ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΜΟΣΚΙΟΥ (Eledone cirrhosa) ΣΤΗ ΛΕΣΒO (ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΣΤΕΝΟΥ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ) Συγγραφέας: Εμμανουήλ Μεταξάκης Επιβλέποντες: Αν. Καθ. Δ. Κουτσούμπας, Λεκτ. (407/80) Ι. Μπατζάκας ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2011

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ.4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ..5 ΣΤΟΧΟΙ ΜΕΛΕΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ...14 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ...17 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ (Octopus vulgaris).36 ΣΥΖΗΤΗΣΗ...45 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...52 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ..52 ΑΝΑΦΟΡΕΣ

3 Θα ήθελα να αφιερώσω την πρώτη μου, αυτή, επιστημονική εργασία στην οικογένεια μου και στους φίλους μου, ανθρώπους τους οποίους θεωρώ βασικό, αναπόσπαστο και αμετάβλητο κομμάτι της ζωής μου. 3

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το χταπόδι Eledone cirrhosa παρατηρήθηκε και περιγράφηκε συστηματικά, πρώτα, από τον Lamarck το Η εξάπλωση του παρατηρείται στο Βορειοανατολικό Ατλαντικό ωκεανό και τη Μεσόγειο θάλασσα. Παρόλο που αποτελεί παραλιευόμενο είδος, είναι αδιαμφισβήτητα ένα από τα εμπορικότερα είδη των κεφαλοπόδων αποτελώντας μαζί με τα άλλα κεφαλόποδα μία πολύ σημαντική πηγή εσόδων για τους λαούς της Μεσογείου. Αυτός είναι και ο λόγος άλλωστε που έχει αποτελέσει στόχος έρευνας και μελέτης. Κύριος στόχος της συγκεκριμένης μελέτης είναι η μελέτη της αναπαραγωγικής βιολογίας του χταποδιού E. cirhossa ενώ μικρότερη έμφαση δίνεται στις διατροφικές συνήθειες του είδους. Πραγματοποιήθηκε, επίσης, η σύγκριση του είδους E. cirrhosa με το κοινό χταπόδι Octopus vulgaris σύμφωνα με δεδομένα της μελέτης που έγινε στην ίδια περιοχή για την ίδια χρονική περίοδο δειγματοληψίας (Κουτσούμπας και συν., 2010). Η παρούσα μελέτη έγινε συλλέγοντας δείγματα χταποδιών επί ένα χρόνο (Δεκέμβριο 2008-Νοέμβριο 2009) από δύο ιχθυοπωλεία της Μυτιλήνης. Δείγματα δε συλλέχθηκαν κατά τους καλοκαιρινούς μήνες (Ιούνιο, Ιούλιο, Αύγουστο) λόγω της ελληνικής νομοθεσίας που απαγορεύει τη χρήση τράτας κατά τη διάρκεια του Καλοκαιριού. Τα δείγματα αυτά αλιεύθηκαν από την περιοχή του Στενού Μυτιλήνης. Οι παράμετροι βιολογίας που υπολογίστηκαν είναι: 1) αναλογία φύλων, 2) κατανομές συχνοτήτων κλάσεων μήκους μανδύα και σωματικού βάρους, 3) περίοδος αναπαραγωγής Η περίοδος αναπαραγωγής, για τη συγκεκριμένη περιοχή, φαίνεται να λαμβάνει χώρα κυρίως Ιανουάριο-Φεβρουάριο, Απρίλιο-Μάιο και Σεπτέμβριο με αποκορύφωση τους μήνες Απρίλιο-Μάιο. Η διατροφή του είδους, σύμφωνα με την παρούσα μελέτη, περιλαμβάνει κυρίως καρκινοειδή. Οστεϊχθύς, δίθυρα, κεφαλόποδα, πολύχαιτα και άλλα είδη διατροφής βρέθηκαν στα στομάχια του μοσκιού σε χαμηλότερα ποσοστά. Γενικά, η Ελλάδα χαρακτηρίζεται από ελλειπής ύπαρξη κατάλληλων νομοθετικών μέτρων για την προστασία των αποθεμάτων των χταποδιών, γενικότερα, και τη διατήρηση της αειφόρου ανάπτυξης. Για τη λήψη όμως συγκεκριμένων νομοθετικών 4

5 μέτρων κρίνεται απαραίτητη μια ολοκληρωμένη μελέτη της αναπαραγωγικής βιολογίας και οικολογίας των χταποδιών σε συνδυασμό με μια μακροχρόνια καταγραφή και μελέτη των αλιευμάτων. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Βιολογικά και οικολογικά χαρακτηριστικά του είδους Το είδος Eledone cirrhosa είναι ένα βενθικό είδος χταποδιού που απαντάται στο Βορειοανατολικό Ατλαντικό ωκεανό και τη Μεσόγειο θάλασσα. Συγκεκριμένα επεκτείνεται από 67 ο Βόρεια έως τις βορειοδυτικές ακτές της Αφρικής και σε όλη τη Μεσόγειο θάλασσα. Είναι αδιαμφισβήτητα ένα από τα εμπορικότερα είδη κεφαλόποδων στη Μεσόγειο ο οποίος είναι και ο λόγος που έχει κεντρίσει ιδιαίτερα το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας. Η ταξινομική του κατάταξη είναι η ακόλουθη: Βασίλειο: Ζώα, Φύλο: Μαλάκια, Κλάση: Κεφαλόποδα, Τάξη: Οχτάποδα, Οικογένεια: Octopodidae, Υποοικογένεια: Eledonidae, Γένος: Eledone, Είδος: Eledone cirrhosa Εικόνα 1. Γεωγραφική κατανομή του μοσκιού Eledone cirrhosa Το μέγεθος του είδους Eledone cirrhosa περιορίζεται μέχρι και τα 160 mm (μήκος μανδύα), ενώ σπάνια εντοπίζονται άτομα μεγαλύτερα των 175 mm (μήκος μανδύα). Στο κάτω μέρος του κεφαλιού τους υπάρχει το στόμα και γύρω από αυτό επεκτείνονται 8 μακριά, ευκίνητα και εκτακτά πλοκάμια που στα άκρα τους είναι 5

6 λεπτά. Αυτά τα πλοκάμια ενώνονται μεταξύ τους με μια νηκτική μεμβράνη ενώ κάθε ένα από αυτά έχει κατά μήκος μία σειρά μυζητήρων (βεντούζες). Το χρώμα τους είναι συνήθως κιτρινωπό ή κοκκινωπό-πορτοκαλί με καφετιές κηλίδες, ενώ κάτωθεν είναι άσπρα. Διαθέτουν την ικανότητα να αλλάζουν ραγδαία χρωματισμούς και να αποδίδουν στο σώμα τους χρωματισμούς του περιβάλλοντος, έτσι ώστε να γίνονται δύσκολα αντιληπτά. Τα όργανα του ζώου περικλύονται από μία κουκούλα που σχηματίζεται από τον μανδύα, ο οποίος έχει ένα άνοιγμα στο κάτω μέρος και ο οποίος μοιάζει με τσέπη. Εικόνα 2. Άτομο του είδους E. cirrhosa στο τυπικό του περιβάλλον. Δεξιά φαίνονται οι μονές σειρές βεντουζών, η κυριότερη διαφορά με το συγγενικό του είδος Octopus vulgaris το οποίο διαθέτει διπλές σειρές βεντουζών. Γενικά, ο μοσκιός είναι σαρκοφάγο ζώο, ένας ενεργός και οπορτουνιστικός θηρευτής. Η διατροφή του αποτελείται κυρίως από δεκάποδα καρκινοειδή (κάβουρες, αστακούς, γαρίδες) χρησιμοποιώντας το ισχυρό ράμφος που διαθέτει για να σπάζει τους σκληρούς εξωσκελετούς. Τρέφεται επίσης με άλλα Μαλάκια (Γαστερόποδα, Δίθυρα), Ψάρια (μικρά βενθικά κυρίως), Αυγά κεφαλοπόδων και έχει παρατηρηθεί ακόμα και Kανιβαλισμός (Moriyasu, 1981; Guerra, 1992). Επιπροσθέτως, είναι ιδιαίτερα γνωστό, πως κατά περιόδους που είναι δύσκολη η εύρεση τροφής, τα χταπόδια διαθέτουν την ικανότητα να καταναλώνουν τμήματα των πλοκαμιών τους. Η ικανότητα αυτή είναι κατηγορηματικά συνδεδεμένη με την γρήγορη αναγεννητική ικανότητα (λίγων ημερών) η οποία τα χαρακτηρίζει. 6

7 Εικόνα 3. Σύλληψη καρκινοειδούς από μοσκιό Το είδος E. cirrhosa είναι ένα τυπικό ευρυβαθικό είδος το οποίο ζει σε μαλακούς βυθούς μέχρι το βάθος των 770 μέτρων, ενώ είναι κυρίως κατανεμημένο στη ζώνη μεταξύ 50 και 300 μέτρων (Belcari & Sartor, 1999a; Belcari et al., 2002a) η οποία είναι και η ζώνη που αποτελεί πεδίο έντονης αλιευτικής πίεσης. Βασική προυπόθεση για την επιβίωση του είδους είναι η αναζήτηση και η εύρεση θαλαμιού, μιας φωλιάς η οποία του παρέχει κρυψώνα και ασφάλεια, κατά τη διάρκεια που τα χταπόδια παραμένουν ανενεργά, όσον αφορά τη σύλληψη τροφής και την κίνηση τους εκτός του θαλαμιού. Το θαλάμι μπορεί να είναι είτε φυσικής είτε ανθρωπογενούς προέλευσης. Εικόνα 4. Άποψη ενός καλά καμουφλαρισμένου μοσκιού σε αμμώδες υπόστρωμα (πάνω αριστερά) και διαφόρων τύπων θαλάμια χρησιμοποιούμενα από το κοινά χταπόδια 7

8 Ο βιολογικός κύκλος του χταποδιού E. cirrhosa, χαρακτηρίζεται από έξι φάσεις: 1) Στάδιο αυγού 2) Στάδιο πλαγκτονικής προνύμφης 3) Βενθική προνύμφη 4) Νεαρό άτομο 5) Φυλετικός διμορφισμός 6) Ώριμα άτομα Ο βιολογικός κύκλος εξαρτάται κυρίως από τη θερμοκρασία, την φωτοπερίοδο και την επάρκεια τροφής. (Mangold, 1983; Katsanevakis & Verriopoulos, 2006). Στην περίπτωση που υπάρχει επάρκεια τροφής, τότε, η θερμοκρασία είναι ο παράγοντας που παίζει τον καταλυτικό ρόλο στη διάρκεια του βιολογικού κύκλου. Συγκεκριμένα, κατά τα πρώτα στάδια ανάπτυξης, οι παράγοντες που παίζουν τον κυρίαρχο ρόλο είναι η θερμοκρασία, η αλατότητα, και το οξυγόνο. Οι οποιεσδήποτε μεταβολές σε αυτές τις περιβαλλοντικές παραμέτρους (κυρίως θερμοκρασία) καθώς και η αλιευτική πίεση, είναι οι αιτίες για την αλλαγή των βιολογικών χαρακτηριστικών, όπως το μέγεθος των ατόμων κατά το πέρασμα στη σεξουαλική ωριμότητα. Συνήθως, τα άτομα του είδους E. cirrhosa στη Μεσόγειο έχουν διάρκεια ζωής 2 χρόνων (Moriyasu, 1981; Sánchez et al., 2004). Υπάρχουν σπάνιες περιπτώσεις στις οποίες οι μοσκιοί μπορεί να φτάσουν την ηλικία των 3 χρόνων (Orsi Relini et al.,2005) Όσον αφορά την ανάπτυξη του είδους, συνήθως τα αρσενικά φτάνουν γρηγορότερα σε σεξουαλική ωριμότητα, συγκριτικά με τα θηλυκά, με αποτέλεσμα τα θηλυκά να επιτυγχάνουν μεγαλύτερα μεγέθη από τα αρσενικά. Εικόνα 5. Αριστερά φαίνονται ώριμα αυγά του μοσκιού, σε μεγέθυνση ενώ δεξιά ένα άτομο μοσκιού στο στάδιο της πλαγκτονικής προνύμφης. 8

9 Η γονιμοποίηση επιτυγχάνεται με σύζευξη. Τα σπερματοφόρα μέσω του σπερματικού πόρου συνεχίζουν την πορεία κατά μήκος της εκτοκοτύλης, που βρίσκεται μέσα σε ένα από τους οχτώ βραχίονες των χταποδιών (εικόνα 6). Τα σπερματοφόρα προσκολλούνται στις εξόδους των ωαγωγών των θηλυκών και το σπέρμα αποθηκεύεται στις ωοθήκες. Όταν οι κατάλληλες συνθήκες επικρατούν και τα θηλυκά είναι έτοιμα για να γεννήσουν, τότε αυτά καθαρίζουν την οροφή του θαλαμιού όπου και εναποθέτουν τα αυγά. Τα αυγά προσκολλούνται στην οροφή με τη μορφή ορμαθού όπως φαίνεται και στην εικόνα 6. Η μητέρα είναι αυτή που εναποθέτει τα αυγά στην οροφή του θαλαμιού ενώ από τη στιγμή της ωοτοκίας σταματάει να κυνηγάει και να τρέφεται. Μένει αφοσιωμένη στη φροντίδα και την προστασία των αυγών. Η φροντίδα περιλαμβάνει την οξυγόνωση των ωαρίων, με την εκτόξευση νερού από τον σίφωνα, και την απομάκρυνση κάθε ξένου σώματος, με τη βοήθεια των βραχιόνων. Εικόνα 6. Αριστερά η διαδικασία της σύζευξης. Δεξιά το χταπόδι Eledone cirrhosa κατά την προστασία και φροντίδα των αυγών στο θαλάμι Μέθοδοι αλιείας Σύμφωνα με στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, η συνολική ετήσια αλιευτική παραγωγή χταποδιών στην Ελλάδα είναι 3500 τόνοι, η οποία αποτελεί το 10% της Ευρωπαϊκής παραγωγής. Από τις συνολικές εκφορτώσεις κεφαλοπόδων, στην Ελλάδα, τα χταπόδια (Octopus vulgaris, Eledone moschata, Eledone cirrhosa) είναι η κατηγορία των οργανισμών που κυριαρχεί μεταξύ των άλλων. Ο κύριος 9

10 τρόπος αλιείας του χταποδιού E. cirrhosa στην Ελλάδα είναι η χρήση μηχανότρατων. Άλλοι πιθανοί τρόποι αλιείας είναι αυτοί με σφαιροειδείς κλωβούς (κοφινέλα και κιούρτοι), κιούπια και βολκούς ή νταούλια. Με αυτούς όμως τους τρόπους οι μοσκιοί που συλλαμβάνονται αντιπροσωπέυουν ένα πολύ μικρό ποσοστό της ψαριάς καθώς εξειδικεύονται στη σύλληψη του κοινού χταποδιού. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί πως είναι αρκετά δύσκολο να βρεθούν ακριβείς πληροφορίες για την αλιευτική παραγωγή του είδους E. cirrhosa εξαιτίας του ότι δε γίνεται κατηγοριοποίηση και διαχωρισμός των διαφορετικών οκταπόδων, με αποτέλεσμα οι πληροφορίες πολλές φορές να μη συμφωνούν μεταξύ των διάφορων Οργανισμών και Φορέων. Αλιεία με τράτα βυθού Είναι αλιευτικά εργαλεία τα οποία σύρονται στο βυθό από σκάφη τα οποία κινούνται. Τα σκάφη αυτά είναι εφοδιασμένα με βαρούλκα για το μάζεμα των διχτυών. Οι μηχανότρατες είναι καΐκια με ιδιαίτερη ισχύ, έχοντας τη δυνατότητα να εκμεταλλεύονται αλιευτικά πεδία που βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις από την ακτή. Τα δίχτυα είναι κατασκευασμένα από ανθεκτικά υλικά έτσι ώστε να αντέχουν τη σύρση στο βυθό, ιδιαίτερα κατά τη σύρση τους σε σκληρά υποστρώματα. Αποτελείται από ένα ή δύο σάκους, αναλόγως το είδος της τράτας, όπου και συγκεντρώνεται το αλίευμα. Εικόνα 7. Απεικόνιση των δύο ειδών τράτας (με ένα ή με δύο σάκους) 10

11 Η διαδικασία αλιείας ξεκινά ποντίζοντας, αρχικά, τον σάκο του διχτυού και έπειτα τα υπόλοιπα τμήματα. Η μηχανότρατα αρχίζει να κινείται ενώ τα συρματόσχοινα αφήνονται τόσο ώστε ο σάκος του διχτυού να αγγίξει τον πυθμένα. Έπειτα απελευθερώνονται οι δύο πόρτες που βρίσκονται πλευρικά του σκάφους και τότε αρχίζει η σύρση. Η τράτα αγγίζει την ταχύτητα των 3 μιλίων την ώρα. Η διάρκεια ψαρέματος, που οι αλιείς αποκαλούν καλάδα, ποικίλει αναλόγως τον καπετάνιο και την περιοχή ψαρέματος αλλά συνήθως διαρκεί από μία έως δύο ώρες. Με τη χρήση αυτής της μεθόδου αλιεύονται βενθικοί και παραβενθικοί οργανισμοί. Όταν ο σάκος του διχτυού τραβηχτεί στην επιφάνεια, οι συλληφθέντες οργανισμοί αδειάζονται στο κατάστρωμα ( κουβέρτα ) όπου και γίνεται η διαλογή τους. Εικόνα 8. Πάνω, η άποψη μιας τράτας πιθανόν λίγο πριν τη διαδικασία της σύρσης. Δεξιά, το άδειασμα της ψαριάς στο κατάστρωμα. Κάτω, η άποψη του διχτυού μιας μονής τράτας Εξαιτίας του ότι οι τράτες βυθού προκαλούν καταστροφές στις βενθικές κοινωνίες κατά τη σύρση τους, υπάρχουν αρκετοί περιορισμοί στη χρήση τους. Γι αυτό το λόγο η αλιεία με μηχανότρατα διέπεται από ειδικό νομικό καθεστώς το οποίο διέπεται στο Π.Δ Αλιείας 917/1966 (ΦΕΚ 248/Α) με τίτλο Περί κανονισμού της δια μηχανοτράτων αλιείας. Οι περιορισμοί που δίνονται είναι οι εξείς: 1. Ως προς τη χρονική περίοδο: Η αλιεία με μηχανότρατα απαγορεύεται σε όλη την Ελλάδα κατά τη διάρκεια των μηνών Ιούνιο, Ιούλιο, Αύγουστο έως και Σεπτέμβρη. 2. Ως προς την απόσταση από την ακτή: Απαγορεύεται η αλιεία με μηχανότρατα, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία, εντός του ορίου των 3 11

12 ναυτικών μιλίων από τις ακτές ή τις ισοβαθούς των 50 μέτρων, όταν το βάθος αυτό απαντάται σε απόσταση μικρότερη του 1,5 ν.μ από την ακτή. 3. Ως προς το μέγεθος των διχτυών: Τα δίχτυα των μηχανότρατων πρέπει να έχουν μάτια μεγαλύτερο των 40 mm σε διάσταση. 4. Ως προς την περιοχή αλιείας: Απαγορεύεται η αλιεία σε συγκεκριμένες θαλάσσιες περιοχές και κόλπους καθ όλη τη διάρκεια του έτους είτε σε συγκεκριμένους περιόδους. (π.χ απαγόρευση αλιείας σε κόλπο Καλλονής Λέσβου, κόλπο Φοινικούντας Νομού Μεσσηνίας, κόλπο Γκραντές Λασιθίου Κρήτης κ.α) Εδώ πρέπει να σημειωθεί πως τα χταπόδια δεν αποτελούν στόχους προτεραιότητας για τις μηχανότρατες, παρόλα αυτά αλιεύονται μεγάλες ποσότητες χταποδιών από αυτές (Lefkaditou & Papaconstantinou, 1999). Εικόνα 9. Άλλοι τρόποι αλιείας. Πάνω φαίνονται κοφινέλα (αριστερά) και κιούρτοι (δεξιά) στη μέση τα κιούπια (πήλινα και πλαστικά) ενώ κάτωθεν φαίνονται τα νταούλια και οι αλιείς την ώρα της συγκομιδής 12

13 ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η γνώση για τη βιολογία του χταποδιού Eledone cirrhosa και γενικότερα για όλα τα είδη χταποδιών, στην Ελλάδα, μέχρι και τώρα, είναι σχετικά περιορισμένη. Έτσι, η συλλογή δεδομένων για τη βιολογία και τον κύκλο ζωής του συγκεκριμένου είδους, στην Ελλάδα, κρίνεται απαραίτητη προυπόθεση για την επίτευξη των εξείς ευρύτερων στόχων: 1) Απόκτηση γνώσης των βιολογικών χαρακτηριστικών του είδους 2) Βελτίωση της κατάστασης του είδους 3) Ορθολογική διαχείριση των αποθεμάτων Κύριος στόχος της συγκεκριμένης μελέτης είναι μια πρώτη καταγραφή των βιολογικών χαρακτηριστικών του είδους E. cirrhosa στην περιοχή του Στενού Μυτιλήνης, στη Λέσβο. Σε συνδυασμό με την έρευνα που πραγματοποιήθηκε για το κοινό χταπόδι (Octopus vulgaris) στη συγκεκριμένη θαλάσσια περιοχή (Κουτσούμπας Δ. και συν., 2010), συγκεντρώνονται ολοένα και περισσότερα στοιχεία για μια γενικότερη και πιο ολοκληρωμένη διαχείριση των κεφαλόποδων που απαρτίζουν τα ιχθυοαποθέματα του Στενού Μυτιλήνης. Εικόνα 10. Τα είδη χταποδιών με τη μεγαλύτερη εμπορική αξία. Πάνω αριστερά, το κοινό χταπόδι Octopus vulgaris. Δεξιά, ο μοσκιός Eledone moschata και κάτω, ο επίσης επονομαζόμενος μοσκιός Eledone cirrhosa. 13

14 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Μέρη υλοποίησης μελέτης 1 ο Μέρος: Συλλογή (αγορά) των μηνιαίων δειγμάτων (Δεκέμβριος Νοέμβριος 2009) 2 ο Μέρος: Αποθήκευση και κατάψυξη στα υπόγεια εργαστήρια του Τμήματος Επιστημών της Θάλασσας 3 ο Μέρος: Συλλογή βιομετρικών παραμέτρων στο εργαστήριο Βιολογίας του Τμήματος Επιστημών της Θάλασσας Εικόνα 11. Περιοχή μελέτης και αλιείας του μοσκιού Εργασίες πεδίου και εργαστηρίου Το πρώτο βήμα της μεθοδολογίας ήταν η αγορά των δειγμάτων από δύο ψαροπωλεία της Μυτιλήνης. Τα δείγματα έχουν αλιευθεί στο Στενό της Μυτιλήνης, από την Σκάλα Συκαμινέας έως την περιοχή του Πλωμαρίου σε βάθος m. Τα δείγματα συλλέγονταν και καταψύχονταν εντός εικοσιτετραώρου στους -20 ο C, μέχρι την στιγμή της ανάλυσης τους. Οι δειγματοληψίες που έγιναν την περίοδο Δεκέμβριος 14

15 2008 Νοέμβριος Δεν συλλέχθηκαν δείγματα κατά τους μήνες Ιούνιο Αύγουστο, λόγω της ελληνικής νομοθεσίας, η οποία απαγορεύει την αλίευση των συγκεκριμένων ειδών κατά την διάρκεια αυτών των μηνών. Συνολικά αναλύθηκαν 375 άτομα μοσκιών εκ των οποίων τα 166 ήταν αρσενικά, τα 203 θηλυκά ενώ 6 άτομα παρέμειναν απροσδιόριστα. Η ανάλυση τους περιελάμβανε την καταγραφή βασικών βιομετρικών παραμέτρων, όπως: φύλο, ολικό βάρος, ολικό μήκος, μήκος μανδύα (DML), πλάτος μανδύα, περιφέρεια μανδύα, μήκος σίφωνα, διάμετρο οφθαλμού, βάρος γονάδας, στάδιο ωριμότητας γονάδας, βάρος στομάχου, πληρότητα στομάχου και ποιοτική περιγραφή στομαχικού περιεχόμενου. Ανάλυση δεδομένων Αναλογία φύλων Πραγματοποιήθηκαν κυκλικά γραφήματα για την ένδειξη της αναλογίας των φύλων για όλους τους μήνες δειγματοληψίας. Διακυμάνσεις ραχιαίου μήκους μανδύα, σωματικού βάρους Ο υπολογισμός των κατανομών συχνοτήτων του ραχιαίου μήκους μανδύα και του σωματικού βάρους, έγινε με την ομαδοποίηση των δεδομένων ανά 10 mm και 100 g αντίστοιχα. Σχέση σωματικού βάρους ραχιαίου μήκους μανδύα Η αλλομετρική σχέση σωματικού βάρους-ραχιαίου μήκους μανδύα εκτιμήθηκε για τα αρσενικά, τα θηλυκά καθώς και για το σύνολο των ατόμων με παλινδρόμηση και προσαρμογή της δυναμοσυνάρτησης BW=a*DML^b (BW: σωματικό βάρος, DML: ραχιαίο μήκος μανδύα) (Κουτσούμπας και συν., 2010). 15

16 Στάδια ωρίμανσης Ο προσδιορισμός των σταδίων ωριμότητας των μοσκιών έγινε βάσει 5 σταδίων ωριμότητας για τα αρσενικά και 4 σταδίων ωριμότητας για τα θηλυκά (Arkhipkin I. A., 1992). Για τα αρσενικά: I ανώριμα άτομα, ΙΙ ωριμάζοντα άτομα, ΙΙΙ προ της αναπαραγωγής άτομα (εμφάνιση μερικών σπερματοφόρων), ΙV ώριμα άτομα, V μετά την αναπαραγωγή άτομα. Για τα θηλυκά: I ανώριμα άτομα, ΙΙ ωριμάζοντα άτομα, ΙΙΙ προ της αναπαραγωγής άτομα (εμφάνιση μερικών ωοκυττάρων), ΙV ώριμα άτομα. Γοναδοσωματικός δείκτης Ο γοναδοσωματικός δείκτης (GSI) υπολογίστηκε βάσει τον ακόλουθο τύπο (Οosthuizen & Smale, 2003): GSI=(GW/BW)*100% Όπου GW: Βάρος γονάδας (g), BW: Ολικό βάρος (g) Ποιοτική και ποσοστιαία περιγραφή των στομαχικών περιεχομένων Οι ποιοτική περιγραφή των στομαχικών περιεχομένων έγινε ξεχωριστά μεταξύ α) για το σύνολο των ατόμων, β) μικρών (DML<80mm) και μεγάλων ατόμων (DML>80mm), γ) ανώριμων και ώριμων ατόμων (Sifner K. S & Vrgoc N., 2009). Λογισμικό Για τη στατιστική ανάλυση και τη γραφική αναπαράσταση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν τα πακέτα λογισμικού Excel 2007 και SPSS

17 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Αναλογία φύλων Από τα 375 άτομα μοσκιών που μελετήθηκαν τα 166 ήταν αρσενικά (44%), τα 203 θηλυκά (54%) ενώ 6 άτομα παρέμειναν απροσδιόριστα (2%). Οι σημαντικότερες διαφορές στην αναλογία των φύλων παρατηρούνται το Φεβρουάριο, με τα θηλυκά(60,00%) να υπερτερούν των αρσενικών(40,00%), και τους μήνες Μάιο, και Οκτώβριο, όπου επίσης τα θηλυκά υπερτερούσαν των αρσενικών με ποσοστά 65,00%-35,00% και 60,00%-40,00% αντίστοιχα. Στην εικόνα 12 φαίνονται τα κυκλικά γραφήματα που κατασκευάστηκαν για κάθε μήνα ξεχωριστά. Εικόνα 12. Διακυμάνσεις της αναλογίας φύλου στα άτομα μοσκιών που συλλέχθηκαν από το Στενό Μυτιλήνης 17

18 Ραχιαίο μήκος μανδύα και σωματικό βάρος Οι κατανομές συχνοτήτων του μήκους μανδύα στο σύνολο των ατόμων, για όλη τη περίοδο δειγματοληψίας καθώς και για κάθε μήνα ξεχωριστά, παρουσιάζονται στα γραφήματα 1 έως ΣΥΝΟΛΟ ΜΗΝΩΝ 50 Συχνότητα Αρσενικά Θηλυκά 10 0 Κλάσεις DML (mm) Γράφημα 1. Κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του ραχιαίου μήκους μανδύα (DML) για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα για όλους τους μήνες δειγματοληψίας Η κλάση mm ραχιαίου μήκους μανδύα εμφανίζεται μόνο το Φεβρουάριο. Επίσης, η κλάση mm παρουσιάζεται μόνο τους μήνες Φεβρουάριο, Μάρτιο και Μάιο. Μεγαλύτερα άτομα των κλάσεων mm και mm απουσιάζουν από τους μήνες Μάρτιο, Απρίλιο Οκτώβριο και Νοέμβριο. Επιπροσθέτως, η μεγαλύτερη κλάση των απουσιάζει ακόμα και από τον μήνα Δεκέμβριο. Συχνότητα Δεκέμβριος Αρσενικά Θυληκά Κλάσεις DML (mm) Γράφημα 2. Κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του ραχιαίου μήκους μανδύα (DML) για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα για το Δεκέμβριο μήνα 18

19 Συχνότητα Ιανουάριος Αρσενικά Θηλυκά Κλάσεις DML (mm) Γράφημα 3. Κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του ραχιαίου μήκους μανδύα (DML) για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα για τον Ιανουάριο μήνα Συχνότητα Φεβρουάριος Αρσενικά Θηλυκά Κλάσεις DML (mm) Γράφημα 4. Κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του ραχιαίου μήκους μανδύα (DML) για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα για το Φεβρουάριο μήνα Συχνότητα Μάρτιος Αρσενικά Θηλυκά Κλάσεις DML (mm) Γράφημα 5. Κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του ραχιαίου μήκους μανδύα (DML) για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα για το Μάρτιο μήνα 19

20 Συχνότητα Απρίλιος Αρσενικά Θηλυκά Κλάσεις DML (mm) Γράφημα 6. Κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του ραχιαίου μήκους μανδύα (DML) για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα για τον Απρίλιο μήνα Συχνότητα Μάιος Αρσενικά Θηλυκά Κλάσεις DML (mm) Γράφημα 7. Κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του ραχιαίου μήκους μανδύα (DML) για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα για το Μάιο μήνα Συχνότητα Σεπτέμβριος Αρσενικά Θηλυκά Κλάσεις DML (mm) Γράφημα 8. Κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του ραχιαίου μήκους μανδύα (DML) για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα για το Σεπτέμβριο μήνα 20

21 Συχνότητα Οκτώβριος Αρσενικά Θηλυκά Κλάσεις DML (mm) Γράφημα 9. Κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του ραχιαίου μήκους μανδύα (DML) για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα για τον Οκτώβριο μήνα Συχνότητα Νοέμβριος Αρσενικά Θηλυκά Κλάσεις DML (mm) Γράφημα 10. Κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του ραχιαίου μήκους μανδύα (DML) για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα για το Νοέμβριο μήνα 21

22 Οι μέγιστες τιμές ραχιαίου μήκους μανδύα που καταγράφησαν για τα θηλυκά ήταν 130 mm το Σεπτέμβριο μήνα. Τα αρσενικά παρουσίασαν μέγιστο των 129 mm το Φεβρουάριο μήνα. Το μέγιστα της μέσης τιμής ραχιαίου μήκους μανδύα για τα θηλυκά, τα αρσενικά και για το σύνολο των ατόμων παρουσιάστηκαν το Σεπτέμβριο μήνα. Στον πίνακα 1 φαίνονται αναλυτικά οι μηνιαίες διακυμάνεις του ραχιαίου μήκους μανδύα. Πίνακας 1. Στατιστικές για τις μηνιαίες διακυμάνσεις του ραχιαίου μήκους μανδύα (mm) για τα θηλυκά, τα αρσενικά και το σύνολο των ατόμων Μήνας Αριθμός δειγμάτων Ελάχιστη τιμή Μέγιστη τιμή Μέσος όρος Τυπική απόκλιση Συντελεστής μεταβλητότητας(%) Θηλυκά Δεκ ,84 9,79 10,11 Ιαν ,91 10,63 10,86 Φεβ ,83 19,26 22,70 Μαρ ,18 11,14 13,56 Απρ ,00 11,70 12,86 Μαϊ ,92 14,50 15,28 Σεπ ,94 9,67 9,21 Οκτ ,11 9,90 11,24 Νοε ,38 9,21 10,08 Σύνολο ,52 14,29 15,45 Αρσενικά Δεκ ,33 9,73 10,00 Ιαν ,12 9,99 9,98 Φεβ ,00 20,85 21,49 Μαρ ,08 12,85 16,25 Απρ ,06 11,05 11,62 Μαϊ ,36 13,28 13,10 Σεπ ,86 6,57 6,39 Οκτ ,33 8,29 9,18 Νοε ,6 6,93 8,19 Σύνολο ,22 13,76 14,45 Συνολικά Δεκ ,98 9,47 9,76 Ιαν ,97 10,32 10,43 Φεβ ,70 20,46 22,81 Μαρ ,83 11,80 14,60 Απρ ,10 11,37 12,21 Μαϊ ,02 14,25 14,69 Σεπ ,41 8,87 8,58 Οκτ ,00 9,21 10,35 Νοε ,00 9,39 10,79 Σύνολο ,68 14,09 15,04 22

23 Το ραχιαίο μήκος μανδύα κυμάνθηκε στα θηλυκά άτομα από mm ενώ στα αρσενικά από mm. Όσον αφορά το σωματικό βάρος, τα θηλυκά άτομα κυμάνθηκαν από g ενώ τα αρσενικά από g. Οι κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του σωματικού βάρους στο σύνολο των ατόμων παρουσιάζονται στα γραφήματα 11 έως 20. ΣΥΝΟΛΟ ΜΗΝΩΝ Συχνότητα Αρσενικά Θηλυκά Κλάσεις BW (g) Γράφημα 11. Κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του σωματικού βάρους (BW) για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα για όλους τους μήνες δειγματοληψίας Η μικρότερη κλάση του σωματικού βάρους g εμφανίστηκε μόνο τους μήνες Φεβρουάριο, Μάρτιο, Μάιο, Οκτώβριο και Νοέμβριο. Απουσία για την κλάση g παρατηρήθηκε τους μήνες Μάρτιο, Οκτώβριο και Νοέμβριο. Η κλάση απουσίαζε μόνο τους μήνες Οκτώβριο και Νοέμβριο. Χαρακτηριστική ήταν η εμφάνιση των ατόμων σωματικού βάρους g τους μήνες Φεβρουάριο, Απρίλιο, Μάιο και Σεπτέμβριο ενώ τα μεγαλύτερα άτομα της κλάσης των g εμφανίστηκαν μόνο το Σεπτέμβριο. 23

24 Συχνότητα Δεκέμβριος Αρσενικά Θηλυκά Κλάσεις BW (g) Γράφημα 12. Κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του σωματικού βάρους (BW) για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα για το Δεκέμβριο μήνα Συχνότητα Ιανουάριος Αρσενικά Θηλυκά Κλάσεις BW (g) Γράφημα 13. Κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του σωματικού βάρους (BW) για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα για το Ιανουάριο μήνα Συχνότητα Φεβρουάριος Αρσενικά Θηλυκά Κλάσεις ΒW (g) Γράφημα 14. Κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του σωματικού βάρους (BW) για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα για το Φεβρουάριο μήνα 24

25 Συχνότητα Μάρτιος Αρσενικά Θηλυκά Κλάσεις BW (g) Γράφημα 15. Κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του σωματικού βάρους (BW) για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα για το Μάρτιο μήνα Συχνότητα Απρίλιος Αρσενικά Θηλυκά Κλάσεις ΒW (g) Γράφημα 16. Κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του σωματικού βάρους (BW) για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα για τον Απρίλιο μήνα Συχνότητα Μάιος Αρσενικά Θηλυκά Κλάσεις ΒW (g) Γράφημα 17. Κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του σωματικού βάρους (BW) για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα για το Μάιο μήνα 25

26 Συχνότητα Σεπτέμβριος Αρσενικά Θηλυκά Κλάσεις ΒW (g) Γράφημα 18. Κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του σωματικού βάρους (BW) για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα για το Σεπτέμβριο μήνα Συχνότητα Οκτώβριος Αρσενικά Θηλυκά Κλάσεις ΒW (g) Γράφημα 19. Κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του σωματικού βάρους (BW) για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα για τον Οκτώβριο μήνα Συχνότητα Νοέμβριος Αρσενικά Θηλυκά Κλάσεις ΒW (g) Γράφημα 20. Κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του σωματικού βάρους (BW) για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα για το Νοέμβριο μήνα 26

27 Οι μέγιστες τιμές σωματικού βάρους που καταγράφησαν για τα θηλυκά ήταν 703 g το Σεπτέμβριο μήνα. Τα αρσενικά παρουσίασαν μέγιστο των 673 g τον Απρίλιο μήνα. Το μέγιστα της μέσης τιμής σωματικού βάρους για τα θηλυκά, τα αρσενικά και για το σύνολο των ατόμων παρουσιάστηκαν το Σεπτέμβριο μήνα. Στον πίνακα 2 φαίνονται αναλυτικά οι μηνιαίες διακυμάνσεις σωματικού βάρους. Πίνακας 2. Στατιστικές για τις μηνιαίες διακυμάνσεις του σωματικού βάρους (g) για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα ξεχωριστά Μήνας Αριθμός δειγμάτων Ελάχιστη τιμή Μέγιστη τιμή Μέσος όρος Τυπική απόκλιση Συντελεστής μεταβλητότητας(%) Θηλυκά Δεκ ,28 104,96 37,05 Ιαν ,25 75,57 22,95 Φεβ ,43 142,68 67,80 Μαρ ,98 92,34 53,38 Απρ ,07 137,58 42,32 Μαϊ ,51 124,91 49,66 Σεπ ,71 133,62 34,29 Οκτ ,09 64,28 37,14 Νοε ,51 76,17 36,53 Σύνολο ,42 128,18 48,85 Αρσενικά Δεκ ,77 111,75 35,73 Ιαν ,47 68,79 20,38 Φεβ ,78 190,42 56,88 Μαρ ,64 129,58 70,56 Απρ ,17 151,08 41,04 Μαϊ ,95 155,83 44,91 Σεπ ,52 104,44 26,21 Οκτ ,32 50,02 28,86 Νοε ,44 50,26 28,65 Σύνολο ,99 143,98 47,99 Συνολικά Δεκ ,24 109,55 36,49 Ιαν ,32 73,01 21,84 Φεβ ,17 173,17 66,56 Μαρ ,79 108,87 61,24 Απρ ,32 143,97 41,45 Μαϊ ,92 142,20 49,91 Σεπ ,03 123,39 31,88 Οκτ ,18 58,06 33,53 Νοε ,39 64,73 34,36 Σύνολο ,82 136,86 49,09 27

28 Σχέση σωματικού βάρους - ραχιαίου μήκους μανδύα Παρακάτω φαίνονται τα αποτελέσματα σχέσης σωματικού βάρους-ραχιαίου μήκους μανδύα καθώς και οι παράμετροι της αλλομετρικής αυτής σχέσης για το σύνολο των ατόμων, τα αρσενικά και τα θηλυκά. (Πίνακας - BW: [g], DML: [mm], Πίνακας - BW: [g], DML: [cm]). Πίνακας 3. Συντελεστές παλινδρόμησης της σχέσης σωματικού βάρους-ραχιαίου μήκους μανδύα του είδους E. cirrhosa, εφαρμόζοντας την εξίσωση BW=a*DML^b (BW: [g], DML: [mm]). N a b R Δυναμοσυνάρτηση Σύνολο ατόμων 375 0,0003 3,0275 0, BW=0,0003DML^3,0275 Αρσενικά 166 0,0002 3,1134 0, BW=0,0002DML^3,1134 Θηλυκά 203 0,0004 2,962 0,91433 BW=0,0004DML^2,962 Πίνακας 4. Συντελεστές παλινδρόμησης της σχέσης σωματικού βάρους-ραχιαίου μήκους μανδύα του είδους E. cirrhosa, εφαρμόζοντας την εξίσωση BW=a*DML^b (BW: [g], DML: [cm]). N a b R Δυναμοσυνάρτηση Σύνολο ατόμων 375 0,2919 3,0279 0, BW=0,2919 DML^3,0279 Αρσενικά 166 0,2513 3,1066 0, BW=0,2513 DML^3,1066 Θηλυκά 203 0,3367 2,9516 0, BW=0,3367 DML^2,9516 BW (g) Σύνολο ατόμων DML (mm) y = 0,0003x 3,0275 R² = 0,8227 Γράφημα 21. Καμπύλη ανάλυσης παλινδρόμησης και παρατηρούμενες τιμές για τη σχέση σωματικού βάρους(bw: [g])-ραχιαίου μήκους μανδύα(dml: [mm]) για τo σύνολο των ατόμων 28

29 BW (g) Αρσενικά DML (mm) y = 0,0002x 3,1134 R² = 0,8051 Γράφημα 22. Καμπύλη ανάλυσης παλινδρόμησης και παρατηρούμενες τιμές για τη σχέση σωματικού βάρους(bw: [g])-ραχιαίου μήκους μανδύα(dml: [mm]) για τα αρσενικά BW (g) Θηλυκά DML (mm) y = 0,0004x 2,962 R² = 0,836 Γράφημα 23. Καμπύλη ανάλυσης παλινδρόμησης και παρατηρούμενες τιμές για τη σχέση σωματικού βάρους(bw: [g])-ραχιαίου μήκους μανδύα(dml: [mm]) για τα θηλυκά Ποσοστά σταδίων ωριμότητας Οι μηνιαίες συχνότητες παρουσιάζονται στα γραφήματα 24 και 25. Αρσενικά ώριμα άτομα (στάδιο IV) παρουσιάζονται τους μήνες Δεκέμβριο-Φεβρούαριο, Απρίλιο- Μάιο και το Σεπτέμβρη. Τα μέγιστα ποσοστά ώριμων αρσενικών ατόμων εμφανίστηκαν το Σεπτέμβριο (42,86%), Απρίλιο (25,00%) και Μάιο (28,57%). Μικρότερα ποσοστά ώριμων ατόμων εμφανίστηκαν τους μήνες Δεκέμβριο (18,75%), 29

30 Ιανουάριο (20,00%) και Φεβρούαριο (20,83%). Εντοπίστηκαν, ακόμα, αρσενικά άτομα σταδίου V (μετά την αναπαραγωγή άτομα) το Φεβρουάριο (20,83%), Μάρτιο (64,29%) και Μάιο (7,14%). Τα θηλυκά, παρουσίασαν τα ίδια αποτελέσματα όσον αφορά τη χρονική εμφάνιση ώριμων ατόμων με τα μέγιστα ποσοστά να παρουσιάζονται, ομοίως, τους μήνες Σεπτέμβριο (41,18%), Απρίλιο (26,67%) και Μάιο (26,92%). Χαμηλότερα ποσοστά παρατηρούνται το Δεκέμβριο (12,00%), Ιανουάριο (22,86%) και Φεβρουάριο (5,56%). Στάδια ωριμότητας(%) Αρσενικά 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% IV III II I IV III II I V IV III II V III I IV III II I V IV III II IV III II II I III I Γράφημα 24. Μηνιαίες συχνότητες (%) των σταδίων ωριμότητας για τα αρσενικά. I ανώριμα άτομα, ΙΙ ωριμάζοντα άτομα, ΙΙΙ προ της αναπαραγωγής άτομα (εμφάνιση μερικών σπερματοφόρων), ΙV ώριμα άτομα, V μετά την αναπαραγωγή άτομα Στάδια ωριμότητας(%) Θηλυκά 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% IV III II I IV III IV III III II II II I I I IV III II I IV III II I IV III II I II I III II I Γράφημα 25. Μηνιαίες συχνότητες (%) των σταδίων ωριμότητας για τα θηλυκά. I ανώριμα άτομα, ΙΙ ωριμάζοντα άτομα, ΙΙΙ προ της αναπαραγωγής άτομα (εμφάνιση μερικών ωοκυττάρων), ΙV ώριμα άτομα 30

31 Γοναδοσωματικός δείκτης (GSI) Στο γράφημα 26 παρατηρούνται δύο τοπικά μέγιστα του γοναδοσωματικού δείκτη (GSI). Το μεγαλύτερο τοπικό μέγιστο εμφανίζεται τον Μάιο ενώ ένα μικρότερο το Φεβρουάριο. Γράφημα 26. Μηνιαίες διακυμάνσεις του γοναδοσωματικού δείκτη για τα θηλυκά. GSI: Γοναδοσωματικός δείκτης, Mean: Mέσος όρος, SD: Τυπική απόκλιση Στο γράφημα 27 παρατηρούνται κυρίως δύο μέγιστα. Το μεγαλύτερο παρουσιάζεται τον Απρίλιο-Μάιο και το Σεπτέμβρη και ένα μικρότερο τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο. Γράφημα 27. Μηνιαίες διακυμάνσεις του γοναδοσωματικού δείκτη για τα θηλυκά GSI: Γοναδοσωματικός δείκτης, Mean: Mέσος όρος, SD: Τυπική απόκλιση 31

32 Διατροφικές συνήθειες Τα δεδομένα που παρουσιάζονται στο γράφημα 28 έχουν εξαχθεί ύστερα από εξέταση των στομαχικών περιεχομένων των χταποδιών. Τα υπολείμματα των οργανισμών που βρέθηκαν στα εσωτερικά των στομάχων έδωσαν τα παρακάτω αποτελέσματα. Όπως είναι εμφανές, η πλειοψηφία των στομάχων περιείχαν υπολείμματα 192 καρκινοειδών εκ των οποίων τα 172 ήταν καβούρια ενώ τα 20 γαρίδες. Σημαντικό για να αναφερθεί είναι πως ο όρος Μαλάκιο όπως φαίνεται στα γραφήματα 28, 29, 31, 32 και 34 είναι οργανισμοί οι οποίοι δεν ήταν δυνατόν να αναγνωρισθούν τόσο ώστε να καταταχθούν σε μια ειδικότερη κατηγορία πέραν του γενικότερου προσδιορισμού τους ως Μαλάκια. Συχνότητα Στομαχικά περιεχόμενα Θήραμα Γράφημα 28. Ποσοστά των διαφορετικών κατηγοριών θηράματος στη διατροφή του E. cirrhosa. Παρακάτω στο γράφημα 29 παρουσιάζεται μία στατιστική πίτα με τα στομαχικά περιεχόμενα στο σύνολο των ατόμων. Υπολείμματα καρκινοειδών εμφανίστηκαν με τη μεγαλύτερη συχνότητα (71%) ακολουθούμενα από τα υπολείμματα οστεΐχθύων (8%). Τα υπόλοιπα είδη τροφής απαντήθηκαν με ποσοστό χαμηλότερο του 5%. Σημαντικό για να αναφερθεί είναι ότι το ποσοστό των καρκινοειδών (71%) συνθέτεται από ένα μεγάλο ποσοστό καβουριών (66%) και ένα ποσοστό γαρίδων (7%). 32

33 Στομαχικά περιεχόμενα (%) Πολύχαιτος 4% Οστεϊχθύς 8% Κεφαλόποδο 3% Μη αναγνωρίσιμο 5% Δίθυρο 4% Διάφορα: Αυγά, Εχινόδερμο, Aσκίδιο Ολοθούριο, Μαλάκιο 4% Καρκινοειδές 71% Γράφημα 29. Ποσοστά (%) των διαφορετικών κατηγοριών θηράματος στη διατροφή του E. cirrhosa Επιπροσθέτως, έγιναν κυκλικά γραφήματα για την παρατήρηση τυχόν αλλαγών στις διατροφικές συνήθειες των μεγαλύτερων συγκριτικά με των μικρότερων ατόμων. Για την παρουσίαση αυτών των διαφορών έγιναν δύο κυκλικά γραφήματα για άτομα με ραχιαίο μήκος μανδύα μικρότερο και μεγαλύτερο των 80 mm αντίστοιχα. Πολύχαιτος Οστεϊχθύς 3,92% 7,84% Δίθυρο 1,96% DML < 80mm Ολοθούριο 1,96% Καρκινοειδές 76,47% Γράφημα 30. Ποσοστά (%) των διαφορετικών κατηγοριών θηράματος για άτομα με ραχιαίο μήκος μανδύα (DML) μικρότερο των 80 mm 33

34 Οστεϊχθύς 10,70% Κεφαλόποδο 3,72% Μαλάκιο 1,86% Πολύχαιτος 3,72% DML > 80mm Αυγά 3,26% Δίθυρο 5,12% Εχινόδερμο 0,47% Καρκινοειδές 67,44% Γράφημα 31. Ποσοστά (%) των διαφορετικών κατηγοριών θηράματος για άτομα με ραχιαίο μήκος μανδύα (DML) μεγαλύτερο των 80 mm Ακόμα, έγινε ο διαχωρισμός μεταξύ ανώριμων και ώριμων ατόμων για τον έλεγχο πιθανών διαφορετικών διατροφικών συνηθειών στα δύα αυτά αναπτυξιακά στάδια (Γραφήματα 32, 33). Οστεϊχθύς 10,16% Ολοθούριο 0,78% Μαλάκιο 1,56% Κεφαλόποδο 1,56% Ανώριμα άτομα Πολύχαιτος 0,78% Καρκινοειδές 81,25% Αυγά 0,78% Δίθυρο 3,13% Γράφημα 32. Ποσοστά (%) των διαφορετικών κατηγοριών θηράματος για άτομα πριν της σεξουαλικής ωρίμανσης 34

35 Οστεϊχθύς 12,50% Ώριμα άτομα Πολύχαιτος 2,50% Δίθυρο 6,25% Κεφαλόποδο 5,00% Καρκινοειδές 73,75% Γράφημα 33. Ποσοστά (%) των διαφορετικών κατηγοριών θηράματος για σεξουαλικά ωριμασμένα άτομα Τέλος, κατασκευάστηκε ένα γράφημα που περιγράφει πως μεταβάλλονται οι διατροφικές προτιμήσεις σε συνάρτηση με το ραχιαίο μήκος μανδύα (Γράφημα 34). Ποσοστά 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Πολύχαιτος Οστεϊχθύς Ολοθούριο Μαλάκιο Κεφαλόποδο Καρκινοειδές Εχινόδερμο Δίθυρο Αυγά Κλάσεις DML (mm) Γράφημα 34. Ποσοστά (%) των διαφορετικών κατηγοριών θηράματος συναρτήσει του ραχιαίου μήκους μανδύα 35

36 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ (Octopus vulgaris) Αναλογία φύλων Από τα συνολικά 406 δείγματα χταποδιών Octopus vulgaris, τα 187 (46%) ήταν θηλυκά άτομα, ενώ τα 219 (54%) ήταν αρσενικά άτομα. Οι μεγαλύτερες διαφορές στην αναλογία των φύλων εντοπίστηκαν όπως φαίνεται στην εικόνα 13 τους μήνες Ιούνιο, Ιούλιο, Σεπτέμριο και Οκτώβριο. Τους μήνες Ιούνιο, Ιούλιο και Οκτώβριο, τα αρσενικά φαίνεται να υπερήχαν αριθμητικά των θηλυκών με ποσοστά 72,73%- 27,27%, 83,33%-16,67% και 70,97%-29,03% αντίστοιχα. Το Σεπτέμβριο παρατηρήθηκε αριθμητική υπεροχή των θηλυκών έναντι των αρσενικών με ποσοστό 74,29%-25,71%. Εικόνα 23. Διακυμάνσεις της αναλογίας φύλου στα άτομα χταποδιών (Octopus vulgaris) που συλλέχθηκαν από το Στενό Μυτιλήνης 36

37 Ραχιαίο μήκος μανδύα και σωματικό βάρος Το ραχιαίο μήκος μανδύα κυμάνθηκε στα θηλυκά άτομα από 7,3 18,2 cm και στα αρσενικά άτομα από 6,3 18,2 cm (εικόνα 14). Οι μεγαλύτερες μέσες τιμές ραχιαίου μήκους μανδύα καταγράφηκαν την περίοδο Ιούνιος-Σεπτέμβριος και για τα δύο φύλα (εικόνα 15). Εικόνα 14. Κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του ραχιαίου μήκους μανδύα (DML) των χταποδιών για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα για κάθε μήνα 37

38 Εικόνα 15. Στατιστικές για τις μηνιαίες διακυμάνσεις του ραχιαίου μήκους μανδύα (cm) των χταποδιών για τα θηλυκά, τα αρσενικά και το σύνολο των ατόμων 38

39 Το σωματικό βάρος κυμάνθηκε στα θηλυκά άτομα από g και στα αρσενικά άτομα από g (εικόνα 16). Την περίοδο Ιούνιος-Αύγουστος καταγράφηκαν οι μεγαλύτερες μέσες τιμές του σωματικού βάρους για τα θηλυκά άτομα (εικόνα 17). Εικόνα 16. Κατανομές συχνοτήτων των κλάσεων του σωματικού βάρους (BW) των χταποδιών για τα θηλυκά και τα αρσενικά για κάθε μήνα 39

40 Εικόνα 17. Στατιστικές για τις μηνιαίες διακυμάνσεις του σωματικού βάρους (g) των χταποδιών για τα θηλυκά και τα αρσενικά άτομα ξεχωριστά Οι κλάσεις μεγέθους που αντιπροσωπεύουν τις μεγαλύτερες τιμές του ραχιαίου μήκους μανδύα και σωματικού βάρους είχαν αυξημένες συχνότητες τους 40

41 καλοκαιρινούς μήνες και για τα δύο φύλα. Οι κλάσεις αυτές δεν καταγράφηκαν ή είχαν μειωμένες συχνότητες τους φθινοπωρινούς και χειμερινούς μήνες. Σχέση σωματικού βάρους - ραχιαίου μήκους μανδύα Τα αποτελέσματα των αναλύσεων παλινδρόμησης που πραγματοποιήθηκαν για την εκτίμηση των παραμέτρων της αλλομετρικής σχέσης σωματικού βάρους-ραχιαίου μήκους που έγιναν για τα χταπόδια O. vulgaris παρουσιάζονται στις εικόνες 18, 19, 20 και 21. Εικόνα 18. Συντελεστές παλινδρόμησης της σχέσης σωματικού βάρους-ραχιαίου μήκους μανδύα του είδους E. cirrhosa, εφαρμόζοντας την εξίσωση BW=a*DML^b (BW: [g], DML: [cm]). Εικόνα 19. Καμπύλη ανάλυσης παλινδρόμησης και παρατηρούμενες τιμές για τη σχέση σωματικού βάρους(bw: [g])-ραχιαίου μήκους μανδύα(dml: [cm]) για τo σύνολο των ατόμων των χταποδιών 41

42 Εικόνα 20. Καμπύλη ανάλυσης παλινδρόμησης και παρατηρούμενες τιμές για τη σχέση σωματικού βάρους(bw: [g])-ραχιαίου μήκους μανδύα(dml: [cm]) για τα θηλυκά άτομα των χταποδιών Εικόνα 21. Καμπύλη ανάλυσης παλινδρόμησης και παρατηρούμενες τιμές για τη σχέση σωματικού βάρους(bw: [g])-ραχιαίου μήκους μανδύα(dml: [cm]) για τα αρσενικά άτομα των χταποδιών 42

43 Ποσοστά σταδίων ωριμότητας Οι μηνιαίες συχνότητες των σταδίων ωριμότητας παρουσιάζονται στις εικόνες 22 και 23. Παρατηρήθηκε παρουσία ώριμων ατόμων (στάδιο IV) τους μήνες Μάρτιο- Σεπτέμβριο για τα θηλυκά άτομα (με την εξαίρεση του Μαίου) και Μάρτιο-Οκτώβριο για τα αρσενικά άτομα. Δεν καταγράφηκαν αρσενικά άτομα σταδίου V. Ειδικά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες (Ιούνιος-Αύγουστος), πάνω από το 55% των θηλυκών χταποδιών του δείγματος βρισκόταν στο στάδιο IV γεννητικής ωριμότητας, ενώ μικρότερα ποσοστά παρατηρήθηκαν τον Σεπτέμβριο (35%), Μάρτιο (13%) και Απρίλιο (18%). Τα μεγαλύτερα ποσοστά γεννητικά ώριμων αρσενικών στο στάδιο IV βρέθηκαν κατά τους μήνες Μάιος-Ιούνιος (75-76%) και Αύγουστος-Σεπτέμβριος (64-67%). Εικόνα 22. Μηνιαίες συχνότητες (%) των σταδίων ωριμότητας για τα θηλυκά χταπόδια Octopus vulgaris. I ανώριμα άτομα, ΙΙ ωριμάζοντα άτομα, ΙΙΙ προ της αναπαραγωγής άτομα (εμφάνιση μερικών ωοκυττάρων), ΙV ώριμα άτομα 43

44 Εικόνα 23. Μηνιαίες συχνότητες (%) των σταδίων ωριμότητας για τα αρσνενικά χταπόδια Octopus vulgaris. I ανώριμα άτομα, ΙΙ ωριμάζοντα άτομα, ΙΙΙ προ της αναπαραγωγής άτομα (εμφάνιση μερικών ωοκυττάρων), ΙV ώριμα άτομα Γοναδοσωματικός δείκτης Οι μηνιαίες διακυμάνσεις του γοναδοσωματικού δείκτη παρουσιάζονται στην εικόνα 24. Παρατηρήθηκε απότομη αύξηση της τιμής του γοναδοσωματικού δείκτη στα θηλυκά άτομα τον Ιούνιο και απότομη μείωση τον Οκτώβριο. Ο γοναδοσωματικός δείκτης στα αρσενικά άτομα παρουσίασε τη μέγιστη τιμή του το Μάιο. Εικόνα 24. Μηνιαίες διακυμάνσεις του γοναδοσωματικού δείκτη (GSI ± SE) για τα θηλυκά και τα αρσενικά ξεχωριστά 44

45 ΣΥΖΗΤΗΣΗ Αναλογία φύλων Στα κυκλικά γραφήματα με την αναλογία των φύλων δεν παρατηρήθηκε σημαντική διαφορά μεταξύ αρσενικών-θηλυκών. Στο σύνολο των μηνών τα θηλυκά είχαν μια ελαφρά αριθμητική υπεροχή έναντι των αρσενικών με ποσοστά 54% και 44% αντίστοιχα. Αυτό οφείλεται στο ότι στους 6 από τους 9 μήνες τα θηλυκά ήταν περισσότερα από τα αρσενικά. Τα αποτελέσματα μιας αναλογίας η οποία δε διαφέρει σημαντικά μεταξύ αρσενικών-θηλυκών, έχουν αναφερθεί και από άλλες μελέτες. Συγκεκριμένα, αναφέρεται πως λαμβάνοντας υπόψιν όλη τη βαθυμετρική κατανομή, δεν παρατηρείται σημαντική διαφορά στην αναλογία αρσενικών-θηλυκών πλην των ανώτερων 100 m όπου επικρατούν ελάχιστα τα θηλυκά και κάτω αυτής της ισοβαθούς όπου επικρατούν τα αρσενικά (Mangold-Wirz, 1963; Palumbo & Würtz, ; Tursi et al., 1995). Τα δείγματα της συγκεκριμένης μελέτης έχουν αλιευθεί από βάθη 50-70m. Πιθανόν, έτσι να δικαιολογείται η μικρή επικράτηση των θηλυκών. Τα χταπόδια σε αντίθεση με τους μοσκιούς παρουσίασαν διαφορετικά αποτελέσματα στην αναλογία φύλων. Τα αρσενικά άτομα των χταποδιών υπερήχαν αριθμητικά των θηλυκών με ποσοστό 54%-46%, όπως έχει προαναφερθεί στα αποτελέσματα. Ανάπτυξη Η εμφάνιση μεγάλων ατόμων με ραχιαίο μήκος μανδύα της τάξης των mm ήταν σχεδόν ίδια για τα αρσενικά και τα θηλυκά με συχνότητα 23 και 22 άτομα αντίστοιχα. Με αυτό συμπεραίνεται ότι τα θηλυκά δε φαίνεται να επιτυγχάνουν μεγαλύτερα μεγέθη. Αυτό αντικρούει τη βιβλιογραφία που αναφέρει ότι τα θηλυκά επιτυγχάνουν μεγαλύτερα μεγέθη (DML) από τα αρσενικά (Agnesi et al., 1998; Cuccu et al., 2003; Orsi Relini et al., 2005). Επιπροσθέτως, παρατηρήθηκε ότι η κλίση της καμπύλης ανάπτυξης για τα αρσενικά (b=3,1134) ήταν μεγαλύτερη της κλίσης της καμπύλης των θηλυκών (b=2,962) πράγμα που σημαίνει πως τα αρσενικά, για το ίδιο μήκος μανδύα με τα θηλυκά, επιτυγχάνουν μεγαλύτερο σωματικό βάρος. 45

46 Παρακάτω παραθέτονται συγκριτικά αποτελέσματα της παρούσας μελέτης με αποτελέσματα διάφορων μελετών ανάπτυξης του είδους στη Μεσόγειο Θάλασσα, καθώς και του συγγενικού του είδους Eledone moschata με το οποίο παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα στην περιοχή της Μυτιλήνης (πίνακες 5, 6). Πίνακας 5. Συντελεστές παλινδρόμησης της σχέσης σωματικού βάρους-ραχιαίου μήκους μανδύα του είδους E. cirrhosa, εφαρμόζοντας την εξίσωση BW=a*DML^b Περιοχή a b Παράμετρος Πηγή Στενό Μυτιλήνης Αρσενικά 0,25 3,1066 W: [g] Μεταξάκης, 2011 Θηλυκά 0,34 2,9516 L: [cm] Σύνολο ατόμων 0,29 3,0279 Gulf of Lions Αρσενικά 0,91 2,57 W: [g] Moriyasu, 1983 Θηλυκά 0,86 2,61 L: [cm] Ligurian Sea Αρσενικά 0,0032 2,38 W: [g] Massi, 1983 Θηλυκά 0,0023 2,47 L: [mm] Σύνολο ατόμων 0,0027 2,43 Nothern Tyrrhenian Sea Αρσενικά 0,32-0,54 2,52-2,79 W: [g] Belcari et al., 1990a Θηλυκά 0,26-0,47 2,60-2,88 L: [cm] Central Tyrrhenian Sea Αρσενικά 1,76 1,96 W: [g] Agnesi et al., 1998 Θηλυκά 0,56 2,56 L: [cm] Δυτική Μεσόγειος Σύνολο ατόμων 1,62 2,27 W: [g] Sanchez & Gonzalez, 2005 L: [cm] Θρακικό Πέλαγος Αρσενικά 0,0034 2,43 W: [g] Lefkaditou & Θηλυκά 0,0026 2,51 L: [mm] Papakonstantinou, 1995 Πίνακας 6. Συντελεστές παλινδρόμησης της σχέσης σωματικού βάρους-ραχιαίου μήκους μανδύα του είδους E. cirrhosa συγκριτικά με το είδος E. moschata, εφαρμόζοντας την εξίσωση BW=a*DML^b Περιοχή a b Παράμετρος Πηγή Στενό Μυτιλήνης Αρσενικά 0,0002 3,113 W: [g] Μεταξάκης, 2011 E. cirrhosa Θηλυκά 0,0004 2,962 L: [mm] Σύνολο ατόμων 0,0003 3,027 Gulf of Cadiz Αρσενικά 0, W: [g] Silva και συν, 2004 E. moschata Θηλυκά L: [mm] Σύνολο ατόμων E. moschata Θρακικό Πέλαγος Αρσενικά W: [g] Lefkaditou pers. comm., Θηλυκά L: [mm] 2000 E. moschata Νότιο Αιγαίο Πέλαγος Αρσενικά W: [g] Lefkaditou, Θηλυκά L: [mm] (αδημοσίευτο) 46

47 Τα χταπόδια όπως φαίνεται από τα αποτελέσματα στις εικόνες 14, 15, 16 και 17 επιτυγχάνουν πολύ μεγαλύτερα μεγέθη από τους μοσκιούς. Οι μέγιστες τιμές ραχιαίου μήκους μανδύα και σωματικού βάρους για τα χταπόδια παρουσιάστηκαν τους μήνες Ιούνιο-Σεπτέμβριο ενώ για τους μοσκιούς παρουσιάστηκαν το Σεπτέμβρη. Η έλλειψη δεδομένων τους μήνες Ιούνιο-Αύγουστο δεν επιτρέπει τον έλεγχο για το αν οι μοσκιοί θα παρουσίαζαν εξίσου τα μέγιστα του ραχιαίου μήκους μανδύα και του σωματικού βάρους την ίδια περίοδο. Φαίνεται όμως πως το Σεπτέμβρη παρουσιάζονται μέγιστα και για τα δύο είδη. Αυτό πιθανόν να οφείλεται σε γενικότερη διαθεσιμότητα της τροφής εκείνη την περίοδο καθώς και στην υψηλότερη θερμοκρασία και μεγαλύτερης διάρκειας φωτοπερίοδο σε σχέση με τους υπόλοιπους μήνες του χρόνου, παράγοντες που όπως έχει προαναφερθεί επηρεάζουν το βιολογικό κύκλο και την σωματική αύξηση των χταποδιών γενικότερα. Όσον αφορά τη σωματική αύξηση, από την καμπύλη της σχέσης σωματικού βάρουςραχιαίου μήκους μανδύα, φαίνεται πως στα χταπόδια η κλίση της καμπύλης για το σύνολο των ατόμων (b=1,560) είναι μικρότερη των μοσκιών (b=3,028). Αυτό σημαίνει πως για τα χταπόδια τα ραχιαία μήκη μανδύα τους αντιστοιχούν σε άτομα μικρότερου βάρους σε σύγκριση με τους μοσκιούς, οι οποίοι επιτυγχάνουν μεγαλύτερο σωματικό βάρος σε αναλογία με το ραχιαίο μήκος μανδύα. Επίσης, στα χταπόδια, όπως και στους μοσκιούς, τα αρσενικά άτομα φαίνεται να επιτυγχάνουν μεγαλύτερα σωματικά βάρη, για την ίδια τιμή ραχιαίου μήκους μανδύα με τα θηλυκά. Οι συντελεστές της σχέσης σωματικού βάρους-ραχιαίου μήκους μανδύα για τα χταπόδια και τους μοσκιούς φαίνονται στον πίνακα 7. Πίνακας 7. Συντελεστές παλινδρόμησης της σχέσης σωματικού βάρους-ραχιαίου μήκους μανδύα του είδους E. cirrhosa συγκριτικά με το είδος O. vulgaris, εφαρμόζοντας την εξίσωση BW=a*DML^b Περιοχή a b Παράμετρος Πηγή Στενό Μυτιλήνης Αρσενικά 0,2513 3,107 W: [g] Μεταξάκης, 2011 E. cirrhosa Θηλυκά 0,3367 2,952 L: [cm] Σύνολο ατόμων 0,2919 3,028 O. vulgaris Στενό Μυτιλήνης Αρσενικά 8,434 1,817 W: [g] Θηλυκά 24,066 1,380 L: [cm] Σύνολο ατόμων 15,69 1,560 Κουτσούμπας και συν.,

48 Αναπαραγωγή Η αναπαραγωγική περίοδος φαίνεται να λαμβάνει χώρα τους περισσότερους μήνες δειγματοληψίας εκτός των μηνών Μάρτιο, Οκτώβριο και Νοέμβριο. Όπως λοιπόν φαίνεται από τα γραφήματα 24, 25, 26 και 27 υπάρχουν δύο αναπαραγωγικοί περίοδοι κατά τη διάρκεια ενός χρόνου. Η κυριότερη περίοδος με τα μεγαλύτερα ποσοστά ώριμων ατόμων εντοπίζεται τους μήνες Απρίλιο, Μάιο και Σεπτέμβριο ενώ μια μικρότερη αναπαραγωγική δραστηριότητα φαίνεται να λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια του Χειμώνα τους μήνες Δεκέμβριο, Ιανουάριο και Φεβρουάριο. Η εμφάνιση ατόμων στο στάδιο V τους μήνες Φεβρουάριο, Μάρτιο και Μάιο πιθανόν να δείχνουν πως έχει προηγηθεί αναπαραγωγική δραστηριότητα τους προηγούμενους μήνες ή και τον ίδιο μήνα αν υπάρχει επιπλέον ένα ποσοστό ώριμων ατόμων σταδίου ΙV. Σύμφωνα με την αξιοποίηση της συγκεκριμένης πληροφορίας μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι τους μήνες Ιανουάριο, Φεβρουάριο, Απρίλιο και Μάιο υπάρχει αναπαραγωγική δραστηριότητα του είδους. Σημαντικό για να αναφερθεί είναι η απουσία των μεγάλων κλάσεων μεγέθους (DML, BW) τους μήνες Μάρτιο, Απρίλιο, Οκτώβριο και Νοέμβριο. Σύμφωνα με αυτό και έχοντας υπόψιν πως η σεξουαλική ωρίμανση στα άτομα του μοσκιού εντοπίζεται συνήθως σε άτομα με ραχιαίο μήκος μανδύα άνω των mm στο Βόρειο Αιγαίο (Tursi et al., 1995) οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως έντονη αναπαραγωγική δραστηριότητα πιθανόν να λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια των μηνών Φεβρουάριο, Μάιο, και Σεπτέμβριο. Η εξαφάνιση ατόμων μεγάλων κλάσεων μεγέθους μετά τους μήνες αναπαραγωγής μπορεί να συμβαίνει λόγω του ότι το είδος E. cirrhosa παρουσιάζει κάποια θνησιμότητα μετά την αναπαραγωγή (Mangold-Wirz, 1963; Guerra, 1992; Tursi et al., 1995). Επίσης, η απουσία ατόμων των μεγάλων κλάσεων μεγέθους μπορεί να οφείλεται σε μετανάστευση των θηλυκών σε μεγαλύτερα βάθη κατά τη διάρκεια της ωοτοκίας (όντας γονιμοποιημένα) (Belcari & Sartor, 1999) ή στο γεγονός ότι τα θηλυκά είναι κρυμένα στα θαλάμια για τη φροντίδα των αυγών τους. Με αυτό τον τρόπο, τα θηλυκά άτομα του είδους E. cirrhosa δε θα ήταν δυνατόν να συλληφθούν από την τράτα. Όλα τα προηγούμενα, συμπερασματικά δηλώνουν την προήγηση αναπαραγωγικής δραστηριότητας. 48

49 Η έλλειψη όμως δεδομένων τους καλοκαιρινούς μήνες (Ιούνιο, Ιούλιο, Αύγουστο) δεν επιτρέπει καμία διεξαγωγή συμπεράσματος για την ύπαρξη ή μη ώριμων σεξουαλικά ατόμων κατά τη διάρκεια του Καλοκαιριού. Λαμβάνοντας όμως υπόψιν τη βιβλιογραφία, που αναφέρεται στην εμφάνιση σεξουαλικά ώριμων αρσενικών και θηλυκών ατόμων κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών, η ύπαρξη ώριμων αρσενικών στην περιοχή του Στενού Μυτιλήνης κατά τη διάρκεια του Καλοκαιριού καθίσταται πολύ πιθανή. Στον πίνακα 8 φαίνονται τα αποτελέσματα ορισμένων μελετών για την αναπαραγωγική περίοδο του είδους E. cirrhosa σε διάφορες Θάλασσες ενώ στον πίνακα 9 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα μελετών για την αναπαραγωγική περίοδο του συγγενικού είδους E. moschata. Πίνακας 8. Περίοδος εμφάνισης ώριμων ατόμων του είδους E. cirrhosa σύμφωνα με άλλες μελέτες σε διάφορες περιοχές Περιοχή Περίοδος εμφάνισης ώριμων ατόμων Πηγή Στενό Μυτιλήνης Γενικά Απρίλιο-Μάιο, Σεπτέμβριο Δεκέμβριο-Φεβρουάριο Μεταξάκης, 2011 Βόρειο Αιγαίο Αρσενικά Ιούνιο, Αύγουστο, Σεπτέμβριο Tursi et al., 1995 Θηλυκά Αύγουστο, Σεπτέμβριο Πορτογαλία Αρσενικά Φεβρουάριο-Ιούλιο Belcari et al, 1990a Θηλυκά Μάιο-Αύγουστο Βόρεια Θάλασσα Γενικά Ιούλιο-Σεπτέμβριο Boyle, 1983 Boyle & Knobloch, 1983 Ανατολική Μεσόγειος Γενικά Άνοιξη-Καλοκαίρι Lefkaditou et al., 2000 Δυτική Μεσόγειος Γενικά Καλοκαίρι-Φθινόπωρο Belcari & Sartor,

50 Πίνακας 9. Αναπαραγωγική περίοδος του είδους E. moschata σύμφωνα με άλλες μελέτες σε διάφορες περιοχές Περιοχή Αναπαραγωγική περίοδος Πηγή E. cirrhosa Στενό Μυτιλήνης Απρίλιο-Μάιο, Σεπτέμβριο Μεταξάκης, 2011 Δεκέμβριο-Φεβρουάριο E. moschata Gulf of Cadiz Φεβρουάριο-Μάιο Silva et al., 2004 Φθινόπωρο (ειδικά τον Οκτώβριο) E. moschata Νότια Μεσόγειος Νοέμβριο-Ιούλιο Ezzedine-Najai, 1997 Φεβρουάριο, Μάιο E. moschata Βορειοδυτική Μεσόγειος Ιανουάριο-Μάιο/Ιούνιο Mangold, 1983 Η αναπαραγωγή στα χταπόδια παρουσιάζεται σε μια κοινή περίοδο με την αναπαραγωγή των μοσκιών, όπως φαίνεται από τις συγκεκριμένες μελέτες (πίνακας 10). Αυτό πιθανόν να οφείλεται στο ότι η αναπαραγωγή και στα δύο είδη εξαρτάται από τους ίδιους παράγοντες (π.χ θερμοκρασία, διαθεσιμότητα τροφής, φωτοπερίοδος) και στην εμφάνιση αυτών των παραγόντων τα δύο είδη χταποδιών ενεργοποιούνται σχεδόν ταυτόχρονα για τη σεξουαλική τους ωρίμανση. Το μέγιστο της αναπαραγωγικής δραστηριότητας, για τα δύο είδη, συναντιέται τον Μάιο (σημαντικό για να αναφερθεί, ακόμα μια φορά, είναι η έλλειψη δεδομένων για τους μοσκιούς, τους καλοκαιρινούς μήνες) Ο μοσκιός βέβαια παρουσιάζει και μια δεύτερη αναπαραγωγική περίοδο κυρίως τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο. Πατατηρείται επίσης πως το μέγιστο της αναπαραγωγής για το μοσκιό ξεκινά των Απρίλιο ενώ για το χταπόδι ξεκινά τον Μάιο. Αυτές οι διαφορές στην αναπαραγωγική περίοδο πιθανόν να οφείλονται στην εξέλιξη του είδους Ε. cirrhosa σε βάθος χρόνου λόγω του ανταγωνισμού με το κοινό χταπόδι O. vulgaris. Τα δύο αυτά είδη αποικούν στα ίδια ενδιαιτήματα με αποτέλεσμα να υπάρχει έντονος ανταγωνισμός μεταξύ τους. Έτσι πιθανόν οι μοσκιοί να έχουν προσαρμόσει την αναπαραγωγική τους περίοδο έτσι ώστε κατά την περίοδο προετοιμασίας της αναπαραγωγής να μη χρειαστεί να ανταγωνιστούν τα χταπόδια (π.χ εύρεση τροφής-αυξημένη ανάγκη πριν την αναπαραγωγική περίοδο). 50