Κεφάλαιο 10 Καλλιέργεια δεκάποδων καρκινοειδών. Ελένη Βουλτσιάδου. Υδατοκαλλιέργειες Καλλιέργεια Ασπονδύλων

Transcript

1 Κεφάλαιο 10 Καλλιέργεια δεκάποδων καρκινοειδών Ελένη Βουλτσιάδου Υδατοκαλλιέργειες Καλλιέργεια Ασπονδύλων

2 2 Κ αλλιέργεια δεκάποδων καρκινοειδών Καλλιέργεια δεκάποδων καρκινοειδών Σύνοψη Η καλλιέργεια των δεκάποδων καρκινοειδών παρουσιάζει ολοένα αυξανόμενη ανάπτυξη λόγω της μεγάλης ζήτησης των καλλιεργούμενων ειδών. Τα καλλιεργούμενα είδη είναι κυρίως οι θαλάσσιες γαρίδες Penaeoidea, γαρίδες και καραβίδες των εσωτερικών νερών, καβούρια και αστακοί. Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται αρχικά η συστηματική κατάταξη των καλλιεργούμενων δεκάποδων καρκινοειδών καθώς και στοιχεία της βιολογίας τους σχετικά με τη διατροφή, την αναπαραγωγή και τις συνήθεις ασθένειες. Ακολουθεί παρουσίαση όλων των τύπων καλλιέργειας δεκαπόδων ανά ομάδα: καλλιέργεια θαλάσσιων γαρίδων, καλλιέργεια γαρίδων και καραβίδων σε γλυκά νερά, καλλιέργεια αστακοκαραβίδων, αστακών και καβουριών. Τέλος δίνονται στοιχεία για την παραγωγή των δεκαπόδων από καλλιέργειες σε παγκόσμιο επίπεδο και τη χώρα μας ειδικότερα και συζητιούνται τα υπάρχοντα προβλήματα και οι προοπτικές. Προαπαιτούμενη γνώση Βασικές γνώσεις μορφολογίας, ταξινόμησης και βιολογίας δεκάποδων καρκινοειδών (επιπέδου γενικής ζωολογίας) και αρχών υδατοκαλλιέργειας (Κεφάλαιο 1 του παρόντος). 1.Εισαγωγή Οι αστακοί, οι γαρίδες, οι καραβίδες και τα καβούρια συγκαταλέγονται από πολύ παλιά ανάμεσα στις τροφές με μεγάλη θρεπτική αξία και η αλιεία τους ήταν πολύ διαδεδομένη στον Αρχαίο Ελληνικό και Ρωμαϊκό κόσμο (Εικόνα 10.1). Μεγάλοι γιατροί της αρχαιότητας, όπως ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός έχουν καταγράψει τις θρεπτικές και φαρμακευτικές τους ιδιότητες και προτείνουν την κατανάλωσή τους αλλά και τη χρήση τους στην παρασκευή φαρμάκων για τη θεραπεία ποικίλων ασθενειών. Η τέφρα από καμένο όστρακο, η σάρκα και ο χυλός τους προτείνονται στα συγγράμματά τους για την πρόληψη και θεραπεία παθήσεων του πεπτικού, του ουροποιητικού, του αναπνευστικού συστήματος, του δέρματος, καθώς και για την ενδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος. Εικόνα 10.1 Αστακός σε μωσαικό της Ρωμαϊκής εποχής και καβούρι σε τετράδραχμο του 5 ου π.χ αιώνα από τη Σικελία. Από (αδειοδότηση CC BY-SA) και (CC BY-NC). Τα καρκινοειδή είναι τροφή μεγάλης διατροφικής αξίας, αφού έχουν μικρό θερμιδικό περιεχόμενο και υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη, ω-3 λιπαρά οξέα, βιταμίνες, όπως η νιασίνη και η B12, ο φώσφορος, το

3 3 Υ δατοκαλλιέργειες σελήνιο, ο ψευδάργυρος και ασβέστιο. Στα μειονεκτήματά τους συμπεριλαμβάνεται η υψηλή περιεκτικότητα σε χοληστερόλη. Η καλλιέργειά τους από τον άνθρωπο έχει τις απαρχές της πριν εκατοντάδες ή και χιλιάδες χρόνια, άρχισε ωστόσο να αποτελεί ιδιαίτερα προσοδοφόρα ενασχόληση στα μέσα του προηγούμενου αιώνα. Η χρήση της ψύξης και των μέσων ταχείας μεταφοράς έδωσαν τη δυνατότητα για τη διάθεση στην παγκόσμια αγορά της μεγάλης παραγωγής των πρωτοπόρων χωρών της Άπω Ανατολής. Τα τελευταία 30 χρόνια, η καλλιέργεια των δεκαπόδων, κυρίως των γαρίδων, αποτελεί μια συνεχώς αναπτυσσόμενη βιομηχανία με μεγάλο κέρδος που στηρίζει πολλούς παράπλευρους επαγγελματικούς κλάδους. Το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής γίνεται, εκτός από την Κίνα, σε αναπτυσσόμενες χώρες όπως η Ταϊλάνδη, η Ινδονησία και το Βιετνάμ και ένα μεγάλο μέρος του παραγόμενου προϊόντος εξάγεται σε αγορές της Ευρώπης. Λεπτομερής αναφορά στα στοιχεία παραγωγής και εμπορίας των καλλιεργούμενων ειδών δίνεται στην Ενότητα 12 του παρόντος Κεφαλαίου. 2. Ταξινόμηση καλλιεργούμενων δεκαπόδων Τα είδη των δεκάποδων καρκινοειδών που αλιεύονται και καλλιεργούνται ποικίλλουν στις διάφορες περιοχές του πλανήτη, όπως ποικίλλουν και τα κοινά τους ονόματα. Εντάσσονται, πάντως, όλα σε τέσσερις βασικές ομάδες, τις γαρίδες, τις καραβίδες, τους αστακούς και τα καβούρια. Αυτές οι τέσσερεις ομάδες ταξινομούνται στην τάξη Decapoda (δεκάποδα) της κλάσης Malacostraca (μαλακόστρακα) του υποφύλου Crustacea (καρκινοειδή) του φύλου Arthropoda (αρθρόποδα). Εντός της τάξης των δεκαπόδων διακρίνονται τρεις υποτάξεις, τα Pleocyemata, τα Dendrobranchiata και τα Macrura Reptantia. Στα πρώτα περιλαμβάνονται τα καβούρια και οι γαρίδες Caridea (καρίδες). Τα δεύτερα περιλαμβάνουν τις γαρίδες Penaeoidea (πεναΐδες). Τέλος, στα Μακρόουρα Βαδιστικά ανήκουν οι καραβίδες και οι αστακοί. Η επίσημη ταξινόμησή τους μαζί με τα πλέον αντιπροσωπευτικά καλλιεργούμενα γένη δίνεται στο διάγραμμα της Εικόνας Εικόνα 10.2 Ταξινόμηση (σύμφωνα με το WoRMS, 2015) και αντιπροσωπευτικά γένη καλλιεργούμενων δεκάποδων καρκινοειδών. Από αυτά, οι γαρίδες Macrobrachium, οι καραβίδες Procambarus και τα καβούρια Eriocheir περιλαμβάνουν είδη που ζουν και καλλιεργούνται στα γλυκά νερά.

4 4 Κ αλλιέργεια δεκάποδων καρκινοειδών Είδη με ιδιαίτερο οικονομικό ενδιαφέρον που καλλιεργούνται σήμερα σε εμπορικές καλλιέργειες (Εικόνα 10.3) μαζικά και επικερδώς είναι διάφορες γαρίδες των υπεροικογενειών Penaeoidea (Penaeus monodon, Penaeus indicus, Penaeus japonicus, Penaeus vannamei) και Caridea (Macrobrachium rosenbergii), τα καβούρια Eriocheir sinensis και Scylla serrata και η καραβίδα Procambarus clarkii. Ακόμη, επιτυχής εμπορική καλλιέργεια γίνεται για κάποια τουλάχιστον στάδια του κύκλου ζωής των αστακοκαραβίδων (Homarus gammarus) και των αγκαθωτών αστακών (Panulirus ornatus), καθώς αποτελούν είδη με μεγάλη ζήτηση. Εικόνα 10.3 Κύρια καλλιεργούμενα είδη δεκάποδων καρκινοειδών. Τροποποιημένη από FAO (2015).

