος κυκλοφοριακός φόρτος ενός δρόµου ή µία επιφάνεια π.χ. µέση ηλικία των κατοίκων ενός νοµού. Πυκνότητες. Ο συνολικός αριθµός ενός φαινοµένου ανά µονάδα επιφάνειας. Αναφέρονται σε επιφάνειες και υποδηλώνουν την πυκνότητα µε την οποία εµφανίζεται ένα φαινόµενο στο γεωγραφικό χώρο. Για παράδειγµα η πληθυσµιακή πυκνότητα ενός νοµού αριθµός κατοίκων ανά τετραγωνικό χιλιόµετρο. Αναλογίες. Οι απόλυτες τιµές ενός φαινοµένου ανά µονάδα χρόνου ενός φαινοµένου που συνδέεται µε σηµείο π.χ. κυβικά µέτρα ανά ώρα που αντλούνται από µία γεώτρηση, µία γραµµή π.χ. αριθµός αυτοκινήτων ανά ώρα σε ένα δρόµο και µία επιφάνεια π.χ. γεννήσεις ανά µήνα σε ένα νοµό Ταξινόµηση Γεωγραφικών Δεδοµένων-Φαινομένων Σύμφωνα με τις διαστάσεις τους Κατ' αρχήν η ταξινόμηση των γεωγραφικών φαινομένων γίνεται σε πέντε κατηγορίες ανάλογα με τις διαστάσεις τους: σημειακά, 34 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

35 γραμμικά, επιφανειακά, ογκομετρικά ή τρισδιάστατα και δυναμικά ή πολυδιάστατα Σημειακά Το σημείο είναι μια αδιάστατη θέση. Η κατηγορία αυτή αφορά φαινόμενα που ανάγονται σε μια τοποθεσία ή σε κάποιο σημείο και μπορούν να επαναλαμβάνονται σε διακριτές θέσεις. Τέτοια φαινόμενα μπορούν να είναι βάθη θαλασσών, διασταυρώσεις δρόμων κλπ. Αν μιλάμε για μεγάλη αφαίρεση μια ολόκληρη πόλη, ή συνοπτικά χαρακτηριστικά μιας περιοχής, η μέση ετήσια παραγωγή, που αποδίδεται στο κεντρικό σημείο της περιοχής. Το ουσιαστικό χαρακτηριστικό των σημειακών φαινομένων είναι η συμπύκνωση των χαρακτηριστικών του στη θέση του. Τα γεωγραφικά δεδοµένα τα οποία αναφέρονται και περιγράφουν τις ιδιότητες ενός συγκεκριµένου σηµείου πάνω στην επιφάνεια της γης ονοµάζονται σηµειακά, π.χ. τα µετεωρολογικά δεδοµένα καταγράφονται σε ένα συγκεκριµένο σηµείο, εκεί όπου βρίσκεται ο µετεωρολογικός σταθµός. Γραμμικά Είναι τα φαινόμενα με μονοδιάστατο κυρίαρχο χαρακτηριστικό. Τέτοια φαινόμενα αν και μερικές φορές έχουν πλάτος, όπως οι δρόμοι, τα ποτάμια, κλπ., η σχετική αναλογία του μήκους τους ως προς το πλάτος τους μας επιτρέπει να τα αντιληφθούμε σαν γραμμές. Παραδείγματα γραμμικών φαινομένων είναι τα όρια ανάμεσα σε διαφορετικές διοικητικές περιοχές, η ακτογραμμή, η πορεία διακίνησης υλικών, ή γραμμές διαχωρισμού ιδεών (αφηρημένα). Τα γεωγραφικά δεδοµένα τα οποία αναφέρονται και περιγράφουν τις ιδιότητες ενός γεωγραφικού χαρακτηριστικού µε γραµµική ανάπτυξη πάνω στην επιφάνεια της γης ονοµάζονται γραμμικά, π.χ. τα δεδοµένα που αφορούν και περιγράφουν ένα ποτάµι, ένα δρόµο, ένα χερσαίο σύνορο. Επιφανειακά Είναι τα δισδιάστατα φαινόμενα, με κυρίαρχο χαρακτηριστικό την επιφανειακή κάλυψη της ιδιότητας που αντιπροσωπεύουν. Το περιεχόμενο αυτής της κατηγορίας όπως και των άλλων είναι αρκετά ευρύ. Τέτοια φαινόμενα είναι, η εθνικότητα, η γλώσσα, η θρησκεία κλπ. Τα γεωγραφικά δεδοµένα τα οποία αναφέρονται και περιγράφουν τις ιδιότητες µιας συγκεκριµένης επιφάνειας της γης ονοµάζονται επιφανειακά, π.χ. τα κτίρια 35 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

36 µιας πόλης, τα δάση µιας περιοχής, οι λίµνες κλπ. Κατ' αρχήν η ταξινόμηση των γεωγραφικών φαινομένων γίνεται σε πέντε κατηγορίες ανάλογα με τις διαστάσεις τους: σημειακά, γραμμικά, επιφανειακά, ογκομετρικά ή τρισδιάστατα και δυναμικά ή πολυδιάστατα. Ογκομετρικά ή τρισδιάστατα Είναι τα φαινόμενα με τρισδιάστατη κατανομή. Μπορούν να είναι αφηρημένα (πχ. πληθυσμός πόλεως) ή περισσότερο απτά, όπως ο όγκος των κατακρημνίσεων σε μια περιοχή, ο όγκος παραγωγής σε κάρβουνο μιας περιοχής. Τα δεδομένα των φαινομένων αυτών προκύπτουν με διάφορους τρόπους, από απλές αθροίσεις, πολλές φορές αναφέρονται σε μια επιφάνεια αναφοράς, ή αποτελούν γεωγραφική πυκνότητα, δηλαδή αριθμό μονάδων ενός φαινομένου ανά μονάδα επιφάνειας. Δυναμικά ή πολυδιάστατα Στην κατηγορία αυτή ανήκουν φαινόμενα των οποίων η γεωγραφική κατανομή μεταβάλλεται διαχρονικά. Χαρακτηριστικά παραδείγματα φαινομένων αυτής της κατηγορίας είναι η ατμοσφαιρική πίεση, θερμοκρασία, η διαχρονική εξέλιξη του πληθυσμού κλπ. Η κατάταξη ενός φαινομένου δεν είναι μονοσήμαντα ορισμένη σε μια από τις πέντε αυτές κατηγορίες αλλά εξαρτάται ανάλογα με τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε το φαινόμενο. Για παράδειγμα, μια πόλη ως θέση μπορεί να αποδοθεί ως σημειακό φαινόμενο ή επιφανειακό με την έννοια της κατανομής στην έκτασή της του πληθυσμού που κατοικεί σε αυτήν. Δεδομένου του ότι ένας χάρτης είναι δισδιάστατος, ανεξάρτητα από τη διάκριση των φαινομένων ως προς τις διαστάσεις τους υπάρχει το σημαντικό πρόβλημα της απεικόνισης των ογκομετρικών ή τρισδιάστατων και δυναμικών φαινομένων. Το πρόβλημα αυτό λύνεται με την ένταξη των κατηγοριών αυτών, ανάλογα με το χάρτη, στις τρεις προηγούμενες κατηγορίες σε συνδυασμό με τον τρόπο συμβολισμού τους. Για παράδειγμα, ο πληθυσμός μπορεί να χαρτογραφηθεί μέσα από το επιφανειακό χαρτογραφικό σύμβολο της πόλης στην οποία αντιστοιχεί, ο όγκος του κυκλοφοριακού φόρτου μέσω μιας οδικής αρτηρίας μπορεί να χαρτογραφηθεί ως γραμμή (γραμμικό σύμβολο) κλπ. Σύμφωνα με τις διαστάσεις τους Τα γεωγραφικά φαινόµενα και χαρακτηριστικά διακρίνονται σε δύο µεγάλες κατηγορίες µε βάση τη συνέχεια τους στο γεωγραφικό χώρο: 36 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

37 Τα ασυνεχή ή διακριτά φαινόµενα ή χαρακτηριστικά, τα οποία έχουν περιορισµένη συνέχεια και έκταση πάνω στην επιφάνεια της γης, όσο µεγάλη κι αν είναι αυτή. Μια πόλη είναι περιορισµένη χωρικά, ένας δρόµος, µια λίµνη, ένα δάσος επίσης. Είναι διακριτά χαρακτηριστικά της επιφάνειας της γης που µπορούµε να τα οριοθετήσουµε διότι πέρα από τα όρια αυτά δεν υφίστανται. Τα συνεχή γεωγραφικά φαινόµενα ή χαρακτηριστικά, τα οποία η συνέχεια τους δεν διακόπτεται στη γη, π.χ. η θερµοκρασία τους επιφανειακού αέρα είναι ένα συνεχής γεωγραφική ιδιότητα, σε οποιοδήποτε σηµείο πάνω στην γη µπορούµε να την μετρήσουµε, δεν υπάρχουν σηµεία στα οποία δεν µπορούµε να έχουµε την ιδιότητα τους αυτή. Τα γεωγραφικά φαινόµενα και χαρακτηριστικά διακρίνονται σε δύο µεγάλες κατηγορίες µε βάση τη οµαλότητα µεταβολής τους στο γεωγραφικό χώρο: Τα οµαλά γεωγραφικά φαινόµενα ή χαρακτηριστικά, των οποίων η διαφοροποίηση από σηµείο σε σηµείο πάνω στην επιφάνεια της γης γίνεται µε οµαλό τρόπο και όχι απότοµο. π.χ. η µεταβολή των τιµών της θερµοκρασίας τους επιφανειακού αέρα δεν είναι δυνατόν να αλλάζει απότοµα από τη µια θέση στη γειτονική της, αλλά µεταβάλλεται οµαλά. Τα µη εξοµαλυσµένα γεωγραφικά φαινόµενα ή χαρακτηριστικά, των οποίων οι ιδιότητες διακόπτονται απότοµα από µια θέση σε µια άλλη π.χ. οι µεταβολές των χρήσεων γης, η µεταβολή της βροχόπτωσης κ.α Οργάνωση γεωγραφικών δεδοµένων Υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι για την οργάνωση ψηφιακών γεωγραφικών δεδοµένων: το διανυσµατικό µοντέλο δεδοµένων vector data και το µοντέλο δεδοµένων ψηφιδωτού raster data. Τα διανυσµατικά δεδοµένα αποτελούνται από σηµεία τα οποία ενωµένα κατάλληλα συνθέτουν γραµµές και επιφάνειες. Τα ψηφιδωτά δεδοµένα αποτελούνται από κελιά τα οποία έχουν την αντίστοιχη τιµή τους. Ανεξάρτητα από τον τρόπο οργάνωσης τους τα δεδοµένα µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την δηµιουργία χαρτών Επίπεδα γεωγραφικής πληροφορίας Τα γεωγραφικά δεδοµένα είναι πάρα πολλά και κατά συνέπεια απαιτείται ένας συστηµατικός τρόπος οργάνωσης τους προκειµένου να απεικονιστούν χαρτογραφικά. Είναι αυτονόητο ότι όλα τα δεδοµένα που απεικονίζονται σε ένα χάρτη δεν είναι δυνατόν να οργανωθούν και διαχειριστούν µε ένα οµοιόµορφο και ενιαίο τρόπο. Έτσι, τα χαρτογραφικά δεδοµένα οργανώνονται σε επίπεδα 37 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

38 πληροφορίας. Κάθε επίπεδο πληροφορίας περιλαµβάνει ένα γεωγραφικό χαρακτηριστικό καθώς και τα περιγραφικά ή ποσοτικά δεδοµένα που το περιγράφουν. Για παράδειγµα, για την δηµιουργία ενός χάρτη ενός καλλικρατικού δήμου της Ελλάδος Κλίµακες μέτρησης γεωγραφικών φαινοµένων Σύµφωνα µε το σύστηµα ιεράρχησης τα γεωγραφικά δεδοµένα τα οποία περιγράφουν τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά ή / και φαινόµενα κατατάσσονται στις παρακάτω τέσσερις κλίµακες μέτρησης: Ονοµαστική κλίµακα Κλίµακα τάξης και Κλίµακα διαστήµατος Κλίμακα λόγου Οι τέσσερις αυτές κλίµακες µέτρησης των γεωγραφικών χαρακτηριστικών αποτελούν την βάση για την ταξινόµηση και οργάνωση των γεωγραφικών δεδοµένων που πρόκειται να οπτικοποιηθούν και συµβάλλουν στην επιλογή των καταλληλότερων χαρτογραφικών µεθόδων για την οπτικοποίησή τους. Ονοµαστική κλίµακα Στην ονοµαστική κλίµακα μέτρησης, τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά διαφοροποιούνται µεταξύ τους µόνο µε βάση τις ουσιώδεις ιδιότητες τους δηλ. το όνοµα τους. Ως παράδειγµα για την κατανόηση της ονοµαστικής κλίµακας αποτελεί η διαφοροποίηση µεταξύ µιας πόλης, ενός δάσους, ενός νησιού και ενός κράτους. Αποτελεί την απλούστερη µορφή περιγραφής και κατανόησης των γεωγραφικών χαρακτηριστικών. Κλίµακα Τάξης Ως κλίµακα τάξης, αναφέρεται η κλίµακα µέτρησης των γεωγραφικών χαρακτηριστικών τα οποία ανήκουν στην ίδια ονοµαστική κλίµακα και διαφοροποιούνται µεταξύ τους µε βάση τα επί µέρους τους χαρακτηριστικά. Τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά που ανήκουν στην ίδια ονοµαστική κλίµακα, δηλαδή έχουν τα ίδια ουσιώδη χαρακτηριστικά, δεν είναι όλα ίδια µεταξύ τους. Αντίθετα, διαφέρουν µεταξύ τους σηµαντικά. Οι µεταξύ τους διαφορές µπορεί να ορίζονται µε βάση κάποιο κριτήριο π.χ. ιεραρχίας, σηµαντικότητας, σπουδαιότητας, µεγέθους και µε τον τρόπο αυτό τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά κατηγοριοποιούνται σε διαφορετικά υποσύνολα. Ως παράδειγµα για την κατανόηση της κλίµακας τάξης αποτελεί η κατηγοριοποίηση των πόλεων σε: 38 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

39 πρωτεύουσες κρατών, πρωτεύουσες νοµών, έδρες δήµων, οικισµοί κλπ., προκειµένου σε ένα χάρτη να διακρίνονται αυτές οι κατηγορίες µεταξύ τους. Επίσης, η κατηγοριοποίηση των δρόµων (ονοµαστική κλίµακα) σε: εθνικό οδικό δίκτυο επαρχιακό οδικό δίκτυο, οικολογική διαδροµή Αποτελεί µια πιο σύνθετη µορφή περιγραφής και κατανόησης των γεωγραφικών χαρακτηριστικών αφού σε αυτά αποδίδονται περισσότερα στοιχεία, χαρακτηριστικά και ιδιότητες. Στην κλίµακα τάξης υπονοείται και ποσοτική διαφοροποίηση µεταξύ των γεωγραφικών χαρακτηριστικών αλλά χωρίς συγκεκριµένα µεγέθη - τιµές. Ως παράδειγµα αναφέρεται ότι η κατηγοριοποίηση των πόλεων σχετίζεται και µε τον πληθυσµό της κάθε πόλης αλλά δεν υπάρχει ποσοτική πληροφορία αριθµός κατοίκων ανά πόλη. Κλίµακα διαστήµατος Στην κλίµακα διαστήµατος, τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά ή φαινόµενα διαφοροποιούνται µεταξύ τους µε βάση συγκεκριµένες ποσοτικές µετρήσεις ενός ή περισσοτέρων ιδιοτήτων τους. Ως παράδειγµα αναφέρεται ότι η κατηγοριοποίηση των πόλεων σε ένα χάρτη µπορεί να βασισθεί στον αριθµό των κατοίκων της, στον αριθµό των νοσοκοµείων, στον αριθµό των τουριστών που την επισκέπτονται κλπ Σύγκριση Κλιμάκων Μέτρησης Γεωγραφικών Δεδομένων Οι τρεις αυτές κλίµακες µέτρησης των γεωγραφικών χαρακτηριστικών / φαινοµένων ουσιαστικά αναφέρονται σε µια αυξανόµενη και συνθετότερη εικόνα τους. Στην ονοµαστική κλίµακα όλα τα οµοειδή γεωγραφικά χαρακτηριστικά ανήκουν στην ίδια οµάδα, στην συνέχεια στην κλίµακα τάξης προστίθεται η τάξη µεγέθους του κάθε µεµονωµένου χαρακτηριστικού µέσα σ αυτή την οµάδα και τέλος στην κλίµακα διαστήµατος ορίζεται και συγκεκριµένο µέγεθος για κάποιο ή κάποια από τα χαρακτηριστικά ιδιότητες αυτής της οµάδας. Είναι προφανές ότι όταν πρόκειται να δηµιουργήσουµε ένα θεµατικό χάρτη µας ενδιαφέρει να ορίζουµε εκ των προτέρων την κλίµακα µέτρησης του γεωγραφικού χαρακτηριστικού που θα χαρτογραφήσουµε. Διαφορετικά χαρτογραφικά σύµβολα θα χρησιµοποιήσουµε σε ένα χάρτη για τα ποτάµια ανάλογα µε την κλίµακα µέτρησης τους. 39 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

40 Τέλος, είναι αυτονόητο, αλλά οφείλουµε να το τονίσουµε, ότι όταν µεταβαίνουµε από την ονοµαστική κλίµακα στην κλίµακα τάξης και στην συνέχεια στην κλίµακα διαστήµατος αυξάνεται η διαθέσιµη πληροφορία για τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά. Κατά συνέπεια εάν έχουµε διαθέσιµα δεδοµένα στην κλίµακα διαστήµατος µπορούµε αφαιρώντας πληροφορία να τα µεταφέρουµε σε κλίµακα τάξης ή/και σε ονοµαστική κλίµακα. Η αντίστροφη πορεία δεν είναι δυνατή λόγω έλλειψης της επιπρόσθετης πληροφορίας. 3.4 Οµαδοποίηση Γεωγραφικών Δεδοµένων Η χαρτογραφική απεικόνιση ποσοτικών δεδοµένων δηλαδή η οπτικοποίηση γεωγραφικών χαρακτηριστικών και φαινοµένων σε κλίµακα διαστήµατος είναι ένα από τα σηµαντικότερα θέµατα της θεµατικής χαρτογραφίας. Η σηµαντικότητα αυτή έγκειται στο γεγονός ότι θα πρέπει να απαντηθούν µια σειρά ερωτηµάτων και να ληφθούν µια σειρά αποφάσεων για το τελικό χαρτογραφικό αποτέλεσµα. Ένα από τα πιο συνηθισµένα ερωτήµατα που πρέπει να αντιµετωπίσει κανείς στην προσπάθεια χαρτογραφικής απεικόνισης ποσοτικών δεδοµένων είναι: τα δεδοµένα θα πρέπει να οµαδοποιηθούν; και αν ναι τότε ποια µέθοδος είναι η καταλληλότερη; Με τον όρο οµαδοποίηση των γεωγραφικών δεδοµένων εννοούμε την αντιστοίχηση ενός µεγάλου αριθµού τιµών σε ένα µικρό αριθµό κατηγοριών. Δηλαδή, ενώ είναι διαθέσιµη η τιµή ενός χαρακτηριστικού, στο χάρτη εµφανίζεται η κατηγορία στην οποία ανήκει η τιµή αυτή και όχι η ίδια η τιµή. Έτσι αντίστοιχα, βλέπουµε στον χάρτη σε ποια κατηγορία ανήκει το γεωγραφικό χαρακτηριστικό και όχι ποια είναι η τιµή που έχει µετρηθεί για το χαρακτηριστικό αυτό. Η κατηγοριοποίηση των τιµών σε οµάδες απαιτείται για να διευκολυνθεί η αναγνώριση χωρικών προτύπων από τον αναγνώστη του χάρτη. Με τον τρόπο αυτό η κατηγοριοποίηση λειτουργεί ως απλοποίηση και γενίκευση των τιµών των φαινοµένων µε σκοπό την αύξηση της επικοινωνίας του χάρτη, διότι µε την αφαίρεση της λεπτοµέρειας επιτυγχάνεται η µετάδοση των χωρικών δοµών που δηµιουργούνται Πλήθος και Όρια Κατηγοριών Στην προσπάθεια οµαδοποίησης των ποσοτικών τιµών ενός γεωγραφικού χαρακτηριστικού η αρχική απόφαση αφορά τον καθορισµό του αριθµού των κατηγοριών. Πόσες κατηγορίες είναι απαραίτητες για την συγκεκριµένη περίπτωση; Σίγουρα η αρχική αυτή απόφαση µπορεί να αναθεωρηθεί στη συνέχεια ανάλογα µε την µέθοδο που θα επιλεγεί για την κατηγοριοποίηση. Σύµφωνα µε πολλούς 40 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

