ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Πρόλογος... Κυριότερες Συντομογραφίες... ΕΙΣΑΓΩΓΗ...

Transcript

1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος... Κυριότερες Συντομογραφίες... ΕΙΣΑΓΩΓΗ... ΙΧ ΧΧΙ 1. Προκαταρκτικές επισημάνσεις... 1 Ι. Το αντικείμενο της μελέτης Η επίτευξη κερδών εξ αφορμής του ζημιογόνου γεγονότος: Κριτήρια συνυπολογισμού Κέρδη ως απόρροια υποχρεωτικών παροχών τρίτων προς τον ζημιωθέντα: Το ζήτημα των σχέσεων μεταξύ ζημιώσαντος-ζημιωθέντος-τρίτου... 8 ΙΙ. Μέθοδος προσέγγισης του θέματος και δομή της μελέτης Μέθοδος προσέγγισης του θέματος Δομή της μελέτης Βασικά σημεία αναφοράς στην αφετηρία της έρευνας Ι. Σκοπός της ενοχής προς αποζημίωση Αποκατάσταση της επελθούσας ζημίας Αποφυγή πλουτισμού του ζημιωθέντος ΙΙ. Η έννοια της περιουσιακής ζημίας Η σημασία του προσδιορισμού της ζημίας για το εδώ εξεταζόμενο ζήτημα Ο προσδιορισμός της περιουσιακής ζημίας κατά τη θεωρία της διαφοράς Ο προσδιορισμός της περιουσιακής ζημίας από το ίδιο το θετικό δίκαιο: Η κανονιστική έννοια της ζημίας Συμπέρασμα: Η προκριτέα λύση ΙΙΙ. Ο συνυπολογισμός ζημίας και κέρδους ως μέθοδος υπολογισμού της αποκαταστατέας ζημίας Ο συνυπολογισμός ως αναγκαία συνέπεια της ζημίας, όπως αυτή προσδιορίζεται από τη θεωρία της διαφοράς 37

2 XII Περιεχόμενα 2. Η ανάγκη διόρθωσης των αποτελεσμάτων της θεωρίας της διαφοράς με τη βοήθεια αξιολογικών κριτηρίων Η αποσπασματική νομοθετική ρύθμιση ΙV. Πεδίο εφαρμογής του συνυπολογισμού ζημίας και κέρδους Εφαρμογή στις αξιώσεις αποζημίωσης ανεξάρτητα από τον εκάστοτε νόμιμο λόγο ευθύνης Η προβληματική της εφαρμογής του συνυπολογισμού ζημίας και κέρδους επί «αφηρημένου» υπολογισμού της αποκαταστατέας ζημίας α. Αφηρημένος υπολογισμός βάσει διάταξης νόμου β. Αφηρημένος υπολογισμός βάσει συμφωνίας των μερών Εφαρμογή στην αξίωση αποζημίωσης λόγω αναγκαστικής απαλλοτρίωσης: H προβληματική της ανατίμησης του εκτός απολλοτρίωσης απομένοντος τμήματος του ακινήτου Εφαρμογή και σε ορισμένες αξιώσεις εκπλήρωσης βάσει ειδικής νομοθετικής πρόβλεψης (ΑΚ 381, 596, , 700) α. Εισαγωγικά β. Οι επιμέρους διατάξεις Καμία εφαρμογή επί χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης ή ψυχικής οδύνης Kεφάλαιο πρώτο: Οι προσπάθειες ανεύρεσης ενιαίου κριτηρίου για τον διαχωρισμό των συνυπολογιστέων από τα μη συνυπολογιστέα κέρδη Η θέση της ελληνικής νομολογίας και θεωρίας I. Οι θέσεις της ελληνικής νομολογίας Ο αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ κέρδους και ζημιογόνου γεγονότος ως το αποφασιστικό κριτήριο συνυπολογισμού Η επίκληση της αρχής της καλής πίστης ΙΙ. Οι θέσεις της ελληνικής επιστήμης Το κριτήριο της πρόσφορης αιτιώδους συνάφειας στην παλαιότερη ελληνική θεωρία Η εγκατάλειψη του κριτηρίου της πρόσφορης αιτιώδους συνάφειας από τη νεότερη ελληνική θεωρία... 80