5 5 Υ δατοκαλλιέργειες 3. Στοιχεία βιολογίας καλλιεργούμενων δεκαπόδων 3.1 Αναπαραγωγή και κύκλος ζωής Τα περισσότερα καλλιεργούμενα δεκάποδα είναι γονοχωριστικά, αν και σε μερικά είδη παρατηρείται αλλαγή φύλου στη διάρκεια της ζωής τους. Κατά τη σύζευξη, το αρσενικό μεταφέρει στο θηλυκό ένα ή περισσότερα σπερματοφόρα που περιέχουν πολυάριθμα σπερματοζωάρια. Τα γονιμοποιημένα αυγά, οι προνύμφες και τα νεαρά άτομα στα περισσότερα είδη συγκρατούνται σε ένα επωαστικό σάκο στην κοιλιακή περιοχή μέχρι την εκκόλαψη και την ενηλικίωση, εκτός από τις γαρίδες Penaeoidea στις οποίες απελευθερώνονται απευθείας στο θαλασσινό νερό. Η ανάπτυξη των δεκαπόδων παρουσιάζει ποικιλομορφία όσον αφορά τη διάρκειά της, αλλά κυρίως επειδή τα προνυμφικά στάδια που περιλαμβάνει είναι πολύ εξειδικευμένα στις διάφορες ομάδες (Εικόνα 10.4). Χαρακτηριστικοί τύποι προνυμφών είναι ο ναύπλιος, το ζωίδιο και το μυσίδιο των πεναΐδων, η μεγαλόπη των καβουριών και το φυλλόσωμα αγκαθωτών αστακών, ενώ στις καραβίδες του γλυκού νερού δεν μεσολαβούν προνυμφικά στάδια και η ανάπτυξη είναι άμεση. Η όλη ανάπτυξη μέχρι την ενηλικίωση μπορεί να διαρκέσει από μερικές εβδομάδες στις γαρίδες έως μερικούς μήνες στους αστακούς. Σε συνθήκες καλλιέργειας έχει επιτευχθεί τεχνητή αφαίρεση σπερματοφόρων από αρσενικά και γονιμοποίηση θηλυκών με σκοπό την παραγωγή υβριδίων μεταξύ συγγενικών ειδών γαρίδων και αστακών. Οι προνύμφες των διάφορων ομάδων καλλιεργούμενων δεκαπόδων έχουν πολύ διαφορετικές διατροφικές συνήθειες, άλλες είναι λεκιθότροφες και άλλες πλαγκτότροφες, γεγονός μεγάλης σημασίας για τη διατήρησή τους σε συνθήκες καλλιέργειας. Στο στάδιο της μεταπρονύμφης τρέφονται κυρίως με οργανικά θρύμματα και βενθικούς μικροοργανισμούς, νεκρό οργανικό υλικό ή είναι θηρευτές, ενώ παρατηρείται συχνά κανιβαλισμός. Στη διάρκεια της ανάπτυξης και προκειμένου να επιτευχθεί η αύξηση του σώματος, τα δεκάποδα υφίστανται διαδοχικές εκδύσεις, δηλαδή αποβολές του ασβεστιτικού εξωσκελετού τους. Η συχνότητα των εκδύσεων ποικίλλει στα διάφορα είδη αλλά και ανάλογα με το στάδιο ζωής (μπορεί να γίνεται κάθε λίγες ώρες στις προνύμφες, ή κάθε ένα με δύο χρόνια στα ενήλικα άτομα). Η διαδικασία της έκδυσης θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σε μια καλλιέργεια, κυρίως σε σχέση με την αποφυγή κανιβαλισμού λόγω τρωτότητας των ατόμων που εκδύονται αλλά και για τον καθορισμό του χρόνου συγκομιδής. Μελέτες και πειράματα σχετικά με τη φυσιολογία των καλλιεργούμενων δεκαπόδων έχουν δείξει ότι η υπάρχουν τρόποι για να επιταχυνθεί η αύξηση και η ωρίμανση σε ορισμένα είδη. Ένας τέτοιος τρόπος είναι η αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων από τους οποίους παράγεται υπό κανονικές συνθήκες μια ορμόνη αναστολής της έκδυσης και της ωρίμανσης των γονάδων. Η αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων, βέβαια, προκαλεί διάφορες διαταραχές στα ζώα όπως, για παράδειγμα, ανικανότητα για χρωματική προσαρμογή στο περιβάλλον. 3.2 Διατροφή Ο καλύτερος τρόπος για να τραφούν τα καλλιεργούμενα δεκάποδα είναι η παροχή φυσικής τροφής. Η δίαιτα τους, ωστόσο, ποικίλλει ανάλογα με την ομάδα και το αναπτυξιακό στάδιο. Έτσι, για τις μικροσκοπικές προνύμφες των γαρίδων και κάποιων καβουριών συνιστώνται τα μονοκύτταρα φύκη, τα τροχόζωα και η νεοεκκολαφθήσα Atremia, ενώ για τις πιο μεγαλόσωμες προνύμφες των αστακών και των αστακοκαραβίδων προτιμώνται διάφορα αναπτυξιακά στάδια της Atremia. Εδώ και αρκετά χρόνια έχουν ξεκινήσει οι προσπάθειες για παρασκευή εμπορικών τυποποιημένων τροφών για τις προνύμφες με πολύ

6 6 Κ αλλιέργεια δεκάποδων καρκινοειδών Εικόνα 10.4 Κύκλοι ζωής και προνυμφικά στάδια δεκαπόδων καρκινοειδών. Α, γαρίδες Penaeoidea Β, γαρίδες Caridea, καραβίδες και αστακοκαραβίδες Nephropidae Γ, καραβίδες Astacidae Δ, καβούρια Ε, αστακοί. Στις περιπτώσεις Δ και Ε, το στάδιο του αυγού δεν απεικονίζεται. Τροποποιημένη από Wickins & Lee (2002) κατόπιν αδείας από John Wiley & Sons.

7 7 Υ δατοκαλλιέργειες ικανοποιητικά αποτελέσματα. Οι τυποποιημένες τροφές λειτουργούν συνήθως ως συμπλήρωμα στη φυσική τροφή και μόνο σε λίγες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται αποκλειστικά. Η χρήση τυποποιημένης τροφής σε κάψουλες επιδιώκεται επειδή συμφέρει περισσότερο οικονομικά και επειδή η επιβάρυνση του περιβάλλοντος είναι μικρότερη. Στην εκτροφή των νεαρών ατόμων και την πάχυνση των ενηλίκων σε εκτατικές καλλιέργειες προτιμάται η παραγωγή φυσικής τροφής μέσα στο σύστημα της καλλιέργειας με ελεγχόμενη προσθήκη λιπασμάτων. Φυσικά, χρησιμοποιούνται και εδώ τυποποιημένες τροφές, ειδικά όμως στους γεννήτορες δίνεται πολτοποιημένη σάρκα από ασπόνδυλα (π.χ. μύδια και καλαμάρια) και ψάρια. Τα σαρκοφάγα είδη δεκαπόδων χρειάζονται τροφή υψηλότερης περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες και λίπη, από ότι τα παμφάγα και τα φυτοφάγα. Μέχρι σήμερα, οι σχετικές μελέτες επικεντρώνονται στις γαρίδες. Για τις πεναΐδες οι απαιτήσεις σε πρωτεΐνη κυμαίνονται μεταξύ 23 και 57%, με τα πιο εμπορικά είδη (όπως το Penaeus japonicus) να βρίσκονται κοντά στο μέγιστο. Έχει ωστόσο παρατηρηθεί ότι μπορεί το ποσοστό να μειωθεί έως και 10% με την προσθήκη προβιοτικών στην τροφή ή το νερό της καλλιέργειας. Ως προς τα σάκχαρα, η δίαιτα των πεναΐδων θα πρέπει να αποτελείται περισσότερο από δι- και πολυσακχαρίτες (όπως η μαλτόζη) παρά από μονοσακχαρίτες (όπως η γλυκόζη και η γαλακτόζη). Έχει παρατηρηθεί μάλιστα πως περιεκτικότητα γλυκόζης μεγαλύτερη από 20% επί του συνόλου των σακχάρων μπορεί να επιβραδύνει την αύξηση σε κάποιες γαρίδες. Τα λιπίδια σε ένα σαρκοφάγο είδος, όπως το Penaeus japonicus, θα πρέπει να αποτελούν το 6,5-16,5% της δίαιτας. Οι απαιτήσεις σε βιταμίνες στα δεκάποδα είναι παρόμοιες με εκείνες των καλλιεργούμενων ψαριών. Συνιστάται προσθήκη βιταμίνης C σε ποσοστά αρκετά μεγαλύτερα από το κανονικό, δεδομένου ότι αρκετά είδη δεν έχουν την ικανότητα να τη συνθέσουν. Επίσης είναι πολύ σημαντική η αναλογία ασβεστίου και φωσφόρου στη δίαιτα των δεκαπόδων. 3.3 Ασθένειες Οι ασθένειες που έχουν παρατηρηθεί μέχρι σήμερα σε καλλιέργειες δεκαπόδων, και που έχουν αποδειχτεί σε πολλές περιπτώσεις καταστροφικές για την παραγωγή, οφείλονται κυρίως σε ιούς ή βακτήρια και δευτερευόντως σε μύκητες και πρωτόζωα. Συνήθως οι παθογόνοι οργανισμοί μεταφέρονται στις καλλιέργειες με γόνο ή γεννήτορες από άλλες περιοχές και αφορούν περισσότερο τις πεναΐδες και λιγότερο τις καραβίδες ή τους αστακούς που καλλιεργούνται σε μικρές πυκνότητες. Οι προσβολές διευκολύνονται από την υποβάθμιση του περιβάλλοντος, το συνωστισμό των ατόμων στις καλλιέργειες και τη μη κατάλληλη δίαιτα που παρέχεται. Άλλου είδους διαταραχές μπορεί να σχετίζονται με ανεπαρκή διατροφή, καθώς και έκθεση σε απόβλητα του μεταβολισμού και τοξικά χημικά. Η αντιμετώπιση έγκειται στην ενδυνάμωση της άμυνας ώστε να αποφευχθεί η προσβολή, την αντοχή μετά την προσβολή και την ενεργοποίηση του αμυντικού συστήματος μέσω εμβολιασμού (που όμως έχει πολύ μικρή χρονική διάρκεια στα δεκάποδα). Είναι χαρακτηριστικό ότι τα δεκάποδα δεν διαθέτουν εξειδικευμένο ανοσοποιητικό σύστημα, αντίστοιχο με των σπονδυλωτών, αλλά η άμυνά τους βασίζεται σε αιμοκύτταρα που αντιμετωπίζουν τους εισβολείς μικροοργανισμούς με φαγοκύτωση, έκκριση κυτταροτοξινών ή φλεγμονώδεις αντιδράσεις. Τα εμβόλια δοκιμάζονται πρόσφατα και με την κυτταροκαλλιέργεια, τη δημιουργία, δηλαδή, συνεχών κυτταρικών σειρών από καραβίδες και αστακούς, που όμως βρίσκονται ακόμη σε πειραματικό στάδιο. Μερικές από τις πιο κοινές ιογενείς ασθένειες είναι η ασθένεια των λευκών κηλίδων, των κίτρινων κηλίδων, το σύνδρομο Τaura, η μολυσματική μυονέκρωση και η αιμοποιητική νέκρωση. Έχουν καταγραφεί περισσότεροι από 30 ιούς σε καλλιεργούμενα δεκάποδα διαφόρων σταδίων και οι προσβολές μπορεί να επιφέρουν σημαντική θνησιμότητα. 3.4 Γενετική βελτίωση Η γενετική βελτίωση των καλλιεργούμενων δεκαπόδων αποσκοπεί στην τροποποίηση του γενετικού τους υλικού ώστε οι καλλιέργειες να είναι περισσότερο αποδοτικές κυρίως από πλευράς ταχύτητας της αύξησης,

