Διαμόρφωση πλαισίου για τη δημιουργία εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Transcript

1 Διαμόρφωση πλαισίου για τη δημιουργία εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση 1. Το ενωσιακό ρυθμιστικό πλαίσιο Ο τομέας της ηλεκτρικής ενέργειας, ως τμήμα των «λοιπών ειδών ενέργειας» 1 δεν περιλαμβανόταν ως ειδικός τομέας άσκησης κοινής πολιτικής στις ιδρυτικές συνθήκες της Ένωσης (με τις προηγούμενες μορφές της), αλλά μόνο στις γενικές διατάξεις περί ελεύθερης διακίνησης των αγαθών. Το 1964 επιχειρήθηκε για πρώτη φορά ο συντονισμός των πολιτικών στο πλαίσιο της ΕΚΑΧ. Η πρώτη ουσιαστική προσπάθεια για τη λειτουργία εσωτερικής αγοράς επιχειρήθηκε με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1987) και τη Συνθήκη του Μάαστριχ Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (1992) με τις οποίες η ΣΕΚ εμπλουτίζεται με διατάξεις που αφορούν στη λήψη μέτρων στον τομέα της ενέργειας, στα διευρωπαϊκά δίκτυα ενέργειας και την προστασία του περιβάλλοντος. Η εγκαθίδρυση εσωτερικής αγοράς είναι μεταξύ των βασικών στόχων της ενοποιημένης πλέον Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΕΕ), όπως διαμορφώθηκε με τη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη της Λισαβόνας (2007), (άρθρο 3 ΣΕΕ). Επιπλέον, στη Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) περιλαμβάνεται ειδικό κεφάλαιο για την πολιτική ενέργειας (άρθρο 194), ενώ διατηρούνται και οι προηγούμενες ρυθμίσεις για τα δίκτυα. Βέβαια, βάσει της ΣΛΕΕ, οι τομείς της ενέργειας και των δικτύων καθώς και η δημιουργία εσωτερικής αγοράς εμπίπτουν στις «συντρέχουσες αρμοδιότητες» 2 της Ένωσης. Η Ένωση όμως έχει «αποκλειστική αρμοδιότητα» για τη θέσπιση των κανόνων ανταγωνισμού, που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς. Στο πλαίσιο αυτό, είναι πρόδηλη η απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για χάραξη κοινής πολιτικής στον τομέα της ενέργειας και για δημιουργία εσωτερικής αγοράς, καθώς η Ένωση έχει ασκήσει ευρέως τις αρμοδιότητες που της παρέχονται από τις Συνθήκες με την έκδοση πλούσιου και σημαντικού παράγωγου δικαίου (Οδηγίες, Αποφάσεις, Κανονισμούς). Επισημαίνεται ότι η εισαγωγή στη ΣΛΕΕ ειδικού κεφαλαίου για την ενέργεια έχει πολύ υψηλή σημασία από πολιτικής αλλά και νομικής άποψης (υπεροχή δικαίου Συνθηκών έναντι του παράγωγου δικαίου). Στο πλαίσιο της ανωτέρω πολιτικής διακρίνονται οι ακόλουθες «δέσμες» μέτρων, όσον αφορά το παράγωγο δίκαιο και ειδικότερα για τον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας: 1η δέσμη μέτρων - νομοθετήματα περιόδου 1996/ Λοιπών πηγών για την παραγωγή ενέργειας πλην του άνθρακα και της ατομικής ενέργειας (ΕΚΑΧ, ΕΚΑΕ) 2 Η οριοθέτηση των αρμοδιοτήτων της Ένωσης στους διάφορους τομείς δραστηριότητας διέπεται από την αρχή της «δοτής αρμοδιότητας». Στους τομείς «αποκλειστικής αρμοδιότητας» νομοθετεί μόνο η Ένωση, στους τομείς «συντρέχουσας αρμοδιότητας» νομοθετούν τόσο η Ένωση όσο και τα Κράτη Μέλη. Τα ΚΜ ασκούν τις αρμοδιότητες τους κατά το μέτρο που η Ένωση δεν έχει ασκήσει τις δικές της. Η Ένωση ασκεί τις εν λόγω αρμοδιότητες μόνο εφόσον οι στόχοι της δράσης δεν μπορούν να επιτευχθούν επαρκώς από τα ΚΜ και μπορούν λόγω της κλίμακας ή των αποτελεσμάτων να επιτευχθούν καλύτερα στο επίπεδο της Ένωσης (άρθρο 5 ΣΕΕ).

2 Οδηγία 96/92/ΕΚ σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας 2η δέσμη μέτρων νομοθετήματα περιόδου 2003/2005 Οδηγία 2003/54/ΕΚ σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και την κατάργηση της Οδηγίας 96/92/ΕΚ Κανονισμός (ΕΚ) 1228/2003 σχετικά με τους όρους πρόσβασης στο δίκτυο για τις διασυνοριακές ανταλλαγές ηλεκτρικής ενέργειας Απόφαση 2003/796/ΕΚ της Επιτροπής σχετικά με τη σύσταση ευρωπαϊκής ομάδας ρυθμιστικών αρχών για την ηλεκτρική ενέργεια και το φυσικό αέριο (ERGEG) 3η δέσμη μέτρων νομοθετήματα του 2009 Οδηγία 2009/72/ΕΚ σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενεργείας και κατάργηση της οδηγίας 2003/54/ΕΚ. Κανονισμός (ΕΚ) 714/2009 σχετικά με τους όρους πρόσβασης στο δίκτυο για τις διασυνοριακές ανταλλαγές ηλεκτρικής ενεργείας και κατάργηση του Κανονισμού (ΕΚ) 1228/2003. Κανονισμός (ΕΚ) 713/2009 για την ίδρυση Οργανισμού Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας. Το πλήθος των ανωτέρω νομοθετημάτων και η διαδοχική τροποποίηση/ κατάργηση αυτών υποδεικνύει την πολυπλοκότητα του εγχειρήματος της ανάπτυξης της εσωτερικής αγοράς και την ανάγκη αναπροσαρμογής του θεσμικού πλαισίου στις εξελίξεις που παρατηρήθηκαν και παρατηρούνται στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας των ΚΜ, δεδομένου ότι ο βαθμός της απελευθέρωσης της αγοράς σε κάθε ΚΜ ήταν και είναι πολύ διαφορετικός. Η προσέγγιση λοιπόν για την πορεία δημιουργίας εσωτερικής αγοράς ήταν σταδιακή και με σημαντικούς βαθμούς ελευθερίας για τα ΚΜ (π.χ. οι 2 πρώτες δέσμες μέτρων επέτρεπαν στα ΚΜ να επιλέξουν τα αναγκαία ρυθμιστικά μέτρα προς επίτευξη του επιδιωκόμενου αποτελέσματος). Πλέον όμως περιορίζεται σημαντικά η δυνατότητα των ΚΜ σε επιλογές σχετικά με την οργάνωση των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας. Συγκεκριμένα, ο Κανονισμός 714/2009 θέτει ως υποχρεωτική την υιοθέτηση από τα ΚΜ του Ενιαίου Μοντέλου Ευρωπαϊκής Αγοράς (EU Target Model), με χρονικό όριο το 2015, στη βάση προδιαγραφών που ορίζονται σε μια σειρά Κωδίκων που εκδίδει ο ENTSO-E (Ευρωπαϊκός Διαχειριστής Συστημάτων Μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας). Βασικός άξονας της ενιαίας αγοράς είναι η εξασφάλιση ελεύθερης πρόσβασης σε νέους παίκτες σε αγορά άλλου ΚΜ και υπό το πρίσμα αυτό (επιπρόσθετα κι αυτό της ασφάλειας εφοδιασμού) δίνεται έμφαση στα διασυνδετικά δίκτυα και την άρση των διασυνοριακών εμποδίων (προωθείται η λειτουργία περιφερειακών αγορών) καθώς και τον αποτελεσματικό διαχωρισμό των δραστηριοτήτων προμήθειας και παραγωγής από τη

3 διαχείριση των δικτύων. 3 Στο πλαίσιο αυτό ο ιδιοκτησιακός διαχωρισμός και η μεταβίβαση των παγίων του δικτύου στον διαχειριστή, που θα πρέπει να είναι ανεξάρτητος από συμφέροντα προμήθειας και παραγωγής, θεωρείται ο πλέον αποτελεσματικός και σταθερός τρόπος για την επίλυση της εγγενούς σύγκρουσης συμφερόντων. Σε κάθε περίπτωση, δεν προδικάζεται, από το νέο ενωσιακό πλαίσιο, η έκταση που μπορεί να προσλάβει ο δημόσιος τομέας στο ΚΜ, καθώς αυτός μπορεί να επεκτείνεται κατά την κρίση του όσο δεν διαθέτει χαρακτηριστικά αποκλειστικότητας και δεν προσδιορίζεται κεντρικά αποκλειστικός χώρος δραστηριότητας για της δημόσιες και ιδιωτικές επιχειρήσεις. Η επικράτηση του όρου regulated market για την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας υποδεικνύει ότι ένας βαθμός κεντρικής ρύθμισης παραμένει αναγκαίος στη νέα απελευθερωμένη εσωτερική αγορά ώστε να συνδυασθούν ισόρροπα οι επιδιωκόμενοι στόχοι για λειτουργία του ανταγωνισμού, παροχή υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, ασφάλεια εφοδιασμού, προστασία των καταναλωτών - αντιμετώπιση της «ενεργειακής φτώχειας» και προστασία του περιβάλλοντος (συμπεριλαμβανομένης της προώθησης των ΑΠΕ και πολιτικών ενεργειακής αποδοτικότητας). 2. Ο ρόλος των Ρυθμιστικών Αρχών Η σύνθετη διαδικασία λειτουργίας της ευρωπαϊκής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας είναι χαρακτηριστική της δυσκολίας κανονιστικής οριοθέτησης σε υπερεθνικό επίπεδο ορισμένων τομέων της οικονομίας στην ΕΕ, η ρύθμιση των οποίων απαιτεί υψηλό βαθμό τεχνικής εξειδίκευσης. Οι προκλήσεις της τομεακής ρύθμισης σε συνδυασμό με απουσία προηγούμενης ανάλογης εμπειρίας και τον υψηλό πολιτικό κίνδυνο λήψης αποφάσεων στους ευαίσθητους αυτούς τομείς, οδήγησαν σταδιακά τα κοινοτικά και εθνικά πολιτικά όργανα στην ανάθεση ειδικών αρμοδιοτήτων και, ταυτόχρονα, μετάθεση πολιτικής ευθύνης σε ανεξάρτητες διοικητικές αρχές. Η οδηγία 2003/54/ΕΚ επέβαλε στα ΚΜ την υποχρέωση να συστήσουν ρυθμιστικούς φορείς με συγκεκριμένες αρμοδιότητες. Ωστόσο, η πείρα δείχνει ότι η αποτελεσματικότητα της ρύθμισης συχνά παρεμποδίζεται, λόγω της έλλειψης ανεξαρτησίας των ρυθμιστικών φορέων από την κυβέρνηση και της ανεπάρκειας εξουσιών και διακριτικής ευχέρειας. Για τον λόγο αυτό, στη σύνοδό του που πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες στις 8 και 9 Μαρτίου 2007, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κάλεσε την Επιτροπή να καταρτίσει νομοθετικές προτάσεις για την περαιτέρω εναρμόνιση των εξουσιών και την ενίσχυση της ανεξαρτησίας των εθνικών ρυθμιστικών φορέων. Με την 3 η δέσμη μέτρων πράγματι ενισχύονται οι αρμοδιότητες και η ανεξαρτησία των Ρυθμιστικών Αρχών, ειδικότερα: 3 Οι κανόνες νομικού και λειτουργικού διαχωρισμού που προβλέπονται στην οδηγία 2003/54/ΕΚ δεν οδήγησαν σε αποτελεσματικό διαχωρισμό των δραστηριοτήτων των κάθετα ολοκληρωμένων επιχειρήσεων (δραστηριότητα διαχείρισης συστημάτων μεταφοράς και διανομής από τις δραστηριότητες παραγωγής και εμπορίας).

4 Προβλέπεται ουσιαστική επέκταση της ρυθμιστικής ύλης σε κρίσιμα ζητήματα όπως ο έλεγχος συμμόρφωσης με τις διατάξεις για το διαχωρισμό (οι ρυθμιστικές αρχές έχουν την εξουσία να αρνούνται την πιστοποίηση διαχειριστών συστημάτων μεταφοράς που δεν τηρούν τους κανόνες διαχωρισμού), ο καθορισμός ρυθμιστικού πλαισίου (π.χ. για τον καθορισμό / έγκριση τιμολογίων και αντίστοιχων μεθοδολογιών που αντικατοπτρίζουν το κόστος) καθώς και η εποπτεία λειτουργίας των αγορών και του ελεύθερου ανταγωνισμού με δυνατότητα έκδοσης δεσμευτικών αποφάσεων για τις επιχειρήσεις ηλεκτρισμού και επιβολής κυρώσεων (συνεργασία των ΡΑΕ με τις Επιτροπές Ανταγωνισμού αλλά και τις ρυθμιστικές αρχές των χρηματοπιστωτικών αγορών οι ΡΑΕ θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να αποφασίζουν τη λήψη κατάλληλων μέτρων ώστε να εξασφαλίζονται οφέλη για τους καταναλωτές μέσα από την προώθηση του αποτελεσματικού ανταγωνισμού). Η εκτίμηση των συνθηκών ωριμότητας βαθμού απελευθέρωσης της αγοράς επαφίεται στις ανεξάρτητες ΡΑΕ, οι οποίες είναι επιφορτισμένες με την εξισορρόπηση των αντιτιθέμενων συμφερόντων. Τα ΚΜ οφείλουν να διασφαλίσουν στις ρυθμιστικές αρχές νομική και διοικητική αυτονομία, ανεξαρτησία λήψης αποφάσεων και οικονομική ανεξαρτησία. Δεν είναι ανεκτή οποιασδήποτε μορφής ιεραρχική εξάρτηση μεταξύ ΡΑΕ και κυβερνητικών οργάνων. Δεν εμποδίζεται φυσικά ο δικαστικός έλεγχος ή η κοινοβουλευτική εποπτεία σύμφωνα με το συνταγματικό δίκαιο των ΚΜ. Ορίζεται με σαφήνεια η υποχρέωση των εθνικών ΡΑΕ να συνεργάζονται μεταξύ τους αλλά και με το νεοσύστατο Οργανισμό για τη Συνεργασία Ευρωπαϊκών Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (ΟΣΡΑΕ). Με την 3η δέσμη μέτρων δημιουργήθηκε ένα κεντρικό ρυθμιστικό όργανο, ο Οργανισμός για τη Συνεργασία Ευρωπαϊκών Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (ΟΣΡΑΕ), με αρμοδιότητες προληπτικής παρέμβασης στο πεδίο της οικονομικής ρύθμισης, ήτοι αρμοδιότητες πέραν αυτών που συνήθως έχουν τέτοιου είδους όργανα, οι οποίες περιορίζονται σε ζητήματα ασφάλειας και διαλειτουργικότητας. Η επιλογή για τη δημιουργία της νέας οντότητας, με τα χαρακτηριστικά ανεξάρτητης αρχής, με σαφείς αρμοδιότητες και με εξουσία έκδοσης ατομικών ρυθμιστικών αποφάσεων σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, επιβλήθηκε από την ανάγκη ανταπόκρισης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε εξειδικευμένες τομεακές ρυθμίσεις. Ο ΟΣΡΑΕ, σε συνεργασία με τις εθνικές ΡΑΕ, την Επιτροπή, τα ΚΜ και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, θα παρακολουθεί τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας καθώς και την τήρηση της σχετικής κοινοτικής νομοθεσίας από τα κράτη μέλη. Από τη λειτουργία του αναμένεται να εντατικοποιηθεί η συνεργασία μεταξύ των εθνικών ΡΑΕ, ιδίως σε ζητήματα εποπτείας και ευρύτερης ρύθμισης του διασυνοριακού εμπορίου ηλεκτρικής ενέργειας. Στις αρμοδιότητες του ΟΣΡΑΕ περιλαμβάνονται κυρίως η διατύπωση γνωμών και συστάσεων (μη δεσμευτικών κατά κανόνα) με αποδέκτες το Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Επιτροπή, τις ρυθμιστικές αρχές και τους διαχειριστές συστημάτων, καθώς και γνωμών και συστάσεων που αφορούν ζητήματα εφαρμογής των ρυθμίσεων των

5 Κανονισμών για το διασυνοριακό εμπόριο και των Οδηγιών για την εσωτερική αγορά. Επίσης, ο ΟΣΡΑΕ μπορεί να εκδίδει ατομικές αποφάσεις σε ειδικές περιπτώσεις. Μέχρι σήμερα, η ρυθμιστικού χαρακτήρα θεσμική και οργανωτική συγκρότηση της Ένωσης στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας (ρυθμιστικές αρμοδιότητες, ειδική τεχνογνωσία, ρυθμιζόμενοι φορείς) αποδείχτηκε ανεπαρκής στο πλαίσιο της δημιουργίας εσωτερικής αγοράς. Η ίδρυση του ΟΣΡΑΕ (αλλά και των νέων συλλογικών οργάνων των Διαχειριστών), η ενίσχυση των αρμοδιοτήτων των εθνικών ΡΑΕ και η υποχρεωτική επιβολή ενιαίου μοντέλου λειτουργίας της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας σηματοδοτεί τη μετάβαση σε μια νέα εποχή, όσον αφορά την άσκηση ρυθμιστικής πολιτικής. Η διαμόρφωση του πλαισίου είναι μια συνεχής διαδικασία, δεδομένων και των προκλήσεων, στο πλαίσιο της ενεργειακής πολιτικής για το 2050, για τη δημιουργία μιας απαλλαγμένης από τον άνθρακα οικονομίας. 3. Η ελληνική πραγματικότητα 3.1. Λειτουργία χονδρεμπορικής αγοράς και προσαρμογή στο μοντέλο της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας (EU Target Model) Για την επίτευξη του επιδιωκόμενου στόχου, ήτοι της ολοκλήρωσης της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, πέραν της άρσης των στοιχείων ασυμβατότητας του μοντέλου λειτουργίας της εγχώριας αγοράς με το EU Target Model, απαιτείται στη χώρα η εφαρμογή ρυθμιστικών μέτρων που θα άρουν στρεβλώσεις του ρυθμιστικού πλαισίου και θα επιτρέψουν τη διαμόρφωση συνθηκών ανάπτυξης πραγματικού ανταγωνισμού. Ως κύριος ανασταλτικός παράγοντας για την ανάπτυξη του ανταγωνισμού και τη λειτουργία ενιαίας αγοράς, όπως διαπιστώνεται και από την Επιτροπή, είναι η εφαρμοζόμενη πρακτική της ρυθμιζόμενης τιμής 4. Είναι σαφές ότι δεν μπορεί να επέλθει ενοποίηση των αγορών στις οποίες οι τιμές ρυθμίζονται με διαφορετικά κριτήρια και για τη διευκόλυνση της διακίνησης του προϊόντος της ενέργειας απαιτούνται ενιαίοι κανόνες διαμόρφωσης τιμών αλλά και ποσοτήτων. Έτσι ως σταδιακά βήματα για την εφαρμογή του EU Target Model προβλέπεται η εφαρμογή ενιαίου μοντέλου λειτουργίας περιφερειακών αγορών (ενδιαφέρον για την Ελλάδα παρουσιάζουν οι εξελίξεις στην αγορά Νότιας και Κεντρικής Ευρώπης CSE και Νοτιοανατολικής Ευρώπης, όπου συμμετέχουν και οι εκτός ένωσης χώρες των Δυτικών Βαλκανίων) και στη συνέχεια του ενιαίου Ευρωπαϊκού μοντέλου σύζευξης τιμών (European price coupling - EPC). Για να επιτευχθεί η συμμόρφωση προς τις απαιτήσεις του EU Target Model, θα πρέπει στην ελληνική αγορά να λάβουν χώρα σημαντικές ρυθμίσεις σε επίπεδο δομικών αλλαγών, οι οποίες θα πρέπει να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις ακόλουθες αδυναμίες και στρεβλώσεις του υφιστάμενου ρυθμιστικού πλαισίου, χωρίς παράλληλα να επέλθουν απότομες μεταβολές στην αγορά, που θα είχαν μεγάλο αντίκτυπο στις τιμές καταναλωτή αλλά και τη βιωσιμότητα των παραγωγών. 4 Παρά την υιοθέτηση αμερόληπτων, αντικειμενικών και διαφανών κριτηρίων μεθοδολογιών τιμολόγησης που εφαρμόζονται από τις αρμόδιες ανεξάρτητες αρχές. Παράγοντες τιμολόγησης στη λιανική αποτελούν η εξυπηρέτηση της βιωσιμότητας των δικτύων και τα δικαιώματα των χρηστών

6 Η οργάνωση της αγοράς στη χώρα βασίζεται στο μοντέλο Κοινοπραξίας Ισχύος 5. Άξονας λειτουργίας είναι η προ-ημερήσια αγορά (ή αγορά επόμενης μέρας 6 ) με υποχρεωτική συμμετοχή όλων των παικτών (mandatory day-ahead pool) 7, με προσφορές που θα πρέπει να αντανακλούν το μεταβλητό κόστος των μονάδων 8. Ο λειτουργός της αγοράς (ΛΑΓΗΕ ΑΕ) λαμβάνοντας υπόψη και τους τεχνικούς περιορισμούς των μονάδων καθώς και πρόσθετα στοιχεία κόστους (εκκίνηση σβέση μονάδων) 9 επιλύει το πρόβλημα (βελτιστοποίηση 10 ) κεντρικής ένταξης μονάδων για την ικανοποίηση της ζήτησης (Ημερήσιος Ενεργειακός Προγραμματισμός - ΗΕΠ), με στόχο τη μεγιστοποίηση του κοινωνικού οφέλους. Έτσι προκύπτει η Τιμή Εκκαθάρισης της Αγοράς σε ωριαία βάση 11 (ή ΟΤΣ, όπως έχει επικρατήσει στην ελληνική αγορά), στην οποία γίνεται η συναλλαγή όλων των ποσοτήτων ενέργειας για τη συγκεκριμένη ώρα. Επειδή τα τιμολόγια προμήθειας ηλεκτρικού ρεύματος καθορίζονται βάσει του μέσου κι όχι του οριακού κόστους μέρος του πλεονάσματος που δημιουργείται για τους παραγωγούς, που έχουν μικρό κόστος (λιγνίτης, υδροηλεκτρικά), μεταφέρεται στον καταναλωτή. Η λειτουργία της αγοράς χαρακτηρίζεται από σημαντικές ασυμμετρίες και χαμηλή αποτελεσματικότητα: Υφίσταται κυρίαρχος παίκτης (ΔΕΗ ΑΕ) τόσο στον τομέα της παραγωγής (μερίδιο 80% της καθαρής παραγωγής από συμβατικές μονάδες) όσο και στον τομέα της προμήθειας (μερίδιο 98%). Ο κυρίαρχος παίκτης έχει σχεδόν αποκλειστική πρόσβαση σε χαμηλού κόστους πρωτογενή ενέργεια (λιγνιτικά κοιτάσματα, διαχείριση υδάτων). Η εν λόγω πρόσβαση σε χαμηλού κόστους πόρους ηλεκτροπαραγωγής προσδίδει σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι των λοιπών παραγωγών οι οποίοι έχουν δυνατότητα παραγωγής με χρήση του αρκετά ακριβότερου φυσικού αερίου. 5 Το μοντέλο εφαρμόζεται ευρέως στις ΗΠΑ αλλά στην Ευρώπη μόνο στην Ελλάδα και την Ιρλανδία 6 Ονομάζεται και αγορά επόμενης μέρας λόγω του ότι ουσιαστικά αποτελεί μια «προθεσμιακή» αγορά ενέργειας για φυσική παράδοση την επόμενη μέρα (μέρα κατανομής) σε συγκεκριμένη ώρα (ώρα κατανομής) 7 Επιπλέον εφαρμόζεται διαδιακσία εκκαθάρισης αποκλίσεων (imbalance settlement mechanism) και πρόσθετοι μηχανισμοί για τη διασφάλιση επάρκειας ισχύος (capacity markets) και την ευστάθεια του συστήματος 8 Καθορίζεται ελάχιστη τιμή προσφοράς (διοικητικά οριζόμενη) cost based offer - ώστε να αποφεύγεται τυχόν πρακτική της επιχείρησης με δεσπόζουσα θέση για υποβολή προσφορών «κάτω του κόστους» με μεσοπρόθεσμο στόχο την εξουθένωση των ανταγωνιστών της. Σε αντιδιαστολή, οι παραγωγοί θα μπορούσαν να προσφέρουν οποιαδήποτε τιμή επιθυμούν μέσα σε κάποια όρια (π.χ. απαγόρευση προσφορών με αρνητικές τιμές). 9 Σε αντίθεση με τη λειτουργία της αγοράς ως Χρηματιστήριο Ενέργειας, όπου οι παραγωγοί ενσωματώνουν όλους τους περιορισμούς και τα στοιχεία κόστους στην προσφορά τους και είναι αποκλειστικά υπεύθυνοι για τον προγραμματισμό λειτουργίας των μονάδων τους. 10 Ουσιαστικά αφορά επίλυση προβλήματος συν-βελτιστοποίησης ενέργειας και επικουρικών υπηρεσιών ancillary services (πρωτεύουσα και δευτερεύουσα εφεδρεία), παράγοντες απαραίτητοι για την διασφάλιση της ποιότητας παροχής της ηλεκτρικής ενέργειας και ευστάθειας του συστήματος μεταφοράς 11 Καθορίζεται από την οικονομικότερη διαθέσιμη προσφορά, η οποία μπορεί, μετά την ικανοποίηση της ζήτησης, να ικανοποιήσει μια επιπλέον μονάδα ζήτησης (MWh) και συνήθως αφορά προσφορά μονάδας φυσικού αερίου.

7 Το μικρότερο σταθερό κόστος των μονάδων φυσικού αερίου δεν μπορεί να προσδώσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε νέους παραγωγούς καθώς το κεφαλαιουχικό κόστος των λιγνιτικών μονάδων έχει σήμερα σχεδόν αποσβεστεί. Από την άλλη η κατάρρευση, ουσιαστικά, της αγοράς εμπορίας ρύπων καθιστά αδύνατο τον μετριασμό της διαφοράς λειτουργικού κόστους μεταξύ λιγνιτικών μονάδων και μονάδων φυσικού αερίου. Η ασυμμετρία στην παραγωγή καθιστά δυνατή τη χειραγώγηση της ΟΤΣ και συνεπώς την αποτροπή νέων παραγωγών ή/και προμηθευτών στην αγορά. Ο καθορισμός τιμολογίων λιανικής 12 βάσει του μέσου κι όχι του οριακού κόστους δημιουργεί περαιτέρω εμπόδια στην είσοδο νέων προμηθευτών στην αγορά. Η ύπαρξη τιμολογίων προμήθειας για ομάδες καταναλωτών που δεν αντανακλούν το πραγματικό κόστος 13 (π.χ. 1 η κατηγορία κατανάλωσης για τους οικιακούς καταναλωτές), αν και δημιουργεί κάποιες ευκαιρίες εισόδου νέων προμηθευτών, συνολικά μειώνει τους δυνητικούς πελάτες για τους νέους προμηθευτές. Επίσης, σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν την εξέλιξη της αγοράς και την προοπτική εισόδου νέων παικτών είναι η γενικότερη οικονομική συγκυρία (η οποία μεταξύ άλλων μειώνει και τις προοπτικές για ζήτηση ενέργειας), η αστάθεια στις συναλλαγές λόγω έλλειψης ρευστότητας και η τραπεζική χρηματοδότηση οι οποίοι συντελούν σε απροθυμία για την υλοποίηση επενδύσεων. Σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, για την παροχή δυνατότητας πρόσβασης τρίτων σε συγκριτικά οικονομικότερους πόρους έχει προταθεί από τη ΡΑΕ η εφαρμογή μοντέλου ανάλογου με αυτό που έχει εφαρμοστεί στη Γαλλία με τον νόμο NOME, που προβλέπει μηχανισμό ρυθμιζόμενης πρόσβασης τρίτων στην ηλεκτροπαραγωγή από πυρηνική ενέργεια. Στο πλαίσιο αυτό θα είναι υποχρεωτική στη χώρα η πώληση ενέργειας μέσω προθεσμιακών προϊόντων, η οποία αντιστοιχεί σε μέρος της λιγνιτικής και υδροηλεκτρικής παραγωγής, με υποχρέωση των προμηθευτών που αγοράζουν τα εν λόγω προϊόντα (με εξαίρεση τη ΔΕΗ) να εξυπηρετούν εγχώριους πελάτες λιανικής κατ αναλογία της κατανάλωσής τους και της κατηγορίας που ανήκουν, όπως αυτή προσδιορίζεται από τα καταναλωτικά χαρακτηριστικά τους. Ο προτεινόμενος μηχανισμός ουσιαστικά εισάγει νέο ρυθμιστικό πλαίσιο μεταξύ προμηθευτών και παραγωγών κατόχων λιγνιτικής και υδροηλεκτρικής παραγωγής για την αγορά και πώληση προθεσμιακών προϊόντων, σχεδιασμένων κατάλληλα ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των καταναλωτών για την κάλυψη του φορτίου βάσης. Βάσει του σχεδιασμού της ΡΑΕ, η διάθεση των προϊόντων αρχικά θα γίνεται μέσω ρυθμιζόμενης διαδικασίας δημοπρασιών (στο μοντέλο ΝΟΜΕ η τιμή ορίζεται διοικητικά), και θα αντιστοιχούν σε ενέργεια από λιγνιτική και υδροηλεκτρική παραγωγή της ΔΕΗ σε ποσοστό 25-30% της συνολικής ετήσιας λιγνιτικής και υδροηλεκτρικής παραγωγής. 12 Βάσει μεθοδολογίας για την έγκριση τιμολογίων δεδομένης της δεσπόζουσας θέσης της ΔΕΗ 13 Το επιπλέον κόστος καλύπτεται από τις λεγόμενες σταυροειδείς επιδοτήσεις, ήτοι την επιδότηση των χαμηλών τιμολογίων από τιμολόγια που δεν αντανακλούν το πραγματικό κόστος (κατά την περίοδο πριν τον διαχωρισμό προμήθεια από τη διαχείριση δικτύων - έντονη ήταν η κατηγορία για επιδότηση από τις μη ανταγωνιστικές δραστηριότητες (χρέωση δικτύου).

8 Η δημιουργία του ανωτέρω μηχανισμού ρυθμιζόμενης προθεσμιακής αγοράς κρίνεται απαραίτητη στην πορεία για την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς καθώς προάγει την ανάπτυξη υγιούς ανταγωνισμού τόσο στην χονδρεμπορική όσο και στη λιανική αγορά, δεδομένου ότι: α) Δίνει πρόσβαση σε τρίτους (πλην ΔΕΗ), με κατά το δυνατόν ισοδύναμο τρόπο, στους διαθέσιμους ενεργειακούς πόρους της χώρας. β) Δίνει πρόσβαση σε τρίτους (πλην ΔΕΗ) σε φθηνό μείγμα ηλεκτροπαραγωγής με χαρακτηριστικά που δίνουν τη δυνατότητα κάλυψης απαιτήσεων φορτίου βάσης 14 και συνεπώς καλύτερης διαχείρισης κινδύνου και προκαλώντας έτσι αύξηση του αριθμού των δραστηριοποιούμενων προμηθευτών, η οποία με τη σειρά της αναμένεται να δημιουργήσει ευνοϊκότερες συνθήκες για την είσοδο νέων παικτών στον τομέα της παραγωγής. 15 γ) Δημιουργεί τις συνθήκες για άρση των στρεβλώσεων και σταυροειδών επιδοτήσεων στα τιμολόγια προμήθειας και ορθολογική κατανομή του κόστους παραγωγής μεταξύ των διαφόρων κατηγοριών καταναλωτών. Θεωρείται αυτονόητο ότι η όποια ρυθμιστική παρέμβαση που ευνοεί την ύπαρξη σταυροειδών επιδοτήσεων θα πρέπει να αρθεί δεδομένης της υιοθέτησης του νέου μοντέλου προθεσμιακών προϊόντων. δ) Προετοιμάζει το έδαφος για τη δημιουργία κατάλληλου πλαισίου ώστε να επιτευχθεί η συμμετοχή της χώρας στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας (EU Target Model). Με την επακόλουθη ανάπτυξη του διασυνοριακού εμπορίου θα δημιουργηθούν περαιτέρω συνθήκες ανταγωνισμού και ευκαιρίες για εξαγωγές, δεδομένου ότι στη χώρα υπάρχει υπερπροσφορά παραγωγής 16. Μια σειρά από κρίσιμες παραμέτρους θα πρέπει να προσδιοριστούν για την επιτυχία της εν λόγω ρυθμιστικής παρέμβασης: Διάρκεια της μεταβατικής ρύθμισης 14 Η υποχρεωτική συμμετοχή υδροηλεκτρικής παραγωγής στο μείγμα δεν συνάδει με τον προσανατολισμό του προϊόντος για εξυπηρέτηση φορτίων βάσης των καταναλωτών καθώς η υδροηλεκτρική παραγωγή σήμερα χρησιμοποιείται για κάλυψη φορτίων αιχμής και επιπλέον υπόκειται σε πρόσθετους περιορισμούς διαχείρησης του υδάτινου αποθέματος (ύδρευση, άδρευση, αντιπλημμυρική προστασία) 15 Η έως σήμερα προσέγγιση έναρξης ανοίγματος της αγοράς από την πλευρά της παραγωγής με παροχή κινήτρων και διασφαλίσεων σε νέους παίκτες για την κατασκευή μονάδων φυσικού αερίου και παράλληλα η θέσπιση περιορισμών στη ΔΕΗ για ανάπτυξη νέων σταθμών δεν έχει αποδώσει τα αναμενόμενα αποτελέσματα 16 Στην ύπαρξη υπερπροσφοράς συμβατικής παραγωγής έχει συμβάλει η μεγάλη αύξηση των ΑΠΕ που εγχέουν στο σύστημα κατά προτεραιότητα και έχουν αφαιρέσει σημαντικό τμήμα του προς ικανοποίηση εγχώριου φορτίου δηλ.μειώνονται οι ώρες λειτουργίας των συμβατικών σταθμών χωρίς όμως να μείωνετα η ανάγκη για εγκατεστημένη συμβατική ισχύ, δεδομένου του διακοπτόμενου χαρακτήρα λειτουργίας των μονάδων ΑΠΕ.

9 Διάρκεια του προθεσμιακού προϊόντος σε συνδυασμό με σταθερές ή αναπροσαρμοζόμενες τιμές των προϊόντων που το συνθέτουν (εξασφάλιση προμηθευτών ρίσκο αύξησης κόστους παραγωγής για τη ΔΕΗ ΑΕ 17 ) Δημιουργία πλέγματος ασφάλειας ένταντι κινδύνου συναλλαγών ορισμός κεντρικού αντισυμβαλλόμενου για τη διαχείριση των χρηματορροών και των πληροφοριών Δημιουργία μηχανισμού παρακολούθησης της διάθεσης των προϊόντων στους καταναλωτές ώστε να αποτραπούν κερδοσκοποικές επιλογές για πώληση στην χονδρεμπορική Δημιουργία κινήτρων στους καταναλωτές, μέσω της σύνθεσης των προθεσμιακών προϊόντων, για μετατόπιση του φορτίου τους εκτός αιχμής ώστε να μεγιστοποιηθεί το συνολικό πλεόνασμα για την κοινωνία Στο πλαίσιο της τεκμηρίωσης της ανάγκης για ρύθμιση, θα πρέπει, για την υιοθέτηση της ανωτέρω ρυθμιστικής παρέμβασης, που επιβάλει στη ΔΕΗ πώληση «πακέτων ενέργειας», καθώς και για τον ορθότερο προσδιορισμό των επιμέρους χαρακτηριστικών αυτής (π.χ. όρια τιμής των προθεσμιακών προϊόντων, ποσότητα ενέργειας και ισχύος προς διάθεση) να εξεταστούν οι ακόλουθοι παράγοντες: Προσδιορισμός του πλεονάσματος παραγωγού που απολαμβάνει η ΔΕΗ λόγω δυνατότητας πρόσβασης σε λιγνιτική και υδροηλεκτρική παραγωγή Συνθήκες ουσιαστικού αποκλεισμού ανταγωνιστών της ΔΕΗ από την κατασκευή λιγνιτικών και υδροηλεκτρικών μονάδων Βιωσιμότητα των παικτών Εξασφάλιση του επιδιωκόμενου αποτελέσματος για μεγιστοποίηση του οφέλους του τελικού καταναλωτή Επισημαίνεται ότι η επί μακρόν ρυθμιστική αβεβαιότητα που επικρατεί στη χώρα, με την έλλειψη σαφούς χρονοδιαγράμματος υιοθέτησης των ρυθμιστικών παρεμβάσεων (ΝΟΜΕ, ΑΔΙ, ΜΑΜΚ) αποτρέπει την ανάπτυξη νέων επενδύσεων και μειώνει το ενδιαφέρον εισόδου επενδυτών στις δραστηριοποιούμενες επιχειρήσεις (στρατηγικός επενδυτής, ιδιωτικοποίηση). Επιπλέον, για την εφαρμογή του Target Model, απαιτείται επανασχεδιασμός της χονδρεμπορικής αγοράς και εκ βάθρων αλλαγές 18 : Αποτελεσματική λειτουργία μέσο-μακροπρόθεσμων προθεσμιακών αγορών (Forward markets) Λειτουργία ενδο-ημερήσιας αγοράς (Intra-day market), για τον καταμερισμό της δυναμικότητας των διασυνδέσεων για την αποτελεσματική λειτουργία της αγοράς 17 Το κόστος λιγνιτικής και υδροηλεκτρικής παραγωγής αντικειμενικά παρουσιάζει υψηλότερη μεταβλητότητα σε σχέση με το κόστος πυρηνικής παραγωγής. 18 Ο ACER έχει συντάξει κώδικες σχετικά με τον καταμερισμό της δυναμικότητας και τη διαχείριση της συμφόρησης των διασυνδέσεων (Capacity Allocation & Congestion Management Framework Guidelines - CACM FG) και τη εξισορρόπηση της ηλεκτρικής ενεργείας (Electricity Balancing Framework Guidelines - EB FG)

10 επόμενης ημέρας (προ-ημερήσα αγορά) 19. Τα δικαιώματα των διασυνδέσεων, κατά την εφαρμογή της σύζευξης τιμών (EPC), θα δημοπρατούνται απ ευθείας μέσω της αγοράς της επόμενης ημέρας και της ενδο-ημερήσιας αγοράς ενέργειας, οπότε τα βραχυχρόνια δικαιώματα διασυνδέσεων (που δεν αντανακλούν το κόστος της ενέργειας) θα πρέπει να καταργηθούν για τα σύνορα που συμμετέχουν στο EPC. Κατάργηση της συν-βελτιστοποίησης ενέργειας και επικουρικών υπηρεσιών. Η αγορά της επόμενης ημέρας φαίνεται ότι θα αφορά αποκλειστικά ενέργεια και όχι επικουρικές υπηρεσίες. Σε κάθε περίπτωση, η συν-βελτιστοποίηση ενέργειας και επικουρικών υπηρεσιών, όπως υλοποιείται σήμερα, έχει ως αποτέλεσμα η ΟΤΣ να μην αντανακλά αποκλειστικά την ενέργεια, αλλά και το κόστος των επικουρικών υπηρεσιών, συνεπώς η ΟΤΣ δεν είναι άμεσα συγκρίσιμη με τις τιμές ενέργειας άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Στο πλαίσιο αυτό είναι πολύ πιθανό ότι θα υπάρξει αλλαγή του τεχνικού αλγόριθμου επίλυσης της αγοράς (ο αλγόριθμος του EPC είναι δύσκολο να μπορέσει να ενσωματώσει αγορές που επιλύονται λαμβάνοντας υπόψη τεχνικούς περιορισμούς, καθώς αυτό θα αύξανε σημαντικά τόσο τον απαιτούμενο χρόνο επίλυσης του αλγορίθμου όσο και την πιθανότητα ύπαρξης πολλαπλών λύσεων). Αλλαγές σε θέματα της διαδικασίας εκκαθάρισης αγοράς (ορισμός φορέα κάλυψης και φορέα εκκαθάρισης), της διοικητικά οριζόμενης μέγιστης / ελάχιστης τιμής προσφοράς Εξέταση της ανάγκης για ύπαρξη μηχανισμού ανάκτησης μεταβλητού κόστους (ΜΑΜΚ) καθώς και επανεξέταση της σκοπιμότητας διατήρησης της υφιστάμενης διαδικασίας εκκαθάρισης αποκλίσεων, ως εναλλακτική της μετάβασης σε Αγορά Εξισορρόπησης Ενέργειας (Αγορά Πραγματικού Χρόνου) Balancing or Real Time Market. 19 Η επίτευξη αξιόπιστων τιμών και ρευστότητας στον καταμερισμό της δυναμικότητας των διασυνδέσεων για την αγορά της επόμενης ημέρας είναι μεταξύ των βασικών στόχων του νέου ενιαίου μοντέλου αγοράς (EU Target Model)

11 3.2. Το παράδειγμα του μηχανισμού ανάκτησης μεταβλητού κόστους (ΜΑΜΚ) για την αντιμετώπιση της αστοχίας της αγοράς όσον αφορά στο πλεόνασμα παραγωγού Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η αδυναμία του μοντέλου Κοινοπραξία Ισχύος στη δημιουργία μιας αποτελεσματικής ανταγωνιστικής αγοράς και να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα παικτών που ανταγωνίζονται την κυρίαρχη επιχείρηση έχουν εφαρμοστεί ειδικά ρυθμιστικά μέτρα μεταξύ των οποίων και ο μηχανισμός ανάκτησης μεταβλητού κόστους (ΜΑΜΚ). Επισημαίνεται ότι, αρχικά, για την αντιμετώπιση των ασυμμετριών που αναφέρονται ανωτέρω, στο πλαίσιο της ενθάρυνσης εισόδου νέων παραγωγών μονάδων φυσικού αερίου, είχαν υιοθετηθεί δύο ειδικά ρυθμιστικά μέτρα: ο Μηχανισμός Κάλυψης Μεταβλητού Κόστους Μονάδων, υπό μορφή αρκετά προστατευτική για τους παραγωγούς, 20 και ο Μεταβατικός Μηχανισμός Διασφάλισης Επαρκούς Ισχύος. Ο πρώτος μηχανισμός ενθαρρύνει τους παραγωγούς να υποβάλλουν προσφορές αφού έχουν εξασφαλισμένη την ανάκτηση του μεταβλητού κόστους και ένα σημαντικό κέρδος και ο δεύτερος καλύπτει ένα σημαντικό μέρος του κεφαλαιουχικού κόστους, αφού εξασφαλίζει σταθερές, διοικητικά οριζόμενες, πληρωμές για τη διαθεσιμότητα των σταθμών ( /MW/έτος). Η ύπαρξη μηχανισμών ανάκτησης μεταβλητού κόστους (ΜΑΜΚ) αιτιολογείται από το γεγονός ότι η συν-βελτιστοποίηση των αγορών ενέργειας και επικουρικών υπηρεσιών εφεδρείας, λαμβάνοντας υπόψη τους τεχνικούς περιορισμούς του συστήματος και της λειτουργίας των μονάδων (τεχνικά ελάχιστα, ρυθμός ανάληψης φορτίου κλπ), ώστε να εξασφαλιστεί πρωταρχικώς η ευστάθεια του συστήματος, καθιστά απαραίτητη τη λειτουργία μονάδων για τις οποίες τα επίπεδα της ΟΤΣ και της ΟΤΑ (οριακή τιμή αποκλίσεων) δεν διασφαλίζουν την ανάκτηση του μεταβλητού τους κόστους 21. Ο εν λόγω μηχανισμός κρίνεται περαιτέρω απαραίτητος δεδομένου ότι μόνο η κυρίαρχη επιχείρηση έχει τη δυνατότητα απορρόφησης ή μετακύλησης μη ανακτήσιμου κόστους λειτουργίας μονάδας, η ένταξη της οποίας στην κατανομή φορτίου κρίνεται απαραίτητη από τον Διαχειριστή 22. Ειδικότερα, οι τεχνικοί περιορισμοί λειτουργίας των μονάδων παραγωγής, που συνεπάγονται την εμπλοκή δυαδικών μεταβλητών στις αποφάσεις ένταξης και λειτουργίας των μονάδων (αυτόματη ρύθμιση σημείου λειτουργίας), καθιστούν το πρόβλημα επίλυσης του ΗΕΠ ένα μη-κυρτό (no-convex) πρόβλημα μικτού ακέραιου γραμμικού προγραμματισμού. Οι τιμές που προκύπτουν από την επίλυση του προβλήματος του ΗΕΠ είναι «γραμμικές» (linear prices), δηλαδή το συνολικό έσοδο για τον παραγωγό προκύπτει από τον πολλαπλασιασμό της τιμής με την ποσότητα, και εφαρμόζονται για όλους τους 20 Ο Μηχανισμός ίσχυε έως τον Ιούνιο του 2014 με αποζημίωση του μεταβλητού κόστους προσαυξημένο κατά 10% και επιπλέον χωρίς την εφαρμογή της Ελάχιστης Διοικητικά Οριζόμενης Τιμής Προσφοράς για το πρώτο βήμα των προσφορών των θερμικών μονάδων τη δυνατότητα αποδοχής προσφορών κάτω της ελάχιστης (κανόνας 30%) και συνεπώς την αποδοχή προσφορών κάτω του μεταβλητού κόστους από τις εν λόγω μονάδες των «ιδιωτών» παραγωγών. 21 Οι θερμικές μονάδες έχουν κόστος εκκίνησης (start-up cost) και κόστος μηδενικού φορτίου (noload cost) 22 Η εφαρμογή παρόμοιων μηχανισμών ανάκτησης κόστους είναι διαδεδομένη διεθνώς.

12 συμμετέχοντες στην αγορά χωρίς διακρίσεις (non-discriminatory pricing) 23. Η εν λόγω πρακτική της μη-διάκρισης των συναλλαγών και της χρήσης μίας τιμής για την εκκαθάριση είναι ευρέως αποδεκτή επειδή, λόγω της απλότητάς της, αυξάνει τη διαφάνεια και την αξιοπιστία στην αγορά καθώς κάθε συμμετέχων μπορεί να αναπαράγει τις τιμές με σχετική ευκολία και να ελέγξει το λόγο απόρριψης της προσφοράς του. Αντίστοιχο πρόβλημα δημιουργείται στις χρηματιστηριακές αγορές ενέργειας όταν οι προσφορές υποβάλλονται ως μπλοκ, σε αντιδιαστολή με την υποβολή απλών ωριαίων προσφορών. Στις αγορές αυτές προκύπτουν περιπτώσεις αποδοχής προσφορών οι οποίες τελικά αποδεικνύονται επιζήμιες για τους προσφέροντες βάσει των τιμών εκκαθάρισης που προκύπτουν από την επίλυση της αγοράς. Για την εύρεση και απόρριψη τέτοιων προσφορών έχουν αναπτυχθεί ειδικοί αλγόριθμοι 24. Τέτοιους αλγόριθμους ενσωματώνει και ο αλγόριθμος Euphemia που θα εφαρμόζεται για την επίλυση της προ-ημερήσιας αγοράς στο πλαίσιο εφαρμογής του EU Target Model. Εάν το πρόβλημα ήταν κυρτό, οι εν λόγω γραμμικές τιμές θα αποτελούσαν τιμές ισορροπίας (equilibrium prices) της αγοράς καθώς στις τιμές αυτές θα μεγιστοποιούνταν το πλεόνασμα των συμμετεχόντων. Ωστόσο, στις αγορές κοινοπραξίας ισχύος, λόγω της μηκυρτότητας του προβλήματος είναι δυνατό, υπό συνθήκες, να μην προκύπτει ισορροπία της αγοράς (market equilibrium), δηλαδή να μην υπάρχει ΟΤΣ στον ΗΕΠ, στην οποία οι παραγωγοί θα αυτό-προγραμμάτιζαν τη λειτουργία τους σε επίπεδα που θα κάλυπταν τη ζήτηση. Λόγω της φύσης του προϊόντος (ισορροπία παραγωγής ζήτησης) δεν είναι επιτρεπτή η μη ικανοποίηση της ζήτησης και συνεπώς η κεντρική επίλυση της αγοράς καταλήγει σε ένα πρόγραμμα ένταξης μονάδων στον ΗΕΠ που να καλύπτει πλήρως τη ζήτηση, υποχρεώνοντας κάποιες μονάδες να λειτουργήσουν (σε κάποιες περιόδους) με ζημίες ή έστω με μικρότερα κέρδη από αυτά που ανέμεναν με την προσφορά τους. Το πρόβλημα της αδυναμίας εύρεσης «γραμμικών» τιμών που να οδηγούν σε βελτιστοποίηση και ταυτόχρονα να εξασφαλίζουν ότι οι παραγωγοί δεν θα υποστούν ζημίες είναι γνωστό ως «οικονομική δήμευση» (economic confiscation). Μονάδες που υφίστανται την «οικονομική δήμευση» είναι συνήθως αυτές που λειτουργούν πολύ κοντά στο οριακό κόστος (near-marginal units), καθώς είναι πιθανό το πλεόνασμα να είναι πολύ μικρό και για λίγες ώρες λειτουργίας και αρνητικό για τις περισσότερες ώρες λειτουργίας. Η αντιμετώπιση του φαινομένου της «οικονομικής δήμευσης», στο ρυθμιστικό επίπεδο, επιβάλλεται όχι μόνο για λόγους δικαιοσύνης στην αγορά (market fairness) αλλά και για λόγους εύρυθμης και αποτελεσματικής λειτουργίας της αγοράς. Έτσι, η μη ύπαρξη ενός μηχανισμού όπως ο ΜΑΜΚ, που να εξασφαλίζει κανόνες τιμολόγησης που οδηγούν σε μηδημευτική αγορά, είναι δυνατό να οδηγήσει τους παραγωγούς, προκειμένου να αποφύγουν 23 Ως απάντηση στο πρόβλημα έχει προταθεί η εφαρμογή μεθόδου διάκρισης τιμών (για την τιμή ή την ποσότητα της ενέργειας) όπου εφαρμόζεται ειδικός αλγόριθμος για τον καθορισμό του τελικών εσόδων των παραγωγών βάσει υπολογισμού «μη-γραμμικών» τιμών. 24 Άλλες λύσεις είναι: α) η διαφοροποίηση του μοντέλου επίλυσης με καθορισμό των τιμών εκκαθάρισης ως μεταβλητών και εισαγωγή επιπρόσθετων περιορισμών θετικού οφέλους των συμμετεχόντων και β) η εισαγωγή μη-γραμμικών τιμών εκκαθάρισης

13 ζημία, να υποβάλλουν πολύ υψηλές προσφορές οι οποίες θα απορριφθούν με αποτέλεσμα να προκύπτουν οι ακόλουθες ανεπιθύμητες καταστάσεις: α) Σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, μη-αποδοτική λειτουργία της αγοράς αφού μένουν εκτός αποδοτικές (near marginal) μονάδες και διαμόρφωση τιμών από ακριβότερες μονάδες. Οι εν λόγω στρεβλές τιμές μέσο-μακροπρόθεσμα οδηγούν σε αποθάρρυνση των μελλοντικών επενδυτών και σε μη ορθή λειτουργία και των προθεσμιακών αγορών (δεδομένου ότι οι τιμές που διαμορφώνονται στις προ-ημερήσιες αγορές είναι πυξίδα για τα διμερή συμβόλαια) β) Σε μέσο-μακροπρόθεσμο ορίζοντα, δημιουργία συνθηκών αδυναμίας κάλυψης του φορτίου και εξασφάλισης απαιτήσεων εφεδρείας, λόγω απόσυρσης μονάδων από την αγορά. Από την άλλη πλευρά, η ύπαρξη ενός μηχανισμού όπως ο ΜΑΜΚ (έναντι της απουσίας του) δύναται να επηρεάσει τη συμπεριφορά των παραγωγών και να τους οδηγήσει σε προσφορές πολύ κοντά στο οριακό κόστος και συνεπώς τελικά να οδηγήσει όχι σε αύξηση αλλά σε συνολική μείωση του συνολικού ενεργειακού κόστους για τον καταναλωτή. Στην εξασφάλιση της βιωσιμότητας των σταθμών φυσικού αερίου συνεισφέρει και ο Μηχανισμός Διασφάλισης Ισχύος (ΑΔΙ), ο κύριος λόγος ύπαρξης του οποίου είναι η διασφάλιση επάρκειας ισχύος στο σύστημα. Είναι αυτονόητο ότι θα πρέπει να γίνεται συνολική αξιολόγηση των διαθέσιμων μηχανισμών στο πλαίσιο της εξασφάλισης της βιωσιμότητας των μονάδων φυσικού αερίου και τη μη παροχή υπερβολικής προστασίας ώστε να προωθείται ο ανταγωνισμός, λαμβάνοντας υπόψη και την επίπτωση στο συνολικό ενεργειακό κόστος, δεδομένης και της εμπειρίας που έχει αποκτηθεί από την εφαρμογή των ανωτέρω, μεταβατικού χαρακτήρα, μηχανισμών, που οδήγησαν πρακτικά τους παραγωγούς να αδιαφορούν για τη λειτουργία της χονδρεμπορικής αγοράς και να μην βλέπουν κίνητρο να ανταγωνιστούν μεταξύ τους, ούτε να συνάψουν διμερείς συμβάσεις με τους προμηθευτές. 25 Στο πλαίσιο αυτό, για να φανεί εάν η εφαρμογή ενός μηχανισμού για την ανάκτηση του κόστους είναι κατ αρχήν απαραίτητη και κατά δεύτερον ότι οδηγεί σε αύξηση του πλεονάσματος για τον καταναλωτή θα πρέπει να γίνουν προσομοιώσεις της λειτουργίας του ενεργειακού συστήματος για μακρά χρονικά διαστήματα. Επίσης, επισημαίνεται ότι διεθνώς δεν υπάρχει ένας αλλά αρκετοί μηχανισμοί ανάκτησης μεταβλητού κόστους, οι οποίοι διαφέρουν μεταξύ τους τόσο ως προς τον τρόπο υπολογισμού του εσόδου όσο και ως προς την επιλεκτικότητα σχετικά με τους λόγους που οδήγησαν στη λειτουργία της μονάδας υπό ζημία (π.χ. εντολή κατανομής από τον διαχειριστή για αντιμετώπιση συγκεκριμένων προβλημάτων). Στο πλαίσιο αυτό, η ΡΑΕ έχει θέσει σε δημόσια διαβούλευση τις ακόλουθες εναλλακτικές προτάσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος της ανάκτησης του μεταβλητού κόστους: 25 Είναι πάντως αμφίβολο εάν τέτοιου είδους μέτρα θα συνεχίσουν να υφίστανται, τουλάχιστον με τη μορφή που έχουν εφαρμοστεί έως σήμερα, ενόψει της σύζευξης των επιμέρους αγορών για τη δημιουργία της ενιαίας αγοράς.

14 Εστιασμένη Εφαρμογή του ΜΑΜΚ μόνο σε Εξειδικευμένες Περιπτώσεις Μετάβαση σε Μηχανισμό Κάλυψης Προσφορών (Bid-recovery) Μετάβαση σε Υβριδικό Μηχανισμό Κάλυψης με Αναγωγή του Σημείου Λειτουργίας Επαναφορά του ΜΑΜΚ, με τη μορφή που ίσχυε προ της κατάργησής του (Ιούνιος 2014) Υποστηρικτικό Εκπαιδευτικό Υλικό: [Α6] Οδηγία 2009/72/ΕΚ σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενεργείας και για την κατάργηση της Οδηγίας 2003/54/ΕΚ [Α7] Νομοθεσία: Ν. 2773/1999, Ν. 4001/2011, Ν. 4067/2012 (αρ. 36). [Α8] Δικτυακός τόπος Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ) - Αναδιοργάνωση της Εγχώριας Αγοράς Ηλεκτρισμού - Δημόσια Διαβούλευση επί της Εξέλιξης του Μηχανισμού Ανάκτησης Μεταβλητού Κόστους Επιλογές Αναδιάρθρωσης και Εναλλακτικές Προσεγγίσεις - Μπίσκας Π., «Διερεύνηση της Σκοπιμότητας ενός Μηχανισμού Ανάκτησης Μεταβλητού Κόστους και Αξιολόγησης Εναλλακτικών Μεθοδολογιών Κάλυψης των Μονάδων Παραγωγής», μελέτη για λογαριασμό του ΑΔΜΗΕ. [Α12] Δ. Λ. Λελοβίτη, Μ. Π. Θωμαδάκη, Γ. Ε. Κουτζούκου, «3η Δέσμη κοινοτικών νομοθετημάτων Εσωτερικής Αγοράς Ενέργειας: ο ρόλος των Ρυθμιστικών Αρχών και των Διαχειριστών Δικτύων», Ευρωπαίων Πολιτεία, Το Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Ενέργειας, Σάκκουλας [Α13] Κ.Π. Ηλιόπουλος, Το Διεθνές Δίκαιο της Ενέργειας, Ευρωπαίων Πολιτεία, Το Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Ενέργειας, Σάκκουλας 2009.