3 Περιεχόμενα XIII α. Ο σκοπός της παροχής που απέφερε το κέρδος β. Πρόταση άλλων κριτηρίων Συγκριτική επισκόπηση του ζητήματος με αναφορά στη γερμανική έννομη τάξη Ι. Το κριτήριο της πρόσφορης αιτιώδους συνάφειας και η σημασία του για το ζήτημα του συνυπολογισμού στη γερμανική νομολογία Η πρόσφορη αιτιώδης συνάφεια ως αποκλειστικό κριτήριο συνυπολογισμού Η πρόσφορη αιτιώδης συνάφεια ως ελάχιστο κριτήριο συνυπολογισμού και η συμπλήρωσή της με πρόσθετες προϋποθέσεις ΙΙ. Η εγκατάλειψη του κριτηρίου της πρόσφορης αιτιώδους συνάφειας από τη γερμανική θεωρία Η θεωρία περί βελτίωσης της θέσης του ζημιωθέντος αναφορικά με το έννομο αγαθό που προσβλήθηκε ή τη συμβατική υποχρέωση που παραβιάστηκε (Cantzler) Η θεωρία περί αδιάσπαστης εσωτερικής συνάφειας μεταξύ κέρδους και ζημίας (Thiele) Η θεωρία της φροντίδας (Rudloff) Η θεωρία του σκοπού του παραβιασθέντος κανόνα δικαίου (Grunsky) Αξιολόγηση των υποστηριζόμενων απόψεων I. Η σημασία της αιτιώδους συνάφειας για το ζήτημα του συνυπολογισμού ζημίας και κέρδους Η ανάγκη εγκατάλειψης του κριτηρίου της πρόσφορης αιτιώδους συνάφειας Η αιτιώδης συνάφεια με την έννοια του ισοδύναμου των όρων (condicio sine qua non) ως ελάχιστο προαπαιτούμενο για τον συνυπολογισμό ΙΙ. Αξιολόγηση των προτεινόμενων λοιπών κριτηρίων που αφίστανται από την προϋπόθεση της αιτιώδους συνάφειας Οι υποστηριχθείσες στην ελληνική έννομη τάξη απόψεις Οι απόψεις της γερμανικής νομολογίας και θεωρίας Η συγκεκριμενοποίηση της καλής πίστης ως μέσο συγκερασμού της ανάγκης για ασφάλεια δικαίου και για δίκαιη αντιμετώπιση της συγκεκριμένης περίπτωσης

4 XIV Περιεχόμενα ΙΙΙ. Προκαταρκτική τοποθέτηση: Αδυναμία διατύπωσης ενιαίου κριτηρίου για το διαχωρισμό των συνυπολογιστέων από τα μη συνυπολογιστέα κέρδη και ανάγκη εξέτασης του ζητήματος με διαμόρφωση τυπολογίας περιπτώσεων Κεφάλαιο δεύτερο: Εξέταση του ζητήματος μέσω τυπολογίας περιπτώσεων ανάλογα με τον γενεσιουργό λόγο των κερδών Γενική επισκόπηση των σημαντικότερων πηγών δημιουργίας κέρδους Κέρδη χωρίς παρέμβαση του ζημιωθέντος ή τρίτων I. Υπολείμματα κατεστραμμένου πράγματος Συνυπολογισμός του υπολείμματος ως «περιελθόντος» κατά το άρθρο 338 ΑΚ Η προβληματική του συνυπολογισμού του τιμήματος που επετεύχθη από την αξιοποίηση του υπολείμματος, όταν αυτό υπερβαίνει τη συνήθη αξία του II. Ωφέλειες που προκύπτουν από τον τρόπο και το χρόνο α- ποκατάστασης της ζημίας Εισαγωγικές παρατηρήσεις Το ζήτημα της ενδεχόμενης μείωσης της οφειλόμενης αποζημίωσης κατά το ποσοστό οφέλους του ιδιοκτήτη μεταχειρισμένου αυτοκινήτου από την τοποθέτηση σε αυτό καινούργιων ανταλλακτικών α. Η ένσταση του οφειλέτη-ζημιώσαντος β. Σκέψεις υπέρ του συνυπολογισμού γ. Η αρνητική θέση της ελληνικής νομολογίας και οι κρίσιμες αξιολογήσεις Η σημασία της μείωσης του κόστους αποκατάστασης του προσβληθέντος αγαθού για την ευθύνη του ζημιώσαντος III. Εξοικονόμηση δαπανών αποφυγή άλλων υποχρεώσεων Εισαγωγικές επισημάνσεις Τυπολογία περιπτώσεων α. Εξοικονόμηση ίδιας διατροφής και δαπανών μετακίνησης στον τόπο εργασίας κατά τη διάρκεια παραμονής σε νοσοκομείο