8 8 Κ αλλιέργεια δεκάποδων καρκινοειδών γονιμότητας και ανθεκτικότητας στις ασθένειες και δευτερευόντως από άποψη ποιότητας και ποσότητας σάρκας της κοιλιάς. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω επιλεκτικής αναπαραγωγής, υβριδισμού ή γονιδιακής μεταφοράς. Πολλά από τα πειραματικά αποτελέσματα έχουν εφαρμοστεί στην πράξη σε εμπορικές καλλιέργειες, ενώ έχουν δοκιμαστεί και προγράμματα γενετικής βελτίωσης που έχουν σημειώσει επιτυχία σε άλλους καλλιεργούμενους οργανισμούς, όπως στα ψάρια. Οι έρευνες στον τομέα αυτό στοχεύουν επίσης στη δημιουργία ατόμων με μειωμένη επιθετικότητα και περιορισμένη κανιβαλιστική συμπεριφορά (περίπτωση αστακών) καθώς και με μειωμένη παραγωγή στρες ή σοκ πρωτεϊνών ώστε να αποφεύγονται οι μαζικοί θάνατοι σε περίπτωση έντονης διακύμανσης των συνθηκών καλλιέργειας. 4. Επιλογή ειδών για καλλιέργεια Για να θεωρηθεί ένα είδος «ιδανικό» για καλλιέργεια, θα πρέπει, πέρα από την αναμενόμενη οικονομική απόδοση, να παρουσιάζει ταχεία αύξηση με εύκολη και φθηνή διατροφή, να είναι ανθεκτικό στις ασθένειες, να μην έχει ιδιαίτερες περιβαλλοντικές απαιτήσεις και να είναι άμεσα διαθέσιμο, είτε μέσω συλλογής από τη φύση είτε από υπάρχοντα εκκολαπτήρια. Αυτά τα χαρακτηριστικά τα διαθέτουν αρκετά είδη θαλάσσιων γαρίδων Penaeoidea και για αυτό αποτελούν τον κύριο όγκο των καλλιεργούμενων καρκινοειδών. Αντίθετα, άλλα είδη με μεγάλη εμπορική αξία είναι πολύ δύσκολο να καλλιεργηθούν. Τέτοια είναι η περίπτωση των καραβίδων Nephrops norvegicus που παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες σε σχέση με το ενδιαίτημά τους, αφού ζουν σκάβοντας στο βυθό και προτιμούν περιοχές μακριά από την ακτή. Η επιλογή της τοποθεσίας καλλιέργειας είναι σημαντική επειδή παίζει μεγάλο ρόλο η συμβατότητα των συνθηκών με τις απαιτήσεις του είδους καθώς και η διαθεσιμότητα γεννητόρων, προνυμφών ή νεαρών ατόμων. Ωστόσο, έχουν καλλιεργηθεί με επιτυχία είδη που έχουν μεταφερθεί από μια περιοχή σε μια άλλη, αρκεί οι δύο περιοχές να ανήκουν στην ίδια κλιματική ζώνη. Σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι απαραίτητη η διασφάλιση της μεταφοράς γόνου. Παραδείγματα αποτελούν η γαρίδα Penaeus japonicus με εξάπλωση στο Δυτικό Ειρηνικό που καλλιεργείται με επιτυχία στη Βραζιλία και τη Μεσόγειο και η καραβίδα των γλυκών νερών Procambarus clarkii με βορειοαμερικανική προέλευση που καλλιεργείται στην Ευρώπη. Τα είδη των καλλιεργούμενων δεκαπόδων έχουν πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά όσον αφορά τη βιολογία τους και τις απαιτήσεις τους για καλλιέργεια. Σήμερα είναι διαθέσιμα πολλά στοιχεία που αφορούν αυτές τις διαφοροποιήσεις και μάλιστα για όλα τα διαφορετικά στάδια του κύκλου ζωής τους, δηλαδή την εκτροφή των γεννητόρων, των προνυμφών, των νεαρών ατόμων και την πάχυνση των ενηλίκων. Οι γεννήτορες για τις θαλάσσιες γαρίδες και τους αστακούς συλλέγονται εν γένει από το φυσικό περιβάλλον, ενώ για τις γαρίδες και τις καραβίδες των γλυκών νερών αναπτύσσονται σε δεξαμενές. Η Artemia αποτελεί πολύ καλή τροφή για τα περισσότερα είδη, μαζί με σάρκα από μύδια και μυσιδώδη, ενώ διαφέρει πολύ η ανεκτή πυκνότητα των προνυμφών μέσα στις δεξαμενές. Το στάδιο της εκτροφής των νεαρών ατόμων έχει ποικίλη διάρκεια (20-30 μέρες στους αστακούς Homarus, αλλά μέρες στους αστακούς Palinurus), όπως και το στάδιο πάχυνσης των ενηλίκων (μόνο 3-4 μήνες στις θαλάσσιες γαρίδες, αλλά μέχρι και 30 μήνες στους αστακούς). Όλες αυτές οι ιδιομορφίες, μαζί και με τις διαφορετικές απαιτήσεις για εγκαταστάσεις καλλιέργειας για τα είδη και τα στάδια ανάπτυξής τους, θα πρέπει να εξετάζονται σοβαρά πριν ληφθούν τελικές αποφάσεις. 5. Καλλιέργεια γαρίδων Penaeoidea Η γαριδοκαλλιέργεια αποτελεί τον πιο γρήγορα αναπτυσσόμενο κλάδο υδατοκαλλιεργειών σε παγκόσμιο επίπεδο. Σήμερα, μονάδες γαριδοκαλλιέργειας υπάρχουν σε περισσότερες από 50 χώρες, με το ανατολικό ημισφαίριο να συντηρεί το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής. Οι γαρίδες Penaeoidea

9 9 Υ δατοκαλλιέργειες αποτελούν τα ευρύτερα καλλιεργούμενα δεκάποδα παγκοσμίως. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι έχουν νόστιμο κρέας, φτάνουν σε μεγάλο μέγεθος και αποτελούν μια από τις πιο ακριβές θαλασσινές τροφές. Τα είδη που καλλιεργούνται περισσότερο είναι τα Penaeus monodon (γιγάντια γαρίδα τίγρης), Penaeus japonicus (ιαπωνική γαρίδα), Penaeus indicus (ινδική λευκή γαρίδα), όλα με εξάπλωση στον Ινδοειρηνικό ωκεανό και το Penaeus vannamei (λευκόποδη γαρίδα) με εξάπλωση στις ανατολικές ακτές του Ειρηνικού από το Μεξικό μέχρι το Περού. Τα τρία πρώτα καλλιεργούνται σε χώρες όπως η Κίνα, η Ταϊλάνδη, το Βιετνάμ, η Ινδονησία, οι Φιλιππίνες, η Αυστραλία, η Ινδία, η Σαουδική Αραβία και το Ιράν, ενώ στην Ιαπωνία καλλιεργείται μόνο η ιαπωνική γαρίδα. Η λευκόποδη γαρίδα καλλιεργείται εντατικά στο Εκουαδόρ, τη Βραζιλία και το Μεξικό, αλλά και πρόσφατα σε χώρες της Άπω Ανατολής. Επίσης, η ιαπωνική γαρίδα που έχει επεκτείνει την εξάπλωσή της στη Μεσόγειο καλλιεργείται και σε χώρες της Ευρώπης όπως η Ισπανία, η Γαλλία και η Ιταλία. Το κοινό Ατλαντομεσογειακό είδος Penaeus kerathurus, παρόλο που αλιεύεται εντατικά στη Μεσόγειο και στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 έγιναν κάποιες προσπάθειες για εμπορική καλλιέργειά του, σήμερα δεν έλκει το ενδιαφέρον των καλλιεργητών. Σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO, πρώτα σε ποσότητα και αξία παραγωγής είναι τα είδη P. vannamei και P. monodon με ετήσια παγκόσμια παραγωγή το 2012 περισσότερους από 3 εκατομμύρια τόνους το πρώτο και περισσότερο από 850 χιλιάδες τόνους το δεύτερο. Η παραγωγή των ειδών αυτών από την αλιεία είναι κατά πολύ μικρότερη από ότι από την υδατοκαλλιέργεια. Τα βασικά στάδια σε μια καλλιέργεια πεναΐδων είναι η συλλογή των γεννητόρων, η ωοτοκία και η εκκόλαψη, η εκτροφή των προνυμφών, η πάχυνση, η συγκομιδή, η επεξεργασία και η διάθεση στην αγορά (Εικόνα 10.5). Στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχουν δύο κύκλοι παραγωγής το χρόνο, στις θερμές χώρες όμως μπορεί να υπάρχουν και τρεις. 5.1 Συλλογή και εκτροφή γεννητόρων Η συλλογή γεννητόρων γίνεται στις περισσότερες περιπτώσεις από το περιβάλλον με τις γνωστές μεθόδους αλιείας των δεκαπόδων (π.χ. μηχανότρατες). Για κάποια είδη που αλιεύονται μαζικά για κατανάλωση αυτό είναι πολύ εύκολο, για άλλα όμως, που δεν είναι τόσο άφθονα στη φύση ή εμφανίζουν εποχικές διαφορές στην ποιότητα, μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα στην ομαλή τροφοδότηση της καλλιέργειας. Οι γεννήτορες μεταφέρονται στους χώρους καλλιέργειας είτε μαζικά μέσα σε φορητές δεξαμενές ή σε πλαστικές σακούλες με νερό εμπλουτισμένο με οξυγόνο. Μια τρίτη μέθοδος για ταχεία μεταφορά, που έχει και το πλεονέκτημα του μικρότερου όγκου και βάρους, είναι η μεταφορά των γεννητόρων σε χαμηλές θερμοκρασίες 4-10 o C μέσα σε πριονίδια. Εναλλακτικά, οι γεννήτορες μπορεί να προκύψουν από το απόθεμα κατά το στάδιο της πάχυνσης. Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να ελαττωθεί πολύ η πυκνότητα των ατόμων (από 5-20 άτομα ανά m 2 σε 1 άτομο ανά m 2 ). Ακόμη, γεννήτορες μπορεί να προκύψουν με τεχνητή επίσπευση της ωρίμανσης επιλεγμένων ατόμων, η οποία γίνεται με αφαίρεση των οφθαλμικών μίσχων που παράγουν ορμόνες υπεύθυνες για την παρεμπόδιση της ανάπτυξης των γονάδων. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να διαμορφωθεί ένα κατάλληλο σύστημα υποδοχής των γεννητόρων που να παρέχει αρκετό χώρο σε έκταση και βάθος νερού ώστε να μπορέσουν να ερωτοτροπήσουν και να ζευγαρώσουν. Η παροχή τροφής στο στάδιο αυτό έχει ιδιαίτερη σημασίας ώστε να ωριμάσουν οι γεννήτορες και να παράγουν υψηλής ποιότητας γεννητικά προϊόντα. Συνιστάται η φυσική τροφή που στην καλύτερη περίπτωση αποτελείται από θαλάσσιους πολύχαιτους, αλλά και Artemia, μύδια, καλαμάρια και κριλλ.

