Έκθεση των πιλοτικών δράσεων πρόληψης των αποβλήτων στην περιοχή Ηρακλείου, Κρήτης (ΕΣΔΑΚ)

Transcript

1 Έκθεση των πιλοτικών δράσεων πρόληψης των αποβλήτων στην περιοχή Ηρακλείου, Κρήτης (ΕΣΔΑΚ) Έκθεση παραδοτέο / Δράση 5 Έργο WASPTool «Ανάπτυξη και Επίδειξη ενός Εργαλείου Υποστήριξης της Πρόληψης Αποβλήτων για την Τοπική Αυτοδιοίκηση (LIFE0 ENV/GR/ 622) Μάρτιος 206 Το Έργο «WASP Tool» συγχρηματοδοτείται από την ΕΕ

2 Τίτλος έργου: Ακρωνύμιο/σύντμηση του τίτλου: Κωδικός Έργου: Τύπος εγγράφου: Συγγραφέας (-εις): Διορθώθηκε από: Εγκρίθηκε από: Δηλωθείσα ημερομηνία παράδοσης: Ημερομηνία παράδοσης: Αντικείμενο: Λέξεις κλειδιά: 2 Ανάπτυξη και Επίδειξη ενός Εργαλείου Υποστήριξης της Πρόληψης Αποβλήτων για την Τοπική Αυτοδιοίκηση Εργαλείο WASP / WASP Tool LIFE 0 ENV/GR/622 Deliverable ΕΠΕΜ, ΕΣΔΑΚ Σεπτέμβριος 204 Σεπτέμβριος 204 (ανανέωση: Μάρτιος 206) Έκθεση αποτελεσμάτων της εφαρμογής των πιλοτικών δράσεων στην περιοχή του Ηρακλείου της Κρήτης από τον φορέα διαχείρισης ΕΣΔΑΚ Εφαρμογή, πιλοτικές δράσεις, Πρόληψη Αποβλήτων, Κρήτη, φορείς διαχείρισης, ΕΣΔΑΚ, Ηράκλειο

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη...5 Abstract...5. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ & ΕΛΕΓΧΟΥ ΜΕΣΩ ΤΟΥ WASPTOOL ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΙΛΟΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ (ΦΟΡΕΑΣ: ΕΣΔΑΚ) ΔΡΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Σεμινάριο-εργαστήριο για την πρόληψη αποβλήτων» ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΩΝ ΣΥΝΗΘΕΙΩΝ Συγκεντρωτικά στοιχεία & δείκτες αξιολόγησης της δράσης ΔΡΑΣΗ ΜΕΙΩΣΗΣ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΩΝ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΚΟΜΠΟΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ Συγκεντρωτικά στοιχεία & δείκτες αξιολόγησης της δράσης ΔΡΑΣΕΙΣ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΠΛΑΣΤΙΚΗΣ ΣΑΚΟΥΛΑΣ Συγκεντρωτικά στοιχεία & δείκτες αξιολόγησης της δράσης ΔΡΑΣΗ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΡΟΥΧΙΣΜΟΥ Συγκεντρωτικά στοιχεία & δείκτες αξιολόγησης της δράσης ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

4 ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ/ΑΡΚΤΙΚΟΛΕΞΑ ΕΕ: Ε.Κ.Α: ΑΗΗΕ: ΕΜΑΚ: ΚΔΑΥ: ΑΣΑ: ΒΑΑ: ΒΑ: ΕΛ.ΣΤΑΤ ΜΚΟ 4 Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκός κατάλογος αποβλήτων Απόβλητα ηλεκτρικού & ηλεκτρονικού εξοπλισμού Εργοστάσιο μηχανικής ανακύκλωσης & κομποστοποίησης Κέντρο διαλογής & ανακύκλωσης Αστικά στερεά απόβλητα Βιοαποδομήσιμα απόβλητα Βιοαπόβλητα Ελληνική στατιστική υπηρεσία Μη Κυβερνητική οργάνωση

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα έκθεση αποτελεί παραδοτέο της Δράσης 5 του Έργου WASP Tool (LIFE0 ENV/GR/622) και περιλαμβάνει τα συμπεράσματα από την εφαρμογή των πιλοτικών δράσεων πρόληψης των αποβλήτων στην περιοχήτου Ηρακλείου της Κρήτης (ΕΣΔΑΚ) σύμφωνα με τα αποτελέσματα που προέκυψαν κατά τη χρήση του εργαλείου WASP Tool. Για κάθε πιλοτική δράση παρουσιάζονται οι στόχοι, ο τρόπος υλοποίησης καθώς και τα αποτελέσματα από την εφαρμογή τους. Στο τέλος κάθε δράσης υπάρχει ένας συγκεντρωτικός πίνακας όπου παρουσιάζονται τα κυριότερα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία από την εφαρμογή τους και οι αντίστοιχοι δείκτες παρακολούθησης και αξιολόγησης που προέκυψαν κατά την ανάλυση της ενότητας 2 του έργου. Οι πιλοτικές δράσεις παρατίθενται όπως αυτές αποδόθηκαν από τον ίδιο το φορέα. ABSTRACT This report is a deliverable of Action 5 of the project WASP Tool (LIFE0 ENV / GR / 622) and contain the conclusions of the waste prevention pilot actions implemented in the area of Heraklio-Crete (ESDAK) according to the results obtained by the WASP Tool implementation. The objectives, the method of implementation and the results of the four (4) waste prevention interventions are presented. At the end of each action there is a summary table showing the main quantitative and qualitative data from their application and the corresponding monitoring and evaluation indicators that emerged during the analysis of Action 2 of the project. The pilot actions are reported as described and analysed by the beneficiary ESDAK. 5

6 . ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Για την επιλογή των συγκεκριμένων δράσεων προς εφορμογή από τους δύο φορείς, χρησιμοποιήθηκαν τα ακόλουθα κριτήρια λαμβάνοντας υπόψη περιβαλλοντικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες: Σπουδαιότητα του ρεύματος των αποβλήτων που στοχεύει η δράση Εκτιμώμενη ποσότητα αποβλήτων που αποτρέπεται ή εκτρέπεται Κόστος υλοποίησης Ευκολία εφαρμογής σε διαφορετικές χώρες και περιοχές Αποτελεσματικότητα (ύπαρξη καθορισμένων στόχων και μετρήσιμα αποτελέσματα) Δημιουργία νέων θέσεων εργασίας Επίπεδο απαιτούμενης αλλαγής στη συμπεριφορά / συνήθεια των κατοίκων Γενικότερη δυσκολία εφαρμογής Καταλληλότητα και προσαρμοστικές δυνατότητες για την Ελλάδα και την Κύπρο Δυνατότητα αξιοποίησης της Αξιολόγησης του Κύκλου Ζωής των προϊόντων Χρήση ευρηματικών τεχνικών για την εφαρμογή της δράσης Εύκολη αναπαραγωγή και σχετική συνάφεια στις περιοχές της Ευρώπης που εφαρμόσθηκαν Ύπαρξη ποσοτικών δεικτών αξιολόγησης Από την εφαρμογή των παραπάνω κριτηρίων στη Δράση 2 του προγράμματος LIFE-WASP Tool και λαμβάνοντας υπόψη ένα ευρύ φάσμα δράσεων που έχουν υλοποιηθεί σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης (Έκθεση Διερεύνησης & αξιολόγησης υφιστάμενης κατάστασης) προέκυψε η δέσμη δράσεων πρόληψης, που παρουσιάζεται στον Πίνακα. Πίνακας : Αρχική επιλογή των δράσεων πρόληψης των αποβλήτων προς εφαρμογή στις περιοχές ενδιαφέροντος ΡΕΥΜΑ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΕΣ 4. ΧΑΡΤΙ ΟΓΚΩΔΗ 7. ΑΛΛΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΔΡΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ Οικιακή κομποστοποίηση Ενέργειες πρόληψης της δημιουργίας αποβλήτων τροφών Ενθάρρυνση της επιστροφής και επαναχρησιμοποίησης συσκευασιών προϊόντων Ενθάρρυνση της χρήσης επαναχρησιμοποιούμενων μέσων μεταφοράς καταναλωτικών προϊόντων (μείωση χρήσης της πλαστικής σακούλας) Ενθάρρυνση της μείωσης χρήσης χαρτιού στο γραφείο Μείωση της ανεπιθύμητης αλληλογραφίας/ μείωση των αποβλήτων εκτυπωμένου χαρτιού Προώθηση δραστηριοτήτων επιδιόρθωσης & επαναχρησιμοποίησης επίπλων Προώθηση δραστηριοτήτων επισκευής ΑΗΗΕ Ενθάρρυνση της επαναχρησιμοποίησης & επιδιόρθωσης ενδυμάτων, υποδημάτων

7 Η παραπάνω κατηγοριοποίηση βασίσθηκε και στην σπουδαιότητα των συγκεκριμένων ρευμάτων αποβλήτων τόσο σε ποσοτικό επίπεδο όσο και από την άποψη της πρόληψης παραγωγής τους. 2. ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ & ΕΛΕΓΧΟΥ ΜΕΣΩ ΤΟΥ WASPTOOL ΔΕΙΚΤΩΝ Λαμβάνοντας υπόψη τις απαιτήσεις του προγράμματος LIFE και τις ιδιαιτερότητες της περιοχής μελέτης (Ηράκλειο Κρήτης) προσδιορίστηκαν οι τομείς προτεραιότητας και με τη χρήση του εργαλείου WASP- tool προέκυψαν οι αντίστοιχες δράσεις πρόληψης των αποβλήτων προς εφαρμογή στις περιοχές μελέτης: Πίνακας 2: Τομείς προτεραιότητας και αντίστοιχες δράσεις εφαρμογής των δράσεων πρόληψης στις περιοχές ενδιαφέροντος με βάση το Wasp Tool ΡΕΥΜΑ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΕΣ ΧΑΡΤΙ ΟΓΚΩΔΗ ΔΡΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ Οικιακή κομποστοποίηση Ενέργειες πρόληψης της δημιουργίας αποβλήτων τροφών Ενθάρρυνση της χρήσης επαναχρησιμοποιούμενων μέσων μεταφοράς καταναλωτικών προϊόντων (μείωση χρήσης της πλαστικής σακούλας) Ενθάρρυνση της μείωσης χρήσης χαρτιού στο γραφείο Ενθάρρυνση της επαναχρησιμοποίησης & επιδιόρθωσης ενδυμάτων, υποδημάτων Για τους υπολογισμούς στο εργαλείο WASP- tool χρησιμοποιήθηκαν τα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία της υφιστάμενης κατάστασης των περιοχών μελέτης (εκθέσεις Υφιστάμενης κατάσταση διαχείρισης για τις περιοχές της Κρήτης) και οι συντελεστές εκτίμησης της δυνατότητας πρόληψης των απόβλητων του Πίνακα 3. Περισσότερα σχετικά με την ανάλυση και τα κριτήρια επιλογής των τομέων ενδιαφέροντος υπάρχουν στην έκθεση: «Πρόληψη των αποβλήτων-διερεύνηση & αξιολόγηση υφιστάμενης κατάστασης», LIFE0 ENV/GR/ 622 7