5 Περιεχόμενα XV β. Εξοικονόμηση φόρων, τόκων, εξόδων μεταγραφής, μεταφοράς, παραλαβής γ. Εξοικονόμηση λειτουργικών εξόδων αυτοκινήτου κατά τη διάρκεια των επισκευών του δ. Απαλλαγή από υποχρέωση διατροφής (ΑΚ 928 εδ. 2) 164 ε. Απαλλαγή από υποχρέωση καταβολής της αντιπαροχής Η αποφυγή περαιτέρω περιουσιακών απωλειών για τον ζημιωθέντα: Το παράδειγμα της αποφυγής κατάπτωσης ποινικής ρήτρας εις βάρος του ζημιωθέντος IV. Περιπτώσεις κερδών βάσει διατάξεων νόμου Άρση νομικών εμποδίων ως συνέπεια της καταστροφής ξένου πράγματος Ωφέλειες αναγνωριζόμενες από το νόμο στον κύριο αποσυρόμενου οχήματος α. Παροχές από τον ΟΔΔΥ β. Κίνητρο αγοράς νέου αυτοκινήτου ως συνέπεια του μέτρου της «απόσυρσης» Κτήση θησαυρού V. Η κτήση κληρονομικού δικαιώματος από τον ζημιωθέντα ως ειδική περίπτωση ωφέλειας βάσει νομοθετικής πρόβλεψης Το πρόβλημα: Η σύγκρουση του κτηθέντος κληρονομικού δικαιώματος με το απολεσθέν δικαίωμα διατροφής και το ζήτημα του συνυπολογισμού της επαχθείσης κληρονομίας στην κατά το άρθρο 928 εδ. 2 ΑΚ αξίωση αποζημίωσης Η διάκριση της κληρονομικής περιουσίας σε κεφάλαιο και έσοδα σύμφωνα με τέσσερις θεμελιώδεις αποφάσεις της γερμανικής νομολογίας Οι θέσεις που διατυπώθηκαν στη θεωρία α. Συνυπολογισμός κεφαλαίου και προσόδων β. Άρνηση συνυπολογισμού τόσο για το κεφάλαιο όσο και για τις προσόδους γ. Η κρατούσα άποψη: Συνυπολογισμός μόνο των προσόδων και όχι του κεφαλαίου Η «πηγή» της διατροφής ως κρίσιμο δεδομένο για τον συνυπολογισμό της κληρονομίας στην κατά το άρθρο 928 εδ. 2 ΑΚ αξίωση αποζημίωσης

6 XVI Περιεχόμενα 5. Τελικό συμπέρασμα Ειδικότερα ζητήματα α. Επαγωγή της κληρονομίας τρίτου προσώπου (όχι του υπόχρεου διατροφής) στον ζημιωθέντα β. Λήψη ή όχι υπόψη της μελλοντικής περιουσιακής κατάστασης του κληρονομουμένου Κέρδη από ενέργειες του ζημιωθέντος I. Αυτόνομες ενέργειες του ζημιωθέντος υπερβαίνουσες το κατ ΑΚ 300 εδ. 2 βάρος αποτροπής ή περιορισμού της ζημίας του Έννοια των αυτόνομων ενεργειών Τυπολογία περιπτώσεων από τη νομολογία α. Αύξηση τιμών ως εκδήλωση της επιχειρηματικής δράσης β. Είσπραξη εισοδημάτων από νέα εργασία γ. Εκμετάλλευση κληρονομικής περιουσίας από τους κληρονόμους του θανόντος δ. Εκποίηση περιουσιακών στοιχείων από τραυματισμένο που αδυνατεί να εργαστεί ε. Ανάληψη πρόσθετης εργασίας για κάλυψη διαφυγόντων εισοδημάτων: Το παράδειγμα του εκπαιδευτή υποψηφίων οδηγών αυτοκινήτων Η προβληματική του βάρους αλλαγής επαγγελματικής δραστηριότητας κατά ΑΚ εδ. 2 και του συνυπολογισμού των εισοδημάτων από τη νέα εργασία II. Επωφελείς δικαιοπραξίες του ζημιωθέντος με τρίτους Θέση του ζητήματος και παραδείγματα Επεξεργασία των παραδειγμάτων α. Επωφελής περαιτέρω εκμίσθωση μη ανακαινισμένου μισθίου β. Επωφελής περαιτέρω πώληση ελαττωματικού αυτοκινήτου γ. Η δημιουργούμενη αξιολογική αντινομία επί κατάφασης του συνυπολογισμού Δεκτικά γενίκευσης συμπεράσματα για τις δικαιοπραξίες «κάλυψης» του ζημιωθέντος αγοραστή ή πωλητή.. 245