10 10 Κ αλλιέργεια δεκάποδων καρκινοειδών Εικόνα 10.5 Κύκλος παραγωγής του είδους Penaeus vannamei. Τροποποιημένη από FAO (2015).

11 11 Υ δατοκαλλιέργειες 5.2 Ωοτοκία και εκκόλαψη Μέσα σε μεγάλες δεξαμενές εσωτερικού χώρου (Εικόνα 10.6), χωρητικότητας σε νερό μέχρι 200 mt, τοποθετούνται περί τα ωοφόρα θηλυκά συνήθως μέσα σε δίχτυα, ώστε να είναι εύκολο να απομακρυνθούν στη συνέχεια. Στις πεναΐδες, τα αυγά απελευθερώνονται απευθείας μέσα στο νερό (Εικόνα 10.4Α), σε αντίθεση με τα υπόλοιπα δεκάποδα, στα οποία επωάζονται για κάποιο χρονικό διάστημα από τα θηλυκά. Στη φύση, η ωοτοκία γίνεται τη νύχτα, αλλά όταν οι συνθήκες φωτισμού είναι ελεγχόμενες μπορεί να συμβεί οποιαδήποτε ώρα. Μεταβλητές όπως η θερμοκρασία, το είδος, το μέγεθος των θηλυκών και ο αριθμός των προηγούμενων ωοτοκιών είναι καθοριστικής σημασίας για τον αριθμό των παραγόμενων αυγών που ποικίλλει από μέχρι , με ένα μέσο όρο περί τις για κάθε άτομο σε μια ωοτοκία. Σε κάποιες περιπτώσεις, τα θηλυκά αφήνονται να ωοτοκήσουν μέσα στις ίδιες δεξαμενές όπου ωρίμασαν και ζευγάρωσαν, οπότε τα αυγά συλλέγονται με υπερχείλιση του νερού ή παραμένουν κι αυτά στις δεξαμενές. Ωστόσο, η ανάμειξη των αυγών και πρώτων προνυμφικών σταδίων με τα ενήλικα άτομα μπορεί να συνεπάγεται μολύνσεις που δεν είναι επιθυμητές. Έτσι, στις περισσότερες των περιπτώσεων, τα αυγά μεταφέρονται σε άλλες δεξαμενές, τα εκκολαπτήρια, που μπορεί να είναι ταυτόχρονα και εκτροφεία των προνυμφών που θα προκύψουν. Τέτοιες εγκαταστάσεις μπορεί να έχουν μεγάλη παραγωγή την οποία εμπορεύονται σε διεθνές επίπεδο. 5.3 Εκτροφή προνυμφών Τα βασικά προνυμφικά στάδια των πεναΐδων είναι ο ναύπλιος, το ζωίδιο, η μύσις και η μεταπρονύμφη με ποικίλο αριθμό υποσταδίων στα διαφορετικά είδη, ενώ τα βιολογικά χαρακτηριστικά της καλλιέργειας τους είναι τα ίδια σε όλες τις εγκαταστάσεις. Αυτό που διαφέρει είναι το μέγεθος της επιχείρησης και το αν η τεχνική καλλιέργειας είναι ανατολικού τύπου ή δυτικού τύπου. Όσον αφορά στο μέγεθος της επιχείρησης, υπάρχουν από μεγάλες εγκαταστάσεις παραγωγής γόνου με απόδοση 100x10 6 μεταπρονύμφες το χρόνο, μέχρι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις με παραγωγή μικρότερη από 10x10 6 μεταπρονύμφες. Η διάκριση της τεχνικής σε ανατολικού και δυτικού τύπου τείνει να χάσει τη σημασία της με το πέρασμα του χρόνου. Ωστόσο, οι πρώτες είναι πιο παραδοσιακές με διατήρηση των προνυμφών σε μικρότερες πυκνότητες ( προνύμφες ανά λίτρο νερού), εκτροφή τους με φύκη που αναπτύσσονται εντός της δεξαμενής και ως εκ τούτου χαμηλότερους ρυθμούς ανανέωσης του νερού. Εδώ οι δεξαμενές καλλιέργειας είναι σχετικά μεγάλου μεγέθους (μέχρι και 200 mt) με πυθμένες ελαφρά κεκλιμένους ή επίπεδους. Οι δυτικού τύπου πρακτικές είναι περισσότερο εντατικές, επιτρέποντας πυκνότητες προνυμφών μέχρι και 200 ανά λίτρο νερού και με υψηλούς ρυθμού ανανέωσης του νερού, ώστε να διατηρείται η ποιότητα του. Αυτό βέβαια απαιτεί την ανάπτυξη ξεχωριστών καλλιεργειών από φύκη για τις προνύμφες. Τα δοχεία καλλιέργειας είναι συνήθως μικρά (0,1-15 mt), σχήματος τομής V ή U, ώστε να αποφεύγεται η συσσώρευση στερεών υλικών. Και τα δύο συστήματα μπορούν να παράγουν μεγάλες ποσότητες υγιούς γόνου, γεγονός που κυρίως εξαρτάται από την εμπειρία και την κατάρτιση του απασχολούμενου ανθρώπινου δυναμικού. Τα προνυμφικά στάδια που αναφέρθηκαν παραπάνω μπορεί να εκτραφούν όλα σε μια εγκατάσταση ώστε να προκύψουν τελικά οι μεταπρονύμφες ή η διαδικασία να γίνει σε δύο στάδια (ναύπλιος έως ζωίδιο και μύσις έως μεταπρονύμφη). Η ποιότητα του νερού στην εκτροφή των προνυμφών είναι πιο σημαντική από ότι σε οποιοδήποτε άλλο στάδιο. Το είδος της τροφής που παρέχεται ποικίλλει, με το ζωοπλαγκτό και το φυτοπλαγκτό (μικροφύκη, Artemia και τροχόζωα) να προτιμώνται στα στάδια του ναυπλίου και του ζωιδίου, ενώ στα στάδια του μυσιδίου και της μεταπρονύμφης παρέχονται αποκλειστικά ζωικές τροφές, κυρίως κωπήποδα, αμφίποδα, θυσανόποδα, πολύχαιτοι, σάρκα διθύρων, γαρίδων και ψαριών. Συχνά χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά για την καταπολέμηση παθογόνων βακτηρίων.

12 12 Κ αλλιέργεια δεκάποδων καρκινοειδών 5.4 Πάχυνση Η διάφορες τεχνικές που εφαρμόζονται για την πάχυνση των ενήλικων γαρίδων εντάσσονται σε τέσσερεις κατηγορίες, ανάλογα με την επιθυμητή απόδοση και την πυκνότητα των ατόμων: εκτατικές, ημιεντατικές, εντατικές και υπερεντατικές Εκτατική πάχυνση Στις χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας, αλλά και στη Λατινική Αμερική εφαρμόζεται ο απλούστερος τρόπος γαριδοκαλλιέργειας, η εκτατική, που περιλαμβάνει αλίευση νεαρών ατόμων και εκτροφή τους σε μεγάλες, ρηχές, φυσικές υδατοσυλλογές, π.χ. παλιρροιακά έλη, μαγκρόβια δάση και εκβολές. Στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει σοβαρός έλεγχος της ποσότητας και ποιότητας του τελικού προϊόντος. Επίσης, η εποχή αλίευσης και η ποσότητα των νεαρών ατόμων ποικίλλει ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή. Οι γαρίδες διαχωρίζονται από τα υπόλοιπα αλιεύματα και εξετάζονται για ασθένειες (κυρίως ελέγχοντας το βαθμό της ζωτικότητάς τους) πριν περάσουν στο χώρο πάχυνσης. Συνήθως δεν παρέχεται επιπλέον τροφή αφού η καλλιέργεια εξαρτάται από τη φυσική παραγωγικότητα του συστήματος, αλλά κάποιες φορές προστίθενται λιπάσματα, φυσικά ή χημικά. Η ανανέωση του νερού γίνεται με φυσικό τρόπο από την παλίρροια. Εικόνα 10.6 Εκκολαπτήρια γαρίδων στη Νότια Κορέα. Από /media/file:shrimp_hatchery.jpg. Το παρόν έργο αποτελεί κοινό κτήμα (public domain). Σε κάποιες περιπτώσεις, ο γόνος δεν προέρχεται από αλιεία, αλλά οι ντόπιοι καλλιεργητές απλά κλείνουν μια περιοχή την εποχή που υπάρχουν μεγάλες πυκνότητες προνυμφών και τις αφήνουν να μεγαλώσουν μέσα στο σύστημα μέχρι να αποκτήσουν εμπορεύσιμο μέγεθος. Οι πυκνότητες των προνυμφών, σε κάθε περίπτωση, είναι αρκετά μικρές, μικρότερες από ανά εκτάριο και η παραγωγή μπορεί να κυμαίνεται

