Nursing. Care AND Research Scientific Journal, 3 Issues per Year. Εκδίδεται από την Εταιρεία Νοσηλευτικών Σπουδών (ΕΝΣ)

Transcript

1 ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 35 issn Εκδίδεται από την Εταιρεία Νοσηλευτικών Σπουδών (ΕΝΣ) Τ ε τ ρα μ η ν ι α ί ο Ε π ι σ τ η μ ο ν ι κό Π ε ρ ι ο δ ι κό Ποιος ο ρόλος των νοσηλευτών όταν ένα σύστημα υγείας... ασθενεί Κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις της νόσου alzheimer στην Ελλάδα: Πιλοτική Μελέτη Nursing student s perceptions of disaster nursing: implications for curricula develpment Nursing Care AND Research Scientific Journal, 3 Issues per Year Published by the Greek Nursing Studies Association (GNSA) Έκθεση των νοσηλευτών σε αλλεργιογόνες ή ερεθιστικές ουσίες. Προληπτικά μέτρα Ποιότητα ζωής ασθενών με συστηματικό ερυθηματώδη λύκο: Βιβλιογραφική ανασκόπηση PROMETHEUS : A Novel Portable Medical Instrument Applied in Organ Transplantation What can nurses do for... a sick health system? Socio-economic impact of Alzheimer s disease in Greece. Pilot Study Αντιλήψεις των φοιτητών νοσηλευτικής για τη Νοσηλευτική Μαζικών Καταστροφών: Η σημασία τους για την ανάπτυξη των προγραμμάτων σπουδών Nurses exposure in allergy agents or irritant substances. Preventive measures Quality of life in patients with systemic lupus erythematosus: A literature review ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ : Το νέο ιατρικό εργαλείο και ο ρόλος του στον τομέα των μεταμοσχεύσεων οργάνων Aποδελτιώνεται στις βάσεις ΕΒSCO, CINAHL και Indexed in ΕΒSCO, CINAHL ΕΚΔΟΣΕΙΣ ο σ ε λ ότ ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE ος 35 57

2 νοσηλεία ΚΑΙ Έρευνα Τετραμηνιαίο Επιστημονικό Περιοδικό Εκδίδεται από την Εταιρεία Νοσηλευτικών Σπουδών (ΕΝΣ) Διεύθυνση Σύνταξης Χρυσούλα Λεμονίδου, Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ Συνδιευθυντές Σύνταξης Ελένη Αποστολοπούλου, Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ Ιωάννης Ελευσινιώτης, Επίκ. Καθηγητής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ Παναγιώτα Σουρτζή, Αναπλ. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ Συντακτική Επιτροπή Λάμπρος Ανθόπουλος, Ομότ. Καθηγητής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ Μαργαρίτα Γιαννακοπούλου, Αναπλ. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ Ελένη Θεοδοσοπούλου, Αναπλ. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ Δάφνη Καϊτελίδου, Επικ. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ Ιωάννης Κακλαμάνος, Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ Μαρία Καλαφάτη, Νοσηλεύτρια ΠΕ, MSc, PhD, ΕΤΕΠ Τμήματος Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ Αθηνά Καλοκαιρινού, Αναπλ. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ Ευάγγελος Κωνσταντίνου, Αναπλ. Καθηγητής Νοσηλευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ Βασιλική Μάτζιου, Αναπλ Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ Γεώργιος Μπαλτόπουλος, Καθηγητής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ Θάλεια Μπελλάλη, Αναπλ. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, ΤΕΙ Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνος Μπίρμπας, Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ Γεράσιμος Μπονάτσος, Καθηγητής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ Παύλος Μυριανθεύς, Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Νοσηλευτικής ΕΚΠΑ Ελισσάβετ Πατηράκη, Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ Σωτήρης Πλακάς, Νοσηλευτής, MSc, PhD, Γενικό Νοσοκομείο Αττικής Σισμανόγλειο Όλγα Σίσκου, Νοσηλεύτρια ΠΕ, MSc, PhD, Επιστημονική Συνεργάτις Τμήματος Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ, Γενική Γραμματέας Εταιρείας Νοσηλευτικών Σπουδών Διεθνής Συντακτική Επιτροπή John Albarran, Principal Lecturer in Critical Care Nursing, University of the West of England, Bristol, UK Maria Katopodi, Assistant Professor, University of Michigan, USA Κατερίνα Λαμπρινού, Επίκ. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής,Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου Anastasia Mallidou, RN, MSc, PhD, Assistant Professor, University of Victoria, Canada Αναστάσιος Μερκούρης, Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Νοσηλευτικής,Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου Ελισάβετ Δ.Ε Παπαθανάσογλου, Αναπλ. Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής,Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου Ευριδίκη Παπασταύρου, Επίκ. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής,Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου Julie Scholes, Professor of Nursing, University of Brighton, Brighton, UK Riita Suhonen, RN, PhD, Professor, University of Turku, Department of Nursing Science, Turku, Finland 58 ΓΝΩΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ Το τετραµηνιαίο επιστημονικό περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» είναι συνδρομητικό και δημοσιεύει -µετά από κρίση- εργασίες αποκλειστικά των συνδρομητών του και μελών της Εταιρείας Νοσηλευτικών Σπουδών. Από το Τεύχος 34 το περιοδικό εκδίδεται μόνο σε ηλεκτρονική έκδοση. Για την εγγραφή τους ως συνδρομητές, οι ενδιαφερόμενοι µπορούν να συμπληρώσουν τη φόρμα της προτελευταίας σελίδας και να την αποστείλουν στο fax: ή στο Τα τεύχη είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα

3 Nursing Care AND Research Scientific Journal, 3 Issues per Year Published by the Greek Nursing Studies Association (GNSA) Editor-in-Chief Chryssoula Lemonidou, RN, MSc, PhD, Professor of Nursing, University of Athens Co-Editors Eleni Apostolopoulou, RN, PhD, Professor of Nursing, University of Athens Ioannis Elefsiniotis, PhD, Assistant Professor, Faculty of Nursing, University of Athens Panagiota Sourtzi, RN, MSc, PhD, Associate Professor, Faculty of Nursing, University of Athens Editorial Board Lambros Anthopoulos, Emeritus Professor, Faculty of Nursing, University of Athens George Baltopoulos, PhD, Professor, Faculty of Nursing, University of Athens Thalia Bellali, RN, MSc, PhD, Associate Professor of Nursing, Technological Educational Institute of Thessaloniki Konstantinos Birbas, PhD, Associate Professor, Faculty of Nursing, University of Athens Gerasimos Bonatsos, PhD, Professor, Faculty of Nursing, University of Athens Margarita Giannakopoulou, MSc, PhD, Associate Professor, Faculty of Nursing, University of Athens Dafni Kaitelidou, MSc, PhD, Assistant Professor, Faculty of Nursing, University of Athens Ioannis Kaklamanos, PhD, Associate Professor, Faculty of Nursing, University of Athens Maria Kalafati, RN, MSc, PhD, Faculty of Nursing, University of Athens Athina Kalokerinou, RN, PhD, Αssociate Professor of Nursing, Faculty of Nursing, University of Athens Evangelos Konstantinou, RN, MSc, PhD, Associate Professor, Faculty of Nursing, University of Athens Vassiliki Matziou, RN, PhD, Associate Professor, Faculty of Nursing, University of Athens Pavlos Myrianthefs, PhD, Associate Professor, Faculty of Nursing, University of Athens Elisabeth Patiraki, RN, PhD, Professor, Faculty of Nursing, University of Athens Sotiris Plakas, RN, MSc, PhD, General Hospital of Attika «Sismanoglion» Olga Siskou, RN, MSc, PhD, Faculty of Nursing, University of Athens, General Secretary of the Greek Nursing Studies Association Eleni Theodossopoulou, Associate Professor, Faculty of Nursing, University of Athens International Editorial Board John Albarran, Principal Lecturer in Critical Care Nursing, University of the West of England, Bristol, UK Maria Katopodi, PhD, Assistant Professor, University of Michigan, USA Katerina Labrinou, PhD, Assistant Professor in Nursing, Cyprus University of Technology Anastasia Mallidou, RN, MSc, PhD, Assistant Professor, University of Victoria, Canada Anastasios Merkouris, RN, MSc, PhD, Associate Professor of Nursing, Faculty of Nursing, Cyprus University of Technology Evridiki Papastavrou, PhD, Assistant Professor in Nursing, Cyprus University of Technology Elisabeth D.E. Papathanassoglou, RN, MSc, PhD, Associate Professor, Faculty of Nursing, Cyprus University of Technology Julie Scholes, Professor of Nursing, University of Brighton, Brighton, UK Riita Suhonen, RN, PhD, Profes sor, University of Turku, Department of Nursing Science, Turku, Finland ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 35 59

