«ιδακτική αξιοποίηση εφαρµογής Web 2.0 για την οπτικοποίηση αποτελεσµάτων δηµοσκόπησης µε τη χρήση σύννεφου λέξεων (word cloud)»

Transcript

1 «ιδακτική αξιοποίηση εφαρµογής Web 2.0 για την οπτικοποίηση αποτελεσµάτων δηµοσκόπησης µε τη χρήση σύννεφου λέξεων (word cloud)» Σαλονικίδης Ιωάννης άσκαλος, 11 ο ηµοτικό Σχολείο Ευόσµου ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το Wordle ( είναι µια δωρεάν εφαρµογή Web 2.0 που επιτρέπει στους χρήστες να δηµιουργούν «σύννεφα λέξεων» (word clouds). Με τον τρόπο αυτό οπτικοποιείται η συχνότητα εµφάνισης µιας λέξης από ένα δοσµένο κείµενο, καθώς οι λέξεις µε τη µεγαλύτερη συχνότητα εµφάνισης παρουσιάζονται µεγαλύτερες σε σχέση µε τις υπόλοιπες. Η εφαρµογή διαθέτει µια σειρά από ποιοτικά τεχνικά χαρακτηριστικά που το καθιστούν ένα δυναµικό και ευέλικτο γνωστικό εργαλείο και είναι δυνατόν να χρησιµοποιηθεί στη µαθησιακή διαδικασία µε ποικίλους τρόπους. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζονται τα κυριότερα χαρακτηριστικά της εφαρµογής και περιγράφεται µια διδακτική πρόταση που υλοποιήθηκε από µαθητές δηµοτικού. Συγκεκριµένα εξετάζεται κάποιο σχολικό πρόβληµα που έχουν επιλέξει οι µαθητές και γίνεται διερεύνηση του προβλήµατος µε τη βοήθεια δηµοσκόπησης. Τα αποτελέσµατα της δηµοσκόπησης οπτικοποιούνται και αναλύονται µε τη βοήθεια της διαδικτυακής εφαρµογής Wordle. Οι δραστηριότητες καταλήγουν στην παρουσίαση των αποτελεσµάτων και των προτάσεων των µαθητών για την επίλυση του προβλήµατος. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ ΙΑ: Web 2.0, Wordle, word cloud, tags, οπτικοποίηση, δηµοσκόπηση. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο όρος Web 2.0 (Ιστός 2.0), χρησιµοποιείται για να περιγράψει τη νέα γενιά του Παγκόσµιου Ιστού η οποία βασίζεται στη δυνατότητα των χρηστών του ιαδικτύου να µοιράζονται πληροφορίες και να συνεργάζονται online. Αυτό το δυναµικά εξελισσόµενο περιβάλλον διαδικτυακών υπηρεσιών και εφαρµογών αφοµοιώνεται σταδιακά στην καθηµερινή εκπαιδευτική διαδικασία, αφού προσφέρει ισχυρές δυνατότητες διαδικτυακής συνεργασίας µε το πλεονέκτηµα ότι οι χρήστες του (µαθητές και εκπαιδευτικοί) δεν χρειάζεται να γνωρίζουν τεχνικές λεπτοµέρειες ή πολύπλοκες γλώσσες προγραµµατισµού (Μπράτιτσης Θ. κ.ά., 2009). Αντικείµενο της εργασίας αποτελεί η διδακτική αξιοποίηση της διαδικτυακής εφαρµογής Wordle, µια εφαρµογής οπτικοποίησης δεδοµένων σε µορφή «σύννεφου λέξεων» (word clouds). ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ WORDLE Το Wordle είναι µια δωρεάν εφαρµογή Web 2.0 που επιτρέπει στους χρήστες να δηµιουργούν «σύννεφα λέξεων» (word clouds). Με τον τρόπο αυτό οπτικοποιείται η συχνότητα εµφάνισης µιας λέξης από ένα δοσµένο κείµενο, καθώς οι λέξεις µε τη µεγαλύτερη συχνότητα εµφάνισης παρουσιάζονται µεγαλύτερες σε σχέση µε τις υπόλοιπες (εικόνα 1). Κ. Γλέζου & Ν. Τζιµόπουλος (Επιµ.), Πρακτικά Εργασιών 6 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου των Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ «Αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στη ιδακτική Πράξη», σ. 1-5 Σύρος, 6-8 Μαΐου 2011

2 2 6 ο Πανελλήνιο Συνέδριο των Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ Εικόνα 1: ηµιουργία «σύννεφου λέξεων» µε την εφαρµογή Wordle Ο χρήστης αφού δηµιουργήσει το «σύννεφο λέξεων» που επιθυµεί µπορεί να το µορφοποιήσει, αλλάζοντας γραµµατοσειρά, χρώµατα, σχήµα ή την κατεύθυνση των λέξεων, να το εκτυπώσει, να το αποθηκεύσει ως εικόνα, να το δηµοσιεύσει στο διαδικτυακό του τόπο ή να το διαµοιράσει ως σύνδεσµο. Οι εικόνες που δηµιουργούνται από την εφαρµογή Wordle διαθέτουν πνευµατικά δικαιώµατα κάτω από την άδεια Creative Commons Attribution (28/12/2010). ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΟΡΙΣΜΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ Τα «σύννεφα ετικετών» (tag clouds), δηλαδή οι οπτικές αναπαραστάσεις λέξεων κλειδιών που χρησιµοποιούνται για να περιγράψουν το λεκτικό περιεχόµενο ενός ιστοτόπου χρησιµοποιούνται στο διαδίκτυο από το 1997 (Viegas & Wattenberg, 2008). Όµως τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι διαδικτυακοί τόποι προσφέρουν τη δυνατότητα στους χρήστες να δηµιουργούν τα δικά τους «σύννεφα ετικετών» (tag clouds). Τέτοιοι χαρακτηριστικοί δικτυακοί τόποι είναι: To Cloud ( Tag Cloud Generator ( Tag Crowd ( Make Cloud ( Tagxedo ( και Wordle ( Σε σύγκριση µε τα άλλα παρόµοια εργαλεία το Wordle χαρακτηρίζεται ως αυτό που προσφέρει την «καλύτερη οπτικοποίηση και φιλικότητα προς τον χρήστη» (Ramsden & Bate, 2008). Ο διαδικτυακός τόπος Wordle ( δηµιουργήθηκε τον Ιούνιο του 2008 από τον Jonathan Feinberg. Ο ίδιος ο δηµιουργός περιγράφει το Wordle ως «παιχνίδι» (Feinberg, 2009). Όµως αυτός ο χαρακτηρισµός είναι µάλλον απλοϊκός και δεν αντικατοπτρίζει την ποικιλία της θεµατολογίας για την οποία χρησιµοποιούν οι χρήστες το Wordle. Έτσι, οι εκπαιδευτικοί χρησιµοποιούν το Wordle ως γλωσσικό εργαλείο, οι ερευνητές για την ανάλυση πληροφοριών, τα παιδιά και οι έφηβοι για να παρουσιάσουν τις σκέψεις τους, οι δηµοσιογράφοι για την ανάλυση οµιλιών πολιτικών κ.ο.κ. (εικόνα 2).

3 «Αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στη ιδακτική Πράξη» 3 Εικόνα 2: Ανάλυση διακαναλικής συνέντευξης του πρωθυπουργού της Ελλάδας από την εφηµερίδα ΤΑ ΝΕΑ (27/10/2010) µε την εφαρµογή Wordle. Αυτή ακριβώς η πολυχρηστικότητα και η ευκολία µε την οποία οπτικοποιεί τα κείµενα το Wordle είχε ως αποτέλεσµα την εξαιρετικά µεγάλη επισκεψιµότητα του διαδικτυακού τόπου ( επισκέπτες την ηµέρα κατά µέσο όρο) και τη δηµιουργία περισσότερων από «σύννεφων λέξεων» - ένα κάθε 10 δευτερόλεπτα (Viegas, Wattenberg & Feinberg, 2009). ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ WORDLE ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Είναι ελεύθερο για χρήση και δεν απαιτεί εγγραφή. Είναι κατάλληλο για όλες τις ηλικίες χρηστών. Είναι εύκολο στη χρήση. Είναι εξαιρετικό στην οπτικοποίηση κειµένου, άρα κατάλληλο για µαθητές που µαθαίνουν οπτικά. ΕΙ ΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Κείµενο: Η εισαγωγή κειµένου γίνεται µε διάφορους τρόπους (επικόλληση κειµένου, εισαγωγή διεύθυνσης URL διαδικτυακού τόπου, αυτόµατη εισαγωγή ετικετών από άλλους δικτυακούς τόπους διαµοιρασµού συνδέσµων, π.χ. del.icio.us). Γραµµατοσειρά: υνατότητα επιλογής γραµµατοσειράς (34 διαθέσιµες) Χρώµα: ιατίθενται 12 διαφορετικές παλέτες χρωµάτων και η δυνατότητα δηµιουργίας συνδυασµών χρωµάτων από τον χρήστη. Περιεχόµενο/Γλώσσα: Υποστηρίζονται 26 γλώσσες ανάµεσά τους και η ελληνική γλώσσα. Οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα εµφάνισης/απόκρυψης των κοινών λέξεων κάθε γλώσσας (π.χ. άρθρα, συνδέσµους κλπ.) Εµφάνιση: ίνεται η δυνατότητα στο χρήστη να εµφανίσει τις λέξεις µε αλφαβητική σειρά, να καθορίσει τον µέγιστο αριθµό λέξεων, να αλλάξει τον προσανατολισµό των λέξεων κλπ. ιαµοιρασµός: Ο χρήστης µπορεί να εκτυπώσει την εικόνα του τελικού αποτελέσµατος, να τη δηµοσιεύσει στο διαδικτυακό του τόπο, να την αποστείλει ως υπερσύνδεσµο σε άλλους χρήστες. ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ Το Wordle διαθέτει µια σειρά από ποιοτικά τεχνικά χαρακτηριστικά που το καθιστούν ένα δυναµικό και ευέλικτο γνωστικό εργαλείο (cognitive tool) (Jonassen, 2000; 2003; Μικρόπουλος, 2008) και είναι δυνατόν να χρησιµοποιηθεί στη µαθησιακή διαδικασία µε ποικίλους τρόπους: Οπτικοποιεί τις πληροφορίες ευνοώντας ιδιαίτερα τους µαθητές που µαθαίνουν µε οπτικό τρόπο (visual learners). Ενθαρρύνει την προσωπική έκφραση και την ανάδειξη των ιδεών των µαθητών. Αναπτύσσει τη δηµιουργικότητα και την κριτική σκέψη. Συµβάλλει στην ανάπτυξη γλωσσικών δεξιοτήτων παραγωγής και κατανόησης του γραπτού λόγου. ηµιουργεί κίνητρα για ενεργό συµµετοχή σε παιδαγωγικές δραστηριότητες ατοµικού ή οµαδικού χαρακτήρα. Μπορεί να χρησιµοποιηθεί για τη σύγκριση, ανάλυση και γραφική απεικόνιση δεδοµένων. Βοηθά στην ανάπτυξη διαισθητικών και πρωτότυπων στρατηγικών επίλυσης προβληµάτων, αφού η µη-γραµµική απεικόνιση των πληροφοριών προσεγγίζει περισσότερο τον τρόπο µε τον οποίο σκεφτόµαστε. Παρακάτω αναφέρονται ορισµένες ιδέες παιδαγωγικής αξιοποίησης του Wordle στη διδασκαλία: Έλεγχος της συχνότητας εµφάνισης µιας λέξης: Οι µαθητές επικολλούν το γραπτό τους στο Wordle και διαπιστώνουν εάν χρησιµοποιούν κάποιες λέξεις πιο συχνά. Στην

