Κρίσεις και επικρίσεις γύρω από την προστασία παράκτιων περιοχών

Transcript

1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Κρίσεις και επικρίσεις γύρω από την προστασία παράκτιων περιοχών ΦΟΙΤΗΤΗΣ: ΤΣΟΥΧΛΗΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ Επ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΤΡΟΥΜΠΗΣΑΝ ΡΕΑΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ.. 5 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α. ΟΙ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Ορισµός των Παράκτιων περιοχών Πιέσεις στις παράκτιες περιοχές Θεσµικό πλαίσιο διαχείρισης των παράκτιων περιοχών ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β. ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Η σηµασία της παράκτιας ζώνης Η σηµασία της Ο..Π.Π Ορισµός της Ο..Π.Π Αντικείµενο της Ο..Π.Π Η διαδικασία της Ο..Π.Π Συµπέρασµα ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ. ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΑ ΙΚΤΥΑ Ορισµός η έννοια του οικολογικού δικτύου οµή οικολογικού δικτύου Ρυθµιστικές ζώνες Οικολογικοί διάδροµοι Το Ευρωπαϊκό Οικολογικό ίκτυο ΦΥΣΗ 2000 (πρώτη περιγραφή). 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Η οδηγία 92/43Ε.Ο.Κ Εισαγωγή Η ιδιαιτερότητα της οδηγίας 92/43/Ε.Ο.Κ Πλαίσιο εφαρµογής της οδηγίας 92/43/Ε.Ο.Κ Χρονοδιάγραµµα εφαρµογής της οδηγίας 92/43/Ε.Ο.Κ ιαχείριση περιοχών Natura (άρθρο 6) Σηµεία κριτικής της οδηγίας 92/43/Ε.Ο.Κ.. 34 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ : Προστατευόµενες περιοχές Νοµικές δεσµεύσεις για την ιαχείριση Προστατευοµένων περιοχών & βιοτόπων

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 2. Προστατευόµενες περιοχές και ίκτυο ΦΥΣΗ Η εφαρµογή της οδηγίας 92/43/Ε.Ο.Κ σε εθνικό επίπεδο

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ ΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Αναγνώριση Οριοθέτηση Νοµός Χίου: Φυσικό - γεωγραφικά χαρακτηριστικά ήµος Αµανής ήµος Καρδαµύλων ήµος Οινουσσών ηµογραφικά στοιχεία Παραγωγικοί τοµείς και δραστηριότητες Πρωτογενής τοµέας ευτερογενής Τριτογενής Υποδοµές Οδικό ίκτυο Ύδρευση Αποχέτευση Στερεά Απόβλητα.. 60 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΚΑΙ ΠΙΕΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΟΙΚΟΤΟΠΟΥ Αναγνώριση και Οριοθέτηση της Περιοχής Μελέτης Πιέσεις στο φυσικό περιβάλλον της Περιοχή Πυρκαγιές Βοσκή (ο µύθος της κακής γίδας στην Χίο) Κυνήγι Πιέσεις στις Παράκτιες περιοχές ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η. ΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΡΙΣΕΙΣ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Η εφαρµογή της οδηγίας 92/43 στην Β. Χίο & Οινούσσες ράσεις δηµοσιοποίησης & και διαβούλευσης µε την τοπική κοινωνία Η αντιµετώπιση από τα Μ.Μ.Ε Σηµεία κριτικής για την ένταξη της Β. Χίου Οινουσσών στον εθνικό κατάλογο της οδηγίας 92/43/Ε.Ο.Κ

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ Εµπλεκόµενοι φορείς στην διαχείριση των κοινών Θέσεις των εµπλεκοµένων γύρω από το ίκτυο ΦΥΣΗ Θέσεις των εµπλεκοµένων γύρω από το ίκτυο ΦΥΣΗ 2000 στη Χίο Συγκρούσεις µεταξύ των δρώντων Προτεραιότητες τοπικής κοινωνίας. 104 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι. H ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΟΙΚΟΤΟΠΟΥ NATURA ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Εισαγωγή Αναπτυξιακός σχεδιασµός Πρόγραµµα Οικοτόπων Εµπλοκή δρώντων και προτεραιότητες ιαχείριση περιβάλλοντος και συγκρούσεις ΚΕΦΑΛΑΙΟ Κ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ. 141 Ι. ΠΗΓΕΣ ΙΙ. ΧΑΡΤΕΣ

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή είναι το αποτέλεσµα ενός έτους ενασχόλησης. Πέρα από µία στεγνή ακαδηµαϊκή διάσταση, η οποία απαιτεί ένα τελικό (πνευµατικό) προϊόν, η εργασία αυτή για µένα αποκάλυψε και µία ανθρώπινη διάσταση (ακαδηµαϊκή και µη). Κατ αρχή συνδέεται µε την ανθρώπινη διάσταση του χρόνου στην επιστηµονική έρευνα. Ήταν πολλές οι στιγµές που δεν µπορούσα να προχωρήσω όπως ήθελα. Σε τέτοιες στιγµές είχα να επιλέξω ανάµεσα σε δύο δρόµους: να συνεχίσω χωρίς χρονοτριβή ώστε να αντιµετωπίσω την εσωτερική πίεση και εξωτερική δέσµευση, µε τρόπο τελικά πιεστικό και αλλοτριωµένο -για µένα- ως προς το τελικό αποτέλεσµα ή να δώσω χρόνο στον εαυτό µου ώστε να ωριµάσει µέσα µου ο τόπος που θα προχωρούσα. ιαλέγοντας συχνά το δεύτερο δρόµο, κινδύνευσα αρκετές φορές να φανώ αφερέγγυος απέναντι σε αυτούς που µου διέθεσαν χρόνο και εµπιστοσύνη για την εργασία αυτή. Η ανυπαρξία χρονικής κανονικότητας και ευθυγραµµίας στην επιστηµονική έρευνα αποτέλεσε για µένα σηµαντική συνιστώσα στην διάρκεια του προηγούµενου χρόνου. Μια άλλη διάσταση εξίσου σηµαντική είναι η ιεράρχηση προτεραιοτήτων. Συνήθως η ίδια η κίνηση της ζωής σχετίζεται µε ορισµένα ζητήµατα αιχµής, τα οποία θέτουν υψηλό βαθµό προτεραιότητας και µεταξύ τους είναι ανταγωνιστικές. Ως «ανθρώπινο ον» µε πεπερασµένες δυνάµεις και ικανότητες ήταν αρκετά δύσκολο να συµβιβάσω προτεραιότητες, -βιοποριστική εργασία και επιστηµονική έρευνα- ώστε να ανταποκριθώ επαρκώς στις υποχρεώσεις και δεσµεύσεις που ανέλαβα τον τελευταίο ένα χρόνο. Η έλλειψη των προϋποθέσεων εκείνων οι οποίες θα επέτρεπαν να αφοσιωθώ αποκλειστικά στο ερευνητικό µου αντικείµενο αποτέλεσε ανασταλτικό όρο ως προς τον χρόνο ολοκλήρωσης της εργασίας αυτής. Τέλος, ήταν αποκαλυπτικό το γεγονός ότι ο τρόπος που εργάστηκα διεύρυνε τον ορίζοντα των πιθανών λύσεων για την αντιµετώπιση των δυσκολιών που ανέκυπταν. Χωρίς να θέλω να επεκταθώ περισσότερο, θα ήθελα να επισηµάνω ότι δεν είναι µόνο οι βιβλιοθήκες, ο χώρος του γραφείου και τα στοιχεία της έρευνας που µε οδήγησαν στην σύνθεση αυτής της εργασίας. Τελειώνοντας, οφείλω ένα µεγάλο ευχαριστώ σε όλους εκείνους οι οποίοι µε βοήθησαν ή µε στήριξαν στην προσπάθεια αυτή και ελπίζω η εργασία αυτή που αποτελεί προϊόν αγάπης για τη Χίο, και τη περιοχή µελέτης, να αποτελέσει βάση για συζήτηση και να εµπλουτιστεί µε τη σύνθεση των απόψεων όλων των ενδιαφεροµένων. 6

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ανάγκη για ορθή διαχείριση των δραστηριοτήτων οι οποίες αναπτύσσονται στις παράκτιες περιοχές καθώς και η προστασία περιοχών φυσικού κάλλους, αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την αυτοτροφοδοτούµενη ανάπτυξη (βιωσιµότητα). Εντούτοις, η παραδοχή αυτή, όπως καταγράφεται από επίσηµα κείµενα πολιτικής σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, εµφανίζει σηµαντική απόκλιση από την µέχρι σήµερα υφιστάµενη κατάσταση. Η απόσταση που υπάρχει ανάµεσα σε προσπάθειες για προστασία οι οποίες συνοδεύονται από εργαλεία, νοµοθετικά (νόµοι, οδηγίες, κανονιστικές διατάξεις και ποινές) και οικονοµικά (ενισχύσεις και κίνητρα) µετασχηµατίζονται σε πλαίσια δράσης από τα κράτη τα οποία προσαρµόζουν και χαράζουν πολιτική µέσω του µοντέλου ανάπτυξης µε κύριο µέληµα το συλλογικό όφελος. Όµως, σηµαντική παράµετρος για την επιτυχία των µέτρων αποτελεί η στάση του υποκειµένου το οποίο προσδιορίζεται στο επίπεδο του ατόµου. Με τη σειρά του, βρίσκεται σε διαλεκτική σχέση µε το φυσικό περιβάλλον ορίζοντας στο επίπεδο της κοινότητας την σχέση κοινωνίας και φύσης. Η επιτυχή ή µη εφαρµογή των πολιτικών προστασίας σε µεγάλο βαθµό εξαρτάται από την στάση και την διαµόρφωση της αντίληψης για το φυσικό περιβάλλον. Σαφέστατα υπάρχουν όρια σε αυτό, όµως η προσπάθεια ορθολογικής ερµηνείας µε όρους επιστηµονικούς και την κοινωνική πρακτική αποτελεί µείζον ζήτηµα. Μέχρι σήµερα -τουλάχιστον στον δυτικό κόσµο- έχουµε ελάχιστα παραδείγµατα αρµονικής συνύπαρξης µε το φυσικό περιβάλλον, αντίθετα ως απόρροια της κυριαρχίας προς αυτό και της αλόγιστης σπατάλης των πόρων, έχουµε την αναθεώρηση πρακτικών και την γένεση προβληµατισµού της ασκούµενης πολιτικής, τον επανακαθορισµό στόχων και προτεραιοτήτων. Με σκοπό την διερεύνηση ερωτηµάτων τα οποία σχετίζονται µε τη αποτύπωση της κατάστασης των παράκτιων περιοχών οι οποίες εντάσσονται στον Οικότοπο Natura, καθώς, και τις επικρίσεις για την ένταξη της περιοχής στο καθεστώς αυτό, ως περιοχή µελέτης επιλέχθηκε η Β. Χίος και το νησιωτικό σύµπλεγµα των Οινουσσών. Τα ερωτήµατα που τέθηκαν εξαρχής και προσπαθεί να απαντήσει η εργασία περιστρέφονται: (α) γύρω από τη στάση της τοπικής κοινωνίας της βόρειας Χίου και των Οινουσσών σε σχέση µε την ένταξη της περιοχής στον εθνικό κατάλογο της οδηγίας 92/43/Ε.Ο.Κ (β) την υφιστάµενη κατάσταση των παράκτιων περιοχών οι οποίες εντάσσονται στην οδηγία των Οικοτόπων σε σχέση µε τις δραστηριότητες που αναπτύσσονται και τις τυχόν συγκρούσεις οι οποίες καταγράφονται. 7

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εργασία συνεπώς κινείται στην αµφίδροµη σχέση τοπική κοινωνία (µε την ευρεία έννοια το όρου) και παράκτιες περιοχές 1. Στο πρώτο µέρος παρουσιάζεται το εργαλείο της ολοκληρωµένης διαχείρισης παράκτιων περιοχών (Ο..Π.Π) καθώς επίσης -σε γενικό επίπεδο- η αξία των παράκτιων περιοχών και οι πιέσεις οι οποίες ασκούνται σε αυτές. Με δεδοµένο ότι η περιοχή µελέτης έχει ενταχθεί στον εθνικό κατάλογο της οδηγίας 92/43/Ε.Ο.Κ, αναφέρονται στοιχεία για τα οικολογικά δίκτυα (εκδοχή τους άλλωστε αποτελεί και η οδηγία 92/43/Ε.Ο.Κ) καθώς και περιγραφή της οδηγίας υπό το πρίσµα της πολιτικής για τις προστατευόµενες περιοχές. Στο δεύτερο µέρος γίνεται σύντοµη παρουσίαση της περιοχής µελέτης, των βασικών χαρακτηριστικών οργάνωσης του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και των οικονοµικών δραστηριοτήτων της τοπικής κοινωνίας καθώς επίσης και των οικολογικών χαρακτηριστικών της περιοχής και των πιέσεων που ασκούνται. Στο τρίτο µέρος καταγράφονται και αναλύονται οι επιµέρους τοποθετήσεις σχετικά µε την ένταξη της περιοχής µελέτης στην οδηγία 92/43/Ε.Ο.Κ καθώς και η οριοθέτηση της οπτικής για την ανάπτυξη την προστασία και την διαχείριση της από τους άµεσα εµπλεκόµενους. Η καταγραφή και ανάλυση εκτείνεται πέρα και από τις επικρίσεις για την προστασία µε τρόπο τέτοιο ώστε να δοθεί πληρέστερα η «εικόνα» για την οριοθέτηση της στάσης προς το φυσικό περιβάλλον και τις παράκτιες περιοχές Τέλος, ή εργασία ολοκληρώνεται µε συνοπτικά συµπεράσµατα και την προοπτική για εφαρµογή της οδηγίας 92/43/Ε.Ο.Κ. της ολοκληρωµένης διαχείρισης των παράκτιων ζωνών και της βιώσιµης ανάπτυξης. 1 Μεθοδολογικά, για τους σκοπούς της εργασίας ως παράκτια περιοχή λογίζεται το σύνολο του Οικοτόπου για λόγους οι οποίοι σχετίζονται τόσο µε την µορφολογία (ορεινός όγκος Πελλιναίου, νησιωτικό σύµπλεγµα) σε επίπεδο λεκάνης απορροής, την χωρική συνέχεια και αλληλεπίδραση σε σχέση µε τα οικολογικά και παραγωγικά χαρακτηριστικά της περιοχής µελέτης. 8

9 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α. ΟΙ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 1. Ορισµός των Παράκτιων περιοχών Οι παράκτιες περιοχές αποτελούν ένα ιδιόµορφο οικοσύστηµα το οποίο αποτελείται από τρία φυσικά στοιχεία: την χέρσο την θάλασσα και τον αέρα. Η παράκτια ζώνη αποτελεί σηµείο όπου τα τρία αυτά στοιχεία συναντώνται. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για τον ορισµό των παράκτιων περιοχών και εξαρτώνται από τα φυσικά και γεωµορφολογικά χαρακτηριστικά των περιοχών, µε τα οικολογικά χαρακτηριστικά, την ανθρώπινη δραστηριότητα, τις χρήσεις γης. Οι επικρατέστεροι ορισµοί τα παράκτιας ζώνης στην διεθνή βιβλιογραφία αφορούν κυρίως τα γεωγραφικά της χαρακτηριστικά. Σύµφωνα λοιπόν µε την υπάρχουσα βιβλιογραφία ο επικρατέστερος ορισµός είναι ο ακόλουθος: Παράκτια ζώνη είναι το χερσαίο και γειτονικό θαλάσσιο τµήµα (υδάτινο και βυθός) στο οποίο οι χερσαίες διεργασίες επηρεάζουν άµεσα τις θαλάσσιες διεργασίες και χρήσεις αντίστροφα. Η παράκτια ζώνη αποτελεί µια ζώνη µεταβλητού εύρους που συνορεύει µε την ηπειρωτική, την νησιωτική χώρα και τις λίµνες. Λειτουργικά ορίζεται σαν την ζώνη µεταβλητού εύρους που συνορεύει µε τη ζώνη µεταβίβασης από την ξηρά στη θάλασσα, οπού η παραγωγή, η κατανάλωση και οι διεργασίες ανταλλαγής έχουν τις υψηλότερες τιµές τους. Για την περιοχή µελέτης ως παράκτια ζώνη ορίζεται (και αποτελεί αντικείµενο µελέτης) το σύνολο του οικοτόπου Natura. Η προσέγγιση αυτή κρίνεται αναγκαία εξαιτίας των γεωµορφολογικών χαρακτηριστικών. 2 Πιέσεις στις παράκτιες περιοχές Οι παράκτιες περιοχές είναι περιοχές ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, όχι µόνο λόγω της σηµαντικότητας που παρουσιάζουν από οικολογική άποψη, και της βιοποικιλότητας τους, αλλά λόγω του πλούτου των γεωµορφολογικών χαρακτηριστικών τους. Η ιδιαιτερότητα των παράκτιων περιοχών έγκειται σε πολλαπλούς παράγοντες οι οποίοι είναι: Σηµαντική βιοποικιλότητα που αναπτύσσεται σε αυτές τόσο λόγω των ευνοϊκών συνθηκών που επικρατούν όσο και για το ότι πρόκειται για έναν χώρο όπου αλληλεπιδρούν δύο είδη οικοσυστηµάτων, τα χερσαία και τα θαλάσσια. Η αξιόλογη γωοµορφολογική άποψη µια που εδώ συναντώνται αµµώδεις, βραχώδεις παραλίες, δέλτα ποταµών υδροβιότοποι, λόφοι και νησίδες. Στις περιοχές αυτές 9

10 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ που µπορεί να εµφανίζουν ταυτόχρονα πολλά από τα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι λογικό να αναπτύσσόνται σηµαντικά οικοσυστήµατα και φυσικοί πόροι. Οι φυσικές διεργασίες που λαµβάνουν χώρα σε τέτοιες περιοχές όπως για παράδειγµα οι µηχανισµοί φερτών υλών, κλιµατολογικά συστήµατα σε σχέση µε τις αντίστοιχες ακτές και τις υδρολογικές λεκάνες. Οι µοναδικές δυνατότητες ανάπτυξης ανθρώπινων δραστηριοτήτων κυρίως λόγω όλων των παραπάνω τους χαρακτηριστικών και του πλούτου των φυσικών πόρων που διαθέτουν. Η αναψυχή και ο τουρισµός αποτελούν δραστηριότητες των οποίων ιδεώδης χώρος ανάπτυξης είναι οι ακτές. Το πλήθος των παραπάνω ιδιαιτεροτήτων των παράκτιων περιοχών τις καθιστά άκρως ανταγωνιστικές, όσον αφορά την χωροθέτηση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, σε σύγκρίση µε άλλες περιοχές προς την χέρσο. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα την εµφάνιση συγκρούσεων για τη χρήση των πόρων και την πίεση προς το φυσικό περιβάλλον των περιοχών. Οι αυξανόµενοι πληθυσµοί, τόσο οι µόνιµοι όσο και οι εποχιακοί οδηγούν σε εντονότερη διαµάχη µεταξύ ανταγωνιστικών χρήσεων στην παράκτια ζώνη τόσο της χέρσου όσο και της θάλασσας. Οι χρήσεις που έχουν µικρές επιπτώσεις αντικαθίστανται συχνά από εντατικές χρήσεις που βραχυπρόθεσµα είναι επικερδείς, υποσκάπτοντας όµως παράλληλα το µακροπρόθεσµο δυναµικό της ακτής, µια και ελαττώνουν την ικανότητα προσαρµογής της σε νέες συνθήκες. (Ε.Ε 1999) Οι µέχρι σήµερα εξελίξεις συντείνουν στο γεγονός ότι οι εντατικές και εκτατικές χρήσεις των παράκτιων περιοχών όχι µόνο συνεχίζονται αλλά και εµφανίζονται όλο και πιο πιεστικές κυρίως λόγω των αναγκών του πληθυσµού που διαµένει σ αυτές αλλά και λόγω της αλλαγής των καταναλωτικών προτύπων. Οι πιέσεις στις παράκτιες περιοχές µπορούν να ενταχθούν σε τέσσερις βασικές κατηγορίες, οι οποίες είναι: I. Πιέσεις στη δοµή και την λειτουργία των φυσικών οικοσυστηµάτων, οι οποίες προέρχονται από ανθρωπογενή «οικοσυστήµατα» και από τις ανθρώπινες δραστηριότητες στην περιοχή αλλά και από το σύνολο της αναπτυξιακής διαδικασίας είτε άµεσα είτε έµµεσα. II. Πιέσεις στην ποιότητα και την ποσότητα των οικοσυστηµάτων (έδαφος, υδάτινοι πόροι κ.α) οι οποίες είναι το αποτέλεσµα της συγκέντρωσης ανθρώπων και των 10

11 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ δραστηριοτήτων τους. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε αυξηµένη ζήτηση για «κατανάλωση» φυσικών πόρων αλλά και για απόθεση των καταλοίπων αυτών. III. Πιέσεις που προέρχονται από τις συνεχώς αυξανόµενες ανάγκες σε χώρο όσον αφορά τα χερσαία οικοσυστήµατα, γεγονός που αποτελεί συνέπεια της ανάπτυξης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. IV. Πιέσεις στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, εξαιτίας του µεγέθους και τις κλίµακας των υποδοµών που είναι αναγκαίες για την υποστήριξη του υφιστάµενου αναπτυξιακού σχεδιασµού. Τα κυριότερα περιβαλλοντικά προβλήµατα που παρουσιάζονται στις παράκτιες περιοχές είναι: Η µείωση των ενδιαιτηµάτων, η οποία προκαλείται από την εντατική γεωργία και εκτατική κτηνοτροφία, από την αποψίλωση των δασωδών εκτάσεων από την ανάπτυξη του τουρισµού, από την άναρχη ανάπτυξη αστικών και ηµιαστικών περιοχών. Η διάβρωση και η πρόσχωση των ακτών αποτελούν µια φυσική διεργασία η οποία αποκτά χαρακτηριστικά προβλήµατος κυρίως από έργα και παρεµβάσεις στην παράκτια ζώνη για την χωροθέτηση υποδοµών, χωρίς προηγούµενα να έχουν εκπονηθεί µελέτες για την δυναµική των ακτών και την κατανόηση των δυναµικών διεργασιών που τις διέπουν. Η µόλυνση των υδάτινων πόρων και των υπόγειων υδροφόρων, που σε πολλές περιπτώσεις προέρχεται από την υπεράντληση και την ανορθολογική διαχείριση των υδατικών αποθεµάτων. Σηµαντικές επιπτώσεις υφίσταται επίσης η χέρσος, κυρίως λόγω της αλλαγής των χρήσεων γης και του φαινοµένου της αστικοποίησης. Και τα δύο παραπάνω φαινόµενα δείχνουν να εντείνονται τις τελευταίες δεκαετίες και ειδικότερα σε περιοχές οι οποίες αποτελούν τουριστικούς προορισµούς. Η απώλεια αγροτικής γης αλλά και ανοικτών χώρων επηρεάζει τα ενδιαιτήµατα τα οποία χάνουν τον δικό τους ζωτικό χώρο. Από την µέχρι τώρα αναφορά είναι φανερό ότι το µέγεθος των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στις παράκτιες περιοχές είναι σηµαντικό. Από την έως τώρα εµπειρία η έλλειψη συντονισµού των επιµέρους δραστηριοτήτων, οι µεµονωµένες αποφάσεις και η εκπόνηση ασυγχρόνιστων τοµεακών προγραµµάτων, η έλλειψη στοιχείων καθώς και γνώσης, όσον αφορά την διαχείριση τέτοιων περιοχών, οδήγησαν στη µεγέθυνση των προβληµάτων αυτών. Σήµερα θεωρείται απαραίτητη η συνολική και ορθολογική αντιµετώπιση καθώς επίσης και ο σχεδιασµός των δραστηριοτήτων σε ευαίσθητες περιοχές όπως οι παράκτιες. Η µέχρι 11

12 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ σήµερα εµπειρία απέδειξε ότι µόνο η ολοκληρωµένη διαχείριση των παράκτιων περιοχών και η συνεργασία των µεταξύ ενδιαφεροµένων τοπικών, περιφερειακών, εθνικών και άλλων φορέων είναι απαραίτητη για την επίτευξη της βιώσιµης διαχείρισης των περιοχών αυτών 3. Θεσµικό πλαίσιο διαχείρισης Παράκτιων Περιοχών Το θεσµικό πλαίσιο το οποίο ρυθµίζει θέµατα τα οποία σχετίζονται µε τις παράκτιες περιοχές ορίζεται από µία σειρά νόµων (1650/86,743/77,1739/1987 κ.α) οδηγίες, διεθνείς συµβάσεις, πρωτόκολλα Κ.Υ.Α και Π.. Το θεσµικό πλαίσιο 2 χαρακτηρίζεται από διάχυση αρµοδιοτήτων για το σχεδιασµό της παράκτιας ζώνης, κατακερµατισµό αρµοδιοτήτων µεταξύ κεντρικών φορέων µε αποτέλεσµα την έλλειψη συνοχής µεταξύ φυσικού σχεδιασµού και οικονοµικού προγραµµατισµού κύρια µεταξύ ΥΠΕΧΩ Ε, Εθνικής Οικονοµίας αλλά και άλλων υπουργείων. Επίσης παρουσιάζονται προβλήµατα συντονισµού µεταξύ διαφόρων τοµέων, παρακολούθησης και ελέγχου, επικαλύψεις, ανταγωνισµοί και περιορισµένες αρµοδιότητες των φορέων που εµπλέκονται. Οι ρυθµίσεις σχετικά µε την παράκτια ζώνη ξεκινάει ήδη από τα αρχαία χρόνια όταν πρώτοι οι Ρωµαίοι αναφέρονται στην έννοια του αιγιαλού χαρακτηρίζοντας αυτόν ως αντικείµενο προς κοινή χρήση, «in Usu Publico», και ορίζοντάς τον ως το σηµείο εκείνο της ακτής στο οποίο ανέρχεται το χειµέριο κύµα. Ο συγκεκριµένος ορισµός του αιγιαλού υιοθετήθηκε και από το ελληνικό κράτος όταν από τις 21 Ιουνίου 1837 τίθεται σε ισχύ ο νόµος «περί διακρίσεως των κτηµάτων» και στον οποίο µε το άρθρο 15 εµφανίζεται για πρώτη φορά στο ελληνικό νοµικό πλαίσιο η έννοια του αιγιαλού χαρακτηρίζοντας αυτόν ως «ανήκοντα στη ηµόσια κτίση ή την Επικράτεια». Η προστασία της παράκτιας ζώνης και οι όροι βάσει των οποίων πραγµατοποιούνται σήµερα έργα και δραστηριότητες κατά µήκος αυτής στον ελληνικό χώρο καθορίζονται κατά κύριο λόγο από τον υπ` αριθµό 2971, «Αιγιαλός, παραλία και άλλες διατάξεις», Νόµο ο οποίος τέθηκε σε ισχύ το εκέµβριο του 2001 και αντικατέστησε τον ισχύοντα µέχρι τότε Α.ν «Περί Αιγιαλού και Παραλίας» του Οι επικρίσεις για τον συγκεκριµένο νόµο τόσο από τον πολιτειακό χώρο όσο και από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο υπήρξαν ιδιαίτερα έντονες Πέρα από τις πολιτικές διαφωνίες 2 Μια πρώτη αποτίµηση του θεσµικού πλαισίου των σηµαντικότερων διατάξεων, νόµων κλπ προσεγγίζει τον αριθµό των 65 ρυθµίζοντας θέµατα τα οποία σχετίζονται µε τις παράκτιες περιοχές. Πηγή: Οµάδα Αιγιαλός, για την αποτίµηση του θεσµικού πλαισίου για τις παράκτιες περιοχές. ιδακτικές σηµειώσεις ρ. Αλεξάνδρα Μέξα για το µάθηµα: Ευρωπαικές και διεθνείς πολιτικές και πρακτικές για τη διαχείριση των παράκτιων περιοχών. 12

13 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ (για αντισυνταγµατικότητα) έντονες ήταν και οι καταγγελίες για θέµατα που αφορούν την περιβαλλοντική προστασία των παράκτιων περιοχών. Οι διαφωνίες αυτές εκφράστηκαν κυρίως από περιβαλλοντικές οργανώσεις οι οποίες εκφράζουν τη δυσαρέσκειάς τους ότι δεν υπήρξε συστηµατικός διάλογος µε κοινωνικούς φορείς πριν την κατάθεση του νοµοσχεδίου στη Βουλή αλλά ούτε και κατά τη διάρκεια της συζήτησης του στις επιτροπές και την ολοµέλεια. Σχετικά µε συγκεκριµένες διαφωνίες ως προς το νόµο, σύµφωνα µε τις απόψεις αυτές δεν προβλέπεται από το νόµο ειδικό προστατευτικό καθεστώς που χρειάζονται οι ακτές ως ευπαθή οικοσυστήµατα, αγνοούνται οι αρχές της βιωσιµότητας και την ανάγκη διαµόρφωσης ολοκληρωµένης στρατηγικής διαχείρισης της παράκτιας ζώνης, όπως προσδιορίζουν οι αρχές της βιωσιµότητας - Agenda 21 καθώς και η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επίσης δεν περιγράφεται ο ρόλος το οποίο παίζει το παράκτιο οικοσύστηµα (οι βραχονησίδες, τα ποτάµια και η παρόχθια ζώνη, οι υγρότοποι και τα δέλτα των ποταµών, νησίδες), και δεν θέτει στοιχειώδεις προϋποθέσεις βιώσιµης διαχείρισης των ευαίσθητων αυτών οικοσυστηµάτων Επίσης, έχει συνταχθεί Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον παράκτιο Χώρο από το Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε το 2002 µε το οποίο τίθενται οι βασικές κατευθύνσεις χωροταξικού σχεδιασµού στις παράκτιες περιοχές. Σκοπός του ειδικού αυτού πλαισίου είναι η ολοκληρωµένη και ισόρροπη ανάπτυξη του Παράκτιου Χώρου µε ορθολογική διαχείριση των πόρων, µε σκοπό τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του και την προστασία του περιβάλλοντος στο σύνολο του. Για πρώτη φορά (µε το ειδικό αυτό πλαίσιο) επιχειρείται η οριοθέτηση του λαµβάνοντας υπόψη και οικολογικά κριτήρια. Ειδικότερα, ο παράκτιος χώρος διακρίνεται σε δύο κατηγορίες ζωνών διαχείρισης α) την κρίσιµη ζώνη β) την δυναµική ζώνη. Α) κρίσιµη ζώνη: ορίζεται ως το µέτωπο του παράκτιου χώρου προς τη θάλασσα το οποίο αποτελεί το πλέον ευαίσθητο περιβαλλοντικά, ενώ παράλληλα δέχεται σηµαντικές πιέσεις από ανθρώπινες δραστηριότητες και περιλαµβάνει θαλάσσιο και χερσαίο τµήµα. Το ελάχιστο πλάτος του θαλάσσιου τµήµατος της κρίσιµης ζώνης ορίζεται έως 200 µέτρα για το θαλάσσιο τµήµα και τουλάχιστον 100 µέτρα για το χερσαίο, λαµβάνοντας υπόψη για την οριοθέτηση το ανάγλυφο, κοινωνικά οικονοµικά δεδοµένα, περιβαλλοντικά και οικολογικά, και τις υφιστάµενες κατασκευές έργα ή δραστηριότητες. Β) δυναµική ζώνη: ορίζεται ως η ζώνη του χερσαίου τµήµατος η οποία αλληλεπιδρά µε την κρίσιµη ζώνη και χαρακτηρίζεται από πλήθος ανθρώπινων δραστηριοτήτων και παρουσιάζει µεγάλο ενδιαφέρον κατά το σχεδιασµό. Ιδιαίτερη σηµασία δίνεται στην 13

14 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ οργάνωση των δραστηριοτήτων και την προστασία των πόρων (υδατικοί πόροι), ώστε να αµβλυνθούν οι συγκρούσεις. 14

15 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β. ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β. ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ 1. Η σηµασία της παράκτιας ζώνης Οι παράκτιες περιοχές, από την αρχαιότητα, αποτελούσαν πόλο έλξης για τον άνθρωπο, ευνοώντας την ανάπτυξη σπουδαίων πολιτισµών. Οι παράκτιες περιοχές ως γεωγραφικές ενότητες συνδυάζουν την παρουσία της χέρσου και της θάλασσας µε µεγάλη ποικιλία γεωµορφολογικών χαρακτηριστικών δηµιουργώντας έτσι ποικίλα Οικοσυστήµατα και περιοχές µε ιδιαίτερη οικονοµική, πολιτιστική και αισθητική αξία. Η ανάπτυξη ανθρώπινων οικονοµικών και κοινωνικών δράσεων είναι ιδιαίτερα έντονη, στις παράκτιες περιοχές, περισσότερο από τα 2/3 του ανθρώπινου πληθυσµού ζει και δραστηριοποιείται στην παράκτια ζώνη, ενώ στην Ελλάδα, το 86% των κατοίκων της χώρας ζουν σε παράκτιες περιοχές. Σε µια κρίσιµη ζώνη λίγων χιλιοµέτρων συγκεντρώνεται πλήθος ανθρώπινων δραστηριοτήτων και σηµαντικό µέρος των υποδοµών, µεταφορών και συγκοινωνιών. Η υπερσυγκέντωση ανθρώπινων δραστηριοτήτων έχει ως αποτέλεσµα την συνεχή υποβάθµιση των περιβαλλοντικών δεικτών ποιότητας στις παράκτιες περιοχές και τη συνεχή φθίνουσα τάση της βιοποικιλότητας των περιοχών αυτών. Επιπλέον αναπτύσσονται συγκρούσεις στο κοινωνικό και οικονοµικό επίπεδο για την χρήση των πόρων και του χώρου. Σύµφωνα µε τους Steins and Edwards (1996) τρία είναι τα προβλήµατα τα οποία σχετίζονται µε τις παράκτιες περιοχές. Πρώτον, οι παράκτιες περιοχές δεν έχουν καθαρά (clear) όρια. εύτερον, οι παράκτιες περιοχές υπόκεινται σε δυναµική αλληλεπίδραση φυσικών και ανθρωπογενών διεργασιών. Και τέλος οι παράκτιες περιοχές χαρακτηρίζονται από πολλαπλούς χρήστες και πολλαπλές χρήσεις όπως αλιεία, γεωργία, βιοµηχανία, οικιστική δραστηριότητα. Με δεδοµένο, τον επείγοντα και πολύπλοκο χαρακτήρα των προβληµάτων κρίνεται αναγκαία η ολοκληρωµένη διαχείριση. Στην περίπτωση αυτή η βιώσιµη ανάπτυξη η οποία µπορεί να επιτευχθεί µε την ολοκληρωµένη διαχείριση των παράκτιων περιοχών αποτελεί την ιδιάζουσα λύση των προβληµάτων που εντοπίζονται στις περιοχές αυτές. 15

16 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β. ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ 2. Η σηµασία της ολοκληρωµένης διαχείρισης παράκτιων περιοχών Στις παράκτιες περιοχές αναπτύσσεται πλήθος φυσικών και ανθρωπωγενών συστηµάτων καθώς και ένα πλήθος διεργασιών, τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις είναι ανταγωνιστικές µεταξύ τους. Επιπλέον ο τοµέας της γεωργίας είναι περισσότερο ανεπτυγµένος σε περιοχές που διακρίνονται για την παραγωγικότητα τους από οικολογική άποψη. Οι παραπάνω λοιπόν αντιµαχόµενες ενέργειες προκαλούν πλήθος πιέσεων οι οποίες όµως είναι απαραίτητο να εξισορροπηθούν προκειµένου να επιτευχθεί η επιθυµητή βιώσιµη διαχείριση. Η διαχείριση πολύπλοκων συστηµάτων απαιτεί ολοκληρωµένη προσέγγιση η οποία είναι ικανή να συνδυάσει τα πολλαπλά αλληλεπικαλυπτόµενα ενδιαφέροντα / συµφέροντα των παράκτιων περιοχών µε τρόπο ορθολογικό και συνδυαστικό. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η σωστή διαχείριση των φυσικών πόρων για το µέγιστο δυνατό κοινωνικό και οικονοµικό όφελος για τις παρούσες και µελλοντικές γενιές χωρίς να µειώνεται η βάση των φυσικών πόρων. Τα αυξανόµενα προβλήµατα που παρουσιάζονται κατά τη διαδικασία διαχείρισης των παράκτιων πόρων και η ανάγκη διευθέτησης των συγκρούσεων ως προς τη χρήση τους επιβάλουν την υιοθέτηση ειδικής πολιτικής για την διαχείριση των ακτών. Ήδη από τη δεκαετία του 70 αναπτύχθηκε έντονη δραστηριότητα σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο για την ανάπτυξη πολιτικών διαχείρισης σε παράκτιες περιοχές. Η εστίαση στα προβλήµατα των παράκτιων περιοχών προέκυψε από την αδυναµία των υφιστάµενων πολιτικών να αντιµετωπίσουν τα προβλήµατα αυτά. Στο προβληµατισµό αυτό συνέβαλε και η γενικότερη αναθεώρηση της πολιτικής ανάπτυξης σε σχέση µε την προστασία του περιβάλλοντος. Οι µέχρι τώρα τοµεακές λύσεις και τα ανάλογα προγράµµατα συνήθως αντιµετώπιζαν τα υπάρχοντα προβλήµατα. Για παράδειγµα η τουριστική δραστηριότητα δεν πρόκειται να σηµειώσει ιδιαίτερη ανάπτυξη σε περιοχές στις οποίες τα φυσικό περιβάλλον έχει υποβαθµισθεί. Εποµένως είναι αναγκαίο να µελετώνται όλες οι τοµεακές δραστηριότητες µαζί µε σκοπό την επίτευξη ενός κοινού αποδεκτού πλαισίου διαχείρισης των παράκτιων περιοχών. Όσο οι πιέσεις από την ανάπτυξη προς το φυσικό περιβάλλον αυξάνουν τα προβλήµατα δεν είναι πλέον δυνατό να µεταφέρονται. Οι µηχανισµοί αντιµετώπισης των προβληµάτων αυτών είναι αναγκαίο να γεννώνται µέσα από τα ίδια τα οικονοµικά και κοινωνικά συστήµατα έτσι ώστε να επιβεβαιώνεται ότι τα περιβαλλοντικά κόστη ενσωµατώνονται µέσα 16

17 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β. ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ την οικονοµική αξιολόγηση / αποτελεσµατικότητα και δεν µεταφέρονται σε άλλες τοµεακές δράσεις ή δεν επιβαρύνουν την ευηµερία των µελλοντικών γενναίων. Οι µηχανισµοί αυτοί είναι απαραίτητο να ταιριάζουν και να είναι ανάλογοι µε την πολυπλοκότητα των παράκτιων συστηµάτων. Επιπλέον είναι απαραίτητο να περιέχουν ρυθµιστικές µετρήσεις και ασφαλή ελάχιστα όρια ρύπανσης καθώς και ειδικά εργαλεία οικονοµικής αξιολόγησης. Έτσι στην δεκαετία του 90 παρατηρήθηκε έξαρση στην δραστηριοποίηση για την διαχείριση των ακτών, παράλληλα µε διάχυση αυτών των πρακτικών και στον αναπτυσσόµενο κόσµο. (OECD 1993, FAO 1992, Amber 1993). Από την µέχρι τώρα ανάλυση γίνεται αντιληπτό ότι τα προβλήµατα των παράκτιων περιοχών δεν είναι δυνατό να ενταχθούν στα στενά πλαίσια των υφιστάµενων πολιτικών ενώ δεν είναι δυνατόν να ακολουθηθεί εδώ η ίδια διαδικασία αντιµετώπισης τους. Εποµένων οι ιδιαιτερότητες που εµφανίζουν τα φυσικά οικοσυστήµατα και ανθρωπογενείς παρεµβάσεις οδηγούν στην ανάγκη υιοθέτησης ολοκληρωµένων πολιτικών και εργαλείων αντιµετώπισης τους. Ο ειδικός χαρακτήρας των πολιτικών για τις παράκτιες περιοχές προκύπτει από την ανάγκη για δράσεις οι οποίες λαµβάνουν υπόψη την προστασία του περιβάλλοντος µε την αναπτυξιακή πολιτική και την πολιτική οργάνωσης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στις παράκτιες περιοχές. Προκύπτει επίσης από µια γενικότερη αµφισβήτηση της δυνατότητας προσαρµογής των παραδοσιακών εργαλείων πολιτικής στις σύγχρονες απαιτήσεις, αµφισβήτηση που επηρέασε και τον χωροταξικό σχεδιασµό την δεκαετία του 80. Τελικά η µέχρι τώρα παγκόσµια εµπειρία έχει αποδείξει την πολυπλοκότητα των παράκτιων περιοχών. Οι περιοχές αυτές βρίσκονται υπό την επίδραση αµέτρητων δυνάµεων αλλά και πιέσεων που έχουν άµεση σχέση µεταξύ τους, όπως κοινωνικοοικονοµικών, διοικητικών, θεσµικών, πολιτιστικών, γεωµορφολογικών και υδρολογικών. Οι προσπάθειες για την συντηρούµενη διαχείριση των περιοχών αυτών είναι καταδικασµένες να αποτύχουν στην προσπάθεια που προσπαθήσουν να εξετάσουν και αναπτύξουν πολιτική για κάθε ένα από τους παράγοντες ξεχωριστά. Η ταυτόχρονη µελέτη όλων αυτών των παραγόντων που ασκούν σηµαντική επιρροή στα συστήµατα των παράκτιων περιοχών και στην δυναµική τους είναι απαραίτητη προκειµένου να επιτευχθούν οι επιταγές της βιώσιµης ανάπτυξης. Η ολοκληρωµένη διαχείριση των παράκτιων περιοχών αποτελεί µια διαδικασία και έναν τρόπο µελέτης που πληροί τις βασικές προϋποθέσεις για την επίτευξη ολιστικής αντιµετώπισης των δυνάµεων και των παραγόντων που δρουν στις ευαίσθητες αυτές 17

18 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β. ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ περιοχές. Η µέθοδος αυτή έχει πλέον αναγνωρισθεί παγκόσµια ως η πλέον αποδεκτή και αποτελεσµατική µέθοδος µελέτης των παράκτιων περιοχών. 3. Ορισµός της ολοκληρωµένης διαχείρισης παράκτιων περιοχών Όπως έχει λεχθεί οι παράκτιοι φυσικοί πόροι «παράγουν» ένα σύνολο αγαθών και υπηρεσιών, ταυτόχρονα µε ένα σύνολο συµπληρωµατικών αλλά και αντιφατικών διεργασιών και «προϊόντων». Εάν οι δυνάµεις της αγοράς και της οικονοµίας αφεθούν να δράσουν µόνες τους σε έναν ευαίσθητο χώρο όπως αυτό των παράκτιων περιοχών, µε σκοπό να επέλθει ισορροπία, ο ανταγωνισµός στη χρήση σπάνιων πόρων θα έχει ως αποτέλεσµα την κατασπατάληση τους. Κάτι τέτοιο θα είχε προφανείς επιπτώσεις όχι µόνο στην ποσότητα αλλά και στην ποιότητα των ίδιων των πόρων, του περιβάλλοντος γενικότερα αλλά και στην κοινωνική δικαιοσύνη και ευηµερία. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητη η αειφόρος και ολιστική θεώρηση των παράκτιων περιοχών. Ανάµεσα στους βασικότερους περιοριστικούς παράγοντες στη διαδικασία της βιώσιµης ανάπτυξης και διαχείρισης των παράκτιων περιοχών εκτός της σπουδαιότητας των οικοσυστηµατών αυτών και των συγκρουόµενων κύρια οικονοµικών συµφερόντων- είναι τα συγκρουόµενα συµφέροντα και η πολυπλοκότητα, όσον αφορά την δικαιοδοσία ανάµεσα στις πολλαπλές εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές που ασχολούνται και έχουν σχέση µε τους κανονισµούς και τη νοµοθεσία µεταξύ διαφορετικών δραστηριοτήτων και των χρήσεων των φυσικών πόρων και ακτών (UNEP / MAP / PAP, 1995). Η διαχείριση των παράκτιων περιοχών αποτελεί µέρος της διαχείρισης των φυσικών πόρων. Η διαχείριση των φυσικών πόρων µπορεί να ορισθεί ως µία συνεχής διαδικασία λήψης αποφάσεων διαµέσου της οποίας φυσικοί και πολιτισµικοί πόροι κατανέµονται / επιµερίζονται στο χώρο και τον χρόνο έτσι ώστε να βελτιστοποιηθεί η επίτευξη των στόχων µιας κοινωνίας µέσα στο πλαίσιο των τεχνολογικών, πολιτικών και κοινωνικών της θεσµών. Οι βασικές διαφορές ανάµεσα στην διαχείριση των παράκτιων περιοχών και άλλων µορφών διαχείρισης φυσικών πόρων είναι ότι αφενός το πλαίσιο των δραστηριοτήτων της διαχείρισης των παράκτιων περιοχών είναι καθορισµένο µέσα σε µία γεωγραφική ενότητα και αφετέρου τα θέµατα µε τα οποία ασχολείται είναι καλά ορισµένα. Επιπλέον η ποικιλότητα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, των φυσικών πηγών και τα στενά µ αυτά συνδεδεµένων οικολογικών διεργασιών στις παράκτιες περιοχές αλλά και οι πιέσεις που αυτά παράγουν δεν είναι δυνατό να ορισθούν και να αντιµετωπισθούν µε τις 18

19 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β. ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ υπάρχουσες διαδικασίες. Η πολυτοµεακή, διατοµεακή η ακόµα η ολοκληρωµένη διαχείριση των παράκτιων ζωνών αποτελεί τον ιδανικό τρόπο αντιµετώπισης των προβληµάτων που συναντούνται στις περιοχές αυτές. Οι ορισµοί για την δραστηριότητα αυτή ποικίλουν. Σύµφωνα µε έναν από αυτούς ορίζεται ως «η διαδικασία επίτευξης στόχων και σκοπών της αειφόρου περιβαλλοντικής ανάπτυξης στις παράκτιες περιοχές µε βάση τους περιορισµούς που θέτουν οι φυσικές κοινωνικές και οικονοµικές συνθήκες καθώς και σεβόµενη τους περιορισµούς που θέτουν τα νοµικά, δηµοσιονοµικά και διοικητικά συστήµατα» (UNEP / MAP/ PAP, 1993). Παρ όλα αυτά η ολοκληρωµένη διαχείριση των παράκτιων περιοχών είναι ευρύτερα αντιληπτή ως η διαχείριση των ακτών σαν σύνολο σε σχέση µε τους τοπικούς, περιφερειακούς, εθνικούς και παγκόσµιους στόχους για την διαχείριση τους. Η αντιµετώπιση αυτή συνεπάγεται την εστίαση στις αλληλεπιδράσεις ανάµεσα στις διάφορες δραστηριότητες και την ζήτηση σε φυσικούς πόρους που επιδρούν στις παράκτιες περιοχές, αλλά και µεταξύ δραστηριοτήτων που λαµβάνουν χώρα και σε γειτονικές περιοχές. Αυτό µπορεί να σηµαίνει για παράδειγµα την ενσωµάτωση στόχων που αφορούν τόσο την προστασία της παράκτιας ζώνης όσο και την οικονοµική αποτελεσµατικότητα στα πλαίσια της διαδικασίας λήψης αποφάσεων ή την συνεργασία ανάµεσα στην πολιτική για τον τουρισµό και σε πολιτικές που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος. (OECD, 1993). Η επιτυχής ολοκληρωµένη διαχείριση των παράκτιων περιοχών απαιτεί όχι µόνο την χωρική διάταση της προστασίας και της ολιστικής αντιµετώπισης αλλά και την χρονική διάσταση. Οι στόχοι της συνεχούς διαχείρισης στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να βρίσκονται σε απόλυτη εναρµόνιση µε τους µακροχρόνιους στόχους της εθνικής και διεθνούς πολιτικής επί του θέµατος. Η ολοκληρωµένη διαχείριση των παράκτιων περιοχών είναι µια δυναµική, συνεχής και επαναληπτική διαδικασία, σχεδιασµένη για την προώθηση της αειφόρου διαχείρισης των παράκτιων περιοχών. Η διαδικασία αυτή προσβλέπει σε βάθος χρόνου και βασικός της στόχος είναι η αντιστάθµιση τόσο των ωφελειών όσο και των επιπτώσεων που προέρχονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα., την οικονοµική ανάπτυξη και από τις πολιτικές και πολιτισµικές διαδικασίες που λαµβάνουν χώρα στις ακτές. Βέβαια, όλες αυτές οι διεργασίες θα πρέπει να λαµβάνουν χώρα στα πλαίσια της δυναµικής και της φέρουσας ικανότητας του συστήµατος, όταν σκοπός του σχεδιασµού είναι η κοινωνική και οικονοµική ευηµερία ταυτόχρονα µε την αειφόρο ανάπτυξη. 19

20 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β. ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Εποµένως στην περίπτωση αυτή ο όρος ολοκληρωµένη διαχείριση αναφέρεται τόσο στην ολοκλήρωση των στόχων και των σκοπών που τίθενται εξαρχής. Επιπλέον η έννοια του χώρου και του χρόνου είναι επίσης σηµαντική για την αποτελεσµατικότητα της διαδικασίας. Ο όρος διαχείριση καλύπτει το σύνολο του φάσµατος της διαδικασίας συλλογής πληροφοριών, του σχεδιασµού και λήψης αποφάσεων, της διαχείρισης και τελικά της παρακολούθησης του συστήµατος και της τελικής υλοποίησης του έργου. Τελικά η µέθοδος αυτή στην ευρύτερη της έννοια αποτελεί ένα εργαλείο ανάπτυξης στρατηγικής πολιτικής για τις παράκτιες περιοχές. 4. Αντικείµενο της ολοκληρωµένης διαχείρισης των παράκτιων περιοχών. Το βασικό αντικείµενο της διαδικασίας διαχείρισης των παράκτιων περιοχών είναι η βιώσιµη ανάπτυξη ανθρώπινων δραστηριοτήτων, καθώς επίσης και η προστασία των φυσικών πόρων των παράκτιων περιοχών, στα πλαίσια πάντα ενός γενικότερου στρατηγικού σχεδίου περιβαλλοντικής διαχείρισης. Το αντικείµενο και οι κύριες συνιστώσες του σχεδίου αυτού είναι άρρηκτα συνδεδεµένες µε τις ιδιαιτερότητες του χώρου που εξετάζεται. Τα βασικότερα ζητήµατα σε τέτοιες περιπτώσεις είναι: 1. Η δοµή και η δυναµική τόσο των παράκτιων οικοσυστηµάτων όσο και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται σ αυτές, καθώς και οι µεταξύ τους αλληλεπιδράσεις. Όσον αφορά τα οικοσυστήµατα η δοµή και η δυναµική τους καθορίζει τις αρχές της λειτουργίας, της αλληλεπίδρασης µεταξύ τους, τις διεργασίες που λαµβάνουν χώρα σ αυτά καθώς και την γεωγραφική διάσταση της ζώνης. Η δοµή των ανθρώπινων δραστηριοτήτων καθορίζει την κοινωνικό οικονοµική βάση της πολιτικής που πρόκειται να χαραχθεί, ενώ παράλληλα η µορφή και η ένταση τους καθορίζουν και την έκταση της κρίσιµης ζώνης. Οι σχέσεις που δηµιουργούνται ανάµεσα στους παραπάνω παράγοντες ορίζουν το πλαίσιο της περιβαλλοντικής πολιτικής µια που καθορίζουν τις πιέσεις που παράγονται και άρα τα θέµατα διαχείρισης που προκύπτουν. 2. Το υφιστάµενο πλαίσιο πολιτικής που έχει να κάνει µε το περιβάλλον και την προστασία του, καθώς και µε την ανάπτυξη και διαχείριση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, θεωρείται πολύ σηµαντικό γιατί είναι εκείνο που ουσιαστικά καθορίζει το εύρος και την διαπλοκή µεταξύ των δράσεων και των µέτρων διαχείρισης. 3. Οι πιθανότητες ανάπτυξης του παράκτιου συστήµατος όπως αυτές προδιαγράφονται από τους παράγοντες που το χαρακτηρίζουν. Οι δυνατότητες αυτές είναι πιθανό να αναφέρονται σε κινδύνους, περιορισµούς και ευκαιρίες για την ανάπτυξη και λειτουργία τόσο των φυσικών οικοσυστηµάτων όσο και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Οι παράγοντες αυτοί µπορεί για παράδειγµα µπορεί να σχετίζονται µε την έλλειψη υδατικών 20

21 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β. ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ πόρων ή µε την ανάπτυξη του τουρισµού, δύο φαινόµενα που συχνά συναντώνται. Επίσης είναι πιθανό να αφορούν τις προοπτικές αυτές, το εύρος αλλά και το γενικότερο πλαίσιο περιβαλλοντικής διαχείρισης καθώς και τα κύρια θέµατα που την διέπουν. 4. Οι θεσµικοί, οικονοµικοί, πολιτικοί και πολιτιστικοί παράγοντες που καθορίζουν τις κοινωνικές αντιλήψεις. Οι παράγοντες αυτοί συνδέονται άρρηκτα µε την πολιτική περιβαλλοντικής διαχείρισης, µια που αναφέρονται στο κοινωνικό και οργανωτικό υπόβαθρο του χώρου των παράκτιων περιοχών. 5. Η διαδικασία της Ο ΠΠ Η ολοκληρωµένη διαχείριση των παράκτιων περιοχών είναι µέρος της διαχείρισης των φυσικών πόρων των παράκτιων περιοχών µε στόχο την βιώσιµη ανάπτυξη. Παράλληλα δεν υποκαθιστά τον τοµεακό σχεδιασµό αλλά επικεντρώνεται στους δεσµούς που αναπτύσσονται ανάµεσα στις τοµεακές δραστηριότητες µε σκοπό την επίτευξη των πλέον περιεκτικών στόχων όπως. o Καθορισµός ορίων χρήσης των φυσικών πόρων έτσι ώστε να µην υποβαθµιστούν ή να µην κατασπαταληθούν. o Ανανέωση των πόρων που έχουν υποστεί σοβαρή υποβάθµιση µε σκοπό την εκ νέου χρήση τους. o Καθοδήγηση του επιπέδου των χρήσεων έτσι ώστε να µην υπερβαίνουν την φέρουσα ικανότητα της φυσικής βάσης των πόρων. o Επιβεβαίωση ότι η αναλογία των απωλειών λόγω των διαφόρων χρήσεων από κάθε πόρο δεν ξεπερνά την αναλογία ανανέωσης τους. o Μείωση της επικινδυνότητας για κατασπατάληση ευπαθών και ευαίσθητων πόρων. o Σεβασµός της δυναµικής των φυσικών διεργασιών που λαµβάνουν χώρα στις παράκτιες περιοχές ενισχύοντας τις ευεργετικές παρεµβολές και εµποδίζοντας τις αρνητικές που θα µπορούσαν να δράσουν ενάντια σε αυτές. o Ενθάρρυνση των συµπληρωµατικών παρά των ανταγωνιστικών δραστηριοτήτων. o Τέλος επιβεβαίωση ότι οι περιβαλλοντικοί και οικονοµικοί στόχοι επιτυγχάνονται µε το ελάχιστο κόστος για την κοινωνία. Ο κύριος στόχος αλλά και το σύνολο της φιλοσοφίας που διακατέχουν την ολοκληρωµένη διαχείριση των παράκτιων περιοχών αφορά την δηµιουργία ενός συστήµατος ικανού να διαχειρίζεται µε τρόπο οµογενή το σύνολο της πληροφορίας που έχει να κάνει µε το χώρο αυτό. Ο προσδιορισµός των στόχων, η διαχείριση και ο συνακόλουθος έλεγχος πρέπει να πραγµατοποιούνται µε ενιαίο τρόπο έτσι ώστε να αποφεύγεται η δηµιουργία κρίσεων τόσο ανάµεσα στον ίδιο το χώρο όσο και ανάµεσα στους υπεύθυνους φορείς. Στην περίπτωση 21

22 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β. ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ αυτή είναι αναγκαίος ο εκσυγχρονισµός των υποδοµών µε σκοπό την ικανοποίηση των αναγκών που προκύπτουν. Η εκτίµηση της αξίας του χώρου και των πόρων του θα πρέπει να γίνεται µε τρόπο συνολικό και όχι µε βάση τις ανάγκες ή τα έργα που πρέπει να πραγµατοποιηθούν. Κατ αυτόν τον τρόπο η εκτίµηση φέρουσας ικανότητας σε όλους τους τοµείς είναι δυνατό να οδηγήσει στην βιώσιµη ανάπτυξη και διαχείριση των παράκτιων περιοχών. Θεµελιώδες στοιχείο στην διαδικασία της ολοκληρωµένης διαχείρισης των παράκτιων περιοχών είναι η εκτενής κατανόηση των σχέσεων ανάµεσα στους φυσικούς πόρους, τις χρήσεις τους και τις επιπτώσεις τους στην αναπτυξιακή διαδικασία την οικονοµία και το περιβάλλον. Οι σχέσεις αυτές είναι αναγκαίο να είναι απόλυτα κατανοητές και να εκφράζονται όχι µόνο σε περιβαλλοντικούς δείκτες αλλά και σε οικονοµικούς. Η σηµασία τους είναι µεγάλη τόσο στον φυσικό σχεδιασµό και στη δόµηση πολιτικής όσο και στην υλοποίηση και αξιολόγηση της απόδοσης τους. Αυτό συµβαίνει λόγω του ότι οι φυσικοί πόροι στις περιοχές αυτές χρησιµοποιούνται από πολλούς και διαφορετικούς χρήστες και από πολλαπλούς τοµείς της οικονοµίας και της κοινωνίας, οπότε η ολοκληρωµένη διαχείριση µπορεί να βελτιστοποιηθεί µόνο όταν οι χρήσεις και οι µεταξύ τους σχέσεις είναι πλήρως κατανοητές. Η διαχείριση των παράκτιων περιοχών είναι όπως προαναφέραµε µια πολυτοµεακή και διατοµεακή διαδικασία, µια που η επιτυχία της προϋποθέτει την µελέτη των χαρακτηριστικών όλων των επιµέρους τοµέων που δρουν στις ακτές. Βέβαια η διαδικασία αυτή σε καµία περίπτωση δεν θα πρέπει να αντιµετωπίζεται ως ο αντικαταστάτης της παλαιότερης τοµεακής αντίληψης. Απαραίτητο λοιπόν είναι, σε κάθε περίπτωση, να λαµβάνεται συνολικό σχέδιο πολιτικής, αλλά µε τοµεακές κατευθύνσεις. Οι κατευθύνσεις αυτές πρέπει να αναφέρονται και να εµπεριέχουν τα παρακάτω: Η αστική ανάπτυξη η οποία θα πρέπει να είναι συµβατή µε την ικανότητα του συστήµατος για υποστήριξη των υποδοµών. Η χωροθέτηση και η λειτουργία βιοµηχανιών θα πρέπει να ελέγχεται ώστε να προλαµβάνονται αρνητικές επιπτώσεις στους φυσικούς πόρους. Ο τοµέας του τουρισµού θα πρέπει να αναπτύσσεται σύµφωνα µε τις αρχές της προστασίας του τοπίου προκειµένου να συνεισφέρει στην προστασία και βελτίωση του περιβάλλοντος που ελκύει τους επισκέπτες. Οι περιοχές του υδάτινου πολιτισµού θα πρέπει να χωροθετούνται µε τρόπο που να µην επηρεάζουν τις υπόλοιπες παράκτιες δραστηριότητες και αφού προηγούµενα έχει πραγµατοποιηθεί η µελέτη όσον αφορά τις πιθανές τους εκφορτίσεις προς τα θαλάσσια ύδατα. 22

23 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β. ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Υποδοµές που αφορούν την αλιεία θα πρέπει να συντηρούνται µε τους απαραίτητους ελέγχους, προκειµένου να προστατεύονται τα αλιεύµατα και τα θαλάσσια και παράκτια αποθέµατα. Όσον αφορά την γεωργία οι χρήσεις της παράκτιας ζώνης θα πρέπει να συντηρούνται όχι µόνο για την παραγωγή προϊόντων διατροφής και για λόγους απασχόλησης αλλά και για την διατήρηση του τοπίου και λόγω του ότι αποτελεί χρήση που προστατεύει την ύπαρξη ανοικτών χώρων που διαχωρίζουν τις αστικές περιοχές και παρέχουν συνεχή ανάπτυξη κατά µήκος των ακτών. Η ύπαρξη ανοικτών χώρων πράσινου είναι απαραίτητη και απαιτείται η διαχείριση τους όχι µόνο λόγω του ότι αποτελούν φυσικό διαχωριστικό που παρέχει από τα αστικά κέντρα αλλά και για λόγους προστασίας των φυσικών παράκτιων πόρων. Η ανάπτυξη που σαν τελικό αποτέλεσµα έχει τον σφετερισµό της ακτής θα πρέπει ν απαγορεύεται, η κρίσιµη ζώνη θα πρέπει να παραµένει ελεύθερη από κατασκευές και να διατίθεται µόνο για λόγους αναψυχής του κοινού. (UNEP/MAP/PAP,1993). Στην παράκτια ζώνη όπου συχνά διαπιστώνονται γρήγορες αλλαγές συνθηκών µια διαδικασία συνεχούς σχεδιασµού, εφαρµογής του και αναπροσαρµογής στόχων και σκοπών µέσα σε ένα πλαίσιο επίσης ευµετάβλητου πλαισίου λήψης αποφάσεων είναι απαραίτητη προκειµένου να λαµβάνονται υπόψη οι αλλαγές αυτές και να είναι αποτελεσµατικός ο σχεδιασµός. Οι απόψεις για την πλέον αποτελεσµατική διαδικασία και τα στάδια της- για την ολοκληρωµένη διαχείριση των παράκτιων περιοχών ποικίλουν. Το κύριο σηµείο διαφοροποίησης τους έχει να κάνει µε τον χώρο όπου επικεντρώνονται. Μία από αυτές η οποία και επικεντρώνονται στον ίδιο τον σχεδιασµό και την αποδοχή τους από το κοινό και το θεσµικό πλαίσιο αντίστοιχα. Σύµφωνα µε το Μεσογειακό πρόγραµµα δράσης των Ηνωµένων Εθνών για το Περιβάλλον η διαδικασία της ολοκληρωµένης διαχείρισης παράκτιων περιοχών και πόρων περιλαµβάνει τα τρία ακόλουθα στάδια: 1. Εκκίνηση της διαχείρισης των παράκτιων πόρων, η οποία µεταξύ των άλλων περιλαµβάνει και την ανάλυση των παραγόντων εκείνων που θα µπορούσαν να επηρεάσουν την ενδυνάµωση της συνείδησης του κοινού όσον αφορά θέµατα πολιτικής προστασίας και διαχείρισης της παράκτιας ζώνης. 2. Ο σχεδιασµός στην διαδικασία αυτή αφορά στη δηµιουργία στρατηγικής η οποία θα επιφέρει επιθυµητά αγαθά και υπηρεσίες στο χώρο της ακτής για βάθος χρόνου. Το στάδιο αυτό είναι ουσιαστικά µια διαδικασία λήψης αποφάσεων και επίτευξης στόχων, ενώ 23

24 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β. ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ παράλληλα εµπεριέχει την ικανότητα πρόβλεψης µελλοντικών καταστάσεων, ανάλυσης και εκτίµησης των συνθηκών καθώς και την εισαγωγή νεωτερισµών µε σκοπό την εξαγωγή ικανοποιητικών για το σύνολο λύσεων. 3. Το στάδιο της υλοποίησης είναι ουσιαστικά η φάση της επιχειρησιακής πλέον λήψης αποφάσεων, η ολοκλήρωση των στόχων του σχεδίου σε συνεργασία µε τις κοινωνικές, οικονοµικές, πολιτικές και νοµικές δοµές του χώρου. Η όλη διαδικασία απαιτεί να επαναλαµβάνεται κυκλικά. Σκοπός της κίνησης αυτής είναι η δυνατότητα που δίνεται έτσι ώστε το σύστηµα να διορθώνει τις απώλειες ή τα σφάλµατα που εντοπίστηκαν µέσο της γνώσης που στο µεταξύ έχει αποκτηθεί. 24

25 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β. ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ 6. Συµπέρασµα Η ολοκληρωµένη διαχείριση των παράκτιων περιοχών είναι µια διαδικασία µακροπρόθεσµη, τόσο όσον αφορά την υλοποίηση των δράσεων αλλά και όσον αφορά τα αποτελέσµατα της. Κυρίως σκοπός της είναι η αειφόρος διαχείριση των οικολογικά ευαίσθητων περιοχών οι οποίες αποτελούν και πόλους έλξης για πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες. Η αποτελεσµατικότητα της δεν έγκειται µόνο στον ορθολογικό σχεδιασµό των δραστηριοτήτων αλλά και στο γεγονός ότι είναι µια δυναµική διαδικασία, η οποία έχει την δυνατότητα να αναπροσαρµόζεται συνέχει µε βάση τις νέες συνθήκες του περιβάλλοντος και µε βάση τις απαιτήσεις του κοινωνικού συνόλου. 25

26 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ. ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΑ ΙΚΤΥΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΑ ΙΚΤΥΑ 1. Ορισµός εφαρµογή του Οικολογικού δικτύου Το οικολογικό δίκτυο αποτελεί µια προσέγγιση που σχεδιάστηκε για να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής που δεν είναι άλλες από την διατήρηση ή την αποκατάσταση των οικολογικών αξιών και του φυσικού περιβάλλοντος και η εναρµόνιση τους µε την κατάλληλη οικονοµική και αγροτική ανάπτυξη. ηµιουργήθηκε µε στόχο να διασφαλίσει τις φυσικές συνθήκες που είναι απαραίτητες για τα οικοσυστήµατα και τον πληθυσµό των ειδών που επιβιώνουν σε τοπία που, σε µικρό ή µεγάλο βαθµό, εκµεταλλεύονται από οικονοµικές δραστηριότητες.(benneta 1997) Ως µέθοδος χωρικού σχεδιασµού το οικολογικό δίκτυο στοχεύει στον καθορισµό των απαραίτητων φυσικών συνθηκών που διασφαλίζουν τη συνοχή, την προσαρµοστικότητα και την δυναµική των οικοσυστηµάτων. Συνδυάζει διαφορετικά στοιχεία προκειµένου να προσφέρει ένα ενοποιηµένο και λειτουργικό µοντέλο διατήρησης που θα εκτιµά τις οικολογικές αρχές, επιτρέποντας σε ένα βαθµό την οικονοµική εκµετάλλευση του τοπίου. Πολλές φορές, η µεταβολή της ανθρώπινης δραστηριότητας σε άλλα στοιχεία του δικτύου αυτού µπορεί να οδηγήσει στην αποκατάσταση βέλτιστων συνθηκών στο εσωτερικό της προστατευόµενης περιοχής. Τα οικολογικά δίκτυα εµφανίζονται µε διάφορες µορφές. Ο Jongman περιέγραψε σε µία ανάλυση του τρεις κατηγορίες οικολογικών δικτύων: 1. Προηγούµενα δίκτυα, δηλαδή ένας κατάλογος από σηµαντικές περιοχές που βασίζονται στο καθεστώς της διατήρησης 2. ίκτυα που αποτελούν τη βάση του σχεδίου πολιτικής για τη διατήρηση της φύσης 3. ίκτυα που αποτελούν µέρος ενός ολοκληρωµένου εθνικού ή περιφερειακού σχεδίου Οι δύο πρώτες κατηγορίες συγκεντρώνονται στο ρόλο του οικολογικού δικτύου ως µέρος στρατηγικών διατήρησης της φύσης, ενώ η τρίτη κατηγορία απαιτεί τα οικολογικά δίκτυα να είναι ενσωµατωµένα µε οικονοµικές, κοινωνικές και πολιτιστικές πολιτικές και δράσεις. Ενώ, σύµφωνα µε τον Forman τρεις είναι οι σηµαντικότερες αρχές στις οποίες πρέπει να στραφούµε, όταν αναφερόµαστε στην βιώσιµη διαχείριση των τοπίων: o Η σταθερότητα του µωσαϊκού, η οποία περιλαµβάνει αλλαγές µέσα σε ειδικές χωρικές µονάδες. o Η προσαρµοστικότητα και η αλλαγή. o Η χρονική περίοδος που µελετάται να είναι τουλάχιστον µερικές ανθρώπινες γενεές. (Forman 1990) 26

27 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ. ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΑ ΙΚΤΥΑ Είναι γεγονός ότι τα οικολογικά δίκτυα εφαρµόζουν την οικολογική θεωρία ακόµη και σε τοπία που έχουν εκµεταλλευτεί για διάφορους άλλους σκοπούς, όπως καλλιέργειες, δασοκοµία ή/και αναψυχή. Η σπουδαιότητα τους έγκειται στο ότι το σύνολο µέσω της λειτουργικής διασύνδεσης µιας σειράς από µικρότερες προστατευόµενες περιοχές αποκτά µεγαλύτερη αξία από το άθροισµα επιµέρους περιοχών. Αυτό διότι ένα συνεχές δίκτυο τοποθεσιών έχει τη δυνατότητα να δηµιουργήσει και στη συνέχεια να διατηρήσει ένα οικοσύστηµα σε ικανοποιητικό βαθµό και σε συνθήκες που επιτρέπουν ένα ποσοστό ελαστικότητας για περιβαλλοντική και δηµογραφική µεταβολή. Συνεπώς, τα οικολογικά δίκτυα, µπορούν να προνοήσουν την οικολογική βιωσιµότητα, ενώ ταυτόχρονα επιτρέπουν ήπιας µορφής οικονοµική εκµετάλλευση. Κρίνεται σκόπιµο να τονιστεί ότι τα οικολογικά δίκτυα δεν στοχεύουν στην εξασφάλιση ολόκληρης της διατήρησης, αλλά προσφέρουν µια δεύτερη καλύτερη λύση για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. 2 οµή οικολογικού δικτύου Ένα οικολογικό δίκτυο απαρτίζεται από τις κεντρικές περιοχές (πυρήνες) οι οποίες συνήθως προστατεύονται από ρυθµιστικές ζώνες και συνδέονται µε οικολογικούς διαδρόµους και πολλές φορές περικλείει και ενδιάµεσους σταθµούς από περιοχές µε «αποκατεστηµένες βιοκοινωνίες» (Johnman 1995). Περιοχές πυρήνες (Core areas) Οι περιοχές απόλυτου προστασίας αποτελούν περιοχές στις οποίες συναντάται συνδυασµός φυσικής ή ηµιφυσικής βλάστησης η οποία δρα ως βέλτιστη βιοκατοικία για πολλά αντιπροσωπευτικά της βιογεωγραφικής ζώνης στην οποία αυτά ανήκουν. Στις περιοχές αυτές απαγορεύεται κάθε είδους ανθρώπινη παρέµβαση, εκτός της επιστηµονικής έρευνας. Στην επιλογή αυτών των περιοχών, λαµβάνονται υπόψη τα ακόλουθα κριτήρια (Bennet 1991) o Η παρουσία όλων των αντιπροσωπευτικών τύπων βιοκατοικίας που χαρακτηρίζουν κάθε βιογεωγραφική ζώνη. o Ο βαθµός κυριαρχίας φυσικών συνθηκών στην περιοχή o Η τιµή της βιοποικιλότητας της περιοχής. o Η παρουσία ενδηµικών ή απειλούµενων ειδών. o Η σηµασία της περιοχής για µεταναστευτικά είδη. o Η συµπληρωµατικότητα των προστατευοµένων περιοχών όσον αφορά τη βιοποικιλότητα τους. 27