ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ ΕΝΟΤΗΤΑ: Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΤΠΠΛ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΟΥ ΛΑΥΡΙΟΥ. ΘΕΜΑ: Από τις αρχαίες «καινοτομίες» των μεταλλείων του Λαυρίου στο ΤΠΠΛ

Transcript

1 1 ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ ΘΕΜΑ: «ΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ-ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΛΑΥΡΙΟΥ Η συνάντηση της ιστορικής μνήμης με τον σύγχρονο πολιτισμό και τις νέες τεχνολογίες» 13 και 14 Μαΐου 2010 Αίθουσα «Μηχανουργείο» ΤΠΠΛ Λαύριο Διοργάνωση: ΤΠΠΛ-ΕΜΠ-ΔΗΜΟΣ ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ: Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΤΠΠΛ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΟΥ ΛΑΥΡΙΟΥ ΘΕΜΑ: Από τις αρχαίες «καινοτομίες» των μεταλλείων του Λαυρίου στο ΤΠΠΛ Εισηγητής: Γ.Ν. Δερμάτης, Δρ. Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Louvain-la-Neuve Κυρίες και κύριοι, Ο όρος της αρχαίας μεταλλείας «καινοτομία» σημαίνει τομή καινού μεταλλείου, μεταλλευτική έρευνα-διάνοιξη σε νέο μεταλλείο και τελικά, αν υπάρχει μετάλλευμα, παραγωγή σ αυτό, όπως αναφέρoυν οι αρχαίοι συγγραφείς, ο Ξενοφών, ο Υπερείδης 1 και οι επιγραφές επρόκειτο δε για δωρεάν παραχώρηση ή έναντι ελάχιστης τιμής και σε περίπτωση που βρισκόταν μετάλλευμα σ αυτό το «καινό[ν] ἔργο[ν]», σ αυτό το «καινό[ν] μέταλλο[ν]» (μετφρ.: το καινούργιο μεταλλείο», κατά το βυζαντινό λεξικό «Σοῦδα» (10 ος αι.) ο μεταλλευτής επλήρωνε στο αθηναϊκό Δημόσιο το 1/24, δηλαδή το 4,17 της αξίας της παραγωγής του για άλλα είδη μεταλλείων 1 Ξενοφῶντος, Πόροι, IV, το «καινοτομεῖν», επίσης Ὑπερείδου Λόγοι, Α Ὑπέρ Εὐξενίππου, 36 οι «καινοτομίαι».

2 2 υπήρχαν άλλες τιμές μίσθωσης πολύ μεγαλύτερες. Το Λαύρειο, επομένως, γεννήθηκε και ανδρώθηκε απ τις μεταλλευτικές καινοτομίες όλα τα έργα ξεκίνησαν ως καινοτομίες. Ήδη, όμως, απ την Αρχαιότητα, ο όρος «καινοτομία» είχε και δεύτερη σημασία, σήμαινε ό, τι και σήμερα, δηλαδή τον νεοτερισμό (innovation), την πρωτοτυπία, όπως αναφέρoυν ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Πλούταρχος 2. Σήμερα η «καινοτομία», ως όρος της μεταλλείας δεν υφίσταται. Οι αρχαίοι συγγραφείς ελάχιστα έγραψαν για τη μεταλλευτική και μεταλλουργική τεχνική και απ αυτά ελάχιστα πάλι κείμενα σώζονται σώζονται όμως κάπως περισσότερα κείμενα, που έχουν σχέση με την ιστορία, την οικονομία, το δίκαιο, τη γεωγραφία και συναρτώνται με τη μεταλλεία και τη μεταλλουργία. Αν έγραψαν πολύ λίγα πράγματα γι αυτό το γνωστικό αντικείμενο οι αρχαίοι σοφοί, πάρα πολλά έπραξαν οι αρχαίοι μεταλλευτές και μεταλλουργοί ειδικά του Λαυρείου, οι άνθρωποι της παραγωγής οι τεχνικές τους γνώσεις ήταν και είναι αποτυπωμένες στα έργα τους, στις πολυπληθείς στοές, στα αναρίθμητα φρέατα, στα πλυντήρια του εμπλουτισμού, επίπεδα και ελικοειδή, στις άριστης στεγανοποίησης δεξαμενές νερού, στα συμπυκνωμένα-εμπλουτισμένα μεταλλεύματα αργυρούχου μολύβδου, στις εκβολάδες, και στις καμίνους, στα προϊόντα, στα αργυρά νομίσματα, στις σκωρίες. Οι μεγάλοι Έλληνες μηχανικοί-μεταλλειολόγοι Π. Βουγιούκας και ιδιαίτερα ο πρωτοπόρος Α. Κορδέλλας και ο Φ. Νέγρης, που συνδέθηκαν με την παραγωγή και εργάσθηκαν στο Λαύρειο μετά τα μέσα του 19 ου αι. με γερές πανεπιστημιακές σπουδές στην Ευρώπη και με καθολική παιδεία και δη αρχαιογνωσία αποκωδικοποίησαν τις μεταλλευτικές γνώσεις των αρχαίων, επομένως και τη μεταλλοφορία των επαφών του Λαυρείου-όπως και οι Γάλλοι μηχανικοί-και την αξία των μεταλλούχων καταλοίπων (εκβολάδων, σκωριών) και ορισμένες τεχνικές καμίνευσής τους. Κατ εξοχήν ο Α. Κορδέλλας παρήγαγε ένα πρωτοποριακό σε έκταση και ποιότητα επιστημονικό έργο, πάνω στην αρχαία και σύγχρονη μεταλλευτική και μεταλλουργία. Παράλληλα Έλληνες και ξένοι επιστήμονες μέχρι σήμερα παράγουν ένα εκτεταμένο επιστημονικό έργο πάνω στα αρχαία μεταλλεία του Λαυρείου, ανάμεσα στους οποίους κεντρική θέση κατέχει ο αείμνηστος Κ. Κονοφάγος. Απεδείχθη δε ότι στη μεταλλευτική, αλλά ιδιαίτερα στη μεταλλουργία, οι τεχνικές και οι εγκαταστάσεις εμπλουτισμού, τήξης και κυπέλλωσης του αργυρούχου 2 Πλάτωνος, Νόμοι, 715 C, 949 E «καινοτομία», Ἀριστοτέλους, Πολιτικά, Β, α «το καινοτόμον», Πλουτάρχου, Βίοι Παράλληλοι, Κικέρων, II «καινοτομίας».

3 3 μολύβδου όχι απλώς ήταν παραγωγικά αποτελεσματικές, αλλά είχαν ως στόχο το optimum της παραγωγής, επομένως από τα πράγματα ήταν καινοτομικές, με τη σημασία των τεχνολογικών νεωτερισμών και της πρωτότυπης τεχνικής μεταλλουργικής σκέψης των αρχαίων Ελλήνων. Προς τα μέσα του 19 ου αι. η ίδια έννοια διευρυμένη με την παραγωγική και τεχνολογική αντίληψη των όρων της εποχής αποτελεί την αιχμή, η οποία συνδιαλεγομένη με την υλική παραγωγική παράδοση δημιουργεί το νεότερο Λαύρειο. Αυτή η σχέση τοποθετείται μέσα στις ιστορικές της συνάφειες: βιομηχανική επανάσταση και ανάπτυξη της μεταλλουργικής βιομηχανίας στη δυτική Ευρώπη, συγκρότηση του ελληνικού κράτους και πρώτες προσπάθειες για την εκβιομηχάνιση της χώρας, που δημιουργούν το ευνοϊκό περιβάλλον αναγέννησης της μεταλλευτικής και μεταλλουργικής βιομηχανίας του Λαυρείου. Ενώ άλλοι δεν βλέπουν καθόλου τις σκωρίες του Λαυρείου, ή τις βλέπουν μόνον ως έρμα για τα πλοία, ή το πολύ-πολύ οικοδομικό υλικό για τη λιθόστρωση της Αθήνας, ή επίσης τα μεταλλούχα χώματα, τις εκβολάδες, ως απλά χώματα, ο Α. Κορδέλλας αντλεί από την παράδοση παραγωγικό νόημα η ανάτηξη των σκωριών, αλλά και η συγκαμίνευσή τους με τις εκβολάδες για παραγωγή αργύρου και μολύβδου κατά τον 1 ο αι. π.χ., που αναφέρει ο Στράβων, ήταν μια παραγωγική καινοτομία. Ο Α. Κορδέλλας γράφει ότι για την «ανάγνωση» του προσοδοφόρου των σκωριών και των εκβολάδων, σχετικές πληροφορίες είχε αντλήσει απ τους αρχαίους συγγραφείς, τους οποίους μελετούσε κατά τη διάρκεια των σπουδών του ήδη στο Zittau, στο Freiberg της Σαξωνίας και στη Liège: «εμπνευσθείς εκ της αναγνώσεως των αρχαίων συγγραφέων, Στράβωνος, Παυσανίου, Θεοφράστου, Ξενοφώντος.» 3. Ο Α. Κορδέλλας, γνήσιο τέκνο της νεωτερικότητας, προχωρεί στον Θορικό στην κατασκευή δοκιμαστική καμίνου και για πρώτη φορά, μετά από αιώνες, θα παραχθεί πειραματικά, από την ανάτηξη των αρχαίων σκωριών, μεταλλικός αργυρούχος μόλυβδος, δίνοντας το έναυσμα της αναγέννησης του Λαυρείου γράφει ο Α. Κορδέλλας στην δεύτερη έκθεσή του (22/5/1861): «... Μετά την έναρξιν της χωνεύσεως των μολυβδούχων σκωριών και μετά πολλάς ώρας παρετηρείτο ο αποχωριζόμενος μόλυβδος εκ της οπής... καταρρέων εν είδει σταγόνων προς τον πυθμένα της καμίνου... θεωρώ τας δοκιμασθείσας σκωρίας μολυβδούχους καθότι τούτο αποδεικνύεται εκ του δείγματος» 4. Η πολύτροπος ιστορία 3 Εντυπώσεις του μηχανικού-μεταλλειολόγου Α. Κορδέλλα στο Σ. Βοβολίνης, Μέγα Βιογραφικόν Λεξικόν, Αθήναι, 1958, τόμος Α, λήμμα Α. Κορδέλλας σελ Α. Κορδέλλας, Περί των σκωριών και της μεταλλουργικής βιομηχανίας εν Ελλάδι, Εν Αθήναις, 1865, σ. 9.

4 4 επανασυνδέει στον Θορικό τον διασπασμένο χρόνο της ιστορίας και έχει τη δύναμη να ενώνει την αρχαία εποχή με τον 19 ο αι., να συνδέει την επιστημονική γνώση και τον τεχνολογικό πειραματισμό με την μετατροπή τους σε υλική παραγωγική δύναμη το πνεύμα του 19 ου αι. Όταν άρχισαν λοιπόν να «ομιλούν» τα αρχαία μεταλλεία, να γίνεται η εκ νέου εκμετάλλευσή τους, τούτο θα έχει ως συνέπεια, δευτερογενώς, να αναπτυχθεί στο Λαύρειο μια τεχνική κουλτούρα, μια κουλτούρα καινοτομίας σπάνια για τα ελληνικά δεδομένα, την οποία θα επιβάλλει η βιομηχανία με τους όρους πλέον της νεότερης εποχής. Απέρρεε δε απ τη χρησιμοποιούμενη τεχνολογία αιχμής, που ήταν ανάλογη στα μεταλλευτικά-μεταλλουργικά κέντρα της Ευρώπης και της Αμερικής, μάλιστα πολλές φορές μετεξελισσόμενη και τροποποιούμενη επί τόπου. Το Λαύρειο, ως δυναμική τεχνολογική πραγματικότητα, απετέλεσε ένα Πρακτικό σχολείο τεχνικών στελεχών, ειδικευμένων εργατών και πεδίο μεγάλης εμπειρίας και βελτίωσης της γνώσης τεχνικών επιστημόνων, οι οποίοι θα διαχυθούν και στην υπόλοιπη Ελλάδα, εξυπηρετώντας την αναπτυσσόμενη μεταλλεία και γενικότερα την ελληνική βιομηχανία. Το ΕΜΠ, το μόνον Τεχνολογικό Ίδρυμα, έστω με το μέσο επίπεδο, με τάσεις να μετεξελιχθεί σε ανώτατο και ένας κατ εξοχήν βιομηχανικός, τεχνολογικός χώρος, όπως το Λαύρειο, δεν μπορούσαν παρά να βρίσκονται σε επαφή. Ορισμένοι μηχανικοί μεταλλειολόγοι-μεταλλουργοί ανεδείχθησαν καθηγητές του ΕΜΠ, με την πρόδρομη μορφή του και του ιδίου ως ανωτάτου Τεχνολογικού Ιδρύματος, όπως έχουμε δείξει άλλη φορά. Ακατάλυτο σύμβολο αυτής της σχέσης μέχρι την ίδρυση του ΤΠΠΛ είναι, ως γνωστόν, ο Κ. Κονοφάγος. Και στο ιστορικό παράδειγμα του ΤΠΠΛ ας έχουμε υπ όψιν μας τις σκέψεις του μεγάλου Ιστορικού της Γαλλικής Σχολής των Annales Marc Bloch: «Από τη φύση της, η νόησή μας δεν ερεθίζεται τόσο από τη δίψα για μάθηση, όσο από την επιθυμία για κατανόηση [και] επομένως οι μόνες επιστήμες που αποδέχεται ως αυθεντικές είναι εκείνες που πετυχαίνουν να εδραιώσουν ερμηνευτικές σχέσεις μεταξύ των φαινομένων 5 [και] «ούτε πάλι ιστορία είναι μόνον η γνώση του παρελθόντος, αλλά η επιστήμη των ανθρώπων στον χρόνο» 6 έργο δύσκολο, που καθίσταται δυσκολότερο, όταν η ιστορία είναι σύγχρονη. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 με την κατάρρευση του βιομηχανικού ιστού της πόλης και τη γενικευμένη ανεργία, επιχειρήθηκε μια νέα «ανάγνωση» του χώρου. 5 Bloch Marc, Απολογία για την Ιστορία, Το επάγγελμα του Ιστορικού (Μετάφρ. Κ. Γαγανάκης), Αθήνα, 1994, σελ Bloch Marc..., στο ίδιο ό. π., σελ. 53, 57.

5 5 Σε σύνολο εργαζομένων του Λαυρείου οι είναι άνεργοι το Λαύρειο θα ταξιδεύει ανάμεσα στην ανεργία και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και θα κάνει αυτό που έκανε πάντα, θα ορθώσει το ανάστημά του και θα δώσει ένα μέγιστο μάθημα στην ελληνική κοινωνία πολύμορφων, συνεχών αγώνων επί 4 χρόνια ιστορική αντοχής, πείρας και ωριμότητας να επεξεργάζεται και να προτείνει λύσεις ανάπτυξης, να συμμαχεί με τις μεγάλες συνδικαλιστικές οργανώσεις και άλλες πόλεις της χώρας, με Πανεπιστήμια του κύρους του ΕΜΠ, με φορείς πολιτισμού πανελλήνιου και ευρωπαϊκού κύρους. Το Λαύρειο σ αυτές της στιγμής της κρίσης, εκτός από τους συνεχείς κοινωνικούς του αγώνες, γιορτάζει τα 125 χρόνια απ την αναβίωσή του με πολύμορφες εκδηλώσεις αυτοσυνειδησίας, λόγου και τέχνης. Στρέφει και πάλι το βλέμμα του στα μονιμότερα, διαρκή στοιχεία της ιστορίας του, αισθάνεται την ανάγκη μιας νέας αφετηρίας, μιας νέας συνέχειας μία απ τις προϋποθέσεις της είναι η σωτηρία και αναστήλωση των μνημείων του, η ανασημασιοδότησή τους, η επανάχρησή τους αλλά μέχρις εκεί και για να είμαστε απόλυτα ακριβείς στην καλλίτερη των περιπτώσεων αλλότρια δε συμφέροντα εξύφαιναν την ισοπέδωση και τη λεηλασία. Οι απολύτως θεμιτές και αναγκαίες μουσειακές-πολιτιστικές αναδείξεις του χώρου της πρώην Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων Λαυρείου, για τις οποίες ήταν ώριμη η τοπική κοινωνία και για τις οποίες ακόμη μέχρι σήμερα αγωνιζόμαστε, δεν μπορούσαν από μόνες τους να φθάσουν σε καμία περίπτωση στο ύψος της ιδέας και πράξης για την αξιοποίηση των υλικών και άυλων καταλοίπων του χώρου, ώστε να δοθεί σύγχρονο καινοτομικό τεχνολογικό περιεχόμενο αυτό προϋποθέτει όχι απλώς μια συνέχεια στη σκέψη, αλλά ένα άλμα στη σκέψη των ανθρώπων που ηγήθηκαν του εγχειρήματος, και πρώτου του τότε αντιπρύτανη, καθηγητή του ΕΜΠ, Κ. Παναγόπουλου, ενταγμένου, βεβαίως, στο διανοητικό πανεπιστημιακό τεχνολογικό περιβάλλον της Σχολής Μηχανικών Μεταλλείων-Μεταλλουργών, έχοντας ως υπόβαθρο την καθολική του παιδεία, ένα κοίτασμα προτάσεων και ενεργειών απ το 1977 και το 1981 και προ παντός την πύκνωση των όρων της συγκυρίας του , έχοντας, βεβαίως, ως σταθερούς συμμάχους την κοινωνία του Λαυρείου, τους πρώην εργαζόμενους στην Εταιρεία, τον Δήμο Λαυρεωτικής, το Εργατικό Κέντρο Λαυρείου, την Εταιρεία Μελετών Λαυρεωτικής. Η Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων- Μεταλλουργών, λόγω του εξ ορισμού γνωστικού αντικειμένου της, δεν επέτρεπε, σε καμία περίπτωση, την «αποδέσμευσή» της απ τον χώρο του Λαυρείου με την τόση

6 6 ιστορική, μεταλλευτική-παραγωγική, τεχνολογική και εκπαιδευτική πυκνότητα, αντίθετα καθιστούσε, ως εσωτερική αιτία, αναγκαία την επαφή τους, πρώτα απ όλα ως εκπαιδευτική συνθήκη και την αναζήτηση παραγωγικού νοήματος αυτή η πορεία έχει τη σφραγίδα του καθηγητή Κ. Παναγόπουλου 7, ως ηγέτη του έργου σε επίπεδο οραματικό, επιστημονικό, θεωρητικό και πρακτικό μέχρι σήμερα και ασφαλώς στη συνέχεια με τη συσστράτευση των πρυτανικών αρχών και την υλοποίηση του μεγάλου έργου της αποκατάστασης των κτιρίων, επί προεδρίας του αντιπρύτανη Γ. Πολύζου, με το πολυτεχνειακό κύμα τόσων καθηγητών, ιδιαίτερα του Τμήματος των Αρχιτεκτόνων διότι, πράγματι, για να επιστρέψει η τεχνολογία, στη σύγχρονη μορφή της, σ αυτά τα κτίρια-εργαλεία, κτίρια-μηχανήματα, έπρεπε αρκετά απ αυτά να αποκατασταθούν. Το ολιστικό και δυναμικό πνεύμα που διαπερνά το ΤΠΠΛ συναντήθηκε με την εφαρμοσμένη, διαχρονικά, επιστημονική γνώση στη μεταλλευτικήμεταλλουργική βιομηχανία του Λαυρείου, το υπόβαθρο της οποίας βρίσκεται στις καλλίτερες πανεπιστημιακές-μεταλλευτικές σχολές της Ευρώπης αυτά που συναντώνται εδώ είναι η ιστορία του χώρου με το παραγωγικό νόημα, η βαριά ιστορική παράδοση με τις τεχνολογικές καινοτομίες, η βιομηχανική αρχαιολογία με τις τεχνολογίες αιχμής στο ΤΠΠΛ έχουμε ένα παράδειγμα, όπου αποτυπώνεται ο ενιαίος χρόνος της ιστορίας με μιαν εξαιρετική πυκνότητα και με μιαν υπέρβαση διότι έχουμε μιαν ανατροπή της θεωρησιακής αντίληψης για την ιστορία αυτή η ανατροπή πηγάζει απ τη δημιουργική επιστήμη, εννοώ την τεχνολογία, που δημιουργεί υλικά έργα, μετασχηματίζοντας την πραγματικότητα το ίδιο το έργο του ΤΠΠΛ-η πείρα μάς το έδειξε-συνεχίζει να έχει ανάγκη και να απαιτεί τη μόνιμη συνεργασία του Λαυρείου με το ΕΜΠ σε πνεύμα αλληλοσεβασμού, ισοτιμίας και δημιουργικού διαλόγου λάθη, αδυναμίες, ακόμη καμιά φορά και εντάσεις σ αυτήν την μεγάλη αναγεννητική προσπάθεια ασφαλώς υπήρξαν και πιθανόν να υπάρξουν, αλλά πάντοτε πρέπει να έχουμε στον νου μας την ανάπτυξή του στο πνεύμα, όπως το ορίζει ο τίτλος της διημερίδας: ΤΠΠΛ, ως «συνάντηση της ιστορικής μνήμης με τον σύγχρονο πολιτισμό και τις νέες τεχνολογίες» και να επαγρυπνούμε γι αυτό. 7 Κ. Παναγόπουλος, Κέντρο Τεχνολογικής Έρευνας και Βιομηχανικών καινοτομιών Λαυρίου, δακτυλ. 9/1990, στο Μηχανολόγοι-Ηλεκτρολόγοι Ελλάδος, τεύχ. 1, 1/1992, σ , του ιδίου, Το τεχνολογικό πάρκο Λαυρίου και το ΕΜΠ ( ) στο Εθνικό Μετσόβιο, ό. π., σ , του ιδίου, Τεχνολογικό Πάρκο Λαυρίου στο Αργυρῖτις γῆ, Χαριστήριο στον Κ. Κονοφάγο, εκδ. ΕΜΠ, Αθήνα, 1998, σ

7 7 Είναι βέβαιο ότι με αφετηρία τις παραπάνω θεμελιακές σκέψεις το «χάος» μιας διαλυμένης Γαλλικής Εταιρείας έδωσε τη θέση του στην πολλαπλότητα και στις διακλαδώσεις. Στον ίδιο χώρο από τον εμπλουτισμό-συμπύκνωση του μεταλλεύματος φθάσαμε στην ψηφιακή συμπύκνωση δεδομένων στο ΤΠΠΛ, απ το άμορφο, πρωτογενές μετάλλευμα είχαμε τα μέταλλα του μολύβδου και του αργύρου και τώρα απ το άμορφο, πρωτογενές αρχειακό υλικό που φυλάσσεται εδώ έχουμε τη σύνθεση της ιστοριογραφικής αφήγησης εδώ ψηφιοποιήθηκε η εργασία μου που εξέδωσε το ΤΠΠΛ αν το έλεγε ως πιθανότητα κάποιος αυτό, όταν εργαζόταν η Γαλλική Εταιρεία, ότι ο χώρος θα παρήγαγε την ιστορία του, ελάχιστα θα γινόταν πιστευτός. Στο φρέαρ J.B. Serpieri στην Καμάριζα στο πλαίσιο της μελέτης για το ΜΜΜΛ υπάρχει και η πρόταση για την κατασκευή ενός σύγχρονου ασφαλούς ανελκυστήρα για πολιτιστικούς, εκπαιδευτικούς και ερευνητικούς σκοπούς αλλά για τα πάνω από 250 χιλιόμετρα στοών και των μεταλλευτικών φρεάτων-αυτό το γιγάντιο υπόγειο έργο-τι μπορεί να πει κανείς; Μπορεί να είναι μόνον γεωθερμική η επανάχρησή τους ή τι άλλο; Η προϊούσα περιβαλλοντική αποκατάσταση του χώρου του ΤΠΠΛ είναι αφ ενός έργο προστασίας της ζωής και της πόλης Λαυρείου και όρος «εκ των ών ουκ άνευ» για την αναβάθμιση του ΤΠΠΛ και την αύξηση της ελκτικής του δύναμης, αλλά ταυτόχρονα αποτελεί μια κατακτημένη καινοτομική τεχνογνωσία, ταυτισμένη με το διπλής σημασίας πνεύμα καινοτομίας των αρχαίων και νεότερων μεταλλευτών, που μπορεί πλέον να διαχυθεί για τη λύση παρόμοιων περιβαλλοντικών προβλημάτων. Είμαστε πλέον δε στην ευχάριστη θέση να πούμε ότι μετά από συνεργασία ΕΜΠ, ΤΠΠΛ, Δήμου Λαυρεωτικής και Νομαρχίας Ανατολικής Αττικής, η πρόταση για το ΜΜΜΛ και το Κέντρο Πανεπιστημιακών Βιομηχανικών Αρχείων, που ως σύλληψη είναι ενταγμένη στη λογική ενός καινοτομικού κέντρου έρευνας, εκπαίδευσης και πολιτισμού, εδώ στο ΤΠΠΛ, εγκρίθηκε πριν από ένα μήνα από το Υπουργείο Πολιτισμού (Μάρτιος 2010)-μια συλλογική εργασία 32 επιστημόνων-και φέραμε σε πέρας με επιστημονικό υπεύθυνο τον αντιπρύτανη του ΕΜΠ, Γ. Πολύζο και συντονιστή τον καθηγητή του ΕΜΠ Ν. Μπελαβίλα, έχοντας ως θερμουργό πνοή την νέα Επιτροπή Στήριξης του ΜΜΜΛ με την πρωτοβουλία των Γ.Ν. Δερμάτη, Κ.Γ. Μάνθου και Η.Κ. Κονοφάγου, τον Φεβρουάριο του 2008-, η οποία με απόλυτη πίστη σ αυτήν την υπόθεση, την επανέφερε στην ημερήσια διάταξη ένα έργο με ηθικό, ιστορικό, πολιτιστικό, ερευνητικό, εκπαιδευτικό και αναπτυξιακό περιεχόμενο-στο πνεύμα της πολιτιστικής οικονομίας- εθνικής και ευρωπαϊκής

8 8 εμβέλειας έργο ώριμο από την άποψη του χρόνου, εμπειρίας, μελετών και τεχνικών δυνατοτήτων του έργου. Η θεσμοθέτηση της Ετήσιας Έκθεσης Τεχνολογικών Προϊόντων Αιχμής εντός του ΤΠΠΛ-μια πρόταση που έχω καταθέσει στην Πρυτανεία του ΕΜΠ αναλυτικά- θα είναι, εκτός των άλλων, και αφορμή για εγκατάσταση εταιρειών στο ΤΠΠΛ. Επίσης εδώ στο ΤΠΠΛ πρέπει πιο συχνά να ακούγεται ο επιστημονικός λόγος να είναι όχι μόνον φυτώριο τεχνολογιών και πολιτισμού, αλλά και φυτώριο ιδεών με αφετηρία λοιπόν το παράδειγμα του ΤΠΠΛ θα μπορούσε σύντομα να οργανωθεί μία συζήτηση, απολύτως απαραίτητη στη συγκυρία, με θέμα: «Καινοτομία και παραγωγική ανασυγκρότηση». Κατά έγκριτους οικονομολόγους, ένας από τους πολλούς λόγους του σημερινού δημοσιονομικού και παραγωγικού προβλήματος είναι και η συρρίκνωση του τεχνολογικού και καινοτομικού δυναμικού της χώρας. Και αν διευρύναμε λίγο την οπτική μας θα πρέπει να θυμηθούμε ότι εδώ σ αυτού τους χώρους εκτός από τις τεχνολογικές καινοτομίες είναι εγγεγραμμένες με ανεξίτηλα γράμματα και οι κοινωνικές καινοτομίες, όπως: ο νόμος του 1901 για την κοινωνική ασφάλιση «Περί περιθάλψεως των εν τοις μεταλλείοις και μεταλλουργείοις παθόντων και των οικογενειών αυτών» και το ειδικό Ν. Δ. της 20 ης Μαρτίου του 1924 περί εφαρμογής του 8ώρου για πρώτη φορά στην Ελλάδα, «Περί εφαρμογής τού 8ώρου της εργασίας κατά εικοσιτετράωρον και 48ώρου καθ εβδομάδα εις τας μεταλλευτικάς και μεταλλουργικάς επιχειρήσεις Λαυρείου» αυτό το πνεύμα της κοινωνικής καινοτομίας είναι, επίσης, από τα πιο πολύτιμα κοιτάσματα, που παραδίδει το Λαύρειο στη σύγχρονη κοινωνία, ιδιαίτερα επίκαιρα σήμερα. Ο Γ. Σεφέρης στην πρώτη ομιλία του στο Δημαρχείο της Στοκχόλμης, όταν πήρε το βραβείο Nobel, είπε μεταξύ άλλων: «Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα, και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη για την ανθρωπιά κανόνας της η δικαιοσύνη.» 8. Ας μου επιτραπεί η αναλογία με το Λαύρειο: «Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη για την ανθρωπιά κανόνας της η δικαιοσύνη.». Κάποτε η δύναμη, η στιβαρότητα του Λαυρείου απ τα αρχαία χρόνια ως σήμερα ήταν τα βαρειά μεταλλευτικά και μεταλλουργικά έργα, ήταν η βιομηχανία, τα πρόσωπα των εργατών, μας κοιτάζουν με το βλέμμα τους, βλέμμα της ιστορίας ζήσαμε το 8 Γ. Σεφέρης, Δοκιμές, Γ έκδοση, 2 ος τόμ., Αθήνα, 1974, σ. 159.

9 9 συμπαγές κίνημα εξανθρωπισμού της ζωής τους τώρα η δύναμη του Λαυρείου είναι εδώ στο ΤΠΠΛ, εδώ είναι η ιστορικότητα και το μέλλον του οπωσδήποτε πρέπει να παραμείνει δεσπόζουσα η τεχνολογική λειτουργία, είναι ο σκληρός πυρήνας της συνέχειας του Λαυρείου, επί αιώνες τόπου βιομηχανικής παραγωγής χωρίς αυτήν την ταυτότητα του ΤΠΠΛ θα έχουμε χάσει το σώμα του λαυρεωτικού ιστορικού χρόνου στο μέλλον του χτυπάει η καρδιά του Λαυρείου και στη συνείδηση της δικαιοσύνης. Το ΤΠΠΛ είναι, πλέον, μέρος της ιστορίας του ΕΜΠ και για μας η φυσική εξέλιξη της ιστορίας μας ένα πρωτοποριακό έργο εν προόδω, που εμπλουτίζει μ ένα σύγχρονο, δυναμικό πνεύμα την αναπτυξιακή εικόνα της Ελλάδας. Η προωθητική συνέχεια του ΤΠΠΛ είναι μπροστά μας.