4 4 6 ο Πανελλήνιο Συνέδριο των Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ περίπτωση αυτή προχωρούν σε διόρθωση του γραπτού τους αντικαθιστώντας τις κοινές λέξεις µε συνώνυµες και συγκρίνουν το Wordle του νέου γραπτού τους µε το αρχικό. Εµπλουτισµός λεξιλογίου: ίνεται µια λέξη και οι µαθητές προσπαθούν να γράψουν όσο το δυνατόν περισσότερες λέξεις που σχετίζονται µ αυτήν (συνώνυµες, παράγωγες κλπ.). Εξάγουν την εργασία τους σε Wordle και συζητούν για τα αποτελέσµατα. Ανάλυση κειµένου: Οι µαθητές επικολλούν ένα απόσπασµα λογοτεχνικού κειµένου ή ενός άρθρου και δηµιουργούν το αντίστοιχο Wordle. Ακολουθεί συζήτηση: Ποιο θέµα διαπραγµατεύεται το κείµενο, ποιες είναι οι λέξεις κλειδιά, ποια είναι η βασική ιδέα; Παρόµοιες δραστηριότητες µπορεί να γίνουν για την ανάλυση ιστορικών κειµένων, διαδικτυακών τόπων κ.ο.κ. Περίληψη κειµένου: Οι µαθητές επικολλούν το κείµενο και δηµιουργούν την περίληψή του χρησιµοποιώντας τις λέξεις που εµφανίζονται µεγαλύτερες (βασικές έννοιες, λέξεις - κλειδιά) Σύγκριση κειµένων: ηµιουργούνται δύο wordle από δύο κείµενα διαφορετικών συγγραφέων που διαπραγµατεύονται το ίδιο θέµα. Ακολουθεί συζήτηση για τον τρόπο που γράφει κάθε συγγραφέας, τη σηµασία που δίνει σε επιµέρους ζητήµατα του βασικού θέµατος, το στόχο που θέλει να επιτύχει µε το γραπτό του κλπ. Παραγωγή γραπτού λόγου: Ο εκπαιδευτικός παρουσιάζει το Wordle ενός άγνωστου κειµένου. Ζητά από τους µαθητές να γράψουν το δικό τους κείµενο µε βάση τις λέξεις που εµφανίζονται µεγαλύτερες. Ακολουθεί σύγκριση των κειµένων των παιδιών µε το πρωτότυπο κείµενο. Απεικόνιση και ανάλυση δεδοµένων: ιενεργείται µια δηµοσκόπηση, συλλέγονται τα δεδοµένα και δηµιουργείται το αντίστοιχο Wordle. Οι µαθητές επιχειρούν να ερµηνεύσουν τα αποτελέσµατα της δηµοσκόπησης µε βάση το µέγεθος των λέξεων. ιερεύνηση των ιδεών των µαθητών: ίνεται ένα θέµα στους µαθητές (π.χ. η ανακύκλωση) και οι µαθητές προσπαθούν να γράψουν όσες έννοιες γνωρίζουν σχετικά µε το θέµα. Το τελικό αποτέλεσµα αναδεικνύει τις ιδέες των µαθητών και µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως διαγνωστικό εργαλείο ή και έναυσµα για συζήτηση. Μετά την ολοκλήρωση της διερεύνησης του θέµατος οι µαθητές δηµιουργούν ένα νέο Wordle και συγκρίνουν (τι γνώριζα; - τι έµαθα;). Ποιος είµαι; - Κάθε µαθητής γράφει από δύο τρία θετικά στοιχεία για κάθε συµµαθητή του. Με τα Wordle όλων των µαθητών δηµιουργείται µια αφίσα της τάξης. Εναλλακτικά µπορεί κάθε µαθητής να γράψει για τον εαυτό του. Έκφραση και δηµιουργικότητα: Κάθε παιδί επιλέγει ένα θέµα της αρεσκείας του (αγαπηµένο µουσικό συγκρότηµα, λογοτεχνικό βιβλίο, κινηµατογραφική ταινία κλπ.) και δηµιουργεί το αντίστοιχο Wordle. Εκτυπώνονται τα έργα των παιδιών και αναρτώνται στον πίνακα ανακοινώσεων ή στους τοίχους της τάξης. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ Το Wordle µπορεί να αποδειχθεί ένα εξαιρετικό εκπαιδευτικό εργαλείο. Όµως υπάρχει η πιθανότητα κατά την επίσκεψη των µαθητών µας στο διαδικτυακό τόπο, να πλοηγηθούν σε «σύννεφα λέξεων» (word clouds) µε ανάρµοστο περιεχόµενο. Το πρόβληµα αυτό διορθώνεται µε τον αποκλεισµό (block) των παρακάτω διευθύνσεων από το διαχειριστή του τοπικού σχολικού δικτύου: ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑ Ι ΑΚΤΙΚΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ Ακολουθεί διδακτική πρόταση παιδαγωγικής αξιοποίησης της εφαρµογής Wordle, όπως αυτή πραγµατοποιήθηκε από µαθητές της Ε 1 τάξης του 11 ου ηµοτικού Σχολείου Ευόσµου (Φεβρουάριος 2010). Η δοµή της διδακτικής πρότασης ακολουθεί το πρότυπο εκπαιδευτικού σεναρίου (Αθανασιάδης, κ.ά. 2009) και περιλαµβάνει φύλλα οδηγιών προς τους µαθητές.