13 13 Υ δατοκαλλιέργειες από 50 μέχρι 500 κιλά ανά εκτάριο, το χρόνο. Η συλλογή των ώριμων ατόμων γίνεται με πεζόβολα ή παγίδες από μπαμπού. Σε πολλές περιοχές, η καλλιέργεια της γαρίδας εναλλάσσεται εποχιακά με καλλιέργεια ρυζιού ή παραγωγή αλατιού Ημιεντατική πάχυνση Στις ημιεντατικές καλλιέργειες (Εικόνα 10.7) η απόδοση είναι μεγαλύτερη, πράγμα που επιτυγχάνεται με μεγαλύτερη πυκνότητα εισαγόμενων ατόμων (10-30 ανά m 2 ), συνήθως από εκκολαπτήρια, προμήθεια πρόσθετης τροφής και λιπασμάτων, καθώς και συστήματα ανακύκλωσης του νερού. Σε μερικές περιπτώσεις, περιοχές που αρχικά χρησιμοποιούνταν για εκτατική καλλιέργεια αναδιαμορφώνονται με κατάλληλες παρεμβάσεις έτσι ώστε να φιλοξενήσουν ημιεντατικές. Συνήθως οι δεξαμενές για ημιεντατική καλλιέργεια έχουν βάθος 0,5-1,5 m, είναι τετραγωνισμένες και εφοδιασμένες με κανάλια εισόδου και εξόδου του νερού, με ή χωρίς αντλίες. Οι ατομικές δεξαμενές μπορεί να έχουν επιφάνεια 2-30 εκτάρια και στο σύνολό της η καλλιέργεια να καταλαμβάνει μια επιφάνεια εκτάρια. Η συλλογή των ώριμων ατόμων γίνεται με άδειασμα της δεξαμενής και χρήση διχτυού, ή με αντλίες συγκομιδής. Η παραγωγή μπορεί να φτάνει τα 500 έως κιλά ανά εκτάριο, το χρόνο. Είναι γνωστό ότι κατά την ημιεντατική καλλιέργεια απαιτείται συνεχής ανακύκλωση του νερού ώστε να διατηρείται υψηλή η ποιότητά του. Κανονικά χρειάζεται να ανανεώνεται καθημερινά μέχρι και το 25% του νερού των δεξαμενών. Έτσι όμως υπάρχει ο κίνδυνος της εισόδου παθογόνων μικροοργανισμών με το νερό, ενώ ταυτόχρονα αποβάλλονται λύματα πλούσια σε θρεπτικά, με αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Η ανάγκη αντιμετώπισης των επιπτώσεων αυτών και η διατήρηση βιώσιμων γαριδοκαλλιεργειών, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως η Κορέα (Κίτρινη Θάλασσα), όπου υπάρχουν πολυάριθμες εγκαταστάσεις, έχει οδηγήσει πρόσφατα ( ) στην ανάπτυξη συστημάτων εντατικής ή υπερ-εντατικής καλλιέργειας με περιορισμένη ή και μηδενική ανανέωση του νερού, που περιγράφονται παρακάτω. Τα συστήματα αυτά λειτουργούν με συνεχή διοχέτευση αέρα και τεχνικές μηχανικής και χημικής απομάκρυνσης των αιωρούμενων συστατικών. Με τον τρόπο αυτό περιορίστηκαν έως εξέλιπαν οι προσβολές στις καλλιέργειες, ενώ η επιβίωση των καλλιεργούμενων ατόμων και η απόδοση είναι πολύ μεγαλύτερη Εντατική πάχυνση Η εντατική καλλιέργεια γίνεται σε μικρές δεξαμενές επιφάνειας 0,1-1,5 εκτάριου. Η πυκνότητα των εισαγόμενων ατόμων (πάντα από εκκολαπτήρια) είναι μεγαλύτερη των 30 ανά m 2 και ταΐζονται τακτικά με μια σύνθετη δίαιτα. Οι εγκαταστάσεις αυτού του τύπου απαιτούν διαχείριση και παρακολούθηση σε εικοσιτετράωρη βάση. Η ποιότητα του νερού ελέγχεται αυστηρά με τακτική απομάκρυνση των απορριμμάτων και εντατικό αερισμό του νερού με προσθήκη αέρα ή οξυγόνου. Σε ημερήσια βάση επίσης χρειάζεται να ανανεώνεται περισσότερο από το 30% του νερού των δεξαμενών. Οι δεξαμενές είναι από τσιμέντο, μερικές φορές με πλαστική επένδυση, βάθους 1-1,5 m, τετραγωνισμένες ή κυκλικές και μπορούν να αδειάζουν τελείως μεταξύ των κύκλων παραγωγής ώστε να καθαρίζονται. Συχνά, η εντατική καλλιέργεια πραγματοποιείται σε μικρών διαστάσεων καλυμμένες δεξαμενές ή σε εσωτερικούς χώρους, ενώ εξελιγμένες τεχνικές συλλογής και τεχνικές συχνού καθαρισμού των δεξαμενών αμέσως μετά τη συγκομιδή επιτρέπουν συνεχή παραγωγή όλο το χρόνο. Συνήθως η παραγωγή σε τέτοια εντατικά συστήματα φτάνει τα έως κιλά ανά εκτάριο το χρόνο. Τα απόβλητα από τις εγκαταστάσεις εντατικής καλλιέργειας εξακολουθούν να προκαλούν περιβαλλοντικά προβλήματα Υπερεντατική πάχυνση Σε χώρες όπως η Ταϊλάνδη, η Ιαπωνία, οι ΗΠΑ και η Βραζιλία έχουν αναπτυχθεί υπερ-εντατικές γαριδοκαλλιέργειες με απόδοση περισσότερο από κιλά, έως και κιλά, ανά εκτάριο. Απαιτούνται πολύ μεγάλες πυκνότητες ατόμων ( ανά m 2 ) που τοποθετούνται σε κυκλικές δεξαμενές από τσιμέντο m 2 και βάθος 2 m. Αρχικά εισάγονται μεγάλες πυκνότητες ατόμων που σταδιακά

14 14 Κ αλλιέργεια δεκάποδων καρκινοειδών αραιώνονται, καθώς τα ζώα μεγαλώνουν. Δίαιτες υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη σε πολλά γεύματα την ημέρα έχουν ως αποτέλεσμα να παράγονται άτομα εμπορικού μεγέθους (20 g) μέσα σε 5-6 μήνες. Εναλλακτικά έχουν χρησιμοποιηθεί πλαστικές δεξαμενές μέσα σε θερμοκήπια με πολύ καλά αποτελέσματα. Μεγάλη μέριμνα χρειάζεται να λαμβάνεται για την αποφυγή μολύνσεων από βακτήρια και ιούς που λόγω των πολύ μεγάλων πυκνοτήτων των ατόμων μπορεί να καταστρέψουν την καλλιέργεια. Ο έλεγχος των αποβλήτων στις δεξαμενές υπερ-εντατικής καλλιέργειας γίνεται με την ανάπτυξη βακτηρίων τα οποία από τη μια απομακρύνουν τις ενώσεις του αζώτου από το νερό και από την άλλη συμβάλλουν στη διατροφή των γαρίδων.το κόστος παραγωγής ανά κιλό σε τέτοια συστήματα είναι χαμηλό με αποτέλεσμα να έχουν προσελκύσει το ενδιαφέρον των καλλιεργητών και αναμένεται να επικρατήσουν στο άμεσο μέλλον. Εικόνα 10.7 Δεξαμενές ημιεντατικής γαριδοκαλιέργειας στη Νέα Ζηλανδία. Από (αδειοδότηση CC BY). 5.5 Συγκομιδή Οι γαρίδες συλλέγονται από τις καλλιέργειες με διάφορες μεθόδους που περιλαμβάνουν δίχτυα, απόχες, παγίδες, ηλεκτραλιεία ή αποστράγγιση του νερού. Οι πρώτες από αυτές χρησιμοποιούνται κυρίως στις εκτατικές καλλιέργειες ενώ η τελευταία είναι η συνήθης μέθοδος στις εντατικές καλλιέργειες. Ο ακριβής τρόπος και ο χρόνος της αποστράγγισης θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη συμπεριφορά των γαρίδων που καλλιεργούνται. Οι πεναΐδες είναι εν γένει περισσότερο δραστήριες τη νύχτα και έλκονται από το φως, υπάρχουν ωστόσο και διαφοροποιήσεις στη συμπεριφορά μεταξύ των ειδών. 5.6 Παράγοντες που επηρεάζουν την παραγωγή και επιπτώσεις στο περιβάλλον Ανάλογα με τον τύπο της καλλιέργειας και καθώς περνάμε από τις γαριδοκαλλιέργειες με τις μικρές πυκνότητες ατόμων προς εκείνες με τις μεγάλες πυκνότητες, η ποσότητα και η ποιότητα της τροφής αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία. Έτσι στις ημιεντατικές και τις εντατικές καλλιέργειες απαιτείται μεγαλύτερη ποσότητα τροφής. Στις εκτατικές, όπως προαναφέρθηκε, η τροφή παράγεται με φυσικό τρόπο μέσα στο ίδιο σύστημα, ενώ στις υπερεντατικές η κατανάλωση των βακτηρίων μπορεί να μειώσει πολύ την ποσότητα

