Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός. Εισηγήτρια: ΜΑΡΑ ΣΟΦΙΑ

Transcript

1 Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Εισηγήτρια: ΜΑΡΑ ΣΟΦΙΑ

2 Τι είναι ο περιβαλλοντικός σχεδιασμός Ο περιβαλλοντικός σχεδιασμός (είναι επίσης γνωστός και ως οικολογικός σχεδιασμός) αναφέρεται στον σχεδιασμό των προϊόντων ή στις διεργασίες που θα μπορούσαν να μειώσουν την περιβαλλοντική επίδραση διαμέσου του κύκλου ζωής. Ο περιβαλλοντικός σχεδιασμός είναι μία σημαντική διεργασία ή οποία βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην Ανάλυση Κύκλου Ζωής (ΑΚΖ)

3 Τι είναι περιβαλλοντική Αρχιτεκτονική Είναι ο επιστημονικός κλάδος της Αρχιτεκτονικής που στοχεύει στη δημιουργία τεχνιτών κελύφων, με τον ακόλουθο διπλό στόχο. Την επίτευξη υγιούς περιβάλλοντος Την μικρότερη δυνατή επίδραση στο περιβάλλον. Ο σχεδιασμός του τοπίου οφείλει να προσφέρει λύσεις που πέραν της αισθητικής βελτίωσης των αστικών χώρων πρασίνου να επιφέρουν βελτίωση και του μικροκλίματος. Πυκνές φυτεύσεις και επιλογή φυτικών ειδών με μεγάλη βιοκλιματική προσφορά και μικρές σχετικά απαιτήσεις σε νερό, όπως δένδρα, θάμνοι και αναρριχώμενα της μεσογειακής χλωρίδας, συντελούν στη μείωση των υψηλών θερμοκρασιών κατά τους θερινούς μήνες, του κυκλοφοριακού θορύβου και των αιωρούμενων σωματιδίων.

4 Βασικές έννοιες Ν. 1650/86, 160 Α/ , άρθρο 2&1. Ως «περιβάλλον» νοείται «το σύνολο των φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων και στοιχείων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία, την ποιότητα ζωής, την υγεία των κατοίκων, την ιστορική και πολιτιστική παράδοση και τις αισθητικές αξίες. Γενικός Ορισμός Ως περιβάλλον χαρακτηρίζεται το σύνολο των φυσικών, χημικών και βιολογικών συνθηκών, όπου διατηρούνται και αναπτύσσονται τα έμβια όντα, δηλαδή όλα τα επίπεδα που συναποτελούν τη ζωή, το χώρο και το χρόνο όπου αυτή αναπτύσσεται. Ως περιβάλλον νοείται: το φυσικό, το ανθρωπογενές, στο οποίο περιλαμβάνεται το δομημένο και το πολιτιστικό περιβάλλον. «Προστασία του περιβάλλοντος» νοείται το σύνολο των ενεργειών που έχουν ως στόχο την πρόληψη της υποβάθμισης του περιβάλλοντος ή την αποκατάσταση, βελτίωση ή τη διατήρηση του.

5 Παράγοντες του περιβάλλοντος Οι παράγοντες και τα στοιχεία του περιβάλλοντος μεθοδολογικά διακρίνονται σε μη βιοτικούς (άβια ύλη) και βιοτικούς (έμβια όντα). Οικοσύστημα ή οικολογικό σύστημα είναι μια οργανωμένη λειτουργική μονάδα, στην οποία υπάρχει στενή αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση μεταξύ των βιοτικών και των αβιοτικών παραγόντων, υπάρχει δηλαδή μια συνεχής ροή ενέργειας και μια κυκλοφορία θρεπτικών στοιχείων μεταξύ των ζωντανών (βιοτικών) και μη (αβιοτικών) μερών της. Είναι συνεπώς τα οικοσυστήματα, πολύπλοκα δυναμικά πλέγματα αλληλεπιδράσεων και αλληλεξαρτήσεων μεταξύ των κοινοτήτων οι οποίες τα συνθέτουν και βρίσκονται σε μια συνεχή μεταβολή και εξέλιξη. Έτσι λοιπόν, όταν ορίζουμε ένα οικοσύστημα δεν αρκεί να καταγράψουμε τα στοιχεία από τα οποία αυτό συντίθεται, πρέπει ταυτόχρονα να προσδιορίσουμε και τις αλληλεπιδράσεις οι οποίες συνεκτικά τα συνδέουν μεταξύ τους.