5 «Αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στη ιδακτική Πράξη» 5 ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ Τίτλος: «Μου αρέσει εν µου αρέσει» Εµπλεκόµενες γνωστικές περιοχές: Το σενάριο αφορά στις γνωστικές περιοχές της Γλώσσας και των Μαθηµατικών (στατιστική). Μπορεί να ενταχθεί σε διαθεµατικά σχέδια εργασίας προγραµµάτων της Ευέλικτης Ζώνης. Ειδικότερα, εξετάζεται κάποιο σχολικό πρόβληµα που έχουν επιλέξει οι µαθητές. Γίνεται διερεύνηση του προβλήµατος µε τη βοήθεια δηµοσκόπησης. Τα αποτελέσµατα της δηµοσκόπησης οπτικοποιούνται και αναλύονται µε τη βοήθεια της διαδικτυακής εφαρµογής Wordle ( Οι δραστηριότητες καταλήγουν στην παρουσίαση των αποτελεσµάτων και των προτάσεων των µαθητών για την επίλυση του προβλήµατος. Τάξεις στις οποίες µπορεί να απευθύνεται: Το σενάριο απευθύνεται στις µεγάλες τάξεις του ηµοτικού (, Ε, ΣΤ ) αν και είναι δυνατόν να χρησιµοποιηθεί σε τάξεις του Γυµνασίου µε τις κατάλληλες τροποποιήσεις. Συµβατότητα µε το ΑΠΣ και το ΕΠΠΣ: Η ανάπτυξη του σεναρίου βασίζεται στη µέθοδο των σχεδίων εργασίας (project method). Η συγκεκριµένη µεθοδολογία προάγει την ενεργό συµµετοχή και την ανάπτυξη της δηµιουργικής, κριτικής σκέψης των µαθητών, µέσα από οµαδοσυνεργατικές διαδικασίες, εποµένως είναι συµβατή µε το ιαθεµατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραµµάτων Σπουδών (.Ε.Π.Π.Σ., 2001) και µε τα επιµέρους Αναλυτικά Προγράµµατα Σπουδών των εµπλεκόµενων γνωστικών αντικειµένων. Οργάνωση διδασκαλίας-υλικοτεχνική υποδοµή: Η διεξαγωγή του σεναρίου θα πραγµατοποιηθεί κυρίως στην τάξη των µαθητών, ενώ στη φάση της ανάλυσης και απεικόνισης των δεδοµένων απαιτείται ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής ανά 2-3 µαθητές. Οι µαθητές και οι µαθήτριες θα µοιραστούν σε δύο µεγάλες οµάδες που στη συνέχεια θα χωριστούν σε µικρότερες υπο-οµάδες των 2-3 παιδιών. Για την υλοποίηση των δραστηριοτήτων απαιτείται: οθόνη προβολής ή διαδραστικός πίνακας (προαιρετικά), εργαστήριο ΗΥ, δικτυακός εκτυπωτής, πρόγραµµα περιήγησης στο διαδίκτυο (διαδικτυακή εφαρµογή Wordle), λογισµικό επεξεργασίας κειµένου. Σκοπός- Στόχοι Ο βασικός σκοπός του σεναρίου είναι η ενεργοποίηση των µαθητών απέναντι σε ένα θέµα της καθηµερινότητάς τους (σχολικό πρόβληµα) και η ανάληψη πρωτοβουλιών για την αντιµετώπισή του. Κατά τη διάρκεια υλοποίησης των δραστηριοτήτων αναµένεται να επιτευχθούν στόχοι που σχετίζονται: Ως προς το γνωστικό µέρος οι µαθητές: Να αναγνωρίζουν τις διαστάσεις ενός προβλήµατος. Να συλλέγουν δεδοµένα χρησιµοποιώντας φόρµες καταγραφής. Να εξαγάγουν συµπεράσµατα που προκύπτουν από τη σύγκριση και την ανάλυση δεδοµένων. Να ασκηθούν στην παραγωγή γραπτού λόγου βασιζόµενοι σε λέξεις-κλειδιά και σύµφωνα µε τις αρχές της επικοινωνιακής προσέγγισης. Ως προς τη διαδικασία µάθησης Να αναπτύξουν την οµαδικότητα και τη συνεργασία. Να αναλαµβάνουν ρόλους. Να εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις τους. Να σχεδιάζουν πιθανούς τρόπους δράσης για την αντιµετώπιση προβληµάτων µέσα στο πλαίσιο µιας οµάδας. Σε σχέση µε τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας Να αξιοποιούν