15 15 Υ δατοκαλλιέργειες της απαιτούμενης πρωτεΐνης. Οι γαρίδες που διατηρούνται σε ημιεντατικές και εντατικές καλλιέργειες ιδανικά ταΐζονται 4 με 5 φορές την ημέρα και έχει υπολογιστεί ότι μόνο το 2005 είχαν παραχθεί σε παγκόσμια κλίμακα 2 εκατομμύρια τόνοι τροφής για καλλιεργούμενες γαρίδες. Η απαραίτητη τροφή αποτελεί περίπου το 50% του κόστους σε μια εντατική γαριδοκαλλιέργεια και επίσης συμβάλει πολύ στη δημιουργία λυμάτων με τη μορφή λάσπης στον πυθμένα των δεξαμενών. Έτσι, είναι σημαντικό να λαμβάνεται μέριμνα για την επιλογή τροφής καλής ποιότητας αλλά και του κατάλληλου τρόπου παροχής της. Για παράδειγμα, η προσθήκη προσελκυστικών ουσιών στην τροφή επιταχύνει την κατανάλωσή της από τις γαρίδες, με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν απώλειες θρεπτικών συστατικών. Στις ανατολικές χώρες, το 50% των παραγωγών παρέχει στις γαρίδες σημαντικό ποσοστό φυσικής τροφής από μη χρησιμοποιούμενα ψάρια, δίθυρα και καρκινοειδή που προέρχονται από την αλιεία. Στο δυτικό ημισφαίριο χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά τυποποιημένη ξηρή τροφή. Για αποτελεσματικότερη διαχείριση της τροφής, αυτή συνήθως διανέμεται μέσα σε δίσκους, κυκλικούς ή ορθογώνιους, εμβαδού 0,5cm 2, που βυθίζονται στις δεξαμενές καλλιέργειας, ώστε να υπάρχει και παρακολούθηση της κατανάλωσης. Η παροχή της τροφής σε δίσκους έχει επί πλέον πλεονεκτήματα, όπως λιγότερη ρύπανση του πυθμένα της δεξαμενής και επομένως λιγότερες ασθένειες, μειωμένο κόστος άντλησης του νερού και αερισμού, καλύτερη πρόβλεψη της συγκομιδής, κ.ά. Ο αερισμός των δεξαμενών γίνεται είτε με τον φυσικό κύκλο της παλίρροιας, είτε με ανεμιστήρες που αναταράσσουν το νερό και είναι πολύ σημαντικός για το τελικό προϊόν, αλλά και για τον έλεγχο των λυμάτων. Ο αερισμός γίνεται το βράδυ και νωρίς το πρωί όταν το οξυγόνο βρίσκεται στα χαμηλότερα επίπεδα κι έχει παρατηρηθεί ότι οι γαρίδες ωφελούνται πολύ από τα ρεύματα που δημιουργούνται. Άλλοι τρόποι αερισμού είναι και η διοχέτευση αέρα υπό χαμηλή πίεση στον πυθμένα της δεξαμενής με ένα σύστημα σωλήνων ή η έγχυση οξυγόνου. Όσον αφορά τον έλεγχο των ασθενειών στις γαριδοκαλλιέργειες, που οφείλονται κυρίως σε ιούς (ασθένειες Taura, λευκών και κίτρινων κηλίδων), δεν υπάρχουν συγκεκριμένα φάρμακα, αλλά έχουν αναπτυχθεί τεχνικές διαχείρισης που μειώνουν τις επιπτώσεις στην καλλιέργεια. Η ρύπανση που προέρχεται από τις δεξαμενές ημι-εντατικής και εντατικής γαριδοκαλλιέργειας μειώνει την ποιότητα του νερού και ευνοεί την ανάπτυξη παθογόνων οργανισμών. Επίσης, συνήθως λαμβάνονται μέτρα προστασίας των δεξαμενών από τα πουλιά που συχνά θηρεύουν τις γαρίδες που καλλιεργούνται σε ανοιχτές δεξαμενές. Μέτριες ποσότητες αποβλήτων από τις εγκαταστάσεις γαριδοκαλλιέργειας μπορεί να έχουν ακόμη και ευεργετική επίδραση στο περιβάλλον και σε κάποιες περιπτώσεις παρατηρήθηκε βελτίωση της τοπικής αλιείας και ισορροπημένη ανάπτυξη των μαγγρόβιων φυτών που περιβάλλουν τις εγκαταστάσεις. Ωστόσο, σε πολλές περιοχές έχουν ήδη καταστραφεί μεγάλες εκτάσεις μαγγρόβιων δασών, είτε λόγω της αποψίλωσής τους για τη δημιουργία των εγκαταστάσεων ή λόγω των τεράστιων ποσοτήτων ανεξέλεγκτων αποβλήτων. Ένα σύστημα καλλιέργειας που βασίζεται στην ανάπτυξη μικροοργανισμών στο μέσο της καλλιέργειας και σχεδόν μηδενική παραγωγή αποβλήτων είναι η πρόσφατη τεχνολογία BIOFLOC (Εικόνα 10.8). Εδώ οι μικροοργανισμοί έχουν διττό ρόλο: α) τη διατήρηση της ποιότητας του νερού με την απορρόφηση των ενώσεων του αζώτου, ενώ παράγεται ταυτόχρονα οργανική ύλη και β) την μεγαλύτερη αποδοτικότητα της καλλιέργειας, αφού αυξάνεται η μετατρεψιμότητα της τροφής και μειώνεται το κόστος διατροφής των γαρίδων. Επιπλέον πρόκειται για μια μέθοδο φιλική προς το περιβάλλον αφού είναι ένα κλειστό σύστημα, που δεν αφήνει να διαφύγουν θρεπτικά, οργανική ύλη, καλλιεργούμενοι οργανισμοί και παθογόνοι μικροοργανισμοί. Ένα ακόμη κέρδος τέτοιων «κάθετων» συστημάτων είναι ότι αποφεύγεται η υποβάθμιση και καταστροφή των παράκτιων και εσωτερικών περιοχών που γίνεται με την ανάπτυξη εκτεταμένων εγκαταστάσεων υδατοκαλλιεργειών. Τέλος, η ελάχιστη αποβολή νερού στο περιβάλλον, επιτρέπει τη διατήρηση των σχετικά υψηλών θερμοκρασιών που απαιτούνται για την καλλιέργεια τροπικών ειδών σε εύκρατες και ψυχρές περιοχές.

16 16 Κ αλλιέργεια δεκάποδων καρκινοειδών 5.7 Ενίσχυση φυσικών αποθεμάτων Προγράμματα ενίσχυσης φυσικών αποθεμάτων από εκκολαπτήρια γαρίδων έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι στιγμής σε ανεπτυγμένες χώρες, όπως η Ιαπωνία, οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Αυστραλία. Κύριοι στόχοι των προγραμμάτων αυτών ήταν η ενίσχυση της μεγάλης κλίμακας αλιείας, η προστασία του περιβάλλοντος και η προώθηση της έρευνας στον τομέα αυτό. Εικόνα 10.8 Εγκαταστάσεις καλλιέργειας με την φιλική προς το περιβάλλον τεχνολογία BIOFLOC. Τροποποιημένη από Emerenciano et al. (2013) (αδειοδότηση CC ΒΥ από INTECH). 5.7 Ενίσχυση φυσικών αποθεμάτων Προγράμματα ενίσχυσης φυσικών αποθεμάτων από εκκολαπτήρια γαρίδων έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι στιγμής σε ανεπτυγμένες χώρες, όπως η Ιαπωνία, οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Αυστραλία. Κύριοι στόχοι των προγραμμάτων αυτών ήταν η ενίσχυση της μεγάλης κλίμακας αλιείας, η προστασία του περιβάλλοντος και η προώθηση της έρευνας στον τομέα αυτό. Πρόσφατα, παρόμοια προγράμματα εφαρμόζονται σε αναπτυσσόμενες περιοχές, όπου κύριος στόχος είναι η οικονομική ανακούφιση πτωχών περιοχών στις οποίες δραστηριοποιούνται παράκτιοι αλιείς με πολύ χαμηλά εισοδήματα, ενώ ταυτόχρονα χρειάζεται να προστατευτούν και να αποκατασταθούν τα μαγγρόβια οικοσυστήματα που υφίστανται μεγάλη πίεση από την υπερ-εντατική αλιεία. Τέτοιου είδους παρεμβάσεις απαιτούν πολύ καλή γνώση του κύκλου ζωής των ειδών. Για παράδειγμα το είδος Penaeus monodon, για το οποίο έχουν γίνει ανάλογες ενέργειες στις Φιλιππίνες, είναι εξαιρετικά ευρύαλο με έναν κύκλο ζωής που ξεκινάει στην ανοιχτή θάλασσα και καταλήγει σε εκβολικές περιοχές. Αυτό σημαίνει ότι η περιοχή απελευθέρωσης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το στάδιο ζωής της γαρίδας που απελευθερώνεται. Η ανάμιξη της ανθρώπινης κοινότητας σε όλες τις φάσεις μιας τέτοιας προσπάθειας έχει αποδειχτεί πολύ σημαντική και συμβάλει στην ενημέρωση, επιμόρφωση και αποτελεσματική συμμετοχή στη διαχείριση των αποθεμάτων της περιοχής τους. 6. Καλλιέργεια γαρίδων Caridea σε γλυκά νερά Οι καλλιεργούμενες γαρίδες της υπεροικογένειας Caridea ανήκουν στην οικογένεια Palaemonidae και περιλαμβάνουν είδη του γένους Macrobrachium που ζουν στα γλυκά νερά. Κυρίαρχο είδος από άποψη παραγωγής είναι το M. rosenbergii (μεγάλη ποταμογαρίδα) που εξαπλώνεται στον Ινδοειρηνικό Ωκεανό και καλλιεργείται κυρίως στην Κίνα, την Ταϊλάνδη, το Μπαγκλαντές, την Ινδία αλλά και σε χώρες της Λατινικής

17 17 Υ δατοκαλλιέργειες Αμερικής όπως το Μεξικό και η Βραζιλία. Η παραγωγή του φτάνει τους 220 χιλιάδες τόνους ετησίως (στοιχεία FAO για το 2012). Ο κύκλος ζωής του (Εικόνα 10.4Β) περιλαμβάνει δύο βασικούς τύπους προνύμφης, το ζωίδιο (με πολλά στάδια) και τη μεταπρονύμφη. Ζει σε ποτάμια αλλά τα θηλυκά αποθέτουν τα αυγά τους στα υφάλμυρα νερά των εκβολών, όπου και εκκολάπτονται οι πελαγικές προνύμφες. Οι ώριμες μεταπρονύμφες γίνονται και πάλι βενθικές και μεταναστεύουν προς το ποτάμι. Τα ώριμα θηλυκά είτε αλιεύονται στη φύση (στις τροπικές περιοχές) ή προέρχονται από δεξαμενές πάχυνσης (στις εύκρατες περιοχές, ώστε να υπάρχει διαθεσιμότητα όλο το χρόνο). Διατηρούνται σε αναλογία 20 προς 3 με τα αρσενικά. Μετά τη γονιμοποίηση, το θηλυκό κυοφορεί τα αυγά (5-100 χιλιάδες ανά άτομο) για τρεις περίπου εβδομάδες. Τα εκκολαπτήρια και οι χώροι εκτροφής των προνυμφών είναι είτε συστήματα ανοιχτά στα οποία συνεχώς ανανεώνεται το νερό (σε παράκτιες περιοχές), ή κλειστά δυναμικά συστήματα (εσωτερικά) όπου το νερό ανακυκλώνεται με τη χρήση βιολογικών φίλτρων. Στη δεύτερη περίπτωση, για την ανάπτυξη των προνυμφών χρειάζεται ανάμιξη 50% γλυκού με 50% θαλασσινό νερό. Κλασσική τροφή αποτελεί η Artemia από κοινού με σάρκα μυδιού ή ψαριού και καλαμάρι. Η πάχυνση γίνεται σε δεξαμενές γλυκού νερού εσωτερικού χώρου ή εξωτερικού χώρου. Τα ενήλικα άτομα ταΐζονται με βιομηχανοποιημένη τροφή. Η καλλιέργεια των γαρίδων των γλυκών νερών δεν έχει τόσο δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον όπως εκείνη των θαλασσινών πεναΐδων καθώς δεν καλλιεργούνται σε τόσο μεγάλες πυκνότητες, η παραγωγικότητα των καλλιεργειών είναι εν γένει μικρότερη και δεν διαταράσσεται η αλατότητα του εδάφους (όπως συμβαίνει στις δεύτερες λόγω χρήσης θαλασσινού νερού). Πρόκειται για καλλιέργειες κατάλληλες για μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις, από μη εξειδικευμένο προσωπικό. Υπάρχουν ωστόσο κάποια προβλήματα στην καλλιέργεια των γαρίδων αυτών που έχουν να κάνουν με α) το γεγονός ότι υπάρχει μια υποβάθμιση της γενετικής σύστασης των καλλιεργούμενων γεννητόρων λόγω μακροχρόνιας ενδογαμίας, που έχει ως αποτέλεσμα απογόνους χαμηλής ποιότητας, β) την έλλειψη ικανών ποσοτήτων καλής ποιότητας γόνου (οι ανάγκες είναι για δισεκατομμύρια το χρόνο) που επιδεινώθηκε τα τελευταία χρόνια εξαιτίας ασθενειών των προνυμφών και γ) την αύξηση του αριθμού μικρού μεγέθους αρσενικών που δεν είναι τόσο γόνιμα όσο τα κανονικά. 7. Καλλιέργεια καραβίδων σε γλυκά νερά Οι καραβίδες που καλλιεργούνται στα γλυκά νερά περιλαμβάνουν είδη των οικογενειών Astacidae, Parastacidae και Cambaridae. Κυρίαρχο είδος ανάμεσά τους είναι το Procambarus clarkii με αρχική εξάπλωση στη Βόρεια Αμερική. Έχει μεταφερθεί στα συστήματα των γλυκών νερών της Ευρώπης, ενώ σήμερα η κύρια παραγωγή του προέρχεται από την Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες (συνολική ετήσια παραγωγή το 2012 γύρω στους 600 χιλιάδες τόνους). Στην Αυστραλία καλλιεργούνται, με πολύ περιορισμένη παραγωγή, είδη του γένους Cherax, ενώ στην Ευρώπη οι καραβίδες του γένους Astacus. Το Procambarus clarkii είναι ένα ευρύοικο είδος (10-30 ο C) που ζει σε γλυκά νερά με μικρή ροή, λιμνούλες, τέλματα και ρυάκια, ιδιαίτερα όταν υπάρχει υδρόβια βλάστηση, σκάβοντας λαγούμια όταν έχει ξηρασία ή κρύο ή για να αναπαραχθεί. Έχει σχετικά απλό βιολογικό κύκλο (Εικόνα 10.4Γ) και ταχεία, άμεση ανάπτυξη, κι έτσι μέσα σε τρεις μήνες μπορεί να προκύψει ένα άτομο 50 g (περίπου 8 cm), ενώ σε καλές συνθήκες μπορεί να παράγονται δύο γενιές το χρόνο. Τα θηλυκά σκάβουν ένα λαγούμι και παραμένουν μέσα σε αυτό μέχρι να ωριμάσουν τα ωάρια τους, ακόμη και συνθήκες ξηρασίας. Το ζευγάρωμα γίνεται απαραίτητα μέσα στο νερό, συνήθως κατά το φθινόπωρο και, μετά τη γονιμοποίηση τους, τα αυγά επωάζονται στην κοιλιά του θηλυκού για περίπου 20 μέρες. Αν πρόκειται να τροφοδοτηθεί μια νέα καλλιέργεια, οι γεννήτορες προκύπτουν με αλιεία. Οι υπάρχουσες καλλιέργειες, που γίνονται σε φυσικές υδατοσυλλογές, είναι συνήθως αυτάρκεις και αυτοτροφοδοτούμενες, αφού και μετά τη συλλογή πάντα παραμένουν γεννήτορες από τον προηγούμενο κύκλο. Οι υδατοσυλλογές καλλιέργειας θα πρέπει να έχουν βάθος cm, να είναι