6 Το οικοσύστημα αποτελείται από: Το σύνολο των οργανισμών που ανήκουν στο ίδιο είδος, δηλαδή τον πληθυσμό. Το σύνολο των πληθυσμών ενός οικοσυστήματος και τις σχέσεις αλληλεπίδρασης μεταξύ τους, δηλαδή την βιοκοινότητα. Την περιοχή στην οποία ζει ένας πληθυσμός ή μια βιοκοινότητα, δηλαδή τον βιότοπο. Υπάρχουν πολλοί τύποι οικοσυστημάτων. Στην θάλασσα ονομάζονται θαλάσσια οικοσυστήματα, όσα απαντούν σε ακτές αποκαλούνται παράκτια οικοσυστήματα, ενώ στην ξηρά ονομάζονται χερσαία οικοσυστήματα. Όταν σε μια έκταση ξηράς υπάρχουν μόνο γεωργικές καλλιέργειες, τότε μιλάμε για ένααγροτικό οικοσύστημα. Υπάρχουν, επίσης, και τα οικοσυστήματα των γλυκέων υδάτων, οι υγρότοποι. Ο ρόλος των τελευταίων είναι σημαντικός, καθώς παρέχουν τροφή και προστασία σε ένα μεγάλο αριθμό πτηνών, θηλαστικών, ψαριών και άλλων οργανισμών.

7 Η ρύπανση του περιβάλλοντος είναι μια ευρεία έννοια, η οποία περιλαμβάνει τη ρύπανση των διαφόρων βιολογικών συστατικών των φυσικών στοιχείων του πλανήτη, ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Δεν είναι δηλαδή τίποτε άλλο, παρά η αλλοίωση της μορφής του περιβάλλοντος και της ισορροπίας του ανθρώπου με τη φύση. Η ρύπανση του περιβάλλοντος συνήθως ταξινομείται σε διάφορες γνωστές κατηγορίες όπως: η ρύπανση του αέρα, των υδάτων του εδάφους Ειδικότερα ως «ρύπανση» χαρακτηρίζεται η παρουσία στο περιβάλλον ρύπων, δηλαδή κάθε είδους ουσιών, θορύβου, ακτινοβολίας ή άλλων μορφών ενέργειας σε ποσότητα, συγκέντρωση και διάρκεια, που μπορούν να προκαλέσουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, στους ζωντανούς οργανισμούς και γενικά να καταστήσουν το περιβάλλον ακατάλληλο για τις επιθυμητές του χρήσεις.

8 Μόλυνση του περιβάλλοντος: είναι η μορφή ρύπανσης που χαρακτηρίζεται από την παρουσία παθογόνων μικροοργανισμών στο περιβάλλον ή δεικτών που υποδηλώνουν την πιθανότητα παρουσίας τέτοιων μικροοργανισμών. Απόβλητα είναι κάθε ποσότητα ρύπων, ουσιών, θορύβου, ακτινοβολίας ή άλλων μορφών ενέργειας σε οποιαδήποτε φυσική κατάσταση, ή αντικειμένων από τα οποία ο κάτοχος τους θέλει ή πρέπει, ή υποχρεούνται να απαλλαγεί, εφόσον είναι δυνατόν να προκαλέσουν ρύπανση. Φυσικός αποδέκτης είναι κάθε στοιχείο του περιβάλλοντος που χρησιμοποιείται για την τελική διάθεση των αποβλήτων.

9 Υποβάθμιση του περιβάλλοντος είναι η πρόκληση από ανθρώπινες δραστηριότητες ρύπανσης ή οποιασδήποτε άλλης μεταβολής στο περιβάλλον, η οποία είναι πιθανόν να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην οικολογική ισορροπία, στην ποιότητα ζωής και στην υγεία των κατοίκων, στην ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά και στις αισθητικές αξίες. Οποιαδήποτε μεταβολή του περιβάλλοντος, πέραν των ανεκτών φυσικών ορίων και διακυμάνσεων, δηλαδή πέραν των ορίων «της φέρουσας ικανότητάς του» οδηγεί σε διατάραξη της ισορροπίας και τελικά σε υποβάθμιση και καταστροφή του. Περιβαλλοντική προσβολή μπορεί να εκφράζεται ως «καταστροφή», «μόλυνση», «ρύπανση», «βλάβη» και «υποβάθμιση», με αποτέλεσμα την άμεση ή έμμεση δυσμενή αλλοίωση των στοιχείων και των δραστηριοτήτων που περιβάλλουν τον άνθρωπο.

10 «Βιωσιμότητα» είναι η ικανότητα ενός οικοσυστήματος να διατηρεί τη ζωή για μακρύ χρονικό διάστημα χωρίς αυτό να καταρρέει. Βασικό της στοιχείο είναι η ισορροπία μεταξύ παραγωγής αγαθών και πρώτης ύλης (που δαπανήθηκε για να επιτευχθεί η παραγωγή). Στόχος των βιώσιμων διαδικασιών είναι να επιτύχουν περισσότερη παραγωγή με μικρότερη δαπάνη πρώτης ύλης, γι' αυτό η βιωσιμότητα αναφέρεται μαζί με την ανακύκλωση, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τον βιοκλιματικό σχεδιασμό. Η βιωσιμότητα υπονοεί ότι οι φυσικοί πόροι υφίστανται εκμετάλλευση με ρυθμό μικρότερο από αυτόν με τον οποίον ανανεώνονται, διαφορετικά λαμβάνει χώρα περιβαλλοντική υποβάθμιση. Βιώσιμη ανάπτυξη ορίζεται ως: η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες της παρούσας γενιάς χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιούν τις δικές τους ανάγκες.

11 Η Αειφορία χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τους δασολόγους και αφορούσε στη διαχείριση των δασών με τρόπο ώστε αυτά να αποδίδουν προϊόντα για πάντα (αεί + φέρω). Αειφορία = βιωσιμότητα. Σωστή χρήση των πόρων με την διαφύλαξη των φυσικών και πολιτιστικών αξιών. Με απλά λόγια η αειφορία μιας πρακτικής ή μιας κοινωνίας ή της φύσης είναι βασικά η ικανότητά της να λειτουργήσει στο διηνεκές. Η βιώσιμη ανάπτυξη, που είναι αποτέλεσμα της «αειφορίας», επιδιώκει την αύξηση της παραγωγής του πλούτου, χωρίς όμως ταυτόχρονη μείωση ή υποβάθμιση του φυσικού και πολιτιστικού κεφαλαίου, αναγκαία προϋπόθεση για την ποιότητα ζωής τόσο της παρούσας, όσο και των μελλοντικών γενεών. Η σύγχρονη περιβαλλοντική προστασία έχει ως σκοπό να λαμβάνονται μέτρα για την προφύλαξη του περιβάλλοντος, με τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται καλύτερη ποιότητα ζωής, να πραγματώνεται η βιωσιμότητα και παράλληλα να επιτυγχάνεται η οικονομική ανάπτυξη.

12 ΝΟΜΟΣ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ιστορική Ανάδρομη Οι Πρώτες ΜΠΕ γίνονται το 1977 για λογαριασμό της ΔΕΗ για την κατασκευή φράγματος στις πηγές του Αώου και στο Θησαυρό του Νέστου. Η Πρώτη νομοθετική αναφορά για ΜΠΕ υπάρχει στο Ν. 743/77 χωρίς υλοποίηση. Ο Ν. 947/79 επιβάλει για πρώτη φορά την υποχρέωση ΜΠΕ σε οικιστικά σχέδια, χωρίς συγκεκριμένες προδιαγραφές. Η υποχρέωση ΜΠΕ υπάρχει αποδυναμωμένη στο Ν.1337/83, που αντικατέστησε το Ν. 947/79. Στο Π.Δ. 1180/81 συγκεκριμενοποιείται η διαδικασία υποβολής ΜΠΕ για τη βιομηχανία. Αντίστοιχες αναφορές υπάρχουν στο Ν. 998/79 για λατομεία και τουριστικές εγκαταστάσεις σε δασικές περιοχές. Οι Ν. 1515/85 και Ν. 1561/85 για τον Οργανισμό Αθήνας και Θεσσαλονίκης αντίστοιχα, προβλέπουν την εκπόνηση ΜΠΕ για νέα Έργα ή για επέκταση ή εκσυγχρονισμό υφιστάμενων καθώς και για Δραστηριότητες με σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον.

13 Η κατοχύρωση της προστασίας του περιβάλλοντος στο άρθρο 24 του ελληνικού Συντάγματος 1975/1986/2001 αποτέλεσε μια πρωτοπορία, όχι μόνο για τα ελληνικά, αλλά και για τα διεθνή και τα ευρωπαϊκά δεδομένα, λαμβάνοντας υπόψη την εποχή στην οποία θεσμοθετήθηκε. Ειδικότερα, προβλέπεται ότι η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του κράτους, το οποίο πρέπει να λαμβάνει όλα εκείνα τα προληπτικά και κατασταλτικά μέτρα για την επίτευξη της αποτελεσματικής προστασίας του. Με την αναθεώρηση του 2001, εισάγοντας την έννοια της αειφορίας και ανάγοντας ταυτόχρονα την περιβαλλοντική προστασία σε δικαίωμα του κάθε πολίτη. Το δικαίωμα στο περιβάλλον θα μπορούσε να ορισθεί ως το δικαίωμα του ανθρώπου για τη δημιουργία, διατήρηση και αποκατάσταση συνθηκών οι οποίες εξασφαλίζουν τη ζωή, την υγεία, την ποιότητα ζωής, φυσικής, ηθικής, πνευματικής και κοινωνικής, καθώς και το ίδιο το περιβάλλον ως άμεσα προστατευτέο έννομο αγαθό.

14 Με το Ν. 1650/86 (ΦΕΚ 160/Α/1986) για την προστασία του περιβάλλοντος, εναρμονίζεται η ελληνική νομοθεσία με την Οδηγία 85/337, ειδικότερα σε ότι αφορά Έργα και Δραστηριότητες. Το 1990, συμπληρώνεται το νομικό πλαίσιο με τις ΚΥΑ 69269/5387/90 (ΦΕΚ 678/Β/1990: Κατάταξη Έργων και Δραστηριοτήτων σε κατηγορίες, περιεχόμενο ΜΠΕ και Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών) και ΚΥΑ 75308/5512/90 (Τρόπος ενημέρωσης πολιτών και των φορέων εκπροσώπησής τους για το περιεχόμενο των ΜΠΕ), οι οποίες εναρμόνισαν το εθνικό δίκαιο με τις Κοινοτικές Οδηγίες 85/337 και 84/360. Με το Π.Δ. 256/98 (ΦΕΚ 190/Α/1998) καθιερώθηκε η νέα κατηγορία περιβαλλοντικών μελετών (27), αποκαθιστώντας έτσι το κενό που υπήρχε σχετικά με την εκπόνηση ΜΠΕ, αλλά και την ανάληψη της αντίστοιχης αντίστοιχης ευθύνης. Με το Ν.3010/02 (ΦΕΚ 91/Α/2002) έγινε εναρμόνιση του Ν.1650/1986 με τις οδηγίες 97/11 και 96/61 Ε.Ε. Ο νόμος, για την επίτευξη των στόχων του, διακρίνει τα έργα και τις δραστηριότητες σε τρεις κατηγορίες. Κριτήρια για την κατάταξη αυτή είναι α) το είδος και το μέγεθος του έργου ή της δραστηριότητας, β) το είδος και η ποσότητα των ρύπων που εκπέμπονται, καθώς και κάθε άλλη δυσμενής επίδραση στο περιβάλλον, γ) η δυνατότητα να προληφθεί η παραγωγή ρύπων από την εφαρμοζόμενη παραγωγική διαδικασία.

15 δ) ο κίνδυνος σοβαρού ατυχήματος και η ανάγκη επιβολής περιορισμών για την προστασία του περιβάλλοντος. Με την Κ.Υ.Α. Η.Π /2332/02 (ΦΕΚ 1022/Β/2002) επαναπροσδιορίστηκε η κατηγοριοποίηση των Έργων και Δραστηριοτήτων Με την Κ.Υ.Α. Η.Π /703/Φ104/03 (ΦΕΚ 332/Β/2003) προσδιορίστηκε η διαδικασία Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης και Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων. Με το Ν.4014/11 (ΦΕΚ 209/Α/2011) έγινε απλοποίηση των διαδικασιών της περιβαλλοντικής αδειοδότησης έργων και δραστηριοτήτων Με την Υ.Α. 1958/ (ΦΕΚ 21/Β/2012) επαναπροσδιορίστηκε η κατάταξη δημόσιων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σύμφωνα με το Ν. 4014/2011. Με το Ν.4042/12 (ΦΕΚ 24/Α/2012) προσδιορίστηκε η ποινική προστασία του περιβάλλοντος σε εναρμόνιση της οδηγίας 2008/99/ΕΚ.

16 Το διεθνές, ευρωπαϊκό και ελληνικό θεσμικό πλαίσιο για την περιβαλλοντική προστασία Ιστορική εξέλιξη. Η αυξανόμενη υποβάθμιση του περιβάλλοντος ενεργοποίησε τη διεθνή κοινότητα, η οποία προσπάθησε ποικιλοτρόπως να δώσει το στίγμα της παγκόσμιας ανησυχίας αλλά και του έντονου ενδιαφέροντος, εκφραζόμενη πλέον όχι με γενικές διακηρύξεις και ευχές αλλά με νομικά κείμενα δεσμευτικά, με διεθνείς συμβάσεις, συνταγματικές, νομοθετικές και κανονιστικές πράξεις καθώς οι κανόνες του δικαίου είναι εκείνοι που μπορούν να επιβάλλουν την τάξη. Άλλωστε, οποιαδήποτε πράξη του ανθρώπου προκειμένου να παράγει έννομα αποτελέσματα π.χ. έγκριση περιβαλλοντικών όρων, άδειας οικοδομής, πρέπει να θεμελιώνεται σε κανόνες δικαίου. Για την καλύτερη κατανόηση της σοβαρότητας του προβλήματος, κρίνεται απαραίτητη η παράθεση της βασικής διεθνούς, ευρωπαϊκής και εθνικής νομοθεσίας που διέπει το περιβάλλον.

17 Σε όλα τα σημαντικά νομοθετικά κείμενα, εθνικά (Σύνταγμα, νόμοι, κανονιστικές πράξεις και εγκύκλιοι), ευρωπαϊκά (οδηγίες κ.λ.π.) και διεθνή (Agenda 21, Διακήρυξη του Riο κ.λ.π.), υπάρχουν διατάξεις που καθορίζουν το γενικό πλαίσιο στο οποίο θα πρέπει να κινείται η προστασία του περιβάλλοντος. Μια χρονική αναδρομή της ιστορικής εξέλιξης της νομοθεσίας σε σχέση με την προστασία του περιβάλλοντος. Το 1954 υπεγράφη στο Παρίσι η Ευρωπαϊκή Μορφωτική Σύμβαση Στο Λονδίνο το 1969 η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προστασία της Αρχαιολογικής Κληρονομιάς, οι οποίες αποτελούν τους θεμέλιους λίθους της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πολιτικής. Τον Ιούνιο του 1972, έχουμε την Α Παγκόσμιας Συνάντησης για το περιβάλλον, που πραγματοποιήθηκε από τον Ο.Η.Ε στη Στοκχόλμη, σκοπός της οποίας ήταν ο καθορισμός μορφών συλλογικής δράσης για την προστασία του περιβάλλοντος και η κινητοποίηση όλων των δυνάμεων προς την κατεύθυνση αυτή. Η Διακήρυξη της Στοκχόλμης δεν αποτέλεσε ένα κείμενο υποχρεωτικό και νομικά δεσμευτικό, αλλά μια πράξη αφύπνισης της παγκόσμιας συνείδησης και αναπροσανατολισμού της, θέτοντας κοινά πλαίσια δράσης και υιοθετώντας ορισμένες αρχές, ώστε να αποτελέσουν πηγές έμπνευσης των λαών για την προστασία του περιβάλλοντος.

18 Έκτοτε, δόθηκε μια γενικότερη ώθηση για την προστασία του Περιβάλλοντος τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο, καθώς ακολούθησαν μια σειρά από Διεθνείς Συμβάσεις και αρκετές εθνικές νομοθετικές πράξεις. Ενδεικτικά, αναφέρονται: η Σύμβαση των Παρισίων (1972) για την προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής κληρονομιάς, η Σύμβαση της Ουάσιγκτον (1973) για την προστασία των απειλουμένων ειδών πανίδας και χλωρίδας, η Τελική Πράξη του Ελσίνκι (1975) για την ασφάλεια και τη συνεργασία στην Ευρώπη, η Σύμβαση της Βαρκελώνης (1976) για την προστασία της Μεσογείου, και δύο συμβάσεις για την προστασία του ποταμού Ρήνου (1976). Μείζον γεγονός για την Ευρωπαϊκή πολιτική αποτέλεσε η Συνάντηση Κορυφής των αρχηγών Κρατών και Κυβερνήσεων της Κοινότητας στο Παρίσι, το Μέσα σε κλίμα σχετικής ευημερίας και σταθερότητας, οι Ευρωπαίοι ηγέτες, κατά τη συνάντησή τους αυτή, έκριναν ότι η οικονομική ανάπτυξη θα πρέπει να καταλήγει συγχρόνως σε βελτιώσεις στην ποιότητα ζωής και ότι για το σκοπό αυτό επιβάλλεται να δοθεί μία ιδιαίτερη προσοχή στο περιβάλλον. Θεώρησαν αναγκαίο να καθιερωθεί μια κοινή ευρωπαϊκή πολιτική, παράλληλα με εκείνη των κρατών-μελών.

19 Επιδίωξη ήταν: α) ο προσδιορισμός κοινών στόχων και αρχών, β) η εναρμόνιση των εθνικών πολιτικών, γ) η ανταλλαγή απόψεων και η δημιουργία δικτύων πληροφοριών και δ) η ενίσχυση της θέσης της Κοινότητας στις διεθνείς διαπραγματεύσεις για τα περιβαλλοντικά ζητήματα. Μετά την υπογραφή της Συμφωνίας Πληροφόρησης τον Μάρτιο του 1973, η οποία υποχρέωνε τα κράτη μέλη να κοινοποιούν στην Επιτροπή τα σχέδια νομοθετικών ή κανονιστικών προτάσεων που αφορούσαν στο περιβάλλον, η Κοινότητα ξεκίνησε μια σειρά «Προγραμμάτων Δράσης» για το περιβάλλον, θέτοντας τους βασικούς στόχους και αρχές της κοινοτικής πολιτικής. Το πρώτο πρόγραμμα δράσης εγκρίθηκε τον Νοέμβριο του Αναθεωρήθηκε και τροποποιήθηκε από το δεύτερο τον Μάρτιο του Ακολούθησε το τρίτο πρόγραμμα τον Φεβρουάριο του 1983 και το τέταρτο τον Ιανουάριο του Το πέμπτο πρόγραμμα δράσης ολοκληρώθηκε το 2001, ενώ το έκτο, το οποίο έχει χρονικό ορίζοντα μέχρι το 2010, θέτει ως κύριο στόχο την παρέμβαση της ΕΕ για τη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων και της βιοποικιλότητας.

20 Το 1976, παγκόσμιο έτος προστασίας της Αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, παρουσιάστηκαν στο Διεθνές Συνέδριο του Άμστερνταμ για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, τα πλέον προχωρημένα σε ιδεολογία και τεχνικές παραδείγματα αστικών αναπλάσεων με κεντρικό άξονα την προστασία των ιστορικών κέντρων. Παράλληλα σε εθνικό επίπεδο, αρκετές χώρες, όπως η Γαλλία, η Σουηδία, η Ιαπωνία, η Πορτογαλία, η Ρουμανία, η Ουγγαρία εμφάνιζαν θεσμικές και εξειδικευμένες νομοθετικές ρυθμίσεις για το περιβάλλον. Από το 1975 έως το 2001 η διεθνής κοινότητα οδηγήθηκε στην υιοθέτηση νέων αρχών και θέσεων για την προστασία του περιβάλλοντος και τη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς εξαιτίας της διόγκωσης των οικολογικών προβλημάτων, της παγκοσμιοποίησης και της πορείας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Μεσολάβησαν η Έκθεση της Παγκόσμιας Επιτροπής για το Περιβάλλον με τίτλο «Το Κοινό μας Μέλλον», ευρύτερα γνωστή ως Έκθεση Brundtland (1987), η οποία εισήγαγε τον όρο και την έννοια της αειφόρου ή βιώσιμης ανάπτυξης (sustainable development). Αυτή στηρίζεται στην τριλογία: περιβάλλον ακμαίο, οικονομία παραγωγική και κοινωνία υγιής και σταθερή. Η έκθεση αποτέλεσε την επίσημη απάντηση στην ανεξέλεγκτη ανάπτυξη, επιδιώκοντας τον συμβιβασμό μεταξύ οικονομικής ανάπτυξης και προστασίας του περιβάλλοντος.

21 το 1992 και η Διακήρυξη του Ρίο για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη. Η Διάσκεψη του Ρίο συμπληρώθηκε με την Agenda 21 «Τα πρακτέα κατά τον 21 ο αιώνα», η οποία αποτελεί το «συστημικό» πρόγραμμα βιώσιμης ανάπτυξης για την ανθρωπότητα, συνενώνοντας το Δίκαιο της Ανάπτυξης με το Δίκαιο του Περιβάλλοντος. Ακολούθησε η Διάσκεψη του Κιότο για την προστασία του κλίματος και την καταπολέμηση του φαινομένου του Θερμοκηπίου, τον Δεκέμβριο του Στόχος ήταν η μείωση των εκπομπών ρύπων κατά τουλάχιστον 5% σε σχέση με το Όμως η συμφωνία του Κιότο για το περιβάλλον παραμένει ανενεργή λόγω της άρνησης των ΗΠΑ να την επικυρώσουν εμπράκτως, όμως ήδη έχει επικυρωθεί από 55 χώρες που αντιπροσωπεύουν το 55% των εκπομπών σε C02 που σημειώθηκαν παγκόσμια το 1990.

22 Συνθήκης του Μάαστριχτ το 1992, η οποία εντάσσει τη βιωσιμότητα ρητά στις αρχές και τους σκοπούς της ΕΚ. Σύμφωνα με τη Συνθήκη του Μαάστριχτ επιδιώκεται μια υψηλού επιπέδου περιβαλλοντική προστασία, μέσω α) της διατήρησης, προστασίας και βελτίωσης της ποιότητας του περιβάλλοντος, β) της προστασίας της υγείας των ανθρώπων, γ) της συνετής και ορθολογικής διαχείρισης και χρησιμοποίησης των φυσικών πόρων και δ) της προώθησης και αντιμετώπισης περιφερειακών και διεθνών περιβαλλοντικών προβλημάτων. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ συμπληρώνεται από τη Συνθήκη του Άμστερνταμ και τη Συνθήκη της Νίκαιας,

23 Στην Παγκόσμια Διάσκεψη για την αειφόρο ανάπτυξη, η οποία έλαβε χώρα στο Γιοχάνεσμπούργκ τον Σεπτέμβριο του 2002, συμφωνήθηκε το Σχέδιο Εφαρμογής για την βιώσιμη ανάπτυξη (Plan of Implementation) με σαφή προσθήκη και εξειδίκευση της περιβαλλοντικής διάστασης. Στο πλαίσιο αυτό καταστρώνεται μια εθνική στρατηγική για την αειφόρο ανάπτυξη από κάθε κράτος μέλος, ενώ συγχρόνως προωθείται η ολοκλήρωση ενός δικτύου προστατευόμενων περιοχών και διαχείρισης της φυσικής κληρονομιάς σε κοινοτικό επίπεδο, γνωστό ως Natura 2000 Τέλος, στον τομέα της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς στη Μάλτα, το 1992, αναθεωρήθηκε η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προστασία της Αρχαιολογικής Κληρονομιάς, ενώ το 1985 μεσολάβησε η υπογραφή στη Γρανάδα της Ισπανίας της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την προστασία της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς.

24 Οι ευρωπαϊκές οδηγίες. Η Κοινότητα προκειμένου να επιβάλλει την ομοιόμορφη εφαρμογή της πολιτικής της για το περιβάλλον έχει εκδώσει σειρά οδηγιών τόσο για την προστασία του φυσικού, όσο και για την προστασία του πολιτιστικού και δομημένου περιβάλλοντας. Με τις οδηγίες αυτές επιβάλλεται η λήψη μέτρων για την προστασία της ατμόσφαιρας, των υδάτων, του εδάφους (δάση, χλωρίδα, πανίδα, ορεινοί όγκοι), τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων, τη συσκευασία, την παρακολούθηση των ρύπων και την προστασία από το θόρυβο. Σημαντικός στόχος αποτελεί η προστασία του περιβάλλοντος, κυρίως των επιπτώσεων σε αυτό από τα έργα και τις δραστηριότητες του ανθρώπου, με την εισαγωγή ως μεθοδολογικού εργαλείου της «Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων», πριν από κάθε έργο ή πρόγραμμα.

25 Στα πλαίσια της επίτευξης της καλύτερης δυνατής περιβαλλοντικής προστασίας, και πριν ακόμη από την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, η ΕΚ είχε εκδώσει την οδηγία 85/337/ΕΟΚ «για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων ιδιωτικών και δημοσίων έργων στο περιβάλλον», στην οποία αναφέρεται με σαφήνεια ότι «η καλύτερη πολιτική περιβάλλοντος συνίσταται στην πρόληψη στην πηγή της δημιουργίας ρυπάνσεων ή οχλήσεων και όχι στην καταπολέμηση των επιδράσεών της εκ των υστέρων» Συμπλήρωση και τροποποίησή της αποτέλεσε η οδηγία 97/11/ΕΚ «για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον». Ακολούθησε η έκδοση της οδηγίας 96/61/ΕΟΚ για την ολοκληρωμένη πρόληψη της ρύπανσης», η οποία τροποποιήθηκε με την οδηγία 2003/87/ΕΚ σχετικά με την θέσπιση συστήματος για την εμπορία των δικαιωμάτων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΚ, κατ εφαρμογή του Πρωτοκόλλου του Κιότο. Η οδηγία 90/313/ΕΟΚ «για τη ρύθμιση της ελεύθερης πληροφόρησης σε θέματα περιβάλλοντος συμπληρώνει το βασικό γενικό νομοθετικό πλαίσιο, που αφορά στις επιπτώσεις στο περιβάλλον από τα έργα και τις δραστηριότητες του άνθρώπου.

26 Σήμερα έχουμε την οδηγία 2001/42/ΕΚ για τη διαδικασία των «Στρατηγικών Περιβαλλοντικών Εκτιμήσεων μέσω Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ)», η οποία επιβάλλει α) την εκτίμηση των επιπτώσεων όχι μόνο πριν από ένα μεμονωμένο έργο, αλλά και πριν από την έγκριση ενός νέου Προγράμματος Έργων και β) την ουσιαστική συμμετοχή του κοινού σε όλη τη διαδικασία για την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων του Προγράμματος. Η ΣΜΠΕ διαρθρώνεται σε τέσσερις άξονες: στην εκπόνηση της μελέτης των επιπτώσεων, στη διεξαγωγή διαβουλεύσεων (ακόμη και διασυνοριακών δεδομένου ότι η ρύπανση δεν γνωρίζει σύνορα), στην συνεκτίμησή τους και την εξαγωγή συμπερασμάτων και τέλος, στην παροχή των πληροφοριών σχετικά με τις αποφάσεις που θα ληφθούν. Βέβαια, αναγκαία προϋπόθεση για την εκπόνηση της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων είναι η ύπαρξη χωροταξικού σχεδιασμού, διαδικασία που δυστυχώς στην Ελλάδα δεν έχει ακόμη προχωρήσει.

27 Πολεοδομικοί νόμοι Το δομημένο περιβάλλον διευθετείται, σχεδιάζεται και προστατεύεται κυρίως σύμφωνα με τους νόμους, που αφορούν στον χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό και εκείνους που αφορούν στον τρόπο της δόμησης και της εκμετάλλευσης του χώρου. ο ν. 360/7647 «περί χωροταξίας και Περιβάλλοντος», ο οποίος αναφερόταν σε δύο θεμελιώδη θέματα, την προστασία του περιβάλλοντος και τον χωροταξικό σχεδιασμό. Ο νεότερος ν. 2742/9948 για τον χωροταξικό σχεδιασμό, την αειφόρο ανάπτυξη και την προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς παρά τους φιλόδοξους στόχους που έχουν τεθεί και τις επανειλημμένες εξαγγελίες των κυβερνήσεων για την εκπόνηση χωροταξικών σχεδίων, μέχρι στιγμής δεν έχει εφαρμοστεί.

28 Από τη σύσταση του Ελληνικού κράτους υπήρξαν πάρα πολλοί νόμοι οι οποίοι επέδρασαν θετικά ή αρνητικά στη διαμόρφωση του οικιστικού περιβάλλοντος. Σημαντικότεροι από αυτούς είναι το ν.δ. του 1923 «περί σχεδίων πόλεων, κομών και συνοικισμών του κράτους και οικοδομής αυτών», το οποίο καθόρισε για πρώτη φορά τα μέσα - ρυμοτομικά-πολεοδομικά σχέδια - και τη διαδικασία του πολεοδομικού σχεδιασμού στο σύνολο της χώρας, χωρίζοντάς την σε περιοχές εντός και εκτός σχεδίου. Ο νόμος αυτός ήταν πρωτοποριακός για την εποχή του, δεδομένου ότι από τότε είχε προβλέψει την επεμβατική πολεοδομία και τη συμμετοχή των πολιτών στο σχεδιασμό του τόπου τους. Η ίδια συμμετοχή προβλέπεται από το ν. 1337/83, χρόνια μετά. Το διάταγμα του 1928 «περί καθορισμού των όρων και περιορισμών της εντός και εκτός ζώνης των πόλεων ανεγέρσεως οικοδομών», Ο ν. 3741/29 «περί οριζοντίου ιδιοκτησίας», το σύστημα της αντιπαροχής Ο ΓΟΚ του 1928, 1973, 1985, 2013 οι οποίοι αναφέρονται κυρίως στον τρόπο εκμετάλλευσης των οικοπέδων και καθιέρωσε τα πρώτα οικοδομικά συστήματα.

29 Ο ν. 1337/83 ο οποίος αντικατέστησε το διάταγμα του 1923, επεδίωξε να θέσει τον πολεοδομικό σχεδιασμό σε ορθολογικότερη βάση. Για τον σκοπό αυτόν προβλέπει για την ένταξη ή επέκταση του σχεδίου πόλεως σε νέες περιοχές δύο φάσεις σχεδιασμού, το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο. Προβλέπει τις Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ), καθιερώνει τις Ζώνες Ειδικής Ενίσχυσης (ΖΕΕ) και τις Ζώνες Ειδικών Κινήτρων (ΖΕΚ). ν. 2508/97 για τη «βιώσιμη οικιστική ανάπτυξη των οικισμών της χώρας και άλλες διατάξεις», με τον οποίο καθορίζονται οι κατευθυντήριες αρχές, οι όροι και οι διαδικασίες για τον πολεοδομικό σχεδιασμό και τη βιώσιμη οικιστική ανάπτύξη των περιοχών, πόλεων και οικισμών της χώρας. Καθορίζει: α) η υποχρέωση του πολεοδομικού σχεδιασμού να επιδιώκει τη βιώσιμη ανάπτυξη, β) εκπονούνται τα Ρυθμιστικά Σχέδια και τα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΓΠΣ), γ)εκπονούνται τα Ρυθμιστικά Σχέδια και τα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΓΠΣ), δ) η ρύθμιση, με τρόπο αρκετά διεξοδικό, της ανάπλασης των πόλεων.

30 Η προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης του ελληνικού κράτους η εν λόγω προστασία αποτελούσε μέριμνα των διοικούντων. ν. 5351/1932 «περί αρχαιοτήτων», ο οποίος μέχρι πρόσφατα αποτελούσε το βασικό εργαλείο για την προστασία των μνημείων. ν. 1469/50 «περί προστασίας ειδικής κατηγορίας οικοδομημάτων και έργων τέχνης μεταγενεστέρων του 1830». Το 1985 υπεγράφη η Σύμβαση της Γρανάδας, για την προστασία της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, ν. 3028/0263 «για την προστασία των αρχαιοτήτων και εν γένει της πολιτιστικής κληρονομιάς». Αυτός προχώρησε στη διάκριση των μνημείων σε αρχαία και νεότερα, ακίνητα και κινητά και διατύπωσε τις έννοιες των αρχαιολογικών χώρων και των ιστορικών τόπων με βάση τις νεότερες επιστημονικές και νομολογιακές θέσεις, συμπεριλαμβάνοντας και άϋλα αγαθά, όπως τραγούδια, πανηγύρια, καθώς και μνημεία άλλων πολιτισμών.