4 Περιεχόμενα Οδηγίες προς τους Συγγραφείς... Άθρο Σύνταξης: Ποιος ο ρόλος των νοσηλευτών όταν ένα σύστημα υγείας... ασθενεί Όλγα Σίσκου ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις της νόσου alzheimer στην Ελλάδα: Πιλοτική Μελέτη Δάφνη Καϊτελίδου, Μαρία Καλογεροπούλου, Αντώνης Α. Μούγιας, Πέτρος Γαλάνης, Νικόλαος Κοντοδημόπουλος, Παναγιώτα Παπαδοπούλου, Σταύρος Πασάλογλου, Λυκούργος Λιαρόπουλος Nursing student s perceptions of disaster nursing: implications for curricula develpment Theodoros Pesiridis, Athena Kalokairinou, Panayota Sourtzi ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΕΙΣ Έκθεση των νοσηλευτών σε αλλεργιογόνες ή ερεθιστικές ουσίες. Προληπτικά μέτρα Αγγελική Μπιλάλη, Χαρά Σιδηροπούλου, Πέτρος Γαλάνης Ποιότητα ζωής ασθενών με συστηματικό ερυθηματώδη λύκο: Βιβλιογραφική ανασκόπηση Ευγενία Μηνασίδου, Θάλεια Mπελλάλη PROMETHEUS : A Novel Portable Medical Instrument Applied in Organ Transplantation Constantinos St. Mammas 60 νοσηλεία ΚΑΙ Έρευνα Εκδίδεται από την Εταιρεία Νοσηλευτικών Σπουδών (ΕΝΣ) Εκδότρια - Διευθύντρια Σύνταξης: Χρυσούλα Λεµονίδου Γραφεία: Παπαδιαµαντοπούλου 123, Αθήνα Τηλέφωνο: contact.ens@gmail.com Τεχνικός εκδότης: Εκδόσεις Οσελότος Ετήσια Συνδρομή της Ηλεκτρονικής Έκδοσης Δημόσιες Υπηρεσίες, Βιβλιοθήκες, Επιχειρήσεις, Σωματεία: 30,00 Φυσικά Πρόσωπα : 20,00 Copyright : Απαγορεύεται η ολική ή μερική αναδημοσίευση χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη και των συγγραφέων.

5 Contents Instructions to Authors... Editorial: What can nurses do for... a sick health system? Olga Siskou ORIGINAL PAPERS Socio-economic impact of Alzheimer s disease in Greece. Pilot Study Daphne Kaitelidou, Maria Kalogeropoulou, Antonis A. Mougias, Petros Galanis, Nick Kontodimopoulos, Panagiota Papadopoulou, Stavros Pasaloglou, Lycurgus Liaropoulos Αντιλήψεις των φοιτητών νοσηλευτικής για τη Νοσηλευτική Μαζικών Καταστροφών: Η σημασία τους για την ανάπτυξη των προγραμμάτων σπουδών REVIEWS Nurses exposure in allergy agents or irritant substances. Preventive measures Angeliki Bilali, Xara Sidiropoulou, Petros Galanis Quality of life in patients with systemic lupus erythematosus: A literature review Evgenia Minasidou, Thalia Bellali ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ : Το νέο ιατρικό εργαλείο και ο ρόλος του στον τομέα των μεταμοσχεύσεων οργάνων Κωνσταντίνος Σ. Μαμμάς Nursing Care AND Research Published by the Greek Nursing Studies Association (GNSA) Publisher and Editor-in-Chief: Chryssoula Lemonidou Address: 123, Papadiamantopoulou st., Athens, GREECE Tel.: contact.ens@gmail.com Technical publisher: Ocelotos publishing Annual Subscriptions 2012 for Εlectronic Version Public Services, Libraries, Companies, Organisations: 30,00 Individual Subscriptions: 20,00 Copyright : All rights reserved. The reproduction of articles (or parts of them) is prohibited without permission of the publisher and the writers. ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 35 61

6 Οδηγίες προς τους Συγγραφείς Οι παρούσες οδηγίες του περιοδικού «Νοσηλεία και Έρευνα» έχουν εναρµονιστεί µε τις «Κοινές Απαιτήσεις για τα Άρθρα τα οποία Υποβάλλονται σε Βιοϊατρικά Περιοδικά», σύμφωνα µε τη διεθνή επιτροπή εκδοτών ιατρικών περιοδικών. Αποστολή, Σκοπός και Αναγνώριση του Περιοδικού Το Περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» δέχεται άρθρα από Έλληνες και ξένους ερευνητές και συγγραφείς και βασίζεται σε σύστημα κριτών. Αποστολή του περιοδικού είναι να συμβάλει στην εξέλιξη της νοσηλευτικής επιστήμης και πρακτικής στην Ελλάδα και διεθνώς. Στόχος είναι η προαγωγή και διάχυση νέων γνώσεων και ερευνητικών δεδομένων για εφαρμογή στην κλινική πρακτική. Προς το σκοπό αυτό καλούνται συνάδελφοι νοσηλευτές και συνεργάτες άλλων επιστημών να συνεισφέρουν υψηλού επιπέδου μελέτες στην Ελληνική ή στην Αγγλική γλώσσα. Στο περιοδικό δημοσιεύονται πρωτότυπες ερευνητικές μελέτες, ανασκοπήσεις, θεωρητικά ή φιλοσοφικά άρθρα, ενδιαφέρουσες κλινικές περιπτώσεις και μεθοδολογικά άρθρα από ειδικούς. Το «Νοσηλεία και Έρευνα» συμπεριλαμβάνεται στα περιοδικά µε εθνική αναγνώριση (ΦΕΚ, Τεύχος Β, 1961/ ). Επίσης, το περιοδικό έγινε δεκτό και αποδελτιώνεται στις Διεθνείς Βάσεις Δεδομένων CINAHL και ΕΒSCO. Γενικeς Πληροφορiες 1. Γλώσσα γραφής του άρθρου και ευρείες θεματικές περιοχές Στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» δημοσιεύονται, ύστερα από κρίση, άρθρα στην ελληνική ή αγγλική γλώσσα, που συνεισφέρουν στην κατανόηση και εξέλιξη όλων των διαστάσεων της νοσηλευτικής φροντίδας. Η Διεύθυνση Σύνταξης αναμένει άρθρα που αναφέρονται στη νοσηλευτική πρακτική, την έρευνα, την εκπαίδευση και τη διοίκηση, με επιστημονική, θεωρητική ή φιλοσοφική βάση. 2. Είδη εργασιών Οι εργασίες που δημοσιεύονται στο περιοδικό, εμπίπτουν σε μία από τις ακόλουθες κατηγορίες: α) ερευνητικές μελέτες, β) βιβλιογραφικές ανασκοπήσεις και γ) άρθρα σχετικά με τις εξελίξεις στη νοσηλευτική πρακτική, την εκπαίδευση και τη διοίκηση. Επιπροσθέτως, δημοσιεύονται επιστολές (έκτασης μέχρι 500 λέξεων), που περιλαμβάνουν κρίσεις ή σχόλια για ήδη δημοσιευμένες εργασίες, εφόσον υποβάλλονται μέσα σε δύο (2) μήνες από τη δημοσίευση των αντίστοιχων εργασιών. 3. Παράλληλη δημοσίευση εργασιών Οι εργασίες πρέπει να υποβάλλονται αποκλειστικά στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα», δεν πρέπει να έχουν ήδη δημοσιευθεί σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή, ούτε να βρίσκονται υπό κρίση από άλλο περιοδικό ή μέσο. Η Διεύθυνση Σύνταξης αποφασίζει για τον (ταχύτερο δυνατό) χρόνο δημοσίευσης των άρθρων και διατηρεί το δικαίωμα τροποποίησης της μορφής τους, ωστόσο μεγάλες ή ουσιώδεις τροποποιήσεις γίνονται μόνο με τη σύμφωνη γνώμη των συγγραφέων. Οι συγγραφείς πρέπει να αποφεύγουν να υποβάλουν δύο (2) άρθρα προερχόμενα από την ίδια ερευνητική εργασία, χωρίς σαφή αιτιολόγηση. Επίσης, πρέπει να μην περιλαμβάνουν σε νέες εργασίες, υλικό ανασκόπησης βιβλιογραφίας που έχει ήδη δημοσιευθεί (π.χ. αποφυγή αυτο-λογοκλοπής). Όταν θεωρείται ότι προκύπτουν δύο(2) άρθρα από την ίδια ερευνητική εργασία, που παρουσιάζουν διαφορετικές διαστάσεις της έρευνας, πρέπει να υποβάλλονται στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα», ως ανεξάρτητα και όχι ως δύο(2) μέρη του ίδιου άρθρου. Κάθε άρθρο πρέπει να είναι αυτόνομο και να μην περιλαμβάνει το άλλο, αν και μπορεί να αναφέρεται σε αυτό, βιβλιογραφικά. Όταν γίνεται πλήρης περιγραφή της ερευνητικής μεθοδολογίας στο πρώτο άρθρο, επαρκεί μία σύντομη περιγραφή της στο δεύτερο (με παραπομπή). Γενικά, πρέπει να αποφεύγεται η προσπάθεια δημοσίευσης πολλών ξεχωριστών άρθρων της ίδιας μελέτης («σαλα- 62

7 μοποίηση»), αντί της εμβάθυνσης των διαφορετικών διαστάσεων και συμπερασμάτων μιας ερευνητικής προσπάθειας, σε μία ενιαία δημοσίευση. Εφόσον το άρθρο γίνει δεκτό για δημοσίευση οι συγγραφείς θα πρέπει οπωσδήποτε να συμπληρώσουν και να στείλουν μέσω φαξ στο νούμερο τη Φόρμα Δήλωσης μη Δημοσίευσης της Εργασίας σε Άλλο Περιοδικό, η οποία βρίσκεται στα συνοδευτικά αρχεία στο κάτω μέρος αυτής της σελίδας. 4. Συμμετοχή συγγραφέων στην εκπόνηση της εργασίας. Όλοι οι συγγραφείς που αναφέρονται σε ένα άρθρο, πρέπει να έχουν συνεισφέρει ενεργά στη σύλληψη και στο σχεδιασμό της μελέτης και/ή στην ανάλυση και ερμηνεία των δεδομένων και/ή στη συγγραφή του άρθρου και όλοι πρέπει να έχουν μελετήσει το περιεχόμενο και εγκρίνει την τελική έκδοση που έχει υποβληθεί προς δημοσίευση. Η συμμετοχή μόνο στην αναζήτηση χρηματοδότησης μιας έρευνας ή στη συλλογή των δεδομένων δεν δικαιολογεί την αναφορά μεταξύ των συγγραφέων, η οποία υποκαθίσταται με την έκφραση ευχαριστιών. Για το λόγο αυτό, όταν υπάρχουν περισσότεροι του ενός συγγραφείς, απαιτείται επιστολή στην οποία θα αναφέρεται ξεχωριστά η συμβολή του κάθε συγγραφέα στην εργασία (π.χ μεθοδολογικός σχεδιασμός, στατιστική ανάλυση και ερμηνεία, συγγραφή του τελικού κειμένου, κριτική ανάγνωση και διόρθωση του τελικού κειμένου, βιβλιογραφική ανασκόπηση κ.λπ.). Η σύνταξη του περιοδικού διατηρεί το δικαίωμα επικοινωνίας με τους συγγραφείς προκειμένου να λάβει ορισμένες διευκρινίσεις επί των ιδιαίτερων θεμάτων που αφορούν στην εργασία 5. Τρόπος υποβολής των εργασιών Τα κείμενα προς δημοσίευση υποβάλλονται ηλεκτρονικά, στο Οι εργασίες υποβάλλονται σε ηλεκτρονική μορφή, μέσω , γραμμένες σε αρχείο τύπου Word για Windows. Σχήματα, γραφικά και φωτογραφίες υποβάλλονται σε χωριστό αρχείο τύπου.jpeg,.gif,.tiff, Microsoft PowerPoint ή Excel. Οι συγγραφείς πρέπει να επιβεβαιώνουν την ορθή παραλαβή των εργασιών τους, επικοινωνώντας με τη Γραμματεία σύνταξης κατά τις εργάσιμες ημέρες και κατά τις ώρες , στο τηλέφωνο: Επίσης, πρέπει πάντα να διατηρούν αντίγραφο της εργασίας τους. 6. Περιοδικότητα έκδοσης του περιοδικού Το περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» εκδίδεται τρεις (3) φορές κάθε χρόνο (τετραμηνιαίο) και δημοσιεύονται σ αυτό, εργασίες αποκλειστικά των συνδρομητών του. Ο συγγραφέας ή ένας τουλάχιστον από τους συγγραφείς οποιουδήποτε υποβαλλόμενου άρθρου πρέπει να είναι ήδη εγγεγραμμένος συνδρομητής του περιοδικού ή ταμειακώς τακτοποιημένο μέλος της Εταιρείας Νοσηλευτικών Σπουδών για το τρέχον έτος. 7. Διατήρηση του υλικού Οι συγγραφείς ενημερώνονται ότι το υλικό που υποβάλλεται, διατηρείται για ένα μήνα, μετά τη δημοσίευση. Αν υπάρχει αίτημα επιστροφής υλικού, πρέπει να διατυπώνεται κατά την υποβολή των εργασιών. Δομή και Μορφή Υποβαλλόμενων Εργασιών 8. Δακτυλογράφηση: Τα άρθρα πρέπει να είναι δακτυλογραφημένα σε διπλό διάστημα, με γράμματα μεγέθους 12 και με λευκό περιθώριο 2,5 cm σε όλες τις πλευρές κάθε σελίδας Α4. Οι σελίδες πρέπει να είναι αριθμημένες στην κάτω δεξιά γωνία (κείμενο και πίνακες), και τα σχήματα, γραφικά και φωτογραφίες να υποβάλλονται σε ξεχωριστά αρχεία, με συνεχή αρίθμηση. 9. Σελίδα Ταυτότητας: Η πρώτη σελίδα κάθε άρθρου περιλαμβάνει τον τίτλο της εργασίας (μέχρι 15 λέξεις) και τα ονοματεπώνυμα του/ των συγγραφέων, στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα. Κάθε ονοματεπώνυμο συνοδεύεται από τα τυπικά προσόντα, τον τελευταίο επαγγελματικό τίτλο, τον εργασιακό φορέα, την ταχυδρομική και ηλεκτρονική διεύθυνση και τον αριθμό τηλεφώνου επικοινωνίας του συγγραφέα. Σε περίπτωση περισσοτέρων του ενός συγγραφέων, ορίζεται ποιός από αυτούς είναι υπεύθυνος για την επικοινωνία με το περιοδικό. Οι συγγραφείς συστηματικών ανασκοπήσεων και ερευνητικών μελετών δεν μπορεί να είναι περισσότεροι των έξι (6), παρά μόνο κατ εξαίρεση, όταν πρόκειται για διεπιστημονικές, μεγάλης κλίμακας ή πολυκεντρικές μελέτες. Οι συγγραφείς περιγραφικών ανασκοπήσεων δεν μπορεί να είναι περισσότεροι των δύο (2). Η σελίδα ταυτότητας παραμένει και φυλάσσεται στη Γραμματεία του περιοδικού, μέχρι την ολοκλήρωση της ανώνυμης κρίσης κάθε εργασίας, λαμβάνοντας ένα κωδικό αριθμό που κοινοποιείται στον συγγραφέα, ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE

8 με . Με βάση αυτόν τον αριθμό μπορεί ο ενδιαφερόμενος να ζητεί πληροφορίες για την εργασία του, μετά την υποβολή της. 10. Σελίδα Τίτλου: Αμέσως μετά τη σελίδα ταυτότητας ακολουθεί η σελίδα τίτλου, που περιλαμβάνει ένα περιγραφικό και ένα σύντομο τίτλο της εργασίας. Ο σύντομος τίτλος διατυπώνεται στην ελληνική και αγγλική γλώσσα και δεν μπορεί να περιλαμβάνει περισσότερες από πέντε(5) λέξεις. Σ αυτήν τη σελίδα δεν αναφέρονται τα ονοματεπώνυμα των συγγραφέων ή οποιοδήποτε άλλο στοιχείο που παραβιάζει την ανωνυμία τους, κατά τη διαδικασία της κρίσης. 11. Περιλήψεις και Λέξεις-Κλειδιά: Η σελίδα τίτλου ακολουθείται από δομημένες περιλήψεις (μέχρι 250 λέξεις) στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα, οι οποίες θα συνοψίζουν με ακρίβεια το περιεχόμενο της εργασίας. Η περίληψη περιλαμβάνει α) εισαγωγή, β) σκοπό ή σκοπούς, γ) μεθοδολογία, δ) αποτελέσματα και ε) συμπέρασμα, ενώ δεν πρέπει να περιλαμβάνει βιβλιογραφικές παραπομπές και συντομογραφίες. Κάθε περίληψη ακολουθείται από, μέχρι έξι (6), λέξεις-κλειδιά, οι οποίες υποδεικνύουν το περιεχόμενο, το σκοπό και το επίκεντρο του άρθρου. 12. Κύριο Μέρος Εργασίας: Η έκταση του κυρίως μέρους του άρθρου πρέπει να είναι λέξεις (εκτός των περιλήψεων, πινάκων και βιβλιογραφίας). Ενθαρρύνεται ιδιαίτερα η υποβολή μικρών άρθρων (μέχρι λέξεις κυρίως κειμένου και μέχρι δεκαπέντε(15) βιβλιογραφικές παραπομπές). Η επιλογή αυτή προτείνεται για τη δημοσίευση μικρής έκτασης σημαντικών ερευνητικών δεδομένων, που δεν έχουν δυνατότητα επανάληψης ή γενίκευσης. Επιπλέον, οι εργασίες μικρής έκτασης έχουν αυξημένες πιθανότητες ταχύτερης δημοσίευσης. Μια εργασία πρέπει να περιλαμβάνει ενδιάμεσους τίτλους (επικεφαλίδες) που να δομούν το κείμενο. Οι προτεινόμενοι προς χρήση ενδιάμεσοι τίτλοι περιλαμβάνουν: α) εισαγωγή, β) βιβλιογραφική ανασκόπηση, γ) σκοπός-οί, δ) ερευνητικά ερωτήματα ή υποθέσεις της μελέτης, ε) δείγμα, στ) μέθοδος συλλογής δεδομένων, ζ) αξιοπιστία και εγκυρότητα, η) ηθικά θέματα, θ) ανάλυση δεδομένων, ι) αποτελέσματα/ευρήματα, ια) συζήτηση, ιβ) συμπεράσματα και σημασία για τη νοσηλευτική πρακτική, ιγ) περιορισμοί της μελέτης, ιδ) ευχαριστίες κ.λπ. Οι ενδιάμεσοι τίτλοι πρέπει να επιλέγονται και να προσαρμόζονται, καθώς εξελίσσεται η συγγραφή του άρθρου και πρέπει να διακρίνεται η ιεραρχική σειρά τους. Π.χ. οι κύριοι ενδιάμεσοι τίτλοι θα αναγράφονται με κεφαλαία γράμματα και bold, οι δευτερεύοντες με πεζοκεφαλαία και bold, οι τριτεύοντες με πλάγια κ.λπ. Ανωνυμία Υπό Μελέτη Πληθυσμού και Πληροφορημένη Συγκατάθεση Στην εργασία δεν πρέπει να αναφέρονται ονοματεπώνυμα συγκεκριμένων ατόμων, νοσοκομείων η άλλων φορέων, για τη διατήρηση της ανωνυμίας, εκτός αν υπάρχει ρητή αποδοχή εκ μέρους των αναφερομένων. Επίσης, οι ασθενείς έχουν το θεμελιώδες δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικότητας το οποίο δεν θα πρέπει να παραβιάζεται χωρίς την πληροφορημένη συγκατάθεσή τους. Ωστόσο, στις περιπτώσεις που οι συγγραφείς κρίνουν ότι κάποια προσωπικά στοιχεία των ασθενών είναι απαραίτητα για επιστημονικούς σκοπούς (όπως τα αρχικά των ονομάτων των ασθενών ή φωτογραφίες τους ή στοιχεία του νοσοκομείου όπου νοσηλεύτηκαν), θα πρέπει να ζητούν την πληροφορημένη συγκατάθεση των ασθενών προκειμένου να τα δημοσιεύσουν. Αυτό, σημαίνει ότι οι συγγραφείς υποχρεώνονται να δείχνουν το τελικό κείμενο της εργασίας τους (με τα συνοδευτικά αρχεία: Εικόνων και Παραρτημάτων) το οποίο είναι προς υποβολή στο περιοδικό και να λαμβάνουν εγγράφως τη συγκατάθεση των ασθενών. Σε κάθε περίπτωση οι συγγραφείς θα πρέπει να καταβάλουν προσπάθεια για την εξασφάλιση του μεγαλύτερου δυνατού βαθμού ανωνυμίας των ασθενών. Για παράδειγμα, η κάλυψη των ματιών σε μία φωτογραφία, δεν εξασφαλίζει πλήρως την ανωνυμία του εικονιζόμενου. Οι αλλαγές σε κάποια χαρακτηριστικά γνωρίσματα των ασθενών, είναι μία τεχνική που συστήνεται στους συγγραφείς, εφόσον βέβαια αυτές οι αλλαγές δεν παραποιούνπαρερμηνεύουν τα ερευνητικά αποτελέσματα. Αλλαγές τέτοιου είδους θα πρέπει οπωσδήποτε να γνωστοποιούνται στον εκδότη του περιοδικού καθώς και να παρέχεται η διαβεβαίωση ότι αυτές οι αλλαγές δεν επιφέρουν καμία «αλλοίωση» επιστημονικής φύσεως. Η λήψη της έγγραφης πληροφορημένης συγκα- 64

9 τάθεσης θα πρέπει να αναφέρεται στην ενότητα της μεθοδολογίας, στο τελικό κείμενο της προς υποβολή εργασίας. Τήρηση Κώδικα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Σε περίπτωση που οι συγγραφείς δημοσιεύουν αποτελέσματα πειραμάτων, τα οποία έγιναν σε ανθρώπους θα πρέπει να δηλώσουν στην ενότητα της μεθοδολογίας, το αν αυτά έγιναν βάσει των όσων αναφέρονται στη Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Ελσίνκι του 1975, όπως αυτή αναθεωρήθηκε το Αν τυχόν υπάρχουν κάποιες παρεκκλίσεις στη μεθοδολογία υλοποίησης των πειραμάτων σε σχέση με τα όσα αναφέρονται στη Διακήρυξη του Ελσίνκι θα πρέπει οι συγγραφείς οπωσδήποτε να αιτιολογούν αυτές τις παρεκκλίσεις. Ιδιαίτερα, όσον αφορά την εκπόνηση κλινικών μελετών (παρεμβατικών και μη), θα πρέπει οι συγγραφείς να δηλώνουν, στην ενότητα της μεθοδολογίας αν αυτές διεξήχθησαν μετά από έγκριση του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΟΦ) σύμφωνα με την Υπουργική Απόφαση ΔΥΓ3/89292, ΦΕΚ Β1973/ (εναρμόνιση με την Directive 2001/20/EC) Επιπλέον, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι τα δεδομένα είναι ιστορικά και πρέπει να αναφέρονται στον αόριστο χρόνο. Ωστόσο, ο χρόνος συλλογής των δεδομένων πρέπει να αναφέρεται, τόσο στην περίληψη, όσο και στο κυρίως κείμενο. Για παράδειγμα, στην περίπτωση των εμπειρικών (ερευνητικών) μελετών, αυτό μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: «Η συλλογή των δεδομένων έγινε κατά τη διάρκεια του 2007» ή «Η συλλογή των δεδομένων έγινε κατά τη διάρκεια 18 μηνών, στο χρονικό διάστημα ». Σημειώνεται ότι στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» δεν δημοσιεύονται άρθρα που αναφέρονται σε δεδομένα παλαιότερα των πέντε(5) ετών, εκτός αν αιτιολογείται επαρκώς η τρέχουσα σχετικότητα και χρησιμότητά τους. Στις ποιοτικές μελέτες, τα άτομα πρέπει να αναφέρονται με αριθμούς ή ψευδώνυμα (σε εισαγωγικά) και να υπάρχει ισορροπία των αναφορών σε όλο το φάσμα των απαντήσεων. Στην περίπτωση των ανασκοπήσεων, πρέπει να αναφέρεται το έτος που έγινε η ανασκόπηση και το εύρος των ετών δημοσίευσης των μελετών που ανασκοπήθηκαν. Ανάλογες λεπτομέρειες πρέπει να αναφέρονται και στην περίπτωση ιστορικών μελετών. Οι στατιστικές δοκιμασίες που χρησιμοποιούνται, πρέπει να ορίζονται και, όπου είναι απαραίτητο, να τεκμηριώνονται με βιβλιογραφικές παραπομπές. Οι συντομογραφίες και τα σύμβολα πρέπει να χρησιμοποιούνται σπάνια και μόνον όταν επαναλαμβάνονται μεγάλα σε έκταση ονόματα ή εκφράσεις. Τα πλήρη ονόματα ή εκφράσεις θα αναφέρονται ολόκληρα κατά την πρώτη χρήση, ακολουθούμενα από τη συντομογραφία σε παρένθεση. Σε κάθε περίπτωση, θα ακολουθούνται οι κανόνες που ισχύουν στις δημοσιεύσεις του Royal Society of Medicine Press. 13. Αντικρουόμενα συμφέροντα: H εμπιστοσύνη του κοινού στη διαδικασία κρίσης των υποβαλλόμενων άρθρων εξαρτάται εν μέρει και από τον τρόπο διαχείρισης τυχόν αντικρουόμενων συμφερόντων κατά τη συγγραφή, την αξιολόγηση και τη λήψη της τελικής απόφασης εκ μέρους της διεύθυνσης σύνταξης για τη δημοσίευσή τους ή όχι. Αντικρουόμενα συμφέροντα υφίστανται όταν κάποιος συγγραφέας (ή το ίδρυμα από το οποίο προέρχεται ο συγγραφέας), κάποιος κριτής ή ο διευθυντής σύνταξης έχουν οικονομικές ή διαπροσωπικές σχέσεις που με αρνητικό τρόπο επηρεάζουν τις ενέργειές τους αναφορικά με το άρθρο που έχει υποβληθεί προς κρίση στο περιοδικό. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις κοινές απαιτήσεις που πρέπει να πληρούν τα άρθρα τα οποία υποβάλλονται σε βιοϊατρικά περιοδικά (όπως αυτές έχουν εκδοθεί το Φεβρουάριο του 2006 από τη Διεθνή Επιτροπή Εκδοτών Ιατρικών Περιοδικών) αντικρουόμενα συμφέροντα υφίστανται όταν υπάρχουν οικονομικές σχέσεις (π.χ σχέσεις εργοδότη - εργαζόμενου, ιδιοκτησίας περιουσίας, οικονομικών τιμητικών επάθλων, και αμειβόμενων εμπειρογνωμοσυνών), οι οποίες είναι οι πιο εύκολα αναγνωρίσιμες και αυτές που πιο συχνά υπονομεύουν την αξιοπιστία του περιοδικού, των εκδοτών, των συγγραφέων και της επιστήμης γενικότερα. Ωστόσο, αντικρουόμενα συμφέροντα μπορεί να προκύψουν και για άλλους λόγους, όπως οι κακές διαπροσωπικές σχέσεις, ο ακαδημαϊκός ανταγωνισμός κ.α. Οι συγγραφείς θα πρέπει να δηλώσουν στο τέλος του κειμένου της εργασίας τους και πριν από τον κατάλογο της βιβλιογραφίας, αν θεωρούν ότι η κρίση αξιολόγηση της εργασία τους, δύναται να επηρεαστεί ή όχι από την ύπαρξη τυχόν αντικρουόμενων συμφερόντων ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 35 65

10 17. Πίνακες, Σχήματα, Γραφικά, Φωτογραφίες: Οι πίνακες πρέπει να αναφέρονται στο κείμενο ως Πίνακες, να αριθμούνται με τη σειρά παράθεσής τους, π.χ. ως Πίνακας 1, Πίνακας 2 κλπ και να ενσωματώνονται στη σωστή θέση τους στο κείμενο. Όλες οι εικόνες, συμπεριλαμβανομένων των φωτογραφιών, πρέπει να αναφέρονται στο κείμενο ως Σχήματα και να αριθμούόπως αυτά περιγράφονται παραπάνω. 14. Πηγές χρηματοδότησης: Οι συγγραφείς θα πρέπει να αναφέρουν τα λεπτομερή στοιχεία (επωνυμία φορέα, στοιχεία επικοινωνίας, χορηγούμενο ποσό) όλων των χρηματοδοτικών πηγών από τις οποίες ενισχύθηκε η εκπόνηση της εργασίας τους. Παραδείγματα τέτοιων πηγών είναι: χρηματοδοτήσεις από εταιρείες ιατρικού ενδιαφέροντος ή μη, υποτροφίες, επιχορηγήσεις προερχόμενες από εθνικούς ή κοινοτικούς πόρους, ενισχύσεις από επιστημονικούς φορείς (π.χ. επιστημονικές εταιρείες, μη κερδοσκοπικά ιδρύματα κ.λπ.). Επίσης, θα πρέπει να αναφέρεται αν η εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο κάποιου προγράμματος εθνικού ή διακρατικού, το οποίο χρηματοδοτήθηκε από πόρους εθνικούς ή της αλλοδαπής. Στην περίπτωση αυτή, θα πρέπει να αναφέρονται τα πλήρη στοιχεία του προγράμματος (φορέας ανάθεσης, χρονική διάρκεια, ποσό χρηματοδότησης κλπ). Τα παραπάνω στοιχεία θα πρέπει να αναφέρονται σε ξεχωριστή ενότητα μετά την ενότητα όπου γίνονται οι δηλώσεις περί αντικρουόμενων συμφερόντων. 15. Ευχαριστίες Μετά την ενότητα των χρηματοδοτικών πηγών ακολουθεί η προαιρετική ενότητα των ευχαριστιών, στην οποία αναφέρονται τα ονόματα και οι ιδιότητες ατόμων που συνέβαλαν (π.χ. μέσω της παροχής πρωτογενών στοιχείων, ή μέσω της κριτικής ανάγνωσης του κειμένου προς δημοσίευση ή μέσω της γνωμοδότησής τους) στην εκπόνηση της εργασίας (πέραν από τους συγγραφείς). Στην ενότητα αυτή, θα πρέπει να αναφέρονται και τυχόν χορηγοί-δωρητές υλικών και μέσων που ήταν απαραίτητα για τη διεξαγωγή της έρευνας. 16. Βιβλιογραφικές Παραπομπές Οι βιβλιογραφικές παραπομπές μέσα στο κείμενο πρέπει να αναφέρουν τα επώνυμα των συγγραφέων, ακολουθούμενα από τη χρονολογία, με χρονολογική σειρά, π.χ. (Lewis 1975, Barnett 1992, Chalmers 1994). Όταν υπάρχουν περισσότεροι από δύο συγγραφείς, αναφέρεται το όνομα του πρώτου συγγραφέα και ακολουθείται από et al., π.χ. (Barder et al. 1994), αλλά όλοι οι συγγραφείς πρέπει να αναφέρονται στον κατάλογο της βιβλιογραφίας. Όταν στο κείμενο υπάρχουν εισαγωγικά, πρέπει πάντα να αναφέρεται και η σελίδα, π.χ. (Chalmers 1994, p.7). Όλες οι αναφορές πρέπει να γίνονται από τις πρωτογενείς πηγές. Ο κατάλογος της βιβλιογραφίας ακολουθεί το σύστημα Harvard, π.χ. γράφεται με αλφαβητική σειρά, με βάση το επώνυμο του πρώτου συγγραφέα. Ο κατάλογος της βιβλιογραφίας πρέπει να περιλαμβάνει τα επώνυμα των συγγραφέων και τα αρχικά, τη χρονολογία της δημοσίευσης, τον τίτλο του άρθρου, το πλήρες όνομα του περιοδικού, τον αριθμό του τόμου (και τον αριθμό του τεύχους, εάν οι σελίδες του τόμου δεν είναι συνεχόμενες) και την πρώτη και τελευταία σελίδα του άρθρου. Όταν η παραπομπή αφορά βιβλίο, αναφέρεται ο συγγραφέας, η χρονολογία, ο τίτλος, ακολουθείται από τον εκδότη και την πόλη. Όταν η παραπομπή αφορά κεφάλαιο σε βιβλίο, πρέπει να δίνονται λεπτομέρειες για το συγγραφέα (είς) του βιβλίου, τη χρονολογία, τον τόπο δημοσίευσης και τον εκδοτικό οίκο. Οι παραπομπές που αναφέρεται ότι είναι «υπό δημοσίευση» («in press»), γίνονται αποδεκτές μόνον εάν συνοδεύονται από επιστολή αποδοχής του αντίστοιχου περιοδικού. Παραδείγματα: Williams N. (2001). Patient resuscitation following major thermal trauma. Nursing in Critical Care: 6: Muller D, Harns P, Watley L. (1986). Nursing Children: Psychology Research and Practice. London: Harper Row. Lewis T, Hell J. (1992). Rhabdomyolysis and Myoglobinuria. In: Hall J, Schmidt G, Wood L. (eds), Principles of Critical Care, Volume 2. New York: McGraw Hill. Οι ιστοσελίδες (websites) αναφέρονται ως ακολούθως: National Institute for Clinical Excellence (2000) Final appraisal determination: Drugs for early thrombolysis in the treatment of acute myocardial infarction, NICE, = Πρόσβαση στις 7 Οκτωβρίου

11 νται με τη σειρά παράθεσής τους, π.χ. Σχήμα 1, Σχήμα 2 κλπ. Πίνακες και Σχήματα πρέπει να έχουν τίτλο και μπορούν να συνοδεύονται από επεξηγηματικό κείμενο (λεζάντα), που δεν θα υπερβαίνει τις τριάντα(30) λέξεις. Το περιοδικό διατηρεί το δικαίωμα προσαρμογής του μεγέθους των σχημάτων, για τεχνικούς λόγους. Σε περίπτωση χρησιμοποίησης υλικού (περιλαμβανομένων των σχημάτων, πινάκων κ.λπ.) που έχει ήδη δημοσιευθεί αλλού, πρέπει να εξασφαλίζεται, πριν την υποβολή ενός άρθρου, η άδεια των αρχικών συγγραφέων ή αυτών που κατέχουν τα πνευματικά δικαιώματα του αναπαραγόμενου υλικού. Οι συγγραφείς των δημοσιευμένων άρθρων έχουν την ευθύνη για οποιαδήποτε επίπτωση από παραβίαση του copyright τρίτων. Διαδικασία Κρίσης 18. Όλες οι υποβαλλόμενες εργασίες κρίνονται (ως ανώνυμες) από δύο(2) ανεξάρτητους Κριτές και, εφόσον περιλαμβάνουν σύνθετες στατιστικές δοκιμασίες, από στατιστικολόγο. Οι Κριτές αποφαίνονται αν ένα άρθρο είναι α) δημοσιεύσιμο ως έχει, β) δημοσιεύσιμο ύστερα από διορθώσεις ή γ) μη δημοσιεύσιμο. Σε περίπτωση διαφωνίας των κριτών αποφαίνεται οριστικά η Διεύθυνση Σύνταξης, λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις και των δύο Κριτών. Αν οι κριτές υποδείξουν διορθώσεις, η εργασία επιστρέφεται από τη γραμματεία του περιοδικού στον/στους συγγραφείς για επαναδιατύπωση και επανυποβολή το αργότερο εντός 6 εβδομάδων από την ημερομηνία αποστολής των σχολίων του κριτή (η διάρκεια διόρθωσης των εργασιών από τους κριτές ανέρχεται συνήθως σε 6-8 εβδομάδες και σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να φτάσει και τις 10 εβδομάδες). Κατά την επανυποβολή ο/οι συγγραφείς θα πρέπει μέσω επιστολής προς το διευθυντή σύνταξης να δηλώσει/ουν τις διορθώσεις που έχουν κάνει σύμφωνα με τις υποδείξεις των κριτών. Η διορθωμένη εργασία, εάν κριθεί αναγκαίο, ξαναστέλνεται στους Κριτές οι οποίοι επιβεβαιώνουν ή όχι τη διόρθωση του κειμένου σύμφωνα με τις συστάσεις τους, οπότε η διεύθυνση σύνταξης λαμβάνει την τελική της απόφαση για τη δημοσίευση του άρθρου Δοκίμιο, Ανάτυπο, Πρόσθετα Αντίτυπα 19. Ηλεκτρονικό Ανάτυπο Μετά τη δημοσίευση αποστέλλεται στο συγγραφέα που είναι υπεύθυνος για την επικοινωνία, η ηλεκτρονική διεύθυνση της δημοσίευσης. Ηλεκτρονικά ανάτυπα διανέμονται από αυτόν, στους υπόλοιπους συγγραφείς. Το περιοδικό δεν εκδίδει τυπογραφικά ανάτυπα των δημοσιευόμενων εργασιών. Πνευματικά Δικαιώματα 20. Προϋπόθεση για τη δημοσίευση οποιασδήποτε εργασίας στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» είναι η παραχώρηση από τους συγγραφείς αυτού του αποκλειστικού δικαιώματος στην Εταιρεία Νοσηλευτικών Σπουδών. Μαζί με το δοκίμιο αποστέλλεται στους συγγραφείς ειδικό έντυπο παροχής άδειας αποκλειστικής δημοσίευσης, το οποίο συμπληρώνεται, υπογράφεται και επιστρέφεται ταχυδρομικά στο περιοδικό, μαζί με το διορθωμένο δοκίμιο του άρθρου. Όταν ένα άρθρο προέρχεται από μεγάλη ερευνητική μελέτη και οι ίδιοι ή άλλοι συγγραφείς έχουν προετοιμάσει επιπλέον άρθρα (χωριστές παρουσιάσεις), τα οποία έχουν δημοσιευθεί ή υποβληθεί προς δημοσίευση σε αυτό ή άλλο περιοδικό, ο συγγραφέας που είναι υπεύθυνος για την επικοινωνία οφείλει να ενημερώσει τη Διεύθυνση Σύνταξης, προκειμένου να διασφαλισθεί ότι δεν παραβιάζονται πνευματικά δικαιώματα τρίτων. Οποιαδήποτε επίπτωση από παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων βαρύνει τους συγγραφείς των δημοσιευμένων άρθρων και το περιοδικό θα προβαίνει στις ανάλογες ενέργειες. ΤΕΛΙΚΗ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ Παρακαλούνται οι συνδρομητές που προετοιμάζουν εργασίες προς δημοσίευση στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα», να τηρούν σχολαστικά τις παραπάνω Οδηγίες προς τους Συγγραφείς, προς αποφυγή καθυστερήσεων στη δημοσίευση των εργασιών τους και στην κυκλοφορία των τευχών. ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 35 67

12 Άρθρο Σύνταξης Ποιος ο ρόλος των νοσηλευτών όταν ένα σύστημα υγείας... ασθενεί Όλγα Χρ. Σίσκου Νοσηλεύτρια ΠΕ, MSc, PhD Τμήμα Νοσηλευτικής- ΕΚΠΑ Γενική Γραμματέας Εταιρείας Νοσηλευτικών Σπουδών Σε μια εποχή οικονομικής ύφεσης, όπως αυτή που βιώνουμε στην Ελλάδα, οι επιπτώσεις της συρρίκνωσης και στον τομέα της υγείας είναι αναπόφευκτες, ενίοτε και εντονότερες από τους υπόλοιπους τομείς. Στο διάστημα , το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 22,6 δις ή 9,8%, ενώ η Συνολική Δαπάνη Υγείας μειώθηκε κατά 4,4 δις ή κατά 19%. Τελικά, το 2011 η συνολική δαπάνη υγείας εκτιμήθηκε σε 18,6 δις, εκ των οποίων τα 12,4 δις ήταν η δημόσια, επιτυγχάνοντας το Μνημονιακό στόχο για συγκράτηση της συνολικής δαπάνης υγείας στο 9% του ΑΕΠ και της δημόσιας δαπάνης υγείας στο 6% του ΑΕΠ, σύμφωνα με το Σύστημα Λογαριασμών Υγείας 1. Έτσι, από μηχανή «ανά- 1 Πρόκειται για τριαξονικό σύστημα καταγραφής της δαπάνης υγείας, σύμφωνα με το οποίο, για κάθε κατηγορία δαπάνης ταυτοποιείται μέσω συγκεκριμένων κωδικών, ο Χρηματοδοτικός Φορέας, HF: Health Financing (Scheme) (π.χ ΥΥΚΑ HF , Υπουργείο Οικονομικών-HF , Ταμεία Κοινωνικής Ασφάλισης-HF 1.2, Ιδιωτική Ασφάλιση Υγείας-HF 2.2, Νοικοκυριά-HF 2.3 κα), η κατεύθυνση της δαπάνης ανά Προμηθευτή Υγείας, HP: Health Providers (π.χ Νοσοκομεία HP.1, Κέντρα HP 3.4 Υγείας, Φαρμακεία HP 4.1, Ιδιώτες Γιατροί HP 3.1, Οδοντίατροι HP 3.2 κλπ) και η Υγειονομική Δραστηριότητα που διενεργείται ΗC: Health Care Function (π.χ ενδονοσοκομειακή νοσηλεια- ΗC 1.1, εξωνοσοκομειακή φροντίδα- HC 1.3, φαρμακευτική περίθαλψη HC 5.1, προληπτικές δράσεις HC 6.0 κλπ) To ΣΛΥ χρησιμοποιείται από κοινού από τον ΟΟΣΑ, την Eurostat και τον ΠΟΥ για τη συλλογή στοιχείων υγειονομικής δαπάνης από τις συμμετέχουσες (σε κάθε οργανισμό) χώρες και η εφαρμογή του είναι υποχρεωτική σύμφωνα και με Κοινοτικό Κανονισμό. Στην Ελλάδα, για πρώτη φορά ξεκίνησε η εφαρμογή του, το Σεπτέμβριο του 2011 και ολοκληρώθηκε στον Ιανουάριο του 2013, με τη δημιουργία χρονολογικής σειράς για τα έτη Η υλοποίηση του έργου πραγματοποιήθηκε από τρεις συνεργαζόμενους φορείς την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ), το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΥΥΚΑ) και το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) μέσω του Τμήματος Νοσηλευτικής (Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας). πτυξης», η υγεία μεταβλήθηκε σε εργαλείο δημοσιονομικής εξυγίανσης. Αν η διόγκωση που καταγράφηκε τα χρόνια πριν το 2009, οφείλονταν σε σπατάλη και διαφθορά, αυτή είναι καλή εξέλιξη. Αν όμως η μείωση της δαπάνης συνοδεύεται από άρνηση αναγκαίων υπηρεσιών προς τους πολίτες λόγω υποχρηματοδότησης, αυτή είναι μία δραματική εξέλιξη. Διαχρονικός στόχος ενός ευνομούμενου κοινωνικού κράτους πρόνοιας θα πρέπει να είναι η ισότιμη, βάσει της πραγματικής ανάγκης, και ευχερής πρόσβαση κάθε πολίτη στην υγειονομική φροντίδα, σε κόστος που μπορεί η κοινωνία να επωμιστεί. Προς την κατεύθυνση αυτή προτείνονται τρεις παρεμβάσεις: Υιοθέτηση και προσαρμογή στην ελληνική πραγματικότητα Νοσηλευτικών Πρωτοκόλλων. Η οικονομική κρίση έχει τροποποιήσει και την εκδήλωση της ζήτησης για υπηρεσίες υγείας. Η ροή των ασθενών προς τις δημόσιες μονάδες υγείας ολοένα και αυξάνει, καθώς η δυνατότητα προσέγγισης του ιδιωτικού τομέα συνεχώς και περιορίζεται λόγω αντίστοιχης συρρίκνωσης των εισοδημάτων. Πρόσθετα, το νοσολογικό προφίλ των προσερχόμενων ασθενών είναι επιβαρυμένο. Τα έντονα κοινωνικοοικονομικά προβλήματα έχουν αντίκτυπο και σε σωματικό επίπεδο. Το χειρότερο είναι ότι τα ελάσσονα προβλήματα υγείας συνήθως παραγνωρίζονται και η αναζήτηση υγειονομικής φροντίδας μετατίθεται χρονικά μέχρι την εκδήλωση κάποιου κραυγαλέου συμπτώματος (WHO, 2009, Lusardi et al., 2010, Martin- Moreno et al., 2010). 68

13 Το οξύμωρο σχήμα της αυξημένης ροής ασθενών (και μάλιστα κλινικά επιβαρυμένων) προς τις υφιστάμενες δημόσιες μονάδες υγείας με ταυτόχρονη όμως μείωση της χρηματοδότησης αυτών, θα πρέπει να οδηγήσει τους υπευθύνους της ηγεσίας τους υγειονομικού τομέα στη λήψη μέτρων για την ορθολογική διαχείριση των πεπερασμένων πόρων, με τρόπο όμως τέτοιο ώστε αφενός μεν να διασφαλίζεται η άμεση παροχή ασφαλούς και αποτελεσματικής υγειονομικής φροντίδας, αφετέρου δε να εκμηδενίζεται κάθε πιθανότητα σπατάλης. Προς την κατεύθυνση αυτή, η υιοθέτηση πρωτοκόλλων, επιστημονικά τεκμηριωμένων και πρακτικά δοκιμασμένων στην ελληνική πραγματικότητα, κρίνεται απολύτως αναγκαία. Προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί στην υιοθέτηση Νοσηλευτικών Πρωτοκόλλων καθώς οι Νοσηλευτές λόγω της αδιάλειπτης παρουσίας τους στις μονάδες υγείας και της άμεσης επαφής τους με τους ασθενείς, διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο, τόσο κατά την παροχή της αμιγούς υγειονομικής φροντίδας, όσο και κατά την οργάνωση και διαχείριση των πεπερασμένων πόρων (π.χ αναλώσιμα) εντός των δημοσίων δομών. Η προσπάθεια αυτή, ήδη υλοποιείται σε ακαδημαϊκό επίπεδο (Πατηράκη, 2009), και πιλοτικά σε ορισμένα νοσοκομεία και υγειονομικές περιφέρειες (4η ΥΠΕ, 2012), ενώ αναμένεται η καθολική εφαρμογή νοσηλευτικών πρωτοκόλλων κατόπιν σχετικής απόφασης από την ηγεσία του τομέα της υγείας2. Ανάπτυξη Νοσηλευτικών Μονάδων Μακροχρόνιας Φροντίδας Από το 2011 ξεκίνησε η προσπάθεια αναδιοργάνωσης του νοσοκομειακού τομέα του ΕΣΥ. Στο πλαίσιο αυτό, πολλές καινοτόμες προτάσεις παρουσιάστηκαν σε ακαδημαϊκό επίπεδο 3 όπως για παράδειγμα η οργάνωση των νο- 2 Το διάστημα αυτό βρίσκεται σε εξέλιξη έργο που αφορά στη «Λειτουργική Αναβάθμιση Φορέων Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, με την ανάπτυξη δώδεκα (12) Νοσηλευτικών Πρωτοκόλλων», χρηματοδοτούμενο από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού. Το έργο υλοποιείται από το Τμήμα Νοσηλευτικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου σε συνεργασία με το Τμήμα Νοσηλευτικής του ΕΚΠΑ 3 Το 2011 ανατέθηκε από το ΥΥΚΑ στο Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας του Τμήσοκομείων κατά κύκλους με συμπληρωματική μεταξύ τους λειτουργία, η αυτόνομη, συνεχής και ανεξάρτητη από το σύστημα εφημεριών των νοσοκομείων λειτουργία καθορισμένων Τμημάτων Επειγόντων Περιστατικών (ΤΕΠ) σε κάθε κύκλο (νοσοκομείων), η ανάπτυξη εξειδικευμένων μονάδων αντιμετώπισης συχνών νοσολογικών οντοτήτων (καρκίνο, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, καρδιακές παθήσεις, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια κα) και τέλος η μετατροπή μικρών και περιορισμένης δραστηριότητας νοσοκομείων σε μετανοσοκομειακές δομές που λείπουν από την ελληνική πραγματικότητα (π.χ nursing homes). Επί του παρόντος έχουν υλοποιηθεί από την κεντρική ηγεσία κάποιες διοικητικές συνενώσεις ομοειδών τμημάτων εντός των νοσοκομείων καθώς και η διοικητική ενοποίηση ομάδων (συνήθως γειτνιαζόντων) νοσοκομείων (ΥΥΚΑ, 2012). Η εφαρμογή ριζοσπαστικότερων μέτρων στο πλαίσιο της δημοσιονομικής εξυγίανσης του νοσοκομειακού τομέα, εξακολουθεί να παραμένει ζητούμενο. Προς την κατεύθυνση αυτή, η ανάπτυξη (με μετατροπή υφιστάμενων μονάδων χαμηλής δραστηριότητας) δομών Μακροχρόνιας Νοσηλευτικής Φροντίδας θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ως ζήτημα υψηλής προτεραιότητας. Μελέτες από το εξωτερικό δεικνύουν ότι πρόκειται για μονάδες με άριστη σχέση κόστουςαποτελεσματικότητας, καθώς προσφέρουν υψηλής ποιότητας υπηρεσίες μετανοσοκομειακής φροντίδας σε ευρύ φάσμα ασθενών (μέτριας έως σοβαρής βαρύτητας) και με κόστος σημαντικά χαμηλότερο συγκριτικά με τις υπόλοιπες δομές στις οποίες νοσηλεύονται ασθενείς μετά το οξύ στάδιο της ασθένειας. Στις ΗΠΑ, περισσότεροι από το 50% των δικαιούχων του προγράμματος MEDICARE λαμβάνουν υπηρεσίες υγείας μετά το οξύ στάδιο της ασθένειας από δομές νοσηλευτικής φροντίδας, με διάμεσο χρόνο νοσηλείας τις 20 μέρες. Οι ασθενείς οι οποίοι λαμβάνουν τέτοιου είδους υπηρεσίες υψηλής ποιότητας έχουν τρεις φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να επανενταχθούν φυσιολογικά στον κοινωνικό ιστό και στις επαγγελμαματος Νοσηλευτικής του ΕΚΠΑ, η μελέτη για το «Επιχειρησιακό Σχέδιο Αναδιάρθρωσης Νοσοκομείων», τα αποτελέσματα της οποίας βρίσκονται διαθέσιμα στην ιστοσελίδα : ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 35 69

14 τικές τους δραστηριότητες σε σχέση με τους υπόλοιπους ασθενείς (Τhe Alliance for Quality Nursing Home Care, 2011). Ο συνωστισμός χρόνιων ασθενών σε δημόσιες κλίνες οξείας νοσηλείας εντός των μεγάλων αστικών κέντρων, ή η ανάθεση της φροντίδας αυτών αποκλειστικά στο οικογενειακό περιβάλλον, είναι πρακτικές που δεν συνδέονται με άριστα κλινικά αποτελέσματα. Από την άλλη, η συνέχιση της υπό-λειτουργίας οιονεί νοσοκομείων αποτελεί ανεπίτρεπτη σπάταλη πόρων, ειδικά για την Ελλάδα της οικονομικής κρίσης. Στο πλαίσιο αυτό, η μετατροπή μέρους των δημοσίων ιδρυματικών μονάδων οριακής δραστηριότητας, σε δομές μακροχρόνιας νοσηλευτικής φροντίδας είναι μια πρόταση ρεαλιστική, οικονομικά αποδοτική, κοινωνικά επωφελής και συνεπώς θα πρέπει να προγραμματιστεί η άμεση εφαρμογής της. Αναβάθμιση της Νοσηλευτικής Στελέχωσης Είναι προφανές ότι τόσο η εφαρμογή Νοσηλευτικών Πρωτοκόλλων, όσο και η λειτουργία δομών Μακροχρόνιας Νοσηλευτικής Φροντίδας, προϋποθέτουν τη στελέχωση του συστήματος με επαρκή αριθμό πτυχιούχων νοσηλευτών. Η προϋπόθεση αυτή σε καμία περίπτωση δεν ισχύει, καθώς η αναλογία των 3,3 νοσηλευτών / κατοίκους το 2009 στην Ελλάδα, είναι υπο-διπλάσια της αντίστοιχης στις χώρες του ΟΟΣΑ (OECD, 2012). H πρόταση, για μαζικές προσλήψεις νοσηλευτών και μάλιστα αναβαθμισμένων προσόντων θα κρίνονταν ανεδαφική, λόγω της οικονομικής δυσπραγίας των ημερών. Ωστόσο, πριν τη λήψη των όποιων αποφάσεων, σκόπιμη κρίνεται η μελέτη της διεθνούς και τεκμηριωμένης εμπειρίας επί του θέματος. Από την ανασκόπηση σύγχρονων μελετών προκύπτει ότι η αυξημένη αναλογία νοσηλευτών προς ασθενείς συμβάλει στη συγκράτηση ή ακόμη και στη μείωση του κόστους νοσηλείας, λόγω μείωσης της διάρκειας νοσηλείας των ασθενών (Thungjaroenkul et al., 2007) και περιορισμού «παρενεργειών» (Barkel et al., 2002) κατά τη διάρκεια νοσηλείας (π.χ κατακλίσεις, ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις κα). Επίσης, η αναλογία των πτυχιούχων νοσηλευτών προς το σύνολο του νοσηλευτικού προσωπικού είναι αντιστρόφως ανάλογη του κόστους λειτουργίας των μονάδων υγείας. Οι πτυχιούχοι νοσηλευτές με τις αυξημένες δεξιότητες και γνώσεις δύνανται να παρέχουν κλινικά αποτελεσματικότερη φροντίδα, περιορίζοντας ταυτόχρονα την άσκοπη κατανάλωση πόρων (Bloom et al., 1997). Ακόμη όμως και η προσβασιμότητα των πολιτών στην υγειονομική φροντίδα διευκολύνεται από την αυξημένη στελέχωση του συστήματος υγείας με πτυχιούχους νοσηλευτές. Ήδη από το 2008 στη Φλόριντα των ΗΠΑ, καταρτίστηκε σχέδιο για τη βελτίωση της πρόσβασης του 40% περίπου των πολιτών που στερούνταν αναγκαίες φροντίδες, με κύριο μέτρο τη διεύρυνση αναβάθμιση του ρόλου των πτυχιούχων νοσηλευτών. Στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος εξουσιοδοτημένοι νοσηλευτές είχαν δικαίωμα περιορισμένης συνταγογράφησης, παραπομπής σε εξειδικευμένους γιατρούς, και γενικότερα καθοδήγησης των ασθενών μέσα στο σύστημα (Florida Coalition of Advanced Practice Nurses, 2008). Αν τα παραπάνω φαίνεται να απέχουν αρκετά από την τρέχουσα ελληνική πραγματικότητα, θα μπορούσαν κάλλιστα να εφαρμοστούν στο άμεσο μέλλον, καθώς μάλιστα οι συνθήκες υπαγορεύουν τη λήψη αντίστοιχων μέτρων. Οι Νοσηλευτές ως η ραχοκοκαλιά του υγειονομικού συστήματος και οι αμεσότεροι εκφραστές των αναγκών-επιθυμιών των ασθενών, έχουν τη δυναμική ορθολογικής αντιμετώπισης των φλεγόντων προβλημάτων, υπό το πρίσμα των σύγχρονων προκλήσεων. Οι καθημερινοί τους αγώνες στους χώρους εργασίας (με τις τεράστιες ελλείψεις σε υλικοτεχνική υποδομή) αποδεικνύουν τη διάθεση συνεισφοράς τους και στην τρέχουσα περίοδο κρίσης. Τα παραπάνω τρία μέτρα, αποτελούν ενδεικτικές μόνο παρεμβάσεις, οι οποίες δύναται να συνεισφέρουν στην πολυπόθητη συγκράτηση της δαπάνης υγείας, με ταυτόχρονη όμως διατήρηση, ή ακόμη και αναβάθμιση της ποιότητας της φροντίδας υγείας. Αναμένονται οι πολιτικές αποφάσεις και η λήψη των 70

15 αντίστοιχων θεσμικών μέτρων, ώστε οι όποιες προτάσεις να μην προστίθενται απλά στο «ευχολόγιο» που έχει αναπτυχθεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες, για την αποτελεσματική λειτουργία του τομέα της υγείας. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ξενόγλωσση Barkell NP., Killinger KA., Schultz SD. (2002). The relationship between nurse staffing models and patient outcomes: A descriptive study. Outcomes Manag., Jan-Mar; 6 (1): Bloom, JR., Alexander, JA., & Nuchols, BA. (1997). Nurse staffing patterns and hospital efficiency in the United States. Social Science & Medicine, 44, Florida Coalition of Advanced Practice Nurses (2008). Advanced Practice Nurses: Improving Access to Health Care and Containing Costs. An Action Plan for the State of Florida Lusardi Ann., Schneider D., Tufano P. (2010). The Economic Crisis and Medical Care Usage Harvard Business School, working paper Martin-Moreno JM, Alfonso-Sanchez, JL, Harris, M, Lopez-Valcarcel, BG (2010), The effects of the financial crisis on primary prevention of cancer, Euro J Cancer. Sep 46 (14)L: ΟECD Health Data How Does Greece Compare. Available on (last visited 22/03/2013) Τhe Alliance for Quality Nursing Home Care (2011). Nursing Facilities Cost-Effectively Treat an Increasingly Complex Patient Population, Benefiting Seniors and Taxpayers Care. Available on aqnhc.org/pdfs/care-context pdf (last visited 21/03/2013) Thungjaroenkul P., Cummings GG., Embleton Α, (2007). The Impact of Nurse Staffing on Hospital Costs and Patient Length of Stay: A Systematic Review Nurs Econ ;Oct 25(5): WHO (2009). The financial Crisis and Global Health. Information note2009/1 Ελληνική Πατηράκη Κουρμπάνη Ε. (2009). Οδηγός Ανάπτυξης Σχεδίου Νοσηλευτικής Φροντίδας Διαγνώσεις, Παρεμβάσεις και Αιτιολογήσεις, 11 η Αγγλική Έκδοση 1 η Ελληνική Έκδοση, Εκδόσεις Π. Χ. Πασχαλίδης. Επιμέλεια του: Doenges M. E., Moorhouse M. F., Murr A. (2008). Nurse s pocket guide diagnoses, prioritized interventions and rationales, 11 th edition, F. A. Davis Company Philadelphia. 4 η ΥΠΕ, (2012). «Προτυποποιημένες Νοσηλευτικές Διαδικασίες & Κλινικά Νοσηλευτικά Πρωτόκολλα». Διαθέσιμες στην ηλεκτρονική διεύθυνση: =com_ content&view=article&id=443%3anosileftik a-protokolla&catid# (τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 16/03/2013) Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης-ΥΥΚΑ (2012). «Έκθεση Αποτελεσμάτων ΥΥΚΑ και των Μονάδων του ΕΣΥ 2011». ΕΣΠΑ ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 35 71

16 ερευνητικη εργασια Κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις της νόσου alzheimer στην Ελλάδα: Πιλοτική Μελέτη Δάφνη Καϊτελίδου, Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήματος Νοσηλευτικής Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθύντρια Εργαστηρίου Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Πανεπιστημίου Αθηνών Μαρία Καλογεροπούλου, Επιστημονική Συνεργάτις Εργαστηρίου Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήματος Νοσηλευτικής Πανεπιστημίου Αθηνών Αντώνης Α. Μούγιας, Ψυχίατρος Ψυχογηριατρικής Εταιρείας «Ο Νέστωρ» Πέτρος Γαλάνης, Νοσηλευτής ΠΕ, MSc, PhD, Επιστημονικός Συνεργάτης Εργαστηρίου Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήματος Νοσηλευτικής Πανεπιστημίου Αθηνών Νικόλαος Κοντοδημόπουλος, Εξωτερικός Συνεργάτης Εργαστηρίου Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήματος Νοσηλευτικής Πανεπιστημίου Αθηνών Παναγιώτα Παπαδοπούλου, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Τμήματος Νοσηλευτικής Πανεπιστημίου Αθηνών Σταύρος Πασάλογλου, Health Economics & Pricing / Reimbursement Manager, Novartis Hellas Λυκούργος Λιαρόπουλος, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών Περίληψη ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Η άνοια αποτελεί μία ιδιαίτερα δαπανηρή νόσο λόγω των αυξημένων πόρων που διατίθενται για την πρόληψη, τη διάγνωση, τη θεραπεία και τη διαχείρισή της. ΣΚΟΠΟΣ: Η μελέτη επιχειρεί την οικονομική αποτίμηση της νόσου, με τη δημιουργία ενός ερωτηματολογίου μέσω του οποίου εκτιμάται ξεχωριστά κάθε είδους εξόδων που επιβαρύνει τον ασθενή και την οικογένειά του, είτε άμεσα ως δαπάνη είτε έμμεσα ως απώλεια παραγωγικότητας. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: Αναπτύχθηκε εξειδικευμένο ερωτηματολόγιο από τους ερευνητές το οποίο βασίσθηκε εν μέρει στο ερευνητικό εργαλείο CATS (Caregiver Activities Time Survey). Η πιλοτική φάση της μελέτης πραγματοποιήθηκε σε δύο κέντρα φροντίδας ασθενών με άνοια. Το πιλοτικό δείγμα ευκολίας αποτέλεσαν 46 ασθενείς. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: Το ερωτηματολόγιο, που βασίσθηκε εν μέρει στο ερωτηματολόγιο των Jacobsen et al. (2011), ελέγχθηκε και διαμορφώθηκε ώστε να είναι εύκολα κατανοητό από ανθρώπους όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων. Τα αποτελέσματα που προέκυψαν κατά την πιλοτική μελέτη ήταν συμβατά με τα αποτελέσματα και άλλων διεθνών μελετών για το κόστος της νόσου. Το συνολικό ετήσιο κόστος της νόσου εκτιμήθηκε σε (SD: 6.555,9) για το ήπιο στάδιο, σε (SD: 7.858,7) για το μέτριο στάδιο και σε (SD: 8.467,2) για το σοβαρό στάδιο (το οποίο θα πρέπει να σημειωθεί ότι δεν περιλάμβανε ιδρυματοποιημένους ασθενείς). Πιο αναλυτικά, στην ήπια μορφή της νόσου το 79% του συνολικού κόστους αποτελεί το κόστος ευκαιρίας του κύριου και του δευτερεύοντα φροντιστή, το 10% το κόστος της φαρμακευτικής αγωγής, το 3% το κόστος των ιατρικών επισκέψεων και το 2% το κόστος της νοσοκομειακής περίθαλψης. Αντίστοιχα, στη μέτρια μορφή της νόσου το 77% του συνολικού κόστους αποτελεί το κόστος ευκαιρίας του κύριου φροντιστή και του δευτερεύοντα φροντιστή, το 10% το κόστος της φαρμακευτικής αγωγής, το 1% το κόστος των ιατρικών επισκέψεων και το 4% το κόστος της νοσοκομειακής περίθαλψης. Η απώλεια παραγωγικότητας του κύριου φροντιστή ανέρχεται στο 5% και 2% του συνολικού κόστους ανά ασθενή με Alzheimer σε ήπιο και μέτριο στάδιο, αντίστοιχα, γεγονός που επιβεβαιώνει τη σημαντική επίπτωση της νόσου όχι μόνο στον ασθενή αλλά και στο συγγενικό του περιβάλλον. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: Όσο επιδεινώνεται ο ασθενής και μεταβαίνει από το ήπιο στάδιο σε βαρύτερα αυξάνεται τόσο το κόστος του υγειονομικού όσο και του μη υγειονομικού τομέα καθώς και η απώλεια παραγωγικότητας. Ως εκ τούτου κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική, από οικονομικής πλευράς, η κατά το δυνατόν μεγαλύτερη παραμονή των ασθενών στα πρώιμα στάδια της νόσου. Λέξεις-κλειδιά: νόσος Αλτσχάιμερ, εκτίμηση κόστους, Ελλάδα Χρηματοδότηση: Η μελέτη υποστηρίχθηκε εν μέρει οικονομικά από την εταιρεία Novartis Hellas 72