8 Πίνακας 3: Ποσοτικοί συντελεστές εκτίμησης της δυνατότητας πρόληψης των απόβλητων ΡΕΥΜΑ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ/Δράση ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ Δράσεις πρόληψης αποβλήτων τροφών Οικιακή και δημοτική κομποστοποίηση ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΕΣ Ενθάρρυνση της επιστροφής και επαναχρησιμοποίησης συσκευασιών προϊόντων Δράσεις ενάντια στις πλαστικές σακκούλες μίας χρήσης ΧΑΡΤΙ Μείωση της ανεπιθύμητης αλληλογραφίας Ενθάρρυνση της μείωσης χρήσης χαρτιού στο γραφείο Επαναχρησιμοποίηση/ανταλλαγή/δανεισμός βιβλίων 2 ΟΓΚΩΔΗ Ενθάρρυνση της επαναχρησιμοποίησης & επιδιόρθωσης ενδυμάτων, υποδημάτων Προώθηση δραστηριοτήτων επιδιόρθωσης & επαναχρησιμοποίησης επίπλων Προώθηση των κέντρων επιδιόρθωσης ΑΗΗΕ ΑΛΛΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ Άλλες στρατηγικές πρόληψης Παραγωγή (kg/hab./y) Δυνατότητα μείωσης (kg/hab./y) Πηγή: (ACR+ Guide - Quantitative Benchmarks for Waste Prevention, ACR+ organization, 200) Για την εξαγωγή των αποτελεσμάτων μέσω του Wasp Tool έγιναν οι ακόλουθες παραδοχές: Για την οικιακή και δημοτική κομποστοποίηση έγινε κατανομή του συντελεστή του παραπάνω πίνακα και δόθηκε περισσότερη βαρύτητα στην οικιακή κομποστοποίηση εκτιμώντας μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα της δράσης αυτής έναντι της δημοτικής κομποστοποίησης (Η εκτίμηση έγινε βάσει στοιχείων από ελληνικούς δήμους, ). Ομοίως με παραπάνω έγινε η κατανομή και για τους συντελεστές μείωσης CO 2 των δράσεων αυτών. Για τον υπολογισμό του κόστους υλοποίησης των δράσεων χρησιμοποιήθηκε ένας σταθερός συντελεστής όπου για την ευκολία των υπολογισμών, εκφράστηκε σε euro/κάτοικο (εκτίμηση από στοιχεία Δήμων Ελλάδας). Η εκτίμηση αφορά 5ετές πρόγραμμα και είναι δυνατό να περιλαμβάνει έξοδα προσωπικού, εξοπλισμού, λειτουργικά κ.λπ. Το κόστος υπολογίζεται για το σύνολο του πληθυσμού εφαρμογής της κάθε δράσης. Για τον υπολογισμό του χώρου που καταλαμβάνουν τα «υλικά» σε ένα ΧΥΤΑ, πριν και μετά την εφαρμογή της κάθε δράσης χρησιμοποιήθηκαν οι πυκνότητες ανά υλικό με βάση και την συμπίεση που δέχεται κατά τη διάθεση του το συγκεκριμένο ρεύμα υλικών σε ένα χώρο διάθεσης αμιγώς και όχι ως μέρος των αστικών αποβλήτων. Τα στοιχεία για τις πυκνότητες των υλικών κατά τη διάθεση τους -compacted- αντλήθηκαν από. CalRecovery, Inc., Conversion Factor Study - In-Vehicle and In-Place Waste Densities, prepared for California 2 Εκτίμηση 8

9 Integrated Waste Management Board, USA, March 992, 2. Environment Protection Authority (EPA) Victoria ( Η δημιουργία των θέσεων εργασίας περιλαμβάνει τις εκτιμούμενες θέσεις ανά έτος, σε 5ετούς διάρκειας πρόγραμμα και αφορά το σύνολο των νέων θέσεων εργασίας που δημιουργούνται άμεσα (πρόσληψη προσωπικού) ή έμμεσα (π.χ. προμηθευτές, απασχολούμενους υπηρεσιών κ.λπ.). Από την εφαρμογή του WASP- tool στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου προέκυψαν οι ακόλουθες δράσεις μείωσης αποβλήτων προς εφαρμογή: Οικιακή Κομποστοποίηση Μείωση αποβλήτων τροφίμων Μείωση πλαστική σακούλας Επαναχρησιμοποίηση αποβλήτων ρουχισμού Στις επόμενες ενότητες και για κάθε δράση χωριστά, παρουσιάζονται οι στόχοι, ο τρόπος υλοποίησης καθώς και τα αποτελέσματα από την εφαρμογή τους, όπως ακριβώς αυτές αποδόθηκαν από τον ίδιο το φορέα. Στο τέλος κάθε δράσης υπάρχει ένας συγκεντρωτικός πίνακας όπου παρουσιάζονται τα κυριότερα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία από την εφαρμογή τους και οι αντίστοιχοι δείκτες παρακολούθησης και αξιολόγησης που προέκυψαν κατά την ανάλυση της Δράσης 2 του έργου LIFE. Στο τέλος της παρούσας έκθεσης δίνονται πίνακες, στους οποίους παρουσιάζονται τα κυριότερα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία από την εφαρμογή των δράσεων και οι αντίστοιχοι δείκτες παρακολούθησης και αξιολόγησης που προέκυψαν κατά την ανάλυση της Δράσης 2 του έργου LIFEWASPTool. Σε κάθε Πίνακα παρουσιάζονται δύο δέσμες αποτελεσμάτων: οι τιμές των βασικών παραμέτρων που εξετάζει το εργαλείο WASP -Tool, όπως υπολογίζονται από το εργαλείο WASP-Tool βάσει του αλγόριθμου του (στήλη: «Υπολογισμοί Wasp Tool») σε πενταετή χρονικό ορίζοντα και οι τιμές των βασικών παραμέτρων που εξετάζει το εργαλείο WASP-Tool, όπως υπολογίζονται από τα πραγματικά αποτελέσματα του έργου. Θέτοντας αυτές τις τιμές σε αντιπαραβολή, διευκολύνεται ο έλεγχος για την καταλληλότητα των δεικτών που έχουν εφαρμοστεί στο εργαλείο και ενδεχομένως (όπου κριθεί σκόπιμο) η ανάπτυξη προτάσεων για τη βελτιστοποίησή του. Πιο συγκεκριμένα, για τον υπολογισμό του συνολικού κόστους υλοποίησης της δράσης σύμφωνα με τους Υπολογισμούς του WASP Tool, έχει ληφθεί υπόψη και έχει ενσωματωθεί στον αλγόριθμο του έργου το κόστος αντίστοιχων καλών πρακτικών ή εκτιμήσεις από στοιχεία Δήμων της Ελλάδας και της Κύπρου. Για τους υπολογισμούς της Εξοικονόμησης Χρημάτων από την Εφαρμογή της Δράσης έχει εκτιμηθεί το κόστος που εξοικονομείται από την εκτροπή των αποβλήτων από το ΧΥΤΑ, δηλαδή το ποσό που θα στοίχιζε στο Δήμο η διάθεση της εκάστοτε ποσότητας αποβλήτων. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειωθεί, ότι όλες οι τιμές αναφέρονται στην υλοποίηση πενταετούς προγράμματος και στον πληθυσμό υλοποίησης της 9

10 δράσης. Στη στήλη Αποτελέσματα Δράσης Φορέα παρουσιάζεται το πραγματικό κόστος και η πραγματική εξοικονόμηση χρημάτων για την υλοποίηση κάθε δράσης. Για τον υπολογισμό του κόστους αθροίζονται οι δαπάνες που έχουν πραγματοποιηθεί για την υλοποίηση της δράσης (πέρα από τις ώρες απασχόλησης), ενώ στην εξοικονόμηση χρημάτων, δίνεται το ποσό που θα στοίχιζε η διάθεση της εκτρεπόμενης ποσότητας αποβλήτων, όπως αυτή υπολογίζεται από την πραγματική μείωση αποβλήτων που καταγράφηκε κατά την υλοποίηση της δράσης. 3. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΙΛΟΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ (ΦΟΡΕΑΣ: ΕΣΔΑΚ) 3.. ΔΡΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Σχεδιασμός και στόχοι της Δράσης Ο στόχος της συγκεκριμένης δράσης ήταν η μείωση των τροφικών αποβλήτων σε νοικοκυριά της Περιφερειακής Ενότητας Ηρακλείου μέσω κάποιων εύκολων και καθημερινών πρακτικών στο σπίτι, καθώς και κατά την προμήθεια των τροφίμων, ωφελώντας το περιβάλλον και μειώνοντας το κόστος κατανάλωσης. Αρχικά διερευνήθηκε η πρόληψη αποβλήτων τροφών/τροφίμων: στα ΣούπερΜάρκετ στις επιχειρήσεις μαζικής εστίασης στα νοικοκυριά. Όσον αφορά στα Σούπερ Μάρκετ (ΣΜ) προβλεπόταν ενημέρωση καταναλωτών και προσωπικού για την καταλληλότητα των προϊόντων κοντά στο χρόνο λήξης, ώστε να προωθηθεί η διάθεση αυτών των προϊόντων με μειωμένη τιμή στους καταναλωτές. Στην πορεία διαπιστώθηκε αφ ενός ότι οι Ενώσεις Καταναλωτών είχαν επιφυλάξεις και έντονες αντιδράσεις στο θέμα αυτό, θεωρώντας ότι δεν διασφαλίζεται η υγεία των καταναλωτών, αφ ετέρου τα ΣΜ αντέδρασαν διότι η διαλογή και ο διαχωρισμός των τροφίμων προσθέτει ώρες εργασίας δυσανάλογες με το αναμενόμενο όφελος (έλλειψη οικονομικού κινήτρου). Όταν ο ΕΣΔΑΚ τόνισε την κοινωνική και ανθρώπινη διάσταση του θέματος και προσπάθησε να συνδέσει οργανώσεις που προσφέρουν γεύματα σε συνανθρώπους που έχουν ανάγκη, οι υπεύθυνοι των ΣΜ ισχυρίστηκαν ότι ήδη προσφέρουν τρόφιμα,τα οποία δεν βρίσκονται κοντά στην ημερομηνία λήξης, σε φορείς. Πιο συγκεκριμένα, ανέφεραν ότι αυτό συμφέρει περισσότερο από το να μπαίνουν στη διαδικασία της διαλογής. Εξάλλου προϊόντα με σύντομη ημερομηνία λήξης, όπως τα γαλακτοκομικά, υπόκεινται σε σύστημα επιστροφών και επανακατεργασίας, οπότε δεν προκύπτουν απόβλητα. Τα τρόφιμα των ΣΜ που καταλήγουν να γίνουν απόβλητα περιλαμβάνουν κυρίως φρέσκα προϊόντα, όπως φρούτα και λαχανικά που χάνουν σύντομα την αξία τους λόγω «τραυματισμών» ή αφυδάτωσης. Γενικότερα, οι υπεύθυνοι των ΣΜ ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχουν αξιόλογες ποσότητες αποβλήτων τροφίμων, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από τα ζυγολόγια του ΧΥΤΑ Πέρα Γαλήνων. Σχετικά με τις επιχειρήσεις μαζικής εστίασης,στο πλαίσιο του έργου WASP Tool, πραγματοποιήθηκε επικοινωνία με γνωστές τοπικές επιχειρήσεις τροφοδοσίας (catering) και εστίασης (μεγάλα κέντρα υποδοχής κοινωνικών εκδηλώσεων, όπως γάμοι και βαφτίσεις) 0

11 προκειμένου να προσφέρουν τα περισσεύματα φαγητού σε φορείς και οργανώσεις που τα αναδιανέμουν σε συνανθρώπους μας. Όπως δήλωσαν στο σύνολό τους, η προσφορά των περισσευμάτων πραγματοποιείται ήδη, οπότε ο τομέας της εστίασης απορρίφθηκε ως πεδίο δράσης. Ως αποτέλεσμα των προαναφερθέντων, κύριος στόχος για τη δράση πρόληψης αποβλήτων τροφίμων του ΕΣΔΑΚ, αναδείχθηκαν τα νοικοκυριά, τα οποία προσεγγίστηκαν με τα εξής μέσα: - Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών (εκτύπωση ενημερωτικού υλικού όπως banners, διανομή φυλλαδίων, ομιλίες). Ανάπτυξη πιλοτικού εκπαιδευτικού βιωματικού προγράμματος (σεμινάριο-εργαστήριο) με τίτλο «Καλύτερη Διατροφή-Λιγότερα Απόβλητα» - Εκπαίδευση εθελοντών. Ποσοτικοποίηση των αποβλήτων και της πρόληψής τους με τη βοήθεια ημερολογίων. Διερεύνηση της στάσης των συμμετεχόντων ως προς τα απόβλητα τροφίμων μέσω ερωτηματολογίων. Η μέθοδος αξιολόγησης που χρησιμοποιήθηκε αναφέρεται στο Παραδοτέο της Δράσης 2 του έργου WASPTool, το οποίο φέρει τον τίτλο «Διερεύνηση και επιλογή των μεθόδων αξιολόγησης της πρόληψης αποβλήτων» ως «έλεγχος αυτοαναφοράς (self-weighing)». Για την υλοποίηση της δράσης αυτής επιλέχθηκε η ίδια ομάδα ατόμων που συμμετείχεστην πιλοτική δράση της οικιακής κομποστοποίησης, ώστε να διασφαλιστεί η μέγιστη δυνατή (άρτια) συμπλήρωση των ημερολογίων. Κάποια χαρακτηριστικά αυτής της μεθόδουείναι : Χρησιμοποιεί νοικοκυριά (εθελοντές), τα οποία λαμβάνουν μέρος στη μέτρηση της πρόληψης των αποβλήτων Απαιτείται προσδιορισμός του/των παραγόμενου/-ων αποβλήτου/-ων με ζύγιση Απαιτείται συμπλήρωση συγκεκριμένων εντύπων από τους συμμετέχοντες με την ποσότητα (ή τη μάζα) που έχει καταγραφεί από τη ζύγιση. Η μέθοδος αυτή είναι αποτελεσματική για έρευνα μικρής (από μία έως τέσσερις εβδομάδες), αλλά και μεγαλύτερης διάρκειας. Τα μειονεκτήματα της μεθόδου είναι: Το τελικό αποτέλεσμα της μέτρησης έχει μεγάλες αποκλίσεις και διακυμάνσεις, οι οποίες πολλές φορές φθάνουν το 30%. Τα δεδομένα που παρουσιάζονται και δίνονται από τους συμμετέχοντες απαιτούν λεπτομερή ανάλυση, λόγω του διαφορετικού χρόνου συλλογής των δεδομένων και τις μεγάλες αποκλίσεις που συνήθως παρουσιάζουν. Τα ερωτηματολόγια και ημερολόγια είναι πολλές φορές ελλιπή, διότι οι συμμετέχοντες αμελούν είτε να συμπληρώσουν έγκαιρα τα ειδικά έντυπα που τους δίνονται, είτε να ζυγίσουν τα σκουπίδια τους και να δώσουν έγκυρα αποτελέσματα. Υπάρχει περίπτωση να σημειωθεί ασυμβατότητα των ερωτήσεων με τις απαντήσεις, δεδομένου ότι ορισμένες φορές οι συμμετέχοντες παρουσιάζουν λανθασμένα στοιχεία σε συγκεκριμένες ερωτήσεις. Στο πλαίσιο της παρούσας έκθεσης, αρχικά δόθηκαν στους συμμετέχοντες από ένα ερωτηματολόγιο (Παράρτημα ) και ένα ημερολόγιο (Παράρτημα 2) για την καταγραφή των αποβλήτων τροφίμων 5 ημερών. Η ομάδα των συμμετεχόντων αποτελείτο από 70

12 οικογένειες, σε διαφορετικές περιοχές της Περιφερειακής ενότητας Ηρακλείου. Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να καταγράψουν ποιοτικά και ποσοτικά τα προϊόντα διατροφής που απέρριπταν από την παρασκευή φαγητού στην κουζίνα τους και από τα γεύματά τους. Στη συνέχεια, αφού συλλέχθηκαν τα ημερολόγια (από την ομάδα παρακολούθησης της δράσης), οι 00 από τις συμμετέχουσες οικογένειες ενημερώθηκαν μέσω φυλλαδίων και κατ οίκον επισκέψεις, σχετικά με την αναγκαιότητα για τη μείωση των τροφικών αποβλήτων. Δύο μήνες μετά την ενημέρωση, οι ίδιοι συμμετέχοντες κλήθηκαν να συμπληρώσουν άλλη μία φορά το ημερολόγιο καταγραφής αποβλήτων τροφίμων (ίδιο με αυτό που είχε δοθεί αρχικά), έτσι ώστε να εκτιμηθεί η επίδραση που είχε η ενημέρωση στη συμπεριφορά και τη στάση τους ως προς τα απόβλητα τροφίμων. Τα υπόλοιπα 70 νοικοκυριά, κλήθηκαν να συμπληρώσουν τα ερωτηματολόγιο ξανά, χωρίς να λάβουν καμία ενημέρωση. Υλικό ενημερωτικό/συμβουλευτικό Στο πλαίσιο του έργου παρήχθηκαν και μοιράστηκαν/επικοινωνήθηκαν τα εξής: Ένα φυλλάδιο σχετικά με την πρόληψη αποβλήτων τροφών/τροφίμων (παρήχθηκε από τη ΔΕΔΙΣΑ). Το φυλλάδιο παρήχθη στην Ελληνική (έντυπη και ηλεκτρονική έκδοση) και την Αγγλική γλώσσα (ηλεκτρονική μορφή). Οι ηλεκτρονικές εκδόσεις είναι διαθέσιμες στην ιστοσελίδα του έργου ( Εκπαιδευτικό υλικό για τα σεμινάρια και την ενημέρωση πόρτα-πόρτα (παρήχθηκε από τον ΕΣΔΑΚ), το οποίο περιλαμβάνει φυλλάδιο με συνταγές της Μεσογειακής Κουζίνας από ό,τι περίσσεψε, πληροφορίες για την ασφάλεια των τροφίμων (με έμφαση στις ημερομηνίες κατανάλωσής τους), πληροφορίες για την πρόληψη. Το υλικό περιγράφεται πλήρως στην ενότητα «Σεμινάριο-εργαστήριο για την πρόληψη αποβλήτων». Ενέργειες για τη δημοσιότητα Δράσης Εκτύπωση banner (Εικόνα ) διαστάσεων,0χ3,0 m με οδηγίες για την Αποθήκευση-Συντήρηση των τροφίμων για την Επεξεργασία των τροφίμων Εκτύπωσηφυλλαδίου(μπροσούρας) με οδηγίες. για την Αποθήκευση-Συντήρηση των τροφίμων και 2. για την Επεξεργασία των τροφίμων Παρουσίαση στη Διημερίδα του ΕΣΔΑΚ για το LIFE (25-26/0/203) με 2 ομιλίες: o Χρήστου Όλγα: «Πρόληψη Αποβλήτων Τροφίμων. Οδηγίες ορθής κατ οίκον διαχείρισης» o Γεώργιος Φραγκιαδάκης, Αν. Καθηγητή ΤΕΙ Κρήτης: «Σημασία της ημερομηνίας λήξης και ασφάλεια των τροφίμων» Άρθρο του κ. Φραγκιαδάκη στην εφημερίδα «Το Βήμα του Αϊ Γιάννη», τεύχος 22 του Πολιτιστικού Συλλόγου Αγίου Ιωάννη Ηρακλείου με τίτλο «Ημερομηνία λήξης και Ασφάλεια Τροφίμων» Δημοσιότητα Προγράμματος «Καλύτερη Διατροφή-Λιγότερα Απόβλητα» Αποστολή ενημερωτικού σημειώματος πριν για προσέλκυση ενδιαφερομένων (Παράρτημα 3). Στάλθηκαν ηλεκτρονικά μηνύματα: o σε τοπικές εφημερίδες o στους συμμετέχοντες στο πρόγραμμα κομποστοποίησης o στην ιστοσελίδα του Δήμου Ηρακλείου o σε όλες τις σχολές του ΤΕΙ Κρήτης 2

13 o σε υπηρεσίες σε ευαισθητοποιημένους γνωστούς και φίλους o στην περιοδική έκδοση «το Βήμα του Αϊ Γιάννη, τεύχος 23 Εκδήλωση δημοσιότητας στο κέντρο της πόλης, στο αίθριο του Δημοτικού Μεγάρου (Λότζια) παράλληλα με την διανομή της επαναχρησιμοποιούμενης τσάντας ( ) που περιελάμβανε: o Προβολή ντοκυμαντέρ και ενημερωτικών βίντεο για την πρόληψη των αποβλήτων τροφίμων o Διανομή φυλλαδίων & ενημερωτικού σημειώματος για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα o Συγκέντρωση στοιχείων ενδιαφερομένων για συμμετοχή Αποστολή Δελτίου Τύπου μετά την υλοποίηση στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο. Εικόνα : Τα ενημερωτικά banners της δράσης για την πρόληψη αποβλήτων τροφίμων 3

14 3... ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ-ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ» Για την πληρέστερη ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση των πολιτών, ο ΕΣΔΑΚ στο πλαίσιο του έργου WASP Tool, διοργάνωσε το σεμινάριο εργαστήριο «Καλύτερη Διατροφή Λιγότερα Απόβλητα» Υλοποιήθηκαν δύο τμήματα στο Ηράκλειο (Σάββατο 5/4/4 πρωί και Δευτέρα 7/4/4 απόγευμα) και ένα τμήμα στα Χανιά (2/4/4 πρωί) σε συνεργασία με τη ΔΕΔΙΣΑ και άλλους φορείς των Χανίων (το τελευταίο τμήμα αφορούσε στην αντίστοιχη πιλοτική δράση της ΔΕΔΙΣΑ για τα απόβλητα τροφίμων). Κάθε τμήμα είχε διάρκεια εκπαίδευσης 5 ωρών. Για τα τμήματα του Ηρακλείου δήλωσαν ενδιαφέρον 0 άτομα, ενώ τελικά παρακολούθησαν 64 άτομα, 30 άτομα στο τμήμα του Σαββάτου και 34 άτομα στο τμήμα της Δευτέρας (Εικόνα 2). Οι λίστες με τους συμμετέχοντες δίνονται στο Παράρτημα 4. Υλοποιήθηκαν στις εγκαταστάσεις του ΤΕΙ Κρήτης στο Αγρόκτημα του Ιδρύματος. Οι εκπαιδευόμενοι έλαβαν φάκελο με ενημερωτικό υλικό των δράσεων του προγράμματος LIFE WASP Tool, καθώς και εκπαιδευτικό υλικό σχεδιασμένο ειδικά για τις ανάγκες του σεμιναρίου. Το πρόγραμμα του σεμιναρίου δίνεται στο Παράρτημα 5. Αναλυτικότερα ο φάκελος περιείχε: Οδηγός «Μαγειρεύω με περισσεύματα», επιμέλεια: Όλγα Χρήστου, Δρ. Χημικός Μηχανικός, ΕΣΔΑΚ. Φύλλο εργασίας για τις ετικέτες των τροφίμων. Τεστ για την ασφάλεια τροφίμων (οι σωστές απαντήσεις δίνονταν στους συμμετέχοντες). Υλικό για την ασφάλεια τροφίμων. Ερωτηματολόγιο για την αξιολόγηση του σεμιναρίου. Εκτυπωμένη την παρουσίαση του σεμιναρίου. Όλα τα φυλλάδια του έργου (γενικό φυλλάδιο του έργου, φυλλάδιο για την πρόληψη αποβλήτων τροφίμων, φυλλάδιο για την οικιακή κομποστοποίηση, φυλλάδιο για τις άλλες δύο δράσεις πρόληψης αποβλήτων των φορέων). Τρία φυλλάδια (μπροσούρες) που σχεδίασε ο ΕΣΔΑΚ για τις δράσεις για την πρόληψη αποβλήτων τροφίμων, εναντίον της χρήσης πλαστικής σακούλας και για τη μείωση αποβλήτων ρούχων. Μία επαναχρησιμοποιούμενη τσάντα για τα ψώνια. Μπλοκ σημειώσεων και στυλό. Πιστοποιητικό παρακολούθησης. Λόγω του βιωματικού χαρακτήρα της εκπαίδευσης το πρόγραμμα διαφοροποιήθηκε ελαφρά από τμήμα σε τμήμα, όπως φαίνεται στο συνημμένο ωρολόγιο πρόγραμμα, ωστόσο περιλάμβανε πάντα τις εξής ενότητες: 4 Σύντομη παρουσίαση των δράσεων του ΕΣΔΑΚ στο πλαίσιο του έργου LIFE-WASP Tool. Δράση: Πρόληψη αποβλήτων τροφίμων Ορθή κατ οίκον διαχείριση. Εκπαιδεύτρια Χρήστου Όλγα, ΕΣΔΑΚ Πρακτική άσκηση: Διαβάζω και μαθαίνω από τις ετικέτες των τροφίμων. Εκπαιδεύτρια Χρήστου Όλγα, ΕΣΔΑΚ

15 Έννοια της σήμανσης λήξης των τροφίμων πως μπορούμε να τρώμε ληγμένα. Εκπαιδευτής Γεώργιος Φραγκιαδάκης, ΤΕΙ Κρήτης Αγορά, συντήρηση, εξυγίανση και μαγείρεμα τροφίμων, όπου το ενδιαφέρον επικεντρώθηκε σε ευπαθή τρόφιμα όπως ψάρια, λαχανικά, πουλερικά, κρέας, αυγά, γαλακτοκομικά προϊόντα. Εκπαιδευτής Γεώργιος Φραγκιαδάκης, ΤΕΙ Κρήτης Οι εκπαιδευόμενοι παρέδωσαν συμπληρωμένα ερωτηματολόγια αξιολόγησης της δράσης εκπαίδευσης, καθώς και ερωτηματολόγια καταγραφής αποβλήτων. Αξιολόγηση πιλοτικού εκπαιδευτικού προγράμματος Από την επεξεργασία των απαντήσεων στα ερωτηματολόγια αξιολόγησης προκύπτουν οι εξής χρήσιμες πληροφορίες για το σχεδιασμό και την τυποποίηση του εκπαιδευτικού προγράμματος. Οι εκπαιδευόμενοι ήταν κατά τα 2/3 γυναίκες και /3 άνδρες. Το πρόγραμμα ενδιέφερε όλες τις ηλικίες, ενώ ελαφρά αυξημένο ενδιαφέρον υπήρξε σε άτομα ετών. Παρά το απαιτητικό ωράριο του προγράμματος συμμετείχαν κατά 70% εργαζόμενοι που θυσίασαν το χρόνο για τα ψώνια ή την ανάπαυσή τους για να το παρακολουθήσουν. Οι ημέρες και οι ώρες διεξαγωγής θεωρήθηκαν κατάλληλες. Το πρόγραμμα ανταποκρίθηκε στις ανάγκες και στις προσδοκίες τους, τα θέματα ήταν πολύ ενδιαφέροντα και θεωρούν ότι θα είναι πολύ χρήσιμο στην καθημερινότητά τους. Ωστόσο ο διαθέσιμος χρόνος ήταν λίγος για να συζητηθούν όλα τα θέματα που απασχολούσαν τους συμμετέχοντες και ζήτησαν ομόφωνα να επαναληφθεί και να επεκταθεί. Εικόνα 2:Στιγμιότυπα από το σεμινάριο για την πρόληψη αποβλήτων τροφίμων Ο Πίνακας 4 παρουσιάζει ορισμένα από τα αποτελέσματα του ερωτηματολογίου αξιολόγησης που διανεμήθηκε στη διάρκεια των σεμιναρίων. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα του 5