18 18 Κ αλλιέργεια δεκάποδων καρκινοειδών σχετικά επίπεδες και λασπώδεις και να μιμούνται τον υδρολογικό κύκλο της φύσης ώστε να διασφαλίζονται οι κατάλληλες συνθήκες. Το άδειασμα του νερού κατά διαστήματα είναι αναγκαίο ώστε να αερίζονται τα ιζήματα, να περιορίζονται οι θηρευτές και να ανανεώνεται η βλάστηση που είναι απαραίτητη για τις καραβίδες. Σε αυτά τα διαστήματα οι καραβίδες σκάβουν και παραμένουν μέσα στα λαγούμια τους. Ιδιαίτερη φροντίδα χρειάζεται για το γέμισμα των υδατοσυλλογών κατά τις περιόδους του ζευγαρώματος και ανάπτυξης των αυγών. Η συνεχής παραγωγή νεαρών ατόμων όλο το χρόνο και οι διαφορετικοί ρυθμοί ανάπτυξης καταλήγουν σε πληθυσμούς καραβίδων ποικίλλων μεγεθών και ηλικιακών κλάσεων. Έτσι, για την καλλιέργεια των καραβίδων δεν είναι αναγκαίο να υπάρχει ειδική μέριμνα για εκκολαπτήρια και χώρους ανάπτυξης προνυμφών. Ο τρόπος παραγωγής μπορεί να είτε μονοκαλλιέργεια, δηλαδή αποκλειστική καλλιέργεια καραβίδας, ή να γίνεται σε συνδυασμό με καλλιέργεια ρυζιού. Σε κάποιες περιοχές, για παράδειγμα, καλλιεργείται ρύζι κατά το καλοκαίρι και, μετά τη συγκομιδή του, καραβίδες όλο τον υπόλοιπο χρόνο. Οι καραβίδες είναι παμφάγες και εφόσον ληφθεί μέριμνα για την ύπαρξη βλάστησης μέσα στο νερό, αυτή λειτουργεί ως βάση για τη δημιουργία της τροφικής αλυσίδας, στην κορυφή της οποίας βρίσκεται η καραβίδα. Σε μια τέτοια περίπτωση δεν χρειάζεται περεταίρω προσθήκη τροφής. Η συγκομιδή γίνεται με παγίδες που περιέχουν φυσικό ή βιομηχανοποιημένο δόλωμα και τοποθετούνται σε όλη την έκταση της καλλιέργειας με βάρκες. Οι ασθένειες είναι σχετικά σπάνιες και δεν έχουν παρατηρηθεί ποτέ σε επίπεδο επιδημίας. Στην Αυστραλία για το είδος Cherax quadricarinatus έχουν αναπτυχθεί εντατικά συστήματα καλλιέργειας με εγκαταστάσεις παρόμοιες με εκείνες που χρησιμοποιούνται για τις αστακοκαραβίδες. Στην Ευρώπη, έχουν δοκιμαστεί κατά καιρούς εκτατικές καλλιέργειες των ειδών του γένους Astacus σε μεγαλύτερες ή μικρότερες φυσικές υδατοσυλλογές καθώς και εντατικές ή ημι-εντατικές καλλιέργειες σε τεχνητά κανάλια, στα οποία έχει επιτευχθεί παραγωγή μέχρι και 500 kg ανά εκτάριο. Καραβίδες που ξέφυγαν από καλλιέργειες αλλά και ηθελημένη απελευθέρωση ατόμων έχουν εμπλουτίσει σε κάποιες περιοχές τους τοπικούς πληθυσμούς αλλά έχουν προκαλέσει και προβλήματα στην τοπική ιχθυαλιεία. Επίσης, η εισαγωγή και καλλιέργεια ξενικών ειδών σε κάποιες περιοχές είχε ως αποτέλεσμα τη διάδοση μιας ασθένειας (πανούκλα των καραβίδων), γεγονός που δείχνει πόσο μεγάλη προσοχή χρειάζεται πριν γίνουν τέτοιες ενέργειες. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η μείωση των πληθυσμών, λόγω ασθενειών αλλά και υπεραλίευσης, διάφορες χώρες ξεκίνησαν προγράμματα διαχείρισης τους. Μια τέτοια περίπτωση είναι της Εσθονίας, όπου από το 1996 γίνεται σταθερά εμπλουτισμός των τοπικών πληθυσμών με νεαρά άτομα (γύρω στα άτομα το χρόνο) που παράγονται σε εγκαταστάσεις καλλιέργειας. Ακόμη, στη χώρα αυτή υπάρχει μια συνεχώς αναπτυσσόμενη παραγωγή ατόμων εμπορικού μεγέθους σε 10 οργανωμένες μονάδες καλλιέργειας. 8. Καλλιέργεια αστακοκαραβίδων Δύο είδη αστακοραβίδων του γένους Homarus (οικογένεια Nephropidae) αλιεύονται παγκοσμίως και παρουσιάζουν μεγάλο οικονομικό ενδιαφέρον: το H. americanus (αμερικάνικη αστακοκαραβίδα) και το H. gammarus (ευρωπαϊκή αστακοκαραβίδα) με εξάπλωση στις βορειοανατολικές ακτές του Ατλαντικού το πρώτο και στις ευρωπαϊκές ακτές του Ατλαντικού και τη Μεσόγειο το δεύτερο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά υπάρχουν αυστηροί κανόνες αλιείας (αλίευση μόνο με παγίδες, σήμανση των ωοφόρων θηλυκών για αποφυγή αλίευσης) και περιορισμοί στο μέγεθος των αλιευόμενων ατόμων, στο πλαίσιο της διαχείρισης των πληθυσμών τους. Το ενδιαφέρον για την καλλιέργειά τους είναι προφανώς μεγάλο και ο κύκλος ζωής τους σχετικά απλός (Εικόνα 10.4Β) και καλά γνωστός. Ένα πρόβλημα, ωστόσο, που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι ότι τα ενήλικα άτομα στη διάρκεια της πάχυνσης χρειάζεται να κρατιούνται απομονωμένα μεταξύ τους, γεγονός

19 19 Υ δατοκαλλιέργειες που αυξάνει το κόστος της καλλιέργειας. Η εμπορική καλλιέργεια των αστακών, αν και προς το παρόν περιορισμένη, παρουσιάζει σταδιακή ανάπτυξη, σε χώρες όπως η Νορβηγία και η Μεγάλη Βρετανία. Η συλλογή των ωοφόρων θηλυκών γίνεται από τη φύση με τις παγίδες αλιείας των αστακών ή από το παρεμπίπτον αλίευμα των μηχανοτρατών. Τα θηλυκά κρατούνται απομονωμένα μεταξύ τους σε ειδικά διαχωρισμένα διαμερίσματα λόγω του ότι μπορεί να γίνονται πολύ επιθετικά σε συνθήκες συνωστισμού. Μετά την εκκόλαψη των αυγών, αυτά μεταφέρονται σε νέα δοχεία, όπου με κατάλληλη ρύθμιση της θερμοκρασίας (άριστη στους ο C) οι προνύμφες μπορούν να αναπτυχθούν αρκετά γρηγορότερα από ότι στη φύση (μέσα σε 12 ημέρες). Σε ανάλογη θερμοκρασία, οι αστακοκαραβίδες μπορεί να φτάσουν σε βάρος τα g (συνολικό μήκος 20 cm) σε 2 περίπου χρόνια. Οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν το ρυθμό αύξησης είναι οι ανθρώπινοι χειρισμοί, η πυκνότητα των ατόμων, το μέγεθος του διαθέσιμου ενδιαιτήματος, και η ποιότητα του νερού. Οι προνύμφες τρέφονται με ζωντανή ενήλικη Artemia και συμπληρωματικά με γονάδες από μύδια για καλύτερη αύξηση και επιβίωση. Σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους, ακόμη και στα προνυμφικά στάδια, οι αστακοκαραβίδες παρουσιάζουν κανιβαλιστική συμπεριφορά που συνήθως δεν μπορεί να αποφευχθεί, αφού θα ήταν ασύμφορο να χωριστούν τα άτομα μεταξύ τους. Όταν όμως φτάσουν στο στάδιο της εγκατάστασης στο βυθό, απομονώνονται και πάλι σε ειδικές εγκαταστάσεις, εξασφαλίζοντας έτσι επιβίωση μεγαλύτερη από 80%. Κατά τη διάρκεια του σταδίου της πάχυνσης οι αστακοκαραβίδες συνεχίζουν να εκτρέφονται ξεχωριστά. Αυτό, πέρα από την αποφυγή του κανιβαλισμού, έχει να κάνει και με το διαφορετικό ρυθμό αύξησης των ατόμων, που έχει ως αποτέλεσμα κάποια να αποκτούν μέχρι και τριπλάσιο μέγεθος από άλλα μέσα σε τρεις μήνες. Έτσι, σε περίπτωση συνύπαρξης των ατόμων απαιτείται πρόσθετη εργασία για τη συνεχή ταξινόμηση των ατόμων σύμφωνα με το μέγεθος. Η εκτροφή των ατόμων σε ξεχωριστά δοχεία λύνει αυτά τα προβλήματα, αλλά για να είναι επιτυχής θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη διάφορες παράμετροι, όπως: (α) Το ελάχιστο μέγεθος του δοχείου ώστε να μην εμποδίζεται η αύξηση του ατόμου και ο ελάχιστος αριθμός διαφορετικών μεγεθών που απαιτούνται για μια περίοδο αύξησης 2-3 ετών. Έχει παρατηρηθεί ότι χρειάζονται τουλάχιστον 3 μεταφορές των ατόμων σε μεγαλύτερα δοχεία σε αυτό το διάστημα. (β) Το υλικό από το οποίο αποτελούνται τα δοχεία και το σχήμα τους. (γ) Η επιτυχής απομάκρυνση των απεκκριμάτων. (δ) Η ακριβής και γρήγορη παροχή τροφής στο σύστημα. Μέχρι στιγμής έχουν σχεδιαστεί και χρησιμοποιηθεί διάφορα σύνθετα συστήματα, όπως πολλά διάτρητα δοχεία ή μικρά κλουβιά βυθισμένα μέσα σε βαθιά δεξαμενή γεμάτη με νερό. Το σύστημα αυτό έχει το πλεονέκτημα της ανεμπόδιστης κυκλοφορίας της τροφής σε όλα τα άτομα. Το θέμα της τροφής είναι αρκετά περίπλοκο και έχουν αναπτυχθεί ηλεκτρονικά συστήματα παροχής της. Πρόσφατα υπολογίστηκε ότι μια μονάδα που παράγει 1 εκατομμύριο αστακοκαραβίδες το χρόνο χρειάζεται 24 mt τροφή την ημέρα, η αποθήκευση και η προετοιμασία της οποίας είναι σπουδαία υπόθεση. Οι αστακοκαραβίδες σε συνθήκες καλλιέργειας είναι πολύ ανθεκτικές στις ασθένειες. Τα σχετικά λίγα περιστατικά ασθενειών που έχουν παρατηρηθεί μέχρι σήμερα έχουν αποδοθεί σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες, κακή ποιότητα νερού, ανεπαρκή τροφοδοσία και κακή μεταχείριση των ατόμων. Ωστόσο, ασφαλή συμπεράσματα μπορεί να υπάρχουν μόνο όταν θα έχουμε εμπορικές καλλιέργειες με συνεχή παραγωγή. Ένας τρόπος περιορισμένης καλλιέργειας, με στόχο την απλή βελτίωση του προϊόντος, γίνεται στη βόρεια Αμερική όπου σε παράκτιες περιοχές συλλέγονται αστακοκαραβίδες που έχουν περάσει πρόσφατα από τη διαδικασία της έκδυσης και εκτρέφονται ώστε να μεγαλώσουν και να πουληθούν σε καλύτερες τιμές. Το ενδιαφέρον των επιστημόνων έχει επικεντρωθεί τα τελευταία 20 χρόνια στην ενίσχυση των φυσικών αποθεμάτων με νεαρά άτομα που μεταφέρονται από οργανωμένα εκκολαπτήρια στη θάλασσα. Για παράδειγμα, από τα εκκολαπτήρια στα νησιά Orkney απελευθερώνονται δεκάδες χιλιάδες νεαρών αστακών το χρόνο, στο πλαίσιο ενός προγράμματος εμπλουτισμού που υποστηρίζεται και από τους τοπικούς αλιείς. Η μέθοδος εκτροφής των προνυμφών είναι όπως περιγράφηκε πιο πάνω, ωστόσο στην περίπτωση αυτή δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στο είδος και την ποιότητα της τροφής για την καλύτερη