7 Περιεχόμενα XVII 9. Κέρδη από παροχές τρίτων προς τον ζημιωθέντα I. Οικειοθελείς παροχές τρίτων προς τον ζημιωθέντα Ο σκοπός των παροχών ως το αποφασιστικό κριτήριο καταλογισμού τους στην περιουσία του ζημιώσαντος ή του ζημιωθέντος Παροχές σε επιζώντα σύζυγο, ο οποίος συζεί μόνιμα με άλλον σε ελεύθερη ένωση: Η επίδραση της ελεύθερης συμβίωσης στην αξίωση αποζημίωσης του επιζώντος συζύγου κατά την ΑΚ II. Υποχρεωτικές παροχές τρίτων προς τον ζημιωθέντα Η ρύθμιση και ο σκοπός της ΑΚ Ανοιχτά ερμηνευτικά ζητήματα αναφορικά με την έ- κταση εφαρμογής της ΑΚ Έκταση εφαρμογής της ΑΚ α. Εφαρμογή μόνο επί παροχών που διενεργούνται υ- πέρ του ζημιωθέντος β. Εφαρμογή και επί προσβολών άλλων εννόμων αγαθών, πέραν της ζωής, της σωματικής ακεραιότητας και της υγείας γ. Εφαρμογή επί κάθε είδους παροχής και όχι μόνο επί αποζημιώσεως και διατροφής δ. Εφαρμογή όχι μόνο όταν η παροχή του τρίτου οφείλεται, αλλά και όταν έχει ήδη εκπληρωθεί ε. Εφαρμογή και επί αξιώσεως αποζημίωσης κατά του Δημοσίου στ. Το ζήτημα της εφαρμογής της ΑΚ επί της αξιώσεως αποζημίωσης της ΑΚ 928 στις σχέσεις μεταξύ συζύγων και μεταξύ γονέων και τέκνων i. Τέλεση νέου γάμου από τον επιζώντα σύζυγο ii. Εκπλήρωση της διατροφής προς το τέκνο από τον επιζώντα γονέα ζ. Το ζήτημα της εφαρμογής της ΑΚ στο πλαίσιο της ευθύνης για λόγους επιείκιας (ΑΚ 918) Πραγματοποίηση του συνυπολογισμού και δικονομικά ζητήματα 284 I. Τρόπος πραγμάτωσης του συνυπολογισμού Κέρδος χρηματικό

8 XVIII Περιεχόμενα 2. Κέρδος μη χρηματικό (υπολείμματα κατεστραμμένου πράγματος) Συνυπολογισμός επί συντρέχοντος πταίσματος του ζημιωθέντος ΙΙ. Η ένσταση συνυπολογισμού ζημίας και κέρδους Νομική φύση της ένστασης Πρακτικές συνέπειες Κεφάλαιο τρίτο: Η τριγωνική σχέση μεταξύ ζημιωθέντος-ζημιώσαντος-τρίτου στο πλαίσιο των υποχρεωτικών παροχών τρίτων προς τον ζημιωθέντα Συνυπολογισμός, σώρευση και αναγωγή ως οι τρεις δυνατότητες ρύθμισης της σχέσης Το ζήτημα της σωρευτικής ή όχι λήψης των δύο παροχών από τον ζημιωθέντα I. Η κρατούσα άποψη στην ελληνική νομολογία περί σωρευτικής λήψης και των δύο παροχών II. Κριτική προσέγγιση της κρατούσας στη νομολογία άποψης Η απαγόρευση πλουτισμού του ζημιωθέντος και ο επικουρικός χαρακτήρας της ευθύνης του τρίτου Η αδυναμία του κριτηρίου της καταβολής εισφορών από τον παθόντα ως δικαιολογητικής βάσης για τη σωρευτική λήψη και των δύο παροχών Η αναγωγή του τρίτου ως ενδιάμεση λύση μεταξύ της απαλλαγής του ζημιώσαντος (μέσω του συνυπολογισμού) και του πλουτισμού του ζημιωθέντος (μέσω της σωρευτικής είσπραξης και των δύο παροχών) Επιτρεπτό της σωρευτικής είσπραξης όταν η αποζημίωση του αστικώς υποχρέου και η παροχή του τρίτου δεν καλύπτουν την ίδια οικονομική ανάγκη του ζημιωθέντος III. Αποκλεισμός της σώρευσης βάσει ειδικής νομοθετικής ρύθμισης Η ex lege υποκατάσταση του τρίτου στα δικαιώματα του ζημιωθέντος ως εκδήλωση της νομοθετικής βούλησης για αποκλεισμό τόσο της σωρευτικής λήψης και των δύο παροχών όσο και του συνυπολογισμού