διαδικτυακές εφαρµογές για την οργάνωση, ανάλυση και παρουσίαση δεδοµένων. Να χρησιµοποιούν λογισµικό παρουσίασης για να προβάλλουν τα αποτελέσµατα της εργασία τους. Εκτιµώµενη διάρκεια: 3 διδακτικές ώρες. ιδακτική προσέγγιση: Το θεωρικό πλαίσιο του σεναρίου στηρίζεται σε αρχές της θεωρίας της ραστηριότητας (Engestrom, 1987) βασικό στοιχείο της οποίας αποτελεί η προσδοκία - κίνητρο των εµπλεκοµένων να τροποποιήσουν µια κατάσταση µέσω δραστηριοτήτων που οι ίδιοι επιλέγουν να υλοποιήσουν. Πρόκειται για µια µορφή ενεργητικής µάθησης που δίνει µεγάλα περιθώρια ανάληψης

6 6 6 ο Πανελλήνιο Συνέδριο των Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ πρωτοβουλιών από τους µαθητές και για το λόγο αυτό στη δόµηση του σεναρίου ακολουθήθηκε η µεθοδολογία των σχεδίων εργασίας (project method) (Frey, 1986). ιδακτική προσέγγιση µε ΤΠΕ: Κατά την υλοποίηση των δραστηριοτήτων οι µαθητές αξιοποιούν κυρίως τη διαδικτυακή εφαρµογή Wordle ( Πρόκειται για µια δωρεάν εφαρµογή Web 2.0 που επιτρέπει στους µαθητές να οπτικοποιήσουν τα αποτελέσµατα της δηµοσκόπησης που θα διενεργήσουν µε τη µορφή «σύννεφου λέξεων» (Feinberg, 2009). Η εφαρµογή Wordle, µε τα ιδιαίτερα τεχνικά χαρακτηριστικά που διαθέτει, προσθέτει επιπλέον ποιοτικά στοιχεία στη µαθησιακή διαδικασία, αφού επιτρέπει την εύκολη εισαγωγή, επεξεργασία, ανάλυση και παρουσίαση δεδοµένων µιας έρευνας µε έναν εναλλακτικό τρόπο σε σχέση µε τα «παραδοσιακά» ραβδογράµµατα ή τα γραφήµατα πίτας. Παράλληλα η οπτικοποιηµένη παρουσίαση των δεδοµένων ως «σύννεφο λέξεων» µπορεί να δώσει ένα πολύ ενδιαφέρον και πρωτότυπο αισθητικό αποτέλεσµα, προσφέροντας ευκαιρίες στους µαθητές µας για έκφραση και ανάπτυξη της δηµιουργικότητάς τους. Τέλος στο στάδιο παρουσίασης αξιολόγησης του έργου και των διαδικασιών (4ο στάδιο) οι µαθητές θα χρησιµοποιήσουν κάποιο λογισµικό παρουσίασης. ΤΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ραστηριότητες 1ο Στάδιο: Πρωτοβουλία Πρόταση. ιαµόρφωση του θέµατος Η αφορµή για το ξεκίνηµα του project µπορεί να γίνει είτε από τους ίδιους τους µαθητές είτε από τον εκπαιδευτικό της τάξης. Στη συγκεκριµένη διδακτική πρόταση το θέµα για διερεύνηση είναι το σχολικό περιβάλλον των µαθητών και διατυπώνεται µε τον τίτλο: «Μου αρέσει ε µου αρέσει». Οι µαθητές συζητούν στην ολοµέλεια της τάξης για την πρωτοβουλία, εξετάζουν την πρόταση, προσπαθούν να κατανοήσουν και να επεξεργαστούν το περιεχόµενό της, εκφράζουν τις ανάγκες και τις επιθυµίες τους. Το στάδιο ολοκληρώνεται µε ένα αδροµερές σχεδιάγραµµα για το τι πρέπει να γίνει στη συνέχεια. 2ο Στάδιο: Σχεδιασµός δράσεων. Ανάθεση ρόλων Οι µαθητές αποφασίζουν για τις δράσεις που θα αναλάβουν, το ρυθµό εργασίας, το χρονικό διάστηµα µέσα στο οποίο θα ολοκληρωθούν οι εργασίες, τους ρόλους που θα αναλάβουν και συµφωνούν για το ποιο θα είναι το τελικό προϊόν της εργασίας. Οι βασικές δραστηριότητες είναι δύο: Η διεξαγωγή µιας δηµοσκόπησης για την καταγραφή των θετικών και αρνητικών στοιχείων του σχολικού περιβάλλοντος, που θα έχει ως δείγµα όλα τα παιδιά του σχολείου, και η δηµιουργία αφισών και ανοιχτών επιστολών που θα απευθύνονται στην ευρύτερη εκπαιδευτική κοινότητα (παιδιά, γονείς, εκπαιδευτικούς). Με την ολοκλήρωση του σταδίου αυτού θα πρέπει να έχει γίνει λεπτοµερής καταγραφή όλων των ενεργειών που απαιτούνται για την ολοκλήρωση του project. 3ο Στάδιο: Υλοποίηση των δραστηριοτήτων Οι µαθητές χωρίζονται σε δύο µεγάλες οµάδες. Η 1η θα ασχοληθεί µε το θέµα: «Τι µου αρέσει στο σχολείο µου» και η 2η µε το θέµα: «Τι δε µου αρέσει στο σχολείο µου». Οι µαθητές δηµιουργούν µικτές υπο-οµάδες που επισκέπτονται τις τάξεις του σχολείου και ενηµερώνουν τους συµµαθητές τους για την πρωτοβουλία τους. ίνουν δύο χαρτάκια σε κάθε µαθητή, που θέλει να συµµετάσχει στη δηµοσκόπηση, και ζητούν να σηµειώσει σε κάθε χαρτάκι µε µία µόνο λέξη αυτό που θεωρεί το πιο θετικό και το πιο αρνητικό στο σχολικό περιβάλλον. Μετά την ολοκλήρωση της δηµοσκόπησης κάθε µεγάλη οµάδα καταγράφει τις απαντήσεις σε έναν επεξεργαστή κειµένου. Ακολουθεί η δηµιουργία του «σύννεφου λέξεων» (word clouds) µε τη διαδικτυακή εφαρµογή Wordle ( Οι µαθητές συµβουλεύονται το φύλλο οδηγιών για τη χρήση της εφαρµογής (Φύλλο οδηγιών: Οδηγίες για τη χρήση της εφαρµογής Wordle) και δηµιουργούν τα αντίστοιχα «σύννεφα λέξεων». Επιλέγουν συνδυασµούς χρωµάτων, γραµµατοσειρά, κατεύθυνση κειµένου µέχρι να µείνουν ικανοποιηµένοι από το αποτέλεσµα (οι µαθητές µπορούν να εργαστούν σε οµάδες των 3-4 µαθητών και να δηµιουργήσουν περισσότερα «σύννεφα λέξεων», ώστε να υπάρχει η δυνατότητα σύγκρισης και επιλογής). Με τις δραστηριότητες αυτές αναµένουµε οι µαθητές µας να φτάσουν στο 1ο επίπεδο

7 «Αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στη ιδακτική Πράξη» 7 µάθησης (Πληροφοριακή Μάθηση) (Ματσαγγούρας, 2007) µέσα από τη συλλογή, αποδελτίωση και καταγραφή των δεδοµένων. Κάθε µεγάλη οµάδα παρουσιάζει την εργασία της (ενδοοµαδική παρουσίαση) και ακολουθεί συζήτηση πάνω στους εξής άξονες (επεξεργασία και ανάλυση δεδοµένων, εξαγωγή συµπερασµάτων): 1. Ποια λέξη είναι µεγαλύτερη; Τι σηµαίνει αυτό; 2. Ποια θεωρείται πως είναι τα πιο θετικά/αρνητικά στοιχεία του σχολείου µας; 3. Μπορείτε να γράψετε ένα κείµενο για τα πέντε (5) πιο θετικά/αρνητικά στοιχεία του σχολείου µας; 4. Σε ποιους πρέπει να κοινοποιήσετε τα αποτελέσµατα της εργασίας σας; Με ποιο τρόπο θα το κάνετε αυτό; Με την ολοκλήρωση της συζήτησης οι µαθητές µας συζητούν και ερµηνεύουν τα αποτελέσµατα (2ο επίπεδο µάθησης: Οργανωτική Μάθηση) (Ματσαγγούρας, 2007), τα αναλύουν και καταλήγουν σε συµπεράσµατα (3ο επίπεδο µάθησης: Αναλυτική Μάθηση) (Ματσαγγούρας, 2007). Στη συνέχεια οι οµάδες δηµιουργούν παρουσιάσεις µε αρχεία εικόνων των Wordle που δηµιούργησαν (Φύλλο οδηγιών: «Πώς θα βάλω το Wordle σε µια παρουσίαση;») και συντάσσουν ανοιχτές επιστολές µε προτάσεις για βελτίωση του σχολικού περιβάλλοντος. 4ο Στάδιο: Παρουσίαση και αξιολόγηση του έργου και των διαδικασιών Οι οµάδες προχωρούν στην τελική παρουσίαση των εργασιών τους στην ολοµέλεια της τάξης. Ακολουθεί συζήτηση για τον τρόπο εργασίας, τις δεξιότητες που απόκτησαν, τις δυσκολίες που αντιµετώπισαν, τις σχέσεις που ανέπτυξαν µεταξύ τους κλπ. Παράλληλα οριστικοποιούν τους τρόπους µε τους οποίους θα ανακοινώσουν τα αποτελέσµατα της εργασίας τους στην ευρύτερη εκπαιδευτική κοινότητα. Το project ολοκληρώνεται µε την ανάρτηση αφισών (εικόνα 3) στους πίνακες ανακοινώσεων του σχολείου και την παράδοση των επιστολών σε γονείς, εκπαιδευτικούς ή σε εκπρόσωπους της τοπικής αυτοδιοίκησης. Με την ολοκλήρωση του project αναµένουµε οι µαθητές µας να φτάσουν στο 4ο επίπεδο µάθησης (Παραγωγική Μάθηση) (Ματσαγγούρας, 2007) αφού η γνώση και οι δεξιότητες που αποκτήθηκαν σε προηγούµενα στάδια οδηγούν τους µαθητές σε αναστοχασµό και κριτική αντιµετώπιση του τρόπου εργασίας τους (σε ατοµικό επίπεδο και σε επίπεδο οµάδας) ενώ ταυτόχρονα αξιοποιούνται δηµιουργικά µε την ανάληψη πρωτοβουλιών για την επίλυση µιας προβληµατικής κατάστασης. Μου αρέσει!!! ε µου

8 8 6 ο Πανελλήνιο Συνέδριο των Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ ΦΥΛΛΑ Ο ΗΓΙΩΝ Εικόνα 3: Αφίσα που δηµιουργήθηκε από µαθητές Ε τάξης του 11ου ηµοτικού Σχολείου Ευόσµου, Φεβρουάριος 2010 Οδηγίες για τη χρήση της εφαρµογής Wordle 1. Ανοίξτε το πρόγραµµα περιήγησης στο διαδίκτυο και πληκτρολογήστε τη διεύθυνση: 2. Από το οριζόντιο µενού επιλέξτε: Create. 3. Στο πεδίο Paste in a bunch of text επικολλήστε τις λέξεις που έχετε καταγράψει στον επεξεργαστή κειµένου. 4. Πατήστε το κουµπί Go. 5. Τώρα µπορείτε να µορφοποιήσετε την εργασία σας αλλάζοντας χρώµατα (Color), γραµµατοσειρά (Font), την κατεύθυνση του κειµένου (Layout) κλπ. 6. Μόλις ολοκληρώσετε την εργασίας σας, πατήστε το κουµπί Save to public Gallery. Πώς θα βάλω το Wordle σε µια παρουσίαση; 1. Από την αρχική σελίδα του Wordle ( επιλέξτε στο οριζόντιο µενού Gallery. 2. Εντοπίστε το Wordle που δηµιουργήσατε προηγουµένως και κάντε διπλό κλικ επάνω στη µικρογραφία του για να εµφανιστεί. 3. Ανοίξτε το λογισµικό παρουσίασης Ms PowerPoint και δηµιουργήστε µια νέα διαφάνεια. 4. Επιστρέψτε στο Wordle και πατήστε στο πληκτρολόγιό σας το κουµπί Print Screen. 5. Γυρίστε στη διαφάνεια του MS Power Point, κάντε δεξί κλικ επάνω της και πατήστε Επικόλληση. 6. Με τα εργαλεία επεξεργασίας εικόνας περικόψτε την εικόνα, ώστε να µείνει µόνο το Wordle που δηµιουργήσατε. 7. Τώρα µπορείτε να προσθέσετε τίτλους, κείµενα, να αλλάξετε το φόντο της διαφάνειας, να την εκτυπώσετε κλπ.! 8. Μην ξεχάσετε να αποθηκεύσετε την εργασία σας (Αρχείο > Αποθήκευση) Επέκταση-Αξιολόγηση Επέκταση Κατά το στάδιο διενέργειας της δηµοσκόπησης οι µαθητές θα µπορούσαν να θέσουν επιπλέον το ερώτηµα: «Σηµειώστε µε µια λέξη τι θα θέλατε να έχει ή τι να βελτιωθεί στο σχολείο µας». Έτσι θα προέκυπτε ένα νέο Wordle που θα ήταν δυνατόν να αξιοποιηθεί στη συζήτηση σχετικά µε τις προτάσεις για βελτίωση του σχολικού περιβάλλοντος. Παραλλαγή (µε χρήση διαδραστικού πίνακα) Στο 3ο στάδιο, κατά το οποίο γίνεται η ανάλυση των δεδοµένων και η εξαγωγή συµπερασµάτων, ο εκπαιδευτικός µπορεί να χρησιµοποιήσει το λογισµικό του διαδραστικού πίνακα της τάξης ή του εργαστηρίου υπολογιστών. Εισάγονται τα Wordle που έχουν ετοιµάσει οι µαθητές ως αρχεία εικόνων σε διαφορετικές σελίδες και γίνεται η επεξεργασία, η εύρεση των λέξεων κλειδιών και η παρουσίαση µε τη βοήθεια του λογισµικού (εικόνα 4).

9 «Αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στη ιδακτική Πράξη» 9 Εικόνα 4: Επεξεργασία του Wordle µε λογισµικό διαδραστικού πίνακα. Αξιολόγηση Η αξιολόγηση πραγµατοποιείται κατά το 4ο στάδιο διεξαγωγής του σεναρίου και δεν αφορά τόσο την επιτυχή ολοκλήρωση των δραστηριοτήτων ή το βαθµό επίτευξης των στόχων αλλά πρόκειται περισσότερο για µια ανατροφοδοτική ανασκόπηση και συζήτηση των διαπροσωπικών σχέσεων των µελών των οµάδων. Ουσιαστικά πραγµατοποιείται µια συζήτηση στην ολοµέλεια της τάξης στην οποία οι µαθητές µας αντιµετωπίζουν κριτικά και από απόσταση τις ίδιες τους τις ενέργειες, συζητούν κριτικά πάνω σ αυτά που έχουν κάνει, διατρέχουν νοερά όλη την πορεία των εργασιών, προκειµένου να µετατραπούν οι απλές πρακτικές διαδικασίες σε διαδικασίες µε µορφωτικό περιεχόµενο (Frey, 1986). ΣΥΖΗΤΗΣΗ Η υλοποίηση της διδακτικής πρότασης στην τάξη έδειξε πως η αξιοποίηση του Wordle είναι δυνατή χωρίς να προηγηθεί στάδιο εξοικείωσης µε το λογισµικό (µικρές απαιτήσεις σε τεχνικές δεξιότητες), ενώ η χρήση του από τους µαθητές ήταν εύκολη και ευχάριστη. Ως προς τα παιδαγωγικά οφέλη φάνηκε να ευνοούνται οι µαθητές που µαθαίνουν µε οπτικό τρόπο αλλά και όσοι έχουν δυσκολίες στα γλωσσικά µαθήµατα. Η διαπίστωση αυτή προέκυψε έπειτα από παρατήρηση και διατυπώνεται µε επιφύλαξη αφού το δείγµα των µαθητών (21 µαθητές) δεν ήταν ικανό για την εξαγωγή ασφαλών συµπερασµάτων. Συνοπτικά, η εφαρµογή Wordle µπορεί να αποδειχθεί ένα εξαιρετικά ευέλικτο εργαλείο οπτικοποίησης δεδοµένων ή εννοιών, αφού έχει τη δυνατότητα να µετατρέπει µεγάλο όγκο δεδοµένων σε εικόνα σε ελάχιστο χρονικό διάστηµα. Έτσι µειώνεται ο γνωστικός φόρτος, µε την εκτέλεση µηχανιστικών διεργασιών που απαιτούν χαµηλού επιπέδου γνωστικές δεξιότητες, και µπορούν οι µαθητές να ασχοληθούν απρόσκοπτα µε νοητικές διεργασίες υψηλότερου επιπέδου (ανάλυση δεδοµένων, εξαγωγή συµπερασµάτων). Εποµένως µπορεί να θεωρηθεί εργαλείο προσανατολισµένο στη βελτίωση της απόδοσης της εργασίας του µαθητή (Salomon, 1993; Μικρόπουλος, 2008). Τα παραπάνω καθιστούν το Wordle ισχυρό γνωστικό εργαλείο άµεσα αξιοποιήσιµο από εκπαιδευτικούς και µαθητές που µπορεί να συνεισφέρει αποτελεσµατικά στην οικοδόµηση της γνώσης. ΑΝΑΦΟΡΕΣ ο ηµοτικό Σχολείο Ευόσµου (2010). ιδακτική πρόταση µε το Wordle: «Μου αρέσει- ε µου αρέσει». Ανασύρθηκε 25 Ιουνίου 2010, από 2. Αθανασιάδης, Κ., Σαλονικίδης, Γ. και Κ. Σιµωτάς (2009). Τα εκπαιδευτικά σενάρια στο ηµοτικό Σχολείο, Αθήνα: Παπαζήση, σσ Ματσαγγούρας, Η., (2007). Στρατηγικές διδασκαλίας, Η κριτική σκέψη στη διδακτική πράξη, Αθήνα: GUTENBERG, σ Μικρόπουλος, Τ.Α. (2008). Ο υπολογιστής ως γνωστικό εργαλείο, Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα, σσ Μπράτιτσης Θ., Φεσάκης Γ., Μαυρουδή Ελ. και Α. ηµητρακοπούλου (2009). Εκπαιδευτική αξιοποίηση υπηρεσιών web 2.0, Επιµορφωτική συνεδρία στο 5ο Συνέδριο στη Σύρο ΤΠΕ στην Εκπαίδευση, Σύρος 8-10 Μαΐου

10 10 6 ο Πανελλήνιο Συνέδριο των Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ 6. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2001). ιαθεµατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραµµάτων Σπουδών, ΦΕΚ τ. Β 1366, 1373, 1374, 1375, 1376/ Αθήνα 7. Creative Commons Attribution. (n.d.). ιαθέσιµο στον δικτυακό τόπο: (28/12/2010) 8. Engestrom Y., (1987). Learning by expanding: An activity theoretical approach to developmental research. Helsinki, Finland. 9. Feinberg, J. (2009). Wordle. ιαθέσιµο στο δικτυακό τόπο: (24/06/2010) 10. Frey K., (1986). Η µέθοδος Project: Μια µορφή συλλογικής εργασίας στο σχολείο ως θεωρία και πράξη. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη 11. Jonassen, D. H. (2000). Computers as mind tools for schools. NJ: Prentice Hall. 12. Jonassen, D. H. (2003). Computers as mind tools for schools: engaging critical thinking. NJ: Prentice-Hall. 13. Ramsden, A., & Bate, A. (2008). Using word clouds in teaching and learning. University of Bath. ιαθέσιµο στο δικτυακό τόπο: ng%2520and%2520learning.pdf (29/06/2010) 14. Salomon, S. (1993). On the nature of pedagogic computer tools: the case of the writing partner. Στο S.P. Derry (eds.) Computers as cognitive tools, London: LEA, σσ Viegas, F.B., Wattenberg, M., (2008). Tag Clouds and the Case for Vernacular Visualization, ACM Interactions, XV.4 - July/August, Viegas, F.Β., Wattenberg, Μ & J. Feinberg (2009). Participatory Visualization with Wordle. ιαθέσιµο στο δικτυακό τόπο: (30/06/2010).