41 ερευνητές οι κατηγορίες θα πρέπει να είναι από πέντε (5) έως επτά (7). Άρα ανεξάρτητα από το πλήθος των γεωγραφικών χαρακτηριστικών που υπάρχουν στο χάρτη όλες τους οι τιµές θα πρέπει να οµαδοποιηθούν σε 5-7 κατηγορίες. Για κάθε µία κατηγορία θα πρέπει να υπολογισθούν: τα όρια της, δηλαδή η ελάχιστη (Ε) και η µέγιστη (Μ) τιµή καθώς και το διάστηµα των τιµών της. Για την επίλυση αυτού του ζητήµατος, δηλαδή του ορισµού των διαστηµάτων κάθε κατηγορίας, έχουν προταθεί και υιοθετηθεί πολλές διαφορετικές μέθοδοι. Η σηµαντικότερες από αυτές θα εξεταστούν χωριστά στη συνέχεια και θα αξιολογηθούν µε βάση παραδειγµάτων εφαρµογής. Οι πιο γνωστές και ευρέως διαδεδοµένες µέθοδοι για την οµαδοποίηση ποσοτικών δεδοµένων είναι: Η µέθοδος των ίσων διαστηµάτων Η µέθοδος των ίσου πλήθους και Η µέθοδος των φυσικών ορίων Μέθοδος Φυσικών Ορίων Με τη μέθοδο αυτή τα όρια των κατηγοριών, για την δημιουργία θεματικού χάρτη, καθορίζονται με βάση τις απότομες μεταβολές στην κατανομή των τιμών (εικόνα 1). Εικόνα 30: Ιστόγραμμα τιμών Ίσων διαστημάτων Με τη μέθοδο αυτή τα όρια των κατηγοριών για την δημιουργία θεματικού χάρτη καθορίζονται με τον διαχωρισμό του συνολικού εύρους των τιμών σε ίσα διαστήματα. Τα όρια δίδονται από τον τύπο: Εύρος διαστήματος (ΕΔ) = (Ελαχ. Τιμή - Μέγ.Τιμή) / Αριθμός κατηγοριών 41 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

42 Όρια 1ης Κατηγορίας = Ελάχ. Τιμή έως (Ελάχ. Τιμή + ΕΔ) Όρια 2ης Κατηγορίας = (Ελάχ. Τιμή + ΕΔ) έως (Ελάχ. Τιμή + 2*ΕΔ) Όρια 3ης Κατηγορίας = (Ελάχ. Τιμή + 2*ΕΔ) έως (Ελάχ. Τιμή + 3*ΕΔ) Όρια 4ης Κατηγορίας = (Ελάχ. Τιμή + 3*ΕΔ) έως (Ελάχ. Τιμή + 4*ΕΔ) Όρια 5ης Κατηγορίας = (Ελάχ. Τιμή + 4*ΕΔ) έως (Ελάχ. Τιμή + 5*ΕΔ) Ίσου Πλήθους Με τη μέθοδο αυτή τα όρια των κατηγοριών για την δημιουργία θεματικού χάρτη καθορίζονται με την ταξινόμηση του συνολικού αριθμού των χαρτογραφούμενων αντικειμένων σε ίσου πλήθους κατηγορίες: π.χ. Πληθυσμιακός χάρτης Ελλάδας (σε επίπεδο Νομού) με στοιχεία: Αριθμός Χαρτογραφούμενων αντικειμένων = 52 Αριθμός Κατηγοριών = 5 Αριθμός Χαρτογραφούμενων αντικειμένων ανά κατηγορία = 52 / 5 = 10 Όρια 1ης Κατηγορίας = Ελάχ. Τιμή έως (Τιμή του 10ου σε σειρά νομού) Όρια 2ης Κατηγορίας = (Τιμή του 10ου σε σειρά νομού) έως (Τιμή του 20ου σε σειρά νομού) Όρια 3ης Κατηγορίας = (Τιμή του 20ου σε σειρά νομού) έως (Τιμή του 30ου σε σειρά νομού) Όρια 4ης Κατηγορίας = (Τιμή του 30ου σε σειρά νομού) έως (Τιμή του 40ου σε σειρά νομού) Όρια 5ης Κατηγορίας = (Τιμή του 40ου σε σειρά νομού) έως (Τιμή του 52ου σε σειρά νομού) Κριτήρια για την επιλογή κατάλληλης µεθόδου εν υπάρχει µόνο µία καλύτερη µέθοδος ταξινόµησης για κάθε κατανομή ποσοτικών δεδομένων. Η κατηγοριοποίηση των τιµών αποτελεί πειραµατική διαδικασία. Το κάθε γεωγραφικό φαινόµενο έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες. Έτσι, θα πρέπει να δοκιµάζουµε αρκετές µεθόδους και να επιλέγουµε µεταξύ αυτών την καλύτερη λύση, δηλαδή εκείνη που παρουσιάζει την ορθότερη χωρική κατανοµή των τιµών του φαινοµένου. Με ποια κριτήρια µπορούµε να επιλέξουµε την µέθοδο για την δηµιουργία ενός χάρτη; 1. η µέθοδος λαµβάνει υπόψη την κατανοµή των τιµών 2. να είναι εύκολα κατανοητή 3. να είναι εύκολα υπολογίσιµα τα όρια των διαστηµάτων 4. να βοηθά στην επιλογή του αριθµού των διαστηµάτων 42 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

43 3.5 Γραφισμός και Χαρτογραφία Αρχές Οπτικοποίησης Ο χάρτης αποτελεί μια οπτική μέθοδο μετάδοσης πληροφορίας, και για το λόγο αυτό η κατασκευή και ερμηνεία του βασίζεται σε γραφικούς κανόνες. Η πληροφορία που μεταδίδει ένας χάρτης αφορά γεωγραφικά φαινόμενα που εντοπίζονται στο χώρο και στόχος του είναι η γραφική απόδοση αυτών των φαινομένων και των συσχετισμών τους σε σχέση με το χώρο που αναφέρονται πάνω σε κάποια επιφάνεια, συνήθως επίπεδη. Επομένως για να πετύχει στο σκοπό του ένας χάρτης είναι αναγκαία η μελέτη των χαρακτηριστικών του φαινόμενου που απεικονίζεται, ο σωστός εντοπισμός του στο χώρο και η ακριβής γνώση των μέσων και μεθόδων με τις οποίες θα απεικονισθεί το υπό μελέτη φαινόμενο, ώστε το τελικό προϊόν της οπτικοποίησης, να ερμηνεύεται σωστά από τον χρήστη. Για τη μετάδοση της πληροφορίας μέσω του χάρτη γίνεται χρήση της οπτικής γλώσσας, η οποία σε αντίθεση με το γραπτό και προφορικό λόγο, έχει διεθνή χαρακτήρα και κατανοείται πλήρως και στιγμιαία, όταν τηρούνται οι γραφικοί κανόνες από το συντάκτη του χάρτη και συγχρόνως κατέχονται από τον αναγνώστηχρήστη. Ο διεθνής χαρακτήρας της χαρτογραφικής γλώσσας οφείλεται στην υπακοή της στους νόμους της οπτικής αντίληψης. Η χαρτογραφική απεικόνιση της γεωχωρικής πληροφορίας πρέπει να επιδέχεται μονοσήμαντη ερμηνεία Οπτική αντίληψη και ανάγνωση χάρτη Η μεταβιβαζόμενη από χάρτη πληροφορία γίνεται γρήγορα και άμεσα αντιληπτή ή οχι, ανάλογα με το αν έχουν χρησιμοποιηθεί σωστά οι κανόνες της οπτικής αντίληψης και είναι σχετική με το βαθμό πολυπλοκότητας του. Οι χάρτες που απεικονίζουν πολλές και διαφορετικές πληροφορίες έχουν ως αποτέλεσμα μια σύνθετη εικόνα που πρέπει να διαβαστεί για να δώσει οποιαδήποτε απάντηση σε γενικό επίπεδο. Ένας χάρτης όμως που παρουσιάζει την κατανομή ενός και μόνο φαινομένου μπορεί να μεταδώσει τη σχέση του φαινομένου με το χώρο που αυτό εμφανίζεται με μια ματιά. Άρα ο βαθμός πολυπλοκότητας του χάρτη χωρίζει τους χάρτες σε αυτούς που βλέπονται και σε αυτούς που διαβάζονται. Η τήρηση ή μη των κανόνων της οπτικής αντίληψης έχει ως αποτέλεσμα ξεχωρίζει τις βέλτιστες από τις απλώς αποδεκτές ή και λανθασμένες οπτικοποιήσεις-χάρτες. Ο χαρτογράφος, έχοντας αντικειμενικό σκοπό να μεταδώσει χωρικές πληροφορίες μέσω ενός χάρτη με τρόπο που να ερμηνεύονται, να κατανοούνται και να απομνημονεύονται εύκολα, χρησιμοποιεί μια γλώσσα που είναι όπως ήδη αναφέρθηκε γραφική (οπτική) και διεθνής. Σε αυτό το κεφάλαιο θα αναπτυχθούν 43 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

44 αφενός τα γραφικά στοιχεία που αποτελούν τη βάση αυτής της γλώσσας, αφετέρου οι βασικοί κανόνες της οπτικής αντίληψης που πρέπει να τηρούνται για να πετύχει ο χάρτης το σκοπό του Η χαρτογραφική γλώσσα ως μέσο μετάδοσης πληροφορίας Η χαρτογραφική γλώσσα βλέπουμε ότι αποτελείται από απλά γραφικά στοιχεία: σημεία, γραμμές, επιφάνειες, γράμματα, αριθμοί κλπ. Όλα αυτά αποτελούν τη βάση της χαρτογραφικής γλώσσας, και χρησιμοποιούνται για την κατασκευή των συμβόλων. Τι είναι όμως σύμβολο; Τα γραφικά στοιχεία τα οποία αποτελούν την χαρτογραφική γλώσσα από μόνα τους δεν σημαίνουν τίποτα, αλλά αποκτούν χαρτογραφική υπόσταση γίνονται σύμβολα με τον καθορισμό του φαινόμενου ή της οντότητας που αντιπροσωπεύει το κάθε ένα από αυτά στη φάση της απεικόνισης. Σε αυτά τα γραφικά στοιχεία στηρίζεται η επικοινωνία του χαρτογράφου με τον χρήστη. Ενώ η σωστή μετάδοση πληροφορίας που αποτελεί βασικό σκοπός του χάρτη εξαρτάται από την καταλληλότητα των συμβόλων τα οποία απεικονίζουν τις πληροφορίες. Πρόσθετα το τεράστιο πλήθος των προς απεικόνιση πληροφοριών καθιστά αδύνατη την καθιέρωση συμβόλων με την έννοια του χαρτογραφικού «μπούσουλα» που να καλύπτει τις ανάγκες οποιασδήποτε χαρτογράφησης. Η κανονικοποίησης των χαρτογραφικών κανόνων έχει ίσως επιτευχθεί, και μάλιστα σε διεθνές επίπεδο, σε ορισμένες σειρές χαρτών όπως οι τοπογραφικοί ή οι υδρογραφικοί ή οι αεροναυτικοί χάρτες. Δεν ισχύει όμως το ίδιο και για το σύνολο των όπου έχουμε πληθώρα θεμάτων και αντίστοιχα δεδομένων και σκοπούς χαρτογράφησης. Το μεγαλύτερο μέρος του αντικειμένου της θεματικής χαρτογραφίας αφορά στην απεικόνιση ποσοτικών δεδομένων, αριθμούς δηλαδή που είτε έχουν προκύψει από απλές μετρήσεις ή είναι αποτέλεσμα στατιστικής επεξεργασίας Τα Χαρτογραφικά Σύμβολα Το σύμβολο στη χαρτογραφία είναι λοιπόν μια εικόνα διαλεγμένη από το χαρτογράφο η οποία απεικονίζει κάποιο δεδομένο είτε αυτό είναι φαινόμενο είτε κάποια ιδέα. Τα σύμβολα επιλέγονται με σκοπό να δείξουν με σαφήνεια δύο πράγματα: Την ακριβή γεωγραφική θέση των αντικειμένων που απεικονίζουν. 44 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

45 Τις σχέσεις (ποσοτικές ή ποιοτικές) που υπάρχουν μεταξύ αυτών των δεδομένων. Τα σύμβολα που σχεδιάζονται σε ένα χάρτη διαφοροποιούνται βασικά μεταξύ τους, από τη θέση τους. Ως προς τις γεωμετρικές τους διαστάσεις διαφοροποιούνται σε: Σημειακά Σύμβολα που γίνονται από γραφικά στοιχεία των οποίων το περίγραμμα δεν ανταποκρίνεται ούτε συμπίπτει με το πραγματικό όριο του απεικονιζόμενου δεδομένου στο έδαφος. Γραμμικά Σύμβολα που γίνονται από κάποιο άξονα που ενώνει δύο σημεία. Επιφανειακά Σύμβολα που γίνονται από γραφικά στοιχεία τα οποία καταλαμβάνουν κάποια επιφάνεια το όριο της οποίας ανταποκρίνεται σε πραγματικό όριο στο έδαφος. Η διάκριση των συμβόλων ως προς τις γεωμετρικές τους διαστάσεις είναι ανεξάρτητη της επιφάνειας που αυτό καταλαμβάνει, κατά συνέπεια ένα σημειακό σύμβολο μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερο από κάποιο επιφανειακό Οπτικές μεταβλητές Πρωταρχικός στόχος ενός χάρτη είναι η απεικόνιση των δεδομένων στη θέση που αυτά αναφέρονται στο χώρο κατά συνέπεια, εξίσου σημαντικός στόχος είναι ο συμβολισμός των δεδομένων με τέτοιο τρόπο ώστε αυτά να γίνονται αντιληπτά εύκολα και να ερμηνεύονται σωστά. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος στην απεικόνιση διαφορετικών δεδομένων χρειάζεται να γίνονται παραλλαγές στη μορφή των συμβόλων, προσαρμόζοντας τις γραφικές τους ιδιότητες ανάλογα με την έννοια των δεδομένων που απεικονίζουν. Παραλλαγές στα σύμβολα μπορούν να γίνουν με αμέτρητους τρόπους. Εάν όμως αναλυθούν οι διαφοροποιήσεις και οι συνδυασμοί των στοιχειωδών γραφικών χαρακτηριστικών που επιτυγχάνουν αυτές τις παραλλαγές των συμβόλων προκύπτει ότι αυτές είναι αλλαγές σχήματος, απόχρωσης, μεγέθους, έντασης, προσανατολισμού. Αυτά συνθέτουν τα γραφικά στοιχεία που ονομάζονται οπτικές μεταβλητές στη χαρτογραφία, αποτελούν τη βάση κατασκευής των άπειρων συμβόλων που συναντάμε στους χάρτες. Θεωρείται απαραίτητη η ανάλυσή τους και ο τρόπος χρήσης τους γιατί μέσω αυτών εξασφαλίζεται η σωστή επικοινωνία χάρτη-χρήστη. 45 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

46 Σχήμα Το σχήμα ως οπτική μεταβλητή ορίζεται από το περίγραμμα του συμβόλου και με αλλαγές αυτού του περιγράμματος επιτυγχάνεται ποικιλία συμβόλων. Δεν πρέπει να γίνεται σύγχυση με το περίγραμμα που προσδιορίζει την έκταση που καταλαμβάνει ένα φαινόμενο ή με τα σχήματα των γεωγραφικών περιοχών. Αυτά τα περιγράμματα απεικονίζουν εκτάσεις γεωγραφικές και δεν αλλάζουν. Εικόνα 2: Το σχήμα ως οπτική μεταβλητή και η εφαρμογή του σε σημειακά, γραμμικά, επιφανειακά σύμβολα Με διαφοροποιήσεις στο σχήμα επιτυγχάνεται η απεικόνιση ποιοτικά διαφοροποιημένων δεδομένων σημειακών, γραμμικών, επιφανειακών. Στη χαρτογραφική γλώσσα συνήθως χρησιμοποιούνται απλά γεωμετρικά σχήματα κύκλοι, τρίγωνα, τετράγωνα κλπ. Στα γραμμικά φαινόμενα η ποιοτική διαφορά απεικονίζεται με διαφορετικού σχήματος γραμμές συνεχείς, διακεκομμένες, εστιγμένες κλπ. Οι ποιοτικές διαφορές μέσω επιφανειακών συμβόλων εκφράζονται με διαφορές σχημάτων σημειακών ή γραμμικών και επανάληψή τους σε κανονικά διαστήματα μέσα σε αυτές τις επιφάνειες. Το κάθε σχήμα παραμένει το ίδιο σε ολόκληρη την συγκεκριμένη περιοχή που χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη του ίσιου δεδομένου και αλλάζει από περιοχή σε περιοχή ανάλογα με τις κατηγορίες των δεδομένων όταν και εφόσον αυτά διαφοροποιούνται ποιοτικά. Συχνά το σχήμα των συμβόλων στην χαρτογραφία επιλέγεται μέσα από εικονογραφικά σύμβολα έχοντας ως κριτήριο να θυμίζει το πραγματικό σχήμα της εικόνας της πληροφορίας που απεικονίζει π.χ. δεντρά για δασικές εκτάσεις. Απόχρωση Η απόχρωση είναι σημαντικό και αρκετά πολύπλοκο φαινόμενο της οπτικής αντίληψης. Πρέπει να σημειωθεί ότι συνήθως αντί για τον όρο απόχρωση χρησιμοποιείται ο όρος χρώμα. Δηλαδή, όταν γίνεται αναφορά στα διαφορετικά χρώματα, ουσιαστικά υπονοούνται διαφορετικές αποχρώσεις. Η απόχρωση χρησιμοποιείται σε όλες τις κατηγορίες των συμβόλων (σημειακά, γραμμικά και επιφανειακά) και με την διαφοροποίησή της επιτυγχάνεται η απεικόνιση ποιοτικών διαφορών. 46 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

47 Μέγεθος Η μεταβολή στο μέγεθος μπορεί να εκφραστεί με την έννοια του μήκους ή της επιφάνειας του συμβόλου, και σπάνιες φορές με την έννοια του όγκου. Η επιλογή του μεγέθους ως οπτικής μεταβλητής στηρίζεται στην η ικανότητα του ματιού να αντιληφθεί συγκεκριμένα κατώτερα όρια γραμμικών ή επιφανειακών διαφορών μεγέθους. Διαφορές μεγεθών συναντώνται σε σημειακά και γραμμικά σύμβολα, για να απεικονίσουν ποσοτικές διαφορές είτε τάξης μεγέθους είτε αριθμητικές. Εικόνα 3: Μεταβολή του μεγέθους σημειακού συμβόλου για απεικόνιση αριθμητικών Ένταση Χρώματος Η μεταβολές της έντασης είναι οι διαφοροποιήσεις ως προς την ένταση του φωτός που γίνονται αντιληπτές από το μάτι σαν τόνοι του γκρι όταν αυτό μεταβάλλεται από άσπρο σε μαύρο. Μεταβολή της έντασης ισχύει για κάθε απόχρωση. Κάθε επιφάνεια που αντανακλά κάποιο ποσότητα. Ως ένταση η σχέση μεταξύ της επιφάνειας που καλύπτεται από τα γραφικά στοιχεία (π.χ. γραμμές) και του άσπρου χώρου μεταξύ τους ή η σχέση κάποιας απόχρωσης και του άσπρου χρώματος που αναμιγνύεται με αυτήν. Αυτή η σχέση εκφράζεται σε ποσοστά: μια άσπρη επιφάνεια αντιστοιχεί στο 0%, μια επιφάνεια έχει ένταση 50% όταν υπάρχει ισοδυναμία μεταξύ άσπρου και μαύρου και τέλος, 100% όταν τα στοιχεία καλύπτουν όλη την επιφάνεια, στην τελευταία περίπτωση η επιφάνεια ονομάζεται κορεσμένη. Τα ίδια ισχύουν και για την απόχρωση που περιέχει αντίστοιχα ποσοστά άσπρου χρώματος. Στην κλίμακα της έντασης το φωτεινό αναφέρεται στις μεγάλες τιμές και το σκοτεινό στις μικρές τιμές. Στην πράξη η τεχνική που χρησιμοποιείται είναι 47 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

48 πρόσθεση ή αφαίρεση άσπρου ή χρώματος αν γίνεται χρήση απόχρωσης είτε πύκνωση ή αραίωση της διαγράμμισης αν πρόκειται για γραμμοσκιά. Εικόνα 4: Μεταβολές έντασης Η ένταση ως οπτική μεταβλητή στη χαρτογραφία χρησιμοποιείται για συμβολισμό ποσοτικών δεδομένων είτε διαφοροποιημένων ως προς την κλίμακα τάξης είτε ως προς την κλίμακα διαστήματος. Προσανατολισμός Είναι δυνατόν να εκφραστούν διαφορές των ίδιων συμβόλων με αλλαγή του προσανατολισμού τους. Αυτή η μεταβλητή μπορεί μόνο να χρησιμοποιηθεί σε γραφικά στοιχεία ή σε γραμμικά σύμβολα, πράγμα που περιορίζει τις δυνατότητές της. Εικόνα 5: Μεταβολές προσανατολισμού Ο προσανατολισμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μια γραφική ή γεωμετρική μεταβλητή όταν κάθε προσανατολισμός αντιπροσωπεύει μια διαφορετική κατηγορία πληροφορίας (ποιοτικές διαφορές). Όμως, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για να απεικονίσει ακριβείς γεωγραφικές διευθύνσεις, και είναι η μόνη οπτική 48 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

49 μεταβλητή που μπορεί να πετύχει αποτελεσματική απεικόνιση όλων των δυναμικών φαινομένων: διευθύνσεων, κινήσεων, μεταναστεύσεων, έλξεων. 3.6 Σχεδιασµός θεµατικού χάρτη Η έκφραση σχεδιασµός του χάρτη συσχετίζει τη χρήση του µε τον κατάλληλο τρόπο της µετάδοσης στο χρήστη των πληροφοριών που παρέχουν τα γεωγραφικά δεδοµένα, όπως απεικονίζονται πάνω στο υλικό του υποβάθρου και περιλαµβάνει µια λογική και ισόρροπη διευθέτηση των γραφικών στοιχείων µέσα στην προβλεπόµενη για το χάρτη έκταση. Ο συνολικός σχεδιασµός του χάρτη επιδρά στα διάφορα στάδια της επεξεργασίας για την παραγωγή των θεµατικών χαρτών. Ενώ, η επιλογή των συµβόλων και του συστήµατος απεικόνισης αποφασίζεται σύµφωνα µε το σχεδιασµό της παραγωγής, της έκδοσης και τα στάδια της σύνθεσης του θεµατικού χάρτη, η πρακτική εφαρµογή των προτεινόµενων λύσεων γίνεται κατά τη διαδικασία της κατασκευής του χάρτη Ειδικά χαρακτηριστικά του σχεδιασµού Λόγω των προβληµάτων που σχετίζονται µε τα χαρτογραφικά µέσα και συστήµατα απεικόνισης, ο βέλτιστος σχεδιασµός του θεµατικού χάρτη απαιτεί τη στενή συσχέτιση όλων των παραγόντων που συµβάλλουν στη δηµιουργία του προπαρασκευαστικού υλικού του χάρτη αντιµετωπίζονται τα προβλήµατα των συγκεκριµένων διεργασιών, που απορρέουν κατά τη διάρκεια της προπαρασκευαστικής φάσης. Τα προβλήµατα αυτά είναι: Η κριτική εκτίµηση και επαλήθευση του θεµατικού υλικού για να διασφαλισθεί (µε κατάλληλες ανεξάρτητες µεθόδους) η ακρίβεια, η αξιοπιστία, η πληρότητα και η οµοιογένεια των δεδοµένων ολόκληρης της απεικονιζόµενης περιοχής. Η επιλογή και η κατάλληλη γενίκευση των αναγκαίων στοιχείων που απεικονίζονται στο χάρτη. Η διαδικασία αυτή εξαρτάται από το βαθµό ποσοτικοποίησης των δεδοµένων που επεξεργάζονται, τη µορφή των συµβόλων και την τεχνική που έχει υιοθετηθεί για το σχεδιασµό των συµβόλων. Η επιλογή του κατάλληλου χαρτογραφικού συµβολισµού για την αποτελεσµατική αναπαράσταση των θεµατικών δεδοµένων που απεικονίζονται, σε αναφορά µε τη γεωγραφική τους µορφή και δοµή. Ακολουθώντας τη λεπτοµερειακή ανάλυση των συλλεγµένων δεδοµένων είναι αναγκαίος ο σχεδιασµός του υποµνήµατος, σαν οδηγός των περιεχοµένων, της δοµής και της έµφασης του χάρτη. 49 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

50 Η διευθέτηση της δοµής των στοιχείων που σχετίζεται µε τα διάφορα συστήµατα απεικόνισης και την πολυπλοκότητα των απεικονιζόµενων γεωγραφικών πληροφοριών, γίνεται λαµβάνοντας υπόψη τη συµβατότητα των οπτικών µεταβλητών και τα επιθυµητά επίπεδα των γραφικών αντιθέσεων. Η υιοθέτηση οµοιόµορφων προδιαγραφών στην τοποθέτηση των συµβόλων και στη γενίκευση των γεωγραφικών δεδοµένων για ολόκληρη την περιοχή που απεικονίζεται, ώστε να εξασφαλισθεί η συµβατότητα των διαφόρων τµηµάτων του θεµατικού χάρτη. Η διατήρηση προδιαγραφών της εκτύπωσης που να εξασφαλίζουν την ακρίβεια στην τοποθέτηση των θεµατικών συµβόλων, σε σχέση µε το υπόβαθρο. Η εκτίµηση των διαφορετικών επιπέδων σηµαντικότητας των απεικονιζόµενων δεδοµένων και γραφική τους έκφραση µέσω ιεραρχηµένης χρήσης των οπτικών μεταβλητών. Η σαφής διάκριση των κατηγοριών των θεµατικών δεδοµένων µε κατάλληλες τροποποιήσεις των οπτικών μεταβλητών. Η επίτευξη οπτικής αρµονίας και σαφήνειας στην απεικόνιση των γεωγραφικών θεµάτων µε ισορροπηµένη διευθέτηση των στοιχείων του χάρτη Προβλήµατα σχεδιασµού Η τακτική της υιοθέτησης παρόµοιου τρόπου συµβολισµού στην περίπτωση απεικόνισης συνόλων γεωγραφικών δεδοµένων τα οποία σχετίζονται µεταξύ τους, πέρα από το γεγονός ότι διευκολύνει την αναγνώρισή τους και τονίζει τη συµβατότητά τους, διευκολύνει επιπλέον την παραγωγή και αναθεώρηση του θεµατικού χάρτη. Υφίσταται εποµένως ένα βασικό ερώτηµα κατά το σχεδιασµό του θεµατικού χάρτη που αφορά τη δυνατότητα χρησιµοποίησης τυποποιηµένων µεθόδων για τη διευθέτηση των δεδοµένων και τη γραφική τους έκφραση. Μια προσπάθεια συνολικής τυποποίησης των περιεχοµένων και των συµβόλων, πιθανά να αποτύγχανε λόγω της υπερβολικά µεγάλης ποικιλίας των διεθνών προβληµάτων και των γεωγραφικών χαρακτηριστικών. Παρόλα αυτά είναι αναγκαία µια τυποποίηση των σειρών των θεµατικών χαρτών ή σε εθνικό επίπεδο ορισµένων ατλάντων και ορισµένων θεµατικών απεικονίσεων. Οι διεθνείς προσπάθειες στην κατεύθυνση της τυποποίησης, µετά από την παρέλευση σηµαντικού χρονικού διαστήµατος, οδηγήθηκαν σε συµφωνία όσον αφορά τη χρήση συµβόλων µόνο για ορισµένες οµάδες και είδη θεµατικών χαρτών (π.χ. γεωλογικοί και µετεωρολογικοί χάρτες και αεροναυτικά διαγράµµατα). Τέλος, η διεθνής συµφωνία όσον αφορά 50 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

51 την αναγραφή των τοπωνυµίων αποτελεί µια ουσιαστική συνεργασία µε κατεύθυνση την τυποποίηση. Οι θεµατικοί χάρτες και οι άτλαντες, ιδιαίτερα αυτοί που βασίζονται σε στατιστικά δεδοµένα ή που απεικονίζουν φαινόµενα µε ραγδαία εξέλιξη ως προς το χρόνο και το χώρο, χρειάζεται απαραίτητα να αναγράφουν τη χρονολογία συλλογής των δεδοµένων. Ο σχεδιασµός τους, λοιπόν, πρέπει να λαµβάνει υπόψη την αναγκαιότητα για περιοδική ενηµέρωση των δεδοµένων τους (π.χ. οικονοµικοί και δηµογραφικοί χάρτες και αεροναυτικά διαγράµµατα). Εάν οι αναγκαίες αναθεωρήσεις γίνονται σε σύντοµα χρονικά διαστήµατα η χρησιµοποιούµενη κλίµακα, οι µέθοδοι συµβολισµού και η τεχνολογία ενηµέρωσης, πρέπει να προσαρµόζονται στις ιδιαίτερες αυτές συνθήκες. Για παράδειγµα, ορισµένες φορές ένας θεµατικός άτλαντας µπορεί να έχει εύκολα µετακινούµενες σελίδες Βασικά περιεχόµενα στοιχεία ενός χάρτη Η χρησιµοποίηση ενός χάρτη ως επικοινωνιακού µέσου προϋποθέτει την κατά το δυνατό καλύτερη σχεδίασή του στο προβλεπόµενο μέγεθος, την πληρότητα πληροφοριών για τον χρήστη, τη χρήση κατάλληλων χαρτογραφικών συµβολισµών και γραµµάτων κλπ. Τα κυριότερα πληροφοριακά στοιχεία που συνήθως αναγράφονται σε ένα χάρτη είναι: 1. Η κλίµακα σχεδίασης, η οποία µπορεί να είναι αριθµητική (π.χ. 1:10.000) ή γραφική. 2. Ο προσανατολισµός του χάρτη, ο οποίος γίνεται µε τη σχεδίαση βέλους που δείχνει τη διεύθυνση του γεωγραφικού βορρά. Σε πολλούς χάρτες το σύµβολο προσανατολισµού σχεδιάζεται µε περίτεχνο τρόπο και αποτελεί το ίδιο ένα στοιχείο διακόσµησης του χάρτη. 3. Ο γεωδαιτικός κάναβος, ο οποίος δεν σχεδιάζεται πάντοτε, αλλά, όπου υπάρχει, παρέχει άµεσα πληροφορίες για τις συντεταγµένες του χαρτογραφικού προβολικού συστήµατος, την κλίµακα του χάρτη και τη διεύθυνση του βορρά που ταυτίζεται συνήθως µε τον άξονα Οy του επίπεδου συστήµατος συντεταγµένων. 4. Το υπόµνηµα του χάρτη, στο οποίο απεικονίζονται τα διάφορα σύµβολα που χρησιµοποιήθηκαν στον ίδιο τον χάρτη και γίνεται επεξήγηση της σηµασίας τους. Οι πηγές από τις οποίες αντλήθηκαν στοιχεία για τη σχεδίαση του χάρτη και οι οποίες πολλές φορές είναι ιδιαίτερα σηµαντικές για την αξιολόγηση της ακριβείας και της αξίας του. Ακόµη εδώ δίνονται πολλές φορές και πληροφορίες για τις µεθόδους επεξεργασίας των στοιχείων και την χρονική περίοδο στην οποία αυτά αναφέρονται. 51 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

52 5. Ο τίτλος του χάρτη, ο οποίος θα πρέπει να συντάσσεται µε τρόπο, ώστε να περιγράφει ακριβώς το περιεχόμενο του χάρτη. Συνήθως, εάν ο χάρτης απευθύνεται σε ειδικευµένους χρήστες, ο τίτλος του χάρτη είναι σύντοµος. Σε άλλες περιπτώσεις ο τίτλος περιέχει περισσότερες πληροφορίες, για να βοηθήσει την ανάγνωση και χρήση του χάρτη από λιγότερο έµπειρους χρήστες. 6. Το χαρτογραφικό προβολικό σύστηµα στο οποίο σχεδιάσθηκε ο χάρτης. 7. Το όνοµα του χαρτογράφου ή της εταιρείας η οποία συνέταξε το χάρτη. 8. Η χρονολογία παραγωγής του χάρτη, η οποία, όπως και η χρονολογία των δεδοµένων, έχει µεγάλη σηµασία, όταν ο χάρτης απεικονίζει δεδοµένα που εξαρτώνται από τον χρόνο. Κατά τη σύνθεση του χάρτη, ιδιαίτερη σηµασία έχει η κατανοµή των γραφικών στοιχείων και των κειµένων στο φύλλο. Καταρχήν, πρέπει να γίνεται εκτίµηση της σπουδαιότητας των στοιχείων και η τοποθέτησή τους να ακολουθεί κάποια συγκεκριµένη λογική σειρά. Συνήθως οι πιο σηµαντικές πληροφορίες αναγράφονται στο επάνω αριστερό τµήµα του χάρτη και η αναγραφή των υπολοίπων γίνεται προς το κάτω δεξιό τµήµα µε σειρά φθίνουσας σπουδαιότητας. Στη συνέχεια η τοποθέτηση των στοιχείων ακολουθεί αισθητικούς κανόνες έτσι, ώστε η επιφάνεια του χάρτη να καλύπτεται οµοιόµορφα και ισορροπηµένα, χωρίς να υπάρχουν περιοχές του που περιέχουν πολλά στοιχεία και άλλες που παραµένουν κενές. Η χρησιµοποίηση των απαραίτητων µόνο πληροφοριών και η λιτή, αλλά πλήρης και αισθητικά ορθή, παράθεσή τους θα βοηθήσει στη δηµιουργία ενός χάρτη πολύ περισσότερο αποτελεσµατικού από έναν άλλο που είναι γεµάτος µε πολλές λεπτοµέρειες που, τελικά, δηµιουργούν σύγχυση στο χρήστη Συνδυασμοί οπτικών μεταβλητών Οι συνδυασμοί οπτικών μεταβλητών είναι αποτελεσματικοί στις περιπτώσεις, που πρέπει να απεικονιστούν περισσότερα από ένα σύνολα δεδομένων για να φανεί ο συσχετισμός τους. Το σύμβολο που προκύπτει από το συνδυασμό δύο οπτικών μεταβλητών απεικονίζει δύο σχέσεις μεταξύ των στοιχείων των δεδομένων. Οπτικές μεταβλητές που μπορούν να συνδυαστούν σε ένα σύμβολο είναι: Το χρώμα και η ένταση. Το μέγεθος και ο προσανατολισμός. Το μέγεθος και το σχήμα. Το μοτίβο και η ένταση. 52 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

53 Στις περιπτώσεις συνδυασμού οπτικών μεταβλητών αυτές που κυριαρχούν στην αντίληψη του αναγνώστη είναι το μέγεθος και η ένταση, που εκφράζουν τις ποσοτικές σχέσεις ή τις σχέσεις τάξης μεγέθους μεταξύ των δεδομένων. 53 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

54 4 Ανάλυση και επεξεργασία κοινωνικό-οικονομικων δεδομένων και ανάπτυξη 4.1 Η δομή του ArcGIS: Το ArcGIS είναι μια ολοκληρωμένη συλλογή από προϊόντα λογισμικού GIS. Παρέχει μια πλατφόρμα για διαδικασίες χωρικής ανάλυσης, διαχείρισης δεδομένων και απεικόνισης. Τo ArcGIS Desktop περιλαμβάνει μία ομάδα από βασικές εφαρμογές στις οποίες συμπεριλαμβάνονται οι Arc Catalog, Arc Map, Arc Globe. Οι εφαρμογές αυτές μπορεί να τρέξουν είτε ανεξάρτητα είτε να ενεργοποιηθούν από ένα ενιαίο περιβάλλον (μέσα από τον ΑrcMap) για να γίνεται ευκολότερα η γεωγραφική ανάλυση (όπως χαρτογραφία και διαχείριση ανάλυση γεωγραφικής πληροφορίας). Τo ArcGIS Desktop είναι διαμορφωμένο σε τρία διακριτά επίπεδα δυνατοτήτων του λογισμικού: ArcView: Λογισμικό απεικόνισης, επεξεργασίας και ανάλυσης γεωγραφικών δεδομένων (μπορούν να γίνουν αναζητήσεις, να αναλυθούν χωρικές σχέσεις και να δημιουργηθούν χάρτες και γραφήματα) Arc Editor: Λογισμικό πλήρους διαχείρισης και επεξεργασίας γεωγραφικών δεδομένων (ότι και ο ArcView και επιπλέον να δημιουργηθούν διορθωθούν ορισμένοι τύποι χωρικών δεδομένων) Arc Info: Λογισμικό πλήρους διαχείρισης, επεξεργασίας και ανάλυσης γεωγραφικών δεδομένων (ότι και το Arc Editor και επιπλέον πλήθος εργαλείων ανάλυσης χωρικών δεδομένων). Κάθε έκδοση του ArcGIS Desktop (στον Η/Υ φαίνεται ως ArcGIS) περιέχει (τουλάχιστον) τρεις βασικές εφαρμογές: Arc Map, Arc Catalog, Geoprocessing (Arc Toolbox & Model Builder) και Arc Explorer (ένα ελεύθερο (δωρεάν) GIS λογισμικό για την προβολή χωρικών δεδομένων) Με βάση την άδεια χρήσης του λογισμικού, είναι δυνατό να υπάρχουν και μια σειρά από προαιρετικές εφαρμογές (για ειδικές αναλύσεις) όπως το Spatial Analyst, 3D Analyst, Geostatistical Analysis, Arc Press, Arc Scan κ.α. Το ArcGIS desktop αποτελεί τμήμα ενός ευρύτερου συστήματος που περιέχει επιπλέον και τον 54 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

55 ArcGIS Server που χρησιμοποιείται για να δημοσιεύει χάρτες και δεδομένα στο διαδίκτυο Mobile GIS που χρησιμοποιεί το Arpad για χαρτογράφηση στο πεδίο και μπορεί να εγκατασταθεί σε GPS δέκτες. 4.2 Το περιβάλλον του Arc Map: Το περιβάλλον του ArcMap αποτελεί την κεντρική εφαρμογή του λογισμικού και χρησιμοποιείται για την παρουσίαση, τροποποίηση και ανάλυση των γεωγραφικών δεδομένων. Η βασική εφαρμογή αποτελείται από δύο κύρια μέρη α) την περιοχή εμφάνισης των δεδομένων (map display) και την περιοχή του πίνακα περιεχομένων. Βασικά δομικά στοιχεία του λογισμικού είναι οι εργαλειοθήκες, οι οποίες παρέχουν στον χρήστη διάφορα εργαλεία ομαδοποιημένα σε ενότητες. Οι εργαλειοθήκες μπορούν να προστεθούν ή να αφαιρεθούν από το περιβάλλον εργασίας και τα εργαλεία ενεργοποιούνται με απλό κλικ. Με την εγκατάσταση του προγράμματος εμφανίζονται μερικές από τις βασικές εργαλειοθήκες (π.χ. Standard, Tools) ενώ άλλες εμφανίζονται κατ επιλογή. Στη βάση της εφαρμογής εμφανίζεται η ράβδος μηνυμάτων, όπου εμφανίζονται διάφορα μηνύματα όπως οι συντεταγμένες του χάρτη, η πρόοδος της εκτέλεσης διαφόρων λειτουργιών. 4.3 Εκκίνηση και αρχικές εργασίες με το Arc Map Ο Arc Map ξεκινάει είτε με διπλό κλικ σε εικονίδιο (αν υπάρχει σε επιφάνεια εργασίας) είτε με Start, Programs, ArcGIS και μετά επιλογή Arc Map. Εναλλακτικά, αν έχουμε δημιουργήσει και σώσει μια εργασία, με διπλό κλικ σε αυτό το εικονίδιο (αλλά θα μας βγάλει στο περιεχόμενο αυτής της εργασίας). Στο ΑrcMap κάθε εργασία που δημιουργείται από το χρήστη αποθηκεύεται σε ένα αρχείο το οποίο καλείται map document (.mxd). Διπλό κλικ σε ένα αρχείο.mxd προκαλεί αυτόματη εκκίνηση του Arc Map. Η αρχική οθόνη (εκτός από την περίπτωση να ανοίξει από έτοιμη εργασία) είναι η παρακάτω, με βάση το Arc Map 10.0 (η εικόνα διαφέρει ανάμεσα στο Arc Map 9X και στο Arc Map 10x αν και η Οι επιλογές μας είναι τρεις: Δημιουργία ενός νέου χάρτη (εργασία): A new empty map Δημιουργία ενός νέου χάρτη από διαθέσιμους πρωτογενείς χάρτες: A template Να ανοίξει η εφαρμογή μέσα από έναν ήδη υπάρχοντα σωσμένο χάρτη (εργασία) μέσα από πλοήγηση στους δίσκους του Η/Υ που δουλεύουμε 55 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

56 (όμοιο με αναζήτηση του εικονιδίου του χάρτη (εργασίας) στον Η/Υ και διπλό κλικ σε αυτό): An existing map Browse for maps (more) Με Ακύρωση (Cancel) η εφαρμογή ανοίγει σε ένα νέο χάρτη, ενώ με Άνοιγμα (Open) το λογισμικό αναζητά υπάρχοντες χάρτες. 4.4 Εισαγωγή-Επεξεργασία δεδομένων: Υπάρχουν δύο τύποι βασικών θεμελιωδών δεδομένων στα GIS. Τα διανυσματικά (σημεία, γραμμές, πολύγωνα) και τα ψηφιδωτά αρχεία. Για να προσθέσουμε αρχεία στο πρόγραμμα: Κάνουμε κλικ το εικονίδιο Add Data στην γραμμή εργαλείων standard και επιλέγουμε το αρχείο/τα αρχεία που μας ενδιαφέρουν. Π.χ Add Data(Connected Folder) Add (όλα τα διανυσματικά αρχεία) Για να δώσουμε εικονική προτεραιότητα σε κάποιο αρχείο: Επιλέγουμε την εντολή Display (η οποία βρίσκεται κάτω στον πίνακα περιεχομένων, αριστερά της οθόνης), επιλέγουμε το αρχείο το οποίο θέλουμε να δώσουμε προτεραιότητα, σύρουμε και τοποθετούμε στην θέση κατάταξης που επιθυμούμε. Απόλυτη μεγέθυνση ενός αρχείου: Για να μεγεθύνουμε απόλυτα ένα αρχείο, κάνουμε δεξί κλικ στο αρχείο και επιλέγουμε από το αναδυόμενο παράθυρο την εντολή Zoom To Layer. Π.χ. δεξί κλικ country Zoom To Layer Αλλαγή ονομασίας και συμβολισμού ενός αρχείου : Κάνουμε διπλό κλικ στο αρχείο και εμφανίζουμε τις ιδιότητες του αρχείου (Layer Properties) εναλλακτικά με διπλό κλικ. Αλλαγή ονομασίας : General (Γενικά) Layer Name : ονομασία αρχείου π.χ. σχολεία ΟΚ Αλλαγή συμβολισμού : Symbology (Συμβολισμός) επιλογή του εικονιδίου symbol επιλογή οποιουδήποτε τύπου σημείου color: π.χ. red size: π.χ. 18 ΟΚ Εμφάνιση πληροφοριών ενός σημείου ή πολυγώνου πάνω στο χάρτη : Η εντολή αυτή πραγματοποιείται από την εντολή Identify που βρίσκεται στην γραμμή εργαλείων Tools. Στη συνέχεια επιλέγουμε οποιοδήποτε σημείο ή πολύγωνο στον χάρτη και εμφανίζεται το παράθυρο ταυτοποίησης (Identify). Εμφάνιση όλων των κατηγοριών ενός αρχείου με διαφορετικά χρώματα : Κάνουμε διπλό κλικ στο αρχείο για να εμφανιστεί το παράθυρο ιδιοτήτων αρχείου (Layer Properties) και επιλέγουμε Symbology. -Π.χ. διπλό κλικ parcels Symbology Categories Unique values Value Field : π.χ.ota-serron: επιλογή συνδυασμού χρωμάτων ΟΚ 56 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

57 Για να δούμε τον αριθμό των πολυγώνων: Κάνουμε δεξί κλίκ στο αρχείο, στο αναδυόμενο παράθυρο επιλέγουμε Open Attribute Table και στη συνέχεια στο τέλος της πρώτης στήλης του πίνακα περιεχομένων φαίνεται ο αριθμός του τελευταίου πολυγώνου. Για να επιλέξουμε ένα υποσύνολο από την πληροφορία που έχει ένα διανυσματικό αρχείο: Ένα διανυσματικό αρχείο συνδέεται με έναν πίνακα δεδομένων (σαν πίνακας του Excel ή της Access), όπου μπορούμε να εκτελέσουμε πολλά ερωτήματα (σαν φίλτρο πληροφορίας). Το αποτέλεσμα της επιλογής μας, μετά εμφανίζεται και χωρικά. Από το αρχείο Parcel, με διπλό κλικ επιλέγουμε το μενού Definition Query, Query Builder και διαμορφώνουμε το κατάλληλο ερώτημα. o Επιλέγουμε το κατάλληλο πεδίο για εφαρμογή του ερωτήματος. o Καθορίζουμε το κατάλληλο πρόθεμα (π.χ. =, Not κλπ) o Επιλέγουμε το Get Unique Values για να δούμε τις δυνατές επιλογές και προσδιορίζουμε ανάλογα o Αφού έχουμε ολοκληρώσει το ερώτημα, πατάμε ΟΚ και εμφανίζεται στην πρώτη εικόνα. Πατάμε και πάλι ΟΚ και το ερώτημα έχει εμφανιστεί χωρικά στην περιοχή εργασίας μας. Για να μετατρέψουμε ένα αρχείο από διανυσματικό (vector file) σε ψηφιδωτό (raster file): Ενεργοποιούμε την λίστα της εργαλειοθήκης και επιλέγουμε την κατάλληλη εργαλειοθήκη. Εδώ θέλουμε να κάνουμε μετατροπή (conversion) το αρχείο Parcel σε ψηφιδωτό, επομένως ανοίγουμε την Conversion tools και επειδή θέλουμε να μετατρέψουμε ένα πολυγωνικό αρχείο, επιλέγουμε το Polygon to Raster. Τα αρχεία raster λαμβάνουν μόνο μία τιμή σε κάθε κελί (cell) και θα πρέπει να επιλέξω από τον πίνακα δεδομένων του διανυσματικού αρχείου 1) ποιο πεδίο (από όλες τις στήλες) θα γίνει ψηφιδωτό αρχείο και 2) τι μέγεθος κελιού (cell size) θα ορίσω. Οπότε μόλις εμφανιστεί το παράθυρο μετατροπής (Polygon to Raster) : Input feature : εισαγωγή διανυσματικού αρχείου π.χ. parcel, Field : πεδίο π.χ. Land use, Output cell size : μέγεθος κελιού π.χ. 100 (100 x100) OK Προσοχή όταν θέλουμε να μετατρέψουμε ένα διανυσματικό αρχείο σε ψηφιδωτό, να κοιτάμε να μην έχουμε επιλεγμένο κάποια εγγραφή του αρχείου αυτού, γιατί τότε θα μετατρέψει μόνο τις επιλεγμένες εγγραφές. 57 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

58 4.5 Ανάλυση δεδομένων Τα δεδομένα που εισάγονται στο ArcMap δεν είναι απαραίτητα στην τελική τους μορφή και μπορεί να χρειάζονται ανάλυση ή περαιτέρω επεξεργασία. Η ανάλυση των γεω-χωρικών δεδομένων ή διαφορετικά χωρική ανάλυση (spatialanalysis) αποτελεί τον «πυρήνα» των GIS διότι περιλαμβάνει όλες αυτές τις διαδικασίες και τις μεθόδους για την μετατροπή των δεδομένων σε χρήσιμη πληροφορία τόσο για την υποβοήθηση της διαδικασίας λήψης απόφασης όσο και για την αποκάλυψη χωρο-διατάξεων (patterns) πουδενείναι άμεσα ορατά.η χωρική ανάλυση μπορεί να θεωρηθεί ως η «συνεργασία» μεταξύ του ανθρώπου και του υπολογιστή στην οποία οι δύο παίζουν ζωτικό ρόλο. Υπάρχει ένα μεγάλο πλήθος διαδικασιών ανάλυσης που είναι διαθέσιμα στα GIS και μπορούν να διακριθούν στις εξής δύο κατηγορίες: Βασικές (Fundamental) Προχωρημένες (Advanced) Οι βασικές διαδικασίες θεωρούνται ότι είναι χρήσιμες σε ένα μεγάλο εύρος εφαρμογών και είναι αυτές που είναι διαθέσιμές στα περισσότερα λογισμικά των GIS γιατις διάφορες δομές δεδομένων. Οι προχωρημένες διαδικασίες μπορούν να διακριθούν σε λειτουργίες στατιστικής και μαθηματικής μοντελοποίησης των δεδομένων. Αναφορικά, με τις βασικές διαδικασίες χωρικής ανάλυσης, αυτές μπορούν να ομαδοποιηθούν στις εξής κατηγορίες: Ερωτήματα Μετρήσεις Μετασχηματισμοί Ερωτήματα (Queries) Ο χρήστης μέσα σε ένα περιβάλλον λογισμικού GIS έχει τη δυνατότητα να αναζητήσει γεωγραφικά αντικείμενα βάσει των περιγραφικών χαρακτηριστικών (ιδιοτήτων) ακόμα και μέσα από σύνθετες εκφράσεις. Με αυτόν τον τρόπο «αποκαλύπτονται» μέσα από ένα μεγάλο σύνολο, εύκολα και γρήγορα τα στοιχεία αυτά που άπτονται του ενδιαφέροντος του εκάστοτε χρήστη. Η αναζήτηση στις βάσεις δεδομένων πραγματοποιείται με τη βοήθεια ενός προτύπου διατύπωσης ερωτημάτων που ονομάζεται SQL (Structured/StandardQueryLanguage). Όλα τα λογισμικά GIS παρέχουν πλέον τη δυνατότητα υποβολής ερωτημάτων μέσα από γραφικά περιβάλλοντα για την διευκόλυνση των χρηστών. Παρακάτω 58 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

59 περιγράφονται διάφοροι τελεστές (operators) που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την δόμηση ερωτημάτων. Τελεστές σύγκρισης Τελεστής Περιγραφή < και <= μικρότερο και μικρότερο ίσο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε αριθμητικές, αλφαριθμητικές (κειμένου, λαμβάνοντας υπόψη την αλφαβητική σειρά) και ημερομηνίες > και >= μεγαλύτερο και μεγαλύτερο ίσο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε αριθμητικές, αλφαριθμητικές (κειμένου, λαμβάνοντας υπόψη την αλφαβητική σειρά) και ημερομηνίες = ίσο με, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε αριθμητικές, αλφαριθμητικές (κειμένου, λαμβάνοντας υπόψη την αλφαβητική σειρά) και ημερομηνίες <> όχι ίσο με, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε αριθμητικές, αλφαριθμητικές (κειμένου, λαμβάνοντας υπόψη την αλφαβητική σειρά) και ημερομηνίες BETWEEN x AND y [NOT] μεγαλύτερο ίσο του x και μικρότερο ίσο του y, η έκφραση αυτή μπορεί να αντικατασταθεί με τη χρήση λογικού τελεστή δηλαδή αντί της έκφρασης "OBJECTID" BETWEEN 1 AND 10 να χρησιμοποιηθεί "OBJECTID" >= 1 AND OBJECTID <= 10. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί IN [NOT] IS [NOT] NULL και αντίστροφα με τη χρήση [NOT BETWEEN] Επιλέγει μία εγγραφή του πίνακα εάν έχει μία από πολλές τιμές σε ένα πεδίο. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και αντίστροφα με τη χρήση [NOTIN] Επιλέγει μία εγγραφή εάν έχει τιμή (null χωρίς τιμή) για το συγκεκριμένο πεδίο. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και αντίστροφα με τη χρήση [NOT BETWEEN] x [NOT] LIKE y Η χρήση του LIKE μπορεί να χρησιμοποιηθεί αντί του τελεστή = για την δόμηση «εν μέρει» αλφαριθμητικών ερωτημάτων. Για παράδειγμα η έκφραση "STATE_NAME" LIKE 'Miss%' θα επιστρέψει πίσω ως επιλεγμένα στοιχεία τις Πολιτείες MississippiandMissouri από το θεματικό επίπεδο των Πολιτειών των ΗΠΑ. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και αντίστροφα με τη χρήση [NOT] Λογικοί τελεστές Τελεστής AND OR Περιγραφή Συνδυάζειδύο συνθήκες μαζί και επιλέγειμία εγγραφή (αντικείμενο/feature), αν και οι δύοσυνθήκες είναι αληθείς. Για παράδειγμα parcel_area >100 AND parcel_perimeter <2000, η έκφραση αυτή θα αναζητήσει από το θεματικό επίπεδο των αγροτεμαχίων, τα αγροτεμάχια (πολύγωνα) που πληρούν και τις 2 προϋποθέσεις του εμβαδού και της περιμέτρου. Συνδυάζει δύο συνθήκες μαζί και επιλέγει μία εγγραφή (αντικείμενο/feature), αν τουλάχιστον μία συνθήκη είναι αληθής. Γιαπαράδειγμα parcel_area >100 OR parcel_type = agros. Με αυτόν τον τρόπο η ερώτηση θα επιστρέψει τα αγροτεμάχια που έχουν έκταση μεγαλύτερη από 100 και αυτά που είναι χαρακτηρισμένα ως αγρός 59 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

60 Τελεστής NOT Περιγραφή Επιλέγει μια εγγραφή αν δεν επαληθεύει την έκφραση. Παράδειγμα: ΝΟΤ parcel_type = agros, επιστρέψει όλα τα αγροτεμάχια που δεν είναι χαρακτηρισμένα ως αγρός Επισημαίνεται επίσης ότι στον πίνακα ιδιοτήτων ενός θεματικού επιπέδου είναι δυνατό να πραγματοποιηθούν και αριθμητικές πράξεις μεταξύ των πεδίων (πρόσθεση, αφαίρεση, πολλαπλασιασμός, διαίρεση) καθώς και να δομηθούν μαθηματικές εκφράσεις. Για την πραγματοποίηση τέτοιων εκφράσεων είναι απαραίτητο πρώτα να δημιουργηθούν «νέα» πεδία στον πίνακα ιδιοτήτων όπου θα εγγραφούν οι νέες τιμές που θα προέλθουν από την εκάστοτε έκφραση. Για περάδειγμα αν έχουμε μια χρονοσειρά πρωτογενών πληθυσμιακών δεδομένών ανα Νομό σε ένα θεματικό επίπεδο, είναι δυνατός ο υπολογισμός της μεταβολής πληθυσμού κάνοντας αφαίρεση και η αποθήκευση του σε νέο πεδίο. Τέλος ερωτήματα μπορούν να δομηθούν που λαμβάνουν υπόψη τη χωρική σχέση μεταξύ δύο γεωμετριών, που ονομάζονται «χωρικές ερωτήσεις» (spatialqueries). Οι χωρικές σχέσεις που μπορούμε να διατυπώσουμε είναι οι εξής: Equals (ίσο με) είναι οι γεωμετρίες ίδιες; Disjoint (ασύνδετο) έχουν οι γεωμετρίες κάποιο κοινό σημείο; Intersects (τέμνει) τέμνονται οι γεωμετρίες; Touches (εφάπτεται) εφάπτονται οι γεωμετρίες στα όριά τους; Crosses (διασταυρώνεται) έχουν οι γεωμετρίες σημεία επικάλυψης; (μπορεί να είναι γεωμετρίες διαφορετικών διαστάσεων) Within (μέσα) βρίσκεται η μία γεωμετρία μέσα στην άλλη; Contains (περιέχει) περιέχεται πλήρως η μία γεωμετρία στην άλλη; Overlaps (επικαλύπτει) επικαλύπτονται οι δύο γεωμετρίες; (πρέπει να είναι γεωμετρίες της ίδιας διάστασης) Relate (σχετίζεται) υπάρχουν κοινά σημεία μεταξύ του εσωτερικού, των ορίων ή του εξωτερικού των γεωμετριών; Μετρήσεις (measurements) Οι λειτουργίες μέτρησης επιτρέπουν τους υπολογισμούς απόσταση μεταξύ δύο σημείων, μήκη γραμμών, καθώς και επιφάνειας (εμβαδού). Συνήθως τα λογισμικάgis για την μέτρηση αποστάσεων χρησιμοποιούν την Ευκλείδεια απόσταση (μετρική μέθοδο), δηλαδή την απόσταση ευθείας γραμμής μεταξύ δύο σημείων στο επίπεδο. Επίσης πρέπει να σημειωθεί ότι αποκλίσεις από την πραγματικότητα στις μετρήσεις αποστάσεων και εμβαδών μπορούν να προκύψουν και από την «γενίκευση» της πραγματικότητας κατά την εισαγωγής των γεωγραφικών αντικειμένων σε ένα σύστημα. Όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα το μήκος μιας καμπύλης γραμμής 60 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

61 (π.χ. ενός ρέματος) είναι πάντοτε μεγαλύτερο από την «πολύ- γραμμή» (polyline) που την έχουμε εισάγει στο GIS. Επιπρόσθετα οι μετρήσεις μήκους και εμβαδού μπορούν να πραγματοποιηθούν αυτόματα μέσα σε ένα GIS. Μέσα στον πίνακα ιδιοτήτων (attributetable) ενός θεματικού επιπέδου (π.χ. γραμμικού ή πολυγωνικού) μπορούμε να δημιουργήσουμε νέα πεδία όπως «μήκος», «περίμετρος» και «εμβαδό» και να πραγματοποιήσουμε την αντίστοιχη μαθηματική έκφραση. Τέλος, μετρήσεις αποστάσεων μπορούν να πραγματοποιηθούν αυτόματα για ένα πλήθος σημείων ενός θεματικού επιπέδου (σημειακό) και ενός σημειακού επιπέδου «στόχου». Άλλες μετρήσεις που μπορούν να πραγματοποιηθούν και αφορούν ψηφιδωτά αρχεία είναι η κλίση (slope) και ο προσανατολισμός (aspect). Ως δεδομένο εισαγωγής για αυτές τις μετρήσεις είναι ένα Ψηφιακό Υψομετρικό Μοντέλο (DigitalElevationModel DEM) που αποτελεί την αναπαράσταση του ανάγλυφου της γήινης επιφάνειας, δηλαδή σε κάθε εικονοστοιχείο είναι καταγεγραμμένο το υψόμετρο της επιφάνειας. Τα ψηφιακά υψομετρικά μοντέλα μπορούν να προέλθουν από φωτογραμμετρικές μεθόδους ή από διανυσματικά επίπεδα υψομετρικής πληροφορίας (ισοϋψείς καμπύλες και σημεία υψομέτρου) με τη χρήση μεθόδων παρεμβολής. Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι για την εκτίμηση της κλίσης και του προσανατολισμού και συνήθως η εκτίμηση της τιμής σε κάθε εικονοστοιχείο πραγματοποιείται με την σύγκριση της τιμής (υψόμετρο) του εικονοστοιχείου με τις τιμές των οκτώ γειτονικών του. 4.6 Δημιουργία των βασικών τμημάτων ενός θεματικού χάρτη με την χρήση του Arc Map Βασικά τμήματα ενός θεματικού χάρτη Θεματικός Χάρτης - Η περιοχή που χαρτογραφείται. Πολλές φορές είναι δυνατόν μέσα σε ένα έγγραφο του Arc Map, πέρα από τον κύριο χάρτη, να παρουσιάζονται περισσότερες από μια εικόνες της αρχικής χαρτογραφούμενης περιοχής. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να απεικονίζεται μέσα σε έναν ενιαίο χάρτη η ίδια περιοχή σε διάφορες χρονικές περιόδους, όπως για παράδειγμα πληθυσμιακοί χάρτες για μια σειρά ετών. Ένας χάρτης μπορεί επίσης να περιέχει έναν χάρτη εντοπισμού (location map), (χάρτης μικρότερης κλίμακας που χρησιμοποιείται για την κατανόηση από τον αναγνώστη της χωροθέτησης της περιοχής ενδιαφέροντος), ή έναν χάρτη μεγαλύτερης κλίμακας που να χρησιμοποιείται για να δώσει περισσότερες αναλυτικές πληροφορίες μιας περιοχής του κύριου χάρτη. Η χρησιμοποίηση υπό - χαρτών μέσα σε μία ενιαία παρουσίαση χρησιμοποιούνται για να βοηθήσουν στη διαβίβαση περισσότερων πληροφοριών στους αναγνώστες. 61 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

62 Στο Arc Map, κάθε ένας από αυτούς τους χάρτες αναφέρεται ως data frame (πλαίσιο δεδομένων). Τίτλος Χρησιμοποιείται για να δηλώσει στον αναγνώστη την θεματική περιοχή που αντιπροσωπεύει ο χάρτης. Συνήθως; τοποθετείται στη σελίδα παρουσίασης του χάρτη (map layout) ως κείμενο. Υπόμνημα Οδηγός ανάγνωσης ενός χάρτη, που περιλαμβάνει τον κατάλογο των συμβόλων που χρησιμοποιούνται μέσα στο χάρτη και το απαραίτητο επεξηγηματικό κείμενο για το ποια γεωγραφικά χαρακτηριστικά αντιπροσωπεύονται σε αυτόν. Το υπόμνημα μπορεί να δημιουργηθεί χρησιμοποιώντας το Legend Wizard στη σελίδα παρουσίασης του χάρτη (map layout) και να διαμορφωθεί περαιτέρω αφότου δημιουργηθεί. Κλίμακα Είναι η αναλογία, μιας μονάδας στο χάρτη σε πολλαπλάσιο αυτής της μονάδας στον πραγματικό κόσμο. Παρέχει στους αναγνώστες πληροφορία για τον καθορισμό της απόστασης. Οι χάρτες αναφέρονται συχνά ως χάρτες "μεγάλης" ή "μικρής" κλίμακας και αυτή η αναφορά γίνεται στην αναλογία ή κλίμακα. Για παράδειγμα ένας χάρτης μικρότερης κλίμακας αναπαριστά μια μεγαλύτερη περιοχή, αλλά με λιγότερη λεπτομέρεια. Μπορεί να είναι γραφική (scale bar), αριθμητική (scale text ), ή λεκτική (scale text). Η κλίμακα τοποθετείται στην σελίδα παρουσίασης του χάρτη (map layout). Χαρτογραφική Προβολή Μαθηματικός τύπος που μετασχηματίζει τις θέσεις γεωγραφικών φαινομένων από τη κυρτή γήινη επιφάνεια στην επίπεδη επιφάνεια ενός χάρτη. Οι προβολές μπορούν να προκαλέσουν διαστρεβλώσεις στην απόσταση, το εμβαδόν, τη μορφή, και την κατεύθυνση, ενώ καμία προβολή δεν μπορεί να αποφύγει κάποια διαστρέβλωση. Επομένως, ο τύπος της χαρτογραφικής προβολής τοποθετείται συχνά σε ένα θεματικό που ο καθορισμός της ακρίβειας των πληροφοριών μέτρησης θεωρείται αναγκαίος για την σωστή μετάδοση της θεματικής του πληροφορίας. Προσανατολισμός 62 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

63 Η κατεύθυνση της χαρτογραφούμενης περιοχής παρουσιάζεται χρησιμοποιώντας ένα σύμβολο του βορρά. Αυτό το στοιχείο παρεμβάλλεται στην σελίδα παρουσίασης του χάρτη (map layout). Πηγές δεδομένων Αναφορά των πηγών των γεωγραφικών χαρακτηριστικών που απεικονίζονται στον θεματικό χάρτη. Χαρτογραφική Επιμέλεια Όνομα του επιμελητή του θεματικού χάρτη καθώς και ο φορέας στον οποίο ανήκει Layers - επίπεδα πληροφορίας Οι γεωγραφικές πληροφορίες επιδεικνύονται σε έναν χάρτη του Arc Map σε διάφορα επίπεδα πληροφορίας ως layers. Κάθε επίπεδο πληροφορίας (layer) αντιπροσωπεύει κάποιο γεωγραφικό φαινόμενο (feature) π.χ ποτάμια, πόλεις, λίμνες κτλ. Τα επίπεδα πληροφορίας layers εμφανίζονται στον πίνακα περιεχομένων (table of contents) του Arc Map και όλα τα layers περιλαμβάνονται μέσα σε ένα πλαίσιο δεδομένων (data frame). Ένα επίπεδο πληροφορίας (layer) εισάγεται στο Arc Map με την επιλογή του εικονιδίου Add Data που βρίσκεται στην βασική γραμμή εργαλείων (Standard toolbar). Ένα layer καθορίζει την απεικόνιση του γεωγραφικού φαινομένου στο οποίο αναφέρεται. Αντιπροσωπεύει τα γεωγραφικά δεδομένα που περιλαμβάνονται σε coverages, shapefiles, images, grids κ.α. και παραπέμπει στη διαδρομή όπου αυτά τα δεδομένα είναι υποθηκευμένα (αρχεία σε τοπικό σκληρό δίσκο, server κτλ.). 63 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

64 οι ιδιότητες ενός επιπέδου πληροφορίας Μπορείτε να καθορίσετε όλες τις πτυχές ενός επίπεδου πληροφορίας (layer) μέσω των ιδιοτήτων του: Πώς θα απεικονιστεί, σε ποια πηγή δεδομένων θα είναι βασισμένο, εάν θα συνδεθεί με την ονοματολογία του χάρτη ή όχι κ.α. Οι ιδιότητες ενός layer επιδεικνύονται με την ενεργοποίηση δεξιού πλήκτρου στον πίνακα περιεχομένων. Table of contents - πίνακας περιεχομένων Ο πίνακας περιεχομένων περιλαμβάνει όλα τα επίπεδα πληροφορίας (layers) ενός χάρτη και παρουσιάζει ποιο γεωγραφικό φαινόμενο κάθε επίπεδο πληροφορίας αντιπροσωπεύει. Εξ ορισμού, ο πίνακας περιεχομένων βρίσκεται στην αριστερή πλευρά του παραθύρου του Arc Map. Ο πίνακας περιεχομένων σας επιτρέπει να ελέγξετε: πότε και εάν ένα επίπεδο πληροφορίας θα εμφανιστεί στον χάρτη σας, πώς κάθε επίπεδο θα απεικονιστεί, σε ποιο πλαίσιο δεδομένων (data frame) θα εμφανιστεί, ενώ μπορείτε επίσης: να αφαιρέσετε, να απενεργοποιήσετε ή να ομαδοποιήσετε layers, να σώσετε ένα layer, έτσι ώστε να διατηρήσετε τον συμβολισμό που έχετε δημιουργήσει. Η σειρά των επιπέδων πληροφορίας μέσα στον πίνακα περιεχομένων είναι επίσης σημαντική, καθώς ενα επίπεδο στην κορυφή του πίνακα περιεχομένων απεικονίζεται στο χάρτη πάνω από εκείνα που βρίσκονται έπειτα από αυτό. Κατά συνέπεια, επίπεδα πληροφορίας που διαμορφώνουν το υπόβαθρο (background) ενός χάρτη, πρέπει να βρίσκονται στο κατώτατο σημείο του πίνακα περιεχομένων. Data frames - πλαίσια δεδομένων. 64 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

65 Όλα τα επίπεδα (layers)που έχουμε ενεργοποιημένα σε ένα πίνακα περιεχομένων (table of content) οπτικοποιούνται στο Arc Map μέσα σε ένα πλαίσιο δεδομένων (data frame). Με άλλα λόγια ένας χάρτης, περιέχει ένα πλαίσιο που περιλαμβάνει τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται σε αυτόν και τα οποία απαριθμούνται στον πίνακα περιεχομένων ως " Layers ". Οι ιδιότητες ενός πλαισίου δεδομένων καθορίζουν το πλαίσιο διαχείρισης των επίπεδων πληροφορίας (layers) που χρησιμοποιούνται για την δημιουργία ενός χάρτη, και περιλαμβάνουν το χαρτογραφικό σύστημα αναφοράς, τις μονάδες μέτρησης, την κλίμακα, και άλλα. Η ενεργοποίηση των ιδιοτήτων ενός data frame επιτυγχάνεται μέσω του μενού View Data Frame Properties. data view και layout view Ένα πλαίσιο δεδομένων (data frame) μπορεί να ιδωθεί στο Arc Map, με δυο διαφορετικές όψεις : την όψη δεδομένων (data view) και την όψη παρουσίασης (layout view). Η αποκαλούμενη ως όψη δεδομένων (data view) απομονώνει το περιεχόμενο ενός πλαισίου δεδομένων (data frame),στο οποίο περιλαμβάνονται όλα τα επίπεδα πληροφορίας που επιθυμούμε να απεικονίσουμε σε ένα χάρτη. 65 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

66 Ενώ στην άποψη παρουσίασης του χάρτη (layout view), που αποτελεί την παρουσίαση των διάφορων στοιχείων ενός χάρτη σε μια σελίδα, μπορούμε να έχουμε όσα πλαίσια δεδομένων (data frame) επιθυμούμε. Η εναλλαγή από την άποψη δεδομένων στην άποψη παρουσίασης και το αντίστροφο, μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε από το μενού View, 66 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

67 είτε με την χρησιμοποίηση των κουμπιών data view και layout view που βρίσκονται στη αριστερή πλευρά του παραθύρου του Arc Map. Περισσότερα από ένα πλαίσια στοιχείων (data frames) σε έναν χάρτη Μπορείτε να προσθέσετε τόσα πλαίσια δεδομένων σε ένα χάρτη όσα χρειάζεστε και να τα τακτοποιείτε στη σελίδα παρουσίασης. Από το μενού Εισαγωγή (Insert menu ) αν επιλέξουμε Data Frame μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα νέο πλαίσιο δεδομένων. Όταν έχετε περισσότερα από ένα data frame σε έναν χάρτη, πρέπει να γνωρίζετε ποιο data frame είναι ενεργό. Πολλά από τα εργαλεία και τις εντολές του Arc Map λειτουργούν μόνο σε ενεργό πλαίσιο δεδομένων. Η ενεργοποίηση επιτυγχάνεται με 67 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

68 την χρήση του δεξιού πλήκτρου του ποντικιού επάνω στο data frame που θέλουμε να ενεργοποιήσουμε, στον πίνακα περιεχομένων. Μπορείτε να εντοπίσετε ποιο πλαίσιο στοιχείων είναι ενεργό με την επιβεβαίωση ότι το όνομά του παρουσιάζεται με έντονη γραφή στον πίνακα περιεχομένων. Επιπλέον, το ενεργό πλαίσιο παρουσιάζεται με μια διαστιγμένη γραμμή γύρω από τα σύνορά του Ρύθμιση της διάστασης του θεματικού Χάρτη Το μέγεθος του χάρτη ή/και της σελίδας είναι απαραίτητο να αποφασιστούν εξαρχής, αλλά είναι απαραίτητο να έχετε στο μυαλό σας το αποτέλεσμα που θέλετε να επιτύχετε, πριν αρχίζετε να δημιουργείται ένα χάρτη. Εάν προγραμματίζετε να τυπώσετε ή να εξάγετε ένα χάρτη ως εικόνα, είναι πρώτα απ όλα απαραίτητο να εργαστείτε στην εικονική σελίδα της όψης παρουσίασης (layout view) του Arc Map., ενώ πρέπει επίσης να προγραμματίσετε το μέγεθος του χάρτη, απαντώντας προηγουμένως σε κάποια ερωτήματα εργασίας : Ο χάρτης θα τυπωθεί σε μια μεγάλη ή μικρή σελίδα, και ποιο το μέγεθος αυτής; Θα εξαχθεί ως εικόνα για την χρησιμοποίηση του σε μια άλλη εφαρμογή ή ως πρόσθετο στοιχείο ενός εγγράφου; Θα προορίζεται για κοντινή ή από απόσταση ανάγνωση; κτλ. Η ρύθμιση εκτύπωσης και σελίδας είναι σημαντική καθώς αποτελεί τον καθοριστικό παράγοντα για την επιλογή της κλίμακας ενός χάρτη ενώ έχει επιπτώσεις στο μέγεθος των συμβόλων, της ονοματολογίας, και άλλου κειμένου, καθώς επίσης και όλων των βασικών στοιχείων του χάρτη. Από το πλαίσιο διαλόγου οργάνωσης σελίδων και εκτύπωσης, (Page and Print setup) μπορείτε να επιλέξετε: τον εκτυπωτή, το μέγεθος του εγγράφου και τον προσανατολισμό, την χρήση μεγέθους σελίδων του εκτυπωτή ή τη χρησιμοποίηση προσαρμοσμένου από τον χρήση μέγεθος σελίδας κ.α. 68 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

69 Προσθήκη ένδειξης βορρά, υπομνήματος κλίμακας, και άλλων τμημάτων του θεματικού χάρτη Η οπτική οργάνωση των στοιχείων του χάρτη σε μια σελίδα, ώστε να δημιουργηθεί ένας χρήσιμος, και οπτικά ελκυστικός χάρτης, αποτελεί μια πρόκληση για την χαρτογραφία. Το Arc Map περιλαμβάνει χάρακες, οδηγούς και πλέγματα (rulers, guides, και grid) που μπορούν να σας βοηθήσουν να τοποθετήσετε τα στοιχεία ενός χάρτη. Όλα τα στοιχεία που επιθυμούμε να εισάγουμε σε ένα χάρτη τοποθετούνται στην σελίδα παρουσίασης του χάρτη (map layout) μέσω του μενού Εισαγωγή (Insert). Εισαγωγή Τίτλου Εισαγωγή Εισαγωγή συμβόλου Εισαγωγή γραφικής Εισαγωγή αριθμητικής ή λεκτικής Εισαγωγή Υπομνήματος Ένα υπόμνημα αποτελείται από παραδείγματα των συμβόλων που έχουν χρησιμοποιηθεί στον χάρτη με ετικέτες που περιέχουν επεξηγηματικό κείμενο για 69 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

70 την αντιπροσώπευση των γεωγραφικών φαινομένων που αναπαριστά ο χάρτης μέσω των συμβόλων. Η εισαγωγή του υπομνήματος ενός χάρτη επιτυγχάνεται μέσω ενός παραθύρου διαλόγου που αποκαλείται ως «Οδηγός υπομνήματος», Legend Wizard. Μέσω του Legend Wizard, σας δίδεται η δυνατότητα να φτάσετε βήμα προς βήμα, στην τελική διαμόρφωση του υπομνήματος του χάρτη που κατασκευάζετε. Μπορείτε να επιλέξετε ποια layers θα συμπεριληφθούν στο υπόμνημα, ενώ, σας δίνεται η επιλογή να τροποποιήσετε τον τρόπο απεικόνισης των γραμμικών και επιφανειακών συμβόλων, να ορίσετε το διάστημα μεταξύ των στοιχείων του υπομνήματος με τον ορισμό τιμών απόστασης στο αντίστοιχο παράθυρο διαλόγου. 70 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

71 Ωστόσο, η προσαρμογή και οπτική παρουσίαση ενός υπομνήματος, δεν σταματά με την ολοκλήρωση των βημάτων που μας δίδονται μέσω του Legend Wizard, καθώς είναι δυνατή η περεταίρω επεξεργασία του και έπειτα από την ολοκλήρωση αυτών των βημάτων, με την ενεργοποίηση των ιδιοτήτων υπομνήματος αφότου αυτό έχει δημιουργηθεί. Αυτό είναι δυνατό για όλα τα στοιχεία που εισάγουμε σε ένα χάρτη, καθώς όλα συνδέονται με το πλαίσιο δεδομένων (data frame) στο οποίο αναφέρονται. Εισαγωγή κλίμακας Γραφική κλίμακα Οι γραφικές κλίμακες παρέχουν οπτική ένδειξη του μεγέθους των γεωγραφικών χαρακτηριστικών και της μεταξύ τους απόστασης σε ένα χάρτη. Μεγέθυνση ή σμίκρυνση του χάρτη, δεν επηρεάζει την ορθότητα μιας γραφικής κλίμακας. Όταν προσθέτετε μια γραφική κλίμακα σε έναν χάρτη, ο αριθμός και το μέγεθος των τμημάτων της μπορεί μην είναι ακριβώς όπως επιθυμείτε. Π.χ., να θελήσετε να παρουσιάσετε τέσσερα τμήματα παρά τρία ή να παρουσιάσετε 100 μέτρα ανά τμήμα αντί 200, ή να θελήσετε να αλλάξετε τις μονάδες που επιδεικνύει. Μπορείτε να ρυθμίσετε πολλά χαρακτηριστικά μιας γραφικής κλίμακας από το πλαίσιο διαλόγου ιδιοτήτων γραφικής κλίμακας, που εμφανίζεται με την ενεργοποίηση δεξιού πλήκτρου επάνω σε αυτή. 71 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

72 Αριθμητική, ή λεκτική κλίμακα (scale text). Μπορείτε επίσης να αντιπροσωπεύσετε την κλίμακα του χάρτη σας με scale text. Ένα μειονέκτημα μιας κλίμακας κειμένου είναι ότι εάν ένα τυπωμένο αντίγραφο του χάρτη αναπαραχθεί σε μια άλλη κλίμακα, η κλίμακα που αναφέρεται στον χάρτη θα είναι λάθος., ενώ οι γραφικές κλίμακες δεν υφίστανται αυτόν τον περιορισμό. Πολλοί χάρτες περιλαμβάνουν και γραφική και αριθμητική ή λεκτική κλίμακα Μεθοδολογία ταξινόμησης γεωγραφικών (κοινωνικο-οικονομικών δεδομένων) Μέθοδος 1η (ΦΥΣΙΚΑ ΟΡΙΑ) Φυσικά Όρια (Natural Breaks): Με τη μέθοδο αυτή τα όρια των κατηγοριών, για την δημιουργία θεματικού χάρτη, καθορίζονται με βάση τις απότομες μεταβολές στην κατανομή των τιμών (βλ. ιστόγραμμα). 72 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

73 Μέθοδος 2η(ΙΣΩΝ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΩΝ) Ίσων διαστημάτων (Equal steps) : Με τη μέθοδο αυτή τα όρια των κατηγοριών για την δημιουργία θεματικού χάρτη καθορίζονται με τον διαχωρισμό του συνολικού εύρους των τιμών σε ίσα διαστήματα. Τα όρια δίδονται από τον τύπο: Εύρος διαστήματος (ΔΕ) = (Ελαχ. Τιμή - Μέγ.Τιμή) / Αριθμός κατηγοριών Όρια 1ης Κατηγορίας = Ελάχ. Τιμή έως (Ελάχ. Τιμή + ΕΔ) Όρια 2ης Κατηγορίας = (Ελάχ. Τιμή + ΕΔ) έως (Ελάχ. Τιμή + 2*ΕΔ) Όρια 3ης Κατηγορίας = (Ελάχ. Τιμή + 2*ΕΔ) έως (Ελάχ. Τιμή + 3*ΕΔ) Όρια 4ης Κατηγορίας = (Ελάχ. Τιμή + 3*ΕΔ) έως (Ελάχ. Τιμή + 4*ΕΔ) Όρια 5ης Κατηγορίας = (Ελάχ. Τιμή + 4*ΕΔ) έως (Ελάχ. Τιμή + 5*ΕΔ) Μέθοδος 3η (ΑΝΙΣΩΝ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΩΝ) Άνισων διαστημάτων (Unequal steps) : Με τη μέθοδο αυτή τα όρια των κατηγοριών για την δημιουργία θεματικού χάρτη καθορίζονται με τον διαχωρισμό του συνολικού εύρους των τιμών σε άνισα διαστήματα. Διακρίνονται οι παρακάτω περιπτώσεις : Αύξηση με σταθερή τιμή Αύξηση με αυξανόμενη τιμή 73 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

74 Αύξηση με ελαττούμενη τιμή Μείωση με σταθερή τιμή Μείωση με αυξανόμενη τιμή Μείωση με ελαττούμενη τιμή ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: Αύξηση με αυξανόμενη τιμή: Διάστημα (Δ) = (Ελαχ. Τιμή - Μέγ.Τιμή) / Αριθμός διαστημάτων Όρια 1ης Κατηγορίας = Ελάχ. Τιμή έως (Ελάχ. Τιμή + Δ) Όρια 2ης Κατηγορίας = (Ελάχ. Τιμή + Δ) έως (Ελάχ. Τιμή + 3*Δ) Όρια 3ης Κατηγορίας = (Ελάχ. Τιμή + 3*Δ) έως (Ελάχ. Τιμή + 6*Δ) Όρια 4ης Κατηγορίας = (Ελάχ. Τιμή + 6*Δ) έως (Ελάχ. Τιμή + 10*Δ) Όρια 5ης Κατηγορίας = (Ελάχ. Τιμή + 10*Δ) έως (Ελάχ. Τιμή + 15*Δ) Μέθοδος 4η (ΙΣΟΥ ΠΛΗΘΟΥΣ) Ίσου Πλήθους (π.χ. Quantiles) : Με τη μέθοδο αυτή τα όρια των κατηγοριών για την δημιουργία θεματικού χάρτη καθορίζονται με την ταξινόμηση του συνολικού αριθμού τωνχαρτογραφούμενων αντικειμένων σε ίσου πλήθους κατηγορίες: π.χ. Πληθυσμιακός χάρτης Ελλάδας (σε επίπεδο Νομού) Αριθμός Χαρτογραφούμενων αντικειμένων = 52 Αριθμός Κατηγοριών = 5 Αριθμός Χαρτογραφούμενων αντικειμένων ανά κατηγορία = 52 / 5 = 10 Όρια 1ης Κατηγορίας = Ελάχ. Τιμή έως (Τιμή του 10ου σε σειρά νομού) Όρια 2ης Κατηγορίας = (Τιμή του 10ου σε σειρά νομού) έως (Τιμή του 20ου σε σειρά νομού) Όρια 3ης Κατηγορίας = (Τιμή του 20ου σε σειρά νομού) έως (Τιμή του 30ου σε σειρά νομού) Όρια 4ης Κατηγορίας = (Τιμή του 30ου σε σειρά νομού) έως (Τιμή του 40ου σε σειρά νομού) Όρια 5ης Κατηγορίας = (Τιμή του 40ου σε σειρά νομού) έως (Τιμή του 52ου σε σειρά νομού) 74 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

75 5 Στοιχεία ελέχγου χαρτών Τίτλος/υπόμνημα/όρια Είναι ευδιάκριτος ο τίτλος; Είναι απαραίτητος ο υπότιτλος; Είναι απαραίτητος ο τίτλος του υπομνήματος; Eίναι τα σύμβολα που χρησιμοποιούνται στο χάρτη όμοια με αυτά που παρουσιάζονται στο υπόμνημα; Κείμενο Είναι το κείμενο ευανάγνωστο; H θέση του κειμένου είναι ισορροπημένη και ευανάγνωστη; Είναι το κείμενο ορθογραφημένο; Σχήματα Υπόβαθρο Αναγνωρίζονται τα χαρακτηριστικά των σχημάτων εύκολα μέσω οπτικής ανάγνωσης; Γενικό περίγραμμα, Οπτική ισορροπία Είναι ο χάρτης σωστά σχεδιασμένος; Υπάρχει μεγάλο κενό στο χάρτη; Είναι το μέγεθος, το σχήμα και ο προσανατολισμός του χάρτη σωστός; (Προτεινόμενο μέγεθος Α4 ή σε εξαιρετικές περιπτώσεις Α3) Συμβολισμός Είναι τα σύμβολα του χάρτη καθαρά και ευδιάκριτα; Είναι σχεδιασμένα τα σημειακά, γραμμικά και επιφανειακά χαρακτηριστικά σωστά και τοποθετημένα με σωστό τρόπο; Γενικές Πληροφορίες που αναφέρονται σε όλους τους χάρτες Ονοματεπώνυμο Έτος σύνταξης του χάρτη Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν 75 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

76 6 Δημιουργία μεταδεδομένων 6.1 Τι είναι τα μεταδεδομένα Τα γεωγραφικά δεδομένα πρέπει να συνοδεύονται από τα χαρακτηριστικά τους. Αυτό γίνεται με τη χρήση των μεταδομένων, τα οποία ορίζονται ως «δεδομένα για τα δεδομένα». Τα μεταδομένα καταγράφονται από τους φορείς δημιουργίας των γεωγραφικών δεδομένων και χρησιμοποιούνται για την αναζήτηση τους. Τα μεταδεδομένα πρέπει να καταγράφονται με συγκεκριμένο τρόπο ώστε να εξυπηρετείται η διαλειτουργικότητα μεταξύ διαφορετικών φορέων αναζήτησης. Ο τρόπος καταγραφής των μεταδεδομένων ορίζεται από τα Πρότυπα. 6.2 Πρότυπα μεταδεδομένων Παγκοσμίως υπάρχουν τα εξής διεθνή Πρότυπα μεταδεδομένων για γεωγραφικά δεδομένα: Πρότυπα ISO και Ο ISO (International Organization for Standardization) είναι ένας μη-κυβερνητικός οργανισμός που αποτελείται από 157 ινστιτούτα δημιουργίας προτύπων παγκοσμίως. Η τεχνική επιτροπή 211 (ISO/TC 211) είναι υπεύθυνη για τη δημιουργία Προτύπων που αφορούν τη ψηφιακή γεωγραφική πληροφορία. Στοχεύει στην καθιέρωση Προτύπων που αφορούν σε αντικείμενα ή διαδικασίες που σχετίζονται, άμεσα ή έμμεσα, με γεωγραφικές θέσεις. Τα Πρότυπα αυτά καθορίζουν τις μεθόδους, τα εργαλεία και τις υπηρεσίες για τη διαχείριση, την επεξεργασία, την παρουσίαση και τη μεταφορά δεδομένων μεταξύ διαφορετικών χρηστών ή συστημάτων. Μεταξύ των Προτύπων της επιτροπής ISO/TC 211 είναι τα ISO19115:2003 και ISO/TS 19139:2007. Και τα δυο Πρότυπα αφορούν την περιγραφή των μεταδεδομένων για τα γεωγραφικά δεδομένα (ISO 19115, 2003). Πρότυπο ANZLIC. Το Συμβούλιο Γεωγραφικών Πληροφοριών (Spatial Information Council), πρώην Australian and New Zealand Land Information Council, αποτελείται από κυβερνητικούς εκπροσώπους της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας. Το SIC ανέπτυξε το Πρότυπο ANZLIC που χρησιμοποιείται από την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία. Το Πρότυπο ANZLIC έχει πλέον εναρμονιστεί με το Πρότυπο ISO19115 (ANZLIC, 2007). Πρότυπο CSDGM. Η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Γεωγραφικών Δεδομένων (Federal Geographic Data Committee - FGDC) των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής είναι υπεύθυνη για την ανάπτυξη των Προτύπων για γεωγραφικά δεδομένα στην Αμερική. Μεταξύ των Προτύπων που αναπτύχθηκαν από την επιτροπή αυτή είναι και το CSDGM (Content Standard for Digital Geospatial Metadata). Η 76 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

77 ανάπτυξη του Προτύπου αυτού ξεκίνησε το 1994, ενώ από το 1995 όλες οι Ομοσπονδιακές Υπηρεσίες υποχρεούνται να χρησιμοποιούν το Πρότυπο αυτό. Συχνά αναφέρεται ως Πρότυπο Μεταδεδομένων FGDC. Τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια γίνεται προσπάθεια εναρμόνισης του Προτύπου CSDGM με το Πρότυπο ISO19115 (CSDGM, 2002). Κανονισμός (ΕΚ) αριθμ 1205/ όσο αφορά τα μεταδεδομένα (INSPIRE). Ο κανονισμός αυτός εκδόθηκε κατ εφαρμογή της Οδηγίας INSPIRE (2007/2/ΕΚ) και πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 5 παράγραφος 4. Σκοπός του κανονισμού είναι η εξειδίκευση των κανόνων που θα πρέπει να εφαρμόζονται για τη δημιουργία σύμμορφων με την οδηγία INSPIRE μεταδεδομένων. 6.3 Η οδηγία INSPIRE Πρόκειται για την οδηγία 2007/2/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 14 ης Μαρτίου 2007 για τη δημιουργία Υποδομής Χωρικών Πληροφοριών στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Σκοπός της οδηγίας είναι ο καθορισμός των γενικών κανόνων που αποσκοπούν στη δημιουργία της υποδομής χωρικών πληροφοριών στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, για τους σκοπούς των περιβαλλοντικών πολιτικών της Κοινότητας και της άσκησης πολιτικών ή δραστηριοτήτων που ενδέχεται να έχουν αντίκτυπο στο περιβάλλον, ενώ ο κύριος στόχος της είναι η διευκόλυνση του διαμοιρασμού περιβαλλοντικής - χωρικής πληροφορίας μεταξύ του Δημόσιου Τομέα και η διευκόλυνση δημόσιας πρόσβασης στη χωρική πληροφορία σε όλη την Ευρώπη που θα οδηγήσει στη χάραξη αποτελεσματικότερης πολιτικής. Την 3 η Δεκεμβρίου 2008 εκδόθηκε ο Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1205/2008 της Επιτροπής για την εφαρμογή της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά τα μεταδεδομένα. Η εφαρμογή της Οδηγίας INSPIRE και του Ν. 3882/2010 καθιστούν τη δημιουργία και το διαμοιρασμό των μεταδεδομένων για όλα τα γεωχωρικά δεδομένα και υπηρεσίες, υποχρέωση των εμπλεκομένων δημόσιων και ιδιωτικών φορέων στην Ελλάδα. 6.4 Στοιχεία μεταδεδομένων Ο Κανονισμός 1205/2008 ορίζει 10 στοιχεία μεταδεδομένων τόσο για τα γεωχωρικά δεδομένα, όσο και για τις υπηρεσίες χωρικών δεδομένων, ως εξής: 1. Ταυτοποίηση 2. Κατηγοριοποίηση χωρικών δεδομένων και υπηρεσιών 3. Λέξη-κλειδί 4. Γεωγραφική θέση 77 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

78 5. Χρονική αναφορά 6. Ποιότητα και εγκυρότητα 7. Συμμόρφωση 8. Περιορισμοί σχετικά με την πρόσβαση και χρήση 9. Οργανισμοί που είναι αρμόδιοι για τη δημιουργία, τη διαχείριση, τη συντήρηση και τη διανομή των συνόλων και υπηρεσιών χωρικών δεδομένων 10. Μεταδιδόμενα σχετικά με μεταδιδόμενα Στα επόμενα κεφάλαια παρουσιάζονται αναλυτικά τα μεταδεδομένα για σύνολα χωρικών δεδομένων και σειρές συνόλων χωρικών δεδομένων, καθώς και τα μεταδεδομένα για τις υπηρεσίες χωρικών δεδομένων. 6.5 Μεταδεδομένα για σύνολα χωρικών δεδομένων και σειρές συνόλων χωρικών δεδομένων Υποχρεωτικά στοιχεία Στα υποχρεωτικά στοιχεία για τα σύνολα χωρικών δεδομένων και σειρές συνόλων χωρικών δεδομένων περιλαμβάνονται: 1 Ταυτοποίηση 1.2 Τίτλος πόρου (resource title) - Πρόκειται για το χαρακτηριστικό (και συχνά μοναδικό) όνομα με το οποίο είναι γνωστός ο πόρος. 1.3 Σύνοψη πόρου (resource abstract) - Πρόκειται για σύντομη συνοπτική περιγραφή του περιεχομένου του πόρου. 1.4 Τύπος πόρου (resource type) - Πρόκειται για τον τύπο πόρου που περιγράφουν τα μεταδεδομένα. 1.5 Μοναδικό αναγνωριστικό πόρου (unique resource identifier) - Τιμή για τη μονοσήμαντη ταυτοποίηση του πόρου. 1.6 Συζευγμένος πόρος (coupled resource) - Εάν ο πόρος είναι υπηρεσία χωρικών δεδομένων, αυτό το στοιχείο μεταδεδομένων ταυτοποιεί το στοχευόμενο σύνολο ή στοχευόμενα σύνολα, κατά περίπτωση, των χωρικών δεδομένων της υπηρεσίας, μέσω των αντίστοιχων Ενιαίων Αναγνωριστικών Πόρων (Unique Resource Identifiers, URI). 1.7 Γλώσσα πόρου (resource language) - Η γλώσσα ή οι γλώσσες που χρησιμοποιούνται εντός του πόρου. 2 Κατηγοριοποίηση χωρικών δεδομένων και υπηρεσιών 2.1 Θεματική κατηγορία (topic category) Η θεματική κατηγορία είναι υψηλού επιπέδου σχήμα κατηγοριοποίησης που βοηθά στην ομαδοποίηση και την θεματοκεντρική αναζήτηση διαθέσιμων πόρων χωρικών δεδομένων. Το πεδίο τιμών αυτού του στοιχείου μεταδεδομένων ορίζεται παρακάτω. 78 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

79 3 Λέξη-κλειδί 3.1 Τιμή της λέξης κλειδί (keyword value) - Η τιμή της λέξης κλειδί είναι 4 Γεωγραφική θέση συνήθης λέξη, τυποποιημένη λέξη ή φράση που χρησιμοποιείται για να περιγράφει το αντικείμενο. Ενώ η θεματική κατηγορία είναι πολύ χονδροειδής για λεπτομερή αναζήτηση, οι λέξεις κλειδιά βοηθούν στον περιορισμό της αναζήτησης πλήρους κειμένου και καθιστούν δυνατή τη διαρθρωμένη αναζήτηση λέξεων κλειδιών. 4.1 Περίγραμμα γεωγραφικών συντεταγμένων (geographic bounding 5 Χρονική αναφορά box) - Πρόκειται για την έκταση του πόρου στο γεωγραφικό χώρο, που δίδεται ως περιβάλλον κουτί. Το περίγραμμα γεωγραφικών συντεταγμένων εκφράζεται σε δυτικό και ανατολικό γεωγραφικό μήκος και σε βόρειο και νότιο γεωγραφικό πλάτος, σε δεκαδικές μοίρες, με ακρίβεια τουλάχιστον δύο δεκαδικών ψηφίων. Αυτό το στοιχείο μεταδεδομένων καλύπτει την απαίτηση να παρέχονται πληροφορίες σχετικά με την χρονική συνιστώσα των δεδομένων, που προβλέπεται στο άρθρο 8 παράγραφος 2 στοιχείο δ της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ. Πρέπει να παρέχεται τουλάχιστον ένα από τα στοιχεία μεταδεδομένων που αναφέρονται στα σημεία 5.1 έως Χρονική έκταση (temporal extent) - Η χρονική έκταση ορίζει την χρονική διάρκεια που καλύπτει το περιεχόμενο του πόρου. Αυτή η χρονική διάρκεια είναι δυνατόν να εκφράζεται με οποιοδήποτε από τους ακόλουθους τρόπους: - μεμονωμένη ημερομηνία, - χρονικό διάστημα εκφραζόμενο με την ημερομηνία έναρξης και την ημερομηνία λήξης του, - μείγμα μεμονωμένων ημερομηνιών και χρονικών διαστημάτων. 5.2 Ημερομηνία δημοσίευσης (date of publication) - Πρόκειται για την ημερομηνία δημοσίευσης του πόρου, εφόσον είναι διαθέσιμη, ή την ημερομηνία που άρχισε να ισχύει. Είναι δυνατόν να υπάρχουν περισσότερες της μιας ημερομηνίες δημοσίευσης. 5.3 Ημερομηνία τελευταίας αναθεώρησης (date of last revision) - Πρόκειται για την ημερομηνία της τελευταίας αναθεώρησης του πόρου, εφόσον ο πόρος αναθεωρήθηκε. Δεν επιτρέπονται περισσότερες της μιας ημερομηνίες τελευταίας αναθεώρησης. 79 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

80 5.4 Ημερομηνία δημιουργίας (date of creation) - Πρόκειται για την ημερομηνία δημιουργίας του πόρου. Δεν επιτρέπονται περισσότερες της μιας ημερομηνίες δημιουργίας. Το πεδίο τιμών των στοιχείων μεταδεδομένων που αναφέρονται στο σημείο 5.1 έως 5.4 είναι σύνολο ημερομηνιών. Κάθε ημερομηνία εντάσσεται σε σύστημα χρονικής αναφοράς και εκφράζεται σε μορφή συμβατή με αυτό το σύστημα. Το προτιμότερο σύστημα αναφοράς είναι το Γρηγοριανό ημερολόγιο, και οι ημερομηνίες εκφράζονται σύμφωνα με το διεθνές πρότυπο ISO Ποιότητα και εγκυρότητα 6.1 Καταγωγή (Lineage) - Πρόκειται για δήλωση του ιστορικού επεξεργασίας ή/και της συνολικής ποιότητας του συνόλου χωρικών δεδομένων. Κατά περίπτωση, είναι δυνατόν να περιλαμβάνεται δήλωση του κατά πόσον το σύνολο δεδομένων έχει επικυρωθεί ή είναι διασφαλισμένη η ποιότητά του, κατά πόσον πρόκειται για επίσημη έκδοση (εφόσον υφίστανται πολλές εκδόσεις) και κατά πόσον είναι νομικά έγκυρο. 6.2 Χωρική ανάλυση (spatial resolution) - Η χωρική ανάλυση αφορά το 7 Συμμόρφωση επίπεδο λεπτομερειών που περιέχει το σύνολο δεδομένων. Εκφράζεται ως σύνολο τιμών, από μηδέν μέχρι πολλές αποστάσεις χωρικής ανάλυσης (κατά κανόνα, για δεδομένα σε μορφή καννάβου [raster] και προϊόντα παραγόμενα από εικόνες) ή ισοδύναμες κλίμακες (κατά κανόνα, για χάρτες ή προϊόντα παραγόμενα από χάρτες). Μια ισοδύναμη κλίμακα εκφράζεται εν γένει με ακέραια τιμή που αντιστοιχεί στον παρονομαστή της κλίμακας. H απόσταση χωρικής ανάλυσης εκφράζεται ως αριθμητική τιμή σε συνδυασμό με μονάδα μήκους. 7.1 Προδιαγραφή (specification) - Πρόκειται για μνεία των εκτελεστικών διατάξεων που θεσπίζονται με το άρθρο 7 παράγραφος 1 της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ ή άλλης προδιαγραφής την οποία πληροί συγκεκριμένος πόρος. Η μνεία αυτή περιλαμβάνει τουλάχιστον τον τίτλο και την ημερομηνία αναφοράς (ημερομηνία δημοσίευσης, ημερομηνία τελευταίας αναθεώρησης ή δημιουργίας) των εκτελεστικών διατάξεων. 7.2 Βαθμός συμμόρφωσης (degree) - Πρόκειται για τον βαθμό συμμόρφωσης του πόρου με τις εκτελεστικές διατάξεις. 8 Περιορισμοί σχετικά με την πρόσβαση και χρήση 80 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

81 8.1 Όροι για την πρόσβαση και τη χρήση - Αυτό το στοιχείο μεταδεδομένων ορίζει τους όρους για την πρόσβαση σε σύνολα και υπηρεσίες χωρικών δεδομένων και τη χρήση τους και, κατά περίπτωση, τα αντίστοιχα τέλη. Στο στοιχείο αυτό πρέπει να αναφέρονται τιμές. Εάν δεν ισχύουν όροι για την πρόσβαση και χρήση του πόρου, δηλώνεται «δεν ισχύουν όροι». Εάν οι όροι δεν είναι γνωστοί, δηλώνεται «άγνωστοι όροι». 8.2 Περιορισμοί σχετικά με την πρόσβαση του κοινού - Σε περίπτωση που επιβάλλονται περιορισμοί όσον αφορά την πρόσβαση του κοινού σε σύνολα χωρικών δεδομένων και υπηρεσίες χωρικών δεδομένων, στο παρόν στοιχείο μεταδεδομένων παρέχονται πληροφορίες σχετικά με τους περιορισμούς και τους λόγους των περιορισμών. Εάν δεν ισχύουν περιορισμοί σχετικά με την πρόσβαση του κοινού, το γεγονός αυτό δηλώνεται στο παρόν στοιχείο μεταδεδομένων. 9 Οργανισμοί που είναι αρμόδιοι για τη δημιουργία, τη διαχείριση, τη συντήρηση και τη διανομή των συνόλων και υπηρεσιών χωρικών δεδομένων Στο στοιχείο αυτό αναφέρονται οι οργανισμοί που είναι αρμόδιοι για τη δημιουργία, τη διαχείριση, τη συντήρηση και τη διανομή των συνόλων και υπηρεσιών χωρικών δεδομένων. 9.1 Αρμόδιο μέρος (responsible party) - Πρόκειται για την περιγραφή του οργανισμού που είναι αρμόδιος για τη δημιουργία, τη διαχείριση, τη συντήρηση και τη διανομή του πόρου. Στην περιγραφή περιλαμβάνονται: - η ονομασία του οργανισμού, - η ηλεκτρονική διεύθυνση για επικοινωνία. 9.2 Ρόλος του αρμόδιου μέρους (responsible party role) - Προσδιορισμός του ρόλου του αρμόδιου μέρους. 10 Μεταδεδομένα σχετικά με μεταδεδομένα 1.1 Αρμόδιος για επικοινωνία σχετικά με τα μεταδεδομένα (metadata point of contact) - Περιγραφή του οργανισμού που είναι αρμόδιος για την δημιουργία και την συντήρηση των μεταδεδομένων. Στην περιγραφή αυτή περιλαμβάνονται: - η ονομασία του οργανισμού - η ηλεκτρονική διεύθυνση για επικοινωνία 81 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

82 1.2 Ημερομηνία μεταδεδομένων (metadata date) - Η ημερομηνία που προσδιορίζει πότε δημιουργήθηκε ή ενημερώθηκε η εγγραφή των μεταδεδομένων. 1.3 Γλώσσα μεταδεδομένων (metadata language) - Η γλώσσα που διατυπώνονται τα στοιχεία μεταδεδομένων Υπό προϋποθέσεις υποχρεωτικά στοιχεία Στα υπό προϋποθέσεις υποχρεωτικά στοιχεία για τα σύνολα χωρικών δεδομένων και σειρές συνόλων χωρικών δεδομένων περιλαμβάνονται: 1 Ταυτοποίηση 1.4 Εντοπιστής πόρου (resource locator) - Εάν υπάρχει URL όπου 3 Λέξη-κλειδί παρέχονται περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον πόρο ή/και υπηρεσίες σχετικά με την πρόσβαση. Εάν ο πόρος είναι σύνολο χωρικών δεδομένων ή σειρά συνόλων χωρικών δεδομένων, περιλαμβάνεται τουλάχιστον μία λέξη-κλειδί από τον Γενικό Πολύγλωσσο Περιβαλλοντικό Θησαυρό (General Environmental Multi-lingual Thesaurus, GEMET) που να περιγράφει το σχετικό θέμα χωρικών δεδομένων όπως ορίζεται στα παραρτήματα I, II και III της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ. 3.2 Ελεγχόμενο λεξιλόγιο προέλευσης (originating controlled vocabulary) Πεδία τιμών - Εάν η τιμή της λέξης κλειδί προέρχεται από ελεγχόμενο λεξιλόγιο (θησαυρός όρων, Οντολογία), για παράδειγμα από τον GEMET, περιλαμβάνεται μνεία του ελεγχόμενου λεξιλογίου προέλευσης. Στη μνεία περιλαμβάνεται τουλάχιστον ο τίτλος και η ημερομηνία αναφοράς (ημερομηνία δημοσίευσης, ημερομηνία τελευταίας αναθεώρησης ή δημιουργίας) του ελεγχόμενου λεξιλογίου προέλευσης. 1.3 Τύπος πόρου, παίρνει τιμές: - Σειρά συνόλων χωρικών δεδομένων (series). - Σύνολο χωρικών δεδομένων (dataset) 2.1 Θεματική κατηγορία, παίρνει τιμές σύμφωνα με το πρότυπο ISO 19115: - Γεωργία (farming) - Εκτροφή ζώων ή/και καλλιέργεια φυτών. Σε αυτή την κατηγορία υπάγεται το ακόλουθο θέμα χωρικών δεδομένων της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ: Παράρτημα ΙΙΙ σημείο 9 «Γεωργικές εγκαταστάσεις και εγκαταστάσεις υδατοκαλλιέργειας». 82 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

83 - Βιόκοσμος (biota) - Χλωρίδα ή/και πανίδα σε φυσικό περιβάλλον. Σε αυτή την κατηγορία υπάγονται τα ακόλουθα θέματα χωρικών δεδομένων της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ: Παράρτημα ΙΙΙ σημείο 17 «Βιογεωγραφικές περιοχές», Παράρτημα ΙΙΙ σημείο 18 «Ενδιαιτήματα και βιότοποι», Παράρτημα ΙΙΙ σημείο 19 «Κατανομή ειδών». - Όρια (boundaries) - Νομικώς κατοχυρωμένα γεωγραφικά όρια. Σε αυτή την κατηγορία υπάγονται τα ακόλουθα θέματα χωρικών δεδομένων της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ: Παράρτημα Ι σημείο 4 «Διοικητικές ενότητες», Παράρτημα ΙΙΙ σημείο 1 «Στατιστικές μονάδες». - Κλιματολογία/Μετεωρολογία/Ατμόσφαιρα (climatologymeteorology- Atmosphere) - Ατμοσφαιρικές διεργασίες και φαινόμενα. Σε αυτή την κατηγορία υπάγονται τα ακόλουθα θέματα χωρικών δεδομένων της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ: Παράρτημα ΙΙΙ σημείο 13 «Ατμοσφαιρικές συνθήκες», Παράρτημα ΙΙΙ σημείο 14 «Μετεωρολογικά γεωγραφικά χαρακτηριστικά». - Οικονομία (economy) - Οικονομικές δραστηριότητες, συνθήκες και απασχόληση. Σε αυτή την κατηγορία υπάγονται τα ακόλουθα θέματα χωρικών δεδομένων της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ: Παράρτημα ΙΙΙ σημείο 20 «Ενεργειακοί πόροι», Παράρτημα ΙΙΙ σημείο 21 «Ορυκτοί πόροι». - Υψομετρία (elevation) - Ύψος πάνω ή βάθος κάτω από τη στάθμη της θάλασσας. Σε αυτή την κατηγορία υπάγεται το ακόλουθο θέμα χωρικών δεδομένων της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ: Παράρτημα ΙΙ σημείο 1 «Υψομετρία». - Περιβάλλον (environment) - Περιβαλλοντικοί πόροι, προστασία και διατήρηση του περιβάλλοντος. Σε αυτή την κατηγορία υπάγεται το ακόλουθο θέμα χωρικών δεδομένων της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ: Παράρτημα Ι σημείο 9 «Προστατευόμενες τοποθεσίες». - Γεωεπιστημονικές πληροφορίες (geoscientificinformation) - Πληροφορίες που αφορούν τις γεωεπιστήμες. Σε αυτή την κατηγορία υπάγονται τα ακόλουθα θέματα χωρικών δεδομένων της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ: Παράρτημα ΙΙΙ σημείο 3 «Έδαφος», Παράρτημα ΙΙ σημείο 4 «Γεωλογία», Παράρτημα ΙΙΙ σημείο 12 «Ζώνες φυσικών κινδύνων». - Υγεία (health) - Υγεία, υγειονομικές υπηρεσίες, ανθρωπο-οικολογία και ανθρώπινη ασφάλεια. Σε αυτή την κατηγορία υπάγεται το ακόλουθο θέμα χωρικών δεδομένων της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ: Παράρτημα ΙΙΙ σημείο 5 «Ανθρώπινη υγεία και ασφάλεια». - Ορθοεικόνες/Βασικοί χάρτες/κάλυψη γης (imagerybasemapsearthcover) - Βασικοί χάρτες. Σε αυτή την κατηγορία υπάγονται τα ακόλουθα θέματα χωρικών δεδομένων της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ: Παράρτημα ΙΙ σημείο 3 «Ορθοεικόνες», Παράρτημα ΙΙ σημείο 2 «Κάλυψη γης». 83 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

84 - Στρατιωτικές πληροφορίες (intelligencemilitary) - Στρατιωτικές βάσεις, δομές, δραστηριότητες. Σε αυτή την κατηγορία δεν υπάγεται κανένα συγκεκριμένο θέμα χωρικών δεδομένων της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ. - Εσωτερικά ύδατα (inlandwaters) - Χαρακτηριστικά εσωτερικών υδάτων, συστήματα απορροής και ιδιότητές τους. Σε αυτή την κατηγορία υπάγεται το ακόλουθο θέμα χωρικών δεδομένων της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ: Παράρτημα Ι σημείο 8 «Υδρογραφία». - Γεωγραφική θέση (location) - Πληροφορίες και υπηρεσίες που αφορούν εντοπισμό γεωγραφικής θέσης. Σε αυτή την κατηγορία υπάγονται τα ακόλουθα θέματα χωρικών δεδομένων της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ: Παράρτημα Ι σημείο 3 «Τοπωνύμια», Παράρτημα Ι σημείο 5 «Διευθύνσεις». - Θάλασσες (oceans) - Χαρακτηριστικά και ιδιότητες θαλάσσιων υδάτων (πλην των εσωτερικών υδάτων). Σε αυτή την κατηγορία υπάγονται τα ακόλουθα θέματα χωρικών δεδομένων της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ: Παράρτημα ΙΙΙ σημείο 16 «Θαλάσσιες περιοχές», Παράρτημα ΙΙΙ σημείο 15 «Ωκεανογραφικά γεωγραφικά χαρακτηριστικά». - Χωροταξία/κτηματολόγιο (planningcadastre) - Πληροφορίες που χρησιμοποιούνται για κατάλληλα μέτρα σχετικά με μελλοντικές χρήσεις γης. Σε αυτή την κατηγορία υπάγονται τα ακόλουθα θέματα χωρικών δεδομένων της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ: Παράρτημα Ι σημείο 6 «Γεωτεμάχια κτηματολογίου», Παράρτημα ΙΙΙ σημείο 4 «Χρήσεις γης», Παράρτημα ΙΙΙ σημείο 11 «Ζώνες διαχείρισης/περιορισμού/ρύθμισης και μονάδες αναφοράς». - Κοινωνία (society) - Κοινωνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Σε αυτή την κατηγορία υπάγονται το ακόλουθο θέμα χωρικών δεδομένων της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ: Παράρτημα ΙΙΙ σημείο 10 «Κατανομή πληθυσμού δημογραφία». - Κατασκευές (structure) - Ανθρωπογενείς κατασκευές. Σε αυτή την κατηγορία υπάγονται τα ακόλουθα θέματα χωρικών δεδομένων της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ: Παράρτημα ΙΙΙ σημείο 2 «Κτίρια», Παράρτημα ΙΙΙ σημείο 8 «Εγκαταστάσεις παραγωγής και βιομηχανικές εγκαταστάσεις», Παράρτημα ΙΙΙ σημείο 7 «Εγκαταστάσεις παρακολούθησης του περιβάλλοντος». - Μεταφορές (transportation) - Μέσα και τρόποι μεταφοράς προσώπων ή/και αγαθών. Σε αυτή την κατηγορία υπάγεται το ακόλουθο θέμα χωρικών δεδομένων της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ: Παράρτημα Ι σημείο 7 «Δίκτυα μεταφορών». - Επιχειρήσεις κοινής ωφελείας/επικοινωνία (utilitiescommunication) - Συστήματα ενέργειας, υδάτων και αποβλήτων, υποδομές και υπηρεσίες 84 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

85 επικοινωνιών. Σε αυτή την κατηγορία υπάγεται το ακόλουθο θέμα χωρικών δεδομένων της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ: Παράρτημα ΙΙΙ σημείο 6 «Επιχειρήσεις κοινής ωφελείας και κρατικές υπηρεσίες». 3.1 Τιμή της λέξης-κλειδί, παίρνει τιμές από το Γενικό Πολύγλωσσο Περιβαλλοντικό Θησαυρό (Πίνακας 1) Πίνακας 1: Γενικός Πολύγλωσσος Περιβαλλοντικός Θησαυρός (GEMET) Παράρτημα Ι Συστήματα συντεταγμένων Συστήματα γεωγραφικού καννάβου Τοπωνύμια Διοικητικές ενότητες Διευθύνσεις Παράρτημα ΙΙ Υψομετρία Κάλυψη γης Παράρτημα ΙΙΙ Στατιστικές μονάδες Κτίρια Έδαφος Χρήσεις γης Ανθρώπινη υγεία και ασφάλεια Επιχειρήσεις κοινής ωφελείας και κρατικές υπηρεσίες Εγκαταστάσεις παρακολούθησης του περιβάλλοντος Εγκαταστάσεις παραγωγής και βιομηχανικές εγκαταστάσεις Γεωργικές εγκαταστάσεις και εγκαταστάσεις υδατοκαλλειεργειών Κατανομή πληθυσμού δημογραφία Γεωτεμάχια κτηματολογίου Δίκτυα μεταφορών Υδρογραφία Προστατευόμενες τοποθεσίες Ορθοφωτογραφία Γεωλογία Ζώνες διαχείρισης/ περιορισμού/ ρύθμισης εκτάσεων Ζώνες φυσικών κινδύνων Ατμοσφαιρικές συνθήκες Μετεωρολογικά γεωγραφικά χαρακτηριστικά Ωκεανογραφικά γεωγραφικά χαρακτηριστικά Θαλάσσιες περιοχές Βιογεωγραφικές περιοχές Ενδιαιτήματα και βιότοποι Κατανομή ειδών Ενεργειακοί πόροι Ορυκτοί πόροι 7.2 Βαθμός συμμόρφωσης, παίρνει τιμές: - Σύμμορφος (conformant): Ο πόρος συμμορφώνεται πλήρως με την παρατιθέμενη προδιαγραφή. - Δεν είναι σύμμορφος (notconformant): Ο πόρος δεν συμμορφώνεται με την παρατιθέμενη προδιαγραφή. 85 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

86 - Δεν αξιολογήθηκε (notevaluated): Δεν αξιολογήθηκε η συμμόρφωση. 9.2 Ρόλος του αρμόδιου μέρους, παίρνει τιμές: - Πάροχος πόρου (resourceprovider) - Το μέρος που παρέχει τον πόρο. - Υπόλογος (custodian) - Το μέρος που αποδέχεται να είναι υπόλογος και υπεύθυνος για τα δεδομένα και εξασφαλίζει την ενδεδειγμένη φροντίδα και συντήρηση του πόρου. - Κάτοχος (owner) - Ο κάτοχος του πόρου. - Χρήστης (user) - Το μέρος που χρησιμοποιεί τον πόρο. - Διανομέας (distributor) - Το μέρος που διανέμει τον πόρο. - Δημιουργός (originator) - Το μέρος που έχει δημιουργήσει τον πόρο. - Αρμόδιος για επικοινωνία (pointofcontact) - Το μέρος που είναι αρμόδιο για την παροχή πληροφοριών σχετικά με τον πόρο ή για την απόκτησή του. - Πρωτεύων διερευνητής (principalinvestigator) - Το μέρος που είναι κυρίως αρμόδιο για την συλλογή των πληροφοριών και για την διενέργεια της έρευνας. - Επεξεργαστής (processor) - Το μέρος που έχει επεξεργαστεί δεδομένα κατά τρόπο που τροποποίησε τον πόρο. - Εκδότης (publisher) - Το μέρος που δημοσιοποίησε τον πόρο. - Συντάκτης (author) - Το μέρος που έχει συντάξει τον πόρο. 6.6 Μεταδεδομένα για υπηρεσίες χωρικών δεδομένων Υποχρεωτικά στοιχεία Στα υποχρεωτικά στοιχεία για υπηρεσίες χωρικών δεδομένων περιλαμβάνονται: 1 Ταυτοποίηση 1.1 Τίτλος πόρου (resource title) - Πρόκειται για το χαρακτηριστικό (και συχνά μοναδικό) όνομα με το οποίο είναι γνωστός ο πόρος. 1.2 Σύνοψη πόρου (resource abstract) - Πρόκειται για σύντομη συνοπτική περιγραφή του περιεχομένου του πόρου. 1.3 Τύπος πόρου (resource type) - Πρόκειται για τον τύπο πόρου που περιγράφουν τα μεταδεδομένα. 2 Κατηγοριοποίηση χωρικών δεδομένων και υπηρεσιών 2.1 Τύπος υπηρεσίας χωρικών δεδομένων (spatial data service type) Πρόκειται για κατηγοριοποίηση που βοηθά στην αναζήτηση διαθέσιμων υπηρεσιών χωρικών δεδομένων. Κάθε υπηρεσία 86 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

87 3 Λέξη-κλειδί κατατάσσεται σε μία μόνο κατηγορία. Το πεδίο τιμών αυτού του στοιχείου μεταδεδομένων ορίζεται παρακάτω. 3.1 Τιμή της λέξης-κλειδί (keyword value) - Η τιμή της λέξης κλειδί είναι 5 Χρονική αναφορά συνήθης λέξη, τυποποιημένη λέξη ή φράση που χρησιμοποιείται για να περιγράφει το αντικείμενο. Ενώ η θεματική κατηγορία είναι πολύ χονδροειδής για λεπτομερή αναζήτηση, οι λέξεις κλειδιά βοηθούν στον περιορισμό της αναζήτησης πλήρους κειμένου και καθιστούν δυνατή τη διαρθρωμένη αναζήτηση λέξεων κλειδιών. Αυτό το στοιχείο μεταδεδομένων καλύπτει την απαίτηση να παρέχονται πληροφορίες σχετικά με την χρονική συνιστώσα των δεδομένων, που προβλέπεται στο άρθρο 8 παράγραφος 2 στοιχείο δ της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ. Πρέπει να παρέχεται τουλάχιστον ένα από τα στοιχεία μεταδεδομένων που αναφέρονται στα σημεία 5.1 έως Χρονική έκταση (temporal extent) - Η χρονική έκταση ορίζει την χρονική διάρκεια που καλύπτει το περιεχόμενο του πόρου. Αυτή η χρονική διάρκεια είναι δυνατόν να εκφράζεται με οποιοδήποτε από τους ακόλουθους τρόπους: - μεμονωμένη ημερομηνία, - χρονικό διάστημα εκφραζόμενο με την ημερομηνία έναρξης και την ημερομηνία λήξης του, - μείγμα μεμονωμένων ημερομηνιών και χρονικών διαστημάτων. 5.2 Ημερομηνία δημοσίευσης (date of publication) - Πρόκειται για την ημερομηνία δημοσίευσης του πόρου, εφόσον είναι διαθέσιμη, ή την ημερομηνία που άρχισε να ισχύει. Είναι δυνατόν να υπάρχουν περισσότερες της μιας ημερομηνίες δημοσίευσης. 5.3 Ημερομηνία τελευταίας αναθεώρησης (date of last revision) - Πρόκειται για την ημερομηνία της τελευταίας αναθεώρησης του πόρου, εφόσον ο πόρος αναθεωρήθηκε. Δεν επιτρέπονται περισσότερες της μιας ημερομηνίες τελευταίας αναθεώρησης. 5.4 Ημερομηνία δημιουργίας (date of creation) - Πρόκειται για την ημερομηνία δημιουργίας του πόρου. Δεν επιτρέπονται περισσότερες της μιας ημερομηνίες δημιουργίας. Το πεδίο τιμών των στοιχείων μεταδεδομένων που αναφέρονται στο σημείο 5.1 έως 5.4 είναι σύνολο ημερομηνιών. Κάθε ημερομηνία εντάσσεται σε σύστημα χρονικής αναφοράς και εκφράζεται σε μορφή συμβατή με αυτό το σύστημα. Το προτιμότερο 87 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

88 σύστημα αναφοράς είναι το Γρηγοριανό ημερολόγιο, και οι ημερομηνίες εκφράζονται σύμφωνα με το διεθνές πρότυπο ISO Συμμόρφωση 7.1 Προδιαγραφή (specification) - Πρόκειται για μνεία των εκτελεστικών διατάξεων που θεσπίζονται με το άρθρο 7 παράγραφος 1 της οδηγίας 2007/2/ΕΚ ή άλλης προδιαγραφής την οποία πληροί συγκεκριμένος πόρος. Η μνεία αυτή περιλαμβάνει τουλάχιστον τον τίτλο και την ημερομηνία αναφοράς (ημερομηνία δημοσίευσης, ημερομηνία τελευταίας αναθεώρησης ή δημιουργίας) των εκτελεστικών διατάξεων. 7.2 Βαθμός συμμόρφωσης (degree) - Πρόκειται για τον βαθμό συμμόρφωσης του πόρου με τις εκτελεστικές διατάξεις. 8 Περιορισμοί σχετικά με την πρόσβαση και χρήση 8.1 Όροι για την πρόσβαση και τη χρήση - Αυτό το στοιχείο μεταδεδομένων ορίζει τους όρους για την πρόσβαση σε σύνολα και υπηρεσίες χωρικών δεδομένων και τη χρήση τους και, κατά περίπτωση, τα αντίστοιχα τέλη. Στο στοιχείο αυτό πρέπει να αναφέρονται τιμές. Εάν δεν ισχύουν όροι για την πρόσβαση και χρήση του πόρου, δηλώνεται «δεν ισχύουν όροι». Εάν οι όροι δεν είναι γνωστοί, δηλώνεται «άγνωστοι όροι». 8.2 Περιορισμοί σχετικά με την πρόσβαση του κοινού - Σε περίπτωση που επιβάλλονται περιορισμοί όσον αφορά την πρόσβαση του κοινού σε σύνολα χωρικών δεδομένων και υπηρεσίες χωρικών δεδομένων, στο παρόν στοιχείο μεταδεδομένων παρέχονται πληροφορίες σχετικά με τους περιορισμούς και τους λόγους των περιορισμών. Εάν δεν ισχύουν περιορισμοί σχετικά με την πρόσβαση του κοινού, το γεγονός αυτό δηλώνεται στο παρόν στοιχείο μεταδεδομένων. 9 Οργανισμοί που είναι αρμόδιοι για τη δημιουργία, τη διαχείριση, τη συντήρηση και τη διανομή των συνόλων και υπηρεσιών χωρικών δεδομένων Στο στοιχείο αυτό αναφέρονται οι οργανισμοί που είναι αρμόδιοι για τη δημιουργία, τη διαχείριση, τη συντήρηση και τη διανομή των συνόλων και υπηρεσιών χωρικών δεδομένων. 9.1 Αρμόδιο μέρος (responsible party) - Πρόκειται για την περιγραφή του οργανισμού που είναι αρμόδιος για τη δημιουργία, τη διαχείριση, τη συντήρηση και τη διανομή του πόρου. Στην περιγραφή περιλαμβάνονται: 88 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

89 - η ονομασία του οργανισμού, - η ηλεκτρονική διεύθυνση για επικοινωνία. 9.2 Ρόλος του αρμόδιου μέρους (responsible party role) - Προσδιορισμός του ρόλου του αρμόδιου μέρους. 10 Μεταδεδομένα σχετικά με μεταδεδομένα 1.1 Αρμόδιος για επικοινωνία σχετικά με τα μεταδεδομένα (metadata point of contact) - Περιγραφή του οργανισμού που είναι αρμόδιος για την δημιουργία και την συντήρηση των μεταδεδομένων. Στην περιγραφή αυτή περιλαμβάνονται: - η ονομασία του οργανισμού - η ηλεκτρονική διεύθυνση για επικοινωνία. 1.2 Ημερομηνία μεταδεδομένων (metadata date) - Η ημερομηνία που προσδιορίζει πότε δημιουργήθηκε ή ενημερώθηκε η εγγραφή των μεταδεδομένων. 1.3 Γλώσσα μεταδεδομένων (metadata language) - Η γλώσσα που διατυπώνονται τα στοιχεία μεταδεδομένων Υπό προϋποθέσεις υποχρεωτικά στοιχεία Στα υπό προϋποθέσεις υποχρεωτικά στοιχεία για τα σύνολα χωρικών δεδομένων και σειρές συνόλων χωρικών δεδομένων περιλαμβάνονται: 1 Ταυτοποίηση 1.4 Εντοπιστής πόρου (resource locator) - Εάν υπάρχει URL όπου παρέχονται περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον πόρο ή/και υπηρεσίες σχετικά με την πρόσβαση. 1.6 Συζευγμένος πόρος (coupled resource) - Εάν ο πόρος είναι υπηρεσία 3 Γεωγραφική θέση χωρικών δεδομένων, αυτό το στοιχείο μεταδεδομένων ταυτοποιεί το στοχευόμενο σύνολο ή στοχευόμενα σύνολα, κατά περίπτωση, των χωρικών δεδομένων της υπηρεσίας, μέσω των αντίστοιχων Ενιαίων Αναγνωριστικών Πόρων (Unique Resource Identifiers, URI). 3.1 Περίγραμμα γεωγραφικών συντεταγμένων (geographic bounding box) - Πρόκειται για την έκταση του πόρου στο γεωγραφικό χώρο, που δίδεται ως περιβάλλον κουτί. 3.2 Το περίγραμμα γεωγραφικών συντεταγμένων εκφράζεται σε δυτικό και ανατολικό γεωγραφικό μήκος και σε βόρειο και νότιο γεωγραφικό πλάτος, σε δεκαδικές μοίρες, με ακρίβεια τουλάχιστον δύο δεκαδικών ψηφίων. 6 Ποιοτητα και εγκυροτητα 89 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

90 6.2 Χωρική ανάλυση (spatial resolution) - Υποχρεωτικά όταν υφίσταται Πεδία τιμών περιορισμός για τη χωρική ανάλυση αυτής της υπηρεσίας. 1.3 Τύπος πόρου, παίρνει τιμές: - Υπηρεσίες χωρικών δεδομένων (services) 2.2 Τύπος υπηρεσίας χωρικών δεδομένων, παίρνει τιμές: - Υπηρεσία εξεύρεσης/αναζήτησης (discovery) - Υπηρεσίες που καθιστούν δυνατή την αναζήτηση συνόλων και υπηρεσιών χωρικών δεδομένων βάσει του περιεχομένου των αντίστοιχων μεταδεδομένων και την οπτική παρουσίαση του περιεχομένου των μεταδεδομένων. - Υπηρεσία απεικόνισης (view) - Υπηρεσία που καθιστά δυνατή, τουλάχιστον, την οπτική παρουσίαση, την πλοήγηση, τη μεγέθυνση/σμίκρυνση, τη μετακίνηση του κέντρου (pan) ή την υπέρθεση (overlay) απεικονίσιμων συνόλων χωρικών δεδομένων και την οπτική απεικόνιση των πληροφοριών υπομνήματος και οποιουδήποτε σχετικού περιεχομένου μεταδεδομένων. - Υπηρεσία τηλεφόρτωσης από την υποδομή (download) - Υπηρεσία που καθιστά δυνατή την τηλεφόρτωση από την υποδομή αντιγράφων συνόλων χωρικών δεδομένων ή μερών τους και, εφόσον είναι εφικτό, την άμεση πρόσβαση σε αυτά. - Υπηρεσία μετασχηματισμού (transformation) - Υπηρεσία που καθιστά δυνατό τον μετασχηματισμό των συνόλων χωρικών δεδομένων με στόχο την επίτευξη διαλειτουργικότητας. - Υπηρεσία επίκλησης χωρικών δεδομένων (invoke) - Υπηρεσία που καθιστά δυνατό να ορίζονται τα εισαγόμενα και εξαγόμενα δεδομένα που αναμένονται από την υπηρεσία χωρικών δεδομένων, καθώς και ροή εργασιών ή αλυσίδα υπηρεσιών που συνδυάζουν πολλαπλές υπηρεσίες. Παρέχει επίσης τη δυνατότητα να ορίζεται εξωτερική διεπαφή διαδικτυακής υπηρεσίας για τη ροή εργασιών ή την αλυσίδα υπηρεσιών. - Άλλες υπηρεσίες (other) 3.1 Τιμή της λέξης κλειδί, παίρνει τιμές από το πρότυπο EN ISO Πρόκειται για συστηματική ταξινόμηση σε κατηγορίες, των οποίων οι υποκατηγορίες καθορίζουν το πεδίο τιμών για την κατηγοριοποίηση των υπηρεσιών χωρικών δεδομένων. Ακολουθούν οι γενικές κατηγορίες: 100 Γεωγραφικές υπηρεσίες διαδραστικής χρήσης (humaninteractionservice) 90 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

91 200 Υπηρεσίες διαχείρισης γεωγραφικών μοντέλων/πληροφοριών (infomanagementservice) 300 Υπηρεσίες διαχείρισης ροής επιμέρους εργασιών/καθηκόντων γεωγραφικής επεξεργασίας (taskmanagementservice) 400 Υπηρεσίες γεωγραφικής επεξεργασίας χωρικές (spatialprocessingservice) 500 Υπηρεσίες γεωγραφικής επεξεργασίας θεματικές (thematicprocessingservice) 600 Υπηρεσίες γεωγραφικής επεξεργασίας χρονικές (temporalprocessingservice) 700 Υπηρεσίες γεωγραφικής επεξεργασίας μεταδεδoμένα (metadataprocessingservice) 800 Υπηρεσίες γεωγραφικής επικοινωνίας (comservice) με συνολικά 70 υποκατηγορίες 7.2 Βαθμός συμμόρφωσης, παίρνει τιμές: - Σύμμορφος (conformant) Ο πόρος συμμορφώνεται πλήρως με την παρατιθέμενη προδιαγραφή. - Δεν είναι σύμμορφος (notconformant) - Ο πόρος δεν συμμορφώνεται με την παρατιθέμενη προδιαγραφή. - Δεν αξιολογήθηκε (notevaluated) - Δεν αξιολογήθηκε η συμμόρφωση. 9.2 Ρόλος του αρμόδιου μέρους, παίρνει τιμές: - Πάροχος πόρου (resourceprovider) - Το μέρος που παρέχει τον πόρο. - Υπόλογος (custodian) - Το μέρος που αποδέχεται να είναι υπόλογος και υπεύθυνος για τα δεδομένα και εξασφαλίζει την ενδεδειγμένη φροντίδα και συντήρηση του πόρου. - Κάτοχος (owner) - Ο κάτοχος του πόρου. - Χρήστης (user) - Το μέρος που χρησιμοποιεί τον πόρο. - Διανομέας (distributor) - Το μέρος που διανέμει τον πόρο. - Δημιουργός (originator) - Το μέρος που έχει δημιουργήσει τον πόρο. - Αρμόδιος για επικοινωνία (pointofcontact) - Το μέρος που είναι αρμόδιο για την παροχή πληροφοριών σχετικά με τον πόρο ή για την απόκτησή του. - Πρωτεύων διερευνητής (principalinvestigator) - Το μέρος που είναι κυρίως αρμόδιο για την συλλογή των πληροφοριών και για την διενέργεια της έρευνας. 91 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

92 - Επεξεργαστής (processor) - Το μέρος που έχει επεξεργαστεί δεδομένα κατά τρόπο που τροποποίησε τον πόρο. - Εκδότης (publisher) - Το μέρος που δημοσιοποίησε τον πόρο. - Συντάκτης (author) - Το μέρος που έχει συντάξει τον πόρο. 6.7 Τεκμηρίωση συνόλων χωρικών δεδομένων και σειρών συνόλων χωρικών δεδομένων με τη χρήση του ArcCatalog Το λογισμικό ArcCatalog χρησιμοποιείται γενικά για οργάνωση του περιεχομένου GIS, διαχείριση σχημάτων γεωβάσης, αναζήτηση και πρόσθεση περιεχομένου σε εφαρμογές GIS, διαχείριση GIS Severs, διαχείριση προτύπων μεταδεδομένων και τεκμηρίωση δεδομένων (δηλαδή για την καταγραφή των μεταδεδομένων). Περλαμβάνει τα εξής πρότυπα μεταδεδομένων: Πρότυπο ESRI: Πρόκειται για το ενσωματωμένο πρότυπο της εταιρίας ESRI, Πρότυπο FGDC, Πρότυπο ISO 19139, Προφίλ GML 3.2 για το Πρότυπο ISO 19139, Προφίλ της Βόρειας Αμερικής για το Πρότυπο ISO 19115, και Πρότυπο της οδηγίας INSPIRE Παραμετροποίηση του ArcCatalog για τη δημιουργία μεταδεδομένων INSPIRE Το πρώτο βήμα είναι η επιλογή του προτύπου INSPIRE. Αυτό γίνεται από το μενού Customize και την επιλογή ArcCatalog Options (εικόνα). Εικόνα: Ενεργοποίηση επιλογών ArcCatalog 92 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

93 Στο παράθυρο διαλόγου που εμφανίζεται (εικόνα), πρέπει να επιλεγεί η καρτέλα Metadata και στη συνέχεια το Πρότυπο INSPIRE Metadata Directive. Εικόνα: Επιλογή του Προτύπου INSPIRE στο ArcCatalog Το περιβάλλον εργασίας Στο αριστερό τμήμα του παραθύρου ArcCatalog βρίσκεται ο δενδρικός κατάλογος από όπου γίνεται η επιλογή των δεδομένων, στο δεξί τμήμα υπάρχουν τρεις καρτέλες [Contents, Preview και Description] (εικόνα). Στην καρτέλα Contents εμφανίζονται τα περιεχόμενα του φακέλου, γεωβάσης κ.λπ. που έχει επιλεγεί από το δενδρικό κατάλογο. Στην καρτέλα Preview εμφανίζεται η προεπισκόπηση των δεδομένων, ενώ στην καρτέλα Description εμφανίζονται τα μεταδεδομένα. Από την καρτέλα Description γίνονται όλες οι εργασίες τεκμηρίωσης των δεδομένων, οι οποίες περιλαμβάνουν: - Εκτύπωση μεταδεδομένων (print), - Επεξεργασία μεταδεδομένων (edit), - Επικύρωση μεταδεδομένων (validate), - Εξαγωγή μεταδεδομένων (export) και - Εισαγωγή μεταδεδομένων (import). 93 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

94 Εικόνα: Η καρτέλα μεταδεδομένων Επεξεργασία μεταδεδομένων Η επεξεργασία των μεταδεδομένων ξεκινάει πατώντας το κουμπί Edit (εικόνα). Εικόνα: Επεξεργασία μεταδεδομένων Στην καρτέλα Description εμφανίζονται δύο τμήματα, στα αριστερά το Overview, όπου βρίσκονται τα ονόματα των πεδίων μεταδεδομένων και στα δεξιά όπου γίνεται η καταγραφή των μεταδεδομένων. Πρέπει να συμπληρωθούν τα παρακάτω: 94 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

95 - Item description Title (εικόνα): Αντιστοιχεί με το στοιχείο 1.1 Τίτλος πόρου του κανονισμού Inspire. Εικόνα: Τίτλος πόρου - Item description Description (Abstract) (εικόνα): Αντιστοιχεί με το στοιχείο 1.2 Σύνοψη πόρου του κανονισμού Inspire. Εικόνα: Σύνοψη πόρου 95 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

96 - Item description Use limitation: αντιστοιχεί με το στοιχείο 8.2 Περιορισμοί σχετικά με την πρόσβαση του κοινού του κανονισμού Inspire. Αρχικά πρέπει να προστεθεί ένας νέος περιορισμός (New use limitation εικόνα α) και στη συνέχεια να πληκτρολογηθούν οι περιορισμοί αν υπάρχουν, σε αντίθετη περίπτωση πρέπει να εισαχθεί το κείμενο Δεν ισχύουν όροι (εικόνα β). Εικόνα α: Εισαγωγή νέου περιορισμού Εικόνα β: Καταγραφή περιορισμού - Item description Bounding Box (εικόνα): Αντιστοιχεί με το στοιχείο 4.1 περίγραμμα γεωγραφικών συντεταγμένων του κανονισμού Inspire. Είναι ήδη συμπληρωμένο. Εικόνα: Περίγραμμα γεωγραφικών συντεταγμένων 96 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

97 - Topics and Keywords (εικόνα): Αντιστοιχεί με το στοιχείο 2.1 θεματική κατηγορία του κανονισμού Inspire. Εικόνα: Θεματική κατηγορία - Topics & Keywords Theme Keywords: Αντιστοιχεί με το στοιχείο 3.1 Τιμή της λέξης κλειδί του κανονισμού Inspire και συγκεκριμένα πρόκειται για τη λέξη κλειδί από τον Γενικό Πολύγλωσσο Περιβαλλοντικό Θησαυρό. Αρχικά πρέπει να προστεθεί μια νέα λέξη κλειδί (New theme Keywords - εικόνα α) και στη συνέχεια να πληκτρολογηθούν οι λέξεις κλειδιά (εικόνα β). Εικόνα α: Εισαγωγή νέας λέξης-κλειδιού Εικόνα β: Καταγραφή λέξης-κλειδιού 97 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

98 - Topics & Keywords Theme Keywords: αντιστοιχεί με το στοιχείο 3.2 Ελεγχόμενο λεξιλόγιο προέλευσης του κανονισμού Inspire. Αρχικά πρέπει να προστεθεί ένας νέος θησαυρός (Add Thesaurus Citation - εικόνα α) και στη συνέχεια να καταχωρηθούν οι απαραίτητες πληροφορίες (εικόνα β), που περιλαμβάνουν το όνομα του θησαυρού (Title) και την ημερομηνία έκδοσης του (Dates published). Εικόνα α: Εισαγωγή νέου θησαυρού Εικόνα β: Εισαγωγή νέας λέξης κλειδιού 98 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

99 - Topics & Keywords Other Keywords: Αντιστοιχεί με το στοιχείο 3.1 Τιμή της λέξης κλειδί του κανονισμού Inspire. Αρχικά πρέπει να προστεθεί μια νέα λέξη κλειδί (New Other Keywords εικόνα α) και στη συνέχεια να πληκτρολογηθούν οι λέξεις κλειδιά (εικόνα β). Είναι δυνατή η καταχώρηση πολλών λέξεων κλειδιών. Εικόνα α: Εισαγωγή νέας λέξης κλειδιού Εικόνα β: Καταγραφή λέξης κλειδιού - Citation Identifier (εικόνες α & β): Αντιστοιχεί με το στοιχείο 1.5 μοναδικό αναγνωριστικό πόρου του κανονισμού Inspire. Εικόνα α: Εισαγωγή Μοναδικού αναγνωριστικού πόρου Εικόνα β: Καταγραφή Μοναδικού αναγνωριστικού πόρου 99 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

100 - Citation Dates (εικόνα): Αντιστοιχεί με τα στοιχεία 5.1 έως 5.4 Χρονική αναφορά του κανονισμού Inspire. Εικόνα: Χρονική αναφορά - Metadata Details (Εικόνα) Date stamp: Αντιστοιχεί με το στοιχείο ημερομηνία μεταδεδομένων του κανονισμού Inspire. - Language: Αντιστοιχεί με το στοιχείο γλώσσα μεταδεδομένων του κανονισμού Inspire. - Hierarchy Level: Αντιστοιχεί με το στοιχείο τύπος πόρου του κανονισμού Inspire. Εικόνα: Ημερομηνία μεταδεδομένων, Γλώσσα μεταδεδομένων και Τύπος πόρου 100 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

101 - Metadata Contacts: Αντιστοιχεί με το στοιχείο Αρμόδιος για επικοινωνία σχετικά με τα μεταδεδομένα του κανονισμού Inspire. Αρχικά, γίνεται η προσθήκη μιας νέας επαφής (New contact) (εικόνα α), στη συνέχεια καταγράφονται τα εξής στοιχεία: Όνομα (Name), Οργανισμός (Organization), Θέση(Position) και Ρόλος (Role), ο οποίος υποχρεωτικά ορίζεται ώς Point of Contact (εικόνα β). Το τρίτο βήμα είναι η προσθήκη επιπλέον πληροφοριών για την επαφή (New contact Information) (εικόνα β) και η καταχώρηση της ηλεκτρονικής διεύθυνσης για επικοινωνία (εικόνα γ). Εικόνα α: Προσθήκη νέας επαφής Εικόνα β: Εισαγωγή στοιχείων επαφής Εικόνα γ: Καταχώρηση ηλεκτρονικής διεύθυνσης για επικοινωνία 101 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

102 - Resource - Details - Languages (εικόνα): Αντιστοιχεί με το στοιχείο 1.7 γλώσσα πόρου του κανονισμού Inspire. Εικόνα: Γλώσσα πόρου - Resource - Details Scale Resolution και Distance Resolution (εικόνα): Αντιστοιχεί με το στοιχείο 6.2 χωρική ανάλυση του κανονισμού Inspire. Σε διανυσματικά δεδομένα συμπληρώνεται το Scale Resolution, ενώ σε δεδομένα κανάβου συμπληρώνεται το Distance Resolution. Εικόνα: Χωρική ανάλυση 102 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

103 - Resource Points of Contact: Αντιστοιχεί με το στοιχείο Αρμόδιος για επικοινωνία σχετικά με τα μεταδεδομένα του κανονισμού Inspire. Αρχικά, γίνεται η προσθήκη μιας νέας επαφής (New contact), στη συνέχεια καταγράφονται τα εξής στοιχεία: Όνομα (Name), Οργανισμός (Organization), Θέση (Position) και Ρόλος (Role) (εικόνα α). Το τρίτο βήμα είναι η προσθήκη επιπλέον πληροφοριών για την επαφή (New contact Information) (εικόνα α) και η καταχώρηση της ηλεκτρονικής διεύθυνσης για επικοινωνία (εικόνα β). Εικόνα α: Καταχώρηση επαφής Εικόνα β: Καταχώρηση διεύθυνσης ηλεκτρονικού ταχυδρομείου - Resource - Maintenance Update Frequency (εικόνα): Δεν αντιστοιχεί με κάποιο στοιχείο του κανονισμού Inspire. Εικόνα: Συχνότητα ενημέρωσης 103 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

104 - Resource - Constraints (εικόνες α & β): Αντιστοιχεί με το στοιχείο 8.1 Περιορισμοί σχετικά με την πρόσβαση του κοινού του κανονισμού Inspire. Αρχικά, γίνεται η προσθήκη ενός περιορισμού (New Legal Constraints) και στη συνέχεια καταγράφονται οι περιορισμοί. Αν δεν υπάρχουν περιορισμοί, αναγράφεται «Δεν υπάρχουν περιορισμοί». Εικόνα α: Εισαγωγή νέου περιορισμού Εικόνα β: Καταγραφή περιορισμού - Resource - Quality: αντιστοιχεί με τα στοιχεία 7.1 προδιαγραφή και 7.2 βαθμός συμμόρφωσης του κανονισμού Inspire. Αρχικά εισάγεται μια νέα αναφορά (New report) (εικόνα α). Στη συνέχεια ορίζεται ο τύπος αναφοράς (Report type) του οποίου η τιμή είναι υποχρεωτικά Domain Consistency (εικόνα β). Ακολούθως, καταγράφεται το αποτέλεσμα της αναφοράς, επιλέγοντας New Conformance Result (εικόνα β). Τέλος, καταγράφονται πλήρως τα στοιχεία της αναφοράς (εικόνα γ), τα οποία είναι: Τίτλος: «Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1089/2010 της Επιτροπής της 23ης Νοεμβρίου 2010 σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας 2007/2/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά τη διαλειτουργικότητα των συνόλων και των υπηρεσιών χωρικών δεδομένων» Ημερομηνία δημοσίευσης: Είναι δυνατή η προσθήκη περισσότερων της μιας αναφοράς. 104 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

105 Εικόνα α: Εισαγωγή νέας αναφοράς Εικόνα β: Είδος αναφοράς Εικόνα γ: Στοιχεία αναφοράς 105 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

106 - Resource - Quality - Scope level (εικόνα): Δεν αντιστοιχεί με κάποιο στοιχείο του κανονισμού Inspire. Εικόνα: Resource - Quality - Scope level - Resource Lineage (εικόνα): Αντιστοιχεί με το στοιχείο 6.1 καταγωγή του κανονισμού Inspire. Εικόνα: Καταγωγή μεταδεδομένων 106 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

107 - Resource - Distribution - Format Name (εικόνα): Δεν αντιστοιχεί με κάποιο στοιχείο του κανονισμού Inspire. Εικόνα: Έκδοση λογισμικού - Resource Distribution Digital transfer options: αντιστοιχεί με το στοιχείο 1.6 συζευγμένος πόρος του κανονισμού Inspire. Αρχικά εισάγεται ένας νέος συζευγμένος πόρος (New Digital Transfer Options) (εικόνα α) και στη συνέχεια καταχψρείται το URL (εικόνα β). Εικόνα α: Εισαγωγή νέου συζευγμένου πόρου Εικόνα β: Καταχώρηση URL 107 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

108 Εφόσον ολοκληρωθεί η τεκμηρίωση των δεδομένων, γίνεται η αποθήκευση πατώντας το κουμπί Save (εικόνα) Επικύρωση μεταδεδομένων Εικόνα: Αποθήκευση μεταδεδομένων Η επικύρωση των μεταδεδομένων γίνεται πατώντας το κουμπί Validate (εικόνα). Εικόνα: Επικύρωση μεταδεδομένων Ανοίγει το παράθυρο διαλόγου της εικόνας, όπου πρέπει να οριστεί μόνο η διαδρομή του αρχείου εξόδου (output file), καθώς όλα τα άλλα πεδία είναι ήδη σωστά συμπληρωμένα. Πατώντας OK ανοίγει το παράθυρο της διεργασίας. Όταν 108 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

109 ολοκληρωθεί επιτυχώς η επικύρωση των μεταδεδομένων εμφανίζεται το παράθυρο της εικόνας. Εικόνα: Παράθυρο διαλόγου Εικόνα: Επιτυχής επικύρωση μεταδεδομένων 109 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