9 Περιεχόμενα XIX 2. Ex lege υποκατάσταση του ΙΚΑ στην αξίωση αποζημίωσης του ασφαλισμένου κατά του υποχρέου α. Έκταση, χρόνος και προϋποθέσεις υποκατάστασης. 341 β. Αποτελέσματα υποκατάστασης Εx lege υποκατάσταση του ασφαλιστή στην αξίωση αποζημίωσης κατά του ζημιώσαντος επί ασφαλίσεως ζημιών (άρθρο 14 παρ. 1 ν. 2496/1997) α. Προϋποθέσεις και δικαιολογητικός λόγος της α- σφαλιστικής υποκατάστασης β. Ύπαρξη νομοθετικού κενού στο πεδίο της ασφάλισης ποσού; Σχέση διατάξεων πoυ ορίζουν την υποκατάσταση του ΙΚΑ και του ασφαλιστή στην αξίωση αποζημίωσης του ζημιωθέντος κατά του ζημιώσαντος με την ΑΚ α. Η κρατούσα άποψη περί εξαιρετικών διατάξεων β. Κριτική της κρατούσας άποψης και ίδια θέση Το ζήτημα της αναγωγής του τρίτου κατά του ζημιώσαντος ό- ταν δεν υπάρχει ειδική νομοθετική ρύθμιση I. Το πρόβλημα και η οριοθέτησή του ΙΙ. Το ζήτημα της ενδεχόμενης αυτοτελούς αξίωσης του τρίτου κατά του ζημιώσαντος και της θεμελίωσης της Κατά τις διατάξεις για την διοίκηση αλλοτρίων Κατά τις διατάξεις για τον αδικαιολόγητο πλουτισμό Κατά τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες ΙΙΙ. H πρόταση της αναγωγής κατά τις διατάξεις για την οφειλή εις ολόκληρον Η θεωρία της «νόθου» ή «μη γνήσιας» οφειλής εις ο- λόκληρον Η θεωρία της ευθείας εφαρμογής των διατάξεων για την οφειλή εις ολόκληρον IV. Το ζήτημα της μεταβίβασης στον τρίτο της αξίωσης του ζημιωθέντος κατά του ζημιώσαντος Η αυτοδίκαιη (ex lege) υποκατάσταση και η υποχρεωτική δικαιοπρακτική εκχώρηση ως οι δύο δυνατές λύσεις Η υποχρεωτική δικαιοπρακτική εκχώρηση της αξίωσης του ζημιωθέντος στον τρίτο

10 XX Περιεχόμενα 3. Η αυτοδίκαιη υποκατάσταση του τρίτου στην αξίωση του ζημιωθέντος κατά του ζημιώσαντος και η θεμελίωσή της σε αναλογία δικαίου Προκριτέα λύση: Η μείζων ομοιότητα με την εδώ συζητούμενη προβληματική των διατάξεων περί αυτοδίκαιης υποκατάστασης σε σχέση με την ΑΚ V. Τελικές παρατηρήσεις για τη σχέση μεταξύ της ευθύνης του ζημιώσαντος και της υποχρέωσης του τρίτου Η σχέση συνυπολογισμού και αναγωγής με βάση και την ΑΚ Ζητήματα αδικαιολογήτου πλουτισμού επί σωρευτικής είσπραξης εκ μέρους του ζημιωθέντος Η προβληματική της ταύτισης του ζημιώσαντος και του «άλλου» υπόχρεου σε παροχή α. Η κρατούσα άποψη περί εφαρμογής της ΑΚ β. Κριτική προσέγγιση ενόψει του γράμματος και της ratio της ΑΚ ΕΠΙΛΟΓΟΣ Σύνοψη και τελικά συμπεράσματα Ι. Για το ζήτημα του συνυπολογισμού ΙΙ. Για τη σχέση μεταξύ της ευθύνης του ζημιώσαντος προς αποζημίωση και της υποχρέωσης του τρίτου προς παροχή. 407 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ι. Ελληνική ΙΙ. Γερμανική ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΟΡΩΝ