ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΗ ΑΖΩΤΟΥΧΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ ΣΤΑ ΥΔΡΕΥΤΙΚΑ ΥΔΑΤΙΚΑ ΑΠΟΘΕΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΘΕΡΜΗΣ (Κ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, ΕΛΛΑΔΑ)

Transcript

1 5ο Περιβαλλοντικό Συνέδριο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη, 14-16/03/2014, Πρακτικά, 7σ., th Environmental Conference of Macedonia, Thessaloniki, Greece, 14-16/03/2014, Proceedings, 7p., ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΗ ΑΖΩΤΟΥΧΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ ΣΤΑ ΥΔΡΕΥΤΙΚΑ ΥΔΑΤΙΚΑ ΑΠΟΘΕΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΘΕΡΜΗΣ (Κ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, ΕΛΛΑΔΑ) Μάτζαρη Χ. 1, Βογιατζής Π. 2, Τζιρίτης Ε.* 3,4, Τζάμος Ε. 3,5, Φυτιάνος Κ. 1, Θεοδοσίου Ν. 2, Καντηράνης Ν. 3 και Φιλιππίδης Α. 3 1 Εργαστήριο Ελέγχου Ρύπανσης Περιβάλλοντος, Τμήμα Χημείας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, , Ελλάδα 2 Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, , Ελλάδα 3 Εργαστήριο Γεωχημείας, Τμήμα Γεωλογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, , Ελλάδα, tziritis@gmail.com 4 Ινστιτούτο Εγγύων Βελτιώσεων, Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός «Δήμητρα», Σίνδος, , Ελλάδα 5 North Aegean Slops-Ηλίας Σ. Ορφανίδης, 26 ης Οκτωβρίου 42, Θεσσαλονίκη, , Ελλάδα Ογδόντα (80) δείγματα ύδατος από δεξαμενές ύδρευσης της περιοχής του Δήμου Θέρμης αναλύθηκαν με τη μέθοδο της φασματοφωτομετρίας UV-VIS στα πλαίσια προγράμματος περιβαλλοντικής παρακολούθησης για την περιεκτικότητά τους σε αζωτούχες ενώσεις (NO3 -, NO2 - και NH4 + ). Οι δειγματοληψίες και οι αναλύσεις πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του έτους 2012 και από κάθε δεξαμενή ελήφθησαν από ένα (1) έως οκτώ (8) δείγματα. Τα αποτελέσματα δείχνουν πως η ποιότητα των υδάτων της περιοχής, τα οποία στην πλειονότητά τους απαρτίζονται από υπόγεια ύδατα, είναι αρκετά καλή ως προς την περιεκτικότητα των αζωτούχων ενώσεων. Συγκεκριμένα, παρατηρήθηκε σχεδόν πλήρης απουσία (κάτω από το όριο ανιχνευσιμότητας της μεθόδου) νιτρωδών (ΝΟ2 - ) και αμμωνιακών (ΝΗ4 + ) ιόντων ενώ, η παρουσία νιτρικών (ΝΟ3 - ) ιόντων παρουσιάζει διακυμάνσεις ανάλογα με την περιοχή και τη χρονική περίοδο του έτους αλλά, παραμένει πάντοτε μικρότερη των ανώτατων θεσπισμένων ορίων (50 mg/l) σύμφωνα με την εθνική και ευρωπαϊκή περιβαλλοντική νομοθεσία. TRACING AND VARIABILITY OF NITROGENOUS COMPOUNDS IN THE POTABLE WATER RESERVES OF MUNICIPALITY OF THERMI AREA (C. MACEDONIA, GREECE) Matzari C. 1, Vogiatzis P. 2, Tziritis E.* 3,4, Tzamos E. 3,5, Fytianos K. 1, Theodosiou N. 2, Kantiranis N. 3 and Filippidis A. 3 1 Laboratory of Environmental Pollution Control, Department of Chemistry, University of Thessaloniki, Thessaloniki , Greece, 2 Department of Civil Engineering, Aristotle University of Thessaloniki, , Greece, 3 Laboratory of Geochemistry, Department of Geology, Aristotle University of Thessaloniki, Thessaloniki, , Greece, tziritis@gmail.com 4 Land Reclamation Institute, Hellenic Agricultural Organization "Demeter", , Sindos, Greece 5 North Aegean Slops-Ilias S. Orfanidis Co, 42, 26th Octovriou str., , Thessaloniki, Greece In the frame of the environmental monitoring program of the Municipality of Thermi area, eighty (80) samples from water tanks were analyzed using the UV-VIS spectrophotometric 1

2 method for their concentration of nitrogenous compounds (NO3 -, NO2 - and NH4 + ). Sampling and analyses were performed during the year 2012; from each water tank were collected one (1) to eight (8) samples. The results demonstrate that the quality of the water reserves which are consisted in their majority from groundwater is quite good regarding their concentration in nitrogenous compounds. In particular, an almost total absence (below the detection limit of the method) of nitrite (ΝΟ2 - ) and ammonium (ΝΗ4 + ) ions was observed whereas, the presence of nitrate ions (ΝΟ3 - ) shows variations depending on the sampling area and the sampling period of the year, yet remains below the maximum accepted values of the national and European environmental legislation. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η χημική σύσταση των φυσικών υδάτινων αποθεμάτων που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση έχει μεγάλη επιστημονική και κοινωνική σημασία, καθώς, σε ορισμένες περιπτώσεις τα φυσικά ύδατα βρίσκονται να περιέχουν Πιθανώς Τοξικά Στοιχεία (ΠΤΣ) σε περιεκτικότητες άνω του επιτρεπτού ορίου κατανάλωσης και οι οποίες δυνητικά οδηγούν σε αρνητικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία [1-7]. Η χημεία των υδάτων επηρεάζεται τόσο από τη γεωλογία της περιοχής στην οποία ρέουν όσο και από ποικίλες ανθρωπογενείς δραστηριότητες [1, 8-11]. Οι αζωτούχες ενώσεις (NO2 -, NO3 -, NH4 + ) αποτελούν μια ιδιαίτερα σημαντική κατηγορία ρύπων που συνδέεται με το φαινόμενο της νιτρορύπανσης. Η πιο συχνά εμφανιζόμενη μορφή αζωτούχων ρύπων είναι τα νιτρικά άλατα (ΝΟ3 - ), ακολουθούν σε μικρότερο ποσοστό τα αμμωνιακά (ΝH4 + ), ενώ τα νιτρώδη (ΝΟ2 - ) εμφανίζονται σπάνια καθώς αποτελούν ένα εξαιρετικά μετασταθή ρύπο με μικρό χρόνο ζωής. Η κύρια προέλευση τους είναι οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες και συγκεκριμένα η ανορθολογική χρήση αζωτούχων λιπασμάτων και η ανεξέλεγκτη διάθεση κτηνοτροφικών αποβλήτων. Ως πηγές μικρότερης σημασίας μπορούν να θεωρηθούν οι φυσικές εμφανίσεις νιτρικών αλάτων [12], καθώς και οι γεωλογικοί σχηματισμοί που περιέχουν αυξημένες περιεκτικότητες αζώτου (π.χ. λιγνίτες, τύρφη κτλ) [13], που σε συνδυασμό με το γεωχημικό καθεστώς της περιοχής μπορούν να δώσουν τοπικά αυξημένες συγκεντρώσεις αζωτούχων ενώσεων. Οι επιπτώσεις της νιτρορύπανσης είναι ιδιαίτερα σημαντικές τόσο για το περιβάλλον (φαινόμενο ευτροφισμού κτλ) όσο και για τον άνθρωπο, οπού ιδιαίτερα στα νήπια οι αυξημένες συγκεντρώσεις νιτρικών μπορούν να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα υγείας (methaemoglibonaemia) [14]. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να διερευνηθεί η ποιότητα των υδατικών αποθεμάτων της περιοχής του Δήμου Θέρμης (Κ. Μακεδονία, Ελλάδα) όσον αφορά τις αζωτούχες ενώσεις, να ερμηνεύσει τα αποτελέσματα, να αναγνωρίσει τις υδρογεωχημικές διεργασίες που επηρεάζουν την παρουσία των αζωτούχων ενώσεων στα ύδατα και να προτείνει λύσεις σε τυχόν αυξημένη παρουσία των εν λόγω ενώσεων. 2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 2.1 ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Η περιοχή μελέτης βρίσκεται Νοτιοανατολικά του Πολεοδομικού Συγκροτήματος Θεσσαλονίκης και αποτελεί έναν από τους περιαστικούς Δήμους. Ο Δήμος Θέρμης προέκυψε με τη σημερινή διοικητική του μορφή από την εφαρμογή των διατάξεων του προγράμματος «Καλλικράτης», και αποτελείται από τις Δημοτικές Ενότητες Θέρμης, Μίκρας και Βασιλικών. Οι γεωλογικοί σχηματισμοί που συναντώνται στην περιοχή μελέτης είναι [15-2

3 16]: Τεταρτογενή ιζήματα, ψαμμιτομαργαϊκές αποθέσεις, ασβεστόλιθοι, γνεύσιοι, χαλαζίτες, δουνίτες, περιδοτίτες και γάββροι. Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχει αγροτική και κτηνοτροφική δραστηριότητα. 2.2 ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Οι δειγματοληψίες και οι αναλύσεις πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του έτους 2012 και από κάθε δεξαμενή ελήφθησαν από ένα (1) έως οκτώ (8) δείγματα υδάτων. Κατά τη διάρκεια των δειγματοληψιών πάρθηκαν κατάλληλα μέτρα για την αποφυγή της ρύπανσης των δειγμάτων. Τα 80 δείγματα αναλύθηκαν με τη μέθοδο της φασματοφωτομετρίας UV-VIS για την περιεκτικότητά τους σε αζωτούχες ενώσεις (NO3 -, NO2 - και NH4 + ) και τα συγκεντρωτικά αποτελέσματα παρουσιάζονται στον Πίνακα 1. Πίνακας 1: Συγκεντρωτικά αναλυτικά αποτελέσματα των συλλεχθέντων δειγμάτων. αρ. δειγμ. mg/l min med max αρ. δειγμ. 3 mg/l min med max 3 ΑΓΙΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ 3 ΠΕΡΙΣΤΕΡΑ ΝΟ3- <4,4 <4,4 <4,4 ΝΟ3-9,3 10,2 16,9 ΝΟ2- <0,03 <0,03 <0,03 ΝΟ2-0,02 0,02 0,02 6 ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 7 ΠΛΑΓΙΑΡΙ ΝΟ3- <4,4 6,8 10,6 ΝΟ3- <4,4 <4,4 11,1 ΝΟ2- <0,03 <0,03 <0,03 ΝΟ2- <0,03 <0,03 0,03 ΝΗ4+ 0,02 0,02 0,03 ΝΗ4+ <0,02 <0,02 <0,02 2 ΑΝΩ ΣΧΟΛΑΡΙ 2 ΡΑΙΔΕΣΤΟΣ ΝΟ3- <4,4 7,1 12,0 ΝΟ3-5,8 6,0 6,2 1 ΦΙΛΟΘΕΗ 4 ΡΥΣΙΟ ΝΟ3-4,43 4,4 4,4 ΝΟ3-11,5 15,8 20,4 ΝΟ2-0,03 0,03 0,03 ΝΟ2- <0,03 <0,03 <0,03 5 ΚΑΡΔΙΑ 4 ΣΟΥΡΩΤΗ ΝΟ3- <4,4 4,4 7,1 ΝΟ3-17,3 18,9 19,9 ΝΟ2- <0,03 <0,03 0,03 ΝΟ2- <0,03 <0,03 <0,03 4 ΚΑΤΩ ΣΧΟΛΑΡΙ 5 ΤΑΓΑΡΑΔΕΣ ΝΟ3-6,2 9,1 12,0 ΝΟ3-5,8 7,5 8,9 1 ΚΑΤΩ ΠΕΡΙΣΤΕΡΑ 8 ΘΕΡΜΗ ΝΟ3-44,3 44,3 44,3 ΝΟ3-12,9 19,7 25,3 ΝΗ4+ <0,02 <0,02 <0,02 ΝΗ4+ <0,02 <0,02 0,02 3 ΛΑΚΚΙΑ 3 ΤΡΙΑΔΙ ΝΟ3- <4,4 4,9 7,9 ΝΟ3-12,9 14,2 20,4 ΝΗ4+ <0,02 <0,02 0,02 ΝΗ4+ <0,02 <0,02 <0,02 4 ΛΙΒΑΔΙ 6 ΤΡΙΛΟΦΟΣ ΝΟ3-25,3 27,2 29,7 ΝΟ3- <4,4 7,8 13,7 2 ΜΟΝΟΠΗΓΑΔΟ 7 ΒΑΣΙΛΙΚΑ ΝΟ3- <4,4 <4,4 <4,4 ΝΟ3- <4,4 20,4 22,9 ΝΟ2- <0,03 <0,03 0,03 ΝΟ2- <0,03 <0,03 0,03 ΝΗ4+ <0,02 <0,02 <0,02 ΝΗ4+ <0,02 <0,02 0,03

4 3. ΣΥΖΗΤΗΣΗ Σύμφωνα με τα αναλυτικά αποτελέσματα, η παρουσία νιτρικών ιόντων (NO3 - ) στην περιοχή του Δήμου Θέρμης προσδιορίστηκε μεταξύ του ορίου ανιχνευσιμότητας της μεθόδου (4,4 mg/l) έως και 44,3 mg/l (Κάτω Περιστερά - δειγματοληψία Απριλίου). Τα νιτρώδη ιόντα (NO2 - ) κυμαίνονται μεταξύ κάτω του ορίου ανιχνευσιμότητας της μεθόδου (0,03) σε 73 δείγματα έως 0,03 mg/l στις περιοχές Φιλοθέη (δειγματοληψία Απριλίου), Καρδία (δειγματοληψία Απριλίου), Μονοπήγαδο (δειγματοληψία Απριλίου), Πλαγιάρι (δειγματοληψίες Απριλίου και Ιουλίου) και Βασιλικά (δειγματοληψίες Μαϊου και Νοεμβρίου). Τέλος, η περιεκτικότητα των υδάτων της περιοχής σε αμμωνιακά ιόντα (NH4 + ) κυμαίνεται μεταξύ κάτω του ορίου ανιχνευσιμότητας της μεθόδου (σε 77 δείγματα) έως 0,03 mg/l στην περιοχή Αγία Παρασκευή (δειγματοληψία Ιουλίου). Σε όλες τις περιπτώσεις, οι περιεκτικότητες των δειγμάτων σε αζωτούχες ενώσεις είναι κάτω από τα όρια επικινδυνότητας για πόσιμα ύδατα της κείμενης νομοθεσίας [17] που είναι 50 mg/l για τα NO3 - και 0,5 mg/l για ΝΟ2 - και ΝΗ όριο ποσιμότητας (MCL) 40 όριο λήψης μέτρων ( triggering value) 37 mg/l NO ΑΓΙΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΑΝΩ ΣΧΟΛΑΡΙ ΦΙΛΟΘΕΗ ΚΑΡ ΙΑ ΚΑΤΩ ΣΧΟΛΑΡΙ ΚΑΤΩ ΠΕΡΙΣΤΕΡΑ ενδεικτικό όριο (indicative value) 25 ΛΑΚΚΙΑ ΛΙΒΑ Ι ΜΟΝΟΠΗΓΑ Ο ΠΕΡΙΣΤΕΡΑ ΠΛΑΓΙΑΡΙ ΡΑΙ ΕΣΤΟΣ ΡΥΣΙΟ ΣΟΥΡΩΤΗ ΤΑΓΑΡΑ ΕΣ ΘΕΡΜΗ ΤΡΙΑ Ι ΤΡΙΛΟΦΟΣ ΒΑΣΙΛΙΚΑ Σχήμα 1: Διάγραμμα boxplot στο οποίο απεικονίζονται συγκεντρωτικά τα στατιστικά χαρακτηριστικά των αναλύσεων (min, med, max, interquartile ranger Q1-Q3) των δειγμάτων για τις περιοχές ενδιαφέροντος. Με βάση τη συγκεντρωτική στατιστική απεικόνιση του Σχήματος 1, η συντριπτική πλειοψηφία των συγκεντρώσεων ΝΟ3 - των δειγμάτων βρίσκεται κάτω από το ενδεικτικό όριο των 25 mg/l [18], ενώ πάνω από αυτό βρίσκονται μόνο τα δείγματα της περιοχής Λιβαδίου και το δείγμα της περιοχής Περιστερά που παρουσιάζει και τη μέγιστη τιμή ξεπερνώντας το όριο λήψης μέτρων των 37,5 mg/l [18] αλλά όχι και το ανώτατο όριο ποσιμότητας των 50 4

5 mg/l [17]. Σε κάθε περίπτωση όμως, η τιμή του δείγματος στην Περιστερά δεν έχει επιβεβαιωθεί από κάποια επαναληπτική μέτρηση συνεπώς ενδέχεται να παρουσιάζει και κάποια τυχαιότητα ή εποχιακή εξάρτηση που δεν ανταποκρίνεται στη μέση κατάσταση. Ενδιαφέρον παρουσιάζει σε ορισμένες περιοχές και η εποχιακή διακύμανση της περιεκτικότητας των υδάτων σε νιτρικά ιόντα. Έτσι, η περιεκτικότητα στην περιοχή της Αγίας Παρασκευής κυμαίνεται μεταξύ κάτω του ορίου ανιχνευσιμότητας της μεθόδου (δειγματοληψία Μαΐου) και 10,6 mg/l (δειγματοληψία Ιουλίου), στην περιοχή του Κάτω Σχολαρίου κυμαίνεται μεταξύ 6,2 mg/l (δειγματοληψία Δεκεμβρίου) και 12 mg/l (δειγματοληψία Σεπτεμβρίου), στην περιοχή της Περιστεράς κυμαίνεται μεταξύ 9,3 mg/l (δειγματοληψία Δεκεμβρίου) και 17 mg/l (δειγματοληψία Αυγούστου), στην περιοχή του Ρυσίου κυμαίνεται μεταξύ 11,5 mg/l (δειγματοληψία Μαρτίου) και 20,4 mg/l (δειγματοληψία Σεπτεμβρίου), στην περιοχή της Θέρμης κυμαίνεται μεταξύ 12,1 mg/l (δειγματοληψία Δεκεμβρίου) και 25,3 mg/l (δειγματοληψία Ιουνίου), στην περιοχή του Τριαδίου κυμαίνεται μεταξύ 12,9 mg/l (δειγματοληψία Δεκεμβρίου) και 20,4 mg/l (δειγματοληψία Ιουλίου) και στην περιοχή των Βασιλικών κυμαίνεται μεταξύ 10,5 mg/l (δειγματοληψία Μαΐου) και 22,9 mg/l (δειγματοληψία Ιουλίου). Από τα παραπάνω δεδομένα προκύπτει πως στην πλειοψηφία των περιοχών οι μέγιστες περιεκτικότητες προκύπτουν στο διάστημα Ιουνίου-Σεπτεμβρίου, δηλαδή κατά την πιο άνυδρη περίοδο του έτους, με μειωμένες υδατικές εισροές στα υπόγεια υδατικά σώματα, ελάττωση των παραγόντων φυσικής εξασθένησης ρύπων (π.χ. αραίωση) και ταυτόχρονα έντονη γεωργική δραστηριότητα και ενδεχόμενη αυξημένη προσφορά αζώτου. Σχήμα 2: Σχηματική απεικόνιση των μεταβολών συγκεντρώσεων ΝΟ3 - για της περιοχές Θέρμης και Βασιλικών Ειδικότερα για τις περιοχές της Θέρμης και των Βασιλικών που αποτελούν και τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα του Δήμου και έχουν και την πληρέστερη σειρά μετρήσεων ανά έτος (8 και 7 αντίστοιχα) παρατηρείται μια εποχική διακύμανση που είναι διαφορετική (Σχήμα 2). Συγκεκριμένα, στη περιοχή της Θέρμης παρατηρείται ένα μέγιστο τον Ιούνιο ενώ στη συνέχεια κατά τους καλοκαιρινούς μήνες οι τιμές φθίνουν και μειώνονται σημαντικά 5

6 κατά τους χειμερινούς μήνες, ενώ αντίθετα στην περιοχή των Βασιλικών οι τιμές αυξάνουν σημαντικά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες αποκτώντας το μέγιστο τους κατά τον Ιούλιο και στη συνέχεια μειώνονται κατά τους χειμερινούς. Οι διαφοροποιήσεις αυτές προφανώς αντανακλούν τους διαφορετικούς παράγοντες που επιδρούν στις συγκεντρώσεις των νιτρικών ιόντων και σχετίζονται με διάφορα αίτια, όπως γεωλογικές και υδρογεωλογικές συνθήκες, ανθρωπογενείς πιέσεις (καλλιεργητικές περίοδοι, περίσσεια αζώτου κτλ), μικροκλιματολογικά χαρακτηριστικά που μεταβάλλουν κρίσιμες παραμέτρους όπως το δυναμικό κατείσδυσης κ.λπ. Σε κάθε περίπτωση η ακριβής διερεύνηση τους είναι ένα πολυπαραγοντικό αντικείμενο και δεν αποτελεί σκοπό της παρούσας εργασίας. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Οι αναλύσεις των υδάτων της περιοχής του Δήμου Θέρμης έδειξαν πως η ποιότητα των υδάτων είναι αρκετά καλή όσον αφορά την παρουσία αζωτούχων ενώσεων και κατάλληλη για ανθρώπινη χρήση. Όλες οι τιμές των παραμέτρων που εξετάστηκαν βρίσκονται κάτω από τα νομικά θεσμοθετημένα όρια. Η διακύμανση των τιμών ακολουθεί μια εποχικότητα παρουσιάζοντας τις μέγιστες τιμές κατά τους θερινούς μήνες και τις ελάχιστες κατά τους χειμερινούς, ακολουθώντας τις μεταβολές του υδρολογικού έτους. Επιμέρους διαφοροποιήσεις στην εποχικότητα αντανακλούν την επίδραση εξωγενών παραγόντων, όπως π.χ. οι διάφορες ανθρωπογενείς καλλιεργητικές δραστηριότητες και τα φυσικά γεωλογικά, υδρογεωλογικά και μικροκλιματολογικά χαρακτηριστικά. Το πρόγραμμα περιβαλλοντικής παρακολούθησης των υδρευτικών υδατικών αποθεμάτων της περιοχής έχει δώσει ικανοποιητικά αποτελέσματα έως σήμερα και αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικά εργαλείο στην διαχρονική επόπτευση της ποιότητας των υδατικών αποθεμάτων του Δήμου Θέρμης. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Οι συγγραφείς είναι υπόχρεοι στο Δήμο Θέρμης και στη Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης και Αποχέτευσης (ΔΕΥΑ) του Δήμου Θέρμης. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Παπαστέργιος Γ., Τζάμος Ε, Καντηράνης Ν., Φιλιππίδης Α., Βογιατζής Δ., Γιούρη Α,, Βαβελίδης Μ. και Χαραλαμπή Β. (2011) Περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά υπόγειων υδάτων της περιοχής Ασβεστοχωρίου-Χορτιάτη, 4 ο Περιβαλλοντικό Συνέδριο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη, Ελλάδα, 2011, Πρακτικά, 7σελ. 2. Liou S.H., Wu T.N., Chiang H.C., Yang T., Yang G.Y., Wu Y.Q., Lai J.S., Ho S.T., Guo Y.L., Ko Y.C., Ko K.N. and Chang P.Y. (1996) Three year survey of blood lead levels in 8828 Taiwanese adults, International Archives of Occupational and Environmental Health, 68: Guo H.R., Tseng Y.C. (2000) Arsenic in drinking water and bladder cancer: comparison between studies based on cancer registry and death certificates, Environmental Geochemistry and Health, 22: Islam R.M.D., Salminen R. and Lahermo P.W. (2000) Arsenic and other toxic elemental contamination of groundwater, surfacewater and soil in Bangladesh and, its possible effects on human health, Environmental Geochemistry and Health, 22:

7 5. Yang T., Wu T.N., Hsu S.W., Lai C.H., Ko K.N.and Liou S.H. (2002) Blood lead of primary-school children in Penghu County, Taiwan: distribution and influencing factors, International Archives of Occupational and Environmental Health, 75: Kelepertsis Α.. Alexakis D. and Skordas K. (2006), Arsenic, antimony and other toxic elements in drinking water of Eastern Thessaly - Greece and its possible effects on human health Environmental Geology, 50: De Figueiredo B.R., Borba R.P. an Angelica R. (2007) Arsenic occurence in Brazil and human exposure Environmental Geochemistry and Health, 29: Κελεπερτζής Α. (2000), Εφαρμοσμένη Γεωχημεία, Μακεδόνικες Εκδόσεις, Αθήνα, Ελλάδα, 301 σελ. 9. Stamatis G., Voudouris Κ. and Karefilakis F. (2001), Groundwater pollution by heavy metals in historical mining area of Lavrio, Attica, Greece, Water, Air, and Soil Pollution, 128: Siegel R.F. (2002), Environmental Geochemistry of Potentiallly Toxic Metals, Springer-Verlag Berlin Heidelberg New York, 218 pp. 11. Sullivan J.P., Agardy J.F. and Clark J.J.J. (2005), The Environmental Science of Drinking Water, Elsevier Butterworth-Heinemann, 384 pp. 12. Tziritis E., Kelepertzis A. and Stamatakis M. (2008), Hydrogeochemical conditions and groundwater quality in the SE part of Samos Island, Mineral Wealth, 149: Tziritis E. (2009), Groundwater and soil geochemistry of Eastern Kopaida region, (Beotia, central Greece), Central European Journal of Geosciences, 1 (2): World Health Organization (2013) Chemical hazards in drinking water, ( accessed 12/12/2013) 15. Ι.Γ.Μ.Ε. (Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών) (1978) Φύλλο Θέρμη, Γεωλογικός Χάρτης της Ελλάδος, κλίμακα: 1:50 000, Αθήνα, Ελλάδα. 16. Ι.Γ.Μ.Ε. (Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών) (1978) Φύλλο Βασιλικά, Γεωλογικός Χάρτης της Ελλάδος, κλίμακα: 1:50 000, Αθήνα, Ελλάδα European Council (1998), Directive 98/83/EC on the quality of water intended for human consumption, Official Journal of the European Communities. 18. European Council (1991), Directive 91/676/EEC concerning the protection of waters against pollution caused by nitrates from agricultural sources, Official Journal of the European Communities. 7

8 8