16 ερωτηματολογίου αφορούσε τη διάρκεια με σχεδόν το 55 % να κρίνει την πέντε ωρών διάρκεια του σεμιναρίου ως ικανοποιητική, αναδεικνύοντας το ενδιαφέρον για το αντικείμενο και θεωρώντας την όποια κούραση αμελητέα. Μελλοντικές δράσεις Στις 24 Νοεμβρίου 204, θα πραγματοποιηθεί το 2ο μέρος του σεμιναρίου, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Εβδομάδας Πρόληψης Αποβλήτων (European Week for Waste Reduction, Σκοπός του σεμιναρίου είναι να μεταδοθεί στους πολίτες γνώση και τεχνογνωσία για τη διαχείριση των τροφίμων από την αγορά μέχρι την κατανάλωση τους, έτσι ώστε αυτά να καλύπτουν τις διατροφικές ανάγκες, να διατηρούνται στην καλύτερη δυνατή κατάσταση και ποιότητα και γενικότερα να αξιοποιούνται όσο καλύτερα γίνεται, χωρίς να σημειώνονται απώλειες ή/και να παράγονται απόβλητα που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί. Το 2ο μέρος θα περιλαμβάνει σύντομες παρουσιάσεις και συζήτηση σχετικά με το χειρισμό επιλεγμένων κατηγοριών τροφίμων, διαφορετικών από αυτές που είχαν συζητηθεί στο ο μέρος, το οποίο υλοποιήθηκε τον Απρίλιο 204 στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE-WASP Tool. Το 2ομέρος θα είναι αυτοτελές, οπότε θα υπάρχει δυνατότητα παρακολούθησης από ενδιαφερόμενους που δεν παρακολούθησαν το ομέρος. Πίνακας 4: Ενδεικτικά αποτελέσματα αξιολόγησης σεμιναρίου Ανταπόκριση στις ανάγκες και στις προσδοκίες Ικανοποίηση από το Θεωρητικό μέρος Ικανοποίηση από το πρακτικό μέρος (βιωματικό) Σε ποιο βαθμό νομίζεις ότι θα εφαρμόσεις αυτά που έμαθες; Ήταν η διάρκεια επαρκής; Ήταν η οργάνωση αποτελεσματική; Πάρα πολύ Πολύ Αρκετά Μέτρια Λίγο Καθόλου 47,7 37,74 5,09 0,00 0,00 0,00 37,04 3,48 44,44 40,74, 6,67 7,4 9,26 0,00,85 0,00 0,00 42,59 40,74 4,8,85 0,00 0,00 37,04 37,04 4,8 9,26 0,00 0,00 29,63 35,9,,,85 0,00 Επιπλέον, στις 27 Νοεμβρίου 204 θα πραγματοποιηθεί εκδήλωση, με τίτλο Ημερίδα «Λιγότερα Απόβλητα Όχι απόβλητα Τροφίμων». Σκοπός της εκδήλωσης να προωθήσει τη συμμετοχή των πολιτών σε δράσεις πρόληψης της παραγωγής αποβλήτων που έχει ξεκινήσει ο ΕΣΔΑΚ, όπως τη χρήση επαναχρησιμοποιούμενης τσάντας για τις αγορές, συλλογή χρησιμοποιημένων ενδυμάτων και υποδημάτων για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση, οικιακή κομποστοποίηση, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της εκδήλωσης θα είναι αφιερωμένο στην πρόληψη των αποβλήτων τροφίμων. 6

17 Περιλαμβάνει σύντομες παρουσιάσεις και συζήτηση επάνω στα εξής θέματα: Πρόληψη και μείωση της παραγωγής αποβλήτων προτεραιότητες για μια καλύτερη ζωή Δράσεις πρόληψης στην πόλη μας Οικιακή κομποστοποίηση Επαναχρησιμοποιούμενη τσάντα αντί πλαστικής σακούλας μίας χρήσης για τις αγορές μας Χωριστή συλλογή ρούχων για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση Όχι πεταμένα τρόφιμα - περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της σπατάλης των τροφίμων Διάρκεια ζωής των τροφίμων έννοια και σημασία της ημερομηνίας λήξης «Πράσινη» μαγειρική Μαγειρική χωρίς σπατάλες Υπολείμματα τροφίμων χρήσιμα υλικά και όχι απόβλητα εναλλακτικές δυνατότητες τελικής διάθεσης Προβολή του ντοκυμαντέρ «Πεταμένα Τρόφιμα» ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΩΝ ΣΥΝΗΘΕΙΩΝ Ένα πολυσέλιδο ερωτηματολόγιο δόθηκε είτε σε έντυπη μορφή είτε σε ηλεκτρονική (μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου), σε όλους τους συμμετέχοντες, τόσο στην κύρια ομάδα παρέμβασης όσο και στην ομάδα μάρτυρας. Απαντήσεις συλλέχθηκαν αποκλειστικά από την ομάδα παρέμβασης, και αυτό κυρίως χάρη στη συνεχή και επισταμένη επικοινωνία της ομάδας του ΕΣΔΑΚ και των εθελοντών (τηλεφωνικές κλήσεις κατά τη διάρκεια των οποίων, η ομάδα παρακολούθησης ή οι εθελοντές συμπλήρωναν τα ημερολόγια). Συνολικά, συμπληρώθηκαν 6 από τα 00 ερωτηματολόγια, εκ των οποίων 7 απορρίφθηκαν ως ελλιπώς ή κακώς συμπληρωμένα. Ως εκ τούτου, μόνο τα 44 ημερολόγια κρίθηκαν αξιοποιήσιμα. Τα αποτελέσματα των ημερολογίων αξιοποιήθηκαν για την εκπόνηση πτυχιακής εργασίας (φοιτητής κ. Στέλιος Φραντζεσκάκης, στο ΤΕΙ Κρήτης), η οποία προγραμματίζεται να υποστηριχθεί στο τέλος Νοεμβρίου 204. Σημειώνεται ότι τα αποτελέσματα των ερωτηματολογίων και ημερολογίων που συγκεντρώθηκαν από την πιλοτική δράση του ΕΣΔΑΚ, σε συνδυασμό εκείνα από τα ερωτηματολόγια του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου και της ΔΕΔΙΣΑ, αναμένεται μετά την ανάλυσή τους να δώσουν συμπεράσματα που θα παρουσιαστούν σε δύο τουλάχιστον δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά με σύστημα κριτών. Ερωτηματολόγιο καταγραφής Το ερωτηματολόγιο καταγραφής απαρτιζόταν από 39 ερωτήσεις, αρκετές εκ των οποίων περιελάμβαναν υπο-ερωτήματα. Στόχος του ερωτηματολογίου ήταν η καταγραφή, με όσο το δυνατόν αναλυτικό και συστηματικό τρόπο,της στάσης και της συμπεριφοράς των συμμετεχόντων όσον αφορά στην παραγωγή και διαχείριση αποβλήτων τροφίμων. Το ερωτηματολόγιο αναπτύχθηκε από την ομάδα του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου, με βάση δημοσιευμένες επιστημονικές εργασίες και τη μεγάλη εμπειρία του Πανεπιστημίου σε αντίστοιχες έρευνες. Στις γραμμές που ακολουθούν, παρουσιάζονται οι κυριότερες ερωτήσεις και η κατανομή των απαντήσεων. 7

18 Ερώτηση Ε2 Από το σύνολο των τροφίμων που προμηθεύεστε, πόση ποσότητα εκτιμάτε ότι δεν καταναλώνεται και καταλήγει στον κάδο των σκουπιδιών; Πολύ μεγάλη, σε σημείο σπατάλης Αρκετή ώστε να την προσέξω Αρκετή Ένα μικρό μέρος Σχεδόν καθόλου Καθόλου Δεν μπορώ να εκτιμήσω 7,5 % 7,5 % 22,5, % 37,5 % 2,5 % 5,0 % 7,5 % Ερώτηση Ε4 Κατά πόσο προσπαθείτε εσείς (ή/και η οικογένειά σας) να μειώσετε την ποσότητα του φαγητού που περίσσεψε ή «έληξε» πριν προλάβετε να το καταναλώσετε και που τελικά καταλήγει στον κάδο των σκουπιδιών; Πάρα πολύ Αρκετά Λίγο Όχι ιδιαίτερα Καθόλου Δεν το έχω σκεφτεί / δεν γνωρίζω Ερώτηση Ε8α 27,5 % 25,0 % 27,5 % 20,0 % 2,5 % 0% Από πού συνήθως προμηθεύεστε τρόφιμα για το καθημερινό τραπέζι; μπακάλικο της γειτονιάς λαϊκή αγορά λαϊκή αγορά βιολογικών προϊόντων super market μέσω διαδικτυακών καταστημάτων άλλο 2,5 % 27,5 % 2,5 % 45,0 % 0,0 % 2,5 % Ερώτηση Ε8β Ποια από τα παρακάτω εμπιστεύεστε περισσότερο για την ποιότητα των τροφίμων; μπακάλικο της γειτονιάς λαϊκή αγορά λαϊκή αγορά βιολογικών προϊόντων super market 0,0 % 25,0 % 5,0 % 50,0 %

19 5. μέσω διαδικτυακών καταστημάτων 6. άλλο 0,0 % 0,0 % Ερώτηση Ε2 Σε ποιο βαθμό θα αγοράζατε ένα προϊόν που βρίσκεται σε προσφορά, αλλά γνωρίζετε ότι λήγει στο άμεσο μέλλον; Κρέας και ψάρια Γαλακτοκομικά προϊόν Όσπρια Ζυμαρικά Αρτοποιήματα Φρούτα και σαλατικά Πατάτες Χυμούς φρούτων Κρασί Αναψυκτικά Πάντα Κάποιες φορές 2,5 % 0 5,0 % 25,0 % 7,5 % 7,5 % 2,5 % 5,0 % 5,0 % 0 Συχνά 2,5 % ,5 % 0 0 Σπάνια 2,5 % 0, % 27,5 % 47,5 % 52,5 % 62,5 % 50,0 % 27,5 % 2,5 % 5,0 % Ποτέ 82,5 % 90,0 % 57,5 % 27,5 % 30,0 % 30,0 % 47,5 % 55,0 % 82,5 % 80,0 % Δεν καταναλώνω ,0 % Ερώτηση Ε25 Σε γιορτινές περιστάσεις (π.χ. πάρτυ γενεθλίων ή ονομαστικές γιορτές, Χριστούγεννα, Πάσχα), ποιες από τις παρακάτω προτάσεις σας αντιπροσωπεύουν; Α. Ετοιμάζω περισσότερο φαγητό ανά άτομο Β. Περισσεύει περισσότερο φαγητό από ότι συνήθως Γ. Πετάω περισσότερα περισσεύματα φαγητού από ότι στο καθημερινό τραπέζι Δ. Καταναλώνω ό,τι περισσέψει τις επόμενες ημέρες Ισχύει Δεν ισχύει Δεν θυμάμαι 77,5 % 22,5 % 0 67,5 % 25,0 % 00 % 0 92,5 % 0 7,5 % 0 7,5 % Ερώτηση Ε3 Κατ εκτίμηση, ποιο είναι το ποσοστό από τα απόβλητα των παρακάτω τροφών, που καταλήγει σε κάθε τρόπο διάθεσης αποβλήτων; Μαγειρεμένα φαγητά Α. Οικιακή κομποστοποίηση Β. Στον κάδο σκουπιδιών Γ. Στην αποχέτευση Δ. Τροφή για οικόσιτα 9. Όλο (00%) 2. Το περισσότερο (75-99%) 3. Περίπου το μισό (2574%) 4. Μικρό (<25%) 2,5 % 7,5 % 2,5 % 5,0 % 2,5 % 37,5 % 5,0 % 5,0 % 2,5 % 5. Καθόλου (0%)

20 ζώα Ε. Άλλο (προσδιορίστε) Φρούτα λαχανικά Α. Οικιακή κομποστοποίηση Β. Στον κάδο σκουπιδιών Γ. Τροφή για οικόσιτα ζώα Δ. Άλλο (προσδιορίστε) Γάλα, καφές, τσάι, χυμοί Α. Οικιακή κομποστοποίηση Β. Στον κάδο σκουπιδιών Γ. Στην αποχέτευση Δ. Τροφή για οικόσιτα ζώα Ε. Άλλο (προσδιορίστε). Όλο (00%) 22,5 %. Όλο (00%) 2,5 % 5,0 % 2. Το περισσότερο (75-99%) 2,5 % 27,5 % 2. Το περισσότερο (75-99%) 2,5 % 20,0 % Ερώτηση 34 Η ηλικία σας είναι: ετών ετών ετών ετών ετών άνω των 65 ετών 0% 5,0 % 27,5 % 27,5 % 7,5 % 2,5 % 3. Περίπου το μισό (2574%) 4. Μικρό (<25%) 5,0 % 5,0 % 27,5 % 3. Περίπουτομισ ό (25-74%) 4. Μικρό (<25%) 7,5 % 7,5 % 20,0 % 2,5 % 5. Καθόλου (0%) 7,5 % 5,0 % 5. Καθόλου (0%)

21 Συμπεράσματα Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων θα μπορούσαν να εξαχθούν τα εξής: - Πρόκειται για οικογένειες με ως επί το πλείστον 4 μέλη Το εύρος των ηλικιών κυμαίνεται κυρίως μεταξύ 35 και 55 ετών Όλοι οι συμμετέχοντες διαμένουν σε μονοκατοικία (απαιτούμενο από τη διαδικασία επιλογής) Το 57,5 % των συμμετεχόντων που συμπλήρωσε ημερολόγιο σωστά, διαθέτουν κάποιο οικόσιτο ζώο Οι συμμετέχοντες είναι εξοικειωμένοι ή/και γνωρίζουν καλά τις διαδικασίες ανακύκλωσης και διαλογής Σπάνια επιλέγουν τρόφιμα κοντά στην ημερομηνία λήξης ακόμα και σε προσφορά και σχεδόν ποτέ εάν αυτά είναι ευαίσθητα και κυρίως γαλακτομικά. Ημερολόγιο καταγραφής Η συμπλήρωση των ημερολογίων για δεκαπέντε μέρες δεν ήταν ευπρόσδεκτη από όλους τους συμμετέχοντες. Το ζήτημα αυτό αντιμετωπίστηκε επιτυχώς με την απόφαση η καταγραφή να γίνεται από την ομάδα παρακολούθησης και όχι από τους συμμετέχοντες. Έτσι, η ομάδα παρακολούθησης ανέλαβε να επικοινωνεί τηλεφωνικώς (με όσους ήταν δεκτικοί) με τους συμμετέχοντες και να καταγράφει καθημερινά στο ημερολόγιο τα απόβλητα. Με βάση τις απαντήσεις που καταγράφηκαν μπορούν να γίνουν τα παρακάτω σχόλια: 2 Πρωινό:. Μόλις 2 από τις 4 οικογένειες έπαιρναν συστηματικά πρωινό με την πλήρη του όρου έννοια 2. Στις υπόλοιπες οικογένειες το πρωινό τις περισσότερες φορές αφορούσε γάλα για τα παιδιά και ροφήματα για τους ενήλικες οικογένειες έφτιαχναν μιας μορφής δεκατιανό το πρωί για την υπόλοιπη ημέρα είτε για τα παιδιά είτε για τους εργαζόμενους 4. 8 οικογένειες συσκεύαζαν το πρωί και το μεσημεριανό τους που ήταν συνήθως φαγητό μαγειρεμένο από την προηγούμενη κυρίως ως γεύμα 5. Το κυρίαρχο απόβλητο το πρωί ήταν συσκευασία γάλακτος, νερού (εμφιαλωμένο), καφέ και πολύ λιγότερο οργανικά π.χ. ψωμί ή υπόλειμμα από κάποιο λαχανικό (ντομάτα, μαρούλι κοκ) και φρούτα κυρίως μπανάνες και εσπεριδοειδή 6. Σε 6 περιπτώσεις αναφέρθηκε ότι στη διάρκεια του πρωινού έγινε τουλάχιστον μια φορά εκκαθάριση του ψυγείου Μεσημεριανό:. Στις 7 οικογένειες τουλάχιστον ένα ή όλα τα μέλη είχαν μεσημεριανό εκτός σπιτιού τις εργάσιμες ημέρες στο χώρο εργασία ή γύρω από αυτόν 2. Στις 5 ημέρες από τις 4 οικογένειες υπήρξαν 84 οικογενειακά γεύματα εκτός σπιτιού, το 90 % αυτών τα Σαββατοκύριακο 3. Στο 57,5 % των γευμάτων εντός σπιτιού καταναλώθηκε κυρίως φαγητό από το προηγούμενο βράδυ. Στις ίδιες περιπτώσεις παράχθηκαν υπολείμματα από

22 λαχανικά κυρίως για σαλάτες. Από αυτά το 37,5 % πήγε για κομποστοποίηση και ένα 7,5 για οικόσιτα ζώα (μάλλον όρνιθες). 4. Στο 27,5 % των περιπτώσεων το φαγητό παρασκευάστηκε την ίδια μέρα (το πρωί) ενώ ένα 5,0 προήλθε από άλλες πηγές χωρίς να διευκρινίζεται εάν αγοράστηκε ή παρασκευάστηκε από μέλη της ευρύτερης οικογένειας. 5. Στο 35 % των περιπτώσεων το υπολείμματα από το φαγητό δόθηκε σε οικόσιτα ζώα. Το υπόλοιπο πήγε στους κάδους. Δείπνο:. Πρόκειται για το γεύμα στο οποίο καταναλώθηκε και παρασκευάστηκε φρέσκο φαγητό σε μεγαλύτερο ποσοστό (52,5 %). 2. Ένα 25,0 % κατανάλωσε φαγητό από το μεσημέρι με αντίστοιχη δράση παραγωγής σαλάτας σε ένα ποσοστό της τάξης του 22,5 %. 3. Είναι επίσης το γεύμα με το μεγαλύτερο ποσοστό κατανάλωσης εκτός σπιτιού με 60 οικογενειακά γεύματα καθώς και 64 γεύματα με παραγγελίες από εξωτερική πηγή από τα 65 συνολικά των 4 οικογενειών. 4. Είναι η περίοδος με τη μεγαλύτερη παραγωγή υπολειμμάτων και εκκαθάριση των χώρων του ψυγείου. 5. Τα υπολείμματα είναι κυρίως υπολείμματα φαγητού και λαχανικών. 6. Κατά μέσω όρο έχουμε κατανάλωση,25 τεμάχια φρούτα ανά άτομο στα γεύματα που χαρακτηρίζονται ως βραδινά (π.χ. ένα απογευματινό «τσίμπημα»). Πρέπει να σημειωθεί ότι και στα 4 νοικοκυριά η διαδικασία διαλογής, διαχωρισμού και απόθεσης των απορριμμάτων, όπως τουλάχιστον καταγράφηκε ήταν εξαιρετική, με εξαίρεση κάποια υλικά συσκευασίας, που παρότι επιδέχονταν ανακύκλωσης, δεν διαχωρίζονταν (π.χ. αλουμινόχαρτο). Η ανάλυση των 4 ημερολογίων καθημερινής καταγραφής τροφικών αποβλήτων των νοικοκυριών που πήραν μέρος στην έρευνα, υποδεικνύει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των τροφικών αποβλήτων του φτάνει στον κάδο απορριμμάτων αποτελείται από τροφικά απόβλητα που δεν θα μπορούσαν να αποφευχθούν (67%). Αυτό το ποσοστό, αποτελούν υπολείμματα τροφίμων όπως τα φλούδια και τα κοτσάνια των φρούτων και των λαχανικών. Επίσης, τα αναπόφευκτα απόβλητα τροφίμων που εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα στο κάδο, αποτελούν τα υπολείμματα και μη φαγώσιμα τμήματα λαχανικών και φρούτων (φλούδες, κοτσάνια, πυρήνες, κόκκαλα κρεάτων και ψαριών κ.λπ.). Όσον αφορά στο ποσοστό των τροφίμων που θα μπορούσε να καταναλωθεί αλλά τελικά απορρίπτεται (33%), η μείωσή του εναπόκειται στον καταναλωτή, δεδομένου ότι θα μπορούσε να επιτευχθεί με την υιοθέτηση ορθότερης καταναλωτικής συμπεριφοράς και την καλύτερερη καλύτερη περιβαλλοντική παιδεία. Ωστόσο, θα πρέπει να τονιστεί ότι η ποσότητα των αποφεύξιμων αποβλήτων που παράγεται στην περιοχή μελέτης, είναι μεγαλύτερη σε σχέση με αυτή που μετρήθηκε στην περιοχή μελέτης των Χανίων, ενώ φαίνεται να προσεγγίζει -παρότι δεν το φτάνει - το επίπεδο τιμών άλλων χωρών, όπως η Μεγ. Βρετανία ή οι ΗΠΑ. Η διαφορά αυτή ενδέχεται να οφείλεται στη μεγάλη διακύμανση του πληθυσμού κατά τη διάρκεια της τουριστικής περιόδου (η οποία τείνει να επιμηκύνεται). Διακύμανση, που φαίνεται να είναι 22

23 μεγαλύτερη από εκείνη που παρουσιάζεται στις άλλες δύο περιοχές μελέτης του έργου WASP Tool, δηλαδή τα Χανιά (Κρήτη, Ελλάδα) και το Παραλίμνι (Κύπρος). Συνδυάζοντας τα αποτελέσματα από τα ερωτηματολόγια και τα ημερολόγια καταγραφής τροφικών αποβλήτων, διαπιστώνεται ότι παρότι τα νοικοκυριά δηλώνουν πρόθυμα να μειώσουν τα απόβλητα που παράγουν, η ποσότητα αποβλήτων που παραμένει προς διαχείριση παραμένει σημαντική. Η ανάλυση των μετρήσεων των αρχικών ημερολογίων έδειξε ότι ο μέσος όρος ανά άτομο ετησίως ήταν περίπου 42 kg. Η σύγκριση των ποσοτήτων των αποβλήτων που καταγράφηκαν πριν και μετά την ενημέρωση των νοικοκυριών, έδειξε ότι τα νοικοκυριά μείωσαν τις ποσότητες αποβλήτων που παρήγαγαν κατά 2,0% (στη δεύτερη καταγραφή, η παραγωγή αποβλήτων τροφίμων υπολογίστηκε ότι ήταν κατά μέσο όρο 25 kg ανά άτομο ανά έτος). Παρότι οι ποσότητες κατά άτομο μειώθηκαν μετά την ενημέρωση των νοικοκυριών σχετικά με την πρόληψη τροφίμων, η σύνθεση των αποβλήτων τροφίμων (δηλαδή τα ποσοστά γαλακτοκομικών, μαγειρευτών, αρτοσκευασμάτων, φρούτων και λαχανικών κ.λπ.) παραμένει ουσιαστικά αμετάβλητη. Κατά συνέπεια, φαίνεται ότι η εκστρατεία ενημέρωσης του έργου WASP Tool είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την καλύτερη διαχείριση των τροφίμων, χωρίς να προκληθεί παρέμβαση στις διατροφικές συνήθειες. Εκτιμάται ότι στη σημαντική επίδραση που είχε η ενημερωτική εκστρατεία στον πληθυσμό της παρέμβασης (ποσοστό μείωσης αποβλήτων που καταγράφηκε: 2%) έπαιξε ρόλο: - η σύνθεση των νοικοκυριών: στην πλειονότητά τους επρόκειτο για οικογένειες με 4 μέλη, οπότε το άτομο που ήταν υπεύθυνο για την αγορά των τροφίμων και την προετοιμασία των γευμάτων και το οποίο συμμετείχε ενεργά στην παρέμβαση του WASP Tool, επηρέαζε περισσότερο κόσμο - στον τύπο κατοικίας: στο σύνολό τους οι εθελοντές διέμεναν σε μονοκατοικία, η οποία επιτρέπει την ύπαρξη οικόσιτων ζώων, - τα νοικοκυριά παράλληλα συμμετείχαν και στο πρόγραμμα οικιακής κομποστοποίησης του έργου WASP Tool, οπότε η πληροφόρησή τους για την πρόληψη αποβλήτων ήταν πιο εντατικοποιημένη ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ & ΔΕΙΚΤΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ Για λόγους σύγκρισης μεταξύ των αποτελεσμάτων που παρέχει το Wasp-Tool3και όσων προέκυψαν από την εφαρμογή της αντίστοιχης δράσης έως τώρα από το φορέα, έχει χρησιμοποιηθεί ο ίδιος πληθυσμός αναφοράς στόχος έχοντας ως πληθυσμό αναφοράς το σύνολο του Δήμου Ηρακλείου και ετήσια παραγωγή ΑΣΑ ανά κάτοικο 526 (kg/year.cap). Τα αποτελέσματα υπολογίζονται με αναγωγή στο σύνολο του πληθυσμού, των εκτιμήσεων για τη μείωση των αποβλήτων τροφίμων, όπως αυτές προκύπτουν από την ανάλυση των ημερολογίων στα 4 νοικοκυριά (44 άτομα). Σύμφωνα με τις καταγραφές παραγωγής αποβλήτων στα ημερολόγια, πριν και μετά την ενημέρωση των νοικοκυριών σχετικά με την 3 Η εφαρμογή του Wasp Tool παρέχει τη δυνατότητα στο χρήστη να εισάγει τον αριθμό κατοίκων της επιλογής του σύμφωνα με το πλήθος των κατοίκων που αναμένεται να εφαρμοσθεί η κάθε δράση και εισάγοντας την αντίστοιχη ετήσια παραγωγή ΑΣΑ ανά κάτοικο για την περιοχή εφαρμογής. 23

24 πρόληψη αποβλήτων τροφίμων, διαπιστώθηκε μείωση των αποβλήτων τροφίμων κατά 2,0% (πριν την ενημέρωση σε κάθε κάτοικο αντιστοιχούσαν 42 kg οργανικών αποβλήτων το έτος, ενώ μετά την ενημέρωση η ποσότητα αυτή μειώθηκε στα 25 kg ανά κάτοικο ανά έτος. Για τον υπολογισμό των δεικτών χρησιμοποιήθηκε το εργαλείο Wasp-Tool, όπως είναι διαθέσιμο διαδικτυακά, για τον πληθυσμό και την ποιοτική σύσταση αποβλήτων του Ν. Ηρακλείου και για τη Στρατηγική «Ενέργειες πρόληψης της δημιουργίας αποβλήτων τροφών» και τη Δράση «Συμβουλές και πρακτικές για τη βελτίωση της αγοραστικής συμπεριφοράς». Πίνακας 5: Συγκεντρωτικά στοιχεία & δείκτες αξιολόγησης της δράσης: Ενέργειες πρόληψης της δημιουργίας αποβλήτων τροφών-περιοχή ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΤΡΟΦΩΝ (Συμβουλές και πρακτικές για τη βελτίωση της αγοραστικής συμπεριφοράς) ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΠΡΟΛΗΨΗ-ΜΕΙΩΣΗ-ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΔΡΑΣΗΣ ΥΛΙΚΑ ΣΤΟΧΟΙ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΑΠΟΒΛΗΤΑΤΡΟΦΩΝ (20 kg/cap.year-food waste) κάτοικοι ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΗ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ (Μείωση εκπομπών CO2) ΧΩΡΟΣ ΠΟΥ ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΕΚΤΡΟΠΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΑΦΗ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΔΡΑΣΗΣ4 ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΧΡΗΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ (ΜΕΙΩΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΔΙΑΘΕΣΗΣ) ΘΕΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ / ΘΕΣΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ 4 Πρόγραμμα 5ετούς προγραμματισμού 24 ΠΡΙΝ tn/year Υπολογισμοί Wasp Tool ΜΕΤΑ tn/year 220 ΑΣΤΙΚΟΣ / ΗΜΙΑΣΤΙΚΟΣ / ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΣΤΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΗΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΣΕ ΤΟΠΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΜΕΤΑ tn/year ΠΡΙΝ m3/year ΜΕΤΑ tn/year ΜΕΤΑ m3/year Αποτελέσματα δράσης Φορέα /year Ατομα/έτος :Υψηλή 2:Μετρια 3:Χαμηλή :Υψηλή 2:Μετρια 3:Χαμηλή :Υψηλή 2:Μετρια 3:Χαμηλή 3 3

25 3.2. ΔΡΑΣΗ ΜΕΙΩΣΗΣ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΩΝ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΚΟΜΠΟΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ Αντικείμενο Η προώθηση της οικιακής κομποστοποίησης ως βασικού εργαλείου μείωση των οργανικών υπολειμμάτων (τρόφιμα και υπολείμματα κήπου) που καταλήγουν στους κάδους των σύμμεικτων αστικών στερεών αποβλήτων (ΑΣΑ). Στη σχετική πυραμίδα διαχείρισης των απορριμμάτων η οικιακή κομποστοποίηση εντάσσεται στις δράσεις μείωσης σε αντιδιαστολή με την κομποστοποίηση σε κεντρικές μονάδες που θεωρείται διαχείριση. Υλοποίηση δράσης Στο Τεχνικό μέρος του έργου WASPTool είχε δηλωθεί ότι οι κάδοι κομποστοποίησης θα μοιραστούν έναντι ενός μικρού συμβολικού χρηματικού αντιτίμου, προκειμένου να διασφαλιστεί η συμμετοχή των εθελοντών στην πιλοτική δράση. Ωστόσο, δεδομένης της οικονομικής κρίσης που αντιμετωπίζει η Ελλάδα, αποφασίστηκε να μοιραστούν δωρεάν. Η διασφάλιση της συμμετοχής έγινε μέσω των κριτηρίων επιλογής των εθελοντών και της συνεχούς επικοινωνίας-παρακολούθησης των εθελοντών από τις ομάδες του ΕΣΔΑΚ. Αρχική σκέψη του έργου ήταν οι δράσεις οικιακής κομποστοποίησης να επικεντρωθούν σε μια γειτονιά, με βάση το σκεπτικό της ευκολότερης παρακολούθησης, καθώς και των ομοιόμορφων κατοικιών ώστε να επιτραπεί η αγορά ενός συγκεκριμένου τύπου κομποστοποιητή. Αυτό πολύ γρήγορα φάνηκε ότι ήταν δύσκολο να επιτευχθεί για τους εξής λόγους: Ο ΕΣΔΑΚ ως δημόσια και δη Δημοτική επιχείρηση είναι εξαιρετικά δύσκολο νομικά να επιλέξει χωρίς ανοιχτή εκδήλωση ενδιαφέροντος μια ομάδα πληθυσμού ώστε να δώσει σε αυτούς δωρεάν εξοπλισμό.την ίδια στιγμή η ανοιχτή αυτή εκδήλωση δεν μπορεί να έχει ιδιαίτερα στενά γεωγραφικά όρια καθώς και πάλι τίθενται θέματα αποκλεισμού. Λύση στο πρόβλημα δόθηκε μέσα από την απόφαση του ΕΣΔΑΚ να συνεργαστεί με μια εθελοντική ομάδα που δραστηριοποιείται στα όρια της πόλης του Ηρακλείου, και όχι μόνο, τους Minoistas ( Η συνεργασία με την ομάδα αυτή έδινε στον ΕΣΔΑΚ τη δυνατότητα να υλοποιήσει τη διαδικασία της επιλογής, αλλά και να αξιοποιήσει τους εθελοντές της ομάδας για την πραγματοποίηση της ενημέρωσης και εκπαίδευσης των πολιτών. Οι Minoistas ανέλαβαν - σε συνεργασία με το ΕΣΔΑΚ και τον Τεχνικό Σύμβουλο - να πραγματοποιήσουν μια ανοιχτή εκδήλωση ενδιαφέροντος (6 Φεβρουαρίου 203). Επιπλέον, σε συνεργασία με τον ΕΣΔΑΚ και τον Τεχνικό Σύμβουλο έγινε και η διαδικασία επιλογής των εθελοντών, καθώς υπήρξαν περισσότερες από 350 αιτήσεις ενδιαφέροντος (από μέλη αλλά και μη μέλη). Τελικά επιλέχθηκαν 00 οικογένειες, στις οποίες θα μοιραστεί ο κάδος και ο συνοδευτικός εξοπλισμός. Εξοπλισμός Η επιλογή του εξοπλισμού βασίστηκε κυρίως στην εμπειρία του Τεχνικού Συμβούλου, στο αντικείμενο και μία βασική αρχή: την ανάγκη να μειωθούν στο ελάχιστο τα προβλήματα και οι όποιες αστοχίες, που θα επηρέαζαν όχι μόνο την εξέλιξη του έργου, αλλά και τη διείσδυση της οικιακής κομποστοποίησης στο Δήμο Ηρακλείου και στην Κρήτη, γενικότερα. Για τους λόγους αυτούς αποφασίστηκε η πρόσκληση και ο εξοπλισμός να απευθύνεται σε αυτούς που διαθέτουν κήπο.η απόφαση αυτή υποστηρίχθηκε από τις εξής διαπιστώσεις ή παραδοχές: 25

26 Οι οικογένειες που διαμένουν σε σπίτι με κήπο ήταν πιθανόν να έχουν ήδη ξεκινήσει την οικιακή κομποστοποίηση, και να είναι πιο δεκτικοί στο να τοποθετήσουν ένα κάδο μέσα στο σπίτι τους. Δεδομένου ότι ο κάδος θα εγκατασταθεί στον κήπο, η ενδεχόμενη όχλησηστην περίπτωση που παρουσιαστεί κάποιο πρόβλημα θα ελαχιστοποιηθεί. Αξίζει να σημειωθεί ότιοι κατοικίες με κήπο παράγουν αρκετά φυτικά υπολείμματα για να διαχειριστούν τα υπολείμματα τροφίμων που παράγουν. Η διαθεσιμότητα διογκωτικών φυτικών υλικών είναι πάντα ένας περιοριστικός παράγοντας στην οικιακή κομποστοποίηση. Με βάση αυτά αποφασίστηκε και αναζητήθηκε μέσα από τις ανοιχτές διαδικασίες του ΕΣΔΑΚ ο παρακάτω εξοπλισμός: Κάδος οικιακής κομποστοποίησης για κήπο με καπάκι, χωρητικότητας 250 L Παραγγέλθηκαν 70 τεμάχια. Πιρούνα μεταλλική με ξύλινο στυλιάρι για την ανάδευση των υλικών. Παραγγέλθηκαν 0 τεμάχια. Ηλεκτρονική ζυγαριά κουζίνας με δυνατότητα ζύγισης μέχρι 8 kg. Παραγγέλθηκαν 0 τεμάχια. Θερμόμετρα μεταλλικά με ηλεκτρονικό σύστημα ανάγνωσης θερμοκρασίας. Παραγγέλθηκαν 0 τεμάχια. Οι τεχνικές προδιαγραφές των υλικών που αναφέρθηκαν παραπάνω είναι διαθέσιμες. Η διαδικασία που ακολουθήθηκε ήταν αυτή του πρόχειρου διαγωνισμού και ο ΕΣΔΑΚ διαθέτει αρχείο με όλες τις σχετικές προσφορές που κατατέθηκαν. Η Εικόνα3 παρουσιάζει τον οικιακό κομποστοποιητή που επιλέχθηκε και μοιράστηκε. Για την υποστήριξη της Δράσης, ο Δήμος Ηρακλείου προχώρησε και στη δωρεά 00 κάδων χωρητικότητας 0 L, οι οποίοι διευκολύνουν το διαχωρισμό των αποβλήτων τροφίμων που οδηγούνται στην κομποστοποίηση. Εικόνα 3: Ο κάδος οικιακής κομποστοποίησης που επιλέχθηκε 26

27 Διανομή υλικού και παρακολούθηση δράσης Εκατό κάδοι οικιακής κομποστοποίησης μαζί με το συνοδευτικό εξοπλισμό διανεμήθηκαν στην κεντρική λίστα εθελοντών. Οι υπόλοιποι 70 διανεμήθηκαν και 70 κάδοι σε μια δεύτερη λίστα εθελοντών με στόχο τη σύγκριση μεταξύ των δύο ομάδων. Τόσο η κεντρική ομάδα παρακολούθησης των 00 εθελοντών όσο και οι 70 εθελοντές που συγκρότησαν την ομάδα μάρτυρας, έλαβαν ενημερωτικό φυλλάδιο (Εικόνα 4) και τα ερωτηματολόγια καταγραφής υπολειμμάτων (Παράρτημα 6). Επιπλέον, οι συμμετέχοντες ενημερώθηκαν για τον ηλεκτρονικό Οδηγό Οικιακής Κομποστοποίησης που μπορούν να βρουν στην ιστοσελίδα του έργου, καθώς και τη δυνατότητα επικοινωνίας τηλεφωνικά ή μέσω με την ομάδα που τους παρακολουθεί. Για τη διευκόλυνση της αξιολόγησης της δράση πρόληψης αποβλήτων τροφίμων, αποφασίστηκε οι συμμετέχοντες στη δράση της οικιακής κομποστοποίησης να αποτελέσουν την ομάδα εφαρμογής και της δράσης πρόληψης αποβλήτων. Η κεντρική ομάδα χωρίστηκε σε ομάδες των 25 ατόμων και σε κάθε μια από αυτές ορίστηκε ένα άτομο από τους Minoistas για την παρακολούθηση και την εκπαίδευση τους, σε συνεργασία με τον τεχνικό σύμβουλο. Ρόλος του ατόμου αυτού ήταν και η άσκηση «πίεσης» ώστε να συμπληρωθούν τα σχετικά ερωτηματολόγια. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να συγκεντρωθούν 47 ερωτηματολόγια με αξιοποιήσιμα δεδομένα. Εικόνα 4: Η πρώτη σελίδα του φυλλαδίου για την οικιακή κομποστοποίηση που παρήχθη στο πλαίσιο του έργου από τον ΕΣΔΑΚ. 27

28 Υλικό ενημερωτικό/συμβουλευτικό Στο πλαίσιο του έργου παρήχθηκαν και μοιράστηκαν/επικοινωνήθηκαν τα εξής: Ένα φυλλάδιο σχετικά με την οικιακή κομποστοποίηση (παρήχθηκε από τον ΕΣΔΑΚ). Το φυλλάδιο παρήχθη στην Ελληνική (έντυπη και ηλεκτρονική έκδοση) και την Αγγλική γλώσσα (ηλεκτρονική μορφή). Οι ηλεκτρονικές εκδόσεις είναι διαθέσιμες στην ιστοσελίδα του έργου ( Ένας Οδηγός για την Οικιακή Κομποστοποίηση σε ηλεκτρονική μορφή, ο οποίος περιέχει οδηγίες, συμβουλές και τρόπους αντιμετώπισης προβλημάτων (συντάχθηκε από το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο). Βρίσκεται διαθέσιμος στην ιστοσελίδα του έργου. Δράσεις δημοσιότητας Υπήρξαν δύο βασικές δράσεις δημοσιότητας σχετικά με το έργο: Ενημερωτική εκδήλωση στις 6 Φεβρουαρίου 203, ανοιχτή στο κοινό με στόχο την ενημέρωση σχετικά με τη δράση της οικιακής κομποστοποίησης και την καταγραφή εθελοντών(εικόνα 5 ). Η πρόσκληση επισυνάπτεται ως Παράρτημα 7. Εκδήλωση διανομής υλικού στις 5 Ιουνίου 203 (Ημέρα Περιβάλλοντος), στη διάρκεια της οποίας διανεμήθηκε το υλικό για την οικιακή κομποστοποίηση (Εικόνα 6). Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στον Πολυχώρο Ηρακλείου. Εικόνα 5: Στιγμιότυπα από την ενημερωτική εκδήλωση για τη δράση της οικιακής κομποστοποίησης (6 Φεβρουαρίου 203) Αποτελέσματα Η εικόνα του υπό κομποστοποίηση υλικού στα περισσότερα νοικοκυριά αξιολογείται πολύ καλή. Στην πλειονότητα των κομποστοποιητών διαπιστώθηκε ένα πολύ καλό αποτέλεσμα (Εικόνα 7). Από τις εργαστηριακές αναλύσεις που πραγματοποιήθηκαν σε υπό κομποστοποίηση υλικά, εξάγεται ότι το μοναδικό ζήτημα που αντιμετώπισαν αρκετοί ήταν η ρύθμιση της υγρασίας (είτε πολύ χαμηλή είτε πολύ υψηλή). Ωστόσο, με την καθοδήγηση